Arkusz WETLINA (1067)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2007 Autorzy: JERZY G ĄGOL *, ANNA BLI ŹNIUK*, ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA*, PAWEŁ KWECKO*, ADAM SZEL ĄG *, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA. SIKORSKA-MAYKOWSKA * Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI * Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI* Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA*

* Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN…

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp - Jerzy G ągol ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - Jerzy G ągol ...... 4 III. Budowa geologiczna - Adam Szeląg, Jerzy G ągol ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin - Jerzy G ągol ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - Jerzy G ągol ...... 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - Adam Szel ąg ...... 12 VII. Warunki wodne - Adam Szeląg, Jerzy G ągol ...... 12 1. Wody powierzchniowe...... 12 2. Wody podziemne...... 13 VIII. Geochemia środowiska ...... 15 1. Gleby - Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko ...... 15 2. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ...... 18 IX. Składowanie odpadów - Anna Gabry ś-Godlewska ...... 20 X. Warunki podło Ŝa budowlanego - Adam Szeląg...... 21 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - Jerzy G ągol ...... 21 XII. Zabytki kultury - Adam Szel ąg, Jerzy G ągol ...... 24 XIII. Podsumowanie - Jerzy G ągol ...... 25 XIV. Literatura ...... 27

I. Wst ęp

Arkusz Wetlina (1067) Mapy geo środowiskowej Polski został wykonany według zasad okre ślonych w Instrukcji… (2005). Plansza A jest reambulacj ą arkusza Wetlina Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, opracowanego wcze śniej w Oddziale Karpac- kim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie (Szel ąg, 2002). Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 przedstawia w syntetyczny sposób wyst ępowanie kopalin oraz stan ich rozpoznania i zagospodarowania górniczego na tle wybra- nych elementów hydrogeologii i geologii in Ŝynierskiej oraz stanu i potrzeb ochrony środowi- ska, przyrody i dóbr kultury (plansza A). Informuje tak Ŝe o stanie geochemicznym powierzchni ziemi i mo Ŝliwo ści składowania odpadów (plansza B). Mapa geo środowiskowa Polski adresowana jest głównie do instytucji, samorz ądów i or- ganów administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści jest przydatna w realizacji m.in. postanowie ń ustawy o zago- spodarowaniu przestrzennym, ustawy o odpadach, prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i górniczego. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane przy opracowywaniu strategii rozwoju województw, studiów i planów zagospodarowania przestrzen- nego oraz w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środo- wiskowe s ą pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych progra- mów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw społeczno ści lokalnych oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Materiały archiwalne i informacje niezb ędne dla realizacji mapy uzyskano m.in. w Cen- tralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Regionalnym Banku Hydro w Krakowie, Podkarpackim Urz ędzie Wojewódzkim i Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Podkar- packiego w Rzeszowie, Urz ędzie Powiatowym w Lesku, Urz ędzie Gminy Cisna oraz w In- spektoracie Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w czasie prac terenowych. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych 1942 (ark. M-34-105 D). Mapa jest przygotowana w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski. Ponadto szczegółowe dane o złoŜach s ą uj ęte w kartach informacyjnych złó Ŝ i w komputerowej bazie danych o zło Ŝach. Arkusz Wetlina odbiega w pewnym stopniu od typowego arkusza Mapy geo środowi- skowej Polski. Obejmuje on zalesiony obszar górski, wchodz ący w obr ęb parku narodowego

3 i parku krajobrazowego. Niektóre warstwy tematyczne mapy s ą zatem ubogie lub nie ma ich wcale (np. waloryzacji podło Ŝa budowlanego i waloryzacji gleb).

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Wetlina okre ślaj ą współrz ędne: 49º00’ i 49º10’ szeroko ści geograficznej północnej oraz 22º15’ i 22º30’ długo ści geograficznej wschodniej. Około ¼ obszaru północnej cz ęś ci arkusza le Ŝy w granicach Polski 1, natomiast pozosta- ła cz ęść nale Ŝy do Słowacji. Granica pa ństwowa biegnie grani ą pasma granicznego Biesz- czad. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza Wetlina le Ŝy w cało ści na terenie wo- jewództwa podkarpackiego, w gminie Cisna, wchodz ącej w skład powiatu leskiego. Najwi ęk- sz ą miejscowo ści ą na omawianym obszarze jest wie ś Wetlina, miejscowo ść letniskowa i ośro- dek ruchu turystycznego, licz ąca około 300 stałych mieszka ńców. Pozostała cz ęść obszaru arkusza jest praktycznie niezamieszkana. Spowodowane to zostało m. in. wysiedleniem po II wojnie światowej rodzimej ludno ści łemkowskiej i bojkowskiej. Arkusz Wetlina poło Ŝony jest w cało ści w Bieszczadach Zachodnich (fig. 1). S ą one cz ęś ci ą Beskidów Wschodnich. Zbudowane s ą z pofałdowanych utworów fliszowych. W krajobrazie Bieszczad wyró Ŝniaj ą si ę długie grzbiety górskie, ci ągn ące si ę z północ- nego zachodu na południowy wschód, o zró Ŝnicowanej rze źbie i wysoko ści. Układ tych pasm jest odbiciem litologii i tektoniki podło Ŝa. Elementem grzbietotwórczym są kompleksy skalne z przewag ą piaskowców, obni Ŝenia zostały wypreparowane w kompleksach z przewag ą łup- ków. Wysoko ści na omawianym obszarze wahaj ą si ę od około 700 m n.p.m. w dolinie Solinki do około 1200 m n.p.m. w pa śmie granicznym. Najwy Ŝsze kulminacje w granicach arkusza to Rabia Skała (1199 m n.p.m.), Paportna (1199 m n.p.m.), Dziurkowiec (1188 m n.p.m.), Płasza (1162 m n.p.m.), Jasło (1153 m n.p.m.). Poprzedzielane s ą one dolinami rzek: Solinki, Smere- ka i Wetlinki oraz innych potoków spływaj ących w kierunku północnym. Klimat omawianego obszaru ma charakter górski o cechach kontynentalnych, kształto- wany głównie przez masy powietrza polarnomorskiego i polarnokontynentalnego. Średnie temperatury roczne osi ągaj ą 5-6ºC, opady atmosferyczne nale Ŝą do najwy Ŝszych w Polsce, osi ągaj ąc 900-1000 mm/rok, a pokrywa śnie Ŝna zalega na tych terenach średnio 90-140 dni w roku. Wiatry maj ą najcz ęś ciej kierunek południkowy, zwykle południowy.

1 U Ŝywane w tek ście niniejszych obja śnie ń tekstowych sformułowanie „na obszarze arkusza” dotyczy tylko obszaru b ędącego przedmiotem opracowania, czyli obszaru Polski.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Wetlina na tle jednostek fizycznogeograficznych (wg J. Kondrackiego, 2001) 1 - granica podprowincji, 2 - granica mezoregionu, 3 - numer mezoregionu, 4 - granica pa ństwa Podprowincja: 513 - Zewn ętrzne Karpaty Zachodnie, makroregion: 513.7 - Beskidy Środkowe, mezoregion: 513.71 - Beskid Niski Podprowincja: 522 - Zewn ętrzne Karpaty Wschodnie (Beskidy Wschodnie), makroregion: 522.1 - Beskidy Lesiste, mezoregiony: 522.11 - Góry Sanocko - Turcza ńskie, 522.12 - Bieszczady Zachodnie

