Krajobraz Dla Konesera ŻUŁAWY DELTY WISŁY Serdecznie Zapraszamy!
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Krajobraz dla konesera ŻUŁAWY DELTY WISŁY Serdecznie zapraszamy! Zrozumienie i pokochanie Żuław i zdobionych laubzekinami weran- delty Wisły jest wyzwaniem dla ludz- dach suszą się zioła. Kanały i rzeki kich emocji i umysłu. regulowane i chronione przez śluzy Konieczne jest tu poznanie ukrytego i stacje pomp spokojnie czekają na w krajobrazie kodu kultury oraz jej cofkowe i opadowe wezbrania. Jachty, dziedzictwa.. Dopiero wówczas moż- samochody i wąskotorówka krzyżują na odkryć niezwykłą spójność i har- swoje trasy na unoszonych i obraca- monię krajobrazu tej krainy. Należy nych mostach. ogarnąć wszystkimi zmysłami i jed- Żuławy są dziełem cywilizacji hy- nocześnie rozumem jak najwięcej ele- draulicznej – twórczych zabiegów mentów i szczegółów. Wierzby i to- i starań człowieka współpracującego pole odparowują wodę z pól i rowów. z żywiołem wodnym Wisły i Zalewu W cieniu lip kryją się stare cmenta- Wiślanego. Jest to kraina od wieków rze i przyzagrodowe parki. Rzepak godziwie odpłacająca się człowiekowi i pszenica z łąkami i pastwiskami za mądre gospodarowanie, sprawną tworzą regularne kraty poprzecina- technikę i wysoką kulturę rolną. Nie ne prostokątnie tryftami i groblami. ma w Polsce regionu tak łączącego Domy stoją pewnie i bezpiecznie na w sobie niezwykły krajobraz, nie- terpach – usypanych na depresji pa- samowitą przyrodę, wielonarodową górkach. W szerokich podcieniach historię i dziedzictwo kulturowe. Wszędzie blisko Poniżej i powyżej Na Żuławy łatwo dojechać. Zachodnim skrajem Żuław dostępna. Atrakcje turystyczne Gdańska, Sopotu, Mal- poziomu morza przebiega bursztynowa autostrada A1. Z Warszawy do borka, Fromborka, a nawet Kaliningradu (Rosja) położone Żuławy delty Wisły, nazywane również Żuławami Wiśla- Gdańska przez Elbląg i Nowy Dwór Gdański wiedzie w sąsiednich bardzo odmiennych krajobrazowo krainach nymi, to klasyczna zamknięta delta rzeczna. Ich naturalna ekspresowa droga krajowa nr 7 (międzynarodowa E77). są osiągalne w bardzo krótkim czasie. Stolica Żuław – lądowa granica na wschodzie i zachodzie oznaczana jest Te dwie trasy łączy południowo-wschodnia obwodnica Nowy Dwór Gdański – znajduje się w odległości 40 km najczęściej przebiegiem poziomicy 10 m n.p.m., a na po- Gdańska. Cała infrastruktura biznesowa i transportowa od centrum Gdańska. łudniu miejscem przełomu Wisły koło Białej Góry. Jest to gdańskiego obszaru metropolitalnego jest łatwo i szybko obszar o wielkości około 1 750 km2 (bez jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego). Jego trzecią część stanowią tereny położone poniżej poziomu morza.. Na obrzeżu delty Wisły znajduje się Trójmiasto – Gdańsk, Sopot i Gdynia – tworzące wraz z okolicznymi miastami i obszarami podmiejskimi jedną z największych aglome- racji nadbałtyckich. Na przeciwległych obrzeżach regionu położone są: Elbląg, Tczew i Malbork. Centralna część Żuław to obszar wiejski z miasteczkami Nowy Dwór Gdański – siedzibą powiatu nowodworskiego oraz No- wym Stawem. Wielowątkowa historia Najmłodszy skrawek Polski to okolice ujścia Przekopu go systemu hydrograficznego. Udoskonalany i rozwijany Po rozbiorach Żuławy dostały się