LIBERALE REFLECTIES Is Een Uitgave Van De Prof.Mr
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
61e jaargang, september 2020 | Nummer 2 LIBERALE REFLECTIES is een uitgave van de Prof.mr. B.M. TeldersStichting www.TeldersStichting.nl LIBERALE REFLECTIES LIBERALE LR REFLECTIES SEPTEMBER 2020 61e jaargang, september 2020 | Nummer 2 2020 | Nummer september 61e jaargang, Crises Aantasting van burgerrechten in coronatijd Slavenhandel, slavernij en het publieke debat Inhoud Van de Redactie Crisisbeheersing door Wilbert Jan Derksen 2 In memoriam Els Veder-Smit (1921-2020) door Fleur de Beaufort 5 Crises Interview met Anne Mulder door de redactie 9 Aantasting van burgerrechten in coronatijd door Rinus Otte 14 Omslagpunt 2014: MH17 en de Krimannexatie door Jan van Rijnbach 24 Crisis, cultuur en individu in het denken van Ortega y Gasset door Niels de Leeuw 33 Politiek Slavenhandel, slavernij en het publieke debat in Nederland. Tussen activisme en wetenschap door Piet Emmer 42 Onderwijs Wie bepaalt wat een goede burger is? Een kritische blik op het wetsvoorstel ter verduidelijking van de burgerschapsopdracht door Niek van Steensel 52 Boekrecensies Liberaal licht onder de korenmaat door Mark van de Velde 62 De ontdekker van het ‘systeem van natuurlijke vrijheid’. Bespreking van vijf vrij recente boeken over Adam Smith door Patrick van Schie 69 De tragiek van de macht door Pieter de Jonge 79 Colofon 87 LIBERALE REFLECTIES | september 2020 Van de Redactie Crisisbeheersing door Wilbert Jan Derksen Deze Liberale Reflecties staat in het thema te bestaan en als metafoor gebruikt voor iets van crises. Ondanks dat wij in een stabiel wat onmogelijk is, totdat in 1697 Nederland- en welvarend land leven heeft ook de Ne- se ontdekkingsreizigers wel degelijk zwarte derlandse geschiedenis verschillende cri- zwanen ontdekten in Australië). 9/11 kan sismomenten gekend. Het meest recente gezien worden als een zwarte zwaan; een voorbeeld hiervan is natuurlijk de huidige terroristische aanslag zonder precedent die coronacrisis, die op het gebied van zowel de wereldgeschiedenis veranderde. Achteraf gezondheidszorg als economie acute el- misschien verklaarbaar, maar van tevoren lende in het gehele land heeft veroorzaakt. waren er geen overtuigende signalen die we- zen op een significante waarschijnlijkheid De Libanese statisticus Nassim Nicholas van een dergelijke aanval. Het voorspellen Taleb gebruikt de term ‘zwarte zwaan’ voor van zwarte zwanen is dus in feite onmogelijk. een gebeurtenis die zeer onwaarschijnlijk en daarmee niet tot nauwelijks voorspelbaar is, Oorlogen en revoluties kunnen vaak als zwar- maar wel een zeer grote impact heeft (zwarte te zwanen gekwalificeerd worden. Denk aan zwanen werden voor lange tijd niet geacht de Arabische Lente, waarbij de zelfverbran- 2 LIBERALE REFLECTIES | september 2020 ding van een Tunesische straatverkoper uit- Ik zou daarnaast liegen als ik zeg dat ik deze mondde in het uitbreken van verschillende crisis wel in mijn glazen bol aan heb zien ko- revoluties en burgeroorlogen in de Arabische men. Maar het spreekt voor zich dat wij ons wereld. Achteraf kunnen deze gebeurtenis- dit niet een tweede keer moeten laten gebeu- sen gerationaliseerd worden, maar destijds ren en ons moeten realiseren dat ogenschijn- overvielen deze abrupte ontwikkelingen be- lijk onmogelijke gebeurtenissen op een lan- leidsmakers wereldwijd. Deze met ijzeren