Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Dla Powiatu Górowskiego Na Lata 2011 – 2014 Z Perspektywą Na Lata 2015-2018

AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011 – 2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Góra 2011 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

ul. Niemodlińska 79 pok. 22-23 45-864 Opole tel./fax. 77/454-07-10, 77/474-24-57 kom. 605-26-24-27, 607-79-05-85 mail: [email protected], [email protected]

Wykonawcą Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Górowskiego na lata 2011 – 2014 z perspektywą na lata 2015-2018 był zespół firmy ALBEKO z siedzibą w Opolu w składzie:

mgr inż. Beata Podgórska mgr inż. Jarosław Górniak mgr inż. Paweł Synowiec mgr Marta Stelmach mgr inż. Marta Dubiel Mateusz Podgórski

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE ...... 8 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU .... 9 3. CHARAKTERYSTYKA POWIATU GÓROWSKIEGO ...... 11 3.1. INFORMACJE OGÓLNE ...... 11 3.2. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE ...... 13 3.3. WARUNKI KLIMATYCZNE ...... 13 3.4. UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI, GEOMORFOLOGIA, GEOLOGIA...... 14 3.5. ANALIZA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO POWIATU GÓROWSKIEGO...... 16 3.5.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego ...... 16 3.5.1.2. Zabytki ...... 17 3.6. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA ...... 21 3.7. SYTUACJA GOSPODARCZA ...... 22 3.8. ROLNICTWO ...... 25 3.9. INFRASTRUKTURA TECHNICZNO - INŻYNIERYJNA ...... 27 3.9.1. Zaopatrzenie Powiatu Górowskiego w energię cieplną...... 27 3.9.2. Charakterystyka systemu zaopatrzenia w gaz ziemny ...... 28 3.9.3. Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną...... 29 3.9.4. Infrastruktura transportowa...... 30 3.9.5. Zaopatrzenie w wodę ...... 34 3.9.6. Odprowadzenie ścieków ...... 35 4. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU ...... 40

4.1. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OPRACOWANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU GÓROWSKIEGO...... 40 4.1.1. Zasady realizacji programu ...... 40 4.1.1.1. Polityka Ekologiczna Państwa ...... 41 4.1.1.2. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 zuwzględnieniem lat 2012-2015...... 41 5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU GÓROWSKIEGO...... 43 6. ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 ...... 43 6.1. CELE EKOLOGICZNE...... 46 6.1.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym ...... 46 6.1.2. Kryteria o charakterze środowiskowym ...... 46 6.1.3. Priorytety ekologiczne dla Powiatu Górowskiego...... 47 7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH ...... 48 7.1. ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE ...... 48 7.1.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 48 7.2. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W DZIAŁANIACH NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 49 7.2.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 49 7.3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY W ŚRODOWISKU ...... 50 7.3.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 51 7.4. ASPEKT EKOLOGICZNY W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM...... 51 7.4.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 51 8. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH ...... 52 8.1. OCHRONA PRZYRODY ...... 52 8.1.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 70 8.2. OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW ...... 71 8.3. RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODNYMI ...... 75 8.3.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 76 8.4. KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONA PRZED POWODZIĄ ...... 76 8.4.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 80 8.5. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI ...... 81 8.5.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 81 8.6. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI ...... 87 3

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

8.6.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 92 9. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO...... 93 9.1. ŚRODOWISKO A ZDROWIE ...... 93 9.1.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 93 9.2. JAKOŚĆ POWIETRZA ...... 94 9.2.1. Cel średniookresowy do 2018...... 98 9.3. OCHRONA WÓD ...... 99 9.3.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 109 9.4. GOSPODARKA ODPADAMI ...... 110 9.5. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU ...... 122 9.5.1. Cel średniookresowy do 2018...... 128 9.6. ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 129 9.6.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 131 9.7. POWAŻNE AWARIE ...... 132 9.7.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 135 9.8. WYKORZYSTANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII ...... 136 9.8.1. Cel średniookresowy do 2018 r...... 139 10. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA 2011 – 2014...... 140 11. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU...... 147 12. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 149 13. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU ...... 151 14. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ...... 131 15. LITERATURA...... 155

Spis rysunków: Rysunek 1. Powiat Górowski ...... 11 Rysunek 2. Mapa Powiatu Górowskiego...... 13 Rysunek 3. Powiat Górowski na tle podziału fizycznogeograficznego...... 15 Rysunek 4.Mapa lokalizacji Podstrefy Góra ...... 24 Rysunek 5.Mapa zagospodarowania Podstrefy Góra ...... 24 Rysunek 6. Przebieg gazociągów na terenie Powiatu Górowskiego...... 29 Rysunek 7. Przebieg linii energetycznych najwyższych napięć przez teren województwa dolnośląskiego...... 30 Rysunek 8. Mapa dróg na terenie Powiatu Górowskiego ...... 32 Rysunek 9. Przebieg linii kolejowych na terenie Powiatu Górowskiego (linia 372)...... 33 Rysunek 10. Mapa obszarów Natura 2000 na terenie Powiatu Górowskiego...... 62 Rysunek 11. Tereny leśne na terenie Powiatu Górowskiego...... 73 Rysunek 12. Uszkodzenia lasów na terenie Powiatu Górowskiego...... 74 Rysunek 13. Obszar zalewowy powodzi z 1997r...... 76 Rysunek 14. Obszar zalewu Q 1% na terenie Powiatu Górowskiego ...... 78 Rysunek 15. Główne inwestycje Programu dla Odry 2006...... 79 Rysunek 16. Główne zbiorniki wód podziemnych w województwie dolnośląskim ...... 105 Rysunek 17. Mapa lokalizacyjna składowisk oraz instalacji do odzysku odpadów ...... 117 Rysunek 18. Lokalizacja punktów pomiarowo- kontrolnych monitoringu hałasu komunikacyjnego na terenie Powiatu Górowskiego w 2008 roku...... 125 Rysunek 19. Przewidywana lokalizacja farm wiatrowych w MPZP gmin Powiatu Górowskiego. 138 Rysunek 20. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska...... 150

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Spis tabel: Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów w Powiecie Górowskim...... 16 Tabela 2. Liczba ludności w Powiecie Górowskim...... 22 Tabela 3. Podział podmiotów gospodarki narodowej...... 25 Tabela 4. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w powiecie w latach 2007-2010. ... 25 Tabela 5. Struktura gospodarstw rolnych na terenie Powiatu Górowskiego...... 26 Tabela 6. Struktura głównych zasiewów w Powiecie Górowskim wg Powszechnego Spisu Rolnego 2002...... 26 Tabela 7. Bonitacja gruntów w Powiecie Górowskim...... 27 Tabela 8. Dostęp do sieci gazowej w gminach Powiatu Górowskiego...... 29 Tabela 9. Wykaz dróg wojewódzkich położonych w granicach administracyjnych Powiatu Górowskiego i odcinków dróg wojewódzkich przebiegających poza powiatem ...... 31 Tabela 10. Wykaz dróg powiatowych na terenie Powiatu Górowskiego...... 31 Tabela 11. Zwodociągowanie i skanalizowanie gmin w Powiecie Górowskim...... 35 Tabela 12. Sieć wodociągowa w Powiecie Górowskim...... 35 Tabela 13. Charakterystyka oczyszczalni ścieków zlokalizowanych w Powiecie Górowskim ...... 36 Tabela 14. Sieć kanalizacyjna w Powiecie Górowskim w 2009 r...... 37 Tabela 15. Dane dot. gospodarki ściekowej w Powiecie Górowskim w latach 2007-2010r...... 37 Tabela 16. Dotacje ze środków PFOŚiGW w latach 2007-2009...... 45 Tabela 17. Udział procentowy powierzchni obszarów chronionych w powiatach województwa dolnośląskiego...... 52 Tabela 18. Udział powierzchni obszarów chronionych w gminach Powiatu Górowskiego...... 53 Tabela 19. Wykaz pomników przyrody na terenie Powiatu Górowskiego...... 54 Tabela 20. Zagrożone, rzadkie i chronione gatunki roślin naczyniowych stwierdzone na obszarze powiatu, na podstawie badań prowadzonych podczas waloryzacji przyrodniczej: ...... 63 Tabela 21. Zagrożone, rzadkie i chronione gatunki zwierząt stwierdzone na obszarze powiatu, na podstawie badań prowadzonych podczas waloryzacji przyrodniczej (Gmina Góra): ...... 65 Tabela 22. Wskaźnik lesistości poszczególnych gmin Powiatu Górowskiego...... 72 Tabela 23. Powierzchnia zalesień w gminach w latach 2005 - 2008 ...... 74 Tabela 24. Zbiorniki wodne na terenie Powiatu Górowskiego...... 77 Tabela 25. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych na obszarze rolniczego wykorzystania ścieków Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego S.A. w Niechlowie...... 82 Tabela 26. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych na obszarze gospodarstwa we Wronińcu (Gmina Niechlów)...... 83 Tabela 27. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych na obszarze gospodarstwa w m. Witoszyce i Siciny (Gmina Góra)...... 84 Tabela 28. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych wokół składowiska odpadów komunalnych w m. Wrząca Śląska (Gmina Wąsosz)...... 85 Tabela 29. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych wokół składowiska w m. Wronów...... 85 Tabela 30. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych wokół składowiska w m. Rudna Wielka...... 86 Tabela 31. Zasoby geologiczne i przemysłowe złóż na terenie Powiatu Górowskiego ...... 89 Tabela 32. Lokalizacja i parametry stacji pomiarowej w Powiecie Górowskim...... 96 Tabela 33. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok 2010 ...... 97 Tabela 34. Zbiorniki wodne występujące na terenie Powiatu Górowskiego ...... 100 Tabela 35. Przekroje pomiarowo–kontrolne wód powierzchniowych w 2010 r...... 102

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 36. Wyniki oceny wykonanej dla punktów pomiarowo-kontrolnych badanych w jednolitych częściach wód w roku 2010...... 102 Tabela 37. Ocena eutrofizacji wód narażonych na eutrofizację w punkcie Orla, ujście do Baryczy w 2010 roku ...... 103 Tabela 38. Charakterystyka zbiorników wód podziemnych na terenie Powiatu Górowskiego...... 105 Tabela 39. Punkty pomiarowo- kontrolne na terenie Powiatu Górowskiego w 2010 roku ...... 107 Tabela 40. Ocena jakości wód podziemnych na terenie Powiatu Górowskiego w 2010 roku ...... 107 Tabela 41. Ilość i rodzaje odpadów z sektora komunalnego zebranych z terenu Powiatu Górowskiego oraz sposób ich zagospodarowania w latach 2009-2010 ...... 111 Tabela 42. Ilość odpadów niebezpiecznych wytworzonych na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2009-2010 z podziałem na grupy odpadów ...... 114 Tabela 43. Ilość odpadów innych niż niebezpieczne wytworzonych na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2007-2010 z podziałem na grupy odpadów ...... 115 Tabela 44. Ilość odpadów pochodzących z sektora gospodarczego poddanych procesom odzysku lub unieszkodliwiania na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2009-2010 ...... 116 Tabela 45. Zestawienie informacji na temat instalacji do odzysku, znajdujących się na terenie Powiatu Górowskiego - stan na 21 października 2011 r...... 116 Tabela 46. Ilości wyrobów azbestowych w poszczególnych gminach Powiatu Górowskiego...... 118 Tabela 47. Wyniki pomiaru hałasu komunikacyjnego na terenie Powiatu Górowskiego w 2008 roku...... 126 Tabela 48. Wyniki pomiarów analizowanych odcinków dróg krajowych w Powiecie Górowskim. 126 Tabela 49. Wyniki pomiarów analizowanych odcinków dróg wojewódzkich w Powiecie Górowskim...... 127 Tabela 50. Urządzenia nadawczo – odbiorcze telefonii komórkowej na terenie Powiatu Górowskiego...... 131 Tabela 51. Jednostki OSP na terenie Powiatu Górowskiego (w tym włączone do KSRG)...... 134 Tabela 52. Zadania służące do realizacji celów priorytetowych oraz nakłady inwestycyjne Powiatu Górowskiego w latach 2011-2014. (na podstawie Wieloletniej Prognozy Finansowej Powiatu Górowskiego i Gmin z terenu Powiatu) ...... 140 Tabela 53. Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu ochrony środowiska Powiatu Górowskiego...... 147 Tabela 54. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem...... 150

WYKAZ SKRÓTÓW ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa DZMiUW Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu ECONET Krajowa Sieć Ekologiczna EFRROW Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich EMAS Eco Management and Audit Scheme Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu GPZ Główny Punkt Zasilania GSM Global System for Mobile Communication - standard telefonii komórkowej GZWP Główny Zbiornik Wód Podziemnych JCW Jednolite Części Wód Podziemnych KAG Kategorie Agronomiczne Gleb KSE Krajowy System Energetyczny KSRG Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy MEW Małe Elektrownie Wodne MŚ Minister Środowiska OCHK Obszar Chronionego Krajobrazu OSP Ochotnicza Straż Pożarna 6

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

PEM Promieniowanie elektromagnetyczne PEP Polityka Ekologiczna Państwa PGR Państwowe Gospodarstwa Rolne PIG Państwowy Instytut Geologiczny PIP Państwowa Inspekcja Pracy PIS Państwowa Inspekcja Sanitarna PKP Polskie Koleje Państwowe PN Polska Norma ppk Punkt pomiarowo kontrolny PSE Polskie Sieci Energetyczne PSP Państwowa Straż Pożarna PSSE Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna RPO WD Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego SDR Średni dobowy ruch - współczynnik przeliczeniowy SRP Stacja redukcyjno-pomiarowa THM Trihalometanol UE Unia Europejska UMTS Universal Mobile Telecomunication System – Uniwersalny System Telekomunikacji Ruchomej WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WHO World Health Organization - Światowa Organizacja Zdrowia WIOŚ Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska WWA Węglowodory aromatyczne RLM Równoważna liczba mieszkańców RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej WUS Wojewódzki Urząd Statystyczny WSSE Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna ZZR Zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ZDR Zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

1. WPROWADZENIE Rozwój cywilizacyjny i wielokierunkowa ekspansja człowieka spowodowały, szczególnie na terenach od wielu lat objętych presją przemysłu oraz gospodarstw rolnych (byłych PGR-ów), znaczną degradację środowiska naturalnego – zanieczyszczenie jego poszczególnych komponentów, wyczerpywanie się zasobów surowcowych, ginięcie gatunków zwierząt i roślin, a także pogorszenie stanu zdrowia ludności na terenach przeobrażonych na niespotykaną dotychczas skalę. Dlatego przyjmuje się, że jednym z najważniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Istota rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju. Wskazane zostało również, że ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne. Powiaty należą do władz publicznych, zatem na nich również spoczywa obowiązek wykonywania zadań z zakresu ochrony środowiska oraz odpowiedzialność za jakość życia mieszkańców. Dodatkowym wyzwaniem stało się członkostwo w Unii Europejskiej oraz związane z nim wymogi. Trudnym zadaniem, czekającym samorządy jest wdrożenie tych przepisów i osiągnięcie standardów UE w zakresie m.in. ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Zadanie takie ma spełniać wieloletni program ochrony środowiska. Program jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele i kierunki polityki ekologicznej samorządu Powiatu Górowskiego i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako główny instrument strategicznego zarządzania powiatu w zakresie ochrony środowiska, podstawy tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, będzie również przesłanką konstruowania budżetu powiatu, płaszczyzną koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej oraz podstawą do ubiegania się o fundusze celowe. Cele i działania proponowane w Programie ochrony środowiska posłużą do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa Powiatu Górowskiego, które służyć będą poprawie stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie powiatu. Program ochrony środowiska przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w Powiecie Górowskim będzie miało charakter procesu ciągłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania “kroczącego”, polegającej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych i wydłużaniu horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego, polegającej na: określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego dla Powiatu Górowskiego, zawierającej charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska wraz z oceną stanu; określeniu kreatywnej części Programu poprzez konkretyzację (uszczegółowienie) celów głównych oraz ich operacjonalizację w postaci sformułowania listy działań; scharakteryzowaniu uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawno-instytucjonalnych, źródeł finansowania, ocen oddziaływania na środowisko planowania przestrzennego; określeniu zasad monitorowania.

Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane ze Starostwa Powiatowego w Górze, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, a także prace instytutów i placówek naukowo – badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura fachowa. Od podmiotów gospodarczych z terenu gminy uzyskano bieżące informacje dotyczące szerokiej problematyki ochrony środowiska, z których wnioski zostały uwzględnione w Programie. Jako punkt odniesienia dla programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2010.

Program oparty jest na zapisach następujących dokumentów: - Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 – tekst jednolity – z późniejszymi zmianami). Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. - Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016”. – Warszawa 2008 r. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować: stan wyjściowy cele średniookresowe do 2016 roku kierunki działań w latach 2009 – 2012 monitoring realizacji Programu nakłady finansowe na wdrożenie Programu - Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych, a mianowicie: kierunki działań systemowych, ochrona zasobów naturalnych, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. - Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015. W dokumentach tych określono długoterminową politykę ochrony środowiska odpowiednio dla województwa dolnośląskiego oraz Powiatu Górowskiego, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. - Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W powiatowym programie powinny być uwzględnione: zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków samorządów gminnych, instytucji i przedsiębiorstw, osób fizycznych oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wyższego, bądź instytucji działających na terenie powiatu, ale podległych bezpośrednio organom centralnym) zadania własne powiatu (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji powiatu),

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Niniejszy dokument będzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi obecnie dokumentami wyższego szczebla oraz aktami wykonawczymi do ustawy “Prawo ochrony środowiska” i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których treść powinna być uwzględniana w Programie.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

3. CHARAKTERYSTYKA POWIATU GÓROWSKIEGO

3.1. Informacje ogólne Powiat Górowski położony jest w północnej części województwa dolnośląskiego. Graniczy od północy i północnego wschodu z powiatami leszczyńskim i rawickim, które należą do województwa wielkopolskiego. Od południowego wschodu graniczy z powiatem trzebnickim, od południa z pow. wołowskim, od południowego zachodu z pow. lubińskim, a od zachodu z pow. głogowskim i wschowskim (woj. lubuskie). Od strony zachodniej naturalną granicę Powiatu Górowskiego stanowi rzeka Odra. W skład powiatu wchodzą 4 gminy: 2 gminy miejsko-wiejskie: Góra i Wąsosz oraz 2 gminy wiejskie: Niechlów i Jemielno. Powiat zajmuje teren o powierzchni 738,27 km2, co stanowi 3,7% powierzchni województwa dolnośląskiego i należy do powiatów średniej wielkości.

Rysunek 1. Powiat Górowski

Źródło: www.gminy.pl, województwo dolnośląskie/powiat górowski

Jest to obszar szerokich pradolin rzecznych Odry i Baryczy. W granicach powiatu płynie ponadto rzeka Orla. Łączna długość rzek w Powiecie Górowskim wynosi 230,6 km. Powiat Górowski to nie tylko mnogość rzek i oczek wodnych zasobnych w ryby, ale przede wszystkim piękne oraz bogate runo leśne i zwierzyna. Kompleksy leśne zajmują ok. 28 % powierzchni powiatu. Brak ekspansji przemysłu, a przy tym specyfika terenu (podmokłe tereny) sprawiły, że zachowały się tutaj kompleksy leśne i zespoły wiekowej roślinności. Powiat górowski cechuje klimat umiarkowany. Znajduje się on w strefie ścierania się łagodnego klimatu oceanicznego (z zachodu) i klimatu kontynentalnego ( od wschodu). Przez Powiat Górowski przebiegają drogi krajowe i wojewódzkie, funkcjonuje sieć dróg powiatowych i gminnych. Dominującym sektorem gospodarki powiatu jest rolnictwo, oparte na małoobszarowych gospodarstwach rolnych, oraz przetwórstwo rolno-spożywcze. Poważnym problemem rolnictwa jest własność gruntów. Pozostałe po rozpadzie PGR-ów gospodarstwa znalazły nowych właścicieli, powstały duże gospodarstwa rolne zarządzane przez prywatnych właścicieli. Część obszarów rolnych jest we władaniu Agencji Nieruchomości. Na terenie powiatu działa ok. 2 771 różnorodnych podmiotów gospodarczych, z czego znaczną część stanowią firmy handlowe. Funkcjonują także zakłady przetwórstwa mięsnego, Zakład Przemysłu Ziemniaczanego, producenci odzieży, tartak, firmy zajmujące się dostarczaniem opału, usługami transportowymi, Spółdzielnia Mleczarska” Demi”, „Społem” Powszechna Spółdzielnia Spożywców w Górze, Spółdzielnia Inwalidów „Jedność” w Górze, stolarnie, hurtownie materiałów budowlanych, firmy blacharsko-ślusarskie. Na terenie powiatu zlokalizowane są kopalnie gazu ziemnego. Jest on najcenniejszą kopaliną występującą na terenie całego powiatu. Powiat górowski jest zasobny w niezbędne dla budownictwa piaski i żwiry. Funkcjonujące na terenie powiatu żwirownie zaopatrują w ten surowiec nie tylko lokalne firmy, ale również ościenne powiaty. W powiecie

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 funkcjonują Banki Spółdzielcze, BZ WBK, PKO BP. Ciekawe formy wypoczynku oferują nam gospodarstwa agroturystyczne. Większość mieszkańców utrzymuje się z pracy na roli oraz z pracy zarobkowej w gospodarstwach powstałych po rozpadzie PGR-ów. Znaczna część mieszkańców Powiatu Górowskiego utrzymuje się z pracy w Hucie Miedzi w Głogowie, Kopalni Rudy Miedzi Lubin-Polkowice. Ponadto część mieszkańców pracuje w takich placówkach jak: Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin, Kancelarie Notarialne, biura rachunkowe, placówki PKO BP, BZ WBK, BGZ, BS. Jest również spora część ludności (bezrobotni w tym znaczna część bez prawa do zasiłku), którzy korzystają z usług pomocy społecznej (zasiłki celowe i okresowe). Niewielka liczba mieszkańców Powiatu Górowskiego pracuje zarobkowo poza granicami województwa i zagranicą.

Miasto i Gmina Góra położona jest w środkowej i północnej części Powiatu Górowskiego. Powierzchnia gminy zajmuje 268,74 km2, składa się z 36 sołectw o charakterze rolniczo- przemysłowym. Największą część terytorium gminy zajmują grunty rolne, które wpływają na rolniczy charakter gminy. Miasto i Gmina Góra ma charakter rolniczy. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców tej gminy jest rolnictwo oraz przemysł związany z rolnictwem. Na terenie gminy funkcjonują różnorodne podmioty gospodarcze (według danych GUS na koniec 2010r. zarejestrowanych było około 1 789 podmiotów). Funkcjonuje przetwórstwo rolno-spożywcze, mleczarskie, przetwórstwo owocowo- warzywne oraz sieć sklepów.

Miasto i Gmina Wąsosz położona jest w południowo-wschodniej części Powiatu Górowskiego, zajmuje teren o powierzchni ponad 193 km2. Gmina składa się z 32 sołectw. Gmina ta jest gminą o typowym rolniczym charakterze. Na terenie gminy działa około 541 podmiotów gospodarczych. Działające tu firmy są silnie związane z lokalną społecznością dając tym samym utrzymanie tutejszej wspólnocie. Ponadto gmina dysponuje bardzo atrakcyjnie położonymi terenami inwestycyjnymi. W celu umożliwienia rozwoju poza rolniczej działalności produkcyjnej wyznaczone są trzy kompleksy terenów kwalifikujących się do lokalizacji nieuciążliwych zakładów przemysłowych, rzemieślniczych, a także baz i składów. Na terenie gminy znajdują się też obiekty komunikacji samochodowej: stacje benzynowe, motele. W gminie funkcjonują lokalne firmy głównie w przetwórstwie spożywczym, stolarstwie oraz produkcji metalowej, które gwarantują prace nielicznym grupom lokalnej społeczności.

Gmina Jemielno położona jest w północnej części województwa dolnośląskiego w Powiecie Górowskim między doliną rzeki Odry i Baryczy. Zajmuje powierzchnię 123,8 km2. Gmina składa się z 21 sołectw i jest to gmina typowo rolnicza. Gmina Jemielno jest najmniejszą gminą Powiatu Górowskiego zarówno pod względem obszaru jak i liczby ludności, którą zamieszkuje w 18 wsiach i 8 przysiółkach. Gmina Jemielno jest gminą typowo rolniczą, charakteryzującą się niskim zaludnieniem, a więc rolnictwo i dochody z przemysłu rolniczego stanowią główne źródło utrzymania tutejszej ludności. Większa część ludności tej gminy utrzymuje się z pracy w swoich gospodarstwach rolnych. Obecnie na terenie Gminy Jemielno działa 170 podmiotów gospodarczych.

Gmina Niechlów zajmuje powierzchnię 152 km2, jest w pełni zwodociągowana i stelefonizowana. W gminie znajduje się 21 sołectw. Obecnie na terenie Gminy Niechlów działa 271 podmiotów gospodarczych. Przeważają podmioty z dziedziny handlu hurtowego i detalicznego. Liczną grupę stanowią zakłady rzemieślnicze: stolarstwo, mechanika, usługi leśne, budowlane i transportowe. W przeważającej części to firmy rodzinne zatrudniające do 2 osób. Firmy świadczące usługi w branży budowlanej zatrudniają sezonowo od 5-6 osób. Gmina Niechlów podobnie jak sąsiednie gminy Powiatu Górowskiego to okręg typowo rolniczy.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Rysunek 2. Mapa Powiatu Górowskiego.

3.2. Położenie geograficzne. Według podziału Polski na jednostki fizyczno-geograficzne (J. Kondracki, 1994), teren Powiatu Górowskiego leży w zasięgu trzech makroregionów. Pierwszym jest Nizina Południowowielkopolska, której mezoregion Wysoczyzną Leszczyńska wkracza na obszar powiatu w jego północno-wschodniej części. Drugim makroregionem jest Obniżenie Milicko - Głogowskie, reprezentowane na tym terenie przez dwa mezoregiony, przecinające powiat górowski w kierunku NW - SE : - Pradolina Głogowska, rozciągająca się od zachodu wzdłuż rzeki Baryczy, - Kotlina Żmigrodzka, której dwa mikroregiony obejmują południowo-wschodnie krańce powiatu: Kotlina Środkowej Baryczy w okolicy miejscowości Wąsosz oraz Równina Prusicka w rejonie rzek Łacha i Młyniec. Trzecim makroregionem na obszarze Powiatu Górowskiego jest Wał Trzebnicki, którego mezoregion Obniżenie Ścinawskie oraz mikroregion Wzgórza Wińskie obejmują południowe krańce Powiatu Górowskiego.

3.3. Warunki klimatyczne Na całym obszarze Powiatu Górowskiego panują właściwie jednolite warunki klimatyczne. Powiat cechuje umiarkowany klimat - suchy i ciepły. Wahania temperatur są tutaj mniejsze od przeciętnych w Polsce, wiosny i lata są wczesne i ciepłe, a zimy łagodne. Średnia temperatura roczna wynosi 8 °C i zaliczana jest do wysokich, średnia temperatura lipca wynosi 18°C, a stycznia: -2 °C. W połowie października temperatura po raz pierwszy spada poniżej zera, a po raz ostatni - pod koniec kwietnia. Długość okresu wegetacyjnego to ok. 240 dni. W tym czasie średnia temperatura waha się w granicach 18 °C. Występuje duża liczba dni pochmurnych - ok. 120-145 w roku, a jednocześnie jedne z najniższych w Polsce opady. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych z wielolecia (1951-1980) wynoszą od 500 mm na zachodzie do 600 mm na wschodzie powiatu. Średnia suma opadów za półrocze ciepłe (IV-IX) wynosi 300 mm, za półrocze chłodne (X-lll): 200 mm. Najwięcej opadów przypada na czerwiec i lipiec, najmniej na 13

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 styczeń i luty (pierwsze minimum) oraz październik (drugie minimum). Około 60% opadów przypada na okres wegetacyjny. Średnia maksymalna grubość pokrywy śnieżnej wynosi 10- 15 cm, a utrzymuje się ok. 60 dni. Wiatry przeważają z kierunku zachodniego, a ich średnia prędkość na wysokości 10 m nad powierzchnią terenu wynosi 3.0-3.5 m/s.

