CHARLES CHAPLIN Secret File U.S.A. Gevaarlijke Reportages I.M

Film

CHARLES CHAPLIN Secret File U.S.A. Gevaarlijke reportages I.M.

ZESDE JAARGANG * #64 * APRIL 2019

1 inhoud

INHOUD VAN DIT NUMMER Wordt verwacht

Charles Chaplin 3 | SECRET FILE USA 18 GEVAARLIJKE REPORTAGES 29 Film Fun I.M. 30 Film Fun is een tijdschrift van Thys Ockersen dat maandelijksverschijnt en geleverd wordt aan een select gezelschap geïnteresseerden.

Dit is nummer 64 6e jaargang april 2019

Tekst en foto’s: Thys Ockersen/Stillphoto

Gastredacteuren: Mark van den Tempel, Peter Cuijpers, Ruud den Drijver, Michael Helmerhorst, Wim Jansen, Thomas Leeflang, Hans van Pelt, Bram Reijnhoudt. Vormgeving: Hille Tymstra

Thys Ockersen Films Wilhelminaweg 54 2042NR ZANDVOORT thysockersenfilms.com [email protected] De Film Fun-uitgaven kunnen hier worden gedownload.

FILM FUN 64 2 April 2019 inhoud CHARLES CHAPLIN

door Thomas Leeflang

‘Timing! My mother gave me that. I was born with it. toond. Alleen het Museum of Modern Art draaide I don’t think you can teach a person to act.’ incidenteel nog wel eens Chaplin-films ‘in inte- Charles Chaplin in Radio Times, maart 1979. grale versie op groot doek’. Die trend zette door. De verkoop van Chaplin-films op dvd is intussen E EERSTE filmbiografie over Charles Chap- gedaald tot vrijwel nul. In december 2010 werden Dlin werd in 1926 gemaakt: The Life Story of door distributeur Warner Home Video in Am- Charles Chaplin. Chick Wango speelde met veel sterdam Chaplin-dvd-boxen met al de hoofdfilms succes Chaplin. Bijna zeventig jaar later, in 1993, weggegeven aan een ‘goededoeleninstelling’. Zelfs ging de filmbiografie Chaplin van Richard Atten- in de personeelsverkoop hadden de Warner-me- borough in première met Robert Downey in de ti- dewerkers er geen euro voor over. telrol. Die groots opgezette film liep in Nederland Een onbegrijpelijke situatie, zeker omdat het niet best. Al na een paar weken verdween Chaplin het oeuvre betreft van een man die alom werd en uit de ‘filmladder’, en dat terwijl de recensies lo- wordt omschreven als het absolute genie van de vend waren. Niet alleen hier liet het bioscooppu- cinematografie. Er zijn voor het gebrek aan be- bliek Charles Chaplin in de steek, ook in het bui- langstelling voor Chaplin legio theorieën in om- tenland kwamen weinig mensen naar zijn levens- loop. Er is beslist waardering voor Chaplin, maar verhaal kijken. waar Laurel & Hardy, George Formby en De Drie Het Vlaamse dagblad De Standaard berichtte al Stooges zich in hun respectievelijke graven mogen op 14 december 1988 dat in de VS geen authentie- verheugen in het bestaan van honderden goedflo- ke Chaplin-films meer in bioscopen worden ver- rerende fanclubs, is het stil rond Chaplin.

Met Clint Eastwood in The Good the Bad and the Ugly FILM FUN 64 3 April 2019 inhoud

Chaplin is uit de interesse van het publiek geschre- in het Zwitserse Corsier-sur-Vevey aan het Meer van ven en stuk geanalyseerd. Over Charles Chaplin, ‘sir’ Genève (zijn vrouw Oona en zeven van de acht kin- Charles Spencer Chaplin, is nauwelijks nog iets nieuws deren zaten gelaten rond de kerstboom), bewerkten te vertellen. Over geen Hollywood-icoon is meer ge- tijdschriftredacties de artikelen die ze al eens hadden publiceerd dan over ‘the tramp’: vuistdikke biografie- gepubliceerd ter gelegenheid van de vijfenzeventigste ën, fotoboeken die kilo’s wegen en een onvoorstelbare en de tachtigste verjaardag van Chaplin. hoeveelheid gelegenheidsartikelen. Die stroom schrif- Verplichte stukken waarin het naar keuze draaide om telijk en fotografisch materiaal is in 1982 door de Britse Chaplin de Zwerver, Chaplin het Mysterieuze Genie filmhistorici Kevin Brownlow en David Gill nog eens of Chaplin de Pure Cineast. ‘Het doek is gevallen over adequaat aangevuld met de driedelige tv-serie The Un- het boeiende en raadselachtige leven van een kunste- known Chaplin. naar over wie alles al geschreven is,’ aldus Bob Bertina Een bijzonder tv-programma, De Onbekende Chaplin. in de Volkskrant van 27 december 1977; ‘De dood van Voor het grootste gedeelte bestond het uit ‘takes’ die Chaplin is de bevestiging van de verdwijning van het Chaplin ooit afkeurde en waarvan altijd werd gedacht type clown dat de wereld en alles wat zich daarop voordat ze waren vernietigd. ‘Bloopers’ van hoog niveau. doet gebruikte als attribuut,’ vond Anton Koolhaas in De niet zo onlogische gedachte was dat na die docu- Vrij Nederland van 14 januari 1978; ‘Als revisionistisch mentaire het afgelopen zou zijn met Charles Chaplin filmhistoricus is het mijn mening dat Chaplin een ge- als onderwerp van en voor ‘specials’ in de media. Maar niaal clown was en tevens een geniaal cineast,’ vond in mei 1985 verscheen een achthonderd pagina’s om- Een eerlijk en bijzonder man, deze Jor- Leo Mees in Film & TV nummer 250, 1978; ‘Film is vattend prestigeboek onder de titel Chaplin: His Life daan, die in De Groene Amsterdammer een hoogwaardige kunst geworden en grote komieken and Art, dat als ondertitel meekreeg The Definite Bio- van 26 juli 1924 opmerkte: ‘Niets tries- als Chaplin hebben dat bewerkstelligd,’ concludeerde graphy. ter dan het verschijnsel komische film!’ Tjitte de Vries in Het Vrije Volk van 27 december 1977. Of dat klopt, kan door de lezer alleen worden beoor- Jan Blokker schreef een paar weken na In de jaren die volgden op Charlie’s sterfdag zaten deeld na een half mensenleven ploeteren in archieven, het overlijden van Chaplin in Vrij Ne- de uitgeverijen niet stil. Aan de al omvangrijke Chap- het meer dan één keer bekijken van alle door Chaplin derland van 7 januari 1978: ‘Wat valt lin-bibliografie werden tientallen titels toegevoegd, gemaakte films en het doornemen van de ruim tach- er ten slotte in kranten nog oprecht te variërend van Das Grosse Charlie Chaplin Buch tot tig boeken die alleen al in Angelsaksische landen over rouwen over een man die journalistiek The Great Charles Chaplin. In 2010 was de stand van Chaplin uitkwamen. In 1955 schreef Leendert Jurriaan al uitentreuren is uitgeluid?’ zaken: drieëntachtig Engelstalige boeken over Charles Jordaan, pionier van de Nederlandse filmkritiek: ‘Mij Weinig. Chaplin tegenover zesenvijftig over Marylin Monroe, bekruipt een koude rilling bij de gedachte de onafzien- vierenveertig over Marlene Dietrich, dertig over James bare literatuur over Chaplin nog weer eens met een Na het overlijden van de 88-jarige Dean en zesentwintig over Greta Garbo. nieuwe overbodige beschouwing te verrijken.’ Charles Chaplin op 25 december 1977

FILM FUN 64 4 April 2019 inhoud

In het decennium na zijn dood nam de interes- In de jaren twintig was Charles Chaplin ‘s werelds se voor de films van Chaplin wereldwijd sterk af, meest geliefde filmster. Komiek en dramatisch ac- de belangstelling van het publiek was omgekeerd teur in één. Hendrik Marsman schreef in 1929 evenredig aan het aantal gepubliceerde Chap- in de bundel De anatomische les over het laatste lin-boeken en kalenders met Chaplin-’stills’. Als er ‘shot’ van The Pilgrim: ‘Zaagt gij hem staan bij die incidenteel nog wel eens een Chaplin-film op de magere grenspaal tussen Mexico en United States? tv komt, is dat geen garantie voor hilariteit in de Stond iemand eenzamer, droever, berooider, ver- huiskamer. In een Filmmuseum of in een Filmhuis der verlaten van God en mensen dan hij?’ kan, zelfs in een redelijk gevulde zaal, een pijnlijke Nee. stilte vallen als er op het doek iets te zien is uit Chaplins korte films uit zijn Keystone-, Essanay-, Op 4 januari, 18 januari en 1 februari 1984 zond Mutual- en First National-periode. Twee-akters de VPRO de documentaire The Unknown Chaplin die werden gedraaid tussen 1914-1917, bijna een uit, deel 1 en deel 2 werden herhaald op 10 maart eeuw geleden. en 7 april van het jaar daarop. Uit de literatuur Knap gedaan allemaal, maar overbekend. Melig, over Chaplin was al bekend dat ‘the little fellow’ achterhaald, echt passé. Dat zijn achteraf de op- nogal perfectionistisch te werk ging bij het maken merkingen. Doeschka Meijsing liet in Vrij Neder- van zijn kluchten. Dat Chaplin zó nauwkeurig zijn land van 7 september 1985 openhartig weten: ‘Ik films componeerde als in The Unknown Chaplin zie de genialiteit van Chaplins grappen, maar bij werd aangetoond, dat vermoedde buiten Holly- dat loopje haak ik af.’ Als bewijs dat Meijsing het wood toch weinig mensen. Chaplin stond in het lachen niet is verleerd, voegde ze er aan toe: ‘Ik vak bekend als iemand die weinig kostenbewust lach vaak en hard om de Dunne en de Dikke.’ draaide. Bij de productie van City Lights (1931) Terwijl jong en oud zich nog steeds kostelijk ver- Parade te ‘s-Hertogenbosch Chaplins The Gold filmde Chaplin 125 op 1. maakt met Laurel & Hardy of met de films van Rush gedraaid, waarbij het Brabants Orkest onder Op de wereldranglijst staat deze film nog steeds Harold Lloyd, zitten er maar weinig Chaplin-fans leiding van Carl Davis voor de muzikale begelei- direct achter nummer 1: Metropolis uit 1926 van onder filmliefhebbers. Chaplin wordt zeker fan- ding zorgde. Drie door de Stichting Cultuur & Be- Fritz Lang, die een verhouding opgenomen mate- tastisch gevonden, daar niet van. Er op een gure drijfsleven goedgesubsidieerde voorstellingen, die riaal/gebruikt materiaal haalde van 149:1. Na Me- winteravond op de fiets voor naar het plaatselijk met veel publiciteit werden aangekondigd. Maar tropolis volgen The Kid van Chaplin uit 1920 (69:1) cultureel centrum gaan om daar A Dogs Life uit na slechts drie voorstellingen had iedereen het wel en Olympia van Leni Riefenstahl 1936/1938 (65:1). 1918 of The Pilgrim uit 1923 te bekijken, is een te gezien. Van 1925 tot 1930 waren er in Amerika Uit The Unknown Chaplin bleek ook dat Chaplin zware opoffering. bioscopen die de film met zes voorstellingen per in zijn drang naar perfectie scènes tientallen ke- Op 18, 19 en 20 november 1994 werd onder het dag jaren aan één stuk op het programma hadden ren liet overdoen om op het laatst de hele scène te motto ‘the sound of the silents’ in Theater aan de staan. laten vallen. Een gewoon mens zou er kriegel van

FILM FUN 64 5 April 2019 inhoud

zijn geworden (‘Laat maar zitten hoor, landgoed Manoir de Ban (Verbannings- dat zien ze toch niet!’). oord). Het geploeter van Chaplin, zoals te Die opname was indrukwekkender zien in The Unknown Chaplin, begon dan de beroemde slotscène van Modern bij deel 3 te irriteren. De toeschouwer Times. voelde zich voyeur, een bezeten kunstenaar werd bespied bij een pijnlijk Wat is er over Charles Chaplin nog te scheppingsproces. Tegelijkertijd werd vertellen dat al niet bijna is vergeten? de kijker een illusie armer. Chaplins be- Dat de gekookte schoenen die hij in levenissen kwamen dus niet, zoals hij 1924 at in The Gold Rush van drop wa- suggereerde, in één keer moeiteloos op ren? Dat de ‘act’ van de aan twee vorken film terecht, alsof het reportages waren gespietste broodjes, die in 1925 in The van iets dat echt was gebeurd. Gold Rush een tafeldansje uitvoerden, The Unknown Chaplin confronteerde was overgenomen van Roscoe Arbuck- de kijker met de harde werkelijkheid: le, die hetzelfde zeven jaar eerder deed een geplande openingsscène van City in The Cook? Dat hij aan zijn wereldbe- Lights, waarin Chaplin voor een hoeke- roemde zwerversplunje kwam omdat talage van een modezaak met z’n wan- Mack Sennett hem in 1914 sommeerde menging van non-fictie met fictie. Die methode zou bij veel acteurs en delstok een houtje tussen de spijlen van ‘in komische kledij’ aan te treden voor actrices niet toepasbaar zijn omdat de rollen die ze op het witte doek een trottoirrooster probeert de wur- de film Kid Auto Races at Venice en spelen niet in verband zijn te brengen met het eigen leven. men, is eindeloos overgedaan en daarna Chaplin uit de kleedkamer van ‘Fatty’ Bij Chaplin lag dat anders. afgewezen. Alleen Chaplin wist waar- Arbuckle en Chester Conklin wat rond- Heel aannemelijk leek het ‘oversnijden’ van documentair materiaal om, want de ene ‘take’ verschilde voor slingerende spullen aantrok? over het zedenschandaal waarin Chaplin in het begin van de jaren de leek niet van de andere. Misschien Zulke en andere ‘faits divers’ waren veertig verzeild was geraakt op scènes uit Monsieur Verdoux uit 1947, liet Chaplin zelfs meetellen waaraan hij in de jaren dertig van de vorige eeuw waarin Chaplin als een soort Landru optrad. Achter de ‘real life’-me- op het moment dat de camera draaide, bij het bioscooppubliek alom bekend. dedeling over het overlijden in 1919 van een baby uit Chaplins eerste dacht. Het publiek van nu is gewend aan de huwelijk (het kind, een zoon, leefde slechts drie dagen) zette Patterson Milder, of liever minder ontluiste- meerzalencinema met huisgemaakte de scène aan de wieg uit The Kid uit 1921. rend dan The Unknown Chaplin was in popcorn en een overvloed aan ‘food & De slotscène van de The Gentleman Tramp, die aansloot op de laatste 1976 de documentaire The Gentleman beverage’, snackbars waar ook halluci- woorden die Chaplin publiekelijk uitsprak: ‘Ik heb allemachtig veel Tramp van Richard Patterson. Hij zette nerende 3D-films worden gedraaid, dat meegemaakt!’ is vrijwel gelijk aan de slotbeelden van Modern Times gebeurtenissen uit Chaplins leven te- publiek heeft er geen boodschap aan. uit 1936: de dan 86-jarige Chaplin schuifelt met broze pasjes aan de genover scènes uit zijn films, een ver- Films van Chaplin, dat zijn filmdraak- arm van zijn echtgenote Oona O’Neill door de tuin van zijn Zwitserse

