Yozgat Yer Adları Üzerine Bir Inceleme.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI YOZGAT YER ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Murat DURNA Danışman Yrd. Doç. Dr. Sadi H. NAKİBOĞLU Niğde Eylül, 2013 YEMİN METNİ Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Yozgat İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme” başlıklı bu çalışmamın, bilimsel ve akademik kurallar çerçevesinde tez yazım kılavuzuna uygun olarak tarafımdan yazıldığını, yaralandığım eserlerin tamamının kaynaklarda gösterildiğini ve çalışmamın içinde kullanıldıkları her yerde bunlara atıf yapıldığını belirtir ve bunu onurumla doğrularım. 24.09.2013 Murat DURNA I ÖNSÖZ Murat DURNA Yer adları bilimi önemi gittikçe artan günümüz bilim dallarındandır. Hangi milletten olursa olsun insanoğlu içerisinde yetişmiş olduğu kültürel pencereden dış dünyaya bakar ve o dünyayı anlamlandırmaya çalışır. O kültürel pencerede düşünür, yaşar ve hayal kurar. Her ne kadar günümüzün popüler kavramlarından olsa da evrensel kültürün karşısında milli kültür hala büyük bir güçle durmaktadır. Milletler bu kültürel pencereden yaşadıkları coğrafyaya bakarlar ve kendi dilleri ile yaşadıkları ve savaşarak vatan edindikleri bölgeleri, yaşam alanlarını ifade yoluna giderler. İşte bin yıldır Anadolu’yu yurt edinen Türkler Anadolu’yu büyük bir oranda kendi dilleri ve öz kültürlerinin doğurmuş olduğu, duyuş ve düşünüş ile adlandırmışlardır. Biz de bu çalışmamızda tarihi geçmişi çok eskilere dayanan Büyük Nefes, Alişar, Kerkenez gibi insanoğlunun çok eski tarihlerden itibaren yurt olarak benimsediği yerleri içerisine alan Yozgat ili ve ilçelerine ait yer adlarını inceledik. Yer adları verilirken neler gözetilmiş, neler tercih edilmiş, hangi eğilimler ön plana çıkmış bunları tespit ettik. Ayrıca yer adlarında kullanılan sözcüklerin etimolojik ve gramatikal incelemelerini yaptık. Çalışmamızda incelemiş olduğumuz yer adlarından ilçe, kasaba, köy, mahalle adları 2011 Şubat ayı Yozgat Valiliği; cadde, sokak, bulvar adları ise aynı tarihli Yozgat Belediyesi kayıtlarından alınmıştır. Cadde, sokak ve bulvar adlarından bazıları çok fazla kullanıldığı için çalışmamızda onları tek ad olarak değerlendirdik. Bu çalışmamızda yer adı kayıtlarının verilmesinde bana yardımcı olan Yozgat Belediyesi’ne, Yozgat Valiliği’ne şükranlarımı sunarım. Çalışmam esnasında bilgi ve tecrübeleriyle bana yardımcı olan, ilgi ve yardımlarını esirgemeyen, kendisini yalnız dört yıllık lisans ve yüksek lisans öğrenimim de değil, bir ömür boyu örnek alacağım, kıymetli hocam Yrd. Doç. Dr. Sadi H. Nakiboğlu’na teşekkürü bir borç bilirim. II ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ YOZGAT YER ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME DURNA, Murat Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Sadi H. NAKİBOĞLU EYLÜL 2013, 359 Sayfa Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan Yozgat’ın yerleşim adları üzerine yapılan bu çalışma; Kısaltmalar, Transkripsiyon, Giriş, I., II., III., IV. Bölüm, Sonuç , Öneriler, Kaynakça ve Özgeçmiş bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın amacı, araştırmanın önemi ve araştırmanın sınırlılıkları ve araştırma yöntem ve teknikleri üzerinde durulmuştur. I. bölümde Yozgat ve ilçelerinin tarihleri hakkında kısa bir bilgilendirme ve adlarının anlamları ve ait oldukları kökenler üzerinde durulmuştur. II. bölümde Yozgat merkez ilçede bulunan mahalle, cadde, sokak ve bulvar adları ile Yozgat ve ilçelerine bağlı köy adlarına yer verilmiştir. Bu yer adları anlamlarına göre bu bölümde incelenmiştir. III. Bölümde; sözlük kısmında yer alan yer adlarının etimolojik ve gramatikal değerlendirmesi yapışmıştır. IV. bölümde yerleşim adlarının tasnifi yapılarak yer adları anlam ve yapı bakımından ortak özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. Sonuç bölümünde yaptığımız araştırma neticesinde elde etmiş olduğumuz sonuçlara değinilmiştir. “Yozgat İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme” adlı bu çalışmamızın amacı; Yozgat yöresinde tercih edilmiş olan yer adlarının özelliklerini ve barındırdığı güzellikleri ortaya çıkartarak yer adları bilimine katkı sağlamak, Anadolu’nun fethedilmesinden sonra geçmişten günümüze bölgenin Türkleştirme ve İslamlaştırma çalışmalarını gözlemlemektir. Anahtar Kelimeler: Yer Adları, Yer Adları Bilimi, Yer Adlarının Anlam Özellikleri, Yer Adlarının Biçim Özellikleri. III ABSTRACT MASTER'S THESIS A STUDY ON PLACE NAMES OF YOZGAT DURNA, Murat Department of Turkish Language and Literature thesis Advisor: Assistant Professor. Dr. Sadi H. NAKİBOĞLU SEPTEMBER 2013, 359 Page This study, on settlement names of Yozgat Which is one of the oldest settlements in Anatolia, is consist of, abbreviations, transcription, Introduction , Section I., II., III.,IV. the result, Suggestions, bibliography and Biography sections. In the introduction focused on the