Nieuwe Inzichten in Een Oude Waterweg

StadsOntwikkeling

Nieuwe inzichten in een oude waterweg

Een archeologisch onderzoek naar de kademuur van de Leidschevaart

Basisrapportage Archeologie 80 www.utrecht.nl

Basisrapportage Archeologie 80

Nieuwe inzichten in een oude waterweg Een archeologisch onderzoek naar de kademuur van de Leidschevaart

D.R. Stiller

Afdeling Erfgoed gemeente Utrecht Zwaansteeg 11 3511 VG Utrecht Februari 2013

1 Administratieve gegevens van het project

Projectcode en -naam: Sma08-01-KLP, Smakkelaarsveld Zinker 1

Locatie: Gemeente Utrecht, Smakkelaarsveld

OM-nummer: 30945

Landelijke hoekcoördinaten: 135985 / 456083 136009 / 456098 136045 / 456038 136022 / 456024

Opdrachtgever: Ingenieursbureau Utrecht (IBU), gemeente Utrecht

Uitvoerder: Afdeling Erfgoed gemeente Utrecht

Coördinator vanuit de gemeente: A.M. Bakker

Dagelijkse leiding opgraving D.R. Stiller

Uitvoering veldwerk: 3 en 4 september 2008; februari 2009

Beheer en plaats van documentatie: Afdeling Erfgoed gemeente Utrecht Vlampijpstraat 87b 3534 AR Utrecht

ISBN 978-90-73448-62-9

2 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Inhoudsopgave

Samenvatting 5 Eerdere uitgaven 31

1 Inleiding 7 Colofon 34

1.1 Kader van het onderzoek 7 1.2 Resultaten van eerder uitgevoerde onderzoeken 7 Bijlagen 35

2 De landschappelijke en historische context 9

2.1 Landschappelijke context 9 2.2 Archeologische en historische achtergrond 9 2.3 Archeologische verwachting 11

3 Doel en methode van het onderzoek 13

3.1 Doelstellingen 13 3.2 Methode 13

4 Sporen en structuren 15

4.1 Inleiding 15 4.2 Sporen en structuren 15 4.3 Bodemprofielen 17

5 Het vondstmateriaal 21

5.1 Eerste fase 21 5.2 Tweede fase/begeleiding verdiepen tot 4 m -NAP, vnr. 13 22 5.3 Kabel- en rioleringssleuf ten noorden van zinker 1, vnr. 14 22

6 Conclusie 25

7 Beantwoording vraagstelling 27

Noten 29

Literatuur 29

3 4 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Samenvatting

Bij de archeologische begeleiding van de aanleg van zinker 1 op het Smakkelaarsveld zijn resten van oude beschoeiingen van de Leidschevaart en inrichtingen uit de Nieuwe Tijd aangetroffen. Hierbij kon voor de recente en de subrecente perioden een fasering aangebracht worden in de ontwikkeling van de Leidschevaart. De oudste fase wordt door een beschoeiing gevormd. Het aangetroffen vondstmateriaal wijst op een datering van aanleg in het laatste kwart van de achttiende eeuw. Van de beschoeiing zijn alleen een houten vlechtwerk, een plankenwand en uitbraaksleuven met puin aangetroffen. Hier doorheen is een riool, behorende bij de subrecente periode, aangelegd. Het uit de negentiende- of twintigste eeuw daterend riool was haaks op de Leidschevaart georiënteerd en mondde hierop uit. De beschoeiing is vervolgens hersteld. Opvallend detail is dat vergelijkbare riolen ook in de Bergstraat en Willemstraat (circa 500 m ten noordoosten) gezien zijn. Van de derde fase is alleen een wegdek aangetroffen. Op basis van foto’s kan deze in de eerste helft van de twintigste eeuw gedateerd worden. De daarop volgende fase wordt gevormd door de betonnen kade, aangelegd in de jaren veertig van de twintigste eeuw. De vaart schuift bij elke fase steeds iets op naar het noorden. Een laatste fase wordt gevormd door de huidige indeling, stammende uit de jaren zeventig. Bij de profielen en boringen is vastgesteld dat de top van de natuurlijke lagen zich rond 0,60 m +NAP bevindt. De natuurlijke ondergrond bestaat uit (zandige) klei-, veen- en zandlagen. Deze klei- en zandlagen kunnen geassocieerd worden met rivierafzettingen. Hierboven bevinden zich meerdere ophogingslagen en de hierboven genoemde sporen die vanaf de achttiende eeuw gedateerd kunnen worden.

5 Afb. 1: Topografische ligging van de onderzoekslocatie op gemeentelijk en lokaal niveau.

6 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 1 Inleiding

1.1 Kader van het onderzoek Er werd besloten tot het droog ontgraven door middel van een damwand en het wegpompen van grondwater. In opdracht van het Ingenieursbureau Utrecht (IBU) en de Uiteindelijk is in de tweede week van februari het centrale Projectorganisatie Stationsgebied (POS) van de gemeente en diepste deel van de bouwput ontgraven. Hierbij Utrecht heeft de afdeling Erfgoed van de gemeente ontstond tijdens de werkzaamheden de mogelijkheid om Utrecht in september 2008 een definitief onderzoek ver- de reeds verwijderde slibbodem van de Leidschevaart richt naar de kademuur langs de Leidse Rijn. In het kader te onderzoeken op vondsten. Bij het verdere ontgraven van de herontwikkeling van het Utrechtse Stationsgebied naar dieper niveau is toezicht gehouden in het geval er vinden binnen het hele stationsgebied infrastructurele onverwacht sporen uit oudere perioden zoals Neolithicum werkzaamheden plaats, waarbij het bodemarchief en Bronstijd aanwezig zouden zijn. verstoord wordt. Het in dit rapport beschreven onderzoek heeft plaatsgevonden in het deelgebied Smakkelaarsveld, De voorbereiding van het project was in handen van L. onder het noordelijke deel van de busbaan en in de Bruning (coördinator archeologie POS). Het veldteam groenstrook tussen de Leidse Rijn en Smakkelaarsveld. bestond uit L. Bruning (projectleider) en D.R. Stiller (KNA- (Afb. 1). Het onderzoek is uitgevoerd in de vorm van een archeoloog). De technische uitwerking van de velddocu- Archeologische Begeleiding protocol opgraven. mentatie en het geborgen vondstmateriaal is uitgevoerd door D.R. Stiller. De opmaak van het beeldmateriaal is De directe aanleiding voor het onderzoek werd gevormd verzorgd door H.J. van Oort, L.T. Takken en E. van Wieren. door het voornemen om de huidige waterpartij op het Smakkelaarsveld te verplaatsen en te verlengen tot aan de nog bestaande Leidse Rijn ter hoogte van de Damstraat, zodat de oorspronkelijke loop, zoals deze in de zestiende 1.2 Resultaten van eerder eeuw is aangelegd, weer zichtbaar wordt gemaakt. Ten uitgevoerde onderzoeken behoeve van kabels en leidingen die onder de Leidse Rijn door moeten, is tussen de straat Leidscheveer en de weg Er zijn in het verleden twee bureaustudies uitgevoerd. Smakkelaarsveld, nabij de hoek met het Stationsplein een Het betreft een Cultuurhistorische Effectrapportage ten kabelbak aangelegd. Deze wordt hier zinker 1 genoemd. behoeve van het Utrecht Centrum Project, opgesteld door De aanleg van deze zinker zou het oorspronkelijke tracé F. Kipp in 1995 en een Bureauonderzoek Archeologische van de Leidscheveer/vaart doorsnijden. De verwachting Waarden Stationsgebied Utrecht, opgesteld door L. was dat er mogelijk resten van oude kademuren, wegen Bruning in 2008 (Bruning 2008a). De resultaten van beide en bebouwing van de middeleeuwse voorstad Buiten onderzoeken zijn in paragraaf 2.1, 2.2 en 2.3 verwerkt. Catharijne in de bodem aanwezig konden zijn. De nadruk van het onderzoek lag aan de zuidzijde van de bouwkuip, omdat verwacht werd dat de noordzijde al verstoord was bij (sub)recente graafwerkzaamheden voor de huidige loop van de Leidsche Rijn.

Het onderzoek heeft in twee fasen plaatsgevonden: in september 2008 en in februari 2009. Tevens zijn in de zomer van 2009 enkele vondsten uit een verstoorde context verzameld. De eerste fase werd gevormd door de begeleiding van de ontgravingen tot op grondwaterniveau aan de zuidzijde van het onderzoeksterrein, uitgevoerd op 3 en 4 september 2008. Aangezien de aanleg onder het grondwaterniveau zonder bronbemaling zou plaatsvinden, konden hierbij verder geen archeologische waarnemingen gedaan worden. Tijdens de werkzaamheden bleek echter dat, mede door een bodemverontreiniging, het niet mogelijk was om de werkzaamheden in de natte af te ronden.

7 Afb. 2: Uitsnede uit de stadsplattegrond van Jacob van Deventer uit 1569-1570, met kasteel Vredenburg, de stadsmuur, de Catharijnepoort, de Vleutenschevaart (nr. 14) en de Leidscheweg (nr. 13). Duidelijk te zien is hoe deze ter hoogte van het huidige Smakkelaarsveld samen komt met andere verkeerswegen.

8 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 2 De landschappelijke en historische context

2.1 Landschappelijke context het plangebied en directe omgeving geen sporen terug- gevonden. In de Romeinse tijd lag de onderzoekslocatie ten noorden van de Rijn, de noordgrens van het Romeinse De meeste waarnemingen met betrekking tot de bo- Rijk. Na het vertrek van de Romeinen in de 3e eeuw na demopbouw zijn afkomstig van de omgeving van de Christus ontwikkelden zich in het gebied ten oosten van Catharijnesingel en de bouw van Hoog Catharijne en het de onderzoekslocatie drie nederzettingskernen, waaruit in muziekcentrum Vredenburg. Ter plaatse van het kasteel de loop van de Middeleeuwen de stad Utrecht ontstond. Vredenburg en omgeving schreef T. Vink in 1954 al dat het grote veengebied tussen Oude Rijn en Vecht “uitwigt” De oudste bekende archeologische waarde in het ter hoogte van het Paardenveld in Utrecht. Zowel bij de Smakkelaarsveld is de Vleutenscheweg, een voorloper van aanleg van de spuikoker op het Smakkelaarsveld alsook de huidige Vleutenseweg, die als landweg al bestond in de bij de waarneming van de kademuur aan de buitenzijde elfde eeuw, en mogelijk zelfs teruggaat tot de 7de eeuw¹. van de toenmalige Catharijnesingel tijdens de aanleg van Het ontstaan van de Vleutenscheweg als doorgaande de Catharijnebaan in 1972 ter hoogte van het muziekcen- route is waarschijnlijk gerelateerd aan de grootschalige trum is dit bevestigd. In beide gevallen is een veenpakket ontginningen in het gebied ten westen van Utrecht, die waargenomen waarvan de bovenzijde tot 0,65 m-NAP voor een belangrijk deel in de elfde en twaalfde eeuw reikt. Op dit veen ligt, ter hoogte van de voormalige plaatsvonden. Langs de Vleutenscheweg werd in de elfde Gildentraverse (lopend vanaf de NW-hoek van Hoog of twaalfde eeuw de Vleutenschevaart aangelegd. Deze Catharijne naar het muziekcentrum Vredenburg,), een waterweg speelde een belangrijke rol in het scheepvaart- kleilaag met een dikte van ongeveer 0,60 m. Onder het verkeer tussen Utrecht en Zuid-Holland. veen liggen afzettingen van rivierzand, vermoedelijk vanaf een diepte van 1.00 m -NAP. Verder naar het zuiden, Periode 1122 – zestiende eeuw nabij de Mariaplaats is geen veen aanwezig en reiken de Toen Utrecht in 1122 het stadsrecht verwierf, werd direct rivierafzettingen tot een hoogte van 0,55 m +NAP. begonnen met de ommuring en omgrachting van de historische stadskern, waardoor een strikte scheiding ontstond De onderzoekslocatie is gelegen tussen de Oude Rijn en tussen de stad en de buitengebieden. Aan het einde van de Vecht. Van de in de ondergrond aanwezige rivieraf- de twaalfde eeuw bestonden de stadsverdedigingswerken zettingen kan niet gezegd worden tot welke rivier deze aan de westzijde van Utrecht uit de stadsmuur met torens behoren, aangezien de stroomgordels van beide rivieren en berm, de stadsbuitengracht en de Catharijnepoort. niet ver van de onderzoekslocatie verwijderd liggen. De Catharijnepoort vormde aan de westzijde de enige Verder is op basis van het bovenstaande en uit milieu- toegang tot de stad. Het Smakkelaarsveld lag direct voor kundig onderzoek bekend dat zich een veenpakket in de de Catharijnepoort, net buiten de stad. De stadsbuiten- ondergrond bevindt op de zandige rivierafzettingen. Het gracht was verbonden met de Vleutenschevaart. Het deel milieukundig onderzoek heeft vastgesteld dat deze laag van de Vleutenschevaart dat het dichtst bij de stadspoort vervuild is met arsenicum. Opvallend is dat dit waarschijn- lag, fungeerde als haven voor schepen met vracht voor en lijk een natuurlijke vervuiling is, meegenomen door het uit Zuid-Holland. Vanaf de zestiende eeuw of eerder lag grondwater afkomstig van de Utrechtse Heuvelrug, dat in over de Vleutenschevaart vlak vóór de Catharijnepoort een het gebied kan opwellen. brug.