FILM FUN 64 6 April 2019 inhoud

jes uit de prehistorie van de cinematografie. Ze ‘De vertoning van een Chaplinfilm die niet meer zijn verworden tot ‘software’, zwart/wit, uitge- aan het vooroorlogse beeld voldeed, kon hem bleekt, onscherp en met hinderlijke pianobege- midden in een volle bioscoopzaal in woede doen leiding voor ‘freaks’ in willekeurige volgorde op uitbarsten.’ dvd en YouTube gezet. Zelfs studenten Film- en Televisiewetenschap aan de diverse universiteiten Charles Chaplin werd op 16 april 1889 geboren in worden er door hun docenten niet mee lastig ge- een armoedige achterbuurt in Zuid Londen aan vallen. Des te meer gaan de colleges over de Ita- East Lane, Walworth, als tweede zoon van de va- liaanse cinema, de vrouwonvriendelijke films van riétéactrice Hannah Hill (werkende onder de ar- Alfred Hitchcock, het genre ‘film noir’ en de ‘black tiestennaam Lily Harley) en diens tweede man, de cinema’ à la Hollywood. ongezond zuipende bariton Charles Chaplin. Uit Het oeuvre van Chaplin dat hij van 1914 tot 1923 haar eerste huwelijk hield Hannah Hill al een zoon opbouwde is voor een jong publiek niet aantrekke- over, Sidney, die later de achternaam kreeg van lijk. De amusementswaarde van de vroege ‘shorts’ zijn stiefvader Chaplin. Sidney was vier jaar ou- is bijna honderd jaar na dato kleiner dan de his- der dan Charles Chaplin junior. De jeugdjaren van torische. Vergelijk dat met de ook acht decennia Charles Chaplin zijn vergelijkbaar met die van de oude twee-akters van Laurel & Hardy, die onder- verschillende personages uit de boeken en feuille- ling sterk verschillen en keer op keer leuk blijven, tons van Charles Dickens: één en al ellende. en het is duidelijk: het genie Chaplin legt het af De vader van Charles Spencer Chaplin -- zijn tegen de ‘low culture’ van de Dunne en de Dikke. ver Screen aan de Haarlemmerdijk in Amsterdam, tweede naam was afkomstig van een oom -- dronk L&H hebben wereldwijd fanclubs met veel en- waar ‘bekende Nederlanders’ en andere mediavips zich dood. In 1897 stierf hij in het St. Thomas thousiaste leden, verenigingen van Chaplin-lief- graag op zoek zijn naar ‘de betere films’. Pauline Hospital in Londen. Op z’n tiende maakte Charles hebbers zijn er niet. De ‘two-reelers’ van Chaplin, Terreehorst in de Volkskrant van 23 juni 1994 in Chaplin z’n debuut in het Hippodrome Theatre in waarin een kleine als een pinguïn waggelende man Werkverschaffing: ‘Ik besteed graag werk uit, maar Londen; op z’n zeventiende sloot hij zich aan bij met een snorretje, een rotting, een pantalon met alleen als ik daardoor meer tijd vrij kan maken de amusementsindustrie van Fred Wescott (1866- krijtstreepje en een bolhoed zich in de maatschap- voor dingen die echt belangrijk zijn: zoals samen 1941), die onder de namen Fred Karno’s Compa- pij staande tracht te houden, spreken niet meer kijken naar Modern Times van Chaplin.’ nies en Fred Karno Speechless Comedians twintig aan. De in 1986 overleden magisch realist Wim Schu- artiestengroepen langs ‘music halls’ in Engeland, Voor de hoofdfilms van Chaplin, waarin hij af- macher kon zich er tot op hoge leeftijd vreselijk Noord- en Zuid-Amerika en Afrika liet reizen. stand deed van het zwerverstypetje met de wat over opwinden dat iets dat hem ooit een visuele Bij Fred Karno leerde Chaplin van allround come- nichterige motoriek, bestaat nog wel een publiek, ontroering had bezorgd, bij hernieuwde kennis- dians. Pantomime van hoog niveau en een perfect hoewel dat gering van omvang is. Welgeteld één making tegenviel. Betty van Garrel in NRC Han- gevoel voor ‘timing’ zijn al vlug zijn kwaliteiten. winkel heeft Chaplin-dvd’s in voorrraad: The Sil- delsblad van 3 februari 1984 over Schumacher: Chaplin imiteerde bij Karno onder meer de des-

FILM FUN 64 7 April 2019 inhoud

tijds populaire komiek George Robey (1869-1954), Tramp’ perfect kon nadoen. Zelfs leden van de ‘the Prime Minister of Mirth’. Bij Karno deden de Fred Karno ploeg merkten het niet eens als Stan de artiesten wel vaker hun voordeel met het succes plaats van Chaplin had ingenomen in een sketch. van anderen. In die dagen was de jonge Stanley Over hun gemeenschappelijke reis naar Amerika Jefferson (de latere Stan Laurel) Chaplins collega met het stoomschip Cairnrona, een wrakke schuit en ook hij zag er niet tegenop om als een pseudo met weinig comfort, herinnerde Stan Laurel zich Dan Leno (1860-1904, ‘the Most Popular Man on dat half september 1910 het bevrijdende ‘Land in the English Music Hall Stage’), voor het voetlicht zicht!’ klonk. Tegen zijn biograaf John McCabe te treden. vertelde Stan Laurel zestig jaar later hoe iedereen Jefferson kon dat doen omdat van het optre- bij de railing stond te juichen. den van Dan Leno vanaf 1901 tot 1904 al films en Charles Chaplin nam zijn hoed af en riep qua- platen werden opgenomen. De ‘boy comedians’ si serieus: ‘Amerika, ik ga je veroveren! Iedereen, Chaplin en Jefferson waren topattracties bij Fred zal weten wie ik ben: Charles Spencer Chaplin!’ Karno’s vrolijke onderneming en beschermelingen Waarna de wat bescheidenere Karno leden hem van de directeur. Ze werkten vaak samen, tijdens vriendschappelijk uitjouwden: die Charlie, goeie een tournee in 1910 door de VS met het Karno kerel, die heeft weer wat geks! Op 6 juli 1925 stond programma A Night in an English Music Hall deel- zijn portret op de voorpagina van het blad Time, den ze in New York zelfs een poosje een kamer. een plek die tot die datum voornamelijk was voor- Hoewel ze dezelfde achtergrond en leeftijd had- behouden aan wereldleiders en wetenschappers. den en als ‘performers’ aan elkaar gewaagd wa- Niet alleen de Amerikanen kenden zijn naam en ren, heeft dat nooit tot vriendschap geleid, zelfs gezicht, de hele wereld wist intussen wie Charlie niet toen Chaplin en Jefferson het in Amerika al Chaplin was. hadden gemaakt. Stan (Jefferson) Laurel probeer- de een paar keer contact te zoeken met zijn oude In de VS werkte Chaplin achtereenvolgens voor makker en landgenoot Chaplin, die zijn brieven Dat Chaplin geen omgang wilde hebben met Stan de Keystone studio van Mack Sennett (1914, half- helaas onbeantwoord liet. In zijn in 1964 versche- Laurel is achteraf gezien mogelijk te verklaren uit broer Syd werkte er als het filmtypetje Gussie), nen omvangrijke autobiografie noemde Chaplin een mengeling van vrees en jaloezie die hij ten op- Essanay (1915), Mutual (1916-1917) en First Na- Stan Laurel slechts eenmaal: in een bijschrift bij zichte van hem moet hebben gevoeld. Van al de tional (1917-1923). Verdiende Chaplin bij Sennett een foto van de hockeyploeg van Karno’s ‘perso- Chaplin imitators, zoals daar waren Harold Lloyd nog 150 dollar per week, bij Essanay is dat al 1250 neelsvereniging’, waarin Chaplin meespeelde. (met zijn Lonesome Luke), de Mexicaan Charles dollar geworden. Mutual honoreerde hem met Het regeltje luidde: ‘Achter mij staat Stan Laurel.’ Amador (die zich als Charlie Aplin liet afficheren), een jaarsalaris van 670.000 dollar en bij First Na- Meer kon er in de tegen de zeshonderd pagina’s Billy West en Billie Ritchie (een ex-Karno mede- tional ontving Chaplin voor tien twee-akters meer dikke levensbeschrijving niet af. werker), was Stan Laurel de enige die ‘Charlie the dan een miljoen dollar. In oktober 1917 opende hij

FILM FUN 64 8 April 2019 inhoud

op de hoek van La Brea Avenue en Sunset Bou- Keystone, Essanay en Mutual zijn uiteindelijk in levard in Hollywood zelf een kleine studio die hij ‘public domain’ geraakt, zelfs nu de periode van aan First National verhuurde: Chaplin Studios. auteursrechtbescherming in 1995 van vijftig op Op 17 april 1919 ontstaat United Artists, een zeventig jaar na eerste openbaarmaking is gesteld. maatschappij voor productie en verspreiding van Het fanatisme waarmee Chaplin zijn rechten be- speelfilms. Directie: Charles Chaplin, Mary Pick- schermde grensde aan het neurotische en werd ford, Douglas Fairbanks en D.W. Griffith. De vier (wordt) slechts geëvenaard door de Disney orga- investeerden hun geld, reputatie, talent en intel- nisatie, waar zelfs copyright rust op het nulletje lect in ‘the Tiffany’s of the Industry’, zoals de bij- boven de i in de gestileerde handtekening van Dis- naam van United Artists luidde. Een onafhanke- ney. Chaplin liet zijn advocaten er terecht boven- lijke studio aan Seventh Avenue 729 in New York op zitten, in de eerste vier à vijf decennia lichtte City, waar door elk van de participanten drie films men elkaar in Hollywood net zo op als in de films per jaar gemaakt zou moeten worden. UA ging die er werden gemaakt. ook films van vrije producenten aan bioscopen Volgens Bram Reijnhoudt (in Skoop van septem- verhuren. ber/oktober 1985) wilde in de zomer van 1954 De maatschappij had bijna nog een vijfde partner het Amsterdams Vakantie Comité een kinder- gehad, filmcowboy William S. Hart. Vlak voor het voorstelling geven van The Gold Rush. Een dag passeren van de akten trok de wild-west-held zich voor het zover was ontving de voorzitter van het terug om voor Paramount te gaan galopperen. De AVC uit handen van een deurwaarder een exploot bedoelingen en de opzet van United Artists moch- waarbij op verzoek van Chaplin, ‘van Britse nati- ten goed zijn, in de praktijk kwam er weinig van onaliteit, van beroep filmproducent, wonende te terecht. Chaplin stond nog onder contract van Corsier-sur-Vevey in Zwitserland’ de voorstelling First National en moest er tot 1923 blijven. Griffith werd verboden op grond van diens bezit van het werd uitgekocht, Mary Pickford en Douglas Fair- auteursrecht. banks trouwden in 1920 en Joseph M. Schenk trad Chaplins strakke beleid wordt tot op heden in tot de directie toe. Van al de United Artists Chaplin hoofdfilms had zijn geest doorgevoerd door de erven Chaplin, die Chaplin kon als mede-eigenaar van United Artists Chaplin de auteurs- en vertoningsrechten, maar net als vroeger overdreven veel geld willen zien en pas vanaf 1923 zelf zijn films produceren en op die niet van die van de Keystone studio (35 stuks), de het op die manier bijna onmogelijk maken dat te- manier in het bezit blijven van de vertoningsrech- Essanay studio (15 stuks) en de Mutual studio (12 genwoordig nog ergens Chaplin films worden ver- ten. Een slimme zet die de meeste van zijn collega’s stuks). toond. Jan Blokker typeerde Chaplin op 7 decem- nalieten en zo afhankelijk bleven van een honora- Vanaf 1918 verwierf Chaplin ook het copyright ber 1984 in de Volkskrant onder de kop Copyright rium per film, terwijl de studio’s tot in lengte van van de films die hij tot 1923 maakte voor First Na- Charlie als een bikkelharde zakelijke eigenheimer dagen geld bleven opstrijken uit de filmverhuur. tional, dat waren er negen. De Chaplin films van die zich er van verzekerde dat elk idee en elke me-

FILM FUN 64 9 April 2019 inhoud

ter film van hem en van niemand anders zou we- werkdag in de film Chaplins verdienste dat hij het zen. tot dan nogal opgejaagde tempo van Amerikaanse Dat is hem gelukt. filmkluchten afremde en pantomime in het métier Tot 2047, zeventig jaar na het overlijden van introduceerde. Niet dat de studio’s direct overgin- Charles Chaplin, blijven de rechten in handen van gen op het wat normaler filmen van gewone figu- de familie Chaplin. ren. Nog op 26 juli 1924 schudde filmcriticus Jordaan In de periode dat Charles Chaplin van Karno over- in De Groene Amsterdammer het hoofd over de stapte naar de Keystone studio, werd door Ameri- inhoud van komische films: ‘Wat is naargeestiger kaanse intellectuelen en wat daarvoor doorging op dan die eindeloze reeks griezelig toegetakelde ze- de cinema neergekeken. Liever dan in de bioscoop nuwpatiënten en volslagen gekken, die in verwik- vermaakte de betere stand zich in concertzaal en kelingen zonder kop of staart rond dazen? En wat schouwburg. Film werd beschouwd als amuse- stemt bedenkelijker dan een publiek dat daar nog ment voor Jan met de Pet, vertier zonder inhoud. breed om kan lachen? De komische film doet haar De Britse music-hall-comedian Chaplin was in best het publiek te laten genieten van een keur- 1913/1914 niet de eerste die het kluchtengenre in bende moreel- of physiek defecten Goeie genade, de nog zo jonge cinematografie bracht, hij was er je moet eindelijk genoeg krijgen van die kerels niet de uitvinder van. met druipsnorren en hangbuiken, die eeuwig op Evenmin was hij de eerste die overstapte van va- dezelfde manier min of meer onbeschrijfelijke po- riété‚ vaudeville, showboat of circus naar film. Op litiebeambten op hun koppen slaan. Oerkomisch, het moment dat Chaplin in 1914 als filmster debu- op een manier die om een dwangbuis schreeuwt.’ teerde met Making a Living, bestond er in Euro- Jordaan heeft het over de vroege films van Chap- pa al zeker tien jaar zoiets als een komische film- lin, wiens kostje gekocht was na Kid Auto Races at traditie. In Italië zijn rond de eeuwwisseling veel Venice, zijn tweede film voor Sennett. Na die korte filmkluchten gemaakt en volgens filmhistoricus klucht, over een mannetje dat per se ‘in beeld’ wil Tjitte de Vries legde Arthur Melbourne-Cooper in komen bij een filmreportage van een zeepkistrace Engeland in 1898 al woeste achtervolgingen van van kinderen uit de wijk Venice in Los Angeles, ‘cops’ en ‘robbers’ vast. nam Chaplins populariteit met de dag toe. Het Mack Sennett had vóór de komst van Chaplin Crystal Theater aan de 14th Street in New York naar De Nieuwe Wereld al aardig wat opgestoken City draaide van 1915 tot 1923 aan één stuk films van de Franse komiek Max Linder en de Italianen van Chaplin, met een onderbreking van een paar Ferdinando Guillaume (alias Polidor) en André dagen omdat men toch eens iets anders wilde pro- Chapuis (alias Cretinetti). Het was vanaf z’n eerste beren.