3.4. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia Krajobraz powiatu jest urozmaicony. Cały obszar posiada trzy charakterystyczne typy rzeźby.  Na północy i północnym wschodzie jest to fragment glacjalnej Wysoczyzny Leszczyńskiej. Powierzchnie wierzchowin pokrywają piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. Wzdłuż doliny Śląskiego Rowu i Rowu Polskiego leżą plejstoceńskie piaski i żwiry teras rzecznych, a w niższym położeniu piaski i mady holoceńskie. Najbardziej charakterystyczną cechą tego obszaru są bardzo szerokie dna dolin, o wybitnie akumulacyjnym charakterze. Prawie cały obszar odwadniany jest przez Śląski Rów z dopływami oraz Rów Polski, które uchodzą do Baryczy. Jest to obszar ogólnie płaski, jedynie na północ od miasta Góra występuje równina płasko-falista. Obszar w otoczeniu miasta Góra jest najbardziej zróżnicowany pod względem ukształtowania. Wysoczyzna Leszczyńska na południowy wschód od miasta Góra osiąga wysokość 158m n.p.m., co przy poziomie lustra wody Baryczy około 85m n.p.m. daje ponad 70m deniwelacji. Od strony południowej wysoczyzną jest wyraźnie pocięta erozyjnie, co powoduje znaczne jej zróżnicowanie. Nieco większe zróżnicowanie występuje też w rejonie miejscowości Niechlów, gdzie wysoczyzną morenowa jest bardziej porozcinana przez rzeki uchodzące do Baryczy. W strefę Pradoliny Głogowskiej oraz Kotliny Żmigrodzkiej wysoczyzna przechodzi dość wyraźnym progiem o wysokości 90 - 95m n.p.m., powstałym z bocznego jej podcięcia.  W części środkowej powiatu, z północnego-zachodu na południowy-wschód rozciąga się dolina Baryczy, podzielona na dwie części. Od północno-zachodnich granic powiatu po miejscowość Wąsosz jest to Pradolina Głogowska, która dalej na południowy wschód przechodzi w Kotlinę Żmigrodzką. Obszar Pradoliny Głogowskiej i Kotliny Żmigrodzkiej jest szeroką równiną, przez którą przepływają rzeki Odra i Barycz z licznymi dopływami, leżącą na wysokości od około 85m n.p.m. na południowym wschodzie do około 80m n.p.m. na północnym zachodzie. Pradolinę odgranicza od Wysoczyzny Leszczyńskiej krawędź wyznaczona przez drogę biegnącą od punktu leżącego na wysokości 96m n.p.m., przez Osetno i dalej w kierunku miejscowości Ryczeń. Najdalej na południe pradolina sięga do miejscowości Łubów, gdzie Odra opuszcza Obniżenie Ścinawskie i wkracza w obszar Pradoliny. Po przekroczeniu Odry w kierunku zachodnim, krawędź pradoliny biegnie dalej poza granicą powiatu, wzdłóż linii Radoszyce - Chełm - Orsk - Trzęsów i dalej na południowy zachód. Generalnie jest to obszar płaski, z bardzo licznymi śladami starorzeczy, w części północnej często wypełnionymi wodą. W rysunku poziomic zaznaczają się też charakterystyczne kształty licznych, zdenudowanych teras powodziowych. W szerokich dolinach Baryczy, Kanału Świernia i potoku Dziczek zalegają piaski i żwiry teras plejstoceńskich, a na niższym poziomie - piaski i mady holoceńskie. Na piaszczystym podłożu w dolinie Baryczy rozwinęły się wydmy. W widłach dolin Baryczy i Kanału Świernia wyspowo występują piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. Małe wychodnie iłów i piasków trzeciorzędowych znajdują się na wschód od Wąsosza i we Wrzącej Śląskiej.  W części południowej powiatu następuje duża zmiana charakteru rzeźby, ponieważ w zasięg omawianego obszaru wkraczają Wzgórza Wińskie, będące ostatnim, zachodnim członem Wzgórz Trzebnickich i elementem Wału Gór Kocich. Wzgórza Wińskie zwężają Pradolinę Głogowską do około 500m. Od strony zachodniej Wzgórza opadają dość stromo do Obniżenia Ścinawskiego, które w części północnej należy do systemu akumulacyjnych teras pradoliny oraz holoceńskich teras rzecznych. Szerokość obniżenia jest znaczna, miejscami ponad 5 km. Całe obniżenie zostało wypełnione kilkudziesięciometrową warstwą osadów rzecznych. Występują tu liczne starorzecza, martwe odcinki cieków, tereny podmokłe.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Omawiany teren leży w obrębie kompleksu permo - mezozoicznego monokliny przedsudeckiej. Najstarszymi utworami pod powierzchnią permsko-mezozoiczną na tym terenie są krystaliczne skały wału leszczyńskiego, zaliczane przez Stupnicką (1998) do starszego paleozoiku (karbonu). Kompleks osadów permsko- mezozoicznych tworząskały permu (osady czeronego spągowca), traisu i częściowo kredy. Z utworami czerownego spągowca, przylegającymi do wału leszczyńskiego, związane sa złoża gazu ziemnego. Ogółem po obu stronach wału odkryto 70 złóż gazu o zasobach ok. 100 zld m3 oraz 12 złóż ropy naftowej (między innymi w utowrach karbonu). Warstwamoi izolującymi poziomy gazonośne są łupki miedzionośne, sole i iły cechsztynu. Skały osadowe i wulkaniczne starszego podłoża są przykryte luźnymi osadami trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi o miąższości 300-400 m w zachodniej części oraz 100-300 m we wschodniej części powiatu. Oligocen reprezentują piaski glaukonitowe, węgiel brunatny i iły. Osady miocenu są wykształcone w facji burowęglowej i stanowią je iły z przewarstwieniami piasku i wkładkami węgla brunatnego. Sporadycznie występują kwarcyty „ostrzeszowskie". Pokłady węgla brunatnego, o zmiennej miąższości, zostały stwierdzone m.in. na terenie gminy Góra (do 8 m miąższości). Na osadach mioceńskich leżą plioceńskie iły poznańskie, przeławicone piaskami pylastymi. Strop utworów trzeciorzędowych występuje na zmiennych głębokościach. Osady czwartorzędu to utwory plejstoceńskie i holoceńskie. Są to osady akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej, rzecznej, eolicznej oraz osady najmłodsze: torfy i namuły. Utwory plejstocenu, związane ze zlodowaceniami środkowopolskim i północnopolskim, to piaski, żwiry i głazy moren czołowych, piaski i żwiry wodnolodowcowe (osady sandrowe), piaski, żwiry, mułki i mady rzeczne, gliny zwałowe, iły zastoiskowe (nie odsłaniają się na powierzchni terenu) oraz piaski wydmowe, tworzące pokrywy na osadach wodnolodowcowych i rzecznych. Osady holoceńskie to piaski, mułki i żwiry rzeczne, występujące wzdłuż większości dolin rzecznych, które tworzą system terasów zalewowych i nadzalewowych. W dolinie Baryczy, wzdłuż Rowu Śląskiego oraz wielu innych cieków stwierdzone zostały torfy, związane z dużymi obszarami zalewowymi rzek, oraz namuły, tworzące się w dnie licznych drobnych dolinek i zagłębień bezodpływowych.

Rysunek 3. Powiat Górowski na tle podziału fizycznogeograficznego.

Źródło: Na podstawie opracowania ekofizjograficznego województwa dolnośląskiego WBU Wrocław.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

3.5. Analiza zagospodarowania przestrzennego Powiatu Górowskiego.

3.5.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego Strukturę przestrzenną Powiatu Górowskiego charakteryzują: - duże obszary użytków rolnych, - średni stopień zalesienia, - niewielkie obszary zabudowy miejskiej, - bliskość rynku zbytu, - duża liczba obszarów cennych przyrodniczo i prawnie chronionych, - licznie występujące obiekty architektury zabytkowej o dużej wartości kulturowej.

Sfera gospodarcza Powiatu Górowskiego nie jest dobrze rozwinięta. Na gospodarczej mapie Dolnego Śląska zajmuje dalekie miejsce i – co znamienne – niewiele jest sygnałów świadczących o tym, że na tym polu mogą wystąpić w najbliższym czasie istotnie korzystne zmiany. O ile województwo dolnośląskie jako całość należy do grona najbardziej uprzemysłowionych w skali kraju, będąc zarazem regionem silnym ekonomicznie i stosunkowo dobrze dostosowanym do wymagań coraz bardziej konkurencyjnego rynku, to ta część, w której znajduje się Powiat Górowski, w niewielkim stopniu stanowi o potencjale gospodarczym regionu. Dominuje gospodarka rolna w większości małoobszarowam charakteryzuje się przestarzałą strukturą i niską wydajnością. Obecnie wśród małych firm, których jest na terenie powiatu ok. 2 771, zdecydowaną większość stanowią drobne przedsiębiorstwa działające w sferze handlu detalicznego. Należy jednak zauważyć, iż rozwój tej sfery życia gospodarczego następował w sposób spontaniczny, nieskoordynowany i nierównomierny. Sieć handlowa jest rozproszona i rozdrobniona, dominują małe i słabe kapitałowo sklepy rodzinne. Poziom świadczonych przez nie usług nie jest zadowalający, przede wszystkim nie są one w stanie zaspokoić oczekiwań klientów, gdyż nie dysponują bogatym asortymentem towarów. Ziemia górowska posiada zasoby surowców, głównie gazu ziemnego i kruszyw naturalnych. Analiza wewnętrznych uwarunkowań rozwoju Powiatu Górowskiego wykazuje, że silnymi stronami Powiatu są: - bezpośrednie sąsiedztwo dużych rynków zbytu, - zasoby surowców, zwłaszcza gazu ziemnego i kruszyw, - atrakcyjność przyrodnicza i turystyczna.

3.5.1.1. Formy użytkowania terenów

W Powiecie Górowskim znaczną część obszaru zajmują użytki rolne – ok. 46 789 ha. Strukturę gruntów na terenie powiatu przedstawia tabela poniżej:

Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów w Powiecie Górowskim.

Lp. Rodzaj Wielkość [ha] 1. Użytki rolne 1.1. Grunty orne 35 457,93 1.2. Łąki trwałe 6 098,96 1.3. Pastwiska 5 232,39 Grunty leśne, zadrzewienia i 2. zakrzewienia 2.1. Lasy 21 518,08 2.2. Grunty zadrzewione i zakrzewione 364,75 Grunty zabudowane i 3. zurbanizowane 3.1. Tereny mieszkaniowe 140,93 3.2. Tereny przemysłowe 114,79 3.3. Inne tereny zabudowane 68,86

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Lp. Rodzaj Wielkość [ha] Zurbanizowane tereny 3.4. 44,43 niezabudowane 3.5. Tereny rekreacyjno wypoczynkowe 102,08 3.6. Użytki kopalne 51,4014 4. Tereny komunikacyjne 4.1. Drogi 2038,59 4.2. Koleje 129,40 4.3. Inne komunikacyjne 11,75 5. Wody 5.1. Wody śródlądowe płynące 567,68 5.2. Wody śródlądowe stojące 140,79 5.3. Rowy 532,72 6. Nieużytki 7. Tereny różne Źródło: Dane Starostwa Powiatowego w Górze.

3.5.1.2. Zabytki Przedmiotem ochrony są zachowane elementy struktury przestrzennej o wartości kulturowej, krajobrazowej, a także przyrodniczej np. parki i inne tereny zieleni komponowanej. Ochrona w/w elementów polega głównie na ich zachowaniu, wyeksponowaniu i harmonijnej adaptacji w procesie rozwoju, poprzez powstrzymanie procesów degradacji zabytków, modernizacje techniczną obiektów, a także przywracanie im wartości estetycznej poprzez odpowiednie zabiegi konserwatorskie. Na terenie Powiatu Górowskiego znajdują się ruchomości oraz nieruchomości objęte ochroną prawną na podstawie przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Najcenniejsze nieruchomości posiadają wpis do rejestru zabytków prowadzony przez Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu. Ochroną prawną objęte są również tereny określone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. GÓRA – m. i gm. Bronów - zespół pałacowo-folwarczny, 4 ćw. XIX, 1 ćw. XX, nr rej.: 1147/A z 17.07.1989: - pałac - park - 2 obory - stodoła - gorzelnia Brzeżany - pałac, 2 poł. XVIII, pocz. XX (z najbliższym otoczeniem), nr rej.: 1498 A z 19.05.1994 Chróścina - kościół par. p.w. św. Michała Arch., 1483, 1862, 1932, nr rej.: A/1118/809 z 7.12.1960 - zespół pałacowy, nr rej.: 1168/A z 7.05.1990: - pałac, XVII, XIX - park, XIX - folwark, XIX/XX - figura św. Jana Nepomucena, XVIII Czernina - ośrodek historyczny miasta, nr rej.: 508 z 1.12.1958 - kościół par. p.w. św. Wawrzyńca, XV, 2 poł. XVI, XIX, nr rej.: A/1117/811 z 9.12.1960 - ratusz, Rynek, 1 ćw. XIX, nr rej.: 1370 z 19.08.1965 - szkoła podstawowa, z terenem rekreacyjno-sportowym, 1912, nr rej.: 1490/A z 4.03.1994 - pałac, XVII, 2 poł. XVIII, nr rej.: 493 z 23.02.1959 - dom, ul. Rydzyńska 1, 1 ćw. XIX, nr rej.: 1501/A z 13.10.1994 Czernina Dolna - zespół pałacowy i folwarczny, nr rej.: 1121/A z 26.04.1988: - pałac, 1895

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- park, ok. 1900 - folwark, XIX/XX: - 2 budynki mieszkalne - budynek mieszkalno-gospodarczy - obora - stodoła - kuźnia - spichrz, ok. 1800 - 2 budynki gospodarcze Glinka - kościół fil. p.w. św. Marcina, XV, nr rej.: A/1116/812 z 9.12.1960 - zespół pałacowy, nr rej.: 1371 z 13.08.1965 : - pałac, 2 poł. XVIII, pocz. XX - brama, 2 poł. XVIII - 2 oficyny, 2 poł. XVIII, pocz. XX, nr rej.: 2048 z 25.05.1972 Góra - zespół budowlany i założenie urbanistyczne, XIV-XIX, nr rej.: 360 z 25.11.1956 oraz 1334/A z 7.09.1992 - kościół par. p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej, 1460-1550, poł. XVIII, 1968, nr rej.: A/1110/852 z 17.02.1961 - kościół cmentarny p.w. Bożego Ciała, k.XV, 1690-94, 1705, nr rej.: A/1111/851 z 17.02.1961 - wieża zamkowa, XV/XIX, nr rej.: 845 z 2.02.1961 - brama Głogowska, k. XIV-XIX, nr rej.: 853 z 17.02.1961 - dom, ul. Bolesława Chrobrego 22, pocz. XVIII, XIX/XX, nr rej.: 1080 z 18.02.1964 - dom, ul. Piłsudskiego 29, pocz. XIX, nr rej.: 2049 z 2.06.1972 - szkoła, ul. Poznańska 2, 1923-28, nr rej.: 1515/A z 12.12.1994 - 2 domy, ul. Starogórska 17 i 19, 1 poł. XIX, nr rej.: 2051 z 2.06.1972 - dom, ul. Ściegiennego 27, XVIII, XIX/XX, nr rej.: 2050 z 2.06.1972 - dom (z pozostałością Bramy Polskiej), ul. Wrocławska 1, XV, XVIII, XIX/XX, nr rej.: 1372 z 13.08.1965 - wiatrak-młyn, ul. Sikorskiego 25, 2 poł. XIX, nr rej.: 1086/A z 28.03.1988 Jastrzębia - dwór, ok. 1700, XX, nr rej.: 772 z 5.10.1960 Kłoda Mała - zespół pałacowy i folwarczny, 2 poł. XIX, nr rej.: 1047 z 30.03.1988: - pałac - park - cmentarz (w parku) - kaplica - kapliczka przydrożna - 2 budynki mieszkalne - obora - budynek gospodarczy Ligota - zespół pałacowy, 2 poł. XIX, nr rej.: 1122/A z 27.04.1988: - pałac, 1869 - park - dom stangreta - płatkarnia Osetno - kościół par. p.w. św. Michała Archanioła, XIV-XV,1862 (wieża), nr rej.: A/1114/813 z 13.12.1960 - zespół pałacowy, XVI-XX: - pałac,XVI/XVII, XX, nr rej.: 759 z 27.09.1960 - park (ze strefą widokową), 4 ćw. XIX/XX, nr rej.: 1540/A z 20.04.1995 - folwark północny: - spichrz, 1910, nr rej.: 1420/A z 18.06.1993 - chlewnia, 4 ćw. XIX, nr rej.: 1422/A z 18.06.1993 - folwark południowy, 4 ćw. XIX, nr rej.: 1421/A z 18.06.1993: - budynek mieszkalno-inwentarski - stodoła - waga - ogrodzenie z bramami