Reeds in de dertiende en veertiende eeuw is langs de 2.2 Archeologische en historische Vleutenscheweg en Vleutenschevaart de voorstad Buiten achtergrond Catharijne ontstaan. Deze voorstad werd aan de zuid- kant begrensd door de Hereweg, de voorloper van de Uit de periode voor de aanleg van de stadsmuur in Leidscheweg. In Buiten Catharijne bevonden zich naast 1122 is weinig bekend over de onderzoekslocatie. Het een beperkt aantal woonhuizen vooral herbergen, kroe- plangebied Smakkelaarsveld lag in het stroomgebied gen, allerlei ambachtswerkplaatsen en bedrijven die met van de Rijn en Vecht. Het is mogelijk dat de oeverwallen scheepvaart en handel van doen hadden, een lijnbaan, en stroomruggen van deze rivieren al vanaf de Bronstijd en verder enkele boerderijen en een reeks blekerijen. bewoond zijn geweest, maar hiervan zijn tot dusverre in Tussen de Vleutenschevaart en de Hereweg/Leidscheweg

9 lag vanaf circa 1402 het Ellendigenkerkhof met de Zocher). Belangrijke onderdelen van dit nieuwe plan waren Ellendigenkapel, bedoeld voor vreemdelingen die niet bin- het omvormen van de niet langer functionele stadsverde- nen de stad begraven konden worden (zie nr. 16, Afb. 2). digingswerken tot plantsoengordel en het realiseren van De Ellendigenkapel werd in 1578 afgebroken. De resten een stadsuitbreiding aan de westzijde. Van het nieuwe van het kerkhof zijn bij de aanleg van de Leidschevaart in plan werd voornamelijk de omvorming van de verdedi- de zeventiende eeuw grotendeels verdwenen en later bij gingswerken gerealiseerd. Van de zorgvuldig ontworpen de bouw van Hoog Catharijne verder opgeruimd. Tussen nieuwbouw kwam ook wederom weinig terecht. de Vleutenscheweg en Vleutenschevaart stond tussen 1504 en 1818 het St. Jobsgasthuis (zie nr. 15, Afb. 2), dat In 1664 werd, in het kader van Plan Moreelse, ter verbe- zich eerst concentreerde op de behandeling van lijders tering van de trekvaart tussen Leiden en Utrecht langs aan syfilis en later steeds meer een plaats werd waar de Leidscheweg de Leidschevaart, de voorloper van ouden van dagen hun laatste levensdagen sleten. de huidige Leidsche Rijn, aangelegd. De Leidschevaart werd vóór de Catharijnepoort verbonden met de aan- Periode zestiende eeuw en zeventiende eeuw legplaats aan het einde van de Vleutenschevaart. Zo In de zestiende en vooral zeventiende eeuw groeide de be- werd de Leidscheveer gevormd: een veerhaven voor volking van Utrecht snel, waardoor de noodzaak tot stads- trekschuiten en beurtschippers (Afb. 3). Het belang van de uitbreiding ontstond. Een eerste reactie hierop was een Vleutenschevaart nam af ten gunste van de Leidscheveer. plan tot uitbreiding van de voorstad Buiten Catharijne tot De singelbrug die over de mond van de Leidscheveer een ruim opgezette, luxe woonwijk. Het plan is vernoemd lag, heette de Smakkelaarsbrug (Dobbelaarsbrug). Hier naar de ontwerper, de architect Paulus Moreelse. Dit plan dobbelden (“smakkelden”) de schippers verplicht om de had twee doelen: de woningnood binnen de stadsmuren vracht. Ook over de Leidschevaart lag een brug. te verlichten en tegelijkertijd kapitaalkrachtigen van elders aan te trekken. De uitvoering van het plan kwam echter na Periode achttiende tot en met twintigste eeuw enkele jaren al tot stilstand vanwege de Tweede Engelse In 1843 werd de spoorlijn Utrecht-Amsterdam aangelegd, oorlog in 1665. De Franse bezetting kort hierna maakte waardoor het oostelijk deel van het Smakkelaarsveld definitief een einde aan de nieuwbouwplannen. Het mid- (het huidige plangebied) ruimtelijk werd afgesloten. De deleeuwse Buiten Catharijne werd in deze periode geheel Leidseweg veranderde in een voorname winkelstraat. In verwoest. Van het plan Moreelse zijn uiteindelijk alleen 1902 verrees aan de Leidseweg 2-5 het hoofdgebouw de aanleg van de Leidschevaart en -veer, de verbreding van de Levensverzekeringmaatschappij De Utrecht. Dit van de stadsgracht (de latere Catharijnesingel) en enkele Jugendstil-gebouw werd in 1974 gesloopt ten behoeve grachten uitgevoerd. Pas in 1829 kwam er een nieuw plan van de bouw van Hoog Catharijne. In 1928 werd de tot herziening en uitbreiding van de stad Utrecht (Plan Leidscheveer gedempt ten behoeve van de aanleg van een

Afb. 3: Situatie omstreeks 1832. De bovenste watergang op de afbeelding is de Vleutenschevaart; de onderste watergang is de Leidschevaart. Rechts op de afbeelding komen de Vleutenschevaart en Leidschevaart samen in de Leidscheveer.

10 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 nabijgelegen verkeersrotonde, in verband met de toene- mende verkeersdruk. Afbeelding 7 geeft de situatie weer kort na de demping van de Leidscheveer. De Leidschevaart zelf is op deze afbeelding nog onveranderd. In 1942 werd de Leidschevaart versmald en de kade vervangen door een betonnen versie. Door middel van een overkluizing bleef het met de Catharijnesingel verbonden. In de periode na de demping van de veerhaven had het huidige Smakkelaarsveld diverse functies, variërend van winkelgebied en standplaats voor woonwagens tot ijzeropslagplaats, parkeerterrein en busstation, met daartussen diverse “restruimtes”. Bij de bouw van Hoog Catharijne in de jaren zeventig van de vorige eeuw werd het Smakkelaarsveld tenslotte heringericht tot groene ruimte met diverse verkeersvoorzieningen. Hierbij werd de Leidschevaart verplaatst naar de huidige ligging en hernoemd tot Leidse Rijn. Met de demping van de Catharijnesingel werd de verbinding met de stadsgracht verbroken.

2.3 Archeologische verwachting

De verwachting was resten van de Leidschevaart aan te treffen. Hierbij wordt met name gedacht aan kades en eventueel de slibbedding. Verder konden mogelijk resten van de Leidscheweg en voorstad Buiten Catharijne, bedrijven en handelsgebouwen vanaf de 16e eeuw aangetroffen worden.

11 12 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 3 Doel en methode van het onderzoek

3.1 Doelstellingen - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van bebouwing en/of overige archeologische resten vanaf de In het Programma van Eisen geschreven door L. Bruning zestiende en zeventiende eeuw? Zo ja, wat is hiervan de (2008b) zijn de volgende vraagstellingen geformuleerd: ligging, omvang, datering, aard en gaafheid? Kan op basis van de aangetroffen resten iets worden gezegd over een - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van de bepaalde functie van de aangetroffen sporen en structu- historische Vleutenschevaart (kades, beschoeiing) en ren (bijvoorbeeld is er sprake van een bepaald ambacht?) Vleutenscheweg? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, Wat kan op basis van deze resten gezegd worden over de datering, aard en gaafheid? Welke uitspraken kunnen op ontwikkeling en fasering van het Smakkelaarsveld in de basis van de aangetroffen resten worden gedaan over de Nieuwe Tijd? Klopt dit met het historische kaartmateriaal? wijze van constructie van de Vleutenschevaart? Welke uitspraken kunnen worden gedaan over ambachten - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van en industriële ontwikkeling? de historische Leidschevaart (kades, beschoeiing) en - Is er sprake van ophogingslagen binnen het plangebied? Leidscheweg? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, Uit welke periode dateren de lagen? Hoe dik zijn ze? En op datering, aard en gaafheid? Welke uitspraken kunnen op welke diepte t.o.v. NAP bevinden ze zich? Uit welk materi- basis van de aangetroffen resten worden gedaan over de aal bestaan deze lagen en bestaan hierin chronologische wijze van constructie van de Leidschevaart? en ruimtelijke verschillen? Is er sprake van gestort afval? - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van - Hoe ziet de bodemopbouw eruit? Wat is de bodemkwali- de bruggen over de Vleutenschevaart, Leidschevaart en teit (gaafheid)? Welke dieptes kunnen worden vastgesteld Leidscheveer? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, voor het ongestoorde niveau? Welke datering valt aan dit datering, aard en gaafheid? Wat is de bouwdetaillering van ongestoorde niveau te geven? eventuele aangetroffen resten? - Welke aard/functie van het gebruik van de bijbehorende - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van het huizen en veranderingen zijn af te lezen aan de inhoud St. Jobsgasthuis? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, van de beerputten? Wat was de materiële cultuur van de datering, aard en gaafheid? Wat kan op basis van deze bewoners af te lezen uit de beerputten? Welke voedseleco- resten gezegd worden over de ontwikkeling, fasering en nomie valt aan de beerputteninhoud af te lezen? Wat zijn functie van het St. Jobsgasthuis? de bouw- en gebruiksfasen van de beerputten? - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van het Ellendigenkerkhof? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, datering, aard en gaafheid? Wat kan op basis van 3.2 Methode deze resten gezegd worden over de ontwikkeling, fasering en aard van het kerkhof? Voor de bouwkuip ten behoeve van de aanleg van de - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van mid- kabelbak is een deel van de bestaande busbaan gesloopt, deleeuwse percelering? Zo ja, hoe zag deze eruit? een gedeelte van de Leidse Rijn gedempt en de kades - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van daarvan verwijderd. Na deze werkzaamheden is aan de de voorstad Buiten Catharijne? Zo ja, wat is hiervan de zuidzijde begonnen met het afgraven van de grond in de ligging, omvang, datering, aard en gaafheid? Wat kan op bouwkuip tot rond het grondwaterniveau (circa 0,00 m+ basis van deze resten gezegd worden over de ontwik- NAP, maaiveld circa 3,20 m +NAP) en vervolgens onder keling en fasering van deze voorstad en de activiteiten grondwaterniveau tot circa 4 m -NAP. De afmetingen van van de bewoners? Hoe ging men om met afval? Welke de bouwkuip van de zinker betroffen 34 m bij 13 m. uitspraken kunnen worden gedaan over ambachten en Het archeologisch onderzoek is in twee fasen uitgevoerd. industriële ontwikkeling? Kloppen eventuele gegevens In de eerste fase, uitgevoerd op 3 en 4 september 2008, is over de ontwikkeling van de voorstad met het historische de zuidzijde van het onderzoeksgebied verdiept tot rond kaartmateriaal? Wat is de bouwdetaillering van eventuele het grondwaterniveau. Hierbij is werkput 1 aangelegd aangetroffen structuren en funderingen? (afb. 4). De afmetingen hiervan waren 14,3 m bij 7,5 m. - Bevinden zich op de onderzoekslocaties sporen die te De totale oppervlakte was ca. 110 m². De noordgrens van herleiden zijn tot de verwoesting van grote delen van de de werkput werd gevormd door de betonnen kademuur voorstad Buiten Catharijne in 1672 door de Fransen? uit het midden van de twintigste eeuw. De tweede fase omvatte het centrale en het diepst aan te leggen deel van

13 bouwkuip. Hier is in de tweede week van februari 2009 In februari 2009 is rond het centrale deel van het onder- gedurende enkele dagen een begeleiding uitgevoerd zoeksterrein een damwand geplaatst. Binnen de damwand waarbij de stort bestaande uit de (slib)bodem van de oude is vervolgens verdiept tot op het schone zand, gelegen op Leidschevaart is onderzocht op vondstmateriaal. circa 4 m –NAP. Voordat verdiept werd, is eerst de reeds verwijderde slibbodem om logistieke redenen terug- Tijdens de eerste fase is verdiept tot circa 0.,25 m +NAP gestort in de bouwkuip. Hierbij ontstond de mogelijkheid (maaiveld circa 3,20 m +NAP). Op dit niveau werden dit te begeleiden en vondstmateriaal te verzamelen. Deze sporen zichtbaar in de westelijke helft van de bouwput. slibbodem was in een eerder stadium al verwijderd in Aangezien de oostelijke helft op dit niveau nog geen het kader van een bodemverontreiniging, bestaande uit sporen vertoonde, werd hier verder verdiept tot het arseen². Omdat dit ontgraven onder grondwaterniveau sporenniveau of daar waar er geen sprake was van een plaatsvond, werd het niet zinvol geacht dit te begeleiden. sporenniveau, tot de natuurlijke bodem. Het sporenniveau Met het omzetten van de slibbodem ontstond de mo- bleek iets onder grondwaterniveau (circa 0,15 m +NAP) te gelijkheid om in ieder geval alsnog eventueel aanwezig liggen. vondstmateriaal te verzamelen. Het bleek dat het slib door Langs de oostzijde is een profiel tot aan de subrecente de aannemer vermengd was met de eveneens vervuilde betonnen kademuur aangelegd en gedocumenteerd. bouwvoor. Desondanks kon door deze werkzaamheden Langs de zuidzijde zijn op twee plaatsen profielkolommen het grootste deel van het slibpakket bekeken worden. gezet (één in de oostelijke helft en één in de westelijke helft van de bouwput). Deze zijn doorgezet tot in de Bij graafwerkzaamheden voor het leggen van kabels en natuurlijke bodem. Verder kan opgemerkt worden dat leidingen in het verlengde van zinker 1 is in juni 2009 door het Adviesbureau Tauw twee milieukundige boringen door bouwvakkers wat vondstmateriaal verzameld. Dit ma- zijn uitgevoerd waardoor het bodemprofiel tot circa twee teriaal, afkomstig uit verstoorde context, wordt besproken meter onder het vlak gedocumenteerd kon worden. Ter in paragraaf 5.1.3 met de rest van het vondstmateriaal. hoogte van profielkolom 1 is de eerste boring gezet. Hierbij is meegekeken en zijn de gegevens met betrekking tot de bodemopbouw genoteerd. Hiermee kon een bodemprofiel tot 2,08 m –NAP gedocumenteerd worden. De tweede boring is gezet nabij de zuidwesthoek van de bouwput. Ook hiervan zijn de relevante gegevens genoteerd (zie par. 4.3).

136000 136010 136020 136030 136040 136050 136060 456060 456060

Leidsche Rijn 456050 456050 456040

456040 Smakkelaarsveld Legenda: Bouwput

Werkput 1 456030 Beton (fundering kade)

456030 Sporen

Profiel

0 25 m. 136000 136010 136020 136030 136040 136050 136060

Afb. 4: De bouwkuip op het Smakkelaarsveld.

14 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 4 Sporen en structuren

4.1 Inleiding Foto’s uit de jaren twintig en dertig laten een beeld zien dat overeenkomt met de sporen. De resten hebben waar- Tijdens het archeologisch onderzoek zijn meerdere schijnlijk deel uitgemaakt van de weg/trambaan en een sporen en structuren waargenomen. Verder zijn tijdens verhoging/wegscheiding (afb. 7). Omdat deze op een foto de eerste fase een profiel en twee profielkolommen gezet. van 1904 nog niet te zien zijn, kan geconcludeerd worden Als eerste worden de sporen en structuren besproken; dat deze inrichting van na dit tijdstip is (afb. 6). vervolgens het profiel en de profielkolommen. Bij het beschrijven van de structuren wordt gesproken Op circa 0,25 m +NAP is vlak 1 aangelegd (afb. 8). Het over binnenzijde en buitenzijde. Hiermee wordt met de vlak is aangelegd op het niveau waarop sporen zichtbaar binnenzijde de vaarweg, de Leidsevaart bedoeld. Met waren of waar de natuurlijke ondergrond bereikt was. In de buitenzijde wordt de kade/straat, naast de vaarweg, het vlak zijn diverse ophogingslagen en resten van een bedoeld. Voor het onderzoeksterrein geldt dat de noorde- houten beschoeiing zichtbaar. Verder werd een bakstenen lijke helft bestond uit de vaart en de zuidelijke helft uit de riool/afvoer (S22) aangetroffen. Deze staat haaks op de straat. Leidschevaart en waterde hier waarschijnlijk op af.