FILM FUN 64 10 April 2019 inhoud

De zaken gingen in die week zo slecht, dat snel weer op Chaplin werd over- gegaan. Toen Chaplin in 1921 voor een kort bezoek naar Londen ging, ontving hij duizenden brieven van fans: het sprookje van de ‘Cockney lad’ die het in Hol- lywood toch maar had gemaakt, sprak tot de verbeelding. Later zou hij het tot miljonair brengen en had het jochie uit de sloppen omgang met beroemd- heden als Einstein, Toscanini, Tsjoe En-lai, Shaw, Cocteau, Churchill, Sarte, Picasso, Gandhi, et cetera. Zijn nalatenschap bedroeg begin 1978 zo’n twee miljard gulden. Chaplin kreeg in 1965 in Amsterdam, samen met Ingmar Bergman, uit handen van prins Bernhard de Erasmusprijs voor zijn beslissende bijdragen aan de ontwikkeling van de filmkunst en omdat hij zich -- door altijd op de bres te staan voor de menselijke waarden -- een groot wereldburger toonde. Op 2 januari 1975 werd Chaplin door koningin Elizabeth van Engeland ge- ridderd, op 27 juni 1962 ontving hij een eredoctoraat in de Letteren en Wijs- begeerte van de Universiteit van Oxford en in 1972, na een afwezigheid van twintig jaar weer terug in de VS, een Oscar met inscriptie: ‘Voor de onmete- lijke invloed die hij heeft gehad om van film de kunstvorm van deze eeuw te maken.’ De ceremonie vormde het hoogtepunt van de 44ste Academie Award uitreiking, feestelijker dan die op 26 mei 1929 toen Chaplin al een onderscheiding van de Academy of Motion Pictures Arts and Sciences kreeg voor The Circus.

Al tijdens zijn leven werd Charles Chaplin een legende. Vóór de jaren dertig wist niet alleen iedereen in een Amerikaans gehucht als Monrovia wie Charlie was, ook de gehele bevolking van een dorp in China kenden hem. Kijkt het tegenwoordige publiek met een mengeling van verwondering en bewondering naar zijn grauwe melancholiek makende films uit de ‘stomme’ periode, in de tijd dat die films modern waren zag de samenleving er heel anders uit: film had een andere betekenis en het publiek een ander karakter. In het weinig vreugdevolle bestaan van alledag, waarin in Amerika de gewone man het moest opnemen tegen werkloosheid en corruptie, een keiharde overheid en een élitaire bovenlaag, vond het publiek in de bioscoop in De

FILM FUN 64 11 April 2019 inhoud

Kleine Zwerver Charlie een bond- en lotgenoot. ten van Chaplin we dan aan de weet zouden zijn Als Charlie in zijn films kappers, kelners, hospi- gekomen. De twee mannen moeten elkaar door en tanten, smerissen en arrogante hogehoeden dra- door gekend hebben. Desondanks, of misschien gers te pakken nam, was dat vanzelfsprekend meer juist daarom, noemde Chaplin in zijn autobiografie dan terecht en bovenal uiterst vermakelijk. de naam van Totheroh niet. Evenmin is er een foto Chaplin buitte zijn mimische en acrobatische van de voor de filmgeschiedenis zo belangrijke ca- vaardigheden helemaal uit, speelde als geen an- meraman in opgenomen. der de gracieuse underdog waarmee de schlemiel Het blad Film Culture citeerde in de lente van 1972 op het houten klapstoeltje in de bioscoop zich uit een oud interview een uitspraak van Totheroh gemakkelijk kon identificeren. Bovendien was hij over wat Chaplin schreef: ‘Volgens mij is veel van een groot acteur die perfect de sentimenten wist Mister Chaplins autobiografie onoprecht. Ik kende te bespelen. hem goed. Hij blaast zichzelf op tot een hoogte die Dat Chaplin zuinig was op zijn invallen en op elke hij dunkt mij nooit bereikte. Geniaal, ja, hij is een meter belichte film die hij produceerde, bleek ook genie. Hij praat gemakkelijk over elk onderwerp. uit het feit dat hij nooit een idee ongebruikt liet en Maar als iemand er echt iets van wist, dan viel hij geen afgekeurde scène weggooide. Na jaren kon hij door de mand. Hij bewerkte altijd zijn publiek, bij terugkomen op iets waar hij eerder vanaf stapte. alles wat hij deed. “Oh, ze zullen denken dat het Dat bevestigde de tv-documentaire The Unknown fantastisch is!” zei hij dan.’ Chaplin nog eens, want Chaplin was eigenlijk helemaal niet zo ‘unknown’ wat zijn manier van wer- Charles Chaplin moet geen gemakkelijke man zijn ken betreft. Uit sinds 1920 over hem verschenen geweest. In zijn vak, filmmaker, deed hij het liefst boeken en artikelen viel al op te maken dat Chap- alles zelf. Althans, hij besteedde bepaalde onderde- lin van elke Chaplin-film in wezen een hommage len uit aan anderen, maar die moesten precies doen aan Charles Chaplin maakte. Zijn cameraman, wat Chaplin wilde. Camerawerk, montage, decors, Roland H. Totheroh (1890-1967), die bij Sennetts belichting en niet te vergeten muziek: Chaplin hield Keystone studio werkte op het moment dat Chap- duidelijk zichtbaar middenin het beeldveld ko- de touwtjes in handen. lin daar voor het eerst binnenstapte, bleef bijna men te staan, de andere spelers om hem heen. Een Chaplin-bewonderaar Toon Hermans werkte net zo. vijfendertig jaar bij hem in vaste dienst. voorschrift waaraan de trouwe cineast Totheroh De vraag blijft bij Chaplin—en bij Toon—in hoe Vanaf 1915 draaide ‘Rollie’ Totheroh al de films zich altijd heeft gehouden, tot tevredenheid van verre de ‘inbreng’ van al die ingehuurde vakmensen van Chaplin, tot Monsieur Verdoux in 1947 toe. z’n broodheer Charlie, die hij overigens steeds strekte, hoe groot hun aandeel was in de uiteinde- Chaplin wilde geen ander achter de camera en be- aansprak met Mister Chaplin. lijk als een schepping van Chaplin gepresenteerde taalde Totheroh goed. Totheroh deed op zijn beurt Zou Roland H. Totheroh zijn mémoires hebben film. Dat geldt natuurlijk voor de meeste films, om- exact wat Chaplin van hem wilde: de baas moest geschreven, wie weet wat een interessante facet- dat de productie er van nu eenmaal een collectief

FILM FUN 64 12 April 2019 inhoud

proces is. mer’-componist Charles Chaplin. Chaplin zag wel degelijk de waarde in van muziek Flarden van melodieën, muzikale invallen en op- bij het filmbeeld maar dat spelers hoorbaar zou- komende deuntjes speelde Chaplin onbeholpen den moeten gaan praten, dat ging hem toch te ver. voor op de piano terwijl Raskin ernstig knikte Hij voelde niets voor de ‘sprekende’ film, keek ook en haastig notenbalken invulde. Zo ontstond de op tegen wat er allemaal kwam kijken bij het op- prachtige muziek van en voor Modern Times. Het nemen. Chaplin zou geluidstechnici op de werk- talent van niet met name genoemde componisten vloer hebben moeten dulden, arrogante lui die het is bij de totstandkoming van de muziek van Chap- al gauw voor het zeggen kregen in de studio’s. Dat lins films van groot belang geweest. Hetzelfde waren geen artiesten, dat waren op de klok kijken- geldt voor zijn autobiografie die aan de hand van de werknemers. ingesproken geluidsbanden en kilo’s knipsels en Als pantomimespeler pur sang voelde Chaplin archiefstukken werd samengesteld door komende er niets voor om tekst te gaan uitspreken in een en gaande redacteuren. Naderhand werd de tekst film. Zijn accent en opvallend hoge stem waren in geautoriseerd door autodidact Chaplin. gezelschap altijd al reden geweest voor gegniffel. Van eigenhandig schrijven is bij Chaplin geen Geen ‘talking pictures’ voor Charlie. Wat hij deed sprake geweest. was datgene waarmee hij in music-hall en vaude- De minder sympathieke kanten van Charlie kwa- ville succes had gehad perfect op het bioscoop- men aan het licht omdat mensen uit zijn omge- doek zetten. Een ‘cineast’ was hij niet. Jan Blokker ving en collega’s naderhand het een en ander over zei in oktober 1957 in Filmforum dat Chaplin geen hem vertelden. Zo duldde Chaplin geen tegen- Griffith, geen Einstein en geen Ruttmann was. Hij spraak, kon acteurs en actrices wegsturen en ver- was Charlie voor de camera en Charlie was altijd vangen door anderen en ook die weer uit de ‘cast’ belangrijker dan de camera. De kunst van Charlie verwijderen. Om vervolgens de al eerder naar huis prevaleerde altijd boven de kunst van het filmen. gestuurde spelers snel weer terug te halen. Chap- te werken aan Modern Times. Behalve op zijn cameraman Totheroh leunde lin gebruikte als hij zijn films regisseerde wel een In het boek Music for the Movies zegt musicoloog Chaplin zwaar op David Raskin, componist van scenario of op z’n minst een globale opzet, maar Tony Thomas dat Raskin muzikale logica moest de ‘score’ van Modern Times, met zulke legendari- dat wilde niet zeggen dat hij zich daar ten koste maken van Chaplins neuriën en fluiten. Na tien sche nummers als Smile en The Toy Waltz. Raskin van alles aan wilde houden, zoals een Alfred Hit- dagen verbrak Chaplin even gemakkelijk als hij leverde sinds 1944 voor zeker zestig hoofdfilms de chcock dat wel deed. er aan begon de relatie met de musicus. Waarna muziek, leidde op zijn vijftiende jaar al een orkest Vooral bij de productie van een- en twee-akters Chaplin eieren voor zijn geld koos en de afgewe- en was een gewaardeerd lid geweest van het orkest leek het er op dat Chaplin maar iets deed. Schijn- zen Raskin sommeerde direct terug te komen. Hij van Benny Goodman. David Raskin kreeg in 1936 baar vrijblijvend ontstond als vanzelf iets moois. verhoogde Raskins honorarium en liet hem ver- van Chaplin het eervolle verzoek met hem samen Chaplin kon soms dagenlang ijsberen door de stu- volgens vijf maanden elke dag luisteren naar ‘hum-

FILM FUN 64 13 April 2019 inhoud

dio zonder dat er een meter film door de camera ten had het, onder leiding van senator Joseph Mc- liep. Intussen moest iedereen paraat blijven, de Carthy, voorzien op hen die lid waren geweest of baas kon ineens de geest krijgen en enthousiast nog waren van een communistische organisatie of aan het werk gaan. op een andere manier sympathiseerden met het communistische gedachtengoed. Zulke ‘rooien’ Charles Spencer Chaplin trouwde viermaal: in kwamen terecht op de gevreesde Zwarte Lijst, ze 1918 met Mildred Harris, in 1924 met Lita Grey, moesten worden ‘verhoord’ en als ze schuldig wer- in 1936 met Paulette Goddard en in 1943 met den bevonden kregen ze een beroepsverbod. Oona O’Neill. Chaplin is vader van acht kinderen: Ook Chaplin kwam op de ‘black list’, waarna hij Geraldine, Michael-John, Josephine, Victoria, Eu- afscheid nam van de zich ineens minder sympa- gene, Jane, Annette en Christopher (plus van twee, thiek voordoende Uncle Sam. Chaplin, die nooit Charles junior en Sydney, die hij verwekte bij Lilli- werd genaturaliseerd tot Amerikaans staatsbur- ta McMuray, alias Lita Grey). Oona O’Neill, doch- ger (ook dat stak) had op 22 juli 1942 op Madi- ter van schrijver Eugene O’Neill, was achttien jaar son Square Park in New York City zestigduizend toen ze met de vierenvijftigjarige ‘Chas’ Chaplin arbeiders bevlogen toegesproken. ‘Volksartiest’ trouwde. en ‘kameraad’ Charlie Chaplin stond er ter onder- Chaplin hield van volgzame vrouwen, werkte graag steuning van president Franklin D. Roosevelt die met ze, zag ze graag op zijn feesten en nog liever een ‘tweede front’ wilde tegen Adolf Hitler en de in z’n bed. Eind 1943 kwam het tot een rechtszaak Asmogendheden. omdat uit een verhouding tussen Chaplin en Joan Chaplins toespraak, met daarin zoals we nu we- Barry een dochtertje zou zijn geboren, Carol Ann. ten de terechte opmerking dat ‘het lot van de geal- Chaplin werd na een bloedtest vrijgesproken: hij piano de bladmuziek maar niet op z’n plaats weet lieerden in handen is van Rusland’, werd in 1942 in kon de vader niet zijn. De kranten kwamen met te houden. druk en via de radio door heel Amerika verspreid opgeklopte berichten over dat proces. Direct na de première van Limelight scheepte de en gewaardeerd. Charlie had gesproken! Een jaar Als Chaplin ook maar iets deed dat niet strookte familie Chaplin in op de Queen Elizabeth: de grote eerder voldeed Chaplin graag aan het verzoek met de burgermansmentaliteit van de abonnees, Kleine Man sloot zich op de dag van vertrek op in van het Amerikaanse Comité voor Hulp aan Rus- schreven de lezers moraliserende ingezonden z’n hut nadat hij de pers te verstaan had gegeven land om in San Francisco lezingen te houden. Na brieven. In 1952 maakte Chaplin zijn laatste film zelf geen voet meer op Amerikaanse bodem te zul- de aanval van Japan op Pearl Harbor in novem- in de VS, Limelight. Het is het verhaal van Calvero, len zetten. Dat kon ook niet want de toegang tot ber 1941 trok Amerika ten strijde tegen Japan en een musicalclown op z’n retour. Er zit een ontroe- de VS werd hem als Brit ontzegd zolang hij wei- Duitsland maar liet de door Duitsland aangevallen rende sketch in tussen Buster Keaton en Chaplin, gerde te verschijnen voor het House on Un-Ame- Russen in de kou staan. twee giganten van de ‘stomme’ film. Chaplin pro- rican Activities Committee. Chaplin verkondigde in het openbaar: ‘De Rus- beert viool te spelen terwijl Buster Keaton aan de De Commissie voor On-Amerikaanse Activitei- sen zijn onze bondgenoten. Ze vechten niet al-

