HUGO VAN DER GOES. — CHRISTUS BEWEEND. STAATSMUSEUM, WEENEN. HUGO VAN DER GOES, DOOR DR. J. M. C. VAN OVERBEEK.

Toen het Kaiser-Friedrich-museum te Ber- als een tragisch noodlot niet het licht van zijn lijn in het jaar 1913 der kunstzinnige wereld rusteloos zoekenden geest met den nacht der zijne kerstgave bracht en het na veel strijdens verstandsverbijstering had overschaduwd. voor een millioenenbedrag verworvene Drie- De stad Gent, in de vijftiende eeuw nog koningenpaneel van Hugo van der Goes open- het middelpunt van het vrije streven des lijk tentoonstelde, werd de naam van den Vlaamschen burgerdoms en der prachtui- kunstenaar eene vernieuwde openbaring uit tingen van het pronkzuchtige Bourgcndische de roemvolle eeuw, die de schilderkunst der hof tegelijk, moet wel voor de geboorteplaats lage landen zag geboren worden. Eene eeuw- des meesters gehouden worden. Geen enkel van zoeken en tasten, meende men, waar ander authentiek document geeft ons hier- het werk van den genius van Maeseyck als een over bescheid, dan eene stadsrekening van lichtende baken den weg gewezen had, dien Leuven, die bij de vereffening eener eervolle zijne nakomers schromend volgden. opdracht in 1479 van hem melding maakt, De wetenschap der laatste veertig jaren als geboortig van Gent. had in Van der Goes het verbindingslid ge- Dat de stad Goes de eer zijner afkomst vonden, meer niet, tusschen de Aanbidding voor zich zou kunnen opvorderen, moet uit van het Lam der Genter broeders en de gebrek aan cenig bewijs ontkend worden, ter- Kruisafneming, waarin Ouintcn Massijs Ne- wijl evenmin de uitspraak van Marcus van derlandschen geest met Zuidelijk sentiment Vaemewijck, die hem in zijn boek „Van die had samengesmolten. beroerlicken tyden" henderd jaar na zijn De nieuwe Berlijnsche aanwinst gaf den overlijden „Hughe van der Leyden in Hol- stoot tot nog dieper indringen in de kunst lant" noemt, als zeker getuigenis kan wor- des meesters, tot eene uitbreiding der these, den aanvaard. die Scheibier in 1880 reeds had opgezet, Al hebben de oude kroniekschrijvers ons zonder echter genoegzame bew ijzc n daartoe te over Hugo's vaderstad geen nadere gegevens kunnen bijbrengen: „Hugo van der Goes over- overgeleverd, zoo was toch zijne kunst hoog treft alle navolgers der Van Eycks in waarde genoeg geschat, dat zijn naam door hen ver- en de meesten van hen in vruchtbaarheid." scheidene malen met eere vermeld werd. Door de onmiskenbare kracht, die uitgaat Jean Lemaire, dichter en geschiedschrijver van zijn levenswerk, zooals de nieuwere kri- van Anna van Brctagne, noemt hem in zijn tiek het heeft samengesteld, komt het helder gedicht „la couronne marguéritique" (1511): over ons: niet als een Petrus Christus, niet „Hugues de Gand, qui tant cut les tretz als Rogier van der Wcyden en de anderen netz". Lucas d'Heere zingt den lof van zijn gaat hij langs afgepaalde baan, zich passend werk in een sonnet van zijn „Hof ende Boom- in de voetstappen der voorgangers, maar een gaerd der Poesien" (1565). Marcus van frissche uitingsdrang woelde i zijne ziel, Vaemewijck geeft in zijne Historie van Belgis zijn geest zocht naar middelen, om nieuwe (1574) de beschrijving van alle zijn toen- kunstproblemcn te ontraadselen. Ongetwij- maals nog bestaande schilderijen in Gent en feld zou hij in zijn origineele scheppingslust in Brugge, terwijl Carel van Mander in het zich geheel hebben vrijgemaakt van de ban- „Schilderbceck"(i6o4)zijnle\ens\erhaalgeeft, den der Genter traditie, waarin vooral zijn zij het ook met de gewene onnauwkeurigheid vroege arbeid nog eenigermate gebonden ligt, van den compilatorischen legendenschrijver.