De beschoeiing (afb. 8) bestaat uit verschillende sporen 4.2 Sporen en structuren zoals planken, palen en vlechtwerk. Verder zijn een vlijlaag en puinbanen waargenomen. Van noordoost Eerste fase/werkput 1 naar zuidwest bestaat de beschoeiing uit vlechtwerk met Bij de aanleg van de werkput werden op circa 1,80 m paaltjes (S16), een plankenwand (S19) gestut door palen +NAP resten gevonden een muurtje (S37) met een beton- (S9, S10, S11 en S12) en twee zijplanken (S17 en S18). nen stoeprand. Verder werden op een iets lager niveau S18 wordt gestut door de palen S8 en S9. Vervolgens (1,70 m +NAP) resten gevonden van een wegdek (S34). staan in het verlengde van de plankenwand twee palen S3 en S5. De palen S4, S6 en S7 vormen een rij die parallel staat aan deze palen. Een zesde paal, S14, staat tussen S5 en S6 in. Mogelijk horen al deze palen tot een verlengde plankenwand (een voortzetting van S19) of reparaties daarvan. Het laatste geziene deel van de beschoeiing bestaat uit vlechtwerk, S15 en palen S1 en S2. S1 is geslagen dwars door het subrecent riool, S22. S1 behoort mogelijk tot een reparatie van de beschoeiing of kade. Verder is een vlijlaag (S25) onder de plankenwand gezien. Verder is in het midden en westelijk deel van werkput een puinbaan (S23), waarschijnlijk behorende bij de beschoeiing of kade waargenomen. Deze puinige baan ligt direct in het verlengde van de kade. Het is waarschijnlijk dat het vlechtwerk, S15, doorgelopen heeft tot de plankenwand S19 of andersom. Van S15 is echter alleen de onderzijde aangetroffen. Het hoger gelegen deel was al vergaan en of verwijderd. Verder zijn er diverse sporen die waarschijnlijk ook uitmaken van de beschoeiing. Parallel aan S15 ligt een tweede puinbaan, S24, met daarin een op z’n zijkant liggende plank, S20. De puinbaan bevat grover puin dan S23. Mogelijk is ook hier sprake van een uitbraaksleuf. Onduidelijk is of dit van een eerdere fase is of het gevolg van de aanleg van het riool. S24 wordt doorsneden door S22, maar het is niet zeker dat S24 ouder is dan S22. Bij de aanleg van het riool zullen aanpassingen aan de kade Afb. 5: Overzichtsfoto vlak 1, werkput 1

15 of begin twintigste eeuw. De (bijna)kloostermop dekstenen kunnen vroeger gedateerd worden, en zijn mogelijk zelfs middeleeuws.

Bij de aanleg en in het vlak waren diverse ophogingslagen, S26 en S27, en een natuurlijke laag, S28, zichtbaar. S26 bestaat uit licht bruingrijze matig zandige, sterk siltige klei. In deze laag zijn meerdere vondsten gedaan (Vnr. 1 en 5), die in de Nieuwe tijd gedateerd kunnen worden (zie hieronder). Opmerkelijk is dat S26 direct op de onverstoorde natuurlijke bodem (S28, zie hoofdstuk 5.1.2 ) ligt en dat er geen ophogingslaag aanwezig lijkt te zijn die Afb. 6: Situatie in 1904. Aan de linkerzijde is de zuidelijke gedateerd kan worden in de late Middeleeuwen. In kader beschoeiing van de Leidschevaart zichtbaar. Een bomenrij staat op hiervan moet opgemerkt worden dat het vondstmateriaal de locatie waar later een trambaan loopt. Bron Utrechts Archief, catnr. 4334. wel twee fragmenten materiaal bevat, die in de late Middeleeuwen gedateerd kunnen worden. Of het hier om opspit handelt of om van elders aangevoerd materiaal, en beschoeiingen hebben plaatsgevonden. In het kader is niet duidelijk. S27 is een ophogingslaag bestaande uit daarvan kan een deel verwijderd zijn. bruingrijs/grijsbruin sterk siltige, sterk zandige klei. Op basis van de vondsten wordt deze laag gedateerd in de Zoals hierboven vermeld, werd de plankenwand S19 periode 1775 tot 1900. gestut door twee zijplanken, S17 en S18. Deze zijn wig- Naast de hierboven beschreven structuren en ophoging- vormig en hebben respectievelijk een lengte van 1,40 m slagen zijn aan de noordzijde van de werkput (sub)recente en 0,70 m. Beide zijn geheel als houtmonster verzameld zandige ophogingslagen aangetroffen. Deze doorsnijden (vnr. 11 en 12). De planken van de constructie hadden een de puinsporen en ophogingslagen en behoren tot een dikte van circa 3 cm. Op diverse locaties langs de planken- betonnen kademuur uit 1942 of de aanleg van de huidige wand zijn kijkgaten gemaakt om de onderzijde te vast te inrichting. Detail hierin is dat bij het uitgraven van één stellen. Deze bleek zich gemiddeld circa 30 cm onder het van de “nissen” van de funderingsvoet van deze vlak te bevinden. Op één locatie is de onderzijde gewater- kademuur vastgesteld is dat naast het zogenaamde past. De hoogte hiervan was 0,06 m +NAP. De bovenzijde “ophoogzand” ook de ontgraven grond weer teruggestort lag op 0,38 m +NAP. is. Dit blijkt uit een beperkt aantal vondsten, daterend uit Zowel de planken als het vlechtwerk lagen op en in een de achttiende en negentiende eeuw, die op de betonnen vleilaag bestaande uit geel/grijs grof zand soms ver- bodem gedaan zijn. mengd met wat puin, S25. In deze laag is vondstmateriaal aangetroffen, dat wijst op een datering vanaf het laatste Tweede fase/begeleiding verdiepen tot 4 m -NAP kwart van de achtiende eeuw (zie hieronder). Bij deze fase zijn geen sporen of structuren waargenomen. Alleen de reeds omgezette slibbodem van de vaart S22 betreft een subrecent riool. Het riool loopt uit de is bekeken. Aangezien deze al vermengd was met de zuidwand van de bouwput en had een geziene lengte van bouwvoor, was het ook niet mogelijk de aard hiervan te 4,10 m. De opbouw bestond uit een bakstenen onder- noteren. zijde met daarop gemetseld 5 lagen baksteen (formaat 22x11x4 cm, hard gebakken) afgedekt met kloostermop- achtige bakstenen (formaat 29x14x5,5 cm). De puinbaan S24 en het vlechtwerk S15 lijken doorsneden te worden of zijn tegen het riool aangelegd. De paal S1, behorend bij de beschoeiing, is door het riool heen geslagen. Op basis hiervan lijkt het erop dat het riool ouder is dan de beschoeiing. Waarschijnlijker is echter dat bij de aanleg van het riool een deel van de beschoeiing gesloopt en later herbouwd is. De beschoeiing is dus, op het herstelde deel na, waarschijnlijk ouder dan het riool. Het riool steekt iets uit in de vaart Verder was de aanwezigheid van een subrecente, op zijn zijkant liggende plank (S21, geziene lengte 2,20 m) die waarschijnlijk gebruikt is om het riool/ afvoer af te sluiten bij de aanleg van latere kademuren een opvallend detail. De gebruikte bakstenen hebben op basis van formaat en hardheid een datering in de negentiende Afb. 7: Situatie in 1930. De onderzoekslocatie ligt rechtsonder. Bron Utrechts Archief, catnr. 62264.

16 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 4.3 Bodemprofielen Oostprofiel Een belangrijk kenmerk van het profiel is dat praktisch Bij dit onderzoek zijn één profiel en twee profielkolom- alle grondlagen richting het noorden naar beneden lopen. men aangelegd (afb. 8). Het profiel wordt gevormd door Dit staat waarschijnlijk in verband met de ligging van de de oostwand van de werkput. De profielkolommen zijn Leidschevaart. Een uitzondering hierop wordt gevormd in de zuidwand gezet op circa 5 m uit elkaar. Direct in door de (sub)recente zandige ophogingslagen en de het verlengde van de eerste profielkolom is door Tauw resten van een twintigste-eeuwse weg. Deze doorsnijden Adviesbureau een boring gezet. Deze is in globale lijn de overige lagen en sporen. In het profiel zijn diverse bekeken en beschreven. Hierdoor was het mogelijk een vondsten gedaan. profiel samen te stellen tot 2,08 m –NAP. Een tweede boring werd in de zuidwest hoek van de bouwput gezet. Het maaiveld ligt op circa 3,15 m +NAP. De bovenste Ook bij deze boring is gekeken hoe de bodemopbouw lagen bestaan uit (sub)recente ophogingen van geel/grijs eruitzag. zand en zijn niet in detail gedocumenteerd. Aan de lagen is één spoornummer uitgedeeld: S46. Onder deze recente De twee profielkolommen komen in grote lijnen overeen. lagen zijn oudere lagen gezien die hieronder beschreven De kolommen zijn ook aan te sluiten op het profiel. De worden. gedocumenteerde bodemopbouw wordt hieronder kort beschreven. Op circa 1,90 m +NAP liggen de resten van een wegdek uit de eerste helft van de twintigste eeuw (S34). Deze kan onderverdeeld worden in twee sublagen: een iets kleiïge

136025 136030 136035 136040 456035 456035

sub(recent) 456030

S16 456030 S12

S11 S17 S19 S10

sub(recent) S23 S9 S18 Boring 1 S5 S8 S7 S3 S14 S25 S6 S4 S21 S2 456025 S24 S15

Profielkolom 1 S1 S20 456025 Legenda: Werkput 1

Betonbouw S27 S26 Sporen Boring 2 Profielkolom 2 S22 Vlechtwerk

Paalsporen

Bakstenen

Profiel 456020

Hoogtelijn 456020 Boring 0 5 m. 136025 136030 136035 136040 Afb. 8: Vlaktekening van vlak 1

17 zandlaag, met daaronder een zandlaag met resten van Onder S30 is een donker bruingrijze, sterk kleiïge kinderkopjes. De kinderkopjes bestaan waarschijnlijk uit zandlaag aanwezig met daarin puin en baksteen, S29, Belgisch hardsteen, ook wel bekend als kolenkalksteen. (bovenkant. tussen 1,26 en 0,34 m +NAP). Deze loopt Dit is een compacte kalksteen. De zwarte kleur komt schuin naar beneden weg en komt in het vlak uit bij de van een hoog organisch gehalte bestaande uit koolstof. puinbaan van de beschoeiing/kademuur, S25. Opkomend Onder de zandlaag met kinderkopjes zijn diverse funde- grondwater maakte het onmogelijk de overgang tussen ringslagen van de weg aanwezig. Deze bestaan uit een S25 en S29 te zien. Bij de aanleg van het vlak is S29 reeds bruine zandlaag met daarin puin, kleibrokken en bak- gezien. De laag is waarschijnlijk gedeponeerd bij de sloop steen, S33, en een grindlaag, S31 (onderkant tussen 1,60 en ophoging van de beschoeiing. In het spoor is vondsten 0,70 m +NAP). materiaal (Vnr. 8) aangetroffen. Qua datering kan dit in de Direct daaronder zijn verschillende ophogingslagen en periode van de zeventiende tot en met de twintigste eeuw een kuil aanwezig. De kuil, S38 (bovenkant circa 1,50 m geplaatst worden. +NAP), doorsnijdt twee ophogingslagen die direct onder Onder S29 liggen meerdere ophogingslagen en natuurlijke de grindlaag van de weg liggen. Aangezien de kuil ook lagen. S29 doorsnijdt ophogingslaag S27 (BK. 1,32 m onder S31 ligt, is het waarschijnlijk dat deze direct voor +NAP). Deze bestaat uit bruingrijze/grijsbruine, sterk de aanleg, mogelijk zelfs ten behoeve van de aanleg, van siltige, sterk zandige klei. Hierin is puin en vondstmateri- de weg gegraven is. De vulling van de kuil bestaat uit aal aangetroffen (Vnr. 2 en 7). Naar het zuiden wordt de grijsbruine, zandige klei met puin en kleibrokken. Verder laag grijzer en minder zandig. Het vondstmateriaal wordt is een op puin gefundeerde houten paal aangetroffen. in hoofdstuk 5.1.3 beschreven en kan gedateerd worden Gezien de datering van de weg dateert de kuil waarschijn- in de periode van 1775 tot 1900. lijk uit het begin van de twintigste eeuw. Verder moet vermeld worden dat de kuil S29 doorsnijdt (zie hieronder). S26 ligt onder S27. Ook dit betreft een ophogingslaag De ophogingslagen betreffen een dun laagje blauwgrijze (bovenkant tussen 0,88 en 0,60 m +NAP). De laag bestaat sterk kleiïg zand met houtskool (S32, bovenkant 1,52 uit licht bruingrijze, matig zandige, sterk siltige klei. m +NAP) en een bruingrijs sterk siltige, sterk zandige Hierin is bot en aardewerk aangetroffen (Vnr. 5 en 1, zie kleilaag met zandbrokken, puin, baksteen en aardewerk h 5.1.1). Op basis hiervan kan de laag omstreeks 1775 (S30, bovenkant. tussen 1,50 en 0,66 m +NAP). gedateerd worden. Ook S35 (BK. 0,52 m +NAP) ligt onder

Afb. 9: Oostprofiel, werkput 1, Links van het meetlat loopt S29 het vlak in.

18 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 S34 S34

S33 S32 S30 S32 S31 S38 S38

V8 V7 S27 S30 S29 S27 V5 V9 S26 V6 S28 S36 Legenda: Werkput Hout

Sporen Baksteen

Bouwbeton Wegverharding

Afb. 10: Het oostprofiel van werkput 1.