O jako ści gleb i rozmieszczeniu u Ŝytków rolnych i le śnych w Karpatach decyduje w głównej mierze rodzaj skał macierzystych oraz nachylenie stoków (Dobrza ński i in., 1973). Na omawianym obszarze dominuj ą gleby wietrzeniowe gliniasto-pylaste i gliniasto-ilaste. W wi ększo ści s ą to średnio- i słaboszkieletowe gleby brunatne kwa śne i wyługowane. Zali- czane s ą one do słabych i najsłabszych klas bonitacyjnych (klasy V-VI). Jedynie w dolinie Wetlinki spotka ć mo Ŝna niewielkie płaty gliniasto-pyłowych osadów aluwialnych (mady). Wa Ŝnym, dominuj ącym elementem krajobrazu na obszarze arkusza s ą lasy. Zwarte ich skupiska pokrywaj ą około 90% powierzchni arkusza. W reglu dolnym (450-1160 m n.p.m.) dominuje tutaj buczyna karpacka (buk z domieszk ą jodły, świerka i jaworu). Spotka ć tu

5 mo Ŝna tak Ŝe fragmenty boru świerkowego, olszyny karpackiej (w dolinach rzek i potoków), olszyn górskich, czy te Ŝ osobliwo ści Bieszczad - endemicznej olszy zielonej. W Bieszcza- dach nie ma pi ętra regla górnego. Powy Ŝej 1160 m n.p.m. rozci ągaj ą si ę ł ąki górskie, mu- rawy typu subalpejskiego, zwane połoninami. Wyst ępuj ą tu m.in. łany śmiałka darniowego i rozległe borówczyska. Intensywny proces zmian antropogenicznych w środowisku przyrodniczym Bieszczad rozpocz ął si ę na przełomie XIX i XX w. W pierwszym okresie objawiał si ę on intensywn ą eksploatacj ą lasów, a po II wojnie światowej procesem wtórnego zdziczenia przyrody w wyniku zaniku gospodarki ludzkiej na tych obszarach. Obszary dolinne, dawniej szerzej wyko- rzystywane rolniczo, podlegaj ą obecnie naturalnej sukcesji, s ą zarastane głównie przez olsz ę szar ą. Głównymi funkcjami gospodarczymi omawianego obszaru jest: le śnictwo, turystyka i rolnictwo. W rolnictwie dominuje pasterstwo i hodowla. Jeszcze do niedawna wypasano na tych terenach owce z Podhala, a w rejonie Wetliny istniały wielkie owczarnie. Obecnie te gał ęzie hodowli nieomal całkowicie zanikły. Nie powiodła si ę tak Ŝe próba uczynienia z Bieszczad znacz ącego „zagł ębia drzewnego”. Wa Ŝnym – wobec du Ŝego bezrobocia – zaj ę- ciem cz ęś ci miejscowej ludno ści jest obsługa ruchu turystycznego. Na omawianym terenie sie ć drogowa jest słabo rozwini ęta. Najwa Ŝniejsza jest droga nr 897, ł ącz ąca Wetlin ę z Cisn ą i Ustrzykami Górnymi, która jest fragmentem tzw. wielkiej obwodnicy bieszczadzkiej. Jej uzupełnieniem s ą nieliczne drogi lokalne i le śne, które słu Ŝyły dawniej do wywo Ŝenia drewna z bieszczadzkich lasów. Przez Wetlin ę do Moczarnego prowa- dziła niegdy ś (wybudowana w latach 1890-1895) kolejka w ąskotorowa, słu Ŝą ca głównie do transportu drewna. Odcinek tej kolejki jest czynny poza północn ą granic ą arkusza i stanowi atrakcj ę turystyczn ą.

III. Budowa geologiczna

Przedstawiony poni Ŝej zarys budowy geologicznej obszaru arkusza Wetlina oparty jest na Mapie geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Łupków, wraz z obja śnieniami (Ślączka, 1980; Ślączka, śytko, 1979). Dotychczas nie został opracowany arkusz Wetlina Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Obszar arkusza Wetlina le Ŝy w tej cz ęś ci Karpat, która w podziale geologicznym nosi nazw ę Karpat zewn ętrznych lub Karpat fliszowych. Flisz - to zespół skalny składaj ący si ę z naprzemianległych warstw piaskowców i łupków ilastych z podrz ędnymi przewarstwienia- mi margli, zlepie ńców i rogowców (lidytów). Utwory fliszowe osadzały si ę od górnej kredy

6 (senon) po oligocen w rozległym, zmieniaj ącym swoj ą geometri ę, geosynklinalnym zbiorniku morskim. Ich mi ąŜ szo ść mo Ŝe si ęga ć kilku tysi ęcy metrów. W miocenie, w wyniku ruchów tektonicznych orogenezy alpejskiej, utwory fliszowe zostały sfałdowane, odkłute od podło Ŝa i przesuni ęte w postaci płaszczowin ku północy. Na obszarze arkusza wyst ępuj ą dwie du Ŝe jednostki tektoniczno-facjalne (dukielska i śląska), oddzielone od siebie płaszczyzn ą nasuni ę- cia (fig. 2). Jednostka dukielska, obejmuj ąca swoim zasi ęgiem wi ększo ść obszaru arkusza, składa si ę z dwu silnie złuskowanych fałdów (podjednostek) o charakterze skib. Podjednostka we- wn ętrzna reprezentowana jest przez dwa fałdy. Fałd Tokarni-Czerenina buduje pasmo gra- niczne pomi ędzy Polsk ą a Słowacj ą, a fałd Hyrlatej stanowi brze Ŝną cz ęść podjednostki. Pod- jednostk ę zewn ętrzn ą buduj ą tak Ŝe dwie du Ŝe skiby: Wisłoka Wielkiego-Przysłupia- Wielkiego Jasła oraz Chryszczatej-Wołosania-Wielkiej Rawki. Najstarszymi ukazuj ącymi si ę na powierzchni utworami jednostki dukielskiej s ą seno ńsko-paleoge ńskie warstwy inoceramowe. Dziel ą si ę one na dwa ogniwa: łupkowo-piaskowcowy kompleks warstw łupkowskich oraz wy Ŝej le Ŝą ce warstwy ci śnia ńskie, wykształcone w postaci gruboławicowych piaskow- ców z wkładkami łupków. Wy Ŝsz ą cz ęść paleocenu reprezentuj ą warstwy z Majdanu z cha- rakterystycznymi czarnymi łupkami i ciemnymi, krzemionkowymi piaskowcami. Najmłod- szymi utworami tej jednostki s ą eoce ńskie, łupkowo-piaskowcowe warstwy hieroglifowe, wśród których wyst ępuj ą pakiety pstrych łupków ilastych. Utwory buduj ące jednostk ę dukiel- sk ą s ą wtórnie sfałdowane, niekiedy wstecznie obalone i płasko nasuni ęte na swoje przedpole. Jednostka śląska, a wła ściwie jej południowa, najbardziej wypi ętrzona cz ęść , zwana stref ą przeddukielsk ą, ci ągnie si ę w ąskim pasem przed czołem nasuni ęcia dukielskiego (Ślączka, 1980; Ślączka, śytko, 1979). Cało ść jest silnie zaanga Ŝowana tektonicznie, charak- teryzuje si ę w ąskimi dysharmonijnymi fałdami, niekiedy wstecznie obalonymi, poprzecina- nymi licznymi dyslokacja-mi. Najstarszym, ukazuj ącym si ę na powierzchni ogniwem tej strefy s ą osady eocenu. Reprezentuj ą go warstwy hieroglifowe tworz ące zespół cienko- i średnio- ławicowych piaskowców i łupków ilastych. Wy Ŝej le Ŝą mi ąŜ sze (150-700 m), łupkowo- piaskowcowe warstwy przej ściowe i warstwy menilitowe (pó źny eocen i oligocen). Najmłod- sze ogniwo w serii fliszowej tworzą warstwy kro śnie ńskie dolne, zaliczane do oligocenu. Tworzy je mi ąŜ sza (do kilkuset metrów) seria naprzemianległych piaskowców i łupków. W ni Ŝszej cz ęś ci wyst ępuj ą kilkunastometrowe kompleksy piaskowców gruboławicowych (otryckich).