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Ryczeń - ruiny pałacu, 3 ćw. XVIII, XX, nr rej.: 774 z 5.10.1960 (nie istnieją) - spichlerz, 1900, nr rej.: 1419/A z 18.06.1993 Sławęcice - kapliczka, na posesji nr 27, k. XVIII, nr rej.: 2057 z 2.06.1972 Stara Góra - układ przestrzenny części wsi, XIII-XX, nr rej.: 1333/A z 1.09.1992 - kościół fil. p.w. św. Jakuba Apostoła, 1450, 1613, nr rej.: A/1113/814 z 15.12.1960 - plebania (nr 192), poł. XVIII, pocz. XX, nr rej.: 1373 z 13.08.1965 Szedziec - zespół pałacowy, XVIII, 1910, nr rej.: 1130/A z 13.10.1988: - pałac - park - budynki gospodarcze Ślubów - zespół pałacowy i folwarczny, XIX-XX, nr rej.: 1120/A z 26.04.1988: - pałac - kaplica - park - folwark: - spichrz - obora - budynek gospodarczy Witoszyce - zespół pałacowy i folwarczny, XVIII, XIX, nr rej.: 1142/A z 8.04.1989: - pałac, pocz. XVIII, 1810, nr rej.: 255/A z 23.04.1951 - park - oranżeria - dom ogrodnika - folwark Zawiścice - wiatrak-młyn (nr 3), przy drodze Kłoda Wielka - Góra, 2 poł. XIX, nr rej.: 1175/A z 19.12.1990 JEMIELNO – gm. Daszów - pałac, 1547-63, 1729-35, 1898-1906, nr rej.: 771 z 5.10.1960 Irządze - gorzelnia, 2 poł. XIX, nr rej.: 1423/A z 18.06.1993 Jemielno - kościół par. p.w. św. Katarzyny, pocz. XVI, 1779-82, 1913, nr rej.: A/1108/896 z 30.06.1961 Kietlów - zespół folwarczny, nr rej.: 1424/A z 18.06.1993: - dwór, 1880 - spichlerz, 1911 - stodoła, pocz. XX - dom mieszkalny nr 12, pocz. XX - dom mieszkalny nr 11, pocz. XX Piotrowice Małe - ruiny dworu barokowego, nr rej.: 773 z 5.10.1960 Psary - pastorówka, ob. dom mieszkalny nr 24, XVIII, nr rej.: 1451/A z 14.09.1993 - dwór, 2 poł. XVII, nr rej.: 2055 z 2.06.1972 NIECHLÓW- gm. Bełcz Wielki - zespół pałacowy i folwarczny, 2 poł. XIX-XX, nr rej.: 1235/A z 9.11.1991: - pałac - park - obora - spichrz - dom mieszkalny (nr 42) - stajnia - gorzelnia Głobice

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- spichrz folwarczny, pocz. XX, nr rej.: 1315/A z 22.06.1992 Karów - zespół dworski, 4 ćw. XIX, nr rej.: 1456/A z 22.09.1993: - dwór - park (pozostałości) Klimontów - dom nr 50, 1 ćw. XX, nr rej.: 1176/A z 6.03.1991 Łękanów - zespół dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: 1021/A z 16.07.1987: - dwór - park - budynki folwarczne Miechów - zespół dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: 1362/A z 18.01.1993: - dwór - park - folwark Naratów - zespół pałacowy i folwarczny : - pałac, 1735, 1900, nr rej.: 254/A z 23.04.1951 - park, 2 poł. XIX, nr rej.: 1238/A z 3.12.1991 - spichrz, poł. XVIII, nr rej.: j.w. - obora, 2 poł. XIX, nr rej.: j.w. Siciny - kościół par. p.w. św. Marcina, 1736-42 , nr rej.: A/1107/897 z 30.06.1961 - ogrodzenie cmentarza kościelnego,mur z bramą i wnękami Drogi Krzyżowej, poł. XVIII, nr rej,: A/1212 z 11.05.2009 - pałac, 1710-60, nr rej.: 775 z 5.10.1960 - wiatrak, XVIII, nr rej.: 1004 z 21.10.1963 Tarpno - zespół dworski i folwarczny, nr rej.: 1344/A z 23.12.1992: - dwór, 4 ćw. XIX, 1930 - park, 2 poł. XIX - 3 obory, 2 poł. XIX Wroniniec - ruiny kościoła, XV/XVI, nr rej.: A/1112/815 z 16.12.1960 - kaplica grobowa rodziny v. Hocke, 1778, nr rej.: A/1120/1174/A z 14.12.1990 - dwór, XVIII/XIX, nr rej.: 776 z 5.10.1960 Żabin - kościół par. p.w. św. Michała Arch., poł. XIV, nr rej.: A1109/858 z 6.04.1961 Żuchlów - wiatrak-młyn (nr 21), mur.-drewn., 1745, nr rej.: A/1141 z 30.03.1989 WĄSOSZ – m. i gm. Bełcz Mały - spichrz folwarczny, 1920, nr rej.: 1428/A z 28.06.1993 Chocieborowice - zespół dworski, nr rej.: 1459/A z 22.09.1993: - dwór, 1776, XIX/XX - oficyna, k. XVIII - park (relikt), XVIII-XIX Czeladź Wielka - kaplica pomocnicza, ob. kościół fil. p.w. św. Stanisława Biskupa, k.XIV, 1610, 1898, nr rej.: A/1119/810 z 7.12.1960 - spichrz folwarczny, 4 ćw. XIX, nr rej.: 1429/A z 28.06.1993 Górka Wąsowska - zespół pałacowy, XIX-XX, nr rej.: 1171/A z 8.08.1990: - pałac - oficyna - park - folwark Kamień Górowski - spichrz folwarczny, k. XIX, nr rej.: 1426/A z 28.06.1993

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Kowalewo - spichrz folwarczny, 1895, nr rej.: 1425/A z 25.06.1993 Ługi - kościół ewangelicki, ob.rzym.kat. fil. p.w. Wniebowzięcia NMP, 1788, nr rej.: A/1105/2052 z 2.06.1972 - plebania, ob. szkoła, szach., 3 ćw. XVIII, nr rej.: 2053 z 2.06.1972 Pobiel - młyn nr 166 (ob. 51), pocz. XX, nr rej.: 1170/A z 8.08.1990 Rudna Mała - pałac, XX, nr rej.: 2054 z 2.06.1972 Sądowel - kościół ewangelicki, ob. rzym.kat. fil. p.w. Matki Bożej Królowej Świata, 2 poł. XIX, nr rej.: A/1103/2056 z 2.06.1972 Sułów Wielki - kościół ewangelicki, ob. rzym.kat. par. p.w. śś. Piotra i Pawła, szach., 1617, 1673, 1913, nr rej.: A/1106/898 z 30.06.1961 Wąsosz - historyczny układ architektoniczny, XIII-XIX, nr rej.: A/1016 z 27.08.2007 - kościół par. p.w. św. Józefa Oblubieńca, ul. Parafialna 8, 1892-94, nr rej.: 1374 z 13.08.1965 - kościół pomocniczy p.w. Niepokalanego Serca NMP, pl. Kościelny 4, k. XIII, 1581, 1710, nr rej.: 1374 z 13.08.1965 - zamek, 2 poł. XVI, k. XVIII, nr rej.: 967 z 13.11.1961 - willa, ul. Krzywa 7, 1896, nr rej.: A/1045 z 19.02.2008 - wodociągowa wieża ciśnień (kolejowa), 1912, nr rej.: 1416/A z 3.07.1993 Wiklina - zespół dworski i folwarczny, k. XVIII-XIX: - dwór, nr rej.: 1956 z 25.03.1969 - park, nr rej.: 1343/A z 15.12.1992 - cmentarz rodowy, nr rej.: j.w. - folwark, nr rej.: 1343 z 15.12.1992: - 2 domy mieszkalne - obora - stajnia i stodoła - magazyn i spichrz - stajnia (magazyn) - budynek gospodarczy Wrząca Śląska - zespół dworski, nr rej.: 1458/A z 21.09.1993: - dwór, k. XVIII, 1920 - park (relikt) - wieża ciśnień folwarczna z garażem, 1921, nr rej.: 1427/A z 28.06.1993

3.6. Sytuacja demograficzna

Według danych pozyskanych z Bazy Danych Lokalnych prowadzonej przez Główny Urząd Statystyczny – liczba mieszkańców w Powiecie Górowskim na koniec 2010 r. wynosiła 36 653 osób, z czego w miastach zamieszkiwało 15 214 osób (ok. 41,5%), a na terenach wiejskich 21 439 osób (ok. 58,5 %). W porównaniu z 2007 r. nastąpił spadek liczby mieszkańców ogółem o 152 osób (ok. 0,41 %). Liczba mieszkańców w miastach (w analizowanych latach) zmniejszyła się o 101 osób (ok. 0,66 %), natomiast na terenach wiejskich liczba mieszkańców zmniejszyła się o 51 osób (ok. 0,24 %). Główną przyczyną ogólnego spadku liczby ludności w latach 2007-2010 w skali powiatu był ujemny przyrost naturalny. Ilość mieszkańców w poszczególnych gminach jest zróżnicowana (tabela poniżej). Średnia gęstość zaludnienia w Powiecie Górowskim na koniec 2010r. wyniosła ok. 50 osób/km2, przy czym występuje zróżnicowanie wewnątrzregionalne (Gmina Góra skupia ok. 57,2 % mieszkańców powiatu). Szacuje się, że w kolejnych latach będzie następował dalszy spadek liczby ludności.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 2. Liczba ludności w Powiecie Górowskim. Liczba ludności w roku: Gmina M/W Szacunkowo 2007 2008 2009 2010 2011 2014 2018 M 12 548 12 525 12 470 12 463 12 438 12 364 12 264 Góra W 8 485 8 503 8 480 8 511 8 519 8 545 8 579 Jemielno W 3 171 3 158 3 134 3 120 3 104 3 058 2 997 Niechlów W 5 136 5 115 5 131 5 114 5 106 5 083 5 053 M 2 767 2 778 2 764 2 751 2 745 2 729 2 707 Wąsosz W 4 698 4 710 4 735 4 694 4 689 4 675 4 657 RAZEM M 15 315 15 303 15 234 15 214 15 183 15 093 14 971 RAZEM W 21 490 21 486 21 480 21 439 21 418 21 361 21 286 SUMA M+W 36 805 36 789 36 714 36 653 36 601 36 454 36 257 M – miasto, W – teren wiejski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych ze strony www.stat.gov.pl

3.7. Sytuacja gospodarcza Teren Powiatu Górowskiego to głównie obszary rolnicze, z przewagą gospodarstw indywidualnych, co spowodowało że na tym terenie rozwinął się głównie przemysł przetwórstwa spożywczego. Do tych zakładów można zaliczyć między innymi Spółdzielnię Mleczarską "Demi", Cukrownię "Góra Śląska", Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego, Zakłady Zbożowo Młynarskie "PZZ" oraz kilka mniejszych przedsiębiorstw z tej branży, np., Zakład Przetwórstwa Owocowo - Warzywnego "Rundoland", Zakład Przetwórstwa Spożywczego "Harpol", czy "Społem" Powszechna Spółdzielnia Spożywców. Poza branżą spożywczą na terenie ziemi górowskiej występuje jeszcze przemysł maszynowy, odzieżowy, budowlany, transportowy, drzewny oraz wydobywczy. Branże te są słabiej reprezentowane niż branża spożywcza. W 2010 roku w Powiecie Górowskim zarejestrowanych było w sumie 2 771 podmiotów gospodarczych, z czego 2 575 to podmioty prywatne a 196 to podmioty publiczne. Jednak w gminach miejsko – wiejskich (Góra i Wąsosz) jedynie około 25 % podmiotów działa na obszarach wiejskich. W ostatnich latach widać tendencję rosnącą w ilości podmiotów gospodarczych na obszarze, wzrost ten nie ma proporcjonalnego przełożenia na nowe miejsca pracy. Gminy próbują zachęcać przedsiębiorców do inwestowania na swoim terenie głównie za pomocą systemu ulg podatkowych czy tworzeniem specjalnych stref inwestycyjnych (miasto Góra). Warty podkreślenia jest także fakt identyfikacji dużego potencjału turystycznego regionu. Na potencjał ten składają się zarówno walory przyrodnicze i środowiskowe oraz duża ilość materialnego dziedzictwa historycznego. Obecnie dużym problemem jest jednak niedostateczne wykorzystanie istniejących walorów do promocji Powiatu w celu rozwoju usług turystycznych, np. agroturystyki czy usług z zakresu turystyki aktywnej. Szczególnie w rozwoju tych gałęzi turystyki dla mieszkańców pobliskich aglomeracji (Głogów, Lubin, Leszno) mieszkańcy obszaru upatrują szans na jego zrównoważony rozwój w oparciu o wykorzystanie i zachowanie posiadanych walorów. W analizie sytuacji obecnej warto zwrócić również uwagę na dobrze rozwinięte rolnictwo obszaru. Tak jak wskazała już diagnoza obszar ten charakteryzuje się dobrze rozwiniętym rolnictwem o jakości zbliżonej do rolnictwa ekologicznego. Istnieją również produkty charakterystyczne czy kojarzone z Ziemią Górowską jak choćby jaja od kur zielononóżek kuropatwianych, wyroby mleczarskie z Góry. W szansach obszaru zwrócić uwagę należy na rozwój rolnictwa i produkcji żywności ekologicznej i tradycyjnej oraz na wykorzystanie tradycji przetwórstwa rolno-spożywczego. Na pozytywny obraz powiatu ma wpływ aktywizacja działań w zakresie handlu i usług, która rozpoczęła się z początkiem lat 90” i trwa nadal. Obecnie wśród małych firm zdecydowaną większość stanowią drobne przedsiębiorstwa działające w sferze handlu detalicznego. Należy jednak zauważyć, iż rozwój tej sfery życia gospodarczego następował w sposób spontaniczny, nieskoordynowany i nierównomierny. Sieć handlowa jest rozproszona i rozdrobniona, dominują