S27. Vanwege de donker bruingrijze kleur wordt deze laag • 1,53 m +NAP tot 1,64 m +NAP betonen funderingsvoet niet tot S26 gerekend. Het betreft een sterk siltige, matig muurtje zandig kleilaag. In het spoor is roodbakkend aardewerk Beide lagen worden tot S37 gerekend. Verder kan opge- (Vnr. 6) aangetroffen. Op basis hiervan kan de laag niet merkt worden dat bij aanleg van de werkput op enkele scherper dan de achttiende of negentiende eeuw geda- locaties een betonnen stoeprand verwijderd is. Direct teerd worden. daarachter is het muurtje waargenomen. • 1,26 m +NAP tot 1,46 m +NAP grijsbruin kleiïg zand, Onder S26 en S35 ligt een natuurlijke afzetting bestaande puin: S44, mogelijk gelijk aan S30. Ophoging. uit sterk siltige, licht zandige klei met mangaanvlekken • 0,98 m +NAP tot 1,26 m +NAP grijze/donkergrijze, (S28 en S36, bovenkanten respectievelijk 0,44 m en 0,22 siltige klei, puin, kleibrokken: S49, ophoging, mogelijk m +NAP). Hierin is geen vondstmateriaal aangetroffen. gelijk aan S27. • 0,80 m +NAP tot 0,98 m +NAP zwarte/donkergrijze, Profielkolom 1&2 sterk zandige klei, puin, aardewerk, bot,: S45, mogelijk Hieronder worden de lagen die zijn aangetroffen in gelijk aan S26: ophooglaag met een datering omstreeks profielkolommen 1 en 2 kort beschreven. Waar mogelijk 1775. zijn de lagen aan sporen uit het vlak of profiel gekoppeld. • 0,60 m +NAP tot 0,80 m +NAP donkergrijze/grijze, sterk Omdat boring 1 in het verlengde van de eerste profiel- siltige, licht zandige klei, puin , fosfaat- en mangaanvlek- kolom lag is deze hieraan gekoppeld. De bovenkant van ken: S26, ophooglaag, datering: omstreeks 1775. boring 1 lag op 0,32 m +NAP, circa 16 cm hoger dan de • 0,40 m +NAP tot 0,60 m +NAP grijze, licht siltige, licht onderzijde van de profielkolom. zandige klei, fosfaat- en mangaan vlekken: S28 natuurlijke laag, waarschijnlijk. rivierafzettingen. • 1,90 m +NAP tot circa 3,10 m +NAP (maaiveld) geel • 0,78 m –NAP tot 0,40 m +NAP lichtgrijze, licht siltige zand: recente ophogingen, S46 klei, fosfaat vlekken, S39, natuurlijke laag, waarschijnlijk • 1,46 m +NAP tot 1,90 m +NAP geelbruin(/bruingrijs) rivierafzettingen. licht kleiïg zand: (sub)recente ophoging, S48. In profiel- • 1,08 m –NAP tot 0,78 m –NAP grijsbruin, zeer kleiïg kolom 2 zijn in deze laag resten gevonden van de begin veen, S40, natuurlijke laag twintigste-eeuwse wegafscheiding bestaande uit: • 1,28 m –NAP tot 1,08 m –NAP grijze/bruine, zeer • 1,64 m +NAP tot 1,92 m +NAP bakstenen muurtje humeuze klei, doorworteld, S41, natuurlijke laag, wegafscheiding rivierafzettingen

19 • 2,08 m –NAP tot 1,28 m –NAP donkerbruin/zwart veen, Profielkolom 1 Profielkolom 2 Bovenkant S42, natuurlijke laag profielkolommen 3,15 +NAP • Tot 2,08 m –NAP lichtgrijs/grijs grof rivierzand, S43, natuurlijke laag rivierafzettingen

In profielkolom 2 is S39 een stuk dunner. S39 komt voor tussen 0,50 en 0,27 m +NAP. Daaronder komt de vol- S46 S46 gende laag voor:

• Bodem put tot 0,27 m +NAP lichtgrijze/lichtbruine, siltige klei met fosfaat- en mangaan vlekken: S47, natuurlijke laag

Boring 2 is ten westen van profielkolom 2 gezet. Hier is S43 een iets andere bodemopbouw waargenomen. Van een S37 kleiïg veenlaagje (zie hierboven tussen 1,08 en 0,78 m – NAP) is vanwege een verhoogde klei-component geen S48 sprake. Het betreft eerder een bruingrijze, venige of zeer S48 humeuze kleilaag. Deze is circa 10 tot 15 cm dik, gelegen S44 S44 op circa 0,85 m –NAP. Hieronder is een lichtgrijze/grijze

S49 laag (rivier)klei aanwezig. Vanaf circa 1,94 m –NAP is een bruine veenlaag waargenomen. De onderzijde hiervan is S49 1 m +NAP niet waargenomen.

S45 S45

S29

S28 Bovenkant boring 1 S39 0,32 +NAP S39

Onderkant profielkolom S47 0,16 +NAP Onderkant profielkolom 0,16 m +NAP

S40

S41

0 1 m.

S42

S43 Onderkant boring 2,28 -NAP

Afb. 11: Profielkolom 1 en 2.

20 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 5 Het vondstmateriaal

5.1 Eerste fase achttiende eeuw, is een datering omstreeks 1775 voor deze ophogingslaag het meest waarschijnlijk. Verder zijn Bij de eerste fase van het onderzoek zijn 119 fragmenten er twee fragmentensteengoed, 1x spaarzaam loodge- aardewerk, 54 fragmenten bouwmateriaal, 3 glasscher- glazuurd roodbakkend en 1x ongeglazuurd steengoed, ven, 5 fragmenten natuursteen, 14 fragmenten bot en 1 die gedateerd kunnen worden in de periode vanaf de zoetwaterschelp verzameld. Bij het determineren van het tweede helft dertiende eeuw tot eind vijftiende eeuw. aardewerk is gebruik gemaakt van het “Deventer-systeem” Waarschijnlijk betreft dit opspit of materiaal dat van elders voor middeleeuws en post-middeleeuws aardewerk. is aangevoerd. Hieronder wordt het vondstmateriaal eerst per spoor beschreven. Bij aanleg van het vlak zijn de meeste vondsten S27, ophogingslaag, vnr. 2 en 7 per spoor of laag verzameld. Daarna worden de vlakvond- Het vondstmateriaal afkomstig uit spoor S27 bestaat uit sten beschreven die niet aan een spoor gekoppeld kunnen faience, industrieel wit, majolica, porselein, steengoed, worden. Hiertoe worden ook de vondsten gerekend die bij pijpaarde, rood- en witbakkend aardewerk, fragmenten de tweede fase aangetroffen zijn (vnr. 13 en 14). dakpan, plavuis, baksteen, faience wandtegel, mortel, vensterglas, leisteen en bot. Op basis van het verschijnen S24, puinbaan, binnenzijde vaart, vnr. 3 van steengoed mineraalwaterflessen met een beige of Het vondstmateriaal dat in dit spoor aangetroffen is, rossig zoutglazuur en witbakkende Frankfurter waar is omvat majolica, faience en roodbakkend aardewerk. een startdatering rond het laatste kwart van de achttiende Verder zijn fragmenten bot, bouwmateriaal en plavuis eeuw het meest waarschijnlijk. Een einddatering is op aangetroffen. Op basis van de uitvoering van het roodbak- basis van het aangetroffen materiaal niet scherper te kend aardewerk is een datering dan in de achttiende of stellen dan de negentiende eeuw. Een fragment majolica negentiende eeuw het meest waarschijnlijk. Het fragment wordt gezien als opspit. majolica, daterend uit de eerste helft zeventiende eeuw, wordt als opspit beschouwd. S29, puinbaan, vnr. 8 Het vondstmateriaal bestaande uit een niet nader te S25, vlijlaag, vnr. 4 en 10 determineren fragment aardewerk, een scherf roodbak- In de vleilaag zijn diverse vondsten gedaan. Het meren- kend aardewerk en fragmenten baksteen en dakpan kan deel van het aangetroffen materiaal bestaat uit aardewerk. niet nauwkeurig gedateerd worden. Het is afkomstig uit Het gaat hierbij om faience, porselein, geglazuurd de periode van de zeventiende tot de twintigste eeuw. steengoed, industrieel wit, pijpaarde, rood- en witbakkend aardewerk. Verder zijn fragmenten vensterglas, S30, ophogingslaag, vnr. 9 daklei, plavuizen, faience wandtegels, dakpan en een Hierin zijn fragmenten pijpaarde, geglazuurd steengoed, baksteen aangetroffen. Op basis van het voorkomen van en roodbakkend aardewerk aangetroffen. Gezien de faience, dat eind achttiende eeuw grotendeels verdwijnt, datering van de fragmenten van een steengoed fles met en het voorkomen van zowel witbakkende Frankfurter een beige tot rossig zoutglazuur is een startdatering in waar en industrieel wit, die respectievelijk in het derde of na het vierde kwart van de achttiende eeuw het meest en het vierde kwart van de achttiende verschijnen, is een waarschijnlijk. De einddatering kan niet scherper worden datering in het laatste kwart van de achttiende eeuw het vastgesteld dan negentiende eeuw. meest waarschijnlijk als aanlegdatum van de vleilaag en de daarbij behorende beschoeiing. vnr. 0, aanlegvondsten Bij de aanleg zijn fragmenten ongeglazuurd, grijs-, wit- en S26, ophogingslaag, vnr. 1 en 5 roodbakkend aardewerk aangetroffen. Op het steengoed- In spoor S26 zijn fragmenten aangetroffen van steengoed, fragment na kon geen vorm of type bepaald worden. industrieel wit, faience, wit- en roodbakkend aardewerk, Hoewel de datering van het materiaal loopt vanaf de faience wandtegels, plavuis, baksteen, daklei, mossel tweede helft dertiende tot en met eind negentiende eeuw en bot. Op basis van het verschijnen van Fries/Hollands ligt de nadruk op de Nieuwe Tijd. Verder zijn fragmenten witbakkend aardewerk in de tweede helft achttiende eeuw, van leisteen, plavuis, bouwmateriaal en bot aangetroffen. het grotendeels verdwijnen van faience en het opkomen van industrieel wit aardewerk na de derde kwart van de

21 5.2 Tweede fase/begeleiding De fragmenten faience wandtegel kunnen op basis van verdiepen tot 4 m –NAP, vnr. 13 de dikte en (delen van) decoraties in de achttiende of negentiende eeuw geplaatst worden. Het voorkomen van Het omzetten van de verontreinigde slibbodem (vermengd een relatief groot hoekfiguur, een zogenaamde ossenkop, met de bovengrond) is begeleid om vondstmateriaal te maakt een datering in de achttiende eeuw waarschijnlijker verzamelen. Door de vermenging met de bovenlaag bleek dan de negentiende eeuw. echter dat ook veel recent materiaal en sloopmateriaal De meeste metaalvondsten betreffen spijkers of niet nader zich in het pakket bevond. Hierbij kan gedacht worden te identificeren ijzeren fragmenten. Verder is er een ge- aan beton, natuurstenen blokken (van de subrecente schakelde ketting met haak, waarschijnlijk een subrecent en recente inrichtingen), plastic etc. Desondanks is wat gereedschap. Een aparte vermelding verdient een gebogen fragmentarisch vondstmateriaal verzameld. Het was snijblad van een knijpschaar (afb. 12). Knijpscharen zijn echter niet met zekerheid vast te stellen of dit alles uit vooral in gebruik in de periode voorafgaand aan de zevende sliblaag kwam. Het materiaal bestaat uit geglazuurd tiende eeuw. Op basis van de vorm van het fragment en steengoed, faience, industrieel wit, witbakkend en een uitsteeksel bij het blad is een datering in de vijftiende roodbakkend aardewerk, een ongedecoreerde pijpensteel, of zestiende eeuw het meest waarschijnlijk.³ onbewerkt stuk zandsteen, mortel en een stuk dierlijk Een andere bijzondere vondst betreft een fragment van bot. Het materiaal kan globaal gedateerd worden in de een grafsteen (afb. 13). De steen is een koolstofrijke late achttiende en negentiende eeuw. Qua datering en kalksteen, een zogenaamde kolenkalksteen. Een deel van materiaal komt het overeen met wat bij de eerste fase is de afbeelding is zichtbaar. Het betreffen drie banden of aangetroffen. kettingen die, door middel van een haak, aan een pot vastgemaakt zijn. De vorm van de pot lijkt op dat van een kookpot, echter een diepe schaal van een weegschaal is 5.3 Kabel- en rioleringssleuf ten niet uitgesloten (afb. 14). Op de steen zijn bewerkings- noorden van de zinker 1, vnr. 14 sporen in de vorm van beitelindrukken zichtbaar. Gezien de slijtagesporen (van eroverheen lopen) op de afbeelding In juni 2009 hebben ten noorden van zinker 1 riolerings- heeft de steen enige tijd gelegen. De grafzerk heeft waar- en kabelwerkzaamheden plaatsgevonden. De ondergrond schijnlijk in een vloer gelegen. Gezien de vondstlocatie is was hier reeds verstoord als gevolg van de bouw van de Ellendigenkapel de meest waarschijnlijke herkomst van Hoog Catharijne en aangrenzende kantoorpanden. Om het grafsteenfragment. deze reden heeft hier geen archeologische begeleiding plaatsgevonden. Door grondwerkers is echter wel wat vondstmateriaal verzameld. De vondsten komen echter allen uit de verstoorde bodem. Aan deze vondsten is daar- door geen context meer te koppelen. Desondanks bleken er toch enkele opvallende vondsten aanwezig te zijn.

Er zijn fragmenten Paffrath(-achtig ook wel blauwgrijs handgevormd aardewerk genaamd), proto- of bijna- steengoed, majolica, faience en roodbakkend aardewerk aangetroffen. Verder zijn diverse metaalfragmenten, faience wandtegel en botvondsten verzameld. Het aantreffen van een handgevormd Paffrath-achtig kogelpotje en van een proto/bijna steengoedfragment is opvallend gezien de vroege dateringen. Het Paffrath- achtige materiaal kan gedateerd worden vanaf circa 900 tot 1300 na Chr. Het proto/bijna steengoedfragment kan in de dertiende eeuw gedateerd worden. Het majolicafragment is afkomstig van een bord met een brede standring, waarschijnlijk type m-bor-4 of m-bor-13, daterende in het laatste kwart zeventiende, eerste helft achttiende eeuw.

Afb. 12: Fragment van een knijpschaar uit de vijftiende of zestiende eeuw. Naast het blad is een stopknop te zien.

22 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Afb. 14: Afbeelding van een grafzerk uit de St- Janskerk, s’Hertogenbosch uit Smits, C, F. Xavier. 1912, blz 284, nr. 280. Links op het wapenschild is een weegschaal zichtbaar met relatief diepe schalen.

Afb. 13: Fragment van een grafsteen.