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Wetlina na tle szkicu geotektonicznego regionu (wg K. śytki i in., 1989) 1 - jednostka śląska, 2 - fałdy przeddukielskie, 3 - jednostka dukielska, 4 - nasuni ęcia głównych jednostek tektonicznych, 5 - nasuni ęcia jednostek ni Ŝszego rz ędu, 6 - granica pa ństwa

Północno-wschodni skrawek obszaru arkusza wypełniają osady jednostki śląskiej zaliczane do centralnego synklinorium karpackiego. Jest to paleoge ńskie ogniwo gruboławico- wych piaskowców otryckich, osi ągaj ące mi ąŜszo ść 1500 m. W utworach fliszowych - ze wzgl ędów praktycznych - wydzielane s ą wymieniane wy- Ŝej jednostki litostratygraficzne, okre ślane m.in. mianem „warstw”. Te jednostki litostratygraficzne s ą charakterystyczne dla poszczególnych jednostek tektonicznych, zaz ębiaj ą si ę cz ęsto diachronicznie, ich granice nie pokrywaj ą si ę zwykle z granicami biostratygraficznymi. Szkic geologiczny (fig. 3) z konieczno ści generalizuje i ujednolica obraz budowy geologicznej ca- łych Karpat fliszowych, podaj ąc skład litologiczny i rozprzestrzenienie głównych jednostek chronostratygraficznych

8 . Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Wetlina na tle szkicu geologicznego regionu (wg L. Marksa i in., red., 2006) CZWARTORZ ĘD h o l o c e n: 1 - piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; p l e j s t o c e n: 2 - koluwia osuwiskowe, 3 - gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne; PALEOGEN-NEOGEN o l i g o c en - m i o c e n: 4 - łupki, piaskowce, zlepie ńce; PALEOGEN o l i g o c e n: 5 - piaskowce, łupki, iłowce i rogowce; e o c e n - o l i g o c e n: 6 - piaskowce, łupki, zlepie ńce, margle, podrz ędnie iłowce i mułowce; e o c e n: 7 - piaskowce z cien- koławicowymi mułowcami i iłowcami; KREDA-PALEOGEN: 8 - piaskowce, mułowce i iłowce; KREDA GÓRNA: 9 - piaskowce, iłowce, margle i zlepie ńce; KREDA DOLNA: 10 - iłowce, mułowce lokalnie z czertami, piaskowce, zlepie ńce i margle; 11 - uskoki; 12 - nasuni ęcia jednostek tektonicznych; 13 - granica pa ństwa; 14 - jeziora

Utwory czwartorz ędowe, które wyst ępuj ą na powierzchni utworów fliszowych, tworz ą ró Ŝnowiekowe, zró Ŝnicowane genetycznie i litologicznie pokrywy o zmiennych mi ąŜ szo- ściach. Ich rozmieszczenie na arkuszu jest nierównomierne. Pokrywy zwietrzelinowe i utwory stokowe (deluwia) - gliny i piaski, wyst ępuj ą na spłaszczeniach grzbietów i w dnach dolin zachodniej i północno-wschodniej cz ęś ci obszaru. Grubo ść ich jest na ogół niewielka i nie przekracza 2 m. Doliny wi ększych rzek wypełniaj ą plejstoce ńsko-holoce ńskie osady tarasów zalewowych i nadzalewowych, reprezentowane przez Ŝwiry, piaski i mady rzeczne o mi ąŜ- szo ści 1-3 m. Ich wi ększe rozprzestrzenienie obserwujemy w dolinie rzeki Wetliny.

9 IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Wetlina, w rejonie Wetliny i Smereka, zostało udokumentowane zło Ŝe gazu ziemnego „Wetlina” (tabela 1). Zło Ŝe to, o ł ącznej powierzchni 39 ha, składa si ę z czte- rech pól wyznaczonych wokół 4 pozytywnych odwiertów (Zieli ńska, 1994). Jest to zło Ŝe war- stwowe, ekranowane łupkami, mieszcz ące si ę w antyklinalnej strukturze ograniczonej usko- kami. Kolektorem s ą utwory warstw przej ściowych i menilitowych (oligocen) o średniej mi ąŜ szo ści 97 m (od 45 do 150 m). Sp ąg zło Ŝa znajduje si ę na gł ęboko ści od 1863 do 2770 m, średnio 2316 m. Piaskowce zbiornikowe charakteryzuj ą si ę porowato ści ą od 6,3 do 9,0%,

średnio 7,6%. Gaz ziemny zawiera średnio: CH 4 - 98,89%, C 2H6 - 0,87%, C 3H8 - 0,23%, N 2 - 0,43%. Jego warto ść opałowa wynosi średnio 38,16 MJ/m 3. Zatwierdzone w kategorii C wydobywalne 2 zasoby geologiczne w ilo ści 73 mln m 3 zostały zaliczone do pozabilansowych.

Kopalinie towarzysz ą wody zło Ŝowe (solanki) typu Na-Cl oraz Cl-HCO 3-Na o mineralizacji 5,76-49,22 g/dm 3. W tabeli 1 podano klasyfikacj ę sozologiczn ą omawianego zło Ŝa. Z punktu widzenia ochrony zasobów (warto ści zło Ŝa) zaliczono je do kategorii 2, tj. do złó Ŝ rzadkich w skali kraju, których wyst ępowanie ogranicza si ę do kilku okre ślonych regionów. Z punktu widzenia ochrony środowiska zło Ŝe zaliczono do klasy B – do złó Ŝ konfliktowych. Le Ŝy ono bowiem na terenie parku krajobrazowego i jego ewentualna eksploatacja musi spełnia ć wymagania okre ślone w raporcie oddziaływania na środowisko.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na terenie obj ętym arkuszem Wetlina nie prowadzi si ę Ŝadnej działalno ści wydobyw- czej (Czaja-Jarzmik, 1994). Zło Ŝe gazu ziemnego „Wetlina” ma zasoby tylko pozabilansowe i nale Ŝy do złó Ŝ rezerwowych. Nie zanotowano równie Ŝ na omawianym terenie lokalnych, niekoncesjonowanych punktów pozyskiwania kopalin pospolitych. Eksploatacji kopalin mineralnych nie przewiduj ą tak Ŝe przyj ęte kierunki rozwoju gminy.

2 W poszczególnych polach (odwiertach) zasoby wydobywalne wynosz ą: 20, 36, 11 i 6 mln m 3.

10 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Wiek geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Numer zagospodarowania Klasyfikacja złó Ŝ Przyczyny kon- Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania (mln m3) kopaliny zło Ŝa na Nazwa zło Ŝa zło Ŝa fliktowości kopaliny litologiczno- (mln m 3) mapie zło Ŝa surowcowego klasy klasy wg stanu na 31 XII 2005 r. (Przeniosło, Malon, red., 2006) 1-4 A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 WETLINA G Pg (Ol) tylko pzb. C N - E 2 B K

Rubryka 3: G - gaz ziemny Rubryka 4: Pg - paleogen, Ol - oligocen Rubryka 5: pzb. - zasoby pozabilansowe Rubryka 7: N - zło Ŝe niezagospodarowane

11 11 Rubryka 9: E - kopaliny energetyczne Rubryka 10: 2 - zło Ŝe rzadkie w skali kraju Rubryka 11: B - zło Ŝe konfliktowe Rubryka 12: K - ochrona krajobrazu (Ci śnia ńsko-Wetli ński Park Krajobrazowy)