LVIII. Elseviers No. 7. HUOO VAN DER GOES. DAVIP EN ABJGAÜL (MUSÉE DU CINQUANTENAJRE TE PRUSSEL). HUGO VAN DER GOES.

Uit den loop zijner levensgeschiedenis zal niet slechts als diens groote bewonderaar blijken, dat het geen verwondering behoeft moet beschouwd worden, maar tevens als te wekken, als zijn naam zelfs verre over de zijn piëteitvolle navolger, die vooral in zijn Alpen beroemd was en dat een geschiedschrij- eerste werken zich niet aan de betoovering ver als Vasari (1550) en de Italiaansche be- der kleurenweelde in de scheppingen des schrijver der Nederlanden, Guicciardini (1567) grooten meesters kon onttrekken. hem met alle eere vermelden, al noemen zij Wij behoeven ons niet voor te stellen, dat hem met roerende overeenstemming Ugo Hugo zijne jonge jaren angstvallig tusschen d'Anversa, naar de stad, die, toen zij schre- de wallen zijner vaderstad doorbracht, in ven, als kunstcentrum de plaats van Gent slaafsche schoolverhouding tot de meester- en Brugge ingenomen had. werken, waarop Gent zich beroemen mocht. Een gewichtige vraag bij de beschouwing Met jeugdige begeestering moet hij met de van het kunstenaarsleven van Van der Goes toenmaals bekende meesters, met Van der moet eveneens alle aanspraak op documen- Weyden, met Jacques Daret, met Dirk taire beantwoording laten varen, de vraag Bouts in meer of minder intieme, — werke- n.L, wie zijn direkte leermeester geweest is. lijke of geestelijke —, verhouding gestaan Alleen op kunstkritische gronden kan tot hebben. Hunne werken zijn de trappen ge- dusver worden nagegaan, welke de school weest, waarover hij zich tot zijne eigene kan zijn geweest, waaruit zijne kunst is voort- hooge kunst heeft opgewerkt. gekomen. Dat hij zijne opleiding in de Noor- De eerste zekere sporen zijner werkzaam- delijke Nederlanden zou gehad heiben, zoo- heid vinden wij op een gebied, waarin hij als de onlangs overledene Karl Voll meende later nog blijken van groote vaardigheid zal te kunnen vaststellen, mag wel bij de andere geven, op het gebied der sierkunst. Het ongenoegzaam bewezen hypothesen gevoegd was geen alledaagsche gebeurtenis, bij welke worden, welke deze overigens zeer verdien- de naam van den jongen kunstenaar voer stelijke vorscher der vrocg-Nederlandsche 't eerst in het openbaar zou genoemd wor- kunst meende te kunnen opzetten. Wanneer den. Karel de Stoute zou in het jaar 1467 wij alle mogelijke invloeden van een Noor- Margaretha van York als zijne derde vrouw delijken Albrecht van Ouwater en eenige in feestelijke en blijde incomste zijne stad met name onbekende meesters der vroege Brugge binnenvoeren. De geweldige, pracht- 15de eeuw in de weegschaal leggen tegenover lievende vorst had voor die gelegenheid luis- die van de Van Eycks, Robert Campin tot terrijke feesten verordend. Paleis en vorsten- Dirk Bouts toe, moet de schaal zeker naar zalen niet alleen, maar geheel de stad, stra- de zijde der laatsten overslaan. ten en pleinen zouden met fantastische ver- Dat het verhaal van Van Mander, die kwisting aller kunsten, van schildering en Jan van Eyck als zijn leermeester aangeeft, levende beelden, in éénc machtige prcnkzaal onmogelijk is, blijkt alleen reeds hieruit, dat herschapen worden. Bij de maandenlange het sterfjaar van den grootmeester der Ne- voorbereidingen, waartoe de kunstenaars derlandsche kunst, 1441, ongeveer met het van-alle zijden des lands, van Arras en Va- geboortejaar van Hugo van der Goes moet