Krajobraz dla konesera ŻUŁAWY DELTY WISŁY Serdecznie zapraszamy!

Zrozumienie i pokochanie Żuław i zdobionych laubzekinami weran- delty Wisły jest wyzwaniem dla ludz- dach suszą się zioła. Kanały i rzeki kich emocji i umysłu. regulowane i chronione przez śluzy Konieczne jest tu poznanie ukrytego i stacje pomp spokojnie czekają na w krajobrazie kodu kultury oraz jej cofkowe i opadowe wezbrania. Jachty, dziedzictwa.. Dopiero wówczas moż- samochody i wąskotorówka krzyżują na odkryć niezwykłą spójność i har- swoje trasy na unoszonych i obraca- monię krajobrazu tej krainy. Należy nych mostach. ogarnąć wszystkimi zmysłami i jed- Żuławy są dziełem cywilizacji hy- nocześnie rozumem jak najwięcej ele- draulicznej – twórczych zabiegów mentów i szczegółów. Wierzby i to- i starań człowieka współpracującego pole odparowują wodę z pól i rowów. z żywiołem wodnym Wisły i Zalewu W cieniu lip kryją się stare cmenta- Wiślanego. Jest to kraina od wieków rze i przyzagrodowe parki. Rzepak godziwie odpłacająca się człowiekowi i pszenica z łąkami i pastwiskami za mądre gospodarowanie, sprawną tworzą regularne kraty poprzecina- technikę i wysoką kulturę rolną. Nie ne prostokątnie tryftami i groblami. ma w Polsce regionu tak łączącego Domy stoją pewnie i bezpiecznie na w sobie niezwykły krajobraz, nie- terpach – usypanych na depresji pa- samowitą przyrodę, wielonarodową górkach. W szerokich podcieniach historię i dziedzictwo kulturowe. Wszędzie blisko Poniżej i powyżej

Na Żuławy łatwo dojechać. Zachodnim skrajem Żuław dostępna. Atrakcje turystyczne Gdańska, Sopotu, Mal- poziomu morza przebiega bursztynowa autostrada A1. Z Warszawy do borka, Fromborka, a nawet Kaliningradu (Rosja) położone Żuławy delty Wisły, nazywane również Żuławami Wiśla- Gdańska przez Elbląg i Nowy Dwór Gdański wiedzie w sąsiednich bardzo odmiennych krajobrazowo krainach nymi, to klasyczna zamknięta delta rzeczna. Ich naturalna ekspresowa droga krajowa nr 7 (międzynarodowa E77). są osiągalne w bardzo krótkim czasie. Stolica Żuław – lądowa granica na wschodzie i zachodzie oznaczana jest Te dwie trasy łączy południowo-wschodnia obwodnica Nowy Dwór Gdański – znajduje się w odległości 40 km najczęściej przebiegiem poziomicy 10 m n.p.m., a na po- Gdańska. Cała infrastruktura biznesowa i transportowa od centrum Gdańska. łudniu miejscem przełomu Wisły koło Białej Góry. Jest to gdańskiego obszaru metropolitalnego jest łatwo i szybko obszar o wielkości około 1 750 km2 (bez jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego). Jego trzecią część stanowią tereny położone poniżej poziomu morza..

Na obrzeżu delty Wisły znajduje się Trójmiasto – Gdańsk, Sopot i Gdynia – tworzące wraz z okolicznymi miastami i obszarami podmiejskimi jedną z największych aglome- racji nadbałtyckich. Na przeciwległych obrzeżach regionu położone są: Elbląg, Tczew i Malbork. Centralna część Żuław to obszar wiejski z miasteczkami Nowy Dwór Gdański – siedzibą powiatu nowodworskiego oraz No- wym Stawem. Wielowątkowa historia