ge tijdschaal zeker plaats kunnen vinden. vuist geregeerde dictaturen werden tot dat moment als relatief stabiele landen geacht. Dit langetermijndenken moet doorwer- Ook technologische revoluties zijn meestal ken op andere terreinen, ook waar zwar- zwarte zwanen. Denk aan de opkomst van te-zwaan-scenario’s denkbaar zijn. Con- het internet, die onze maatschappij in een flicten laten zich in het algemeen niet kort tijdsbestek ingrijpend heeft veranderd. voorspellen, dus onze Defensiemacht moet te alle tijden in staat zijn om ons land te kun- De huidige coronacrisis werd door som- nen verdedigen. Het idee van een stabiele migen ook als voorbeeld van een zwarte post-Koude-Oorlog liberale wereldorde is zwaan bestempeld. Geheel onterecht, zo- de afgelopen jaren redelijk aan diggelen ge- als Taleb ook zelf onlangs al stelde. Artsen slagen en de geopolitieke verhoudingen in waarschuwden ons al jaren dat de volgende de wereld zullen blijven verschuiven in de grote virusuitbraak niet lang meer op zich komende jaren (dat na Donald Trump nog zou laten wachten. In de geglobaliseerde een narcistische mediapersoonlijkheid in wereld van vandaag zou een dodelijk virus de vorm van hiphopartiest Kanye West een zich sneller dan ooit tevoren kunnen ver- serieuze gooi naar het presidentschap van spreiden over de planeet. Wetenschappers het machtigste land ter wereld lijkt te willen wezen daarnaast al jaren op China als een doen, acht ik hierbij als een zorgelijke trend). tikkende tijdbom voor het ontstaan van der- Twee procent van ons nationale inkomen gelijke virussen. Op lange termijn was een vrijmaken voor onze nationale veiligheid is mondiale virusuitbraak dan ook eerder een toch wel het minste wat we kunnen doen. zekerheid, dan een onwaarschijnlijkheid. Geen zwarte, maar een witte zwaan dus. Wie weet welke aardverschuivingen de ont- wikkeling van kunstmatige intelligentie in De belangrijkste taak van de overheid is onze maatschappij zal veroorzaken. De drei- om de veiligheid van haar burgers te garan- ging die hiervan uitgaat is reëel en de impli- deren. In die zin is het dus verwijtbaar dat caties ervan zijn niet te voorspellen. Het is deze dreiging nooit serieus is genomen. Nu dan ook niet voor niets dat verschillende ex- is het natuurlijk zo dat eigenlijk geen enkel perts zoals Stephen Hawking en Elon Musk land een adequaat bioveiligheidsnoodplan ons hebben gewaarschuwd dat wij ons in opgesteld had voor een dergelijke pandemie. moeten dekken tegen het risico dat de onge- 3 LIBERALE REFLECTIES | september 2020 controleerde ontwikkeling van kunstmatige drs. W.J. Derksen is wetenschappelijk mede- intelligentie kan vormen voor onze samen- werker bij de TeldersStichting en eindredac- leving. Dat klinkt misschien als iets wat al- teur van Liberale Reflecties. leen in sciencefictionfilms gebeurt, maar tot voor kort gold dat ook voor het uitbreken van een wereld-ontwrichtende pandemie. Het nadeel van het opgroeien in een tijd van vrede en veiligheid is dat deze om- standigheden als vanzelfsprekend gezien gaan worden. Het recente verleden geeft echter geen garanties voor de toekomst. Op het gebied van crisisbeheersing kun je dan ook maar beter advies van de on- heils- dan van de heilsprofeet aannemen. 