FILM FUN 64 14 April 2019 inhoud

leen voor hún bestaan, ook voor de onze!’ En: ‘Een omdat de aanhangers van Kuhn met hakenkruisen communistische moeder is een moeder als iedere op hun mouwen voor de theaters demonstreerden. andere moeder. Als ze het nieuws hoort dat haar Daarbij gesteund door de neutrale commissie van zoon nooit meer thuis zal komen, huilt een Russi- de Hollywood Production Code, die stelde dat de sche moeder zoals elke moeder zou huilen.’ In de filmindustrie ‘de Amerikaanse betrokkenheid bij VS wonende Russen applaudisseerden lang en rie- de oorlog in Europa niet moest aansporen’. Zelfs pen: ‘Bravo! Bravo!’ na de Tweede Wereldoorlog, in het begin van de ‘Oprechte’ Amerikanen verweten Chaplin vanaf jaren vijftig, besloten bioscoopexploitanten in dat moment dat hij een vazal was geworden van Tennessee, gezien de politieke activiteiten van Moskou, een communistische ‘fellow traveler’, be- ‘communist’ Chaplin zijn films niet langer te pro- zig de VS te infecteren met het bolsjewisme. Het grammeren. Amerikaanse publiek hield toch al niet meer zo De boycot werd door veel Amerikaanse bio- van Charlie. Met The Great Dictator uit 1940 met scopen overgenomen. Nog steeds, ruim zeventig Chaplin in de rol van Adenoid Hynkel/Adofd Hit- jaar na The Great Dictator en de nasleep daarvan, ler, dictator van Tomania (en Jack Oakie als een wordt Chaplin in het werelddeel waar hij als film- briljante Benzino Napaloni/Benito Mussolini), kunstenaar tot grote hoogte kon groeien, postuum zaaide hij verwarring. gewantrouwd. Zijn Monsieur Verdoux uit 1947 Een anti-Hitler-portret, terwijl de Duitse Rijks- moest door toedoen van rechtse pressiegroepen al kanselier op dat moment voor de meeste Ameri- na een paar weken uit de bioscopen worden ge- kanen nog gewoon een onbekend maar ‘bevriend’ Modern Times, met The Great Dictator ging Char- haald en kon pas na ruim twintig jaar in de VS in staatshoofd was, ook al viel Duitsland in septem- lie de Clown zijn boekje te buiten. Tot grote erger- roulatie worden gebracht. ber 1939 Polen binnen. Vooral de Amerikaanse nis van Amerikaanse fascisten had Chaplin in een Toen Chaplin in 1952 met de Queen Elizabeth nationaal-socialisten van de German American interview met Look gezegd dat hij nooit een leuker in Southampton arriveerde, stonden de verslagge- Bund van Fritz Kuhn, die in 1936 door Hitler werd snorretje had gezien dan dat van Hitler. vers van krant en radio al op hem te wachten. Of ontvangen, begonnen een hetze tegen Chaplin, Een nogal milde belediging van de Duitse Führer hij een verklaring wilde afleggen en of hij niet bang waarbij het Seig Heil! ‘American style’ niet van de die door de Amerikaanse Führer Fritz Kuhn hoog was dat zijn bezittingen in de VS geconfisceerd lucht was. werd opgenomen. Het bleef niet alleen bij agitatie zouden worden. Chaplin: ‘We leven in een tijd van Ook tegen de anti-nazifilm Confessions of a Nazi van Amerikaanse fascisten, Duitsland diende of- agressie en verbittering. Het is alles politiek wat de Spy uit 1939 van de joodse Warner broers protes- ficieel een klacht in bij het ministerie van buiten- klok slaat maar ik heb nooit aan politiek gedaan. teerde de Duits-Amerikaanse ‘Bund’. Maar ‘the landse zaken in Washington. In Chicago wilden Wat ik wil en wat ik kan is films maken. Daar ga Tramp’ moest vooral grappig blijven en zich niet bioscopen The Great Dictator niet vertonen: de ik, waar dan ook, mee door. Als ik terugkeer naar met politiek bemoeien. Hij mocht zich sociaal be- film, waarin slapstick, satire en politiek door el- Amerika, zal ik me verantwoorden.’ wogen hebben opgesteld, zoals in The Kid en in kaar waren geklutst, werd uit de theaters geweerd In het naoorlogse Europa bleef Chaplin even ge-

FILM FUN 64 15 April 2019 inhoud

liefd als vóór die tijd, hij accepteerde in 1954 dank- Chaplins oeuvre sentimenteel, verbitterd, cynisch baar de communistische Vredesprijs, waarmee hij en vervreemdend vinden. Oninteressant verou- zijn vijanden in de VS, waaronder krantenmag- derd werk van een ambitieuze wereldverbeteraar. naat William Randolf Hearst, in de kaart speelde. Francis Musgrave, die de geboorte van de cine- Het aan de onderscheiding verbonden geld schonk matografie bewust meemaakte, schreef al in de Chaplin aan Abbé Pierre in Parijs. Volgens zijn in- Filmgids van maart 1936: ‘Modern Times is in ze- tellectuele fans zou hij echter als geen andere Hol- kere zin een credo, een chaotisch en niet erg in- lywoodse kunstenaar films ‘met diepgang’ hebben tellectueel credo, een niet voldragen these en een gemaakt. hutspot van argumenten. Zijn hele strijd is don- Non-conformist Chaplin pakte ‘universele on- quichotterie in de meest tragische vorm gewor- derwerpen’ aan en maakte die voor een groot pu- den: een strijd tegen windmolens van weerstand- bliek toegankelijk. Met The Gold Rush gaf hij zijn loos pessimisme. visie op geld- en hebzucht, met Modern Times ‘Donquichotterie is ook zijn driftige trouw aan de klaagde hij het deprimerende werken aan de lo- verouderde techniek van de zwijgende film. Chap- pende band aan (de symptomen werden in die da- lin heeft eenvoudig geweigerd de mogelijkheden gen aangeduid met ‘Forditis’), met The Great Dic- daarvan te onderzoeken. Hij vreest het nieuwe tator parodieerde hij meesterlijk de dreiging van met het welbehagen van de gemakzuchtige en de het nazisme, met de ‘zwarte komedie’ Monsieur souvereiniteit van het individualisme.’ Verdoux analyseerde hij het schizofrene karakter van een vrouwenmoordenaar, die teder een rups- Maken we nu een sprong in de tijd, waarvan wordt je verplaatst en liefdevol zijn rozen snoeit terwijl gezegd dat die alle wonden heelt: in 1994 verscheen hij zich tegelijkertijd van zijn slachtoffers ontdoet Charles Chaplin in getekende vorm als vagebond door ze in een vuilverbrander te stoppen; met Li- op een Amerikaanse postzegel van 29 dollarcent. melight vertelde hij de ontluisterende aftakeling In 1985 eerde Groot-Brittannië zijn beroemde van een komiek en in A King in New York rekende zoon met een mooiere en serieuzere postzegel van hij af met de manier waarop de VS hem had be- 29 pence, een emissie waarop een portret uit 1972 handeld. werd afgebeeld van een vriendelijk lachende, dan In Nederland waren Chaplin en zijn films, zeker 82-jarige Chaplin. tot eind jaren zestig van de vorige eeuw, alleen In ballingschap maakte Chaplin in 1957 in Enge- bij een select groepje cultuurbeschouwers popu- land een bittere satire op het McCarthyisme, A King lair. Bertus Aafjes, Anton van Duinkerken, Simon in New York. Tien jaar later volgde nog A Countess Vestdijk en Evert Werkman schreven gedichten from Hong Kong waarin Marlon Brando en Sophia over Chaplin. Vandaag de dag zijn er veel meer die Loren de rollen speelden die Chaplin ooit reser-

FILM FUN 64 16 April 2019 inhoud

veerden voor zichzelf en Paulette Goddard. Hij had gen de communistenjagers van McCart- er zelf een kleine rol in als zeezieke steward. hy en de FBI zich over een uit roddels, In 1976 trof Charlie een beroerte en raakte ge- smaadbrieven, afgeluisterde telefoonge- deeltelijk verlamd. Charles Chaplin heeft het eer- sprekken en vage geruchten samenge- ste decennium van zijn leven doorgebracht onder steld ‘dossier Chaplin’ van tweeduizend armoedige omstandigheden. Een leven vol droef- pagina’s. heid lag in de lijn der verwachting, zoals dat voor Er stond onder meer in dat Chaplins zoveel van zijn buurt- en lotgenootjes is uitgeko- werkelijke naam Israel Thonstein zou men. In zijn tienerjaren was het lot hem gunstig zijn. Een in de VS terecht gekomen idi- gezind, ook over de kwaliteit van de rest van zijn oterie afkomstig uit het artikel Chaplin: bestaan heeft Chaplin niet te klagen gehad. zweimal Jude! uit het Wochenzeitschrift Hij zat in alle opzichten ver boven de welstands- für Filmwesen, Theater und Rundfunk grens en werd gerekend tot de ‘high society’. Chap- van 15 juli 1943. Een raar land, Ameri- lin stierf in zijn slaap aan ouderdom, zonder voor- ka. In 1954 verruilde Oona Chaplin haar afgaande slopende ziekte of gebreken en genoot Amerikaanse nationaliteit voor de Brit- van een vruchtbare oude dag. Veel van de collega’s se. van ‘s werelds beroemdste filmkomiek hadden een De familie Chaplin betrok zoals gezegd beroerder leven en verwisselden onder slechtere een flinke villa in het Zwitserse Corsier- omstandigheden het tijdelijke met het eeuwige. sur-Vevey met uitzicht op het Meer van Chaplins favoriete tegenspeelster was Edna Pur- Genève en de auteur Georges Simenon viance, in vijfendertig films zijn ‘leading lady’. Ma- (die zoveel knoflook en conciërges in bel Normand was dat in elf, Minta Durfee ook zijn boeken stopte) als beroemde buur- in elf, Cecile Arnold in zeven en Phyllis Allen in man. Ze leefden er nog een tijdje heel dertien. Hun samenwerking met Chaplin maakte gelukkig en een deel van de Chaplin hen in de VS interessant genoeg om er artikelen familie (dochter Geraldine en zoon Mi- en boeken over te laten verschijnen terwijl fans chael) was op vrijdag 18 november 1994 liefdevol vervaardigde websites over de actrices in nog aanwezig in het Noordbrabants Mu- stand houden. seum bij de opening van de tentoonstel- In 1953 reisde Chaplins echtgenote Oona van En- ling Charlie Chaplin: 100 foto’s en 100 geland naar Californië om daar binnen tien dagen documenten. zijn studio United Artists met alles er op en er aan Charles Chaplins leven en werk zijn te liquideren. Op het moment dat Oona Chap- gepromoveerd tot museumkunst. lin-O’Neill de kluizen van de bank leeghaalde, bo- THOMAS LEEFLANG

FILM FUN 64 17 April 2019 inhoud

OP OUDEJAARSAVOND 1993 door rikaanse televisiemarkt. In 1994 publiceerde het in beperkte kring legen- overleed op 85-jarige leeftijd Arthur Mark van den Tempel Hoofdrolspeler was acteur Robert darische filmblad Flash Back een artikel over een Dreifuss. Deze succesvolle produ- Alda als major William Morgan van Amerikaanse televisieserie die in de jaren vijftig cent van toneel, film en televisie leidde toen allang American Intelligence, maar er werd ook volop in Nederland was opgenomen. Intussen zijn een viertal afleveringen in Amerika op dvd versche- een teruggetrokken bestaan, wat waarschijnlijk de geput uit het arsenaal aan Nederlandse beroeps- nen, reden voor een herdruk van het verhaal over reden was dat zijn overlijdensbericht pas maanden acteurs. Het bekijken van de diverse afleveringen, Secret File USA door Mark van den Tempel. Hij later in Variety verscheen. Zoals zijn naam al doet waarvan al het negatiefmateriaal gelukkig hier be- liet ooggetuigen, van wie velen nu niet meer on- vermoeden was Dreifuss’ achtergrond Europees. waard is gebleven, is dan ook een ware ‘wie is wie?’ der ons zijn, aan het woord over hun ervaringen Hij was in 1928 vanuit Duitsland naar New York van de naoorlogse acteursgeneratie. met deze op de sets van de Amsterdamse film- geëmigreerd, waar hij als producent al snel succes Herman Greven, toen hoofd conservering van studio Cinetone vervaardigde oorlogsspiona- boekte op Broadway. Dit bracht hem in de jaren het Nederlands Filmmuseum, maakte in 1954 zijn gereeks. Het verschafte een jaar lang werk aan dertig naar Hollywood, waar hij op contractbasis entree in Cinetone als laboratorium-assistent. Het tientallen technici en acteurs in een periode dat films regisseerde. Later schakelde Dreifuss over lab was toen een van de steunpilaren van de stu- de Nederlandse filmindustrie zich met de groot- naar de televisie, een bedrijfstak die hem begin ja- dio, of zoals Grevens chef Ad van der Kooy het ste moeite het hoofd boven water wist te houden. ren vijftig terugbracht naar zijn bakermat Europa. noemde, de kurk waarop Cinetone dreef. Met een Wat toen het begin had moeten worden van een blijvende band tussen Hollywood en Cinetone, In de Cinetone studio’s te Duivendrecht, Am- minimale nationale filmproduktie en de televisie bleef echter door een devaluerende dollar be- sterdam, produceerde zijn Triangle Films in het pas in de kinderschoenen moesten alle zeilen wor- perkt tot een eenmalige samenwerking. jaar 1954 de Engelsgesproken misdaadreeks Secret den bijgezet om voor de honderd man personeel File USA, die bestemd was voor afzet op de Ame- werk te vinden.