lenciennes tot de Noordergrens van Vlaan- sameivallen. Daar deze toch in het jaar deren toe, werden opgeroepen, verschijnt 1482 in de kracht des levens stierf en hi] in Hugo schuchter op den achtergrond. Zijn 1467 eerst als meester in de Gentschc schil- loon van 14 schelling per dag is veel geringer dersgilde was opgenomen, ware een vroeger dan dat zijner stadgenooten, wier namen stellen van zijn geboortejaar onmogelijk. reeds lang vergeten zijn en wij moeten aan- In zoo verre kunnen wij echter Van der Goes nemen, dat hij bij de decoratie der stad den leerling van Van Eyck noemen, dat hij alleen ondergeschikten arbeid zal verricht HUGO VAN DER GOES. hebben. Weldra zou hij echter in de stad 1469 tot 1475 werd hij eenmaal tot gezworene zijner inwoning eene eerste plaats in de kunst- en driemaal tot deken van het gilde gekozen, wereld innemen, al werd hij kort na zijne In deze tijdspanne ligt welde vruchtbaarste werkzaamheid in Brugge, op den 5den Mei periode van zijn kunstenaarsloopbaan, van hetzelfde jaar 1467 eerst als meester in Een waas van dichterlijke gevoelsstem- het gilde van St. Lucas opgenomen. ming ligt over het eerste werk verbreid, waar- Eenmerkwaardige omstandigheid was het, van de oude schrijvers, van Vaernewijck, dat een der schil- d'Heere en Van ders van Diet- Mander berich- schcn stam, die ten. Het was een met hem den muurschildering roem der Neder- ten huize van landsche kunst zekeren Jacob naar Italië zou- WeytensteGent. den dragen, dat Naar hun getui- Joost van Was- genis vrij dde Van senhove, de late- der Goes de doch- re hofschilder ter van dezen van hertog Fede- Genter burger, rigo van Urbino, die een huis aan alsborgdemede- het „Muyder onderteekenaar Brugsken" be- was der akte. woonde, schil- waarin de nieuwe derde hij met meester zich ver- olieverf op een plichtte, zijn? doek, dat aan bijdrage aan het den schoorsteen- gilde, zes pond wand bevestigd en vier schelling, was, de geschie- in den tijd van denis van David zes jaar te zullen en Abigael en voldoen. Latere nam hij zijne bescheiden ge\ en bruid en zich zelf ons de zekerheid, tot modellen voor dat tusschen bei- de hoofdpersonen den een vriend- des Bijbelschen schappelijke ver- verhaals (Konin- houding bestaan gen XXV). HUGO VAN DER GOES. DE ZONDEVAL (DIPTIEK STAATSMUSEUM TE WEENEN). heeft, die zich Het was een in samenwerking op kunstgebied en in bur- gaarne in de kunst afgebeelde voorstelling, gerlijke betrekkingen uitte; zelfs, als van de geschiedenis, hoe de jonge David de on- Wassenhove over de bergen trok, was het gelukkige vrouw des hardvochtigen Nabals Van der Goes, die hem een gedeelte van het tot zijne vrouw genomen had. Bij den in- benoodigde reisgeld bezorgde. tocht van Philips den Goede, in het jaar 1458, Dra zou het vertrouwen der gildebroeders was zij met groote weelde van kleederen en hem tot de hoogste posten in de corporatie en sieraad in levend beeld voorgesteld. Onge- daarmede in het bestuur der stad openen, van lukkigerwijze is de oorspronkelijke schilderij HUGO VAN DER GOES. van Hugo verloren gegaan. Wij bezitten het landschap een groote diepte geeft, — dat echter eenige kopieën, die met groote waar- alles zijn eigenschappen, die wij in de zeker schijnlijkheid naar het origineel genomen zijn echte werken van Hugo van der Goes later en die ons eenig begrip van de oorspronkelijke zullen terugvinden. compositie van het befaamde werk geven. In deze Center jaren moet tevens het