Najmłodszy skrawek Polski to okolice ujścia Przekopu go systemu hydrograficznego. Udoskonalany i rozwijany Po rozbiorach Żuławy dostały się pod panowanie pru- Wisły wydzierane morzu przez nanosy i namuły królowej przetrwał on do dziś. sackie. W drugiej połowie XIX wieku, wieku wielkich polskich rzek. W połowie XX wieku wybudowano polder W historii Żuław wyjątkowo i trwale zapisał się okres powodzi, nastąpiło ostateczne ukształtowanie sieci hydro- marzęciński – osuszono Zakątek Stobieński – płytki frag- władztwa Państwa Zakonu Krzyżackiego. W zorgani- graficznej Żuław, czego kulminacyjnym momentem było ment Zalewu Wiślanego. To świadczy, jak bardzo mło- zowany i spójny sposób gospodarka delty Wisły została wykonanie w 1895 roku Przekopu Wisły oraz odcięcie dym, stosując geologiczną miarę czasu, regionem są Żuła- wówczas podniesiona na bardzo wysoki poziom. Pozytwne śluzami wszystkich pozostałych ramion ujściowych naj- wy. Zaczęły powstawać dopiero od 6. tysiąclecia p.n.e. ślady średniowiecza są aż do dziś dobrze czytelne w prze- większej z polskich rzek. Najdawniejsze ślady człowieka pochodzą z okresu neolitu. strzeni żuławskiej. Historia Żuław jest związana z wieloma Prawdziwą sensacją archeologiczną okazały się odkryte kulturami, tradycjami narodowymi i religijnymi. w miejscowościach Niedźwiedzica i neolityczne Mennonici przybyli na Żuławy z Niderlandów w połowie pracownie bursztyniarskie. Większość badaczy uważa, że XVI wieku, w czasie, gdy kraina ta przeszła po pokoju to- ostatecznie wyjaśniono zagadkę Truso – wielkiego pru- ruńskim w 1466 roku z rąk krzyżackich we władanie pol- skiego ośrodka portowo-handlowego, o którego istnie- skich królów. Na giełdzie zbożowej w Amsterdamie wy- niu dowiedzieliśmy się z relacji pochodzącej z końca IX różniano w okresie złotego wieku Rzeczypospolitej tylko wieku. Osada została odnaleziona na wschodnim krańcu dwa rodzaje polskiej pszenicy – sandomierską i żuławską. Żuław, w miejscowości Janów. Wojny polsko-szwedzkie w XVII wieku oraz niezliczo- Około XIII wieku pojawili się w delcie Wisły osadni- ne konflikty wojenne w pierwszej połowie XVIII wieku cy, którzy łącząc się we wspólnoty nazywane związkami osłabiły tempo rozwoju ekonomicznego Żuław, ale nigdy wałowymi, zapoczątkowali tworzenie skomplikowane- go nie zatrzymały. W okresie międzywojennym większa część Żuław na- Dziedzictwo kulturowe leżała do Wolnego Miasta Gdańska. Wtedy na wielką skalę rozpoczęto modernizację systemu melioracyjnego Nie istnieje w Polsce podobna kraina, tak bardzo nasycona dokonując komasacji polderów. Proces ten został prze- zabytkami kultury materialnej, jak Żuławy. Bardzo war- rwany w ostatnich miesiącach II wojny światowej przez tościowe są doskonale zachowane, nierzadko pochodzące największą katastrofę w dziejach regionu. Przerwane wały ze średniowiecza, zakładane planowo wokół wydłużone- i zniszczone przez Niemców stacje pomp spowodowały go, prostokątnego placu, czyli nawsia, układy osadnicze zatopienie lądu. Jednak w ciągu trzech lat polscy hydro- i ruralistyczne wsi. Architektura domów podcieniowych technicy, dokonując nadludzkiego wysiłku, osuszyli zalane osiągnęła na Żuławach szczyt rozwoju. Drewniane bądź tereny. Z różnych stron Rzeczypospolitej przybyli nowi murowane, o konstrukcji szkieletowej, ze wspartym na osadnicy. kilku słupach misternie skonstruowanym podcieniem, Powszechnie uważa się, że potencjał gospodarczy Żuław, nadają unikatowy charakter budownictwu. Dużą war- zarówno rolniczy, jak i turystyczny, pozostaje ciągle dalece tość poznawczą mają zagrody holenderskie usytuowane nie wykorzystany. na specjalnie usypanych pagórkach, nazywanych terpami. Wyjątkowo dużo jest na Żuławach zabytkowych obiektów sakralnych. Podziw wzbudzają gotyckie ceglane wiejskie kościoły i ich ruiny, a także stare pozosta- wiające niesamowite wrażenie pomen- nonickie cmentarze. Wielką gratką są liczne budowle hydrotechniczne: kanały, śluzy, wały przeciwpowo- dziowe oraz mosty podnoszone i obrotowe. Szkoda, że z kra- jobrazu prawie zniknęły liczne niegdyś tradycyj- ne wiatraki. Może kiedyś uda się zre- konstruować żuław- ską pompę wiatra- kową? Zwiedzanie