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Perspektywy surowcowe obszaru arkusza Wetlina s ą bardzo ograniczone. Wi ąza ć je mo Ŝna jedynie z gazem ziemnym. W Karpatach fliszowych jednostka śląska nale Ŝy do najbardziej perspektywicznych obszarów dla udokumentowania nowych, zło Ŝowych koncentra- cji w ęglowodorów. W granicach arkusza znajduje si ę fragment du Ŝego obszaru perspekty- wicznego w rejonie Wetlina-Wołosate (Jabczy ński i in., 1990). Za perspektywiczne kolektory uwa Ŝa si ę warstwy kro śnie ńskie i menilitowe. Szacuje si ę, Ŝe do gł ęboko ści 3000 m mog ą one zawiera ć około 1067 mln m 3 mo Ŝliwego do wydobycia gazu ziemnego. Piaskowce karpackie s ą najpospolitszym surowcem skalnym Karpat, stanowi ącym baz ę surowcow ą do produkcji kruszywa łamanego dla drogownictwa i budownictwa. Na obszarze arkusza Wetlina nie wyznaczono obszarów perspektywicznych (Peszat, red., 1976, 1984; Pe- szat i in., 1985). Wprawdzie istnieje tu teoretyczna mo Ŝliwo ść dokumentowania nowych złóŜ, jednak ich ewentualna eksploatacja jest wykluczona ze wzgl ędu na prawn ą ochron ę obszaru (Bieszczadzki Park Narodowy, Ci śnia ńsko-Wetli ński Park Krajobrazowy). Na omawianym obszarze nie ma tak Ŝe perspektyw pozyskiwania innych kopalin pospolitych. Utwory czwartorz ędowe (piaski, Ŝwiry, gliny) nie maj ą znaczenia zło Ŝowego, głównie ze wzgl ędu na ich mał ą mi ąŜ szo ść i rozprzestrzenienie.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Pod wzgl ędem hydrograficznym polska cz ęść obszaru arkusza Wetlina le Ŝy w obr ębie zlewni Morza Bałtyckiego, w dorzeczu Solinki, lewobrze Ŝnego dopływu Sanu. Solinka, której źródła znajduj ą si ę u stóp Góry Stryb, odwadnia, wraz ze swoim prawobrze Ŝnym dopływem – Wetlin ą, obszar całego arkusza. Rzeki i potoki maj ą na omawianym terenie charakter górski – płyn ą kr ętymi, gł ęboko wci ętymi dolinami o stromych zboczach i du Ŝym spadku. Wzdłu Ŝ granicy pa ństwa, grzbietem pasma granicznego, przebiega wododział europejski pomi ędzy zlewiskiem Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego (Podział..., 1980). Cieki powierzchniowe obszaru arkusza Wetlina nie s ą monitorowane pod wzgl ędem ich czysto ści (Stan środowiska..., 2006). Cały omawiany obszar obj ęty jest prawn ą ochron ą (Bieszczadzki Park Narodowy, Ci śnia ńsko-Wetli ński Park Krajobrazowy), co w poł ączeniu z małym zaludnieniem sprawia, Ŝe w rzekach - wolnych od ścieków przemysłowych i byto- wych - utrzymuje si ę normalne Ŝycie biologiczne.

12 2. Wody podziemne

Obszar arkusza Wetlina poło Ŝony jest w karpackim rejonie hydrogeologicznym – XIV makroregionu południowego (Paczy ński, 1995). Wody podziemne wyst ępuj ą tutaj w utworach czwartorz ędowych i paleoge ńsko-kredowych (fliszowych), ale jako u Ŝytkowy wydzielo- no tylko poziom fliszowy (Witek, 2002; Chowaniec i in., 1987). Czwartorz ędowy poziom wodono śny zwi ązany jest z aluwialnymi osadami doliny rzeki Wetliny i jej wi ększych dopływów. Buduj ą go osady Ŝwirowe z otoczakami i domieszk ą pia- sku, lokalnie zaglinione. Wyst ępuj ące w nich wody maj ą charakter porowy, a zwierciadło wody ma najcz ęś ciej charakter swobodny. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej tylko sporadycz- nie osi ąga kilka metrów. Zasilanie wód poziomu czwartorz ędowego odbywa si ę poprzez bezpo średni ą infiltracj ę opadów atmosferycznych, a tak Ŝe przez boczne dopływy z utworów fliszowych i okresow ą infiltracj ę wód powierzchniowych. Zwierciadło wody wyst ępuje najcz ę- ściej na gł ęboko ści około 1 m poni Ŝej powierzchni terenu. Poziom ten ujmowany jest stud- niami kopanymi dla potrzeb nielicznej miejscowej ludno ści. Najwi ększe rozprzestrzenienie w granicach arkusza ma fliszowe (paleoge ńsko-kre- dowe) pi ętro wodono śne. Tworzy ono specyficzny, z punktu widzenia hydrogeologicznego, zespół warstw wodono śnych, zbudowanych głównie z piaskowców i łupków (w ró Ŝnych proporcjach). Cało ść osadów jest zwykle silnie zaanga Ŝowana tektonicznie, co sprawia, Ŝe brak jest ci ągło ści poziomów wodono śnych, chocia Ŝ strefy zawodnione nie tworz ą układów izolowanych. Dzi ęki licznym sp ękaniom skał poszczególnych ogniw litostratygraficznych tworz ą one jeden wspólny poziom wodono śny. W osadach fliszowych wyst ępuj ą wody szczelinowo-porowe stanowi ące zazwyczaj pierwszy poziom wodono śny. Na obszarze arkusza u Ŝytkowy fliszowy poziom wodono śny zwi ązany jest z warstwami ci śnia ńskimi jednostki dukielskiej. Buduj ą go w przewadze grubo- i średnioławicowe, sp ękane piaskowce, przekładane łupkami ilasto-marglistymi, o mi ąŜszo ści 40-80 m (Chowaniec i in., 1983). Zasilanie tego poziomu odbywa si ę w drodze bezpo średniej infiltracji opadów atmosferycznych na wychodniach sp ękanych piaskowców, jak równie Ŝ przez filtracj ę wód powierzchniowych. Poziom ten w granicach arkusza - poza rejonem Wetliny - ma bardzo słabe rozpo- znanie hydrogeologiczne. Wydajno ść pojedynczych studzien wierconych, uzyskiwana z utworów fliszowych, na tym obszarze jest generalnie mała. Mie ści si ę ona w przedziale od poni Ŝej 1 m 3/h (Moczarne, Wetlina) do 2 m 3/h w Wetlinie. Najwi ększe uj ęcie wody (3 stud- nie), o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w ilo ści 2,4 m 3/h, ma o środek wczasowy