ont- De vertrouwbaarste der 7 a 8 kopieën, die staan vallen van eenige nog bestaande stuk- nog bestaan, is die in het Musée du Cinquan- ken, die de stijlkritiek hem met zekerheid tenaire te Brus- heeft kunnen toe- sel. Wij weten, wijzenen die vóór dat deze altijd zijn hoofdwerk, in Gent bewaard het Portinari- is gebleven en altaar van Flo- eerst voor wei- rence, moeten nige jaren het voltooid zijn ge- Begijnhof aldaar worden. voor het Brus- Het eerste in selsche Museum de rij is het klei- verwisselde. ne diptiek in het Al verraadt de hofmuseum te kleederdracht der Weenen, waarop voorgestelde per- de zondeval der sonen, dat de eerste menschen, kopie vermoede- de beweening van lijk eerst in de den doodenChris- 16de eeuw ver- tus en, als gri- vaardigd werd, saille afsluitpa- zoo geeft zij ons neel, de H. Ge- toch een inzicht noveva afgebeeld in de arbeids- zijn. wijze des mees- Dit kleine ters, die, hier nog meesterwerk, dat in het begin bij allen schijn zijner ontwikke- van primitieve ling, toch reeds uitvoering reeds naardiecigenaar- de kiemen der dige principes groote herlc- werkte, welke hij vingskunst in in zijn latere wer- HUGO VAN' DER GOES. DE HEILIGE GENOVEVA zich bevat, is ken trouw bleef. (BUITENPANEF.L DIPTIEK, STAATSMUSEUM TE WEENEN). uit de verzame- Zoo juist mogelijke wedergave der natuurlijke ling van aartshertog Leopold Wilhelm van stoffage, schilderachtige verdeeling der groe- Habsburg in 1665 uit Brussel naar Weenen pen in de ruimte, realistische opvatting in de gekomen. Nadat men het verschillende uitbeelding der figuren en plastisch doen oud-Nederlanders, als Van Eyck, Van der uitkomen harer vormen, vooral echter een Wcyden en Memling toegeschreven had, bijzonder perspectivistische behandeling der werd van 1877 af de mecning van Justi bodemvlakte, welke door achter elkander en Scheibier, dat Hugo van der Goes de opbouwen van verschillende aardlagen aan schepper van het werk was, overheersehend HUGO VAN DER GOES. en de moderne kunstwetenschap heeft zich pooten en hagedissenstaart een produkt, dat aan deze toeschrijving gehouden. Wanneei niet alleen der fantasie des schilders ontspron- men bij het werk van Hugo van der Goes gen is. Met zekerheid kunnen wij hier een van eenigen invloed van Jan van Eyck spre- direkte beïnvloeding der kunst door de mys- ken kan, dan zou alleen de frissche lente- teriespelen vaststellen, waar naar oude be- weelde en kleurenharmonie, welke u uit de schrijvingen de duivel in dergelijke met die- beide hoofdvoorstellingen tegenstroomen, renmotieven samengeflanste gedaante optrad. hierop wijzen. In de paradijs-voorstelling De beweenings-scène van het andere luikje gaat de bshandelmg van zijn landschap geeft ons gelegenheid, het werk van Hugo te boven die van de Aanbidding des Lams uit. vergelijken met de kruisafnemingen van Hier geen kompact samendringen der vege- Rogier van der Weyden. Al is het groote tatie, maar wijde verdeeling der boomen in werk van dezen in het Escuriaal een veel de opgaande ruimte, hier gaat reeds de hem machtiger, decoratief grootscher opge- eigene coulissen-opbouw van het heuvel- zette arbeid, die in alle bijzonderheden meer achtig terrein in schuine lijn opwaarts. doorwerkt is, dan het kleine Weener tafereel De figuren van Adam en Eva toonen in van Van der Goes, zoo getuigt dit laatste hunne natuurgetrouwe uitbeelding een voor- meer van de vooruitstrevende beginselen uitgang bij die, welke Jan van Eyck