Głównymi osiami rozwoju turystyki na Żuławach są terytorialnych na ziemiach polskich, istniejących już od Szlak Mennonitów i Pętla Żuławska. Łączą lądem i wodą średniowiecza. wydarzenia i zabytkowe obiekty związane z dziedzictwem Jak wyglądało tuż przed wybuchem wojny gospodar- kulturowym i naturalnym regionu. ne i dobrze urządzone miasteczko? Unikatowa makieta Muzeum Żuławskie w Żuławskim Parku Historycznym przedstawia Tiegenhof – dawny Nowy Dwór Gdański – to okruchy przeszłości ocalone w przedmiotach codzien- miejscowość posiadającą basen, wodociągi, dom kultury, nego użytku i narzędziach pracy dawnych mieszkańców pałac młodzieży ze stadionem, park miejski, szkoły śred- tych ziem, to archiwum nie istniejących miejsc, zatrzyma- nie, porty i przystanie, nadrzeczne spichlerze, przemysł nych w czasie chwil z życia miasta i okolicy. eksportujący swoje wyroby... Stała wystawa muzealna „Na polskich polderach”, po- Ostatni wiatrak odwadniający na ziemiach polskich jest święcona mennonitom, opowiada o problemach i dyle- już nie do odratowania. Ze szczątków eksponowanych matach tułaczy, o przystosowaniu się oraz o zachowaniu w muzeum, archiwalnych zdjęć i rysunków można poznać tożsamości, o mniejszości kulturowej i religijnej jako sile jego dawny wygląd i historię. Na rekonstrukcję trzeba ekonomicznej, o szczęściu i przeznaczeniu. Jakąż nie- będzie jednak nieco poczekać. spodziankę stanowi w tym miejscu ekspozycja o Annie Trzy kilometry od Nowego Dworu Gdańskiego przy dro- German – wybitnej polskiej śpiewaczce, mającej swoje dze do Stegny, obok domu podcieniowego i gotyckiego rodzinne korzenie na Żuławach! kościoła – obecnie cerkwi greckokatolickiej, w Żelicho- „Magazynek strażnika wałowego” uczy nas jak groźnym wie-Cyganku wydobyto z ziemi i wyeksponowano blisko żywiołem jest woda i jak Żuławiacy przez stulecia ra- 80 kamieni nagrobnych z XVII i XVIII wieku... Jest to, dzili sobie z powodziami. Tu można wysłuchać opowie- jedna z największych w Polsce, wystawa najstarszej sztuki ści o związkach wałowych – najstarszych samorządach sepulkralnej – Muzeum Żuławskie na otwartej przestrzeni. Mennonici to pacyfistyczny odłam chrześcijan anabap- tystów, czyli nowochrzczeńców. Swoją nazwę i powstanie zawdzięcza pochodzącemu z Fryzji Menno Simonsowi, który stworzył i spisał na początku XVI wieku podstawo- we zasady doktryny religijnej. Jeszcze w tym samym wieku mennonici, prześladowani w swojej ojczyźnie, przybyli na tereny tolerującej innowierców Rzeczypospolitej, w pierw- szym rzędzie do Gdańska i w jego okolice – na Żuławy. W dobrach królewskich i mieszczańskich mennonici osie- dlali się w opuszczonych i zniszczonych przez powodzie wsiach, które ciężką i systematyczną pracą doprowadzali do ponownego rozkwitu. Ich specyficzny, skromny i pra- cowity, przez sąsiadów uważany za tajemniczy i dziwacz- Kulinaria żuławskie ny, styl życia obrósł z czasem legendą. Pod koniec XVIII to smakowita fuzja miejscowych i napływowych tradycji ro- wieku, w czasach zaboru pruskiego, najbardziej orto- dzinnych i kucharskich. Największy wpływ na ich wysoką doksyjni mennonici wyemigrowali na tereny dzisiejszej jakość ma ogromne bogactwo tutejszych najwyższej jako- Ukrainy i do południowej Rosji, a stamtąd rozproszyli się ści hodowli i upraw rolniczych, sadowniczych i warzywni- po świecie. Pozostali ulegli germani- czych. Ser żuławski, kiedyś produkowany przez osiadłych zacji. Ostatni mennonici opuścili tu olędrów i Szwajcarów, słynął daleko poza Żuławami. Żuławy w 1945 roku, dzieląc Stałą pozycją menu są ryby słodkowodne i morskie z Zatoki los ludności niemieckiej Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Umiejętności wykorzysta- zamieszkałej na tych nia takiej mnogości produktów w przyrządzaniu potraw terenach. kształtowały się dawniej wg ówczesnych światowych wzo- rów mieszczańskich – gdańskich i elbląskich. Wraz z lud- nością przybyłą po II wojnie światowej najlepsze tradycje kuchni polskiej są wzbogacane o dawne miejscowe zwyczaje kulinarne. Znany od wieków sposób degustacji machandla jest dzisiaj znakiem rozpoznawczym gdańskich i żuławskich ceremonii i wydarzeń. Dziedzictwo naturalne