23 24 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 6 Conclusie

Op basis van de aangetroffen sporen en structuren in de Met betrekking tot de overige sporen en structuren kan eerste fase van het onderzoek zijn met betrekking tot de gezegd worden dat het opvallend is dat er bovenop de Leidse Rijn vier fasen te onderscheiden. De vijfde fase natuurlijke ondergrond direct de zeventiende/achttiende- omvat de huidige loop van de Leidse Rijn, maar deze valt eeuwse ophogingslagen aanwezig zijn. Uit het historisch buiten het huidige onderzoeksgebied. kaartmateriaal tot de zeventiende/achttiende eeuw blijkt dat het onderzoeksgebied een betrekkelijk leeg gebied De oudste fase omvat de funderingsresten van een omvat. Het is echter onwaarschijnlijk dat een gebied dat beschoeiing. De funderingsresten omvatten puinsporen zo dichtbij de stad gelegen is, tot in deze periode geheel en houten constructies bestaande uit palen, vlechtwerk ongebruikt is geweest. Gezien het voorkomen van enkele en een plankenwand. De tweede fase wordt gevormd ouder te dateren vondsten is het niet geheel uitgesloten door het riool. Het riool is door de beschoeiing heen dat een oudere ophogingslaag niet herkend is. Een andere aangelegd. Deze is waarschijnlijk ten dele verwijderd en en veel waarschijnlijkere mogelijkheid is dat dit deel, vervolgens weer hersteld. Dit blijkt uit een paal van de direct achter de beschoeiing, met enige regelmaat geheel beschoeiing die door het riool is geslagen. Het is niet vergraven is in het kader van werkzaamheden en mogelijk uitgesloten dat het riool ouder is dan de beschoeiing, zelfs al met de aanleg van de Leidschevaart. Hiermee kun- aangezien het riool, op de paal na, niet door de beschoei- nen oudere gebruikssporen en lagen geheel verdwenen ing doorsneden wordt. Het is ook niet uitgesloten dat zijn. de beschoeiing gelijktijdig aangelegd is, maar waarschijnlijker is echter dat bij de aanleg van het riool een Uit de slibbodem van de Leidschevaart zijn bij de tweede deel van de beschoeiing gesloopt- en later herbouwd is. fase van het onderzoek enkele vondsten verzameld. Het Het riool zelf kan gezien de hard gebakken bakstenen materiaal bestaande uit aardewerk uit de Nieuwe Tijd en waarschijnlijk in de negentiende eeuw gedateerd worden. het botmateriaal vertoont geen verschil met het materiaal Opvallend is het hergebruik van (bijna)kloostermoppen dat bij de eerste fase verzameld is. Echter, gezien de als dekstenen. Een mogelijk bron van deze stenen zijn vermenging met de bovengrond, kan van deze vondsten de stadsverdedigingswerken en de laatste bovengrondse niet vastgesteld worden wat de herkomst is en is de resten van kasteel Vredenburg, die in de negentiende, determinerende waarde van deze vondsten beperkt. begin twintigste eeuw zijn gesloopt. Dit komt overeen met de datering van de andere bakstenen van het riool. Het vondstmateriaal dat ten zuiden van de werkput De bakstenen komen overeen met de bakstenen die bij verzameld is, is opvallend divers. Naast materiaal uit recent onderzoek aan kasteel Vredenburg gezien zijn. de Nieuwe Tijd of zelfs uit (sub)recente perioden, zijn Een datering van het riool in de eerder genoemde periode er enkele scherven aangetroffen die in de volle en late is het meest waarschijnlijk. Middeleeuwen dateren. Ook is een fragment van een Opgemerkt moet worden dat hoewel de beschoeiing knijpschaar uit de vijftiende of zestiende gevonden. gezien is, de originele slibbodem van de Leidschevaart is in de eerste onderzoeksfase niet is gezien. Deze bleek onder de betonnen kademuur (vierde fase) te liggen.

Van de derde fase zijn geen resten van de kade aangetroffen. Wel is rond de 1,90 m +NAP een wegdek en een afscheidingsmuurtje aangetroffen. Deze behoren toe aan een trambaan en een weg uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Het wegdek, bestaande uit kinderkopjes, werd doorsneden door de insteek van de kade van de vierde fase. Het betreft hier een betonnen kademuur, aangelegd tijdens de Tweede Wereldoorlog. De bovenkant van hiervan was reeds bij de huidige inrichting verwijderd. Zoals hierboven reeds vermeld, kan een vijfde fase onderscheiden worden in de vorm van de huidige inrichting.

25 26 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 7 Beantwoording vraagstelling

- Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van de Er zijn geen resten aangetroffen behorende bij of van het historische Vleutenschevaart (kades, beschoeiing) en St. Jobsgasthuis Vleutenscheweg? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, datering, aard en gaafheid? Welke uitspraken kunnen op - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van basis van de aangetroffen resten worden gedaan over de het Ellendigenkerkhof? Zo ja, wat is hiervan de ligging, wijze van constructie van de Vleutenschevaart? omvang, datering, aard en gaafheid? Wat kan op basis van deze resten gezegd worden over de ontwikkeling, fasering Er zijn geen sporen aangetroffen die toebehoren aan de en aard van het kerkhof? Vleutenscheweg en/of de Vleutenschevaart. Er is bij graafwerkzaamheden één los fragment van - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van een grafsteen aangetroffen, dat vermoedelijk van het de historische Leidschevaart (kades, beschoeiing) en Ellendigenkerkhof afkomstig is. Verder zijn er geen Leidscheweg? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, vondsten of sporen van het Ellendigenkerkhof en/of de datering, aard en gaafheid? Welke uitspraken kunnen op bijbehorende kapel aangetroffen. basis van de aangetroffen resten worden gedaan over de wijze van constructie van de Leidschevaart? - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van middeleeuwse percelering? Zo ja, hoe zag deze eruit? Er zijn sporen van beschoeiingen aangetroffen die afkomstig zijn van de Leidschevaart. De resten bestaan Er zijn geen resten of sporen van een middeleeuwse uit vlechtwerk en een houten plankenwand. De onderzijde percelering aangetroffen. ligt op 0,06 m +NAP, de bovenzijde op 0,38 m +NAP. Een puinspoor is een mogelijke aanwijzing voor een bakstenen - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van kademuur. De muur zelf is niet aangetroffen. Op basis van de voorstad Buiten Catharijne? Zo ja, wat is hiervan de materiaal dat in de vlijlaag is aangetroffen kan de aanleg ligging, omvang, datering, aard en gaafheid? Wat kan op van de beschoeiingen gedateerd worden in het laatste basis van deze resten gezegd worden over de ontwik- kwart van de achttiende eeuw. keling en fasering van deze voorstad en de activiteiten Van de beschoeiingen is alleen de onderkant gezien. Zo van de bewoners? Hoe ging men om met afval? Welke was van de planken wand slechts 30 cm aanwezig en van uitspraken kunnen worden gedaan over ambachten en een deel van het vlechtwerk is waren alleen de onderste industriële ontwikkeling? Kloppen eventuele gegevens lagen bewaard gebleven. De gaafheid van de beschoeiin- over de ontwikkeling van de voorstad met het historische gen of kade van de Leidschevaart was beperkt kaartmateriaal? Wat is de bouwdetaillering van eventuele Het is niet mogelijk om uitspraken te doen over de aangetroffen structuren en funderingen? constructiewijze van de vaart. Er zijn geen resten of sporen van de voorstad Buiten - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van Catharijne aangetroffen. de bruggen over de Vleutenschevaart, Leidschevaart en Leidscheveer? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, - Bevinden zich op de onderzoekslocaties sporen die te datering, aard en gaafheid? Wat is de bouwdetaillering van herleiden zijn tot de verwoesting van grote delen van de eventuele aangetroffen resten? voorstad Buiten Catharijne in 1672 door de Fransen?

Er zijn geen resten of sporen aangetroffen van bruggen Er zijn geen sporen aangetroffen die te herleiden zijn over de Leidschevaart. of behoren tot de verwoesting van de voorstad Buiten Catharijne in 1672 door de Fransen. - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van het St. Jobsgasthuis? Zo ja, wat is hiervan de ligging, omvang, - Bevinden zich op de onderzoekslocaties resten van datering, aard en gaafheid? Wat kan op basis van deze bebouwing en/of overige archeologische resten vanaf de resten gezegd worden over de ontwikkeling, fasering en zestiende en zeventiende eeuw? Zo ja, wat is hiervan de functie van het St. Jobsgasthuis? ligging, omvang, datering, aard en gaafheid? Kan op basis van de aangetroffen resten iets worden gezegd over een

27 bepaalde functie van de aangetroffen sporen en structu- - Welke aard/functie van het gebruik van de bijbehorende ren (bijvoorbeeld is er sprake van een bepaald ambacht?) huizen en veranderingen zijn af te lezen aan de inhoud Wat kan op basis van deze resten gezegd worden over de van de beerputten? Wat was de materiële cultuur van de ontwikkeling en fasering van het Smakkelaarsveld in de bewoners af te lezen uit de beerputten? Welke voedseleco- Nieuwe Tijd? Klopt dit met het historische kaartmateriaal? nomie valt aan de beerputteninhoud af te lezen? Wat zijn Welke uitspraken kunnen worden gedaan over ambachten de bouw- en gebruiksfasen van de beerputten? en industriële ontwikkeling? Er zijn geen beerputten en huizen aangetroffen. De aangetroffen resten beperken zich tot een negentiende of begin twintigste eeuws riool, ophogingslagen, een wegdek en stoep en wegafscheiding in de vorm van een muur. Het beeld van een weg met afscheiding komt overeen met wat bekend is van het historisch fotomateriaal. Verder is het onderliggende riool waarschijnlijk behorend bij de bebouwing die langs de Leidschevaart stond. De bebouwing is gesloopt ten behoeve van de huidige inrichting van Hoogv Catharijne. Het riool is grotendeels intact. De overige sporen die in de negentiende of in het begin van de twintigste eeuw gedateerd kunnen worden, waren bij recentere werkzaamheden verstoord. Er zijn geen uitspraken mogelijk over ambachten en industriële ontwikkelingen.

- Is er sprake van ophogingslagen binnen het plangebied? Uit welke periode dateren de lagen? Hoe dik zijn ze? En op welke diepte t.o.v. NAP bevinden ze zich? Uit welk materiaal bestaan deze lagen en bestaan hierin chronologische en ruimtelijke verschillen? Is er sprake van gestort afval?

Op de natuurlijke kleilagen (de top hiervan ligt op circa 0.,45 m +NAP) zijn enkele ophogingslagen aanwezig. De lagen bestaan uit siltige of zandige kleilagen of sterk klei- iige zandlagen. Er lijkt geen sprake te zijn afvallagen. De top ligt onder het wegdek op circa 1,90 m +NAP. Op basis van het vondstmateriaal dateren alle lagen waarschijnlijk uit de Nieuwe tijd.

- Hoe ziet de bodemopbouw eruit? Wat is de bodemkwali- teit (gaafheid)? Welke dieptes kunnen worden vastgesteld voor het ongestoord niveau? Welke datering valt aan dit ongestoorde niveau te geven?

Onder circa 0,45 m +NAP kunnen onverstoorde bodem- lagen verwacht worden. Een datering voor de lagen is alleen indirect te geven. Gezien het vondstmateriaal in de ophogingen kunnen de natuurlijke lagen niet jonger zijn dan de Late Middeleeuwen. De natuurlijke bodemopbouw bestaat uit een veenlaag en verschillende klei afzettingen. Onder 0,78 m –NAP komt een veenlaag voor. Deze is circa 1,30 m dik, met daarin een kleilaag. Onder het veen komt grof rivierzand voor behorend tot de stroomgordelafzettingen van de Oude Rijn of de Vecht. Deze zijn afgezet in respectievelijk tussen 3635 voor Chr.-1122 na Chr. en 700 voor Chr.-1122 na Chr.

28 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Noten Literatuur

1 Mondelinge mededeling A.F.E. Kipp. Bakker, A.M., 2006: Programma van Eisen Vredenburg. 2 In de veenbodem is bij milieukundig onderzoek een Gemeente Utrecht, Afdeling Stedenbouw en Monumenten, arseenvervuiling aangetroffen, klasse 3T. Deze was Utrecht. ten dele ook aan wezig in de slibbodem, die direct boven de veenlaag lag. Mondelinge mededeling van Bartles, M., et al. 1999: Steden in Scherven, Zwolle. Rob van Otterloo. 3 Persoonlijke mededeling M. Hendriksen, gemeente Bitter, P., 2006/2008: Opzoekschema’s Utrecht. Classificatiesysteem, Zwolle

Bruning, L., 2008a: Bureauonderzoek Archeologische Waarden Stationsgebied Utrecht. Gemeente Utrecht, Projectorganisatie Stationsgebied (POS), Utrecht.

Bruning, L., 2008b: Programma van Eisen Smakkelaarsveld. Gemeente Utrecht, Projectorganisatie Stationsgebied (POS), Utrecht.

Hendriksen, M., 2004: Afgedamd en afgedankt. Metaalvondsten uit twee middeleeuwse nederzettingen in Leidsche Rijn. Utrechtse materiaalcatalogus 1, Utrecht

Kipp, F., 1995: Cultuurhistorische Effectrapportage betref- fende het Utrecht Centrum Project. Gemeente Utrecht, afdeling Stedenbouw & Monumenten, Utrecht.

Smits, C, & F. Xavier, 1912: De grafzerken in de kathedrale Sint Janskerk van ’s-Hertogenbosch, s’Hertogenbosch

Renes, H., 2005: Historische Atlas van de stad Utrecht. Twintig eeuwen ontwikkeling in kaart gebracht. Amsterdam.