op de zijns scheppers. In de eerste plaats blijkt vleugels van zijn Aanbiddings-altaar aan- dit uit de groepeering der figuren. De schuin bracht. Nog was de tijd niet gekomen, dat opgaande evenwijdige dubbele rij der han- de kunstenaar zijn levende wezens naar de delende personen is wel een der merkwaar- wetten der anatomie zoude weergeven, digste wijzen, waarop figuren in de ruimte 't Was nog ervaringskunst, overlevering, .al geplaatst kunnen worden, die wij in de vroege had men zich in 't Noorden lang reeds vrij Nederlandsche kunst ontmoeten. Door de gemaakt van alle Byzantijnsche canonsmaat. schuine richting der evenwijdige groepeering Al is Adams lichaamsbouw te slank gehou- wordt de stijfheid in de samenstelling ver- den, al moge Eva's hoofd te groot zijn voor meden, terwijl een mogelijk monotone indruk het fijne, gracile lijf, zoo mogen wij toch het door het inlasschen van buiten de rijen eerste menschenpaar van het Weencr jeugd- staande personen vermeden wordt. Zelfs in werk des meesters reeds als de beste naakt- ecne natuurgetrouwe uiting der tragische schildering beschouwen, die de vrocg-Neder- gevoelsstemming bij de treurende omstan- landsche kunst heeft voortgebracht. Vrij ders overtreft Van der Goes zijnen voor- in hun beweging, met vermijding van alle ganger. De taal van oogen en handen, van zwaarte, in natuurlijke pose staan zij onder houding en gebaar spreekt bij allen, zij het den levensboom. Het pakkendste moment ook in verschillenden trap van intensiteit, in de figurenschildering is wel het contrast van diep bewogen zielesmart. Alleen in in gevoelsstemming bij beide stamouders. zijne uitbeelding van menschentype en in Terwijl Adams blik in donkere pcinzing de zijne behandeling der bekleede figuur be- diepte meet der rampzaligheid, waarin hij weegt de meester zich op den bodem der zijn geslacht zal neerstorten, gaat Eva in traditie. Het onbekleede lichaam van den vrouwelijk vluchtige gedachteloosheid, als gestorven Christus toont betere anatomische spelend in onzondige naïeviteit den appel verhoudingen, als Rogier ooit zijnen dooden plukken, die 't verderf bevat. Het verlei- Verlosser gaf, beter zelfs dan de Adams- dingsmonster, dat, de krallen om den boom figuur op den anderen vleugel. geslagen, zijne offers met nijdigen blik, bang Op de gebruikelijke manier van plastische afwachtend, aanïiet, is in zijne samenstelling imitatie is aan de buitenzijde van het eene van vrouwenkop, vischotterlijf, kikvorschen- luik de H. Genoveva grauw in grauw ge- HUGO VAN DER GOES. schilderd. De legende, die verhaalt, dat zijn het Monforte-altaar noemen, tusschen deze heilige in hare nachtwaken door den het zoo even beschreven werk en zijn groote duivel gekweld werd, komt tot uitdrukking Portinari-Aanbidding ingelascht worden. in het kleine monster, dat de kaars poogt Hoe kwam de schilderij in Spanje ? uit te blazen. De licht- en schaduwwerking Wij weten alleen, dat het altaarstuk in geeft met de aparte kopvorming dezer fi- 1593 door den kardinaal van Sevilla, Rodrigo guur reeds een voorproef van hetgeen de di Castro-Lemos aan het toenmalige Jesu- kunstenaar in zijn hoofdwerk voor de familie ieten-college van Monforte testamentair ver- Portinari in zijn hel-donker-schildering en maakt werd, dat het sinds dien tijd, alle in het scheppen van zijne eigenaardige onge- politieke verwikkelingen ten trots, altijd daar kunstelde menschentypen eens zoude geven. gebleven was.