Pomimo pozornej jednostajności i spo- kompleks leśny, część Parku Krajo- koju krajobrazu, delta Wisły jest tere- brazowego Mierzeja Wiślana, wystę- nem bardzo ciekawym pod względem puje na północy Żuław wzdłuż pięk- przyrodniczym. Gniazduje tutaj około nych plaż nadmorskich. 70 procent wszystkich gatunków pta- Na czystych żuławskich rzekach bar- ków mających w Polsce swoje miejsca dzo intensywnie żerują bobry. Stojące lęgowe. Jest to możliwe dzięki obfito- wody pod koniec lata zarasta wodna ści i różnorodności zbiorników wod- paproć – salwinia pływająca. nych. Rezerwat jeziora Druzno, ostat- ni relikt pierwotnego zasięgu Zalewu Wiślanego, jest osobliwością przy- Szlaki wodne rodniczą na skalę europejską. Wraz Na Żuławy łatwo dopłynąć. Atrak- z otoczeniem przedstawia współczesny cyjne położenie dróg wodnych del- dynamiczny przykład procesów, któ- ty Wisły nazywane Pętlą Żuław- re zachodziły w delcie Wisły w ciągu ską, łączących się z systemem wód ostatnich kilku tysięcy lat. śródlądowych, zarówno Europy Chronione rezerwatami są końco- Zachodniej, jak i Wschodniej, coraz we odcinki ramion ujściowych delty mocniej jest wykorzystywane pod Wisły oraz pozostałości naturalnych względem turystycznym. Rozwinięty lasów łęgowych położone w roz- system dróg wodnych stanowi jeden widleniu Wisły i Nogatu. Większy z ważniejszych walorów Żuław. Do zagospodarowania transportowego i turystycznego nadają się szczegól- nie żuławskie odcinki europejskich szlaków wodnych E-40 i E-70 oraz połączone z nimi cieki wodne: Mar- twa Wisła, Wisła Śmiała, Motława, Nogat, Szkarpawa, Wisła Króle- wiecka, Tuga, Święta, Elbląg, Kanał Jagielloński, Kanał Elbląski i Zalew Wiślany. Kanał Elbląski Wąskotorówka

Jedyne istniejące w świecie i jednocześnie bardzo spek- Linią pospieszną żuławskiej kolei wąskotorowej daw- takularne rozwiązanie techniczne. Przemieszczanie się niej można było dojechać z Gdańska przez Nowy Dwór kanałem za pomocą pochylni dostarcza wielu emocji. Gdański do Malborka. Sieć torów o szerokości 750 mi- Na niespełna 10-kilometrowym odcinku kanału jachty limetrów oplatała wówczas całe Żuławy i biegła wzdłuż i inne jednostki pływające są transportowane na specjal- półwyspowej części Mierzei Wiślanej. Z czasów świetno- nych platformach poruszającej się po szynach na kolejnych ści pozostała jedynie trasa z Nowego Dworu Gdańskiego pięciu pochylniach. W ten sposób można pokonać kilka na Mierzeję – do Sztutowa, Stegny, Jantaru i Mikoszewa. kilometrów suchego, porośniętego trawą lądu, wznosząc W sezonie letnim przejazd odkrytymi wagonami jest nie się na wysokość blisko 100 m, i to wciąż z pasażerami na lada atrakcją dla dziesiątków tysięcy turystów wypoczy- pokładzie. wających nad Zatoką Gdańską. Wakacje na wodzie