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 małe i słabe kapitałowo sklepy rodzinne. Zaspokajają głównie potrzeby lokalnych klientów. Placówki handlu hurtowego są nieliczne, a ich wzrost wydaje się mało prawdopodobny ze względu na coraz większą aktywność handlową bezpośrednich producentów oraz dużych hurtowni o zasięgu regionalnym, a nawet krajowym. Pozahandlowa sieć zakładów usługowych jest dobrze rozwinięta. Można przyjąć, iż obecnie handel i usługi w miarę nieźle realizują oczekiwania lokalnych klientów. Wydaje się jednak, że z punktu widzenia przyszłych oczekiwań klientów sytuacja istniejących placówek handlowych i usługowych nie wygląda najlepiej. Są one przede wszystkim skoncentrowane w ośrodkach miejskich. Na wsi w dalszym ciągu mało jest sklepów i zakładów usługowych, a poziom ich funkcjonowania można ocenić jako niski. Reasumując można stwierdzić, że sfera gospodarcza na terenie Powiatu Górowskiego wykazuje średni stopień rozwoju. Polityka władz samorządowych jest zorientowana na utrzymanie małych placówek handlowych, głównie ze względu na potrzeby rynku pracy. W Powiecie Górowskim zlokalizowanych jest około 2 771 (stan na 31.12.2010r.) zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. W przeważającej większości podmioty te reprezentują sektor prywatny (około 92,9% wszystkich podmiotów gospodarczych ogółem). Blisko ¾ podmiotów gospodarczych to zakłady osób fizycznych. Pozostałe podmioty gospodarcze to według ilości: spółki prawa handlowego, fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne, spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Do najważniejszych zakładów w Powiecie Górowskim należą m.in.: - OSI POLAND FOODWORKS Sp. z o.o. w Górze, - SKOTAREK produkcja maszyn Rolniczych i Części Jerzy Skotarek, Góra, - Przedsiębiorstwo Drzewne Tartak Góra Sp.z o.o, - ELBRUK Sp. z o.o. Góra, - Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego S.A. Niechlów, - Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu - Kopalnia Niechlów.

Na terenie Miasta Góra istnieje Podstrefa Góra Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej "INVEST - PARK", która jest jedną z najszybciej rozwijających się stref przemysłowych w Polsce. Została ona ustanowiona Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 1997 roku. Głównymi jej udziałowcami są: Skarb Państwa, który posiada decydującą liczbę głosów, gminy, na terenie których znajdują są podstrefy, instytucje finansowe - banki oraz Agencje Rządowe, wśród nich Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. Do zadań Spółki należy przede wszystkim prowadzenie działań promujących podejmowanie działalności gospodarczej w strefie oraz działań skierowanych na rozwój strefy poprzez gospodarowanie majątkiem, rozbudowę infrastruktury oraz kompleksową i fachową obsługę inwestorów. Spółka zarządzająca ma uprawnienia, z upoważnienia Ministra Gospodarki, do przeprowadzania przetargów i rokowań na sprzedaż gruntów oraz prawo udzielania zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej w strefie. W związku z dynamicznym rozwojem strefy oraz wysokim stopniem zagospodarowania obszarów objętych strefą (włączając pełne wykorzystanie dostępnych terenów w niektórych podstrefach) od końca 2000 roku tereny WSSE systematycznie powiększano oraz włączano nowe podstrefy. Głównymi atutami Strefy są możliwe do uzyskania przez inwestorów ulgi podatkowe oraz inne zachęty. Inwestując w WSSE można otrzymać pomoc publiczną w wysokości do 40 % (w województwie dolnośląskim i wielkopolskim) kosztów inwestycji kwalifikujących się do objęcia pomocą lub dwuletnich kosztów pracy nowozatrudnionych pracowników. Z wyłączeniem przedsiębiorców prowadzących działalność w sektorze transportu, w przypadku małych przedsiębiorców intensywność pomocy publicznej podwyższona jest o 20 punktów procentowych, natomiast w przypadku średnich przedsiębiorców , intensywność pomocy publicznej podwyższona jest o 10 punktów procentowych. Wszystkie podstrefy posiadają w pełni rozwiniętą, nowoczesną infrastrukturę techniczną. Znajdują się one w dogodnym geograficznie położeniu względem stolicy Dolnego Śląska - Wrocławia oraz w bezpośrednim sąsiedztwie granicy z Republiką Czeską i w bliskiej odległości od granicy Niemieckiej. Stanowi to dodatkowy atut pozwalający prognozować skuteczny rozwój inwestycji ulokowanych w strefie. Atrakcyjność strefy podwyższa dobrze rozwinięta sieć komunikacyjna - system drogowy i kolejowy oraz istniejąca i modernizowana autostrada A4. Znajdujące się w regionie Międzynarodowe Pasażersko - Towarowe Lotnisko we Wrocławiu umożliwia szybkie połączenia lotnicze, zarówno krajowe jak i zagraniczne.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Rysunek 4.Mapa lokalizacji Podstrefy Góra

Rysunek 5.Mapa zagospodarowania Podstrefy Góra

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Podstrefa Góra składa się z dwóch kompleksów i obejmuje łącznie obszar o powierzchni 15,47 ha. Teren podstrefy to teren w całości niezabudowany, co stwarza dogodne warunki do kształtowania zabudowy. Podstrefa Góra położona jest w odległości: • 75 km od autostrady A4, • 164 km od przejścia granicznego w Olszynach, • 171 km od przejścia granicznego w Zgorzelcu, • 159 km od przejścia granicznego w Jakuszycach, • 162 km od przejścia granicznego w Golińsku, • 96 km od Międzynarodowego Portu Lotniczego we Wrocławiu.

Przedsiębiorcy prowadzący działalnośc na terenie WSSE "INVEST-PARK" Podstrefa Góra to obecnie "dBP Eko" Sp. z o.o. - przedmiot działalności: produkcja materiałów metalowych.

Tabela 3. Podział podmiotów gospodarki narodowej. w sektorze publicznym: Powiat Górowski - podmioty gospodarki narodowej ogółem 196 - państwowe i samorządowe jednostki prawa 81 budżetowego ogółem - spółki handlowe 4 - państwowe i samorządowe jednostki prawa 1 budżetowego, gospodarstwa pomocnicze w sektorze prywatnym: - podmioty gospodarki narodowej ogółem 2 575 - osoby fizyczne prowadzące działalność 2 049 gospodarczą - spółki prawa handlowego 102 - spółki z udziałem kapitału zagranicznego 21 - spółdzielnie 31 - fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne 70 Źródło www.stat.gov.pl, 2010 r.

Tabela 4. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w powiecie w latach 2007-2010. Liczba zarejestrowanych Lp. Rok podmiotów Sektor publiczny Sektor prywatny gospodarczych ogółem 1. 2007 2 424 109 2 315 2. 2008 2 596 147 2 449 3. 2009 2 715 190 2525 4. 2010 2 771 196 2 575 Źródło: www.stat.gov.pl

3.8. Rolnictwo Teren Powiatu Górowskiego to głównie tereny rolnicze. Około 63 % obszaru to użytki rolne. W strukturze gospodarstw rolnych zdecydowanie przeważają gospodarstwa indywidualne. Według danych ze spisu rolnego z 2002 roku funkcjonuje 3 667 gospodarstw rolnych, z czego 1 474 to gospodarstwa do 1 ha a 2 193 powyżej 1ha. Wiodącymi kierunkami produkcji rolnej są: produkcja roślin oraz hodowla. W hodowli dominuje trzoda chlewna w mniejszym zakresie hodowane jest bydło a tylko sporadycznie kozy i owce. Elementem wyróżniającym jest hodowla tradycyjnej rasy kur zielononóżek kuropatwianych.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Niekorzystna struktura gospodarstw rolnych, a także ich rozdrobnienie będzie wymagało powiększania indywidualnych gospodarstw produkcyjnych i tworzenia gospodarstw nowoczesnych o wyspecjalizowanym kierunku produkcji. Współpracujący z sobą rolnicy powinni tworzyć grupy producenckie, stowarzyszenia itp., w celu regulacji rynku rolnego i tworzenia wspólnych programów. Zachowanie wartości przyrodniczych uzależnione jest natomiast od tradycyjnych metod gospodarowania, opartego o gospodarstwa małe, indywidualne lub współpracujące ze sobą. Dlatego jednocześnie rozwijane jest rolnictwo ekologiczne i tradycyjne oraz agroturystyka. Jako powiat o charakterze rolniczym Powiat Górowski posiada udział zatrudnionych w tym sektorze ponad czterokrotnie wyższy w porównaniu z przeciętnym udziałem omawianego sektora w ogóle zatrudnionych w województwie.

Tabela 5. Struktura gospodarstw rolnych na terenie Powiatu Górowskiego. Lp. Gospodarstwa rolne Liczba 1. Ogółem: 3 667 2. do 1 ha włącznie 1 474 3. powyżej 1 ha do mniej niż 2 ha 525 4. od 2 ha do mniej niż 5 ha 461 5. od 5 ha do mniej niż 7 ha 207 6. od 7 ha do mniej niż 10 ha 299 7. od 10 ha do mniej niż 15 ha 291 8. od 15 ha do mniej niż 20 ha 159 9. od 20 ha do mniej niż 50 ha 194 10. od 50 ha do mniej niż 100 ha 34 11. 100 ha i więcej 23 Źródło: GUS, Powszechny Spis Rolny 2002

Pod względem areału najwięcej gospodarstw znajduje się w grupie do 1 ha – 1 474, co stanowi ok. 40,2 % ogółu gospodarstw. Taka struktura wskazuje na duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych. W strukturze zasiewów największy udział posiadają niektóre zboża: pszenica ozima, jęczmień jary, żyto, pszenżyto ozime, kukurydza na ziarno, mieszanki zbożowe jare i buraki cukrowe. Pozostałe ze zbóż, odgrywają mniejszą, uzupełniającą rolę.

Tabela 6. Struktura głównych zasiewów w Powiecie Górowskim wg Powszechnego Spisu Rolnego 2002. Lp. Rodzaj Powierzchnia [ha] 1. Pszenica ozima 5 439,74 2. Jęczmień jary 3480,56 3. Żyto 3230,72 4. Pszenżyto ozime 2650,80 5. Kukurydza na ziarno 2634,35 6. Mieszanki zbożowe jare 2434,79 7. Buraki cukrowe 1765,44 8. Ziemniaki 923,75 9. Kukurydza na zielonkę 866,96 10. Jęczmień ozimy 689,73 11. Rzepak ozimy 688,68 12. Owies 565,99 13. Warzywa gruntowe 246,74 14. Pszenica jara 176,51 15. Pszenżyto jare 176,51 16. Mieszanki zbożowe ozime 168,94 17. Rzepak jary 60,80 18. Truskawki 33,99 19. Okopowe pastewne 29,97 26

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

20. Strączkowe jadalne 20,50 21. Gryka, proso, inne zbożowe 3,05 Źródło danych: www.stat.gov.pl 2002

Cechą szczególną jest mały areał większości indywidualnych gospodarstw rolnych. Utrzymanie rolnictwa na obszarze powiatu oraz zwiększenie dochodowości gospodarstw rolnych w powiązaniu z przetwórstwem i rynkiem regionalnym wymaga wzmocnienia w polu strategicznym „Rolnictwo i przetwórstwo” następujących procesów: uporządkowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez koncentrację gruntów rolnych, ochrony gruntów rolnych i leśnych, zalesienia nieprzydatnych użytków rolnych; wzrostu liczby dużych gospodarstw rolnych, rozwoju gospodarstw rolnych nastawionych na działy specjalne produkcji rolnej (ogrodnictwo, warzywnictwo i hodowla ryb); rozwoju i modernizacji bazy przetwórczej w powiązaniu z regionalnym rynkiem zbytu; rozwoju specjalistycznych usług dla gospodarstw rolnych oraz zwiększenia specjalistycznych szkoleń dla rolników.

Tabela 7. Bonitacja gruntów w Powiecie Górowskim. Klasa gruntów Stan na Powierzchnia w [ha] dzień: I II IIIa IIIb IVa IVb V VI 15.07.2011r. 0,84 244 3 812 6 624 7 507 5 962 11 546 4 094

Obszar powiatu pod względem kompleksów przydatności rolniczej gleb jest dość zróżnicowany. Najlepsze gleby występują w dolinie Odry oraz północno- zachodniej części powiatu. Zauważalna jest bliska zależność kompleksów o wysokich właściwościach z lokalizacją cieków wodnych. Może to wskazywać na słabe stosunki wodne panujące w glebach Powiatu Górowskiego, co stwarza sprzyjające warunki dla rolnictwa jedynie w rejonach cieków wodnych. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla Powiatu Górowskiego wynosi 65,7 pkt. Powyższy wskaźnik wypada najgorzej w województwie dolnośląskim poza powiatami górskimi tj. jeleniogórskim, kamiennogórskim i kłodzkim. Słabe stosunki wodne w regionie odzwierciedlają się na mapie kompleksów przydatności rolniczej powiatu wskazując na dogodne warunki dla rolnictwa jedynie w sąsiedztwie cieków wodnych.