29 30 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Eerdere uitgaven

Basisrapportage archeologie 1 Basisrapportage archeologie 11 De Grauwert Wegens wateroverlast Archeologische onderzoek naar een laatmiddeleeuwse LR39 De Balije II: wachttorens, rivierdynamiek en omgracht complex Romeinse infrastructuur in een riverbocht van de Heldammer stroom Basisrapportage archeologie 2 Eligenstraat Basisrapportage archeologie 12 2000 jaar bebouwing in het zuiden van de Utrechtse De broederschap ‘Maria in de Wijngaard’ en ‘onser binnenstad liever vrouwe in die Sonne’. Archeologisch onderzoek naar twee kloostergemeen- Basisrapportage archeologie 3 schappen aan de Nieuwe Kamp in Utrecht Sportpark Terweide Inheems-Romeinse bewoning uit de eerste eeuw Basisrapportage archeologie 14 na Christus ten noorden van de Limes Wonen aan het water (deel 1) Archeologisch onderzoek van een twaalfde-eeuwse Basisrapportage archeologie 4 nederzetting langs de Oude Rijn Twee ijzertijdvindplaatsen langs de snelweg Archeologisch proefonderzoek Basisrapportage archeologie 15 Wonen aan het water (deel 2) Basisrapportage archeologie 5 Archeologisch onderzoek van een twaalfde-eeuwse Middeleeuwse bewoning langs de snelweg nederzetting langs de Oude Rijn Archeologisch proefonderzoek langs Rijksweg A2 Basisrapportage archeologie 16 Basisrapportage archeologie 6 Vroege wacht Parkwijk-Noord LR31 Zandweg: archeologisch onderzoek van twee Zoektocht naar Romeinse activiteiten ten noorden eerste-eeuwse houten wachttorens in Leidsche Rijn van het castellum op de Hoge Woerd Basisrapportage archeologie 18 Basisrapportage archeologie 7 Sportpark Terweide 2 Laatmiddeleeuwse bebouwing langs de Hogeweide LR41-42: Archeologisch onderzoek Sportpark Terweide Archeologisch proefonderzoek Basisrapportage archeologie 19 Basisrapportage archeologie 8 Een goede buur? Langs de Hogeweide LR46 en LR49: definitief archeologisch onderzoek naar Archeologisch proefonderzoek van een laat- een vicus, grafvelden, infrastructuur en en inheemse en postmiddeleeuws bewoningslint nederzetting in de omgeving van het Romeinse castellum in De Meern, deelgebied ‘De Woerd’ (Gemeente Utrecht) Basisrapportage archeologie 9 In de schoot van het landschap Basisrapportage archeologie 20 Vleuterweide-Wilhelminalaan. Een nederzetting Boeren langs de Hogeweide uit de midden- en late IJzertijd Een (post)middeleeuws boerderijlint op kapittelgrondge- bied in Leidsche Rijn Basisrapportage archeologie 10 Laatmiddeleeuwse bewoning langs de Hoge Weide Basisrapportage archeologie 21 Archeologisch onderzoek wegens de verlegging van Werken aan de weg de Waterleiding Rijn-Kennemerland LR31 Zandweg: archeologisch onderzoek aan een verspoelde sectie van de limesweg

31 Basisrapportage archeologie 25 Basisrapportage archeologie 39 Oudenrijnseweg Romeinen op het schoolplein Archeologisch onderzoek van een inheems-Romeinse Proefsleuvenonderzoek (LR 61) op het schoolplein nederzetting uit de eerste eeuw na Chr. en een vlasroot van de R.K. Basisschool Drie Koningen in De Meern, complex uit de twaalfde eeuw na Chr in De Meern, gemeente Utrecht gemeente Utrecht Basisrapportage archeologie 40 Basisrapportage archeologie 26 De limesweg in West-Nederland Vroegmiddeleeuwse bewoning langs de A2 Inventarisatie, analyse en synthese van archeologisch on- Een nederzetting uit de zevende en achtste eeuw in derzoek naar de Romeinse weg tussen Vechten en Katwijk Leidsche Rijn Basisrapportage archeologie 41 Basisrapportage archeologie 27 Lichte Gaard 9 Proefsleuvenonderzoek Rheyngaerde Archeologisch onderzoek naar het castellum en het bis- Aanvullend Archeologisch Onderzoek naar schoppelijk paleis in Utrecht de Romeinse limesweg Basisrapportage archeologie 43 Basisrapportage archeologie 28 Scherven, schepen en beschoeiingen Een Duits vliegtuiggraf uit de eerste uren van de LR62: Archeologisch onderzoek in een fossiele rivierbed- Tweede Wereldoorlog ding bij het castellum van De Meern Archeologische begeleiding van de berging van een Junckers 88 in Leidsche Rijn (Utrecht) Basisrapportage archeologie 45 Boeren en molenaars Basisrapportage archeologie 29 LR 64: Archeologisch onderzoek naar een laatmiddel- Terug naar Themaat eeuws erf aan de Strijlandweg, gemeente Utrecht Het archeologisch onderzoek LR50 en LR52 naar drie huisplaatsen aan de Thematerweg Basisrapportage archeologie 46 Plangebied Hamlaan Basisrapportage archeologie 30 Middeleeuwse bewoning naast de Hamtoren te Vleuten LR55 Appellaantje Een vroegmiddeleeuwse nederzetting aan de Basisrapportage archeologie 47 Wilhelminalaan in Vleuten Achter het castellum LR66: Inventariserend archeologisch onderzoek (IVO) en Basisrapportage archeologie 31 een waarneming ten oosten van de Hoge Woerd, Utrecht Gewei uit de geul Onderzoek naar een bronstijdrestgeul en sporen Basisrapportage Archeologie 50 uit de vroeg-Romeinse tijd aan de Burgemeester Klokken gieten naast de kerk. Middelweerdbaan in De Meern (Utrecht) Opgraving op het Pieterskerkhof in Utrecht

Basisrapportage archeologie 33 Basisrapportage archeologie 54 Op zoek naar de weg Wonen aan het Zwarte Water LR60: onderzoek naar de Romeinse limesweg in De Meern Inventariserend Veldonderzoek Merelstraat aan (gem. Utrecht) het Zwarte Water, Gemeente Utrecht

Basisrapportage archeologie 34 Basisrapportage archeologie 59 Pottenbakkers aan de Anthoniedijk Rondom het castellum Inventariserend onderzoek m.b.v. proefsleuven en LR69: Archeologische begeleiding en metaaldetectie- definitief archeologisch onderzoek voorafgaand aan het onderzoek bij de aanleg van de track op de Hoge Woerd nieuwbouwproject ‘Hoogstraat aan de Vecht’ te Utrecht in De Meern

Basisrapportage archeologie 36 Basisrapportage archeologie 61 Middeleeuwse bewoningssporen op Het ‘Huis Loenersloot’ het binnenterrein van de Letterenbibliotheek NG20: Archeologische begeleiding aan de Nieuwegracht Definitief onderzoek aan de Wittevrouwenstraat 7-11, 20 in Utrecht gemeente Utrecht

32 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Basisrapportage archeologie 70 Basisrapportage archeologie 81 Utrecht Vredenburg Utrecht Vredenburg Definitief Archeologisch Onderzoek noordwesttoren en Vanaf de toren een duik in de slotgracht van Kasteel westmuur van kasteel Vredenburg Vredenburg

Basisrapportage archeologie 71 Utrecht-Bergstraat Definitief Archeologisch Onderzoek Opgravingen naar de stadsmuur

Basisrapportage archeologie 72 LR67 Rijnvliet-Zuid Sportpark en Strijkviertel Inventariserend veldonderzoek (IVO-proefsleuven) naar bewoningssporen uit de late middeleeuwen en de Romeinse tijd

Basisrapportage archeologie 73 LR73 Rijnvliet-Noord Woningbouw Inventariserend veldonderzoek (IVO-proefsleuven) naar de limes in het noorden van Rijnvliet, gemeente Utrecht

Basisrapportage archeologie 74 IJzertijdbewoning en de limesweg in Kanaleneiland (Utrecht)

Basisrapportage archeologie 75 Gruttersdijk 24-25 Archeologisch onderzoek in de middeleeuwse voorstad Bemuurde Weerd in Utrecht

Basisrapportage archeologie 76 Riool centrum Vleuten LR 70: Archeologische begeleiding van het vervangen van het riool in de Dorpstraat, Schoolstraat en achter het winkelcentrum aan de Hindersteinlaan in Vleuten

Basisrapportage archeologie 77 Park Transwijk Paviljoen Een definitief archeologisch onderzoek naar de limesweg aan de Beneluxlaan

Basisrapportage archeologie 78 Admiraal Helfrichlaan ADH01: Inventariserend proefsleuvenonderzoek naar de Romeinse limesweg in Utrecht

Basisrapportage archeologie 79 Ophogingen en tuinders buiten de poorten Profielen van buitenstedelijke ophogingen aan de Stationsstraat te Utrecht

Basisrapportage archeologie 80 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Een archeologisch onderzoek naar de kademuur van de Leidschevaart

33 Colofon

Redactie J.S. van der Kamp

Eindredactie R. de Kam

Vormgeving E. van Wieren

Datum Februari 2013

Meer informatie Afdeling Erfgoed Gemeente Utrecht Telefoon 030 286 3990 E-mail [email protected] www.utrecht.nl/erfgoed

34 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Bijlagen

Bijlage 1: Gedigitaliseerde veldtekening vlaktekening, werkput 1. Bijlage 2: Gedigitaliseerde veldtekening oostprofiel, werkput 1. Bijlage 3: Sporenlijst. Bijlage 4: Fotolijst. Bijlage 5: Vondstenlijst. Bijlage 6: Determinatielijst

35 Grijsbruine/bruingrijze Sterk zandige, sterk siltige klei + puinspikkels + aw = ophoging

Zandige klie+puin. Waarsch. laag 5/6 profiel

Recent ophoogzand

Grijsbruine zandige sterk siltige klei + bot + aw = ophogingslaag

Boring 2

0,46+

S26

S27

136029.029 456025.113

0,24+

S22

Recent ophoogzand B.K. 0,87+ 0,25+

136029.359 456025.261

S21

Puinbaan

S24

S15

S23 Punt tauw

1,37+

S20

Grijs/geelgrijs zand + puin

Grijze/lichtgrijze licht zandige, sterk siltige klei + mangaan- en fosfaatvlekken = natuurlijk

S24

Puinbaan

S28

Profielkolom 2 S23

0,27+

S3 S25

0,14+

S5 Recente zandophoging S6

S14

Puinbaan

Fundering betonnen kademuur 1942. Steunberen zijn niet precies ingemeten. Ter referentie in deze tekening gezet.

0,27+

S18

Recent ophoogzand

S25

S19

0,32+

Boring 1

4 Profielkolom 1

B.K. 0,38+ 0.K. 0,06+

S10

Grijsbruine/bruingrijze sterk zandige, sterk siltige klei +b puinspikkels + aw = ophogingslaag

S19 Grijsbruine zandige, sterk siltige klei + bot + aw = ophoging

Recent ophoogzand

B.K. 0,37+

S11

S12 Legenda: S17 S16 Sporen 1

Hout

136063.582 456030.444 Baksteen 0,14+

Donkergrijsbruin kleiïg zand + puin +bs

Putomtrek S16

Profielen

Hoogteverschil

0 2,5 m.

Bijlage 1: Gedigitaliseerde veldtekening vlaktekening, werkput 1.

36 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Legenda: Putomtrek Hout Baksteen Sporen Profielen 0 1,0 m. 4 V9 456031.836 136037.353, Wateroverlast zand/klei tot wegdek/busbaan Recente ophoging S30 Wegdek 3 S29 S31 V8 Maaiveld 3,14 + NAP S34 S33 V6 S34 S36 2 S27 S32 V7 zand/klei tot wegdek/busbaan Recente ophoging S27 S38 1 Grijzer BS-puin S38 S28 S26 V5 S30 S32 456028.756 136039.160, 1,0 +NAP

Bijlage 2: Gedigitaliseerde veldtekening oostprofiel, werkput 1.

37 Bijlage 3: Sporenlijst

Putnr. Vlaknr. Spoornr. Aard Beschrijving NAP

1 1 1 Paal Paal kademuur, door bakstenen riool/afvoer S22.

1 1 2 Paal Paal kademuur

1 1 3 Paal Paal kademuur

1 1 4 Paal Paal kademuur

1 1 5 Paal Paal kademuur

1 1 6 Paal Paal kademuur

1 1 7 Paal Paal kademuur

1 1 8 Paal Paal kademuur, uiteinde Zijplank kademuur S18

1 1 9 Paal Paal kademuur, hoek kadeplank S19/zijplank S18

1 1 10 Paal Paal kademuur, bij kadeplank S19

1 1 11 Paal Paal kademuur, bij kadeplank S19

1 1 12 Paal Paal kademuur, hoek kadeplank S19/zijplank S17

1 1 13 Paal Paal kademuur

1 1 14 Paal Paal kademuur 0,14+

1 1 15 Vlechtwerk Beschoeiing. waarsch. onderkant. 0,27+

1 1 16 Vlechtwerk Beschoeiing, loopt naar onderen door. 0,14+

1 1 17 Plank Zijplank fundering

1 1 18 Plank Zijplank fundering kademuur, ter versteviging kademuur

1 1 19 Plank Planken kademuur 0,38+

1 1 20 Plank Fundering kademuur, onder/in puinspoor

1 1 21 Plank Plank ter afsluiting riool/afvoer

1 1 22 Riool/afvoer Bakstenen riool afvoer 22x11x4 cm 6 laags. Bovenkant 29x14x5,5 cm 0,87+

1 1 23 Puinbaan Tweede puinbaan kademuur nabij bakstenen riool

1 1 24 Puinbaan Puinbaan kademuur ligt aan binnenzijde kade (Z-zijde)

1 1 25 Vleilaag Grof zand met (wat) puin

1 1 26 Ophogingslaag Grijs/bruin sterk siltige zandige klei + bot + aw

1 1 27 Ophogingslaag Grijsbruine/bruingrijze sterk zandige, sterk siltige klei +puinspikkels + aw

1 1 28 Laag Natuurlijke laag l-zandige sterk siltige klei + mn vlekken + fs vlekken

1 P1 29 Puinbaan Donkerbruingrijs sterk kleiïg zand + puin + bs. Gelijk aan S24?

1 P1 30 Ophogingslaag Bruingrijze sterk zandige, sterk siltige klei puin + bs + aw + zb

1 P1 31 Funderingslaag Grindlaag, fundering weg.

1 P1 32 Laag Blauwgrijs sterk kleiïg zand

1 P1 33 Ophogingslaag Geel zand + kb + puin + bs + ophoging/funderingsweg 1,62+

1 P1 34 Weg Wegdek (20ste eeuw?) kinderkopjes van hartsteen, iets donkere kleiïger ZL erboven

1 P1 35 Laag Donkerbruingrijze l-zandige klei, kb, ophoging?

1 P1 36 Laag (Bruin)grijze l-zandige klei, waarsch. Ophoging of natuurlijk? Waarsch. gelijk aan S28

1 PK1 37 Muur Muurrestant wegafscheiding (20ste eeuw?)

1 PK1 38 Kuil Kuil met paal in profiel gezien, grijsbruin zandige klei + puin + ht

1 PK1 39 Laag Lichtgrijze licht siltige klei, fosfaatvlekken. Natuurlijk rivierafzettingen

1 PK1 40 Laag Grijsbruin zeer kleiïg veen. Natuurlijk

1 PK1 41 Laag Grijze/bruine zeer humeuze klei, doorworteld. Natuurlijk rivierafzetingen

1 PK1 42 Laag Donkerbruin/zwart veen. Natuurlijk

1 PK2 43 Laag Lichtgrijs/grijs grof rivierzand. Natuurlijk rivierafzettingen

1 P1 44 Laag Grijsbruin kleiig zand, puin. Ophoging. Mogelijk hetzelfde als S30

45 Zwarte/donkerbruine sterk zandige klei (mogelijk veraard veen?), puin, aardewerk, bot. 1 PK1 Laag Ophooglaag. Mogelijk behorend of gelijk aan S26 1 PK1 46 Laag Recente ophogingen naar wegdek +/3.15 m NAP

1 PK2 47 Laag L-grijze/-bruine siltige klei + mangaan-/fosfaatvlekken

1 PK1 48 Ophogingslaag Geel/bruin(/grijs) licht kleiïg zand, (sub)recent

1 PK1 49 Ophogingslaag Grijze/donkergrijze siltige klei + puin + kleibrokken

1 1 50 Laag Donkergrijsbruin kleiïg zand + puin + bs

Bijlage 3: Sporenlijst.

