Marnixstraat

overzicht voorstellen voor de Elandsgracht en omgeving

door de ondernemersvereniging op en rondom de Elandsgracht 18-04-2005 en Yuri Werner, architecte, e: [email protected] www.yuriwerner.nl

Inleiding : Verbeteringen Elandsgracht Algemeen : Parkeren op en rondom de Elandsgracht / mogelijkheden op de Appeltjesmarkt 1 Oversteekzones en ﬁetsenrekken : ﬁets- en voetgangersvriendelijke inrichting Elandsdgracht 2 Koppen middenstrook / Johnny Jordaan plein: een duidelijke functie geven en uitnodigender inrichten 3 Kruispunt : voorrangssituatie duidelijk maken Verbetering Elandsgracht : uitnodigend - toegankelijk - herbergzaam

Het stadsdeel Amsterdam-Centrum nodigt Jordaanbewoners en -ondernemers uit om mee te denken over een betere inrichting van de openbare ruimte in de Jordaan. Daartoe worden in 2005 buurtconferenties uitgeschreven. De discussie spitst zich toe op de gedempte grachten, waar de inrichting van de openbare ruimte het meest dringend aan verbetering toe is. Voor een van de gedempte grachten, de Elandsgracht, heeft de gelijknamige ondernemersvereniging een voorstel ontwikkeld voor een betere inrichting. Dit voorstel zal worden ingebracht bij de komende discussies met het stadsdeel.

Ruim een eeuw na de demping heeft de Elandsgracht zich ontwikkeld van een sombere gracht (‘sloot’ was wellicht een betere benaming) tot een levendige en veelzijdige stadsstraat met veel winkels en kleine bedrijven. Het winkelareaal, dat zijn uitlopers heeft in de zijstraten (met de Hazenstraat als belangrijkste) heeft zowel een buurt- als een bovenwijkse functie. Het economisch belang ervan is evident: meer dan tachtig bedrijven met bij elkaar honderden arbeidsplaatsen; bovendien heeft deze ontwikkeling ook uit een oogpunt van stedelijkheid belangrijke winst opgeleverd (functiemenging). Gelegen tussen de rustieke Passeerdersgracht, Looiersgracht en Lauriergracht onderscheidt de Elandsgracht zich (dankzij de demping!) als plek voor ontmoeting, winkelen en bedrijvigheid. Het is zaak dat deze functies (ontmoeten, winkelen, bedrijvigheid) behouden blijven en waar mogelijk worden versterkt. De Elandsgracht heeft ontegenzeggelijk potentie (brede straat, menging van stedelijke functies, dubbele bomenrij, etc.), maar in de huidige situatie komt deze onvoldoende uit de verf. Als gezegd: de inrichting van de openbare ruimte is ondermaats, een situatie waaraan de dominante en beeldbepalende parkeerfunctie sterk debet is. Wat resteert aan verblijfsruimte, zoals het Johnny Jordaanplein, is bovendien armetierig ingericht. Aan alles valt te merken dat de kwaliteit van de openbare ruimte jarenlang is verwaarloosd.