HUGO VAN DER GOES. DE AANBIDDING DEK DRIE KONINGEN (KAISER fRIEDRICH-MUSEUM TE HERLIJN).

Tusschen dit werk van zoo geringe afme- Dat het door Philips II of door een zijner tingen en het grootsche stuk arbeid, dat wij kunstbegecrige trawanten naar Spanje ge- in chronologische volgorde nu ontmoeten, bracht was met zoo veel andere meester- ligt een groote afstand, afstand van tijd, werken, die door koop of-roof daarheen afstand van kunnen. kwamen, mag wel met de grootste waar- Het kan niet anders, of veel, wat ons van schijnlijkheid aangenomen worden, al bezit- 's meesters scheppingen verloren ging, moet ten wij hieromtrent geen documentaire ge- in den tusschentijd van het Wcener diptiek gevens. Het feit, dat er eenige kopieën van en de groote Aanbidding van Berlijn ontstaan bestaan, die door schilders van boven de zijn. Uit kritische beweegredenen toch moet Pyreneeën, niet lang na het ontstaan van deze aanbidding der drie Koningen, die wij het stuk gemaakt moeten zijn, bewijst, dat naar de plaats van haar eeuwenlang begraven het niet voor Spanje geschilderd was, maar HUGO VAN PER GOES. AANBIDDING OSS HERUÏR5 (POXTINARI-ALTAAR. UFFIZ1 MUSEUM JTE FLORENCE), HUGO VAN DER GOES, geruimen tijd in de Noordelijke landen ver- zij echter veel levendiger en sprekender. In bleef. Eerst in 1909 werd het buiten Spanje schittering der verven en in prachtschakee- meer bekend. Nadat de definitieve toeschrij- ring der uiterst warme tinten overtreft de ving aan Van der Goes algemeene instem- meester hier zelfs verre, niet alleen zijne ming gevonden had, raakte de wedstrijd eigene werken, maar zelfs die van Jan van tuss:.hen alle groote museums van Europa Eyck. Zooals het Monforte-altaar thans gaande, wie het kostbare stuk in eigendom naast de Genter vleugels in het Kaiser-Frie- zou kunnen verkrijgen. Het gevolg is be- drich-museum is opgesteld, biedt het de beste kend. Nationale trots, openlijke en geheime gelegenheid tot vergelijkende studie en komt. intriges, officieele tegenkanting der regcering men weldra tot de conclusie, dat zelfs de zoo zelfs moesten voor schitterende kleu- de Duitsche groot- ren van de Aan- macht van het bidding des Lams Kaiser-Friedrich- tegenover die van mu scum zwichten. het werk van Van Naast het mees- der Goes schijnen terwerk van Jan te verbleeken. van Eyck neemt Wijst de kleu- liet eene eere- renrijkdom nog op plaats in tusschen een vroegeren tijd de schatten van van ontstaan, zoo vroeg-Nederland- leidt ons de ruim- sche kunst, waar- teverdeeling, de op die verzame- groepeeringswijze ling kan bogen. in driehockslijncn Van het oor- en vooral de be- spronkelijke trip- handeling van het tiek is alleen het landschap reeds middclpaneel over- tot de rranier, die gebleven. De beide hij als zijn hoog- vleugels, die in ste eigenaardig- een inventaris van heid in zijn Flc- 't begin der 19de rentijner hoofd- eeuw nog als voor- werk zou ontvou- handen werden wen. Nog zijn de aangegeven, zijn HUGO VAN DER GOES. KOI' VAN EEN DEK HERDERS UIT HET personen der han- verdwenen; de PORTI NARI-ALTAAR. deling niet die ori- haken aan beide zijden der lijst zijn er nog gineele volkstypen, zooals daar, nog zijn zij de getuigen van. Zelfs het mg bestaande met hun fijne gezichtsvorming de getuigen, gedeelte bleef niet ongeschonden, — een dat de schilder nog niet tot zijne volle rea- opzetstuk in 't midden, dat in de schilde- listische kracht gekomen is. Maar toch zijn ring doorging, was eveneens verwijderd. ze