3.9. Infrastruktura techniczno - inżynieryjna 3.9.1. Zaopatrzenie Powiatu Górowskiego w energię cieplną.

W Powiecie Górowskim jeden system ciepłowniczy w miejscowości Góra, poza tym zaopatrzenie w energię cieplną ma charakter rozproszony (indywidualny). Pod pojęciem systemu ciepłowniczego rozumie się wysokoparametrowe źródło ciepła wraz z węzłami cieplnym i wysokoparametrową siecią cieplną. Oprócz indywidualnych systemów ciepłowniczych na terenie powiatu występuje szereg kotłowni lokalnych zaopatrujących w energię cieplną budynki administracji publicznej, budynki oświaty, urzędy, spółdzielnie, zakłady opieki zdrowotnej, szkoły itp. Większe funkcjonujące kotłownie to kotłownie Zakładu Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Górze oraz Administracji Lokali Komunalnych w Górze. Zakład Energetyki Cieplnej w Górze, który zasięgiem swojego działania obejmuje miasto Góra, prowadzi działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu, przesyłaniu i dystrybucji ciepła dla odbiorców. Ciepło dostarczane jest do ok. 19 odbiorców na podstawie zawartych umów na sprzedaż ciepła. Odbiorcami ciepła są przede wszystkim spółdzielnie mieszkaniowe. Zakład zaopatruje w ciepło także obiekty komunalne (Przedszkole Nr 3, Szkoła Podstawowa Nr 2, Szkoła Podstawowa Nr 3 i Gimnazjum Nr 2) oraz podmioty gospodarcze (Firma „Skotarek”, „Społem” PSS). Istniejący system ciepłowniczy zasilany jest z dwóch kotłowni zlokalizowanych przy al. Jagiellonów i ul. Wierzbowej - o łącznej mocy 9,3 MW. Odbiór ciepła przez odbiorców realizowany jest za pośrednictwem wymiennikowych węzłów cieplnych. System ciepłowniczy pracuje w układzie całorocznym pokrywając w sezonie grzewczym potrzeby c.o. i c.w., oraz w sezonie letnim potrzeby c.w. Źródłem podstawowym w systemie jest 27

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 kotłownia przy al. Jagiellonów, natomiast kotłownia przy ul. Wierzbowej spełnia rolę źródła szczytowego. Czynnikiem grzewczym jest ciepła woda o temperaturze 130/700. Kotłownia przy al. Jagiellonów o zainstalowanej mocy 6,62 MW została wybudowana w 1989 r. w systemie kontenerowym, zlokalizowana jako źródło tymczasowe na osiedlu Jagiellonów w Górze. Wyposażona jest w 2 kotły KRm 80, po 1,86 MW każdy oraz 1 kocioł KRm 2,9 o wydajności 2,9 MW, przystosowane do spalania miału węglowego. Kotłownia jest w znacznym stopniu wyeksploatowana, kotły były już wielokrotnie remontowane, występują częste awarie elementów mechanicznych kotłów Kotłownia przy ul. Wierzbowej o zainstalowanej mocy 3,72 MW została wybudowana w 1994 r. w obudowie kontenerowej. Wyposażona jest w 2 kotły KRm 80, po 1,86 MW każdy, przystosowane do spalania oleju opałowego oraz gazu ziemnego zaazotowanego z kopalni Góra-Włodków Dolny. Ze względu na zainstalowane w tym źródle kotły rusztowe przystosowane do spalania gazu i oleju opałowego, a nie typowe kotły do spalania gazu i oleju opałowego nie uzyskuje się pożądanej sprawności kotłowni, kotłownia jest tylko sporadycznie eksploatowana. W sieci cieplnej wysokich parametrów 130/700 o łącznej długości 3,9 km występują rurociągi napowietrzne (16,5 %), w kanałach (14,8 %) oraz rurociągi w technologii rur preizolowanych (68,7 %) tej długości. Sieci napowietrzne i kanałowe wymagają w znacznej swej części wymiany lub uzupełnienia izolacji z uwagi na istniejące ubytki i zaistniałe w przeszłości zawilgocenia. System ciepłowniczy obsługuje 14 wymiennikowni o mocy dyspozycyjnej od 0,15 MW do 2,83 MW.

W Gminie Wąsosz wszystkie jednostki oświatowe jak również budynek Urzędu Miasta i Gminy wyposażone są w nowoczesne, ekologiczne kotłownie. W szkołach w Czarnoborsku i Pobielu są to kotłownie na biomasę, natomiast w szkołach w Wąsoszu (szkoła podstawowa i gimnazjum) oraz Urząd wyposażone są w kotłownie gazowe.

3.9.2. Charakterystyka systemu zaopatrzenia w gaz ziemny

Zaopatrzenie terenu województwa dolnośląskiego w gaz ziemny wysokometanowy odbywa się z krajowego systemu przesyłowego gazociągami wysokiego ciśnienia. Województwo dolnośląskie zaopatrywane jest w gaz ziemny poprzez system gazociągów wysokiego ciśnienia. Dolnośląska Spółka Gazownictwa rozprowadza na terenie swojego działania następujące rodzaje gazu: - GZ-50 (aktualne oznaczenie E), - GZ-41,5 (aktualne oznaczenie Lw), - GZ-35 (aktualne oznaczenie Ls),

System Dystrybucyjny Dolnośląskiej Spółki Gazownictwa współpracuje aktualnie tylko z systemem przesyłowym obsługiwanym przez Operatora Systemu Przesyłowego Gaz-System. W systemie gazu GZ-50 gaz jest dostarczany do sieci dystrybucyjnej przez 157 punktów zakupowych – punktów wejścia. Punkty zlokalizowane są na odpięciach z gazociągów przesyłowych. W systemie gazu GZ-41,5 gaz jest dostarczany do sieci dystrybucyjnej przez 53 punkty zakupowe – punkty wejścia. Punkty zlokalizowane są na odpięciach z gazociągów przesyłowych. W systemie gazu GZ-35 gaz jest dostarczany do sieci dystrybucyjnej przez 3 punkty zakupowe – punkty wejścia. Łączna moc umowna zamówiona na tych punktach według stanu na 01.08.2006 wynosi 715 m3/h. Punkty zlokalizowane są na odpięciach z gazociągów przesyłowych. Dolnośląska Spółka Gazownictwa nie posiada punktów dostaw bezpośrednich z gazociągów kopalnianych.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Rysunek 6. Przebieg gazociągów na terenie Powiatu Górowskiego.

Źródło: Mapa sieci przesyłowej Gaz-System S.A.

Obecnie tylko część miejscowości Powiatu Górowskiego posiada dostęp do sieci gazowej. Na terenach wiejskich w gospodarstwach domowych korzysta się jedynie z butli gazowych. Liczbę mieszkańców mających dostęp do sieci gazowej w poszczególnych gminach powiatu przedstawia tabela:

Tabela 8. Dostęp do sieci gazowej w gminach Powiatu Górowskiego. Lp. % mieszkańców Gmina korzystających z sieci gazowej 1. Góra – miasto 94,6 2. Góra - obszar wiejski 7,5 3. Jemielno -- 4. Niechlów -- 5. Wąsosz - miasto 39,4 6. Wąsosz – obszar wiejski -- 37 (w tym miasta Powiat ogółem: 84,5 na wsi 3,) Źródło: www.stat.gov.pl 2009

3.9.3. Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną Krajowy System Elektroenergetyczny (KSE) obejmuje wszystkie źródła mocy i energii elektrycznej, które powiązane są ze sobą poprzez: - elektryczną sieć przesyłową obejmującą najwyższe napięcia 750, 400 i 220 kV, - sieć dystrybucyjną (napięcia 110, 30, 20, 15 i 6 kV), - sieci niskiego napięcia. Podstawowymi elementami każdej sieci są stacje i linie energetyczne. Operatorem sieci przesyłowej i jej właścicielem są Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA (PSE SA). Sieć dystrybucyjna i sieci niskiego napięcia podlegają w większości zakładom energetycznym.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Rysunek 7. Przebieg linii energetycznych najwyższych napięć przez teren województwa dolnośląskiego.

Źródło: www.pse-operator.pl, Plan sieci przesyłowej w Polsce, wyd. kartograficzne JOKART, Warszawa

3.9.4. Infrastruktura transportowa Na system komunikacji w Powiecie Górowskim składa się głównie komunikacja drogowa i kolejowa. W powiecie mają przebieg drogi wszystkich kategorii: - drogi krajowe: Nr 36 (16 km w granicach powiatu), - drogi wojewódzkie: 323 (Luboszyce, Góra, Leszno), 324 (Szlichtyngowa, Niechlów, Góra, Załęcze-Rawicz), 305 (Łęgoń, Wroniec), 334 (Chobienia, Jemielno, Rajczyn), 330 (Leszkowice, Luboszyce, Ciechanów), 333 (Ciechanów, Łubów, Chobienia) (w sumie ok 100 km), - drogi powiatowe: ogólny kilometraż tych dróg w 1999 roku wynosił ok. 286,750 km, - drogi gminne pozamiejskie: łączna długość w powiecie wynosi ok. 237,5 km.

Generalnie obciążenie komunikacyjne w powiecie nie jest duże, jednak wzrastająca systematycznie liczba pojazdów oraz pogarszający sie stan techniczny dróg pociąga za soba wzrost emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych, w szczególności dwutlenku azotu. Aby poprawić warunki życia mieszkańców obszarów, przez które przechodzą drogi krajowe i ważniejsze wojewódzkie należałoby zmniejszyć uciążliwość wywołaną ruchem drogowym, poprzez budowę obejść miejscowości, segregację ruchu pieszego i kołowego, izolację zabudowy oraz budowę obwodnic. Ponadto w celu zmniejszenia emisji konieczna jest poprawa standardu sieci drogowych, zapewnienie przejezdności w każdych warunkach atmosferycznych dróg gminnych.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 9. Wykaz dróg wojewódzkich położonych w granicach administracyjnych Powiatu Górowskiego i odcinków dróg wojewódzkich przebiegających poza powiatem

Długość Nr drogi Odcinek km [km] 305 granica województwa -Wroniniec (skrzyżowanie z 47+949 - 58+877 10,928 drogą wojewódzką nr 324) 323 granica województwa - przeprawa promowa 8+215 - 37+498 29,283 (Ciechanów) 324 granica województwa - granica województwa 6+119 - 43+227 37,108 330 Rzeka Odra - Luboszyce (skrzyżowanie z drogą 15+530 - 21+556 6,026 wojewódzką nr 323) 333 Ciechanów (skrzyżowanie z drogą wojewódzką nr 323) 0+000 - 5+976 5,976 - skrzyżowanie z drogą wojewódzką nr 334 334 Przeprawa promowa (Chobienia) - Rajczyn (zjazd na 3+286 - 15+245 11,959 Smolne na terenie Powiatu Wołowskiego) RAZEM 101,280 Źródło: Starostwo Powiatowe w Górze.

Drogi powiatowe Drogi powiatowe stanowią uzupełnienie podstawowego szkieletu komunikacyjnego Powiatu Górowskiego jakim jest sieć dróg wojewódzkich. Drogi te mają charakter dróg zbiorczych oraz o znaczeniu lokalnym i stanowią połączenia z miejscowościami położonymi w sąsiednich powiatach. Przekazana samorządowi powiatowemu sieć drogowa jest z reguły w niezadowalającym stanie technicznym spowodowanym wieloletnim niedoinwestowaniem drogownictwa.

Tabela 10. Wykaz dróg powiatowych na terenie Powiatu Górowskiego. Stara numeracja Klasa Lp Numer drogi Przebieg drogi Uwagi dróg drogi 1. 21 329 1067D Radosław - Nowa Wioska - gr. woj. lubuskie L 21330,2. 21329, 21328, 21327 1068D Witoszyce - Wioska - Siciny Z

3. 21 322; 1069D Góra - Brzeżany - Siciny L 4. 21 327; 1070D Glinka - Łagiszyn L 5. 21326 1071D Brzeżany - Łagiszyn L 6. 21326 1072D Glinka - Brzeżany L 7. 21330 1073D Chróścina - Czernina L 8. 21331 1074D Czernina - Sułków - gr. woj. wielkopolskie L 9. 21250 1075D Czernina - gr. woj. (Kaczkowo) wielkopolskie L 10. 21302 1076D Góra - Czernina - gr. woj. wielkopolskie 11. 21301 1077D Góra - Borszyn Wielki - gr. woj. wielkopolskie 12. 21334 1078D Góra - Kruszyniec L 13. 21324 1079D Słąwęcice - Strumienna L 14. 21325 1080D Strumienna - Jastrzębia L 15. 21319 1081D Gola Górowska - Osetno L 16. 21321 1082D Osetno - Ryczeń L 17. 21303 1083D Kłoda Górowska - Ślubów - Wąsosz 18. 21336 1084D Kłoda Górowska - Grabowno - Wąsosz L 19. 21337 1085D Wierzowice Wielkie - Wierzowice Małe L 20. 21305 1086D St. Góra - Ryczeń - Jemielno 21. 21332 1087D Sułów Wielki - Bronów L 22. 21327 1088D Wioska - Wronów - gr. woj. lubuskie L 23. 21323 1089D Łękanów - Brzeżany L

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

24. 21314 1090D Niechlów - Łękanów L 25. 21313 1091D Niechlów - Karów L 26. 21317 1092D Żuchlów - Szaszorowice L 27. 21 316 1093D Wroniniec - Bełcz Wielki L 28. 21315 1094D Żabin - Głobice - Bełcz Wielki L 29. 21306 1095D Kietlów - Lipowiec - gr. woj. lubuskie L 30. 21318 1096D Masełkowice - Betcz Wielki L 31. 21320 1097D Luboszyce Małe - Ciechanów L 32. 21 340 1098D Jemielno - Cieszyny - Psary L 33. 21341 1099D Łęczyca - Piskorze - gr. pow. (Wńsko) Wołów L 34. 21304 1100D Jemielno - Wąsosz 35. 21343 1101D Daszów - Baranowice L 36. 21344 1102D Baranowice - Kowalewo L 37. 21342 1103D Łęczyca - Piotrowice L 38. 21331 1104D Rudna Wlka - Sułów Wlki - gr. woj. wielkopolskie L 39. 21335 1105D Rudna Wielka - Wąsosz L 40. 21 338 1106D Czarnoborsko - Wodniki L 41. 21339 1107D Zbaków Górny - Zbaków Dolny L 42. 21350 1108D Wodniki - Pobiel L 43. 21351 1109D Świniary - Borowno L 44. 21348 1110D Wąsosz - Pobiel - Unisławice - gr. pow. Trzebnica L 45. 21 349 1111D Pobiel - Kąkolno - gr. pow. Trzebnica L 46. 21333 1112D Unisławice - Lubiel L 47. 21345 1113D Wąsosz - Płoski - gr. pow. Wołów L 48. 21347 1114D Płoski - Lubiel - gr. pow. (Biaawy) Wołów L 49. 21346 1115D Kamień Górowski - gr. pow. Wołów L Źródło: Starostwo Powiatowe w Górze 2011.

Rysunek 8. Mapa dróg na terenie Powiatu Górowskiego

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Sieć drogowa w Powiecie Górowskim nie jest należycie wyposażona w stanowiska postojowe i parkingi. Coraz częściej obserwuje się tendencję postoju pojazdów ciężarowych w obrębie stacji paliw, które wyposażone są w bary szybkiej obsługi, urządzenia sanitarne oraz zapewniają przynajmniej minimum bezpieczeństwa dla kierowców.