FILM FUN 64 18 April 2019 inhoud

Greven: ‘Het was de tijd dat er in Ci- behoorlijk vlot, maar voor de Cinetone-medewer- netone woonarken en gombalautoma- kers een kennismaking met een lopende band pro- ten werden gebouwd om de timmerlie- duktie die in Nederland niet eerder was toegepast. den maar aan het werk te houden.’ Om de vele technische complicaties het hoofd In dat klimaat was Arthur Dreifuss te kunnen bieden moesten de handen uit de mou- niets minder dan een reddende engel. wen. De producent was op zoek naar een Greven: ‘Het was dag en nacht werken. Een half studio die voor weinig geld een hoog- uur complete film per week, naar onze maatstaven waardig product kon leveren en waar was dat nogal wat. Vandaar dat Dreifuss graag in niet al te moeilijk werd gedaan als het Nederland werkte, want in Engeland bijvoorbeeld op overwerk aankwam. Een zeer gunsti- was dat niet te verwezenlijken geweest.’ ge wisselkoers en de grote verscheiden- Terwijl er in de ene studio opnames plaatsvon- heid aan locaties in de directe omgeving den, werden in de ander de sets van de afgelopen deden hem ertoe besluiten met Cinet- week afgebroken en de decors voor de komende one in zee te gaan. De studio zelf was week neergezet. Voor een gemiddelde aflevering verzekerd van een jaar werk, terwijl de waren tien verschillende sets geen uitzondering. gevorderde kennis van de Amerikanen De art direction had daarvoor de beschikking over ook een aardige opsteker was. Directeur een grote voorraad decorstukken en een werk- Peters noemde het in zijn enthousiasme plaats om alles om maat te maken, zodat huiska- zelfs al ‘dé grote kans van de Nederland- mers, nachtclubs, verhoorkamers en laboratoria se filmindustrie.’ zonder al te veel problemen tot stand kwamen. Onder de meer gecompliceerde sets was een BUDGET treincompartiment waarin vier afzonderlijke cou- In de VS was al een pilot vervaardigd pés waren aangebracht. Maar voor veel scènes waarmee Dreifuss genoeg belangstel- werden bestaande decors met kleine veranderin- ling bij de networks had gecreerd om gen aangepast. Zo keert een achter een kast ge- zich financieel in te kunnen dekken. legen onderduikplek in verschillende gedaanten Met een budget van twee miljoen gul- terug, evenals een restaurant-set. den startten op 22 februari de Neder- ‘We hadden heel goede decorbouwers, Fokke landse opnamen. Dreifuss had een straf- Duetz, Jaap Penraat, echte vakmensen. Alleen al BOVEN: Cinetone, filmstudio aan de Duivendrechtsekade in Amsterdam van 1933 tot 1988. fe draaiperiode gepland: 26 afleveringen in de zaagloods liep al gauw een man of acht rond. OMDER: Met de komst van een Amerikaanse televisieploeg viel er wat te vieren in Cinetone. De taart van elk een klein half uur in evenzoveel Er werd continu gedraaid en gebouwd en er werd wordt gesneden door hoofdrolspeler Robert Alda. Midden regisseur Arthus Dreifuss. Naast hem met sigaret Cinetone’s Bobby Rosenboom. weken. Voor Amerikaanse begrippen al niet op tijd gekeken. Men wilde zo graag, de Ame-

FILM FUN 64 19 April 2019 inhoud rikanen werden aan alle kanten in de watten ge- teertalent dat de episodes bevolkt. Voor honderd legd. Het was feitelijk een B-produkcie die hier als gulden per dag, oplopend tot driehonderd voor A-productie werd behandeld. Maar we dachten een hoofdrol, mochten acteurs als Paul Steen- dat als we vreselijk ons best zouden doen, we die bergen, Ton Lutz, Caro van Eijck, Guus Oster, Amerikanen wel vaker over de vloer zouden krij- Ton van Duinhoven en Fons Rademakers in de gen. Ze waren dan ook hartstikkend tevreden over huid kruipen van Franse en Nederlandse verzets- ons. Het was een periode dat Cinetone groeide en strijders, collaborateurs of Nazi-commandanten, bloeide.’ waarbij hun steenkolen-Engels de makers waarschijnlijk als een overtuigende Europese tongval ALPINOPET in de oren moet hebben geklonken. Maar niet al- Voor producent/regisseur Arthur Dreifuss, leen beroepsacteurs leverden bijdragen. Zo deed wiens verschijning niet compleet was zonder al- zich het merkwaardige geval voor van Leo den pinopet en wandelstok, had de aankleding niet de Hartogh, veteraan van de Spaanse burgeroorlog hoogste prioriteit: ‘Het decor is voor ons bijzaak, en tijdens de oorlog gedeporteerd naar Buchen- het dient slechts om een situatie aan te geven’, ver- wald. Hij mocht opdraven als verzetsman om zo telde hij een journalist van De Telegraaf die op het twijfelachtige genoegen te smaken alsnog door setbezoek kwam. ‘Bedenk dat we in Amerika de de Duitsers in de duinen te worden gefusilleerd. 520-lijnendefinitie hebben, dus nog minder detail- werk kunnen geven dan u in Nederland met uw Arthur Dreifuss Vele tientallen figuranten waren nodig om alle 625 lijnen.’ ‘Missions’ te bevolken. Greven: ‘De grap was dat Dat de films in Nederland wel in de bioscoop liefd bij het personeel. Streng, maar geen dictator. in veel van de afleveringen personeel van Cinet- werden uitgebracht (als bijwerk van distributeur Je kon met hem lachen.’ En Ad van der Kooy weet one als figurant optrad. Voor je het wist werd je Centra) waardoor alle beperkingen.haarscherp op zich te herinneren hoe de producent bijna continu achter de draaibank vandaan gerukt voor de gek- het doek te zien waren, zal hem een zorg zijn ge- in Cinetone bivakkeerde. ‘Dreifuss was de drijven- ste rollen. Op een gegeven moment was Cinetone weest. Maar al met al kweten staf en technici van de kracht achter alles, ik had grote bewondering aan de buitenkant omgebouwd als krankzinnigen- Cinetone zich uitstekend van hun taak voor hem. Wij werkten dag en nacht, maar hij instituut [voor Mission Istrahan, MvdT] en daar Slechts een bescheiden aantal Amerikanen was was er ook altijd. Hij sliep zelfs vaak op Cinetone. hingen je collega’s als halve zotten in de hekken. overgekomen, zodat er volop werk was voor de Hij deed alles: schreef veel muziek, de scripts, hij Het was een prachtige, dolle tijd.’ vakmensen van de studio aan de Duivendrecht- bemoeide zich met de montage en de mixage, re- sekade, onder wie cutter Lien d’Oliveyra, mixer gisseerde. Ik begreep niet waar hij de energie van- TIJGERPAKJE Ronny Erends en uitvoerend producent Bobby daan haalde, fenomenaal.’ Dreifuss had een oproep in de krant geplaatst Rosenboom. De regie was bij toerbeurt in handen voor acteurs en figuranten om zich in ;Schiller; van Harold Young, Robert Alda en Dreifuss zelf. ACTEERTALENT op het Rembrandtsplein te melden voor audities. Greven: ‘Dreifuss was zeer kritisch, maar het was Wat de Mission-films anno 1994 vooral interes- De eerste die die dag haar opwachting maakte, een goede vent om mee te werken. Hij was erg ge- sant maakt, is de overvloed aan Nederlands ac- was Teddy Schaank. Ze moet die dag, gekleed in

FILM FUN 64 20 April 2019 inhoud

Teddy Schaank in Mission Danube Lex Goudsmit als Italiaanse douanier met Robert Alda in Mission Danube Bob de Lange leest voor uit het paspoort in Mission ‘M’. Met Robert Alda en Dity Oorthuis. een opvallend tijgerpakje grote indruk hebben gehele zinnen letterlijk voorleest uit de paspoorten tredens een heuse Secret File-veteraan. ‘Dreifuss maakt, want niet lang daarna trad ze in het hu- die hij dient te controleren. mocht mij erg graag en gaf me veel ruimte. De eni- welijk met de casting director Montgomery Ford. Een van de regelmatig opduikende gezichten in ge regieaanwijzing die ik soms van hem kreeg als ik Het leverde haar een hoofdrol op in Mission Mas- de serie is die van Lex Goudsmit, op dat moment het te bont maakte was, ‘Lex, 25 percent’. Ik mocht terpiece. Maar ook zangeres Teddy Scholten kon aktief als operettespeler voor de strijdkrachten. ook alles, soms zelfs tegen Alda in. Ik herinner me de goedkeuring van de makers wegdragen. Voor Hij was er als de kippen bij toen de audities wer- dat we een keer rushes bekeken van een scène sa- Mission Deadline moest ze samen met de danseres den gehouden, en zorgde ervoor in de smaak te men en Alda zich naar Dreyfuss omdraaide en zei: Lynn Merrick optreden, die speciaal voor de afle- vallen bij de produktieleiding. Arthur, did you see that bastard, he upstaged me!’ vering uit Parijs was overgekomen. Toen deze de Goudsmit: ‘Mijn eerste optreden was als Duitser, Robert Alda werd in het Nederland van 1954 als regisseur vroeg wat nu precies haar aandeel in het met een foto van Himmler op mijn bureau [Mis- een volwaardige filmster beschouwd. De vader- geheel was, zei Dreifuss: ‘Nothing! As soon as she sion Masterpiece, MvdT]. Het was eigenlijk heel landse pers sprak in elk geval met eerbied over zijn enters, she’ll steal the scene anyway.’ simpel, ik had maar twee zinnetjes. Alda moest status als internationaal vedette, niet beseffend dat Dreifuss’ voorkeur ging uit naar actrices wier zich bij mij melden om zijn pas te laten stempelen. wanneer een Hollywood-acteur zijn heil in Europa verschijning zwaarder woog dan hun acteerpres- Maar ik regisseerde graag mezelf en vroeg om een zoekt, er waarschijnlijk thuis iets niet in orde is. taties. Desalniettemin leverde met name Schaank, flesje inkt met een kwastje om dat stempelkussen Lies Franken en Charlotte Bensdorp goede presta- met inkt in te smeren en het natte stempel ver- ALDA ties, en waren het eerder de heren die nogal eens volgens eerst op een stuk papier uit te proberen. Robert Alda debuteerde in 1945 opvallend met struikelden over de geoliede Amerikaanse dialo- Dat viel op, en Alda zei tegen Dreyfuss: ‘Hey Art- de rol van George Gershwin in Rhapsody in Blue, gen. Zo is te zien in Mission ‘M’ hoe Bob de Lange hur, he’s very good!’’ Goudsmit werd met acht op- maar zou er niet in slagen dit succes te bestendi-

FILM FUN 64 21 April 2019 inhoud

zonder kapsones. Toen hij een keer na een scè- Elke aflevering wordt afgesloten met een waar- ne met mij een compliment kreeg van regisseur schuwing die de kijker erop attendeert dat zulke Young, zei hij, op mij wijzend “And what about wantoestanden in de niet-democratische landen him?’” En voordat hij antwoord kreeg: “Come on, aan de orde van de dag zijn. Zoals in Mission Co- Lex, we’re too good for them.” Dat was klasse.’ penhagen: A warning to all enemies of Americans Secret File USA werd opgenomen tijdens de at home and abroad, who are planning acts of hoogtijdagen van de koude oorlog en hoewel een agression. This is the story of the gallant men and duidelijk omschreven vijandbeeld ontbreekt spre- women who penetrate enemy lines to get secret in- ken de locaties van veel avonturen boekdelen: We- formation necessary to defend the US.’ En in Missi- nen, Praag, Berlijn, Athene. In deze steden moet on Windmill: ‘Let all agressors beware!’ major William Morgan een microfilm oppikken, een raket vernietigen of een gearresteerde spion OMZICHTIG bevrijden, zoals in Mission Berlin, waar Morgan Maar voor de meeste afleveringen grepen de met de hulp van Herbert Joeks een westers agent makers terug op het politiek overzichtelijker ter- aan een bruut (Oostduits) gevangenisregime helpt rein van de Tweede Wereldoorlog. Bekende histo- ontsnappen. De kwalijke invloed van het nooit bij rische gebeurtenissen, zoals het Englandspiel, de naam genoemde Warschau-pact ligt constant op jodenvervolging of de invasies van West-Europa de loer, hetzij door valsemunters die de econo- en Italië stonden model voor de meeste intriges, mie trachten te ontwrichten {Mission ‘M’) hetzij al werden man en paard lang niet altijd genoemd. Robert Alda door samenzweerders in politiek gevoelige landen Zoals in Mission Windmill, waar bij een op han- als Oostenrijk (Mission Danube) en Griekenland den zijnde deportatie van drieduizend Hollandse gen. Geboren als Alphonso d’Abruzzo te New York (Mission Acropolis). Gaat Morgan achter het IJze- burgers naar een concentratiekamp omzichtig ge- was Alda zijn carrière begonnen als zanger bij ra- ren Gordijn, dan treft hij daar toestanden aan die sproken wordt van ‘people they consider dange- dio en vaudeville. Tijdens de oorlog trad hij op sterke overeenkomsten vertonen met West-Euro- rous’. Gezien dit aantal een onmiskenbare verwij- voor militairen. Zijn overstap naar theater bleek pa tijdens de bezettingsjaren. Een indruk die nog zing naar de jodendeportaties. een succes: Alda ontving onder meer de Drama’s versterkt wordt door het gebruik van Nederlandse Deze omzichtigheid is opvallend, zeker gezien Critics Award. Zijn filmcarrière verliep aanzienlijk stadsgezichten als decor van de handelingen. Zo Dreifuss’ eigen joodse achtergrond. Misschien minder voorspoedig. Alda was een aantrekkelijke staat Mission Haensel, waarin Morgan een door dat de schrijvers simpelweg geen tijd hadden voor man, ergens tussen Rock Hudson en Gregory Peck de Oostduitse politie gescheiden moeder en zoon uitgebreide introducties. De verhalen waren kort, in, maar miste de uitstraling van de groten van zijn probeert te herenigen, bol van de verzetsretoriek nooit langer dan 25 minuten, waardoor nogal wat generatie. De hoofdrol in Secret File USA kwam in die we zo goed kennen van onze eigen oorlogs- handelingen sterk verkort het scherm haalden. een periode dat hij voornamelijk voor de televisie films: de inwoners spannen samen tegen de bezet- Niet zelden werd Morgans binnentreden in en ver- werkte, het medium dat toen helemaal gold als het ter, die zich bedient van barbaarse intimidatieen laten van vijandelijk gebied met alleen een voice onooglijke neefje van de goddelijke tiende muze. verhoortechnieken en uitsluitend meelopers en over geïllustreerd. Dat laatste had ook een prak- Goudsmit: ‘Alda was een alleraardigste man, sadisten in dienst lijkt te hebben. tische reden: het gros van de handelingen speelde

FILM FUN 64 22 April 2019 inhoud

Robert Alda in Mission Assassin, wandelend in Durgerdam (fungerend als Alda met Rob de Vries in Mission Assassin Rob de Vries (midden) in actie op de Middellandse Zee, in werkelijkheid het Italiaans vissersdorp) Ijsselmeer (op de horizon de vuurtoren van het eiland Marken).