alle uit het leven genomen, zoowel de Met het Portinari-altaar is deze groote schil- koningen, die adel en burgerstand vertegen- dering wel het meest beduidende, ons be- woordigen, als de omstaanders, die verraden, kende werk van Van der Goes. Hoe verschil- dat de naaste omgeving des kunstenaars als lend ook van gene, is zij toch ook daaraan model gediend heeft. verwant. In hare kleurrijke verschijning is Het Portinari-altaar is het meesterwerk 10 HUGO VAN DER GOES. van Hugo van der Goes, het is het eenige voort- ui het middelstuk niet geheel en al oorspron- brengsel van zijn penseel, dat wij hem, naar kelijk, zoo is de indruk, dat men hier voor getuigenis van Vasari, met volkomen zeker- eene nieuwe kunst staat, zoo sterk, dat men heid kunnen toeschrijven en dat de grondslag het geen wonder meer acht, dat het werk geworden is, waarop de critische reconstruc- bij zijn verschijnen in het kunstcentrum des tie van zijn werk, in zooverre het tot heden Italiaanschen quattrocento als eene nieuwe toe mogelijk is, kan worden opgebouwd. openbaring werd en verscheidene kunste- Het hoofd der familie, die het werk van naars, zooals Piero di Cosimo, Domenico Van der Goes in opdracht gaf, was de zeer Ghirlandaio er toe bracht, die vreemde aanzienlijke Florentijnsche patriciër, Tom- kunst, zij het ook in hun eigen Zuidelijk maso Portinari, die als handelsagent der idioom, na te volgen. Medici in Brugge leefde. Hoe hooger Van der Goes in zijne kunst Hij was een groot bewonderaar en bescher- steeg, des te meer voelde hij den drang, zui- mer der Nederlandsche kunst, getuige de ver nationaal te zijn in zijne uitingen. Hier vele schilderwerken, die hij hier liet uitvoeren is een Noordelijke atmosfeer, hier is de herfst- en die zijn naam met die der grootste mees- boom, zooals hij met zijn kale takken aan den ters en niet het minst met dien van Hugo boord der landwegen staat, hier de huizen van der Goes zoude verbinden. met hunne trapgevels, de sloten met hunne De groote triptiek was bestemd voor de tinnen. Maar meer nog, hij heeft hier de kerk van het hospitaal Santa Maria Nuova kinderen van zijn land in het heiligdom der te Florence, waarvan de familie Portinari kunst overgeplaatst, zooals hij ze zag met stichters en beschermheeren waren. hunne verweerde trekken, in hun rusteloozen Tot het einde der vorige eeuw bleef het arbeid, in hun dagelijkschen harden strijd met schilderstuk vrijwel in zijne oorspronkelijke den bodem, waarop zij woonden, het matige, omgeving, totdat het in 't bezit van den stoere, oprechte geslacht van Vlaanderen. Italiaanschen staat overging en sindsdien, Maria, de vrouw des volks, Joseph en de als een der kostbaarste prachtstukken van prachtige herders vooral met hunne karak- het beroemde kunstpaleis, zijn plaats in het terkoppen, reine vertegenwoordigers der lan- Uffizi-museum gevonden heeft. delijke bevolking, de engelen zelfs boeren- Uit de aanteekeningen der familie-regis- en burgerdochters, gelijk zij in lithurgische ters in de Florentijnsche archieven over de gewaden bij hunne mysterie-spelen optraden. personen, die op de zijvleugels voorkomen, In deze gewaden en verdere uitrusting der kunnen wij met de grootste waarschijnlijk- aanbiddende en lofprijzende geesten vonden heid, met het oog tevens op de levensom- fantasie en werkelijkheidszin een dankbaar standigheden des schilders, het jaar 1475, aanknoopingspunt. Waar de kleedermodel- uiterlijk begin 1476 vaststellen als den tijd, len zeker