13 w Wetlinie. Natomiast wydajno ść potencjalna studzien wierconych w utworach u Ŝytkowego (fliszowego) pi ętra wodono śnego oceniana jest na 2-5 m 3/h. Dla całego arkusza zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wynosz ą 13,8 m 3/h i s ą oceniane jako niewystarczaj ące dla pokry- cia zapotrzebowania (Witek, 2002). Na mapie zamieszczono reprezentatywne otwory stu- dzienne mimo ich niskich wydajno ści. Warunki hydrogeologiczne pogarszaj ą si ę zdecydowanie na tych obszarach, gdzie poziom wodono śny buduj ą serie łupkowo-piaskowcowe i łupkowo-margliste. Wodono śno ść tych utworów jest niewielka. Lokalnie niektóre ich partie bywaj ą bezwodne. Obszary takie nie maj ą u Ŝytkowego poziomu wodono śnego, jakkolwiek nie wyklucza to miejsc, w których będzie mo Ŝliwe uzyskanie z pojedynczego uj ęcia nawet powyŜej 2 m 3/h dobrej jako ściowo wody. Fliszowy poziom wodono śny jest odwadniany przez źródła. Grupuj ą si ę one głównie w przyszczytowych partiach zboczy. S ą to głównie źródła typu warstwowego i szczelinowo- warstwowego, o zró Ŝnicowanej wydajno ści, nieprzekraczaj ącej z reguły 1 dm 3/s. Źródła bardziej wydajne, znajduj ące si ę w pobli Ŝu zabudowa ń wiejskich, stanowi ą uj ęcia dla gospo- darstw domowych. W północno-wschodnim naro Ŝu obszaru arkusza przebiega granica paleoge ńskiego (fliszowego) głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 431 – zbiornik warstw fliszowych Krosno (Bieszczady) (Kleczkowski, red., 1990). Nie ma on dot ąd wykonanej dokumentacji hydrogeologicznej. Jego orientacyjne granice zostały zamieszczone na szkicu (fig. 4). Wody podziemne wyst ępuj ące na arkuszu Wetlina ogólnie charakteryzuj ą si ę bardzo dobr ą jako ści ą (klasa I). Jedynie na niedu Ŝym obszarze pomi ędzy górnymi odcinkami poto- ków Smerek i Bystry s ą to wody dobrej jako ści, wymagaj ące prostego uzdatniania ze wzgl ędu na nieznaczne przekroczenia zawarto ści Ŝelaza i manganu (klasa IIa). Niski stopie ń zagospodarowania terenu i jego trudna dost ępno ść , ale równocze śnie brak pokrywy izoluj ącej na fragmentach wychodni fliszowych sprawia, Ŝe na obszarze arkusza jest średni stopie ń zagro Ŝenia antropogenicznego wód podziemnych. Potencjalne ogniska zanie- czyszcze ń pojawiaj ą si ę w rejonie Wetliny, poza głównym u Ŝytkowym poziomem wodono- śnym.

Fig. 4. Poło Ŝenie arkusza Wetlina na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony (wg A. S. Kleczkowskiego, red., 1990) 1 - Obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 - Obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO) dla współwyst ępowania wód słodkich i mineralnych; 3 - granica GZWP w o środku szczelinowym i szczelinowo-porowym; 4 - granica pa ństwa Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 431 - Zbiornik warstw fliszowych Krosno (Bieszczady), paleogen (Pg)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Wetlina (1067), umieszczono

15 w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectro- metry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna prób- ka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

16 Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- to ści w glebach ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie na arkuszu dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Wetlina (1067) na arkuszu niezabudowanych Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Wetlina (1067) Polski 4)

Metale N=2 N=2 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) 1) Mineralizacja Grupa A HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 6-7 7 <5 Ba Bar 200 200 1000 23-39 31 27 Cr Chrom 50 150 500 6-15 11 4 Zn Cynk 100 300 1000 38-72 55 29 Cd Kadm 1 4 15 <1 <1 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2-10 6 2 Cu Mied ź 30 150 600 10-19 15 4 Ni Nikiel 35 100 300 6-18 12 3 Pb Ołów 50 100 600 24-33 29 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 0,08-0,10 0,09 <0,05 Liczba badanych próbek gleb z arkusza Wetlina (1067) 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 2 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 2 Prawo wodne, Cr Chrom 2 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 2 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 2 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 2 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 2 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 2 2) Pb Ołów 2 grupa B - grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wy- ą Hg Rt ęć 2 ł czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod ro- wami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowa- arkusza Wetlina (1067) do poszczególnych grup u Ŝyt- ne z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kowania (liczba próbek) kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 2 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – liczba próbek

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.), jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 2).

17 Przeci ętne zawarto ści kadmu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: arsen, bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź, nikiel, ołów i rt ęć . Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników W przypadku arkusza Wetlina dysponowano danymi tylko z jednego profilu (wschodniego). Zdecydowana wi ększo ść arkusza le Ŝy poza terytorium Polski. Wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 5) dla fragmentu wschodniej kraw ędzi arkusza mapy. Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ kraw ędź ta jest zbie Ŝna z generalnym przebiegiem profilu pomiarowego. Wykres słupkowy sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilu na arkuszu s ąsia- duj ącym wzdłu Ŝ wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

18 1067E PROFIL WSCHODNI

Fig. 5. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Wetlina (na osi rz ędnych - opis siatki kilometrowej arkusza) Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ krótkiego profilu wschodniego s ą bardzo wyrównane i wynosz ą od około 40 do około 45 nGy/h. Warto ści te s ą nieco wy Ŝsze od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. W granicach Polski le Ŝy tylko północna cz ęść arkusza Wetlina. Jego powierzchni ę buduj ą piaskowce i łupki warstw łupkowskich i ci śnia ńskich (wiek: kreda górna-paleogen) oraz

19 utwory piaskowcowo-łupkowe paleogenu, reprezentuj ące warstwy z Majdanu, warstwy hieroglifowe, warstwy przej ściowe oraz warstwy kro śnie ńskie dolne. Lokalnie starsze podło Ŝe jest przykryte przez zwietrzeliny b ądź osady deluwialne (gliny i piaski). W dolinach rzek wyst ępuj ą holoce ńskie osady rzeczne ( Ŝwiry, piaski i mady). Brak zró Ŝnicowania pomierzonych dawek promieniowania świadczy o tym, Ŝe wyst ępuj ące na badanym obszarze utwory cechuj ą si ę podobn ą radioaktywno ści ą. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ profilu s ą bardzo ni- skie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahaj ą si ę w przedziale od około 2,0 do około 4,0 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Na terenie obj ętym arkuszem Wetlina nie wyznaczono miejsc predysponowanych do lokalizacji składowisk odpadów. Podstaw ę do oceny mo Ŝliwo ści składowania odpadów, przy opracowywaniu tej warstwy tematycznej mapy, stanowiło Rozporz ądzenie Ministra Środowi- ska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Cały teren arkusza, analizowany w obr ębie granic pa ństwa, obj ęty jest bezwzgl ędnym zakazem lokalizacji składowisk odpadów, wynikaj ącym z ochrony przyrody na obszarze specjalnej ochrony ptaków i siedlisk – Bieszczady, objętym programem Europejskiej Sieci Eko- logicznej Natura 2000. Teren ten pokrywa si ę równie Ŝ z mi ędzynarodowym rezerwatem biosfery – Karpaty Wschodnie. Na wielu analizowanych obszarach istniej ą tak Ŝe dodatkowe uwarunkowania środowi- skowe, powoduj ące zaliczenie tych rejonów do terenów, na których nie nale Ŝy lokalizowa ć Ŝadnych obiektów uci ąŜ liwych dla środowiska lub zdrowia ludzi, ze wzgl ędu na: • poło Ŝenie w granicach Bieszczadzkiego Parku Narodowego (północno-wschodnia cz ęść arkusza), • poło Ŝenie w obr ębie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w dolinach rzeki Wetliny i jej dopływów, • obecno ść zwartych kompleksów le śnych o powierzchni powy Ŝej 100 ha, • poło Ŝenie w obszarach źródliskowych oraz w strefie 250 m od nich, • spadki terenu przekraczaj ące 10 °, • poło Ŝenie w strefach osuwisk.

20 Mało sprzyjaj ąca dla lokalizacji składowisk odpadów jest tak Ŝe sytuacja geologiczna. Na powierzchni terenu odsłaniaj ą si ę głównie oligoce ńskie i paleoce ńskie piaskowce niekiedy przeławicone łupkami, iłowcami, zlepie ńcami i rogowcami. W dnach dolin i w ni Ŝszych cz ę- ściach stoków wyst ępują czwartorz ędowe osady rzeczne i soliflukcyjno-deluwialne. Najbli Ŝsze tereny, na których z punktu widzenia optymalnego sposobu korzystania ze środowiska przyrodniczego dopuszczalna jest lokalizacja składowisk odpadów, zostały wy- znaczone na arkuszach: Lutowiska (1066) i Jabłonki (1065).