38 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 Bijlage 4: Fotolijst

Fotonr. Beschrijving

1 Overzicht aanleg werkput met aangetroffen sporen

2 Detail "westelijk" vlechtwerk

3 18e/19e eeuwse bakstenen gootje

4 Palenrij hoger in het vlak

5 Detail paal

6 Detail paal

7 Detail paal

8 Detail paal

9 Overzicht aanleg werkput met aangetroffen sporen

10 Overzicht aanleg werkput oostelijk deel met aangetroffen sporen

11 Detail palenrij (verlengde "westelijke" vlechtwerk)

12 Detail palenrij (verlengde "westelijke" vlechtwerk)

13 Detail zijaanzicht plank kadefundering, 1e kijkgat

14 Detail zijaanzicht plank kadefundering, 2e kijkgat

15 Overzicht "oostelijk" vlechtwerk

16 Detail "westelijk" vlechtwerk en puinsopren ten zuiden daarvan

17 Palenrij met puinspoor, verlengde "westelijk" vlechtwerk

18 Overzicht planken fundering/kade

19 Overzicht planken fundering/kade

20 Overzicht werkput met alle sporen

21 Overzicht aanleg werkput met aangetroffen sporen

22 Profielkolom B

23 Profielkolom A

24 Detail profiel 1

25 Detail profiel 1

26 Detail profiel 1

27 Overzicht profiel 1

28 Overzicht profiel 1

29 Detail profiel 1

30 Detail profiel 1

31 Detail profiel 1

32 Boorkernen milieuonderzoek boring 1

33 Sfeer Lauren in de put

34 Boorkernen milieuonderzoek boring 2

35 Sfeer Daniël aan het werk

36 Sfeer Daniël aan het werk

37 Sfeer Daniël aan het werk

38 Sfeer Daniël aan het werk

39 Sfeer Daniël aan het werk

40 Sfeer overzicht werkput

41 Sfeer werkterrein

42 Sfeer werkterrein

43 Sfeer werkterrein

44 wateroverlast in de put einde van de dag

45 Wateroverlast in de put einde van de dag

46 Wateroverlast in de put einde van de dag

47 Houten palen onder betonnen fundering genomen Rob van Otterloo

48 Houten palen onder betonnen fundering genomen Rob van Otterloo

Bijlage 4: Fotolijst.

39 Bijlage 5: Vondstenlijst

Vnr. Datum Sleuf Vlak Profiel Tek.nr. Spoor Omschrijving Opmerkingen

0 3-9-2008 1 1 Aw, bot, bs Aanlegvondsten

1 3-9-2008 1 1 1, 2, 3 S26 Aw, bot

2 3-9-2008 1 1 1, 2, 3 S27 Aw, bot

3 3-9-2008 1 1 1, 2, 3 S24 Aw, bot

4 3-9-2008 1 1 1, 2, 3 S25 Aw, bot

5 4-9-2008 1 p1 4 S26 Aw

6 4-9-2008 1 p1 4 S35 Aw

7 4-9-2008 1 p1 4 S27 Aw 8 4-9-2008 1 p1 4 S29 Aw

9 4-9-2008 1 p1 4 S30 Aw 10 4-9-2008 1 p1 4 S25 Aw = Hetzelfde als Vnr. 4

11 4-9-2008 1 1 2, 3 S18 Plankenmonster kade

12 4-9-2008 1 1 2, 3 S19 Plankenmonster kade

13 9-2-2009 1 Aw Losse vondsten sliblaag

14 15-6-2009 Mix Losse vondsten uit rioolsleuf ten N

Bijlage 5: Vondstenlijst.

40 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80 waarschijnlijk waarschijnlijk , t o b

p o t

k n a e h k e k g u

r t d n f a a k r n d e i a v

T e r s

t v i d e r k

a n d . s i t u 1 r b e w n

g e , i / o n c e r i n l i

g , s u t - j l i p o r e n b g e

e r g k e

j e t i r l k s r u n k e a o i Opmerkingen dierlijk indet centrale decoratie, rand met dubbele cirkel omlijst kleur: geel-groen Fries of Hollands product, watering ongeglazuurd binnenzijde alleen glazuurspetters; opspit? o.a. een kookpot/grape met mangaanvlekjes, aanwezig glazuur ongedecoreerde wandtegels indet hoofdmotief kleine spinnenkop/bijtje, indet hoofdmotief lei, doorboring donkergrijze dierlijk bot, o.a. schouderblad recente dakpan. verontreiniging baksteenfragmenten/puin fragment en afgeronder 1 dunner ongedecoreerde wandtegels geirriseerd versterglas, dierlijk bot beide zijden gedecoreerd indet paneeldecoratie, o.a. kop/bord indet hoofdmotief grof afgewerkt of Qualong porcelein Xangi k l e b d d E E E E T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T Periode N M M N N N N M N N N N N N N N N N N N N N N M N N 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 0 0 0 0 0 0 4 8 8 0 0 8 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 9 5 4 9 9 8 8 5 9 9 7 7 8 9 7 9 7 0 9 9 9 9 9 4 9 9 1 Laat 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 5 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5 8 0 0 7 5 0 0 2 2 0 8 8 0 0 0 8 0 5 0 0 5 0 0 7 2 2 7 7 5 5 2 7 8 6 6 6 7 6 7 5 9 7 6 7 7 7 2 7 7 1 1 Vroeg 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 MAI 1 0 1 3 0 0 0 2 0 1 0 2 2 1 3 0 1 0 1 1 0 1 1 2 1 0 1 0 0 0 0 0 1 1 0 2 6 9 6 1 Totaal 2 5 1 1 2 1 2 6 2 2 6 1 1 2 2 6 4 1 1 1 3 1 1 1 1 2 1 1 3 1 6 1 2 3 1 1 1 2 g r o n i o r t d s r n a o t g w s

n , k k g g g i r r r e t t r a a n n n o o o l l d o o i i i o f r v v r r o o o o o l t t t b d d d d d e p p r s s s n n n n n r r r e o w i e i a a a a a o o o r r o e t t t t t Vorm w d s d d s g s w s s w t e d t n i e

, d l n e i

e l , e n r n f f a k u l e ë r i p e u i n d e t l i ë l g

i v c , g

e e n

l l i r , i , l f R R a a e r t t t

e t k a a . . e e e e r r r k r e n d d d d r o o a o o o i a l l n n n Decoratie c i f r i p h i f h h d e i d e i e e d e i d d r e e e d e i i x i u d d d o i i i u o x o x n o p e r x a n o x z t t a k l l o x o x o x a

a l a t a t t l l l g g b b b , b a a a a n g i i n d o p e r x o o l l b b b a s k k k m o s o o o

o , , , m k k k l r r , r r r r , r r r r r r , r

, , , , u u u u u u u u r r r r r r m u u u u u u u u u u u u u u u u u u u a z z z z z z z z u u u u u u a a a z a a a z a z a a a a a z a z a l l l l l z l l z l l z z l l l l z z z r a a a a a a g g g g g g g g g g g g g l l l l l l t a d d d d d d d d d d d d g g g g g g u a o o o o o o o o o o o o n n n n n n o p i i i i i i o o o o o o o Glazuur l o t l t l t t l o l o z l l l l l o l o t t l s - - - - t - - t ------t t t t - e t t t t t e - - n - - e n e p p r e e - - - - e d e e e e d a a g g g d d g o o r r o k d d a n d d d d d n k k e e e e k n i k n r e o o b i n n t i i t t t n n n n n i i - - - - - i i g i i b - i b b ------l - - 1 2 ------w w w Type r g g m w i s r f f r w s p i i w r w r w r r w n m e l r o n n s s s e i i e i i e i a a k r t t l t t l t t t l t t t t s t l t t e e u u u / l p e s l p s d d d s e e e e e e e e e e e e e e e e v v v r t r r t p t p p k k k k k k n n n o g g d j d g d d d a a d d d g d d d a d o o a o o i o a l l a a e o a o l a a o e e e e e n n n n n n n n n n n n Object v k b i b t k d b b i p i m i k b i i k d i p p i i t b d b i t b d i i p t t t t i i i d d d d d d d d d d d d d d w w w o s n n

n n n

n n n n n n n l n n d d d d d d l l l r e e e e e e e e e e e e e e d d n n n n n e n e e u k k k k k k k k k k k k e k k e e n e e e e e e e e e i a e i i i k k k k k k k k k k k k d k k o o l k k k k k k r r r c e r e e a a a a a a a a a a a a a a i l t t t k g g k k k k k k p l a c c

b b b b b b b b b b b b l s e s s b b t a a a a a a n n , a o n n e s d s d d d d s d d d d d d d u u u e j s e e b b b b b b j j t t r p t e e t t h t i t t o i o t o o o o o o o o o o a i i a j d d d e d e i i i i i i i i o l i r o o r o t c t o o o o o o o o o o o o a a n e n n n e Soort g i g w b r s l r f f p w s s b p i w i r g r r r m w i l r r w r b r r r w h h h h c c c d d d d d d d d c d d d d d d d n i i i i i i i i i i i i i i i s s s s t t i i i e i a a a a a a a a a a a a a a a t k k a a a a a a a a a a a n a a a n n a n r r r r r r o r r a r r r r r r a r a a a a l l l l l l l l l l l l l l l l d g d d h d d d d d d d d h d d d d g g g g a a a a a a a a a a a a a a a a e e e e e e e e e e r e e r e r e e e e e r Fabrikage g g o m m g g g g g g m g o g o m g m m g m m m g m m m g g g m m o g g m m l l l l l l l l l l l a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a i i i i i i i i i i i n n r r r r r r r r r r r e e e e e e e e e e e e e k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k h h h h t t t t t t t t t e t t e r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r t t c c c c a a a a a a a a a a a e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e s s s s s s i i i i r r w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w m m m m m m m m m m m n n n n u u e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e w w w w w w w w w w w a a a a u u d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d s u u u u u u u u u u u t t r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r g g g g a o l a o o o r o o o r o o r o a o r a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a b Materiaal o a g a a a a a n a a o a o a a a b b b a a b a b b a a b n b o a a b b 6 7 6 7 6 7 6 6 7 6 6 6 7 6 7 6 7 7 7 7 6 6 6 7 6 7 7 2 2 Snr. 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 1 2 1 1 2 1 1 1 2 1 2 1 2 2 2 2 1 1 1 2 1 2 2 Determinatielijst Vnr. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Bijlage 6: Determinatielijst, blz 1.

) t

e a e T d

g ?

i o p i L n e

r o e b

e t

… , p p

: l e T e s e C e s r d e

n g l r t f f : i f g g e s r u

e i t e l i i n u t e e r s o f u a z t o t

a a t l d e z m g e t e

h o e k a n l i g a r t

n d e n s t i k f t N a e h t w i u u

o ( . c d u o

o e d t

t e r B z r r , f

h e n

l e :

, e g t e a l t r n i i u r t u m t s e r

e s a n q u e z k d i v s v e a i

t a b e n e

i l p l u k a r o s r a n f b

j r

k b : p i F t e g l l g e h a k k m e a e a

e o g

n l a z t g w t j i

g n i

a n m o u d m r u e e e r - g o n v d e h o a n t i

o n a r / c t g r k e p a b a r

n d s ? a o k

o r

S i d a r a u t e r k s o - g r o e n / a

. e b p o t i i e l e . a t b e i u

w l o s f

v o e u t s a n r ,

e n e d e f e

d : n e s e b n i a : e f w n e b n f l i n e

i n s ze g e l i g r o k

e b e s r e , t j

l a g / e e o t d a d e i k t n : t l e f j t o

r r ? o r m r a r i r e n n m r k m u k o g o g

u G r e e z k e

j e m w

m u l u

l o i t a

p b e u r : e d e r . n l g s d n l a l

d r r u a a z s t t m f e f e f a g

e a e k k e a

g l a n k r g w

o r t o n m n n s i j n r g N t l f r i e i r g a

e e n

o o a e o n i n d o h a r e o r r r l l s i ? l u C e g e e h f l i j k f h c a k n i g o f e i e f s b p

b s i t i r r

m s

t e r r t

a t t t k b r : o m

d t r l , e e p s h l s e e l … g r e r e e e e n

g g e

a t s t n

s n e n n e o t w l o d v j d d d t a i a a a a a a d R i i s e e l a e e r o

J n n o Opmerkingen n m i n v I i n d w R w M I o p I w F w F t F r h h b E D i d E T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T Periode N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N N M 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 8 0 0 0 0 0 0 0 8 0 0 0 0 0 4 5 9 9 9 8 9 9 9 9 9 6 9 7 9 9 9 8 9 9 9 7 9 9 9 9 9 9 4 1 Laat 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 8 6 0 0 0 6 0 0 0 0 0 9 9 0 0 0 0 0 5 2 0 0 0 5 5 6 7 7 7 7 7 7 7 7 7 5 6 7 7 7 7 7 7 5 6 7 6 7 7 6 2 Vroeg 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 MAI 0 0 0 0 8 0 1 0 0 5 2 1 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 0 0 0 1 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 2 1 32 1 3 1 1 1 2 3 3 1 1 1 1 2 1 1 2 1 3 1 6 1 1 3 1 1 1 1 1 1 4 1 1 1 1 1 Totaal f, l i ë r e