Transport kolejowy Powiat Górowski posiada obecnie jedynie jedną linię kolejową 372 Bojanowo - Góra Śląska, która jest jedynym połączeniem kolejowym Powiatu Górowskiego. Aby linia kolejowa nie została zlikwidowana, miały ją nieodpłatnie przejąć samorządy – powiatu i gminy Góra. Istnienie linii kolejowej jest ważne zarówno ze względu na obecność strefy ekonomicznej, ale też potencjalnego inwestora, który chce wybudować zakład produkcyjny na terenie byłej cukrowni (linia ma być zamknięta z powodu krzyżowania się z budowaną drogą ekspresową S5).

Rysunek 9. Przebieg linii kolejowych na terenie Powiatu Górowskiego (linia 372).

Źródło: www.plk-sa.pl/linie-kolejowe/siec-linii-kolejowych-w-polsce/mapy/

W dniu 21.07.2010r. zawarto porozumienie pomiędzy Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Powiatem Górowskim i Gminą Góra. Powiat Górowski i Gmina Góra wyrażają zainteresowanie rewitalizacją linii kolejowej nr 372 celem zapewnienia dogodnego połączenia ze stolicą województwa oraz atrakcyjności gospodarczej dla Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej "Invest - Park" podstrefa "Góra". Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych zobowiązuje się do: 1. Budowy wiaduktu kolejowego wraz z dojazdami nad drogą ekspresową nr S5 w ciągu 2 lat po zgłoszeniu potrzeby uruchomienia linii kolejowej przez Starostwo Powiatowe w Górze, Gminę Góra lub PKP Polskie Linie Kolejowe. 2. Przekazania linii na odcinku wybudowanego wiaduktu kolejowego wraz z dojazdami w administrację i utrzymanie do samorządów Powiatu Górowskiego i Gminy Góra. PKP Polskie Linie Kolejowe zobowiązują się do : 1. PKP PLK S.A. zobowiązuje się do ponownego wszczęcia procedury likwidacji linii kolejowej nr 372 zgodnie z art. 9 Ustawy o transporcie kolejowym z 28 marca 2003 roku (Dz. U. Nr 86, poz. 789). 2. Wyłączenie linii kolejowej nastąpi zgodnie z postanowieniami w/w Ustawy oraz na podstawie uchwał podjętych przez PKPPLKS.A. oraz PKPS.A. 3. Niezwłocznej weryfikacji wcześniejszych uzgodnień projektu drogi ekspresowej S5. Powiat Górowski i Gmina Góra zobowiązują się do: 1. Uzgodnienia GDDKiA projektu budowlanego budowy drogi S5.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

2. Wystąpienia o wybudowanie dwupoziomowego skrzyżowania (wiaduktu kolejowego wraz z dojazdami) drogi S5 i linii kolejowej nr 372 w przypadku wystąpienia uzasadnionych potrzeb społeczno - gospodarczych. 3. Przejęcia w administrację i utrzymanie wybudowanej linii w zakresie wiaduktu kolejowego wraz z dojazdami. Ustawowy obowiązek organizowania transportu jako elementu wykonywania zadań publicznych przez samorząd powiatowy sprowadza się do koordynowania zadań przewozowych przez poszczególnych przewoźników na terenie powiatu.

3.9.5. Zaopatrzenie w wodę W Powiecie Górowskim infrastruktura komunalna w obszarze gospodarki wodno-ściekowej poprawiała się znacznie w ostatnich latach. Aktualnie stan ten znacząco się poprawił dzięki dynamicznemu postępowi w budowie sieci wodociągowej. Na koniec 2009 r. średnie zwodociągowanie Powiatu Górowskiego wyniosło ok. 92 %. Znacznie słabiej rozwija się sieć kanalizacyjna (35,3 %). Na terenie powiatu długość sieci wodociągowej pod koniec 2009 roku wyniosła 385,1 km (GUS 2009). Zużycie wody wyniosło ok. 1 081,4 tys. m3/rok, czyli zużycie na 1 mieszkańca wyniosło ok. 29 m3/osoba/rok. Generalnie należy stwierdzić iż: o Gminy Góra, Wąsosz i Niechlów, przy pomocy wydzielonych zakładów budżetowych, samodzielnie dbają o zaopatrzenie mieszkańców w wodę i odprowadzenie oraz oczyszczanie ścieków, o Gmina Jemielno w całości gospodarkę wodno-ściekowej realizuje poprzez Zakład Usług Wodnych we Wschowie Sp. z o.o. (ul. Nowopolska 5). o Awaryjność sieci wodociągowej w poszczególnych gminach waha się od 1,3 awarii/km/rok w gminie Góra, do 02 awarii/km/rok w gminie Niechlów. Gmina Góra: Gmina Góra ma dodatni bilans zasobów wodnych. Udokumentowane zasoby w kat. B wynoszą 916,2 m3/h, w tym 700 m3/h jest eksploatowane przez firmę Technika Komunalna TEKOM w Górze. - na terenie gminy znajduje się 5 ujęć komunalnych: „Góra", „Strumienna", „Ryczeń", „Czernina", „Wierzowice Wielkie". - zwodociągowanie gminy wynosi ok. 93 % . - zużycie wody przez odbiorców w systemie wodociągowym gminy wynosi 139 m3/h. - czynna jest oczyszczalnia ścieków komunalnych mechaniczno-biologiczna (wydajność 370 m3/d, przepustowość ekspl. Q=20m3/h, - kanalizacja deszczowa jest w mieście Góra i we wsi Czernina. Gmina Wąsosz: Bilans zasobów wodnych na terenie gminy jest dodatni. Zatwierdzone eksploatowane obecnie zasoby wody na terenie gminy w kategorii „B" wynoszą 468,55 m3/h (11 318 m3/d). Miasto zaopatrywane jest z ujęcia zlokalizowanego poza jego granicami, w Wąsoszu-Młynarach. Wydajność ujęcia - 400 m3 /d. W chwili obecnej, na terenie gminy działa 13 systemów wodociągowych. Wszystkie ujęcia na terenie gminy mają wyznaczone i prawidłowo zagospodarowane strefy bezpośredniej ochrony sanitarnej. Istniejące ujęcia to: Kamień Górowski (studnia w Płoskach-Ostrawa - Q=20 m3/h); Gmina Niechlów: - obszar zmeliorowanych gruntów wynosi 47,4 km2, a obszar gruntów drenowanych 25,3 km2. Obszar ten narażony jest na okresowe niedobory wody, które są uzupełniane przez gromadzenie wody w zbiornikach wodnych małej retencji oraz przez istniejący system jazów na rzece Baryczy, Rowie Śląskim i Kanale Polskim. - obszary gminne podatne na podtopienia i zalewy to: Bełcz Wielki, Głobice, Karów, Wągroda, Szaszarowice, Świerczów, Bartodzieje, Lipowiec, Niechlów, - w gminie są dwa ujęcia wraz ze stacjami uzdatniania: Niechlów (zamknięte) i Miechów. - zwodociągowanie gminy wynosi ok. 94 %. - Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego w Niechlowie wykorzystuje ujęcie zakładowe (Q=750 m3/d), oraz ujęcie powierzchniowe z Baryczy do celów produkcyjnych. Zakład posiada

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

oczyszczalnię ścieków o przepustowości 5200 m3/d (2 oczyszczalnie kontenerowe typu ELJOT-50). - na terenie gminy praktycznie nie ma w ogóle kanalizacji sanitarnej. Gmina Jemielno: - z ujęcia gminnego „Jemielno" zaopatrywane są też Wińsko i Baranowice, pozostałe ujęcia gminne to: „Lubów", - zwodociągowanie gminy ok. 93 %, - podczyszczalnia ścieków w gorzelni we wsi Irządze została wyłączona z eksploatacji, - na terenie gminy nie ma w ogóle kanalizacji

Tabela 11. Zwodociągowanie i skanalizowanie gmin w Powiecie Górowskim.

Lp. Gmina Zwodociągowanie [%] Skanalizowanie [%]

1. Góra – miasto 99,4 94,6 2. Góra – obszar wiejski 84,2 5,6 3. Jemielno 93,0 0,0 4. Niechlów 93,8 1,2 5. Wąsosz - miasto 59,6 2,0 6. Wąsosz – obszar wiejski 82,6 0,0 Źródło: www.stat.gov.pl 2009

Parametry sieci wodociągowych na terenie Powiatu Górowskiego przedstawia tabela poniżej:

Tabela 12. Sieć wodociągowa w Powiecie Górowskim. Woda Długość Połączenia do Ludność dostarczona czynnej sieci budynków w korzystająca z gospodarstwom rozdzielczej szt. sieci Lp. Wodociągi domowym w tys. (bez wodociągowej m3 przyłączy) w km 1. Góra – miasto 467,0 33,8 1284 12298 2. Góra – obszar wiejski 193,9 129,8 1881 7013 3. Jemielno 76,9 52,7 731 2871 4. Niechlów 123,3 51,3 1087 4792 5. Wąsosz - miasto 88,0 10,8 400 2659 6. Wąsosz – obszar wiejski 132,3 106,7 939 3835 Źródło: www.stat.gov.pl 2009

3.9.6. Odprowadzenie ścieków Zanieczyszczenie wód odbywa się na wszystkich etapach jej obiegu w środowisku, a główne źródła zanieczyszczenia wód stanowią: - ścieki komunalne i przemysłowe odprowadzane z miast i wsi; - spływy powierzchniowe z terenów rolniczych; - spływy z terenów przemysłowych oraz składowisk odpadów; - zrzuty niezorganizowane ze źródeł lokalnych (z terenów nie posiadających kanalizacji); - zanieczyszczenia atmosferyczne.

Stan istniejący Nie wszystkie gminy z terenu Powiatu Górowskiego posiadają kanalizację (Gminy Wąsosz, Jemielno i Niechlów praktycznie jej nie posiadają). Zlokalizowane na terenie powiatu oczyszczalnie ścieków prezentuje tabela poniżej:

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 13. Charakterystyka oczyszczalni ścieków zlokalizowanych w Powiecie Górowskim Przepustowość/ średniodobowa Adres Użytkownika Oczyszczalnia Odbiornik Decyzja ilość ścieków [m3/d] Gmina Góra Technika Komunalna Góra, Miejska „TEKOM" Sp. z o.o. ul. oczyszczalnia Śląski Rów 3690 m³/d ~2500 ŚR-II-6223/12/10 Podwale 12a 56-200 ścieków Góra Technika Komunalna Przydomowe Wykonanie: ROS- „TEKOM" Sp. z o.o. ul. oczyszczalnie 11-624/32-71/99 Podwale 12a 56-200 ścieków w Goli Ekspl.: od ROS-II- Góra Urząd Miasta i --. -- Górowskiej, gm. 6223/6-1/01 do Gminy w Górze ul. Góra 30 szt. - ROS-ll-6223/6- Mickiewicza 1 56-200 TurboJet 30/01 Góra Technika Komunalna „TEKOM" Sp.z o.o. ul. Czernina, gm. Podwale 12a 56-200 Góra Rów Nr-1 km Góra Urząd Miasta i oczyszczalnia 20 m³/d ROŚ-II-6223/14/04 1+500 Gminy w Górze ul. przy szkole Mickiewicza 1 56-200 podstawowej Góra Dom Pomocy Wroniniec, gm. Śrd 18,5 m³/d Społecznej we -- ROŚ-II-6223/20/04 Góra Maxd 25,0 m³/d Wronińcu Zespół Szkoła Podstawowa i Ślubów, Gm. Źródliska km BO-OŚ/PN-II- 3,9 m³/d Przedszkole w Góra 4+455 6223/8/07 Ślubowie, Gm. Góra Stadnina Koni Dębno Góra, ul. Dz-1-2-1 km 11,52 m³/d ŚR-II-6223/9/08 Sp.j. Wrocławska 1+45 Gmina Jemielno Jemielno, Gm. Gmina Jemielno Staw chłonny Qd=100 m³/d ŚR-II-6223/4/09 Jemielno Luboszyce, Gm Gmina Jemielno Staw chłonny Qd=80 m³/d ŚR-II-6223/9/09 Jemielno Zespół Szkół w Kanał Zespół Szkół w Irządzach Gmina Uszczanows 4,3 m³/d -- Irządzach Jemielno ki 9+180 Gmina Niechlów Naratów, Gm Wiewiernica ZGKiM w Niechlowie Śrd 160 m³/d ŚR-II-6223/6/09 Niechlów Km 7+878 Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział we Wrocławiu Bełcz Wielki, Śrd 12 m³/d Sekcja Terenowa w -- -- gm. Niechlów Maxd 14,4 m³/d Legnicy ul. Jaworzyńska 199 59- 220 ZGKiM w Niechlowie Urząd Gminy w Niechlów, Gm Wiewiernica Niechlowie ul. Maxd 250 m³/d ROŚ-II-6223/17/04 Niechlów Km 1+750 Głogowska 31 56-210 Niechlów Od=100 m³/d PPZ SA w Niechlowie Niechlów Pola r.w.ś. ŚR-II-6223/12/09 Q=2900 m³/d Gmina Wąsosz Zakład Budżetowy Wąsosz, -- Śrd 58,2 m³/d ROŚ-II-6223/1/00

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Wodociągów i Oczyszczalnia Maxd 48,5 m³/d ROŚ-II-6223/15/03 Kanalizacji w Wąsoszu dla szkoły i ul. Krzywa 13 56-210 osiedla domków Wąsosz Urząd Miejski jednorodzinnych Wąsosza ul. Wolności 17 56-210 Wąsosz Zakład Budżetowy Wodociągów i Qśrd=1260 m³/d Kanalizacji w Wąsoszu Wąsosz-Górka Qmaxd=1527 Orla km ul. Krzywa 13 56-210 Wąsowska, Gm. m³/d ROŚ-II-6223/17/04 1+800 Wąsosz Urząd Miejski Wąsosz Wąsosza ul. Wolności 17 56-210 Wąsosz Agencja Własności Lubiel, Gm. BO-OŚ-II- Rolnej Skarbu Państwa Ła-B-1-1 5,54 m³/d Wąsosz 6223/19/06/PN Oddział we Wrocławiu Szkoła Publiczna w Płoski, Gm. Młyniec w km BO-OŚ/PN-II- Płoska, Urząd Miejski 2,3 m³/d Wąsosz 3+700 6223/15/07/08 Wąsosza PR-U Wizental Sp. Z Orla km Wąsosz Qśrd=60,8 m³/d ROŚ-II-6223/42/01 o.o. 2+380 Źródło: Informacje pozyskane ze Starostwa Powiatowego w Górze 2011.

Ścieki z terenu Powiatu Górowskiego poddawane procesowi oczyszczania dostarczane są do oczyszczalni głównie siecią kanalizacyjną oraz dowożone samochodami asenizacyjnymi do stacji zlewnych ze zbiorników bezodpływowych znajdujących się na posesjach nie podłączonych do systemu kanalizacji. Od stopnia rozwinięcia sieci kanalizacyjnej zależy więc w znacznej mierze ilość doprowadzanych do oczyszczalni ścieków. Ludność wiejska w zdecydowanej większości przypadków odprowadza ścieki do zbiorników bezodpływowych umieszczonych na terenie posesji lub niestety bezpośrednio do wód lub do ziemi (np. rowami melioracyjnymi lub poprzez zbiorniki przepływowe).