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Cały obszar arkusza Wetlina poło Ŝony jest w granicach terenów prawnie chronionych: Bieszczadzkiego Parku Narodowego i Ci śnia ńsko-Wetli ńskiego Parku Krajobrazowego. Zgodnie z Instrukcj ą… (2005) nie przedstawiono na nim zatem geologiczno-in Ŝynierskich warunków podło Ŝa budowlanego. Na mapie zaznaczone zostały jedynie obszary wyst ępowa- nia osuwisk, które maj ą du Ŝy wpływ na planowanie i realizacj ę obiektów budowlanych. Wy- st ępuj ą one m.in. w dolinie potoku Wetlinka, wzdłu Ŝ drogi z Berehów Górnych do Wetliny (Chowaniec, red., 1975). S ą to głównie zsuwy rozwijaj ące si ę na granicy zwietrzelina - skała oraz obrywy skalne. Rozwojowi osuwisk na omawianym terenie sprzyja rozwini ęta rze źba morfologiczna, wykształcenie litologiczno-facjalne warstw i ich zaanga Ŝowanie tektoniczne. Głównymi czynnikami powoduj ącymi powstawanie osuwisk s ą: długotrwałe opady lub po- wolne topnienie pokrywy śnie Ŝnej, ró Ŝne rodzaje erozji, działalno ść człowieka (Poprawa, Rączkowski, 2003). Najbardziej podatnymi na powstawanie osuwisk s ą wychodnie ogniw łupkowych i łupkowo-piaskowcowych, których k ąt upadu wynosi zwykle 20-30 o, a nachylenie zboczy jest odpowiednio wysokie (powy Ŝej 20%). Na obszarze arkusza s ą to głównie warstwy kro śnie ńskie, a tak Ŝe inoceramowe (Bober, 1984; Dziewa ński, Czajka, red., 2001). Rejestracja istniej ących osuwisk nie obejmuje oceny całego omawianego terenu, nie zo- stał bowiem dot ąd - jak ju Ŝ wspomniano - opracowany arkusz Wetlina Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Omawiany obszar nale Ŝy do potencjalnie osuwiskowych. W zwi ązku z tym wznoszenie budowli powinno tu by ć poprzedzone sporz ądzeniem dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Wetlina ma wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe (Alexandro- wicz, red., 1989; Michalik, red., 1987). Poło Ŝony jest na terenie Mi ędzynarodowego Rezer- watu Biosfery „Karpaty Wschodnie”, utworzonego decyzj ą UNESCO w 1992 r. Rezerwat ten

21 obejmuje swoim zasi ęgiem tereny poło Ŝone na styku granic trzech pa ństw: Polski, Słowacji i Ukrainy. W granicach obszaru arkusza tworz ą go po stronie polskiej: Bieszczadzki Park Narodowy i Ci śnia ńsko-Wetli ński Park Krajobrazowy, a po stronie słowackiej Park Narodo- wy Połoniny. Bieszczadzki Park Narodowy (BPN) zajmuje fragment wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Park ten został utworzony w 1973 r. Jego powierzchnia była kilkakrotnie powi ększana i wynosi obecnie 29 201,6 ha. Chroni si ę tutaj formy krajobrazu Karpat Wschodnich, unika- towe pasma połonin, fragmenty puszczy karpackiej z ostojami m.in. drapie Ŝnych ssaków i p- taków (nied źwied ź brunatny, wilk, ry ś, Ŝbik, orzeł przedni, puchacz), stanowiska rzadkich gatunków wschodniokarpackich ro ślin naczyniowych, w tym m.in. endemitów wilczomlecza karpackiego ( Euphorbia carpatica ) i pszeńca białego ( Melampyrum saxocum ). W 1958 r. koło Moczarnego utworzony został rezerwat florystyczny „Przełom Solinki” (o powierzchni 2,9 ha) chroni ący zbiorowisko ro ślin zarodnikowych na skałach piaskowcowych z rzadkimi gatunkami mchów górskich ( Hygrohypnum alpinum, Hygrohypnum eugy- rium ), koło Wetliny za ś - le śny rezerwat przyrody „Wetlina”, obejmuj ący pierwotny staro- drzew bukowo-jodłowy (99,49 ha). Od 1992 r. oba te rezerwaty znalazły si ę w granicach Bieszczadzkiego Parku Narodowego i w zwi ązku z tym straciły status rezerwatów. Od strony zachodniej otulin ę Bieszczadzkiego Parku Narodowego stanowi Ciśnia ńsko- Wetli ński Park Krajobrazowy o powierzchni 51 014 ha. Został on utworzony w 1992 r. Chro- ni walory przyrodnicze i krajobrazowe Bieszczad Zachodnich, na które składaj ą si ę malowni- cze doliny i grzbiety górskie, charakterystyczne hale - połoniny, rumowiska skalne (rozsypa ń- ce), zbiorowiska ro ślinne oraz siedliska zwierz ąt. Na terenie parku krajobrazowego proponuje si ę utworzenie dwu nowych rezerwatów przyrody (B ęben i in., 1994-95) w rejonie Góry Dziurkowiec, gdzie na terenie o wysokich walorach krajobrazowych zachowały si ę cenne zbiorowiska le śne, oraz na stokach Góry Okr ąglik, pokrytej buczyn ą karpack ą ( Dentario glandulosae-Fagetum ) i jaworzyn ą ziołoro- ślow ą ( Aceri-Fagetum ). Granice tych obiektów nie zostały jeszcze sprecyzowane. W 1994 r. na terenie nieistniej ącej dzi ś wsi Solinka został utworzony zespół przyrodniczo-krajobrazowy, którego fragment znajduje si ę w granicach arkusza Wetlina (tabela 3). Po- wstał on w celu ochrony niepowtarzalnego krajobrazu, jaki wykształcił si ę w ci ągu kilkudzie- si ęciu lat na zgliszczach dawnej wsi ( ślady osady, podmokłe ł ąki i nieu Ŝytki, fauna). W 2000 r. ustanowiono w rejonie Góry Okr ąglik i w górnym biegu potoku Smerek uŜytki ekologiczne (tabela 3). Ochron ą obj ęto tu przygrzbietowe ł ąki borowinowe, tereny podmokłe, skarpy i płaty ro ślinno ści.