pod panowanie pru- Wisły wydzierane morzu przez nanosy i namuły królowej przetrwał on do dziś. sackie. W drugiej połowie XIX wieku, wieku wielkich polskich rzek. W połowie XX wieku wybudowano polder W historii Żuław wyjątkowo i trwale zapisał się okres powodzi, nastąpiło ostateczne ukształtowanie sieci hydro- marzęciński – osuszono Zakątek Stobieński – płytki frag- władztwa Państwa Zakonu Krzyżackiego. W zorgani- graficznej Żuław, czego kulminacyjnym momentem było ment Zalewu Wiślanego. To świadczy, jak bardzo mło- zowany i spójny sposób gospodarka delty Wisły została wykonanie w 1895 roku Przekopu Wisły oraz odcięcie dym, stosując geologiczną miarę czasu, regionem są Żuła- wówczas podniesiona na bardzo wysoki poziom. Pozytwne śluzami wszystkich pozostałych ramion ujściowych naj- wy. Zaczęły powstawać dopiero od 6. tysiąclecia p.n.e. ślady średniowiecza są aż do dziś dobrze czytelne w prze- większej z polskich rzek. Najdawniejsze ślady człowieka pochodzą z okresu neolitu. strzeni żuławskiej. Historia Żuław jest związana z wieloma Prawdziwą sensacją archeologiczną okazały się odkryte kulturami, tradycjami narodowymi i religijnymi. w miejscowościach Niedźwiedzica i Wybicko neolityczne Mennonici przybyli na Żuławy z Niderlandów w połowie pracownie bursztyniarskie. Większość badaczy uważa, że XVI wieku, w czasie, gdy kraina ta przeszła po pokoju to- ostatecznie wyjaśniono zagadkę Truso – wielkiego pru- ruńskim w 1466 roku z rąk krzyżackich we władanie pol- skiego ośrodka portowo-handlowego, o którego istnie- skich królów. Na giełdzie zbożowej w Amsterdamie wy- niu dowiedzieliśmy się z relacji pochodzącej z końca IX różniano w okresie złotego wieku Rzeczypospolitej tylko wieku. Osada została odnaleziona na wschodnim krańcu dwa rodzaje polskiej pszenicy – sandomierską i żuławską. Żuław, w miejscowości Janów. Wojny polsko-szwedzkie w XVII wieku oraz niezliczo- Około XIII wieku pojawili się w delcie Wisły osadni- ne konflikty wojenne w pierwszej połowie XVIII wieku cy, którzy łącząc się we wspólnoty nazywane związkami osłabiły tempo rozwoju ekonomicznego Żuław, ale nigdy wałowymi, zapoczątkowali tworzenie skomplikowane- go nie zatrzymały. W okresie międzywojennym większa część Żuław na- Dziedzictwo kulturowe leżała do Wolnego Miasta Gdańska. Wtedy na wielką skalę rozpoczęto modernizację systemu melioracyjnego Nie istnieje w Polsce podobna kraina, tak bardzo nasycona dokonując komasacji polderów. Proces ten został prze- zabytkami kultury materialnej, jak Żuławy. Bardzo war- rwany w ostatnich miesiącach II wojny światowej przez tościowe są doskonale zachowane, nierzadko pochodzące największą katastrofę w dziejach regionu. Przerwane wały ze średniowiecza, zakładane planowo wokół wydłużone- i zniszczone przez Niemców stacje pomp spowodowały go, prostokątnego placu, czyli nawsia, układy osadnicze zatopienie lądu. Jednak w ciągu trzech lat polscy hydro- i ruralistyczne wsi. Architektura domów podcieniowych technicy, dokonując nadludzkiego wysiłku, osuszyli zalane osiągnęła na Żuławach szczyt rozwoju. Drewniane bądź tereny. Z różnych stron Rzeczypospolitej przybyli nowi murowane, o konstrukcji szkieletowej, ze wspartym na osadnicy. kilku słupach misternie skonstruowanym podcieniem, Powszechnie uważa się, że