zich uit kostenbesparend oogpuntbinnenskamers zienswaardigheid de Cinetone-karavaan met zwaar getroffen inwoners van Zandvoort uit pure af. Slechts bij uitzondering werden buitenopna- zijn buitenlandse gasten moet zijn geweest. ‘De filmliefde in het stof, zo bezeten van goede wil dat men gemaakt, en dan nog vaak met stand-ins voor Zandvoortenaren hadden snel door waar het om zij elkaar zelfs omduwden om toch maar zo na- de hoofdrolspelers. Wanneer de ploeg buiten de ging en spoedden zich naar huis om op zolder de tuurlijk mogelijk te vallen.’ Cinetone-studio’s filmde, stonden oer-Holland- lappenmand te keren en naar overblijfselen van Dat het een en ander door de Amerikanen wat se plekjes model voor tal van Europese locaties. grootmoeders oud-Zandvoortse klederdracht te spectaculairder in scène werd gezet dan de histo- Durgerdam werd een Napolitaans vissersdorpje, speuren.’ De productie maakte vanzelfsprekend rie voorschreef, spreekt vanzelf. Zo vermeldt de het IJsselmeer dubbelde de Middenlandse Zee, dankbaar gebruik van de gratis arbeidskrachten, voice over nog even tussen neus en lippen ‘While een Hollands dennenbos werd met wat palmen die situaties mochten uitbeelden waar ze amper the nazi’s wiped out the entire village...’ getransformeerd in het Sumatraanse oerwoud en tien jaar eerder nog voor op de vlucht zouden zijn het Waterlooplein stond voor een Marseillaanse geslagen. ‘In een schilderachtig huisje vol mooie PLANNEN markt. Andere markante stadsgezichten die die lichten schaduweffecten werd een strijder uit de Oktober 1954 waren de opnamen voltooid en doorgingen voor buitenlandse plekken waren de ondergondse gehuisvest, die ter plaatse door de vertrokken de Amerikanen, de staf van Cineto- Koepelgevangenis in Haarlem, het Muiderslot en Grüne Polizei werd gearresteerd. De man zou die ne in de waan latend dat er meerdere opdrachten natuurlijk Cinetone zelf. middag worden gefusilleerd, hetgeen echter door zouden volgen. En een halfjaar later keerde Drei- een aanval van ondergrondse strijdkrachten op de fuss ook terug, met plannen voor een verfilming LAPPENMAND Duitse macht op doeltreffende wijze werd verhin- van Jan de Hartogs in de VS veelgelezen boek Hol- Van een draaidag in Zandvoort voor Mission derd. Tijdens het vuurgevecht dat losbarstte, rol- lands Glorie. Desgevraagd deelde hij de pers mee Westwall verscheen op 13 maart 1954 een ver- den niet alleen de Duitsers als kegels de trappen dat Secret File USA een doorslaand succes was. slag in de Volkskrant, dat aangeeft wat een be- van het pleintje af, maar wentelden ook dodelijk of ‘Vijftig miljoen Amerikanen hebben deze films al

FILM FUN 64 23 April 2019 inhoud aantrekkelijk als voorheen.’ Het bleef dus bij plannen, al deed Dreifuss in 1958 nog- SECRET FILE USA ALS maals Nederland aan voor locatieopnamen van zijn oorlogsfilm The Last Blitzkrieg met BIOSCOOPVULLING Van Johnson. In Cinetone bleef hij een ge- door ziene gast. Hij draaide er korte opdracht- Thys Ockersen films en zelfs een Nederlandse produktie: de thriller 10.32 voor Lou Landr√© (1966). OEN ik in mijn jeugd naar de matinee De regie van Plantage Tamarinde wees hij voorstellingen in de Monopole bio- wegens gebrek aan kwaliteit af en zijn lang- Tscoop in Zandvoort ging, kregen we voor- gekoesterde wens, een film over de Affaire afgaand aan de hoofdfilm (met Roy Rogers, Van Meegeren (werktitel De Meesterverval- Laurel en Hardy of Abbott en Costello) een ser), zou ook niet van de grond komen. De ruim voorprogramma. Het gebeurde maar VS bleef zijn thuisbasis. Gedurende de ja- al te vaak dat zo’n hoofdfilm niet veel lan- ren zeventig was hij voornamelijk aktief als ger was dan een uur. Wij hadden daar geen agent. weet van, maar juichten luid als er een Dreyfuss stierf na een zware griep in zijn voorfilm startte: een klucht van de Stooges, woonplaats Studio City, Californië. Ook Ro- een tekenfilm, een paar trailers (van films bert Alda zou terugkeren naar Europa, waar waar we niet heen mochten) en de eerste nog familie van zijn vaderskant woonde. In reclamefilms. Alles was mooi en extra. Italië draaide hij onder meer La donna piu Maar af en toe kregen we een “spannende” bella del mondo (1955) en I moschettieri del spionagefilm van plusminus 20 minuten te mare (1962). Vanaf 1960 woonde Alda per- zien onder de noemer Secret File USA met manent in Rome en was hij geregeld in Eu- de Amerikaanse acteur Robert Alda in de ropese produkties te zien. Hij stierf in 1986. hoofdrol. Die volbracht in de Tweede We- Mocht hij al genoemd worden, dan is het Het waren strenge winters midden jaren vijftig. Regisseur Arther Dreifuss maakte van de ijspret reldoorlog in Nazi-Duitsland geheime mis- op de Prinsengracht gebruik door de spionne Yvonne (Dity Oorthuis) drie axels te laten draaien, meestal als vader van MASH-televisiester precies om drie uur, waarmee ze zich bekend maakte aan Majoor Morgan (Robert Alda). sies en deed hetzelfde in communistisch en filmregisseur Alan Alda. bezette gebieden na de oorlog. Dat kon Tijdens zijn verblijf in Holland werd hem Oost-Berlijn, Praag, maar ook Italië zijn. gezien, en in New York en Los Angeles heeft de serie reeds vier een keer gevraagd of zijn toen achttienjari- Morgan ging kordaat te werk. Hij was nooit maal gedraaid. De films zullen nog wel twee of drie jaar in Ame- ge zoon ook acteerambities had: ‘Hij heeft bang, achtervolgde zijn tegenstanders, rika blijven circuleren’, aldus Dreifuss die toen reeds vloeiend wel talent, maar hij wil gaan schrijven. Hij sloeg ze neer of schoot ze af en toe dood. Nederlands sprak. heeft de wereld een massa te zeggen!’ Robert Alda was geen onbekende voor Greven: ‘Men had bij Cinetone verwacht dat er meer series mij, want ik had hem op tv in Rhapsody in in Nederland zouden worden opgenomen, maar toen de dol- —Mark van den Tempel lar kelderde was het voor de Amerikanen lang niet meer zo Blue gezien waarin hij de componist/pia-

FILM FUN 64 24 April 2019 inhoud

BOVEN: Robert Alda voor het Hofje op het Gasthuisplein in Zandvoort. RECHTS: Crew op het Gasthuisplein bij het Hofje.

nist George Gershwin vertolkte. Naar mijn gevoel overtuigend, al begreep ik later dat er weinig klop- Nederlandse acteurs en actrices in meespeelden. gisseur Arthur Dreifuss de meeste films had gere- te van deze biografie. Maar goed, de muziek was En ik zag ook dat de locaties helemaal niet in het gisseerd en dat ze geproduceerd werden vanuit de schitterend en ik ging meteen op zoek naar een lp buitenland waren, maar gewoon in Nederland. Cinetone Studio’s in Duivendrecht door studio- van Rhapsody in Blue. Merkwaardig, maar hoewel de films knullig waren chef Bobby Rosenboom. Ik had ook geen idee dat gemaakt, vond ik ze toch wel leuk. Als er eindtitels het eigenlijk Amerikaanse tv-afleveringen waren Al heel snel ontdekte ik bij Secret File USA dat er aan hadden gezeten dat had ik kunnen zien dat re- die door een Nederland verhuurkantoor (Centra

FILM FUN 64 25 April 2019 inhoud

waardige spionageserie die ook voor Nederlandse acteurs en actrices (en amateurspelers) Amerikaanse begrippen zeer onbeholpen in Secret File USA was gemaakt. In ieder geval heeft de Ne- 1. Lex Goudsmit (8x( 23. Max Croiset derlandse tv zich er nooit aan gewaagd. 2. Rob de Vries 24. Robert Sobels In die jaren vijftig ging er in Zandvoort 3. Bob de Lange 25. Hervert Joeks een gerucht rond dat er een oorlogsfilm 4. Lies Franken 26. Gerard Rekers opgenomen was op het Gasthuisplein, 5. Leo de Hartogh 27. Chris Baay 6. Pim Dikkers 28. Tilly Perin-Bouwmeester waar een mooi oud hofje ligt. Ik kwam 7. Frans van der Lingen 29. Henk Rigters er maar niet achter wat dat geweest kon 8. Max Groen (filmvertaler) 30. Paul Huf zijn. Ik vroeg aan vriendjes die bij de op- 9. Dity Oorthuis 31. Rob Milton namen waren geweest, hebben jullie mis- 10. Rijk de Gooyer 32. Lo van Hensbergen schien Van Johnson gezien. Die draaide 11. Adelheid van der Most 33. Charlotte Bensdorp 12. Ton Lutz 34. Imra Kamodjojo in 1959 in Nederland The Last Blitzkrieg 13. Guus Oster 35. Johan Boskamp (ook onder regie van Arthur Dreifuss). Muziekopname voor Secret File USA. Van links naar rechts: dirigent Hugo de Groot, regisseur/componist Arthur Dreifuss en Bobby Roosenboom, 14. Ton van Duinhoven 36. Hans Tiemeijer Maar niemand kon mij iets vertel- associate producer namens Cinetone. 15. Teddy Schaank 37. Katja Berndsen len dat me op weg hielp om de identi- 16. Caro van Eyck 38. Iny Nahuis teit van die oorlogsfilm te achterhalen. 17. Thom Kelling 39. Johan Schmitz Veel jaren gingen voorbij, maar toen Helaas, toen hij een stukje van de film zag kon hij 18. Fons Rademakers 40. Jan Apon zich er niets meer van herinneren. Hij viel al snel 19. Louis Hensen 41. Willy van Hemert werd duidelijk dat de Secret File USA-se- 20. Johan Valk 42. Leen Jongewaard rie in het filmmuseum lag opgeslagen in slaap. Ik herinner me dat ook Lies Franken een 21. Paul Steenbergen 43. Mimi Kok en dat één aflevering Mission Westwall rolletje had en dat er wat opnamen bij de bun- 22. Ella Sacco deels in Zandvoort was opgenomen. Ik kers in de duinen waren. De joodse Lex Goudsmit … en dan was er het Britse kindsterretje Michel Ray, wiens laats- was er erg nieuwsgierig naar en toen ik speelde (oh, ironie) een Duitse soldaat. te rol die van het Arabisch jochie was, dat Peter O´Toole begeleidt in 1997 een Nederlands filmfestival or- door de woestijn in Lawrence of Arabia, maar die daarna trouwde Ik denk dat de meeste Nederlandse acteurs en met de dochter van Freddy Heineken. ganiseerde—vooral om Sylvia Kristel te actrices hadden gedacht van “Wat maakt het uit, eren met een prijs, de Gouden Vis—was dit is voor de Amerikaanse tv, niemand zal ons er ook een mogelijkheid om die Zand- film) waren opgekocht om als bioscoopvulling te dienen. In zien spelen.” Waar ze niet op gerekend hadden was voortse aflevering te draaien in Circus de jaren die volgden, dook Robert Alda nog wel eens op als dat er afleveringen naar de bioscopen gingen voor Zandvoort. En nog wel in aanwezigheid gast in tv-films. Zijn filmcarrière stelde niet veel meer voor, het voorprogramma. En nu zijn ze bij Amazon op van een van de spelers, Lex Goudsmit, maar hij profiteerde enigszins van het feit dat zijn zoon Alan dvd verkrijgbaar. Alda beroemd werd als Hawkeye in de tv serie M.A.S.H. Va- die hiervoor naar Zandvoort kwam. Hij der Robert deed daar ook een paar keer aan mee. was nogal gammel, maar wel een pret- Van de Nederlandse cast kan niemand het meer tige gast. Ik introduceerde hem bij het navertellen. Er was nergens enige informatie te vinden over deze merk- publiek en hij kreeg een warm applaus. —Thys Ockersen