Een tweede factor die afbreuk doet aan de kwaliteit is de verkeersafwikkeling. Sinds jaar en dag is de Elandsgracht een sluiproute voor autoverkeer van en naar de grachtengordel. Bovendien is de straat populair als fietsroute tussen Kinkerstraat en Spuistraat. De voorzieningen voor fietsers zijn echter verwaarloosd en vriendelijk voor voetgangers is de Elandsgracht al evenmin. Zo ontbreekt het bijvoorbeeld aan veilige oversteekplaatsen en moet de voetganger welhaast over een dubbele rij geparkeerde auto’s klimmen om de overkant te kunnen bereiken. Voor een winkelstraat is dit vanzelfsprekend geen goed uitgangspunt. Door dit alles is de straat te weinig veilig, te weinig uitnodigend en te weinig herbergzaam. Ingrepen zijn nodig om de basisfuncties (ontmoetingsplaats, winkelen en bedrijvigheid) te behouden en te versterken. Gezien de jarenlange verwaarlozing is dit urgent. Wat is nodig? Als gezegd: de Elandsgracht moet uitnodigender, toegankelijker en herbergzamer worden. Dat vergt aanpassingen van de inrichting van de openbare ruimte. Karakteristieke kwaliteiten als de dubbele bomenrij moeten beter tot hun recht komen. De middenstrook kan beter worden benut voor open of verblijfsruimte. Het karakter van winkelstraat kan worden versterkt door het creëren van betere oversteekmogelijkheden. Gewenst is daarnaast een beheerste verkeersafwikkeling. Autoverkeer in beide richtingen moet mogelijk blijven, maar ruimtelijke aanpassingen zijn mogelijk. De Elandsgracht zou zich kunnen profileren als hoofdfietsroute naar het hart van Amsterdam. Dat vraagt om verbetering van de situatie voor de fietsers, ook al door een veiliger inrichting van het kruispunt Marnixstraat. Het integraal buurtkwaliteitsplan uit 1998 zegt hierover: ‘Door het instellen van 30-km-zones worden er restricties gesteld aan de rijsnelheid waardoor de verblijfscapaciteit wordt verhoogd en het langzame verkeer een sterkere positie krijgt. Dit kan een positief effect krijgen op de ontwikkeling van de winkellinten.’ En: ‘gedempte grachten worden heringericht met onder andere poortconstructies, drempels, fietsstroken, zonder paaltjes en, indien de financiën het toelaten, met natuurstenen stoepranden en klinkerbestrating.’ Zonder dit meteen letterlijk over te nemen, het is wel de juiste richting.

Bij alle ideeën over een betere inrichting mag over één ding geen misverstand bestaan: de Elandsgracht moet een ‘gewone’ straat blijven voor wonen en gevarieerde bedrijvigheid. Aan een toeristisch proﬁel bestaat geen behoefte, al was het maar omdat dit gemakkelijk de prijzen van het onroerend goed op zou jagen. Karakteristiek voor de Jordaan is juist de laagdrempeligheid voor startende ondernemers, die mede te danken is aan de relatief lage prijzen. Dit karakter en deze functie van de Elandsgracht moet in elk geval behouden blijven.

Tenslotte de Appeltjesmarkt. Ons plan voor de Elandsgracht dient er mede toe om aandacht te vragen voor de ontwikkelingsmogelijkheden daar op de lange termijn. Deze nu kale en winderige plek aan de rand van de Jordaan nodigt uit tot het ontwikkelen van nieuwe stedelijke functies, inclusief ondergrondse parkeercapaciteit. Wordt besloten tot nieuwe parkeercapaciteit daar, dan kan ook de discussie worden geopend over het al dan niet geheel autovrij maken van de middenberm van de Elandsgracht. Opschonen van de middenberm zou het straatbeeld natuurlijk zeer ten goede komen; daarom is het een interessante gedachte. Aan de andere kant overzien de ondernemers op dit moment nog niet ten volle de gevolgen die zo’n ingreep zou hebben voor hun bedrijfsvoering en omzet. Het vergt te zijner tijd een weloverwogen beslissing, waarover de ondernemers eerst een goede discussie zouden willen voeren met de overheid en andere belanghebbenden.

Het bestuur van de ondernemersvereniging Elandsgracht e.o. Parkeren op en rondom de Elandsgracht

In de Zuid-Jordaan heerst een tekort aan parkeerplaatsen, tegelijkertijd worden grote delen van de openbare ruimte door auto’s in beslag genomen. Wil men de kwaliteit van de Elandsgracht verhogen dan is het noodzakelijk om meer ruimte voor voetgangers en ﬁetsers in te richten. In dit plan worden onder andere oversteekzones en ﬁetsenrekken toegelicht. Al deze voorstellen “kosten” bestaande parkeerplaatsen op de Elandsgracht. Er zijn meerdere mogelijkheden om alternatieve parkeerplaatsen te realiseren. Wil men het parkeerprobleem op een structurele en weloverwogen manier aanpakken is het noodzakelijk om ook locaties als de Lijnbaansgracht, de Appeltjesmarkt en de Groenmarkt voor ondergronds parkeren te onderzoeken. Binnen het kader van dit plan is ervoor gekozen om de Appeltjesmarkt nader te bekijken omdat hier in onze ogen de meest interessante mogelijkheden liggen.