. r o

g h , g i n r t r n o o i o r o o t b d p r s n r e o i a o r o t Vorm driepoot, standvlak worstoor s d d w n d e t i i e

t , a h r c o n f f l c i s e n d e t i r e e k

t l i ë l i ë v , d e l e r t p r e r e a e t

k e m t a . . e r e r r r o n e d r o e o a o t l n m floraal, kerfsnede applique indet cirkel stip, golf, g h h p i f Decoratie s d e i d e d e

i i

x , d e r o e d e d e i d e i i u i n d e ` , d i i u a o x e o p e r x z a n o x a t b l k o x a o x g

a t t o l n b g b , b , a a n g a i i o p e r x o p e r x o n l l o p e r x b e k k k m s s m k o b a l o

o d g l , , , k r l k r, kobaltoxide r r r r , r r , r r , r r r r , r , r r r r ,

e u , , e u u u u u u u u r , r r d u i u u u u u u u u u u u u u u u u u u i d u u z x z z z z z z z z x u u u a a a a z a a z a z a z o a a z a z e a a z a z a z a l a z l l o l a l l l a l l l l z l z l l l l l l t l b r l g a z a a g g g g g g g g g g g g g g g g g g l l l e a t t o t t d d d d d d d d d d d d d d d g g g p b u u g u u o o o o o o o o o o o o o o o n n o o o o o n o o i n i i o o o o l Glazuur l o z t k mangaanoxide z l e l o t z k l o l o t l l o l o l o l l o l o z l l o - - - - t - - - - - t ------t t t t t e e - t t t t t t - e e e e n e r d - d - e - e e e e e a d d d d d r r o l e a n d e t d d d d d d n d e t indet- fle- i n k f i n i n o r o b i bor- i n i n i n i n i n n n n - - - - - i n i i i bor- i bor- i n b g - b ------l - 2 - 2 - 2 1 2 2 ------s f w r - r r s w r w m s g r i w f r w r s w r w s r s Type n n n e e e r l s s e e e i i i e e t t t t e t t t t t t t t t t t t t t t t e u u t s s s l s d d d d r p e e e e e e e e e e e e e e e e v v r t r r r p t s k k k k n n a o j d d d d d d d a d d d d d d d d d i o o o i o a o l a a l a a o r a e l e n n n e n n n b b b i n i i n i i n i p bord b b i n v l fles b m i n p b i i n i n k p i i n b d i n b i i n bord g f Object t i d d d d d d d d d d d d d w o s n n n n n n n

n n n n n d d d d d d d d d n e e e e e e e e e e e e d d d d d d e n n n n n n n n n k k k k k k k k k k k k e e e e e e e e e e k e e e e e e e l a e u r l i k k k k k k k k k k k k d o o o o o o l k k k k k k k k k k r c r e a a a e a a a a a a a a a i t a g g g g k g k k k g k k k k k k l a c c

b b b b b b b b b b b b s a a a a a a a a a n n n n n n , a o n n l b d d d d d d d d d d d d u j e e e s e e b e b b b b b b t p t e e t t t o t o t o o o o o o o o o o a j i e e d e e i e e e i i i i t i i i t i i i l a e o o t t t t t t o o o o o o o o o o o o a a e e Soort w r s r s r s p w m w s r g w l i n r f r g r s r w r w r r l w b b r b wit b wit s f d m r h h o d d d d d c c d d d v d d n i i i i d i d i i d i d i d i i d i d i i i d i d i i d i d i i i d i d i d s s e t t i i e a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a g t k k a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a n n t r r r r r r r r r r r r r r o r r r a r r r d r r r a r a a e l l l l l l l d d d d d d d d d d d d g d h d d d n d d d d h d d d d g g a a a a a a a d e e e e e e e e e e e e e e e a e e e e e e e e e e e r r e n g g g g g g g g m g g g m g g h g g m m g g m g m g g i m g g g o o g g g g Fabrikage l l l l l l l a a a a a a a a a a a a i i i a i a i i i n n r r r r r r r e e e e e e e e e k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k h h t t t t t t t e e r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r t t c c a a a a a a a e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e s s s s i i r r w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w m m m m m m m n n u u e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e w w w w w w w a a u u d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d s u u u u u u u t t r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r g g o o o l a o o o o a a r r a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a b a g b a a b a n a a b b a a b a b a o a n o a a a Materiaal 5 5 5 7 5 7 5 7 5 5 9 7 5 5 6 5 6 6 6 5 5 4 4 4 4 4 4 4 7 4 7 7 7 7 7 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 27 2 2 2 27 2 2 27 Snr. 6 7 7 7 8 7 5 5 5 5 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 4 3 4 2 3 3 3 3 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 2 2 2 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Determinatielijst Vnr. 0 02 0 0 0 0 0 0

Bijlage 6: Determinatielijst, blz 2.

42 Nieuwe inzichten in een oude waterweg Basisrapportage Archeologie 80

t r f o a . e

i o a e ) r m a n t ? 3 e u r b a t g ( t

l t g

1 , m f t e a h n

t - r n r e o r c a

W k i f b u n g i g e , .

i t v p o e l , u z

n o g n e n t a 2 k

b t e i s m l r

k e

r n m o n j d c e i g m t - i b i e l

b e r

r r o l o t e g

t ) e , 9 a s k g k d , m s

n e

a m g e n n r i p t f a l

i o n b e f u r

a o o

c h o n d , t n o f ? r p e s b u i a t l e e

t r t l k e a 1 i r t v u e t s d n e m e

n m a . i o

j n

Opening circa 9 cm circa 9 cm Opening c a b . l u s i e

m k m e

e e m o u e i r s .

e n t e z k z i w

o . e l e l t g g c e s x d d ( ,

? u

r e e d a a n k l

e a a e

r o s t n t e g m e u l r i n r i r r

r b e D e e r g i e o n g l A g

f t z a n b o s . b o d r i n t - b o r 4 c d e b e / s

a r m a d a j

e c t a r m l m j k u o

u r l c r i , e f

a u r b i n m f e p a a v s e r l e r o

s g z o

e e o

a h o f

a r d o

b , o d z v g n n k

1 d a n n

r k n g u R

n j b c

. g t j n i t e p e

i t t n a u o i m i l g e . f n g , t e u k a n t o l l o i s t i r i e r k e h e b d e f m k s d r d w l u r d e o s n

o c o

u l

r t h j a g e i ) i , s o n j e e b i e o v

l p k ) b a n d , c u i i a e r k

t d r

o , o g e l e r

h p j o

b n g

i d h / r d

s i g , h i u j r b t k r j n h , c e d N a p n l d v i l t c

i i

k i i g

g e n k m t

z g a e . s l i

o a a g e n i a h z s

t e n a n g e d i n r t

g ; a o r s a i r v h c a n o m e o t p d i l n e t r

h n

n z m e i b l r d e p i t g a c h i s

e t

d z r e g e p n

g l a n g

e n z

w v

e ) p u

t s a j

l b i l e m . e

d . l t d w t e a e r a e a o e r n r i r r ( l d e e r e 1 n l m a a e t a l g n w e

t l h k

g o

a t a w t b i g e . e . u d m

l e e l o d

m e a a g e t i

a o r c E

s n a l v a j , w o n o o r r e b n r

e e s b u i a i v t e e e b

h s l p

o r

1 f

e o

e t m

a r

. s t e h r r a , , n g

z c W h b e r d o f o e s t n

n n d , c a e p s c g

n m

2 k g u n a n s

m c n n

e t . g

, s n ( n e o a v

e h n s

a a e n a v , e e

u e

a e

v 1

s n k e n r r t r o

v n s k a e e e t l , t

n e t f b

t d

f k p

n p e , , e a e a

g n s g

c p , g i p p e n l r g l l p n o ? e a

, l a i k a

d 2 j

k t v k n n e t n g e , j f e

g e j n e , e e t o u v t d j i e

e e i j u

t i i v m a n i o i i d r l i a i i a t i n r r r n

i r d a s l o i t t n x p r l n b o p d w g h t e m

g s z d s r d m m e e

e p e s v e m l

e t

a e t r h ( e

1 o e i s l a

s , e d

/ g n m t n o e e m

o g r k

p e t e t g l . d ze l c a r o r s l

p e b m , g r m l k t o a i e l j e e o a f a m k b e d o a

p a n i d n e i f a m a r s o o s

e p w r g o . e g k r o e t r u n r

k c r g d f l b e s e t r e r o - a u f a a v t r f b m k e a b k f

k c a i

a e

f o g b

n e d e

n a n

a j g j

j e k i o s h a r

b i r e

h i a e e i t i e h i d t r a n r e e e l n m

e t f n e d a f l s r l p g e l k t s -

z p c f r t s

c e

. e d r w j s r e m e e r , a g e r r p e o a e e e

o t n i r t s t ) n e k o m r d s t t m d

r e d e e i h e

d t e k a k e a t g a o g g e r g e e e d e t f a p g e b t e t d j e n d g

r n c

v s g n b n d v n a i f l t o v h , c o s i o f e a o d

e v d n d t i a a o u l a a s a i n b n

i i n s l

o l n o e c p s Opmerkingen e r r i e a a s n n n n e a r w o e l i r P a m o m i f p 7 i 6 w d D ( m 2 m m i n s o i l u s m r r k r b o 2 b b d k l a

e g f d W a A a of w T T T N N N / / / E E E E E T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T M M M M M Periode N L N N L N N N N N L L N N N N N N N N N N N N L N N N 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 5 8 0 0 8 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 4 9 3 9 0 9 9 9 9 9 7 2 9 9 7 7 9 8 0 0 9 9 9 9 6 9 9 9 Laat 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 5 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 7 0 8 8 2 0 0 0 0 0 0 8 0 0 0 0 9 0 0 0 7 5 4 6 7 6 7 6 2 7 7 6 6 7 6 5 9 7 7 6 6 7 4 7 7 7 Vroeg 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 MAI 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 6 1 3 1 1 0 0 4 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 Totaal 1 1 1 6 2 1 2 1 1 1 1 2 1 7 1 1 8 1 4 1 1 1 2 6 2 1 1 2 2 2 2 2 2 1 1 1 2 1 r o o t s r o g w

n , k g i r t r a n o l o i o r o v o t b d d p r s n n f r e o i a a e o o r i t t Vorm d d w s s r a t

) , e e f ? g u t i k ( h i j

t f e c i t

l o s , d r o i k k n r e m p j j i l i t i i

- k l l a , d i n l

o e e a h h e , g o p p r h c c c n f k c s s d p u p n i i

s a ë : a n a r r u o i t t l g f e a h c h w g l

r l r l i e e e e s c c l , , f l o r a a u e s t t s

e e m k m g a a v . t e e d d r r r e k o o r a b w d d n n r i r f o o b o e o e a i l l l i a n n a Decoratie g o h g k h l g f i c i f l s r

r u a z l

e , g r d r e e e d e d e d e i i i e i u d d d i i i x x x d u o x o o o z n t r l r r o x o x o x a o e t t t , e l l l r b a p p e p b b a i i u n g l o o o o l l i b a b b a u s k k k t s k o o o

z , , , , , , , k k k a r r r r r r r r r r r r

l e e , , , u u u u u u u u u u u u g r r r r r b d i t u u u u u u u u u u u u u u u u u o a x z z z z z z z z z z z z u u u u u g a a a a a a a a a a a a o a l l l l l l l l z z l l z l z z l n t p l a a a a a g g g g g g g g g g e g g w s l l l l l a t r d d d d d d d d d d d u d g g g g g b u e l o o o o a o o o o o o o n n n n n l z o o e i i i i i o o o o j o o o Glazuur o o o o l l l l t i t l l t l v b l t l t z k l l - - - t t - t ------t - e e - e - - t t t t g

- - e r - p r g d d - - d e e e e - - r - o e g o d o r r m o a l r n n n d d d g d g k o i i f e i k b n o o o b n e e i e t n n n n - b ------i i i i v k t b b - t - - - g - 5 2 2 - - - Type - - - e - - - - w w w r r b r i s f f i s f w f i p r f m w s r r t e i l l g e e t n n r g g e o e e n n e e l r g e r p e v i t t a a t l / e e t / a n / t t t t t t l t t t t t t e t d d i s e p s p l d k a d d d d r e e e e e e e e e e e e t e f j r n n t r p r r t r p p g s p k m k m k k i t h o a Object j d d g j d d d d j d d d d d d a a o e i a a o i o a o o i o o a o o e o o r p c e l n n n n n n n n n n n n b schotel p i d i k i m i b i i b p s w k i b i d k s i b b p b i b d w i t i f k schotel k g d e n t t t o i i i e g d d d d d d d d d e w w w n n n n n n

t n

n n n d d l l l e s e e e e e e e e e d d n n n e e e e k k k k k k k k e k e e k e n e e e e e e l e t i a i i i k k k k k k k k d d d k h o e o s a k k r r r e c r r r l e e e e a l a a a t a a t a a a l i t t t - g g k k k a l a a c c c c e s a e b b b b b b b b s s e b s t a a o n n n t t r a a a o n n n n d r r r r t d s d d d s d d d d r f r e u u u j e e e b b j t p r p p e e e e f t l e e e e n i t o o t o o o o o o o o a o j i i d j i d j d i d e e i i i i a r r i o i o o a z z z z Soort t t o o o o o o o o a a a a n n n n e j j j j r p i g r r p r m p i p b r f i f s w p f p i r m w l f m z s r r i i i i b k o d d d m m m l r r r e h h o o o e d d d d d d d c d d c d d v d d d d d d v t d v i i i i i i i i i i i i i i e e e e s s e s e e a t t a a i i a a a a a a a a a a a e e e e g n a g g k a a k a a a a a a a a n a a n a r r r e r r r r r d r r r a r r d r d a l m m m m l a l a l l l l l l l l l d d d p d d d d s n s s s d h d d d d a n d d n a h a a a g g a a a a a a a j e e e i e e e a e e e e e e r e e e e r e a e e a e Fabrikage m g m m m m g g m g g g h m g o m g m g m g g g m o m g g g h g p g g g h g l l l l l l l a a a a a a a a a a a a a a i i i i i i i n n n r r r r r r r e e e e e e e e e e k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k h h t t t t t t t e e e r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r t t t c c a a a a a a a e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e s s s s s l l l l l i i r r r w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w m m m m m m m a a a a e n n u u u e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e t a a a a w w w w w w w a a r u u u d d d d d d d t t d d d t d t d d d d d d d d d d d u u u u u u u t t t r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r g g e e e e o o o o o o r o o a r a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a Materiaal a b a a b a b a a o a m b b a a a m m a m a a o n a a a a b b m n a n a a a a 9 5 5 9 5 5 5 9 5 0 5 0 5 5 0 5 5 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 2 3 2 Snr. 2 3 2 2 8 0 0 3 8 0 4 0 4 0 3 8 4 0 4 3 3 4 4 3 4 9 4 0 4 3 9 0 4 3 0 9 3 3 0 3 4 0 4 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 Determinatielijst Vnr.

Bijlage 6: Determinatielijst, blz 3.

43 Meer informatie Afdeling Erfgoed Telefoon 030 - 286 3990 E-mail [email protected] www.utrecht.nl