Na szlakach wodnych Pętli Żuławskiej można spędzić urlop każdego dnia kilka godzin przeznaczając na pły- nięcie od przystani do przystani, resztę czasu poświęcając na zwiedzanie i podziwianie terenów nadbrzeżnych, na rowerze lub pieszo. Polecane strony internetowe: SOOS Natura 2000 Klub Nowodworski: www.klubnowodworski.pl Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana SOOS Natura 2000 Z A T O K A G D A Ń S K A Krynica Morska Ostoja w Ujściu Wisły Park Krajobrazowy Żuławski Park Historyczny: www.zph.org.pl Rezerwat Ptasi Raj Szlak Bursztynowy OSOP Natura 2000 Mierzeja Wiślana Blog o Żuławach: Ujście Wisły Przebrno OSOP Natura 2000 OChK Wyspy Rezerwat Zalew Wiślany J. Mikoszewskie Kąty Rybackie 501 Rezerwat Buki kochamyzulawy.wordpress.com/tag/kochamy-zulawy Sobieszewskiej

Wisła Śmiała Wisła Górki Wschodnie Rezerwat Mewia Łacha Mierzei Wiślanej Tuga: www.tuga.info.pl Sobieszewo Frombork Wiślinka Kąty Rybackie Oficjalna Strona Zalewu Wiślanego: www.zalew.org.pl Świbno Sztutowo 501 Gdańsk Jantar Przejazdowo Kobyla Kępa Pomorska Regionalna Organizacja Turystyczna: Kanał Wielki Przekop Wisły Tolkmicko prot.pomorskie.info S7 Wisła Z A L E W W I Ś L A N Y Martwa Stegienka Bystra Nowinka Regionalny Zarząd Dróg Wodnych: Trzcinisko Izbiska 223 Przemysław Łaszka www.rzgw.gda.pl Kadyny Wiślina Koszwały OChK Żuław Gdańskich Głobica Wisła Królewiecka Dolina Stradanki Drewnica Rezerwat Rezerwat Szkarpawa Warmińsko-Mazurska ROT: Zatoka Elbląska Kadyński Las www.warmia-mazury-rot.pl Rokitnica Wocławy Suchacz Błotnik 502 Żuławki Chełmek S6 Miłocin Województwo Pomorskie: www.pomorskie.eu Świerznica Rezerwat Cedry Małe Łęcze Rezerwat Buki Pruszcz Gd. 7 -1,6 Ujście Nogatu Szkarpawa OChK Kanału Wysoczyzny Elbląskiej Województwo Warmińsko-Mazurskie: Osłonka Nowotki Roszkowo Wróblewo Niedźwiedzica Rzeki Szkarpawy www.warmia.mazury.pl Cedry Wielkie 503 Park Krajobrazowy 221 Trutnowy Kiezmark Dworek Tuga Cyganek Wysoczyzny Elbląskiej Stowarzyszenie Żuławy: Wężowiec Batorowo Wybicko Marzęcino www.stowarzyszeniezulawy.org.pl Cieplewo Grabiny-Zameczek Nowa Kościelnica Próchnik 14,6 Kanał Panieński Rusocin 504 Długie Pole Zatoka Elbląska Leszkowy Żelichowo Gozdawa Kępiny Małe Nowakowo Kanał Śledziowy Ostaszewo 91 Osice Giemlice Jeziernik Nowy Dwór Gdański Rubno Wielkie Milejewo Szlak Suchy Dąb Nadmotławski Orłowo Starocin OChK Kanału Elbląg Różyny Linawa Różewo Rzeki Nogat Stobna Wisła Lubieszewo Kępki