Mogelijkheden Appeltjesmarkt Locatie voor ondergronds De Appeltjesmarkt is uitermate geschikt voor ondergronds parkeren parkeren omdat de locatie direct aansluit op de Nassaukade hooftdroute autoverkeer en uitstekend per auto te bereiken is. Het verkeer over het gevaarlijke kruispunt Elandsgracht-Marnixstraat vermind- inrit parkeergarage ert terwijl parkeergarages onder de Lijnbaansgracht of de de as Elandsgracht-Kinkerstraat ver- Elandsgracht het verkeer over dit kruispunt juist verhogen. sterken als loop-, ﬁets-, en winkel- Graven en bouwen levert hier minder hinder op bij bewoners route en ondernemers dan in de historische Jordaan. Het risico verkeer op de Marnixstraat terug- op verzakkende historische gebouwen is niet aanwezig. De brengen en ondergeschikt maken opbrengsten van de parkeergarage kunnen bijdragen aan aan de richting Kinkerstraat-Elands- het verwijderen van de zwaar vervuilde grond. Een onder- gracht grondse parkeergarage betekent een meerwaarde voor wat loopbruggen verkorten afstand naar dan ook voor bovengrondse bouwplannen en beperkt deze parkeergarage en betrekken de Appeltjesmarkt beter bij het Cen- nauwelijks. trum Om parkeren op de Appeltjesmarkt een echt alternatief te laten worden is het van belang om de loopafstanden naar de Zuid-Jordaan te verkorten. Loopbruggen over de Lijn- baansgracht bieden hier een oplossing en betrekken het vrij geïsoleerde gebied bij het centrum. De as Elandsgracht- Kinkerstraat kan door een toekomstige bebouwing van de Appeltjesmarkt versterkt worden. Het nu vrij uitgestorven stuk kan aan een plezierige loop-, ﬁets- en winkelroute bijdragen.

©Yuri Werner, architecte e: [email protected] www.yuriwerner.nl 1 oversteekzones en ﬁetsrekken

Irritaties:

In de huidige situatie zijn de fietsenrekken in het middenstuk weinig uitnodigend: tussen de bomen en de auto’s is nauwelijks ruimte om er met een fiets tussen te komen. Gevolg is dat talrijke fietsers hun gevaarte gewoon op de stoep zetten. Dit levert irritatie bij voetgangers, bewoners en winkeliers op. Het dichte parkeren op het middenstuk en de fietsen maken het voor voetgangers vrij moeilijk om over te steken.

De oversteekstrook Fietsenrekken langs de stoep

De rijwegen worden hier middels drempels onderbroken. Het parkeren Langs de stoepen wordt een parkeerplaats opgeheven. De naast de stoep wordt plaatselijk opgeheven. De twee stoepen en bestrating van de stoep wordt hier doorgezet en er ont- de middenstrook kunnen op deze manier verbonden worden. Een staan eilanden met fietsenrekken tussen de parkeerende looproute van ca. 1,7meter breed ontstaat met ter plaatse van de mid- auto’s. Het kriskras neerzetten van fietsen op de stoep denstrook aan een zijde fietsenrekken. Deze ingreep “kost” minimaal 3 wordt hierdoor teruggebracht. Deze ingreep “kost” een parkeerplaatsen. Er zijn meerdere varianten mogelijk. Bijvoorbeeld kan parkeerplaats per eiland. een klein pleintje op het middenstuk eraan gekoppeld worden.