der kerk ontnomen zijn, vindt hij waarin de schilderij ontstond. alle kleuren, die de vederpracht van pauw Reeds bij 't eerste beschouwen komt ons en fazant hem bieden kunnen, om zijn tafe- een zijnen vroegeren werken vreemde toon reel te verlevendigen. tegemoet: een koele, harde tint, ruwe, ver- Van hoeveel zorg en liefde getuigt boven- weerde, hoekige gelaatsvormen, maar ook dien de stoffage, zooals ze op den voorgrond volkomen meesterschap in het overwinnen is aangebracht: die blauwe en witte iris, der technische moeilijkheden, van perspek- de vuurroode lelie, de klokjes van akelei en tief- en ruimte-behandeling, eene navolging viooltjes, in waterglas en albarello en over en ontleding der natuur tot in de kleinste den grond heen, de bundel tarwestroo, — bijzonderheden toe. en alles met zulke nauwgezetheid en natuur- Al is het schema der groepenbehandeling trouw geschilderd. Naast de koene kleur- HUGO VAN DER GOES. TOMMASO PORTINARI MET TWEE ZONEN EN DE II.H. THOMAS EN ANTONIl'S. LINKERVLEUGEL VAX HET PORTINAKI-ALTAAR. UITIZI-MUSEUM TE FLORENCE. HUGO VAN DER GOES. schakeering, die geen moderne hem verbe- kinderlijk bestaan op het paneel gebracht. teren zou, de juistheid des détailkunstenaars, Met Tan van Eycks kanunnik van der die Van der Goes in zijn breed opgezette Por- Paele en diens echtpaar Arnolfini zijn deze tinari-altaar tevens tot den vader der grcote Portinari-portretten ontwijfelbaar dehoogst- Nederlandsche stilleven-schilders stempelt. staande voortbrengselen op dit gebied in de De zijvleugels doen geheele I5*eeuwsche in belangrijkheid kunst der Neder- niet voor de hoofd- landen. Zij voeren voorstelling onder. echter merkwaardi- Hier staan de por- gerwijze in opbouw tretten der stichter- der groepeering familie in het cen- meer in de richting, trum der composi- welke de jonge Hol- tie, — links Tom- bein 50 jaar later maso, het familie- inhetfamilieportret hoofd met zijn twee van burgemeester knapen Antonio en Meyer zou ontwik- Pigello, rechts zijne kelen, dan wel naar echtgenoote, Maria die portretkunst, in Barcncelli met haar welke Jan van Sco- vijfjarig dochtertje rel en de hem vol- Maria. Allen zijn in gende schilders van hun staatsiekleedc- corporatie-stukken ren geschilderd. den grondslag zou- Waar de man, die den leggen der met koningen ver- grootc Nederland- keerde en met vor- sche groepenschil- stelijken praal de dcring. eer zijner machtige Naar het gebruik principalen hoog des tij ds zijn de hield, hier met def- familieleden verge- tige waardigheid in zeld van hunne be- houding en klee- schermheiligen, die ding verschijnt, als rcuzengestalten daar is zijne echt- achter hen oprijzen. genoote wel de In de lichaams- vroeg afgeleefde afmetingen alleen is vrouw, de zuidelij- de toon der boven- ke plant in ruwen menschlijkheid ge- morderbodem weg- HUGO VAN DER GOES. MARIA PORTINARI MET DOCHTERTJE legd; geen zweem kwijnend. De kin- EN DE H.H. MAGDALENA EN MAKGARETHA RECHTERVLEUGEL van sentimentaliteit VAN HET I'ORTINARI-ALTAAR. UKFIZ1-MUSEUM, FLORENCE. derbeeltenissen ge- of ideale vormen in ven het best getuigenis van Hugo's hooge hun harde trekken, — machtige figuren, die in kunst, — terwijl het dochtertje al met zekere hun indrukwekkende energie als een voorspel moederlijke bezorgdheid naar hare jongere zijn der Evangelisten, welke Dürer eens voor broertjes aan de andere zijde blikt, schijnen het Raadhuis zijner vaderstad zou schilderen. deze in al de naïeve onbeholpenheid van hun