FILM FUN 64 26 April 2019 inhoud

Mission Acropolis is een Franse nor, de oude Water- contact komt met een Amerikaanse samenkomst in de oude ruïne (Operatie Athene) loopleinmarkt een Marseillaans (Lynne Merrick). Zij helpt hem om van kasteel Drachenfels. Hun ri- Major Morgan ontmaskert het plein en Cinetobendeleider is Max WIE IS WIE IN de bendeleider, een fietsenverhuur- tuele bijeenkomst doet denken complot van generaal Leonidas Croiset. ‘SECRET FILE USA’? der, te ontmaskeren. Met Paul Huf aan die van de Ku Klux Klan. om de democratisch gekozen re- en Guus Oster. De buitengewoon harige cipiers gering omver te werpen. De enige Mission Baram Plots, locaties en spelers vanalle 26 lijken gerecruteerd onder Ci- hoofdrol: Lex Goudsmit, die de (Operatie Baram) Mission Danube netone-personeel. Veel Duitse corrupte militair speelt. Ook met De Aga van het Islamitische Ba- afleveringen (Operatie Donau) locatie-opnamen met een stand- Ton Lutz. ram wordt vermoord en zijn zoon Morgan wordt in het naoorlogse in voor Alda. Ook met Lo van wordt door de kwaadwillende eer- Wenen benaderd door een kelner Hensbergen en Dity Oorthuis. Mission Antwerp ste-minister in een Geneefs krank- die informatie heeft over een op Het verhaal is van Jan Gerhard (Operatie Antwerpen) zinnigengesticht gestopt. Major handen zijnde coup. De man wordt Toonder. Een schip met atoomraketten zal Morgan weet met steun van een kort daarna vermoord, maar zijn in de haven van Antwerpen wor- Frans agente de jongeman weer zuster, als zangeres werkzaam in Mission Firebird den opgeblazen. Op het laatste aan de macht te helpen. Cinetone hetzelfde etablissement, weet Mor- (Operatie Vuurvogels) moment weet major Morgan dit gaat door voor de inrichting. Met gan naar de samenzweerders te” lei- Een heuse science fiction-afleve- te verhinderen. Met Fons Rade- Gerard Rekers en Dity Oorthuis. den. Een piepjonge Rijk de Gooyer ring! Wanneer de vijanden van makers, Teddy Schaank en Lex kondigt Teddy Scholten aan, die de democratie de formule van Goudsmit. Mission Berlin twee liedjes (o.m. ‘Ich liebe alle een nieuwe raketbrandstof heb- (Operatie Berlijn) Manner’) mag zingen. Locatie-op- ben gestolen, neemt Morgan de Mission Assasin Morgan laat zich oppakken in namen aan de Amstelkade en bui- plaats in van een fameuze Duitse (Operatie Mantus) Oostberlijn om in dezelfde gevan- ten Cinetone. piloot (Thom Kelling) om zo de Koude Oorlog. Major William genis als een belangrijk Westers spi- raketbasis te kunnen infiltreren. Morgan moet in een Italiaans on (Chris Baay) te belanden. Samen Mission Deadline Ter plaatse weet hij met de steun vissersdorpje een contraspion proberen ze via een ondergrondse (Operatie Uurwerk) van een onderzoekster (Wanda ontmaskeren. Durgerdam in Wa- tunnel te vluchten, maar worden Morgan moet in opdracht van de Rotha) de proefvlucht te voorko- terland dient als decor, de lokale ontdekt. Morgan leidt de wrede Britse MI5 een koffertje met waar- men, en de Firebird-raket te ver- bevolking gaat door voor Itali- Oostduitse bewaarders af, en wordt devolle informatie overhandigen nietigen. aans. Veel exterieurs: betonsnel- later zelf door een dubbelspion ont- aan het Franse verzet. Het brengt wegen, polderlandschappen en zet. Herbert Joeks is medegevange- hem naar de nachtclub van Lex Mission Haensel een shoot-out in een loodsboot ne. De tunnel is een van de meest Goudsmit. Teddy Scholten is een (Operatie Haensel) op het IJsselmeer dat model staat gebruikte lokaties in de serie. van de twee zangeressen die of in- BRD. Morgan zet zich in voor het voor de Middellandse Zee. Met formant, of verzetsstrijder is. lot van Haensel, een Westduits Rob de Vries, Lex Goudsmit en Mission Can Can Robert Alda als Major Bill Morgan De kantoorflat aan de Apollolaan jongetje dat gescheiden van zijn Max Croiset. (Operatie Can Can) doet hier dienst als hoofdkwartier moeder onvrijwillig in de DDR WOII. Morgan probeert de Duit- Mission Chopin Hartogh, Tilly PerinBouw- van MI5. Ook met Lynn Merrick en verblijft. Mission AWOL se invasieplannen voor Engeland (Operatie Chopin) meester en Cinetone’s art Rob Milton. Vermomd als hoge officier weet (Operatie AWOL) te ontfutselen aan een SS-majoor Morgan gaat in Wenen director Jaap Penraat. Morgan de lokale politiechef In het na-oorlogse Frankrijk is die niet in ‘Allo, Allo’ zou misstaan op zoek naar een geheime Mission Drachenfels (Thom Kelling) om de tuin te lei- Major Morgan belast met het op- (monocle, afgebeten accent; rol code. Een virtuoze Chop- Mission Copenhagen (Operatie Drachenfels) den. Maar alleen dankzij de steun rollen van een bende, De Zwarte van Henk Rigters). Verhaal speelt in-vertolkster (Britse actrice (Operatie Kopenhagen) In de na-oorlogse Bondsrepubliek van een onverschrokken jonge Club, die het heeft voorzien op de zich af in de nachtclub waar Lex Agnes Bernelle) moet hem Valse dollars overspoelen de moet Major Morgan complotte- vrouw (Charlotte Bensdorp) die het geallieerde troepen. Intensief ge- Goudsmit bedient, en tevens het helpen, maar ze blijkt in Bondsrepubliek. Het spoor rende neo-nazi’s ontmaskeren. Een leven laat, komen hij en de jongen bruik van Nederlandse lokaties: Franse verzet vertegenwoordigt. werkelijkheid een dubbel- leidt naar de Deense hoofd- jonge Duitser (Ton van Duinho- het land weer uit. Onverwacht felle de koepelgevangenis in Haarlem spion te zijn. Met Leo den stad, waar major Morgan in ven) leidt hem naar hun geheime aanval op anti-religieuze aspecten

FILM FUN 64 27 April 2019 inhoud van communisme. Op locatie in Mission Navik (Operatie Eberfeld) terroristen. Voor deze afleve- het schilderachtige Ransdorp in (Operatie Navik) Major Morgan moet tijdens ring bouwden de Cinetone-de- Secret File U.S.A. (1954) Waterland opgenomen. Major Morgan escorteert gene- WOII een fabriek in nazi-Duits- coreurs een prachtig treinstel. raal Navik (Pim Dikkers), die in land lokaliseren waar bacteri- Locatie: NS-station Haarlem en Produktie: Triangle Productions (VS), Cinetone (NL). Mission Istrahan het Westen politiek asiel heeft ologische wapens worden ver- een armoedige volksbuurt. Producent: Arthur Dreifuss. (Operatie Istrahan) aangevraagd, van London naar vaardigd. Gelukkig zijn er twee Uitvoerend producent: Bobby Rosenboom. Major Morgan slaagt erin gedu- Washington. Als deze verdwijnt, goede Duitsers voorhanden om Mission Westwall Produktieleiding: Karel Logh. rende de tweede wereldoorlog de gaat Morgan op onderzoek uit, hem in die opzet te laten slagen. (Operatie Westwall) Regie: Arthur Dreifuss, Harold Young, Robert Alda. olietoevoer voor de geallieerden en ontdekt dat de bende die de WOII. Morgan wordt boven Ne- Regie-assistent: Arnold Shanks. veilig te stellen. Met Paul Steen- generaal terug wil brengen ach- Mission Scandinavia derland gedropt om in het fictieve Casting: Montgomery Ford. bergen en Lous Hensen. ter het IJzeren Gordijn onder lei- (Operatie Scandinavië) plaatsje Zuyderdam (Zandvoort) Camera: Jack Whitehead BSC. ding staat van diens eigen vrouw Een Duitse raketdeskundige een bunker voor duikboten te Camera operators: Henk Haselaar, Wout de Vries. Mission ‘M’ (Caro van Eijck). (Lo van Hensbergen) loopt lokaliseren. Hij wordt verraden Scenario: Arthur Dreifuss, Roger Lewis, Sam Locke, Paul Monash, (Operatie ‘M’) over naar de vijand. Wanneer en gemarteld door de SS-com- Albert Derr, Will Gould, F.M. Stewart, naar de originele rapporten Een terrorist van de groepering Mission Passport die haar ware gezicht toont, mandant Von Rundschweig (Carl van Bernard F.Herberick, Donald Robinson, Lionel Durend. International 57 is gearresteerd op (Operatie Paspoort) kan hij slechts met hulp van Heinz Roth, met rijzweep en hin- Montage: Lien d’Oliveyra. Schiphol. Major Morgan neemt In Rome wordt een vals Ame- Morgan en de Zweedse politie kend). ‘Frans was vroeger slager Geluid: Wim Huender, Coen Bouwhuis. zijn identiteit aan en dient zich rikaans paspoort gesignaleerd. zichzelf en zijn gezin weer in van beroep, moet hij u ondervra- Geluidseffecten: Ronny Erends. aan bij de criminele organisatie. Via de mysterieuze leverancier veiligheid brengen. Ook met gen?’ Morgan weet te ontsnap- Art direction: Fokke Duetz, Jaap Penraat. Zo ontdekt hij een lading vals geld Renoir kan Bill Morgan de com- Katherine O’Daly. pen, na samen met verzetsvrouw Decorbouw: Dirk van Ankeren, Geert van Rijkevorsel waarmee de Nederlandse econo- plete bende oprollen. Met Guus (Lies Franken) een invasie in Ne- Kostuums: Kitty Logher, Leontien van Beurden. mie ontwricht zou worden. Opna- Oster en Teddy Schaank. Lex Mission Traitor derland te hebben gesuggereerd. Trucage: Charles Staffel, Nic van Baarle. men van de luchthaven, alsmede Goudsmit maakt opnieuw iets (Operatie Verraad) Sterk vereenvoudigde versie van Muziek: Marvin Maazel, Arthur Dreifuss. de Prinsengracht, waarop zowaar bijzonders van zijn korte optre- Major Morgan moet een ver- het Englandspiel maakt gebruik Dirigent: Hugo de Groot. buiten het seizoen geschaatst den, ditmaal als Italiaanse poli- zetsgroep in Tjechoslowakije van authentieke beelden uit de Distributie VS: Official Film Distributie. NL: Centra Film wordt. Met optredens van Bob de tieman. Loxatie: Huis van Bewa- helpen. Hij loopt bijna in de bezettingsjaren. Lange, Rob de Vries en opieuw de ring, Amsterdam. valstrik van de geheime dienst Sinds 2004 bestaat een dvd van fotogenieke Dity Oorthuis. aldaar, maar ontsnapt op het Mission Windmill Alpha Video met Mission Assassin, Mission Reaper nippertje om de verrader (Hans (Operatie Windmolen) Mission Chopin, Mission Firebird en Mission Masterpiece (Operatie Sumatra) Tiemeyer) te ontmaskeren en Opnieuw wordt major Morgan COMPILATIE Mission ‘M’. De cassette vermeldt (Operatie Italië) WOII. Morgan moet op bezet de leider van de verzetsgroep boven bezet Nederland gedropt Er bestaat tevens een com- Volume 1, maar een tweede deel Morgan wordt aan de vooravond Sumatra een zendmast van de (Johan Boskamp) in veiligheid om in het fictieve Noorddam pilatie van Secret File-afle- is nooit verschenen. van de invasie van Sicilië boven Ita- Japanners onschadelijk maken. te brengen. Veelvuldige loca- een archief met drieduizend veringen onder de titel As- liaans grondgebied gedropt om uit Hij krijgt steun van de bevol- tieopnamen in de omgeving namen van verdachte personen signment Abroad (1955), een kasteel de plannen voor de be- king en een missionaris (Jan C. van Artis. te “vernietigen voor wie depor- die vermoedelijk voor de veiliging van Napels te ontvreem- Baank), maar een verrader maakt tatie naar Buchenwald dreigt. bioscopen is vervaardigd. den. Als Amerikaanse kunstschil- hem het werk bijna onmogelijk. Mission Wagon-Lits Zijn wachtwoord: ‘Het licht is In de raamvertelling onder met fascistische sympathieën Er vallen doden, maar door een (Operatie Wagon-Lits) gedoofd in de windmolen’. Curi- derhoudt Major Morgan en geassisteerd door een als dub- list wordt de klus alsnog ge- Major Morgan dient zich te euze combinatie van verzinsels zijn bridge-gasten (waar- belspion fungerende kunstenares klaard. Indiërs spelen zichzelf én vervoegen in Tjechoslowakije, en feiten, met locatie-opnamen onder zijn eigen zoon (Teddy Schaank) is hij comman- de Japanse bezetter, een Neder- waar hij de beroemde professor in kasteel Hoge Vuursche en Alan Alda) met enkele van dant Von Reuter (Ton Lutz met lands dennenbos gaan door voor Vrana (Katja Berndsen) moet een (nog niet geïdentificeer- zijn avonturen. Opgeno- Wilhelm-snor) te slim af. Bijrollen tropisch regenwoud. Morgan helpen het land te verlaten. De de) Nederlandse stad. Met een men zijn de Missions Rea- van Lex Goudsmit en Rob de Vries. spreekt een paar woordjes Hol- agenten van de staatsveilig- optreden van de welgevormde per, Westwall en Antwerp. Het Muiderslot gaat door voor de lands. Met Indra Kamodjojo. heidsdienst (o.l.v. Leo den Har- maar abominabel acterende Iny Italiaanse burcht. Mission Rhino togh) heten hier consequent Nahuis.

FILM FUN 64 28 April 2019 inhoud korte speelfilm wilde hebben, kreeg Wim Povel de regie. Hij had geen enkele ervaring. Hij was com- … nog meer gevaarlijke situaties bij reportages mentaarspreker, de tweede bekende stem na Philip Bloemendal. Maar die stem was behoorlijk slecht aan In Film Fun #62 had ik het al over de door te schieten. Ik ga vlak bij de baan staan het worden en het was maar goed dat het bioscoop- Formule 2 -race waar ik geluid op- Thys Ockersen en draai wat shots. Maar als je door het journaal dat hij insprak stop werd gezet. Dat was De nam, terwijl Joop Willemsen aan de oculair kijkt dan zie je wat je filmt en wereld van week tot week. Het betekende dat Poly- camera stond. We stonden opgesteld verlies je contact met de werkelijkheid. goon meer journaals aan de bioscopen kwijt kon. achter een paar balen stro bij de Hunzerug van En die werkelijkheid was dat een auto van de baan Een andere korte speelfilm was tijdens de sinterklaas- het Circuit van Zandvoort en ik voelde me niet was geraakt en met grote snelheid op me af kwam. tijd. Een verhaaltje dat zich in Enkhuizen afspeelde. op mijn gemak: als een coureur de macht over Op het laatste moment kon ik opzij springen om Die film werd geregisseerd door een bekende sport- het stuur verloor dan was het gebeurd met ons. de auto te ontwijken. Later leerde ik om met mijn journalist, Fred Racké. Ik werd er een dag bijgehaald Hier nog drie situaties waar dingen mis hadden linkeroog door het oculair te kijken en het rech- om geluid op te nemen, o.a. van een man die de tuba kunnen gaan. Alle drie tijdens mijn stage bij Cine- teroog open te houden zodat ik kon zien wat er om speelde. En er was een scène met twee kinderen van centrum in Hilversum in 1967. mijn heen gebeurde. Wel zo veilig. ongeveer zeven jaar, een jongen en een meisje, die de hoofdrollen in het verhaal hadden. Ze moesten op 1 STOCKCAR RACING IN BEVERWIJK 2 HET NEDERLANDS HANDBALTEAM een boot staan en Fred gaf de duidelijke instructie: Hans Zoet is de journalist, Pim Korver de came- We moeten opnamen gaan maken van het Neder- niet bewegen! En dat deden ze ook niet. Wij gingen de raman. Korver heeft zijn eigen filmbedrijf en hij lands handbalteam dat kampioen is in een gym- wal op om een shot te maken en toen gebeurde het. bezit zelfs een boot voor filmopnamen, maar af en zaal in Den Haag. De camera wordt opgesteld en De mast viel om en viel met een grote klap net naast toe neemt hij een klus aan voor Cinecentrum. Hij een lampje op statief er naast. Terwijl de camera- de kinderen neer. De cameraman, Fred en ik trokken geeft mij een Paillard-camera om wat extra shots man nog wat licht opstelt, kijk ik door de camera bleek weg. De kinderen en hoor ik een harde klap. Een van de handballers bleven onverstoorbaar heeft keihard een bal mijn richting geslagen en het staan, ze dachten dat lampje onthoofd. Was de bal wat opzij gegaan dan het er bij hoorde, maar had hij de camera geraakt en was het oculair in wij wisten dat er net een mijn oogkas verdwenen. ramp was gebeurd die twee dode, verpletterde kinderen had kunnen opleveren. Hun ouders 3 SINTERKLAAS IN ENKHUIZEN waren er niet bij, anders was de commotie groot Bij Cinecentrum hadden ze geen dramaregis- geweest. Zo’n onschul- seurs. Er werden alleen maar documentaires dig sinterklaasfilmpje… Stock car racing… en reportages gemaakt. Toen Kema-Keur een