22 Ochron ą w formie pomnika przyrody obj ęto w 1969 r. okazały jesion, rosn ący obok bu- dynku Nadle śnictwa w Wetlinie (tabela 3). Tabela 3 Wykaz pomników przyrody, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych i u Ŝytków ekologicznych Numer Gmina Forma Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Cisna 1 P Wetlina 1969 PŜ - jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) leski Cisna „Solinka” - krajobraz 2 Z Solinka 1994 leski (61,15) Cisna „Okr ąglik” - ł ąki borowinowe, skarpy, 3 U Góra Okr ąglik 2000 flora leski (15,5) Cisna „Smerek” - ł ąki borowinowe, skarpy, flora 4 U Smerek 2000 leski (18,8)

Rubryka 2: P - pomnik przyrody, U - u Ŝytek ekologiczny, Z - zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody PŜ - pomnik przyrody Ŝywej Obszar arkusza wchodzi w cało ści w obr ęb obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Jest to obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) i specjalny obszar ochrony siedlisk 3 (SOO) PLC 180001 Bieszczady (tabela 4). Granice obu obszarów pokrywa- ją si ę. Cel ochrony jest tu analogiczny jak w przypadku Bieszczadzkiego Parku Narodowego i parków krajobrazowych stanowi ących jego otulin ę. Tabela 4 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

Nazwa Poło Ŝenie administracyjne obszaru Poło Ŝenie centralnego obszaru Powierzc hnia w obr ębie arkusza Typ Kod punktu obszaru Lp. i symbol obszaru obszaru obszaru kod oznaczenia (ha) województwo powiat gmina na mapie długo ść szeroko ść NUTS geograficzna geograficzna 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PLC Bieszczady 1 C 22 °23’57” E 49 °12’20” N 111 519,5 PL092 podkarpackie Lesko Cisna 180001 (PS )

Rubryka 2: symbol oznacza stopie ń powi ązania obszarów siedlisk i obszarów ochrony ptaków: C - obszar OSO pokrywa si ę z obszarem SOO Rubryka 4: P - obszar specjalnej ochrony ptaków, S - specjalny obszar ochrony siedlisk Rubryka 8: kod NUTS (europejski kod jednostek terytorialnych): PL092 - okr ęg kro śnie ńsko-przemyski

W opracowanej wcze śniej koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska (Li- ro, red., 1998) omawiany obszar mie ści si ę w granicach mi ędzynarodowego obszaru węzło- wego: Obszar Bieszczadzki (fig. 6).

3 „Siedlisko przyrodnicze” (habitat) jest poj ęciem u Ŝywanym w terminologii prawnej Unii Europejskiej, wpro- wadzonym w zwi ązku z programem Natura 2000. Jest to obszar o okre ślonych cechach środowiska przyrodniczego, wyodr ębniony na podstawie cechy geograficznych, abiotycznych i biotycznych.

Fig. 6. Poło Ŝenie arkusza Wetlina na tle systemu ECONET (wg A. Liro, red., 1998) 1 - mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy (granica i jego numer): 44 M - Obszar Beskidu Niskiego, 45 M - Obszar Biesz- czadzki, 2 - mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny i jego numer: 38 m - Bieszczadzki, 3 - granica pa ństwa

XII. Zabytki kultury

Trudne warunki terenowe i surowa przyroda sprawiły, Ŝe pierwsze ślady człowieka w rejonie Bieszczad pojawiły si ę dopiero w neolicie, około IV tysi ąclecia p.n.e. W połowie III tysi ąclecia p.n.e. w gł ąb Bieszczad przybyli z dorzecza Dniestru pierwsi koczownicy paster- scy. Wa Ŝną rol ę gospodarcz ą na tych terenach pełniły szlaki handlowe przekraczaj ące Karpa- ty. Najstarszy wiódł z Sanoka doliną Osławy przez Przeł ęcz Radoszyck ą i dalej na południe Europy. Rozwój osadnictwa nast ąpił tutaj stosunkowo pó źno, bo dopiero od XIV do XVII w. W kolonizacji, która rozpocz ęła si ę z ko ńcem XIV w., główn ą rol ę odegrały dwa mo Ŝnowład- cze rody: Kmitów i Balów. Kmitowie zaj ęli tereny mi ędzy Solink ą a Sanem. To oni lokowali na prawie wołoskim Wetlin ę w 1580 r. Od pocz ątku XV w. tereny pomi ędzy Solink ą a Osła-

24 wą kolonizował tak Ŝe w ęgierski ród Balów, zakładaj ąc szereg miejscowości. Na pocz ątku XIX w. udział w rozwoju tych terenów miała tak Ŝe rodzina Fredrów. Ojciec hrabiego Alek- sandra Fredry był zało Ŝycielem w pobliskiej Cisnej (za północn ą granic ą arkusza) m. in. huty Ŝelaza, dla której rud ę dostarczano z Zahoczewia i Kalnicy. Do czasów II wojny światowej omawiany obszar był bardzo zró Ŝnicowany narodowo- ściowo i wyznaniowo. Przewa Ŝała tutaj ludno ść narodowo ści ukrai ńskiej, powszechnie okre- ślana jako Rusini. W śród nich wyró Ŝniały si ę dwie grupy etniczne górali ruskich - Łemków (w cz ęś ci zachodniej) i Bojków – zamieszkuj ących wsie poło Ŝone na wschód od Osławy. Naj- tragiczniejsze dzieje tych ziem wi ąŜą si ę z II wojn ą światową i pó źniejszym okresem walk z oddziałami Ukrai ńskiej Powsta ńczej Armii (UPA) w latach 1945-1947. W wyniku tego cz ęść ludno ści Bieszczad została wysiedlona do Zwi ązku Radzieckiego, a pozostałych mieszka ńców, w ramach akcji „Wisła”, deportowano wiosn ą 1947 roku na północne i zachodnie ziemie Polski. W granicach arkusza nie zachowały si ę Ŝadne historyczne zabytki. W wyniku walk z oddziałami UPA została całkowicie spalona Wetlina, do 1945 r. zamieszkana głównie przez Bojków. W 1952 r. wysadzono ocalał ą cerkiew, wybudowan ą tu w 1928 r. Była to najwi ększa murowana budowla sakralna tego typu w Bieszczadach. Na jej miejscu wznosi si ę od 1980 r. drewniany ko ściół katolicki. Pomnik w Wetlinie upami ętnia poległych Ŝołnierzy WOP.

XIII. Podsumowanie

Obszar obj ęty arkuszem Wetlina le Ŝy w Bieszczadach Zachodnich. Obejmuje zalesiony obszar górski. Nie ma tu wi ększych skupisk ludzkich, nie ma te Ŝ Ŝadnych zakładów przemy- słowych. Głównymi funkcjami gospodarczymi tego terenu jest le śnictwo, turystyka i rekre- acja, a w dalszej kolejno ści rolnictwo. Najwi ększym bogactwem omawianego obszaru jest pi ękna, dzika bieszczadzka przyroda. Lasy, czysta woda i doskonały mikroklimat stwarzaj ą dogodne warunki wypoczynku, a ukształtowanie terenu i walory przyrodnicze - do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej i konnej. Jest to te Ŝ znakomity teren do wycieczek specjalistycznych: botanicznych, zoolo- gicznych, geologicznych. Polityka rozwoju regionu powinna zmierza ć w kierunku rozwoju turystyki i wypoczynku,. Takie s ą te Ŝ priorytety gminy Cisna, w której granicach mie ści si ę omawiany teren. Nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe musi to by ć rozwój zrównowa Ŝony i rozwa Ŝny, bo Bieszczad nie wolno „zadepta ć”. Obszar obj ęty granicami arkusza wchodzi w obr ęb Bieszczadzkiego Parku Narodowego i Ci śnia ńsko-Wetli ńskiego Parku Krajobrazowego. S ą one elementami Mi ędzynarodowego