©Yuri Werner, architecte e: [email protected] www.yuriwerner.nl Huidige situatie: parkeerplaatsen: 181 plaatsen laden en lossen: 18

aanpassingen: De stoepen worden opgeknapt en voorzien van klinkerbestrating met hardstenen stoepranden. Deze materialisatie is elders in het Centrum al de nieuwe “standaard” voor herprofileringen. Tegelijk worden de parkeervakken en de La-Lo-plekken efficiënter verdeeld. De oversteekzones worden evenwijdig aan de parkeervakken op het middenstuk naast de bomen geplaatst. De ruimte tussen de bomen wordt gebruikt om fietsenrekken naast de oversteekzone te plaatsen. Om de verkeerssituatie duidelijk te houden is ervoor gekozen deze oversteekzones niet te dicht bij een kruispunt te plaatsen. De fietsenrekken langs de stoep zijn een aanvulling op de oversteekzones en vooral zinvol op plekken waar extreem veel fietsers komen zoals supermarkten . in dit voorbeeld: parkeerplaatsen: 174 plaatsen laden en lossen: 12

oversteekzone met ﬁetsenrek ﬁetsenrekken langs stoep laden en lossen ©Yuri Werner, architecte boom e: [email protected] www.yuriwerner.nl 3 de koppen van het middenstuk en het Johnny Jordaan plein

De koppen van het middenstuk liggen er nu vrij troosteloos bij terwijl hier wel veel mogelijkheden bestaan. Fietsend, lopend of auto rijdend zijn dit de meest zichtbare plekken van de Elandsgracht. Tegelijkertijd zijn dit ook de plekken waar de Elandsgracht op z’n mooist zou kunnen zijn want hier bepaald het immense groene bladerdak de ruimte voor een groot deel. “Groene” openbare verblijfsruimte is schaars in het Centrum en van essentieel belang voor de kwaliteit van een buurt. Op de koppen van het middenstuk inclusief het Johnny Jordaanplein ontbreekt een goed doordachte, uitnodigende inrichting waardoor de “groene”kwaliteiten van deze plekken nauwelijks voor de buurt ontsloten zijn. Bij een vrij steense wijk als de Jordaan is het missen van een dergelijke kans niet makkelijk te verantwoorden. Wat betreft de beheersbaarheid van deze plekjes kan het volgende een positieve bij- drage leveren: de Elandsgracht is een belangrijke ﬁetsroute naar het stadshart, dus het publiek is groot. Ideaal voor kleine kraampjes met klanten die spontaan besluiten hier te stoppen voor een bos bloemen, een haring, een hotdog, een kop kofﬁe, een krant...... noem maar op. De kraampjes “zorgen” voor deze pleintjes en geven deze een identiteit. De drempel om hier op een bankje te slapen wordt verhoogd terwijl het openbare karakter gehandhaaft blijft en niet-klanten even welkom blijven.

Doorgangsverkeer verminderen en de voorrangssituatie duidelijk maken:

A: Breng een duidelijke hiërarchie tussen de verschillende rijrichtingen aan. De voorrangssituatie moet bij voorkeur ook fysiek waarneembaar zijn. Dit kan door verschillen in bestrating en hoogte ( b.v. drempels of doorlopende stoepranden) aan te brengen. Wil men de as Elandsgracht - Kinkerstraat als ﬁets-, loop- en winkelroute versterken is het zinvol om deze richting voorrang te geven en het huidige situatie: voorrang onduidelijk alle zijden lijken gelijkwaardig, verkeer op de Marnixstraat af te remmen. geen drempels om verkeer af te remmen.

B: Beperk het gebruik van de openbaar-vervoer-rijstrook door taxi’s.

C: Verminder het doorgangsverkeer van auto’s naar de Elandsgracht en het stadshart. Als de in-en uitritten van een parkeergarage op onzorgvuldige wijze op de Elands- gracht zelf geplaatst worden, heeft dit als gevolg dat het autoverkeer over het gevaarlijke kruispunt in het meest gunstige geval gelijk blijft en waarschijnlijk zal toenemen. Gevolg is dat voetgangers en ﬁetsers nog kwetsbaarder worden. Dit terwijl een parkeergarage een middel zou kunnen zijn om het kruispunt met de Marnixstraat te ont- lasten als men voor inritten op de Appeltjesmarkt kiest.

Duidelijk aangeven waar de limiet van