FILM FUN 64 29 April 2019 inhoud IN MEMORIAM IN MEMORIAM

LARRY COHEN AGNÈS VARDA Pim de la Parra over Agnès Varda: k New York 15-7-1941 ? 24-3-2019, L.A. U Arlette Varda, Brussel, 30-5-1928 ? 29-3- 2019, Parijs Op een avond laat gedurende het toenmalige EXPRMNTL Film- Hij was eerst schrijver aan Ze debuteerde festival tussen eind december 1963 & begin januari 1964 in Knokke/Le Zoute, belandde ik samen met Wilhelmus (‘Wim’) tv series als The Fugitive en met de korte film Verstappen op de hotelkamer van Jonas Mekas, voorman van The Invaders en tussendoor La pointe courte in de New American Cinema, die ons als piepjonge aspirant film- studeerde hij film aan de City 1954. Haar eerste makers & redacteuren van filmblad Skoop had uitgenodigd College of New York. In 1972 lange film Cléo de voor het begluren van een zeer exclusieve 16mm-projectie van de als ‘pornografisch’ gebrandmerkte & daardoor ‘verboden’ debuteerde hij als regisseur met 5 à 7 (1962) over film Flaming Creatures van Jack Smith. Bone. Daarna kwamen twee een vrouw die Het selecte gezelschap bestond uit de toen al beroemde cin- blacksploitation films Black door Parijs dwaalt easten Agnès Varda, Jean-Luc Godard & Roman Polanski, naast Jan de Vaal, directeur van het Filmmuseum in Amsterdam & Caesar en Hell up in Harlem die zeer succesvol in afwachting Jacques Ledoux, directeur van de Belgische Cinematheque & waren. In 1974 brak hij echt door als maker van van de uitslag van een kankeronderzoek wordt organisator van dit festival. enge, moderne griezelfilms met It’s alive over een beschouwd als een van de belangrijkste films Wim Verstappen en ik zaten naast elkaar op de vloer in de baby die aan het moorden slaat. van de Nouvelle Vague. Die werd gevolgd met de kleine hotelkamer pal achter voornoemde cineasten & we waren minstens even opgewonden van het besef dat we in zulk Larry Cohen had zijn stempel gezet op een omstreden Le Bonheur. waarin een gelukkig ge- illuster gezelschap verkeerden als van de film zelf, die talrijke soort horrorfilms die taboes doorbraken. Hij trouwde man zijn ‘geluk’ vergroot door een vrien- welgevormde lichamen toonde van vrouwen & mannen in geb- maakte tot en met 2006 een aantal films, maar din aan zijn gezin toe te voegen. Als zijn vrouw oortekleed die de liefde bedreven. zijn output als scenarioschrijver was nog veel doodgaat (ongeluk? zelfmoord?) gaat hij met de Direct na de vertoning bleek Lady Agnès Varda een van haar oorbellen te zijn kwijtgeraakt. Godard, Polanski & Verstappen groter en was niet beperkt tot horror. Hij schreef vriendin en zijn kinderen verder. begonnen overal te zoeken en Wim vond tenslotte de oorbel, o.a. Phone Booth; afleveringen van de tv-serie Ed Agnès Varda zou heel veel sociaal gerichte en die hij onder applaus aan Agnès McBains 87th precinct; Captivity; Guilty as sin feministische gaan films maken en nog meer do- Varda overhandigde, waarop zij en Wicked Stepmother. Hij was voornamelijk cumentaires. Maar de speelfilms hadden nooit hem met een zoen op de wang beloonde, waarvan hij moest een onafhankelijk meer het verrassingselement van haar vroege blozen. filmmaker die werk. Ze maakte onder anderen een documen- Einde van deze kleine anekdote in zijn films schreef, taire over haar overleden man Jacques Demy: memoriam Agnès Varda. regisseerde en L’Univers de Jacques Demy. May she rest in peace forever. produceerde. Een van haar speelfilms was een ode aan Jane Overleden aan Birkin getiteld Jane B. Corinne Marchand in Cléo de 5 à 7 kanker. Larry Cohen met Sharon Farrell in It’s Alive In 2018 kreeg ze een Oscar voor haar hele werk.

FILM FUN 64 30 April 2019 inhoud IN MEMORIAM

SHANE RIMMER Andere films waarin hij optrad waren: Superman; Rang bij de KRO en regisseerde ook andere pro- U ? Shane Lance Deacon, Toronto 28-5-1929 29- gramma’s. Tenslotte werd hij hoofd amusement 3-2019, Canada Superman 2; Superman 3; Star Wars episode 4, a new hope; Julia; Reds; Gandhi. bij de KRO. De laatste jaren schreef hij een paar Shane en acteur Ed Bishop (ook een Ameri- boeken over Jazz en in 2018 een filmboek Cellu- De Canadees Shane kaan) maakten grappen over hoe hun carrières loid. Overleden ten gevolge van kanker. Rimmer had een aardige elkaar kruisten. Ze noemden zichzelf Rent- a- carrière in Canada, maar Yanks. toen hij de danseres Shei- la Logan ontmoette met wie hij in 1963 trouwde, FRED VAN DOORN besloten ze in Engeland te U 1941 ? 20-2-2019 gaan wonen. Zij werd zijn manager. Zijn eerste belangrijke rol was als kapitein ‘Ace’ Owens van Film criticus met een opleiding een B-52 bommenwerper in Dr.Strangelove. Rim- aan de Nederlandse Film Acad-

mer had rolletjes op tv in The Saint. Danger Man emie. Was voornamelijk actief Fred van Doorn met Karin en Doctor Who. Hij speelde in 32 afleveringen in de jaren zestig en zeventig. Loeb en Sam Fuller in 1974 tijdens opnamen voor Dead van Thunderbirds als piloot Scott Tracy. Hij zat Schreef in SKOOP uitgebreide Pigeon on Beethoven Street. ook in de spin-off speelfilms. beschouwingen over regisseurs Foto Thys Ockersen Shane Rimmer was vaak te zien in James Bond- en filmacteurs/actrices. Kwam films als er een Amerikaan nodig was: You only bij Het Parool terecht als tweede NADJA REGIN live twice; Diamonds are forever; The spy who man naast C.B. Doolaard waar U Nadezda Poderegin, Nis, Servië, 2-12-1931 ? loved me en Live and let die. Hij was ook sce- hij voornamelijk filmkritieken schreef. Maar zijn 7-4-2019, Lomden narioschrijver voorliefde was toch artikelen over filmsterren Toen Nadja Regin gelanceerd werd in twee James voor de tv-se- en regisseurs. Hij verhuisde in 1971 naar de HP Bond-films werd zoveel mogelijk geheim gehoud- ries Captain waar hij wekelijks een artikel schreef, maar bij- en dat ze al vanaf 1949 in films zat en al achttien Scarlet and the na nooit een kritiek. Was mede oprichter ( met films had gemaakt in Duitsland, Servië en En- Mysterons; Joe Jan Meng van Atheneum en Thys Ockersen, die geland. De Bond-producers hielden er nu een 90; The secret Fred was opgevolgd bij Het Parool ) van het film- maal niet van dat de jonge meisjes in hun films service en The tijdschrift Film Fan. Hij werd regisseur van het al een hele carrière achter de rug hadden. Ze protectors. filmprogramma Voor een Briefkaart op de eerste werd Nadja Regin genoemd en was een exotische In The Spy who loved me met Roger Moore

FILM FUN 64 31 April 2019 inhoud IN MEMORIAM

schone, de secreta- SEYMOUR CASSEL resse/maîtresse van U Detroit, Servië, 22-1-1935 ? 7-4-2019, L.A. Kerim Bey (Pedro Armendariz) in From Had het geluk dat hij bij het Russia with love en groepje acteurs terecht kwam later de Zuid-Amer- rond John Cassavetes die un- ikaanse jongedame derground films maakte, maar die Bond verleidt in ook al snel voor grote studio’s Goldfinger. Ze komt begon te werken als regisseur. uit bad en kijkt Sean Seymour Cassel zat in 1958 Connery diep in de in Shadows; Too late blues in ogen. Die ziet in haar 1961 en in Faces in 1968. Hij ogen een aanvaller ontving voor zijn rol in die film een Oscar-no- aankomen. Hij draait minatie en een National Scociety of Film Critics haar snel om en zij Award. Buscemi daarna debuteerde met zijn eigen film vangt de klap op. De John Cassavetes gaf hem in 1971 een hoofdrol Trees Lounge zat Seymour daar dus ook in. Het aanvaller gooit hij in in Minnie en Moskowitz als hippie echtgenoot was leuk voor Seymour Cassel dat hij eindelijk de volle badkuip met ( Moskowitz) van Minnie (Gena Rowlands, de weer eens belangrijke rol had, maar In the soup een elektrisch kachel- vrouw van Cassavetes). Die film was geen succes wees uit dat als die gangsterrol door iemand als tje er achteraan. Einde en Seymour Cassel kreeg geen dragende rollen Joe Pesci, Danny de Vito of Harvey Keitel was boef. meer. Hij bleef een vaste medewerker bij Cassa- vertolkt (die toen al dure acteurs waren) het beter De Bond-films vetes, maar was verder overal inzetbaar in klei- voor de film was geweest. Het pijnlijke was dat BOVEN: Nadja Regin met Pedro Armandariz brachten haar niet ne- en soms wel heel kleine-rollen. Hij deed graag in From Russia with Love (links) en ONDER Seymour Cassel niet van het doek spetterde. met Sean Connery en Alf Joint in Goldfinger. veel verder als actrice mee aan films van jonge regisseurs die weinig en in 1970 kreeg ze geld hadden zonder zelf veel te verdienen. Thys: ‘1992. Ik ben op het Denver Film Festival veel werk met het lezen en selecteren van film In 1992 had hij eindelijk weer eens een belang- en rij op een avond in een taxi met George Segal scripts voor Rank en Hammer Films. Later had rijke rol als gangster die een film van een jonge en Seymour Cassel naar een bioscoop waar we ze met haar zuster en kleine boekuitgeverij en regisseur (Steve Buscemi) steunt, In the soup. Dat een film gaan zien. Seymour (die waarschijnlijk in schreef ze en paar boeken en haar memoires. was een film van Alexandre Rockwell. Toen Steve Denver is voor In the soup) zit achterin de taxi en

FILM FUN 64 32 April 2019 inhoud IN MEMORIAM

zegt tegen George : ”Ik geloof dat het nu eindelijk gaat gebeuren voor mij.” George (die een rijke filmcarrière achter de rug heeft en het rustiger aandoet): “Ik ben blij voor je, Seymour, ik ben blij voor je.” ‘

Maar het gebeurt niet. Hij blijft hangen in de bijrollen. Aan het eind van zijn leven heeft hij zo’n 130 rollen gespeeld. Hij was ooit getrouwd met Elizabeth Deering, een actrice die alleen in films van John Cassavetes optrad. Ze hadden twee kinderen. Seymour Cassel overleed als gevolg van de ziek-

te van Alzheimer. Persona met Liv Ullman (rechts) The touch. Filmset met Elliot Gould en Ingmar Bergman.

Dum-Bom. Na nog wat films kwam ze in 1955 Gabriel Mora Baeza. In 1963 won Bibi Andersson BIBI ANDERSSON een Zilveren Beer in Berlijn als beste actrice voor U terecht in de eerste succesvolle film van Ingmar Berit Elisabeth Andersson, Stockholm 11-11 haar rol in The Mistress van Vilgot Sjoman. Haar -1935 ? 14-4-2019, Stockholm Bergman: Sommernattesleende ( De glimlach van een zomernacht). In de jaren vijftig, zestig en rol in Persona (tegenover Liv Ullman) leidde tot Ze werd gestimuleerd in haar zeventig zou Bibi met Ingmar Bergman 11 films werk in Hollywood. Ze deed de western Duel at artistieke ambities door haar maken waaronder Het zevende zegel; Wilde Aard- Diablo en voor John Huston The Kremlin Letter. zuster Gerd Andersson die beien; Op de drempel van het leven; Het gezicht; In Nederland zat ze in 1979 in Twee vrouwen van een balletdanseres werd bij de Een passie; The touch; Persona en Scenes uit een George Sluizer. In de jaren negentig hield zij zich Royal Opera in 1951. Bibi moest huwelijk. In de meeste films was Max von Sydow voornamelijk met toneel in Zweden bezig. haar tegenspeler. Je kan wel zeggen dat het blonde het doen met kleine rollen. In De directrice van het Zweedse Film Instituut Zweedse meisje door Ingmar Bergman gevormd 1951 debuteerde ze in Froken zei: “Haar werk in de Zweedse cinema mag niet werd tot een interessante actrice. Haar eerste Julie als danseresje. In datzelfde onderschat worden. Bibi Andersson zal altijd her- echtgenoot was regisseur Kjell Grede met wie ze jaar maakte ze kennis met Ingmar Bergman die innerd worden als een van de grootste Zweedse een dochter had; daarna was ze getrouwd met de een paar commercials maakte. In 1953 had ze en actrices. “ fatsoenlijke bijrol in een komedie van Nils Poppe politicus / schrijver Per Ahlmark en tenslotte met

FILM FUN 64 33 April 2019 inhoud IN MEMORIAM

PIETER VERHOEFF U Lemmer, 4-2-1938 ? 17-4-2019, Amsterdam WORDT VERWACHT dat hij als de streek-romancier van de Nederlandse film zou worden beschouwd. Hij was de eerste die met in Film Fun #64 Rudy Schokker huilt niet meer een pseudo documentaire maakte. Zijn laatste werk was Tokyo Trial over de rol die de Nederlandse rechter Bert Roling daarin speelde. Dat was een man die twijfels had aan de legaliteit van het proces. Hij maakte ook nog een documentaire Speelfilmmaker en documentaire over schrijver Herman Koch. Veel van filmer, vaak voor de VPRO. Was re- zijn films hadden te maken met echte gisseur van Het Gat van Nederland gebeurtenissen in het verleden waar en twee jaar Jiskefet. Hij doorliep de onrecht plaats vond. Filmacademie en debuteerde met Het Teken van het Beest, waarvoor hij een Gouden Kalf kreeg. Ook voor Van geluk gesproken kreeg hij die prijs. Hij maakte Nynke die sfeervol was met een mooie rol van Monic Hendrickx. Maar de film was nogal futloos als je ziet dat de revolutie die Pieter Jelle Troelstra (Jeroen Willems) predikte, wordt Josef von Sternberg voorgesteld door een scènetje in BOVEN: Pieter Verhoeff ( links) praat met de nestor van de tv Erik de Vries op een Nieuwjaars borrel van de NBF (foto: Thys Ockersen). een hooischuur. Verhoeff was bang ONDER: Het teken van het beest, met Gerard Thoolen en Marja Kok.

FILM FUN 64 34 April 2019