25 Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Omawiany teren wchodzi te Ŝ w cało ści w obr ęb obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Jest to obszar specjalnej ochrony ptaków i obszar ochrony siedlisk (granice obu obszarów pokrywaj ą si ę) PLC180001 Bieszczady. Na obszarze arkusza (na terenie parku krajobrazowego) ustanowiono tak Ŝe ze- spół przyrodniczo-krajobrazowy, dwa u Ŝytki ekologiczne i pomnik przyrody Ŝywej. Celem wymienionych wy Ŝej form ochrony jest zachowanie w nieska Ŝonym stanie walo- rów przyrodniczych i krajobrazowych Bieszczad. Nakłada to ograniczenia na działalno ść gospodarcz ą, która musi tu by ć prowadzona w sposób jak najmniej szkodliwy dla środowiska. W zakresie wydobywania kopalin mo Ŝliwo ści ograniczaj ą si ę tu praktycznie do ewentualnej eksploatacji zasobów gazu ziemnego z udokumentowanego, niewielkiego zło Ŝa „Wetlina”. Poza obszarem parku narodowego mog ą by ć tak Ŝe prowadzone dalsze poszukiwania złó Ŝ węglowodorów. Du Ŝe obszary arkusza s ą predysponowane do powstawania osuwisk. Planowanie inwe- stycji budowlanych na tych terenach powinno by ć poprzedzone specjalistycznymi badaniami geologiczno-in Ŝynierskimi. Cieki powierzchniowe nie s ą na omawianym terenie monitorowane, ale utrzymuj ące si ę w nich Ŝycie biologiczne świadczy o ich czysto ści. Zasoby eksploatacyjne studni wierconych w utworach u Ŝytkowego (fliszowego) pi ętra wodono śnego s ą niewielkie. Nale Ŝy wi ęc zwró- ci ć szczególn ą uwag ę na ochron ę tych wód przed zanieczyszczeniami antropogenicznymi. Stopie ń zagro Ŝenia omawianych wód jest średni, czemu sprzyja m.in. słabe zagospodarowa- nie terenu i jego trudna dost ępno ść . Na terenie obj ętym arkuszem Wetlina nie wyznaczono miejsc predysponowanych do lokalizacji składowisk odpadów głównie z uwagi na poło Ŝenie w obr ębie obszarów specjalnej ochrony ptaków i siedlisk – Bieszczady, obj ętych programem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 oraz w granicach Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Bieszczady s ą pi ękne. Pi ękne o ka Ŝdej porze roku. Bieszczady musz ą pozosta ć pi ękne. Te góry rzucaj ą na ludzi czar, wi ęc - na szcz ęś cie - nigdy nie zbraknie ich obro ńców. Jerzy Harasymowicz, miłośnik Bieszczad, taki pozostawił poetycki testament: Kiedy jako buki na mróz serce mi p ęknie Połó Ŝcie mnie na wóz z widokiem na Bieszczady Na wielki po Ŝar gór na wielk ą jesie ń Któr ą sam roznieciłem pisaniem Niech ten wóz sam jedzie w zawiej ę li ści Niech tam na wieki zostanie Prochy zmarłego jesieni ą 1999 roku poety zostały rozsypane nad Bieszczadami.

26 XIV. Literatura

ALEXANDROWICZ Z., (red.), 1989 - Ochrona przyrody i krajobrazu Karpat polskich. PWN, Warszawa-Kraków. BĘBEN H., GŁOWACKA B., KARPIERZ J., RUCI ŃSKI P., WITKOWSKA-WAWER L., ZAJĄC M., 1994-1995 - Projekt docelowej sieci rezerwatów przyrody na gruntach będących w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych – województwo kro śnie ńskie. Biuro Urz ądzania Lasu i Geodezji Le śnej, Krosno. BOBER L., 1984 - Rejony osuwiskowe w polskich Karpatach fliszowych i ich zwi ązki z bu- dow ą geologiczn ą regionu. Biul. Inst. Geol., nr 340, Z bada ń geologicznych w Kar- patach, t. 23: 115-162. CHOWANIEC J. (red.), 1975 - Katalog osuwisk - województwo rzeszowskie. Arch. Oddz. Karpacki. Pa ństw. Inst. Geol., Kraków. CHOWANIEC J., OSZCZYPKO N., WITEK K., 1983 - Hydrogeologiczne cechy warstw kro śnie ńskich centralnej depresji karpackiej. Kwart. Geol., t. 27, nr 4: 797-810. CHOWANIEC J., GIERAT-NAWROCKA D., WITEK K., 1987 - Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Łupków. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. CZAJA-JARZMIK B., 1994 – Inwentaryzacja złó Ŝ surowców mineralnych z uwzgl ędnieniem elementów ochrony środowiska, gmina Cisna. Arch. Geol. Podkarpackiego Urz. Marsz., Rzeszów. DOBRZA ŃSKI B., SIUTA J., STRZEMSKI M., 1973 - Zarys charakterystyki gleb Polski. Wyd. Geol., Warszawa. DZIEWA ŃSKI J., CZAJKA K. (red.), 2001 - Analiza zjawisk osuwiskowych na terenie wo- jewództwa podkarpackiego. Arch. IGSMiE PAN, Kraków. Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 - Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JABCZY ŃSKI Z., KOZIKOWSKI H., LENK T., DUDEK J., JAWOR E., BIELAWSKI A., CISEK B., NYCZ R., WAŁ ĘCKI J., JUCHA S., SKARBEK K., 1990 - Ilo ściowa oce- na zasobów prognostycznych ropy naftowej i gazu ziemnego w Karpatach Polskich i wyznaczonych w ich obr ębie strefach perspektywicznych. Technika Poszukiwa ń Geolog., nr 3-4: 61-73. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 - Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000. AGH, Kraków.

27 KONDRACKI J., 2001 - Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 - Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN-Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 - Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 - Mapa geologiczna Polski 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MICHALIK S. (red.), 1987 - System ochrony przyrody i krajobrazu województwa kro śnie ń- skiego. PWN, Warszawa-Kraków. PACZY ŃSKI B., 1995 - Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa. PESZAT C. (red.), 1976 - Piaskowce karpackie, ich znaczenie surowcowe i perspektywy wykorzystania. Zesz. Nauk. AGH, Geologia, t. 2, z. 2: 3-96. PESZAT C. (red.), 1984 - Atlas geologiczno-surowcowy woj. kro śnie ńskiego w podziałce 1:50 000. Arch. Katedry Surowców Skalnych AGH, Kraków. PESZAT C., BROMOWICZ J., BUCZEK-PUŁKA M., 1985 - Perspektywy dokumentowania złó Ŝ i racjonalnego wykorzystania piaskowców województwa kro śnie ńskiego. Zesz. Nauk. AGH, Geologia, t. 11, z. 4: 5-109. Podział hydrograficzny Polski 1:200 000 cz ęść II, 1980 - Inst. Meteorol. i Gosp. Wodnej, Warszawa. POPRAWA D., R ĄCZKOWSKI W., 2003 - Osuwiska Karpat. Przegl ąd Geol., t. 51, nr 8: 685-992. PRZENIOSŁO S., MALON A. (red.), 2006 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2005 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165 z 2002 r., poz. 1359. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61 z 2003 r., poz. 549. Stan środowiska w województwie podkarpackim w 2005 roku., 2006 - Biblioteka Monitorin- gu Środowiska, Rzeszów.

28 STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 - Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 - Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść II: Mapy zawarto ści uranu, toru i potasu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZEL ĄG A., 2002 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Wetlina (1067). Państw. Inst. Geol., Warszawa. ŚLĄCZKA A., 1980 - Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Łupków (M-34-XXIX). Wyd. Geol., Warszawa. ŚLĄCZKA A., śYTKO K., 1979 - Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Łup- ków (M-34-XXIX), wyd. A i B. Mapa podstawowa w skali 1:50 000. Wyd. Geol., Warszawa. WITEK K., 2002 - Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Wetlina (1067). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ZIELI ŃSKA C., 1994 - Dokumentacja geologiczna w kategorii C zło Ŝa gazu ziemnego „Wetli- na” w Smereku i Wetlinie. CAG, Warszawa. śYTKO K., ZAJ ĄC R., GUCIK S., RYŁKO W., OSZCZYPKO N., GARLICKA I., NE- MČOK J., ELIÁS M., MEN ČIK E., STRÁNIK Z. - Map of the tectonic elements of the Western Outer Carpathians and their Foreland 1:500 000. (w): Poprawa D., Nem- čok J. (ed.), 1989 - Geological Atlas of the Western Outer Carpathians and their Foreland. Wyd. Geol., Warszawa.