Krajobraz dla konesera Elbląg Skowarcz Motława Rychnowo Gniazdowo Bielnik Żuławy delty Wisły Stawiec Żuławskie Kmiecin Krzywe Koło Nowa Cerkiew Jazowa wydano staraniem Stowarzyszenia Żuławy w ramach Pszczółki Szlak Nadwiślański Brzózki Janowo Steblewo Tuja Kazimierzowo biblioteki dziedzictwa kulturowego delty Wisły Rakowiska 7 Palczewo Kącik Mirowo 509 OSOP Natura 2000 Święta Marynowy Koźliny Szlak Domów tekst: Grzegorz Gola Podcieniowych Dolina Dolnej Wisły zdjęcia: Marek Opitz, Krystyna Andryszkiewicz, OChK Żuław Gdańskich Wierciny S22 55 Bogumiła Piazza-Składanowska Parszewo Wikrowo Malenin Chlebówka Raczki przygotowanie do druku: Wiesław Tyszka Elbląskie -1,8 Boręty Lubstowo Miłobądz Trepnowy Myszewo korekta językowa i w szpaltach: Karolina Ressel OChK Nowy Staw Świerki Jegłownik 91 Komorowo Środkowo- S7 Lichnowy Żuławskie żuławski Dębina Lipinka 22 © 2014 Stowarzyszenie Żuławy Dąbrówka Szlak Mennonitów Tczew Tropy Elbląskie J. Drużno A1 Tczewska Lichnówki 11,4 505 Szpęgawa Tralewo Fiszewka S7 Stowarzyszenie Żuławy – gmin i po- Lisewo Tina wiatów żuławskich – jest samorzą- 225 Lasowice Wielkie Ząbrowo Jasionno Rezerwat dowym lobby żuławskim, starającym Lubiszewo Tragamin Gronowo Elb. Drużno OChK Kanału się wpłynąć na podejmowane Szlak Żuławski Jeziora Drużno przez rząd i inne instytucje decyzje Stara Wisła Stogi Jezioro Szawałd Szlak Kopernikowski Kaczynos Fiszewo dotyczące Żuław. Jest to forum Szymankowo Kończewice Kościeleczki Dłużyna współpracy i promocji delty Wisły. Bałdowo Stare Pole Różany Czarlin Pasłęk Gnojewo Królewo Rozgart Kanał Elbląski Całuny 22 Publikacja powstała w ramach projektu Przygotowanie Kławki Markusy i wydanie folderu promocyjnego Żuław delty Wisły. Bystrze 22 Szaleniec Stara Zwierzno Jelenie Narkowy Dzierzgonka Krajobraz dla konesera. współfinansowanego ze środków Swarożyn Kościelnica 526 Stalewo Klecie Unii Europejskiej w ramach Planu Rozwoju Obszarów Malbork Złotowo Jelonki Oleśnica Wiejskich na lata 2007-2013 uzyskanych w konkursie 91 Miłoradz Żuławka Sztumska Kępniewo 516 Lokalnej Grupy Działania Żuławy i Mierzeja na operacje Mątowy Wielkie Nogat Subkowy Jasna z zakresu działania „Wdrażanie lokalnych strategii Kąty 230 515 wody mosty zwodzone ruiny rozwoju” odpowiadające warunkom przyznania pomocy Mątowy Małe 55 w ramach małych projektów, tj. operacji, które nie Wielka Słońca Rezerwat lasy promy zamki Rychliki Parów Węgry odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach A1 Szropy depresje śluzy miejsca pamięci narodowej Kwietniewo Buczyniec Pogorzała J. Dąbrówko drogi główne łowiska zabytkowe przepompownie działań Osi III Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich Gościszewo Wieś drogi drugorzędne przystanie Święty Gaj kościoły zabytkowe na lata 2007-2013, ale przyczyniają się do osiągnięcia Rajkowy Dzierzgoń Bągart celów tej Osi. Rezerwat drogi lokalne plaże kościoły Gręblin Mątowy koleje pochylnie cmentarze zabytkowe Wielki Garc koleje wąskotorowe latarnie Rezerwat Las Łęgowy Ramoty 516 nad Nogatem szlaki turystyczne wiatraki OChK Kanału 526 Rudno domy podcieniowe Elbląsko-Ostródzkiego Piekło Waplewo Wielkie obszary chronionego krajobrazu Pelplin OChK Kanału Sztum 229 Pietrzwałd Obszary Natura 2000 muzea OSOP Natura 2000 Białej Góry Dolna Wisła 517 Stary Targ Dzierzgoń Rezerwat Lignowy Szlacheckie Biała Góra Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie

Nowy Dwór Gdański 2014

ISBN 978-83-929795-5-5