potencjał gospodarczy Żuław, nadają unikatowy charakter budownictwu. Dużą war- zarówno rolniczy, jak i turystyczny, pozostaje ciągle dalece tość poznawczą mają zagrody holenderskie usytuowane nie wykorzystany. na specjalnie usypanych pagórkach, nazywanych terpami. Wyjątkowo dużo jest na Żuławach zabytkowych obiektów sakralnych. Podziw wzbudzają gotyckie ceglane wiejskie kościoły i ich ruiny, a także stare pozosta- wiające niesamowite wrażenie pomen- nonickie cmentarze. Wielką gratką są liczne budowle hydrotechniczne: kanały, śluzy, wały przeciwpowo- dziowe oraz mosty podnoszone i obrotowe. Szkoda, że z kra- jobrazu prawie zniknęły liczne niegdyś tradycyj- ne wiatraki. Może kiedyś uda się zre- konstruować żuław- ską pompę wiatra- kową? Zwiedzanie Głównymi osiami rozwoju turystyki na Żuławach są terytorialnych na ziemiach polskich, istniejących już od Szlak Mennonitów i Pętla Żuławska. Łączą lądem i wodą średniowiecza. wydarzenia i zabytkowe obiekty związane z dziedzictwem Jak wyglądało tuż przed wybuchem wojny gospodar- kulturowym i naturalnym regionu. ne i dobrze urządzone miasteczko? Unikatowa makieta Muzeum Żuławskie w Żuławskim Parku Historycznym przedstawia Tiegenhof – dawny Nowy Dwór Gdański – to okruchy przeszłości ocalone w przedmiotach codzien- miejscowość posiadającą basen, wodociągi, dom kultury, nego użytku i narzędziach pracy dawnych mieszkańców pałac młodzieży ze stadionem, park miejski, szkoły śred- tych ziem, to archiwum nie istniejących miejsc, zatrzyma- nie, porty i przystanie, nadrzeczne spichlerze, przemysł nych w czasie chwil z życia miasta i okolicy. eksportujący swoje wyroby... Stała wystawa muzealna „Na polskich polderach”, po- Ostatni wiatrak odwadniający na ziemiach polskich jest święcona mennonitom, opowiada o problemach i dyle- już nie do odratowania. Ze szczątków eksponowanych matach tułaczy, o przystosowaniu się oraz o zachowaniu w muzeum, archiwalnych zdjęć i rysunków można poznać tożsamości, o mniejszości kulturowej i religijnej jako sile jego dawny wygląd i historię. Na rekonstrukcję trzeba ekonomicznej, o szczęściu i przeznaczeniu. Jakąż nie- będzie jednak nieco poczekać. spodziankę stanowi w tym miejscu ekspozycja o Annie Trzy kilometry od Nowego Dworu Gdańskiego przy dro- German – wybitnej polskiej śpiewaczce, mającej swoje dze do Stegny, obok domu podcieniowego i gotyckiego rodzinne korzenie na Żuławach! kościoła – obecnie cerkwi greckokatolickiej, w Żelicho- „Magazynek strażnika wałowego” uczy nas jak groźnym wie-Cyganku wydobyto z ziemi i wyeksponowano blisko żywiołem jest woda i jak Żuławiacy przez stulecia ra- 80 kamieni nagrobnych z XVII i XVIII wieku... Jest to, dzili sobie z powodziami. Tu można wysłuchać opowie- jedna z największych w Polsce, wystawa najstarszej sztuki ści o związkach wałowych – najstarszych samorządach sepulkralnej – Muzeum Żuławskie na otwartej przestrzeni. Mennonici to pacyfistyczny odłam chrześcijan anabap- tystów, czyli nowochrzczeńców. Swoją nazwę i powstanie zawdzięcza pochodzącemu z Fryzji Menno Simonsowi, który stworzył i spisał na początku XVI wieku podstawo- we zasady doktryny religijnej. Jeszcze w tym samym wieku mennonici, prześladowani w swojej ojczyźnie, przybyli na tereny tolerującej innowierców Rzeczypospolitej,