aim of the study, the importance of the study, limitations, ways and technics of the study. İn the first section: a brief information, about the dates and names of the counties to which they belong meanings and origins of Yozgat and its counties, is given.. İn the second Section : the names of district , streets and avenues and villages of Yozgat and its counties are mentioned. İn the third Section: the place names located in the dictionary etymological and grammatical assessment is made. İn the fourth section: the places names are classified according to common features in terms of meaning and structure.In the result it is mantioned about the results of the study we made. The goal of this study, named " A Study on Place Names of Yozgat province " is; to contribute “the place names science” , revealing the features and beauty of the names which preferred in Yozgat province . To observe the work of Turkification and the Islamization of the region from past to the present, after the conquest of Anatolia. Keywords: Place Names, Science of Place Names, Properties of Place Names , Format Properties of Place Names. IV İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ................................................................................................................... II ÖZET ..................................................................................................................... III ABSTRACT........................................................................................................... IV KISALTMALAR..................................................................................................... 1 TRANSKRİPSİYON ............................................................................................... 2 GİRİŞ ....................................................................................................................... 3 A. Neden Yozgat Yer Adları?.............................................................................. 3 B. Araştırmanın Amacı........................................................................................ 3 C. Çalışmanın Önemi........................................................................................... 5 D. Yöntem ............................................................................................................ 5 D.1. Araştırma Modeli ..................................................................................... 5 D.2. Veri Toplama Teknikleri ......................................................................... 5 D.3. Verilerin Analizi ....................................................................................... 6 E. Araştırmamızın Çerçevesi............................................................................... 6 F. Toponomi ( Yer Adları Bilimi )....................................................................... 6 I. BÖLÜM................................................................................................................ 9 1.1. Yozgat İlinin Tarihçesi.................................................................................. 9 1.2.Yozgat ve Çapanoğulları.............................................................................. 10 1.3. Yozgat’ın Etnik Yapısı: .............................................................................. 10 1.3.1.Yozgat ve Civarına Yerleşen Boy, Oymak ve Aşiretler ....................... 11 1.4. Yozgat ve İlçeleri......................................................................................... 17 1.4.1. Yozgat ................................................................................................... 17 1.4.2. Akdağmadeni........................................................................................ 19 1.4.3. Aydıncık (Eskiköy) :............................................................................. 19 1.4.4. Boğazlıyan ............................................................................................ 20 1.4.5. Çandır................................................................................................... 21 1.4.6. Çayıralan ( Çayırşeyhi )....................................................................... 22 1.4.7. Çekerek (Hacıköy)................................................................................ 22 1.4.8. Kadışehri (Devecidağı)......................................................................... 24 1.4.9. Saraykent ( Eski adı: Karamağara ).................................................... 25 1.4.10. Sarıkaya.............................................................................................. 25 1.4.11. Sorgun (Köhne-i Kebir) ..................................................................... 26 1.4.12. Şefaatli ( Eski adı: Kızılkoca)............................................................. 28 1.4.13. Yenifakılı