4 LIBERALE REFLECTIES | september 2020 In memoriam Els Veder-Smit (1921-2020) door Fleur de Beaufort ouders (verre neef en nicht) stamden uit de Daags voor haar 99e verjaardag overleed redersfamilie Smit met een scheepsbouw- op woensdag 26 augustus jl. politica Els bedrijf in Kinderdijk. In de jaren 30 be- Veder-Smit, erelid van de VVD met een zocht Veder-Smit het gymnasium in Dor- indrukwekkende staat van dienst. Na een drecht, waar zij eens een vurig betoog over lokale en provinciale politieke carrière (in ‘Vrijheid’ schreef voor het vak Nederlands. Zeist en Leeuwarden, alsmede de provin- Van haar docent, die iets tegen meisjes en cie Utrecht), alsmede een rol in het hoofd- vooral ondernemerskinderen had, kreeg bestuur van de partij, was zij achtereen- zij te horen dat “dit oud-liberale verhaal” volgens Tweede Kamerlid, staatssecretaris niet deugde, hoe goed het verder ook ge- van Volksgezondheid en Milieuhygiëne in schreven was. De jonge puber hield vol dat het kabinet-Van Agt/Wiegel en tot slot se- dit haar visie was: “ik zie het zo!” repliceer- nator. Partijlid was Veder-Smit al sinds de de ze vrijmoedig. Het voorval bleef voor oprichting van de VVD in 1948, nadat ze Veder-Smit verbonden met haar idee van ook al bij de voorloper – de Partij van de het begrip liberaal als ‘het recht zelf denk- Vrijheid (PvdV) – betrokken was geweest. beelden te ontwerpen’ (Kuiken 2010, 16). De in Kinderdijk geboren Veder-Smit groei- In 1940 begon Veder-Smit aan haar studie de op in een echt ondernemersgezin. Beide rechten in Leiden, aanvankelijk met de be- 5 LIBERALE REFLECTIES | september 2020 doeling na het behalen van haar kandidaats- ik heb deze positie nooit als lastig ervaren. examen door te stromen naar de studie van Integendeel, ik heb er voordeel bij gehad. haar eerste keuze psychologie. Uiteindelijk Als vrouw werd je al gauw gevraagd mee te zou ze na haar kandidaatsexamen er, mede doen – de mannen wilden graag het vrouwe- ingegeven door de ervaringen tijdens de be- lijke element ook vertegenwoordigd hebben”. zetting, toch voor kiezen de studie rechten In de ogen van Veder-Smit waren vrouwen voort te zetten. Daarbij maakte ze wel de “volkomen aanvaard” in de politiek. “Ie- overstap naar Utrecht. Als studente raakte dereen moet dezelfde moeite doen om een Veder-Smit betrokken bij het verzet, onder positie te veroveren” (Kuiken 2010, 38-39). meer als fietskoerier. In Leiden was ze een Toen de echtgenoot van Veder-Smit in 1962 van de studenten die een lange keten vorm- tot rechter werd benoemd bij de rechtbank te den om zo de enorme bibliotheek van joodse Leeuwarden, volgde zij hem naar Friesland, professor E.M. Meijers, na diens deportatie, na afloop van haar termijn als wethouder. uit handen van de bezetter te redden. In Lei- De komst van de VVD-prominent werd bij den kwam Veder-Smit in contact met acade- de Friese afdeling met enthousiasme be- mici van liberale signatuur die zich openlijk groet, als gevolg waarvan Veder-Smit haar tegen de Duitse bezetter keerden, waaronder politieke werk vrijwel direct kon voortzet- de hoogleraar Volkenrecht prof.mr. B.M. Tel- ten in de gemeenteraad van Leeuwarden. ders en prof.mr. R.P. Cleveringa. Veder-Smit was erbij toen deze laatste zijn beroemde In 1963 kandideerde Veder-Smit zich voor protestrede uitsprak tijdens een college wat de Tweede Kamer, maar werd met een plek eigenlijk door Meijers had moeten worden op nummer 20 niet verkozen. Wel kwam ze gegeven. In deze tijd kwam ze bovendien in in dat jaar in het Hoofdbestuur van de lan- contact met de liberalen rondom de Bond van delijke VVD.