Tabela 14. Sieć kanalizacyjna w Powiecie Górowskim w 2009 r. Długość czynnej sieci Ścieki sanitarnej (bez odprowadzone Połączenia do Lp Gmina przykanalików) na komunalne budynków szt. ścieki bytowo - razem tys. m3 gospodarcze [km] 1. Góra – miasto 690,5 30,0 1218 2. Góra – obszar wiejski 3,7 5,0 135 3. Jemielno - - - 4. Niechlów 36,0 3,6 19 5. Wąsosz - miasto 28,9 3,9 214 6. Wąsosz – obszar wiejski - - - Źródło: www.stat.gov.pl

Tabela 15. Dane dot. gospodarki ściekowej w Powiecie Górowskim w latach 2007-2010r. Komunalne oczyszczanie ścieków Jednostka 2007 2008 2009

Góra – miasto Ścieki oczyszczane tys.m3/rok 639,7 607,4 690,5 odprowadzane ogółem Ścieki oczyszczane razem tys.m3/rok 640,0 574,0 690,0 Ładunki zanieczyszczeń:

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Komunalne oczyszczanie ścieków Jednostka 2007 2008 2009

BZT5 kg/rok 6 047 7 564 3 417 ChZT kg/rok 36 349 28 975 22 759 Zawiesina kg/rok 12 232 9 699 5 112 Osady wytworzone Mg 103 102 102 w ciągu roku Góra – obszar wiejski Ścieki oczyszczane tys.m3/rok 3,4 3,2 3,7 odprowadzane ogółem Ścieki oczyszczane razem tys.m3/rok 3,0 -- -- Ładunki zanieczyszczeń:

BZT5 kg/rok ------ChZT kg/rok ------Zawiesina kg/rok ------Osady wytworzone Mg ------w ciągu roku Jemielno Ścieki oczyszczane tys.m3/rok ------odprowadzane ogółem Ścieki oczyszczane razem tys.m3/rok ------Ładunki zanieczyszczeń:

BZT5 kg/rok ------ChZT kg/rok ------Zawiesina kg/rok ------Osady wytworzone Mg ------w ciągu roku Niechlów Ścieki oczyszczane tys.m3/rok 165,0 93,3 36,0 odprowadzane ogółem Ścieki oczyszczane razem tys.m3/rok 36,0 36,0 36,0 Ładunki zanieczyszczeń:

BZT5 kg/rok ------ChZT kg/rok ------Zawiesina kg/rok ------Osady wytworzone Mg ------w ciągu roku Wąsosz - miasto Ścieki oczyszczane tys.m3/rok 28,3 28,7 28,9 odprowadzane ogółem Ścieki oczyszczane razem tys.m3/rok 4 7 21 Ładunki zanieczyszczeń:

BZT5 kg/rok 96 96 75 ChZT kg/rok 264 264 300 Zawiesina kg/rok 144 144 109 Osady wytworzone Mg - - 4 w ciągu roku Źródło: www.stat.gov.pl

Ścieki opadowe Oprócz ścieków wytwarzanych przez bytowanie ludzi na terenie miejscowości powstają ścieki opadowe. Ten rodzaj ścieków związany jest z występowaniem zwartej zabudowy z małą ilością odsłoniętej gleby. Konieczne jest zatem zbieranie i retencjonowanie tych wód bez szkody dla 38

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 terenów zurbanizowanych i upraw. Na zanieczyszczenie wód odbieranych przez kanalizację opadową ma wpływ: - zanieczyszczenie obejść wiejskich odchodami zwierzęcymi, resztkami pasz itp. - zanieczyszczenie ulic substancjami ropopochodnymi, - śmieci wyrzucone poza kubły, sterty śmieci usytuowanych na terenach do tego nie przygotowanych, - zanieczyszczenie dróg i ulic wynikające z ruchu samochodów i pieszych. Podstawowe zanieczyszczenia ścieków opadowych to przede wszystkim zawiesiny nieorganiczne i substancje ropopochodne. W celu wyeliminowania zagrożenia zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego zarządzający zobowiązany jest zapewnić właściwy stan techniczny urządzeń oczyszczających (osadników) oraz dotrzymać określonych w pozwoleniu wodno-prawnym stężeń zanieczyszczeń. Przy zapewnieniu właściwej ich pracy wody opadowe nie powinny stanowić istotnego zagrożenia.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

4. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Jako założenia wyjściowe do Programu ochrony środowiska Powiatu Górowskiego przyjęto uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyższego rzędu oraz dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę ochrony środowiska. Niezbędne było również uwzględnienie zamierzeń rozwojowych powiatu zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w powiecie były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. 4.1. Uwarunkowania zewnętrzne opracowania Programu Ochrony Środowiska Powiatu Górowskiego. Zasady ochrony środowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podejścia. Powiat nie jest układem zamkniętym, a poszczególne elementy środowiska zachowują ciągłość bez względu na granice terytorialne. Z tego względu, konieczne jest przyjęcie uwarunkowań wynikających z programów, planów i strategii zewnętrznych wyższego rzędu, umożliwiających szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska. Główne uwarunkowania zewnętrzne dla Powiatu Górowskiego w zakresie ochrony środowiska wynikają z następujących dokumentów: - strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, województwa dolnośląskiego i Powiatu Górowskiego, - strategii rozwoju regionalnego kraju, - koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju i województwa dolnośląskiego, - polityki ekologicznej państwa wraz z programem wykonawczym, - systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym projektowanych aktów prawnych, - międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie ochrony środowiska, - zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej, - Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015, - strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rolnictwa i obszarów wiejskich, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa). 4.1.1. Zasady realizacji programu Cele i zadania ujęte w "Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016", w „Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” oraz w ustawie Prawo ochrony środowiska, zostały przyjęte jako podstawa niniejszego programu. Program Ochrony Środowiska Powiatu Górowskiego w swoim zakresie ujmuje zagadnienia powyższych dokumentów. Biorąc pod uwagę czasokres przygotowywania Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego – którego przygotowanie przebiegało już w okresie obowiązywania nowej Polityki Ekologicznej Państwa i jednocześnie przygotowywanego Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego – opartego w dużej mierze na polityce poprzedniej (ze względu na czas przygotowywania na przełomie obu polityk). Związane z tym jest jednocześnie przedstawienie i rozumienie celów długo, średnio i krótkookresowych, gdyż również i one są przedstawiane w ww dokumentach wiodących w odniesieniu do poprzedniej i aktualnej polityki ekologicznej. Okres przygotowywania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Górowskiego pod tym względem sprawił konieczność uwzględnienia w swoich zamiarach celów i zamierzeń z aktualnej polityki ekologicznej, jak i z wytycznych wynikających z programu wojewódzkiego. Wynika z tego często zmiana celów długo, średnio i krótkookresowych przedstawianych w aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Górowskiego. W świetle priorytetów polityki ekologicznej Państwa, planowane działania w obszarze ochrony środowiska w Polsce wpisują się w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6 Wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Zgodnie z ostatnim przeglądem wspólnotowej polityki ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć: działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju,

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

przystosowanie do zmian klimatu, ochrona różnorodności biologicznej.

4.1.1.1. Polityka Ekologiczna Państwa Nadrzędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdrażanie postanowień Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych obszarach ochrony środowiska. W ten sposób realizacja krajowej polityki ekologicznej wpisywać się będzie w osiąganie celów tej polityki na poziomie całej Wspólnoty. Osiąganiu powyższych celów służyć będzie realizacja następujących priorytetów i zadań: 1. Kierunki działań systemowych polegające na: uwzględnianiu zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska, zarządzaniu środowiskowym, udziale społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, rozwoju badań i postępie technicznym, odpowiedzialności za szkody w środowisku, uwzględnianiu aspektu ekologicznego w planowaniu przestrzennym. 2. Ochrona zasobów naturalnych polegająca na: ochronie przyrody, ochronie i zrównoważonym rozwoju lasów, racjonalnym gospodarowaniu zasobami wodnymi, ochronie powierzchni ziemi, gospodarowaniu zasobami geologicznymi. 3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego polegające na działaniach w obszarach: środowisko a zdrowie, jakość powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych, substancje chemiczne w środowisku.

4.1.1.2. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008- 2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015. Naczelną zasadą przyjętą w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonijny rozwój gospodarczy i społeczny wraz z ochroną walorów środowiskowych. Oznacza ona taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli – zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń – następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych.

W kontekście powyższego, nadrzędny cel Programu… sformułowano następująco: Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju Województwa Dolnośląskiego poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego, zachowanie jego istotnych walorów, utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska

Cele perspektywiczne, nawiązują do Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 oraz do Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015. Z uwagi na niewielki wpływ skali regionalnej na zmiany klimatu, nie formułuje się w tym zakresie celu perspektywicznego. Zagadnienia związane z przeciwdziałaniem i ograniczaniem negatywnych

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 skutków wpływających na środowisko, zostały omówione w poniższych celach wraz z kierunkami działań. Sformułowano 4 cele perspektywiczne, o charakterze stałych dążeń, które spełniają rolę osi priorytetowych – wyznaczają jednocześnie grupy celów realizacyjnych.

Cele: 1.Włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych 2.Planowanie przestrzenne zgodne z ideą zrównoważonego rozwoju 3.Edukacja ekologiczna społeczeństwa i dostęp do informacji 4.Innowacyjność prośrodowiskowa.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU GÓROWSKIEGO.

Poprzedni Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Górowskiego został przyjęty uchwałą Rady Powiatu Górowskiego nr XVII/95/04 z dnia 15.09. 2004r. w sprawie przyjęcia Powiatowego Programu Ochrony Środowiska i obejmował cele z „Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003- 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”.

Przedstawione w programie działania zostały skierowane na realizację polityki ekologicznej w takich obszarach jak: ochrona powietrza atmosferycznego, ochrona przyrody i kształtowanie krajobrazu, zapobieganie poważnym awariom i nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska, edukacja ekologiczna, ochrona wód powierzchniowych i podziemnych, ochrona przed hałasem. Przyjęty dokument nie jest aktem prawa miejscowego, ma jedynie charakter kierunkowy, wyznaczone i opisane w nim zadania są wytyczną dla realizowania Polityki Ekologicznej na terenie powiatu, stawiając jednocześnie szereg zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych w ciągu 4 kolejnych lat. Wytyczone zadania mają w sposób optymalny pomagać kształtować ład przestrzenny, zgodny z bieżącymi wymogami ochrony środowiska. Przyjęty uchwałą Rady Powiatu Program daje również możliwości ubiegania się o dofinansowanie ze źródeł zewnętrznych dla realizacji wytyczonych kierunków i zadań. Realizacja części zadań wymaga dużych nakładów finansowych i współdziałania – tak urzędów administracji publicznej, jak i przedsiębiorstw i organizacji pozarządowych. Efekty realizacji wytyczonych zadań obserwowane są zwykle w długim horyzoncie czasowym, przy założonej ciągłości realizacji zadań poprawy i utrzymania stanu środowiska. Realizacja przyjętego Programu Ochrony Środowiska wskazuje na: - otwartą i niezawężającą formułę przyjętego Programu, - elastyczny charakter realizacji przyjętych w programie kierunków, - realizację zadań poprawiających stan środowiska naturalnego we wszystkich jego komponentach, przez przedsiębiorstwa i urzędy administracji samorządowej (w zakresie m.in. edukacji ekologicznej, gospodarki odpadami, ochrony powietrza, gospodarki wodno- ściekowej, ochrony przeciwpowodziowej, ochrony powierzchni ziemi, ochrony przed hałasem, ochrony przyrody i krajobrazu), - wieloaspektowe wykorzystanie dostępnych funduszy Powiatowego oraz Gminnych Funduszy Ochrony Środowiska (do roku 2009).

Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej był funduszem celowym w rozumieniu ustawy o finansach publicznych. Fundusz ten nie posiadał osobowości prawnej. Przychody funduszu stanowiły m.in. część opłat i kar, wpływy z tytułu opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów były w całości przychodami funduszu. Ponadto przychodami funduszu celowego mogły być dobrowolne wpłaty, zapisy, darowizny, świadczenia rzeczowe i środki pochodzące z fundacji oraz wpływy z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Środki powiatowego funduszu przeznaczane były na wspomaganie działalności dotyczącej: - edukacji ekologicznej oraz propagowania działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju, - wspomagania realizacji działań państwowego monitoringu środowiska, - wspomagania innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła, - wspomagania systemów gromadzenia i przetwarzania danych związanych z dostępem informacji o środowisku, - realizowania zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, - urządzania i utrzymywania terenów zieleni, zadrzewień oraz parków, - realizacji przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami, - wspierania działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom, - profilaktyki zdrowotnej dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska, - wspierania wykorzystania lokalnych źródeł emisji odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzenia bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, 43

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- wspierania ekologicznych form transportu, - działań z zakresu rolnictwa ekologicznego, - innych działań ustalonych przez radę miejską, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym na programy ochrony środowiska.

Przedstawione w przyjętym Programie działania zostały skierowane na realizację kierunków Polityki ekologicznej - przy wykorzystaniu Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska - w kolejnych latach (do roku 2009): w 2007 roku: Poniesiono następujące wydatki w kierunku ochrony środowiska: - zakup rębaka do gałęzi - 18.275,60 zł, - termomodernizacja obiektów Zespołu Szkół w Górze - 695.841,00 zł, - modernizacja drogi we wsi Jemielno - 81.009,89 zł, - nadzór nad gospodarką leśną - 6 000,00 zł, - drogi publiczne powiatowe - 956 658,86 zł, - prace geodezyjno-urządzeniowe na potrzeby rolnictwa - 18 000,00 zł, POWIATOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA - poniesiono wydatki w wysokości 50.959,60 zł na zadania ponad gminne zgodnie z decyzją Zarządu. w 2008 roku: Poniesiono następujące wydatki w kierunku ochrony środowiska: - termomodernizacja obiektów Zespołu Szkół w Górze - 859 447,50 zł, - remont mostu w Górze - 121.248,60 zł, - dokumentacja na remonty dróg powiatowych - 73.686,00 zł, - zakupy inwestycyjne w Powiatowym Zarządzie Dróg - 258.286,20 zł (dokonano zakupu remontera, dwóch samochodów Renaut oraz przyczepki remontowej), - modernizacja kotłowni w Domu Pomocy Społecznej we Wronińcu - 81.200,00 zł, - prace geodezyjno-urządzeniowe na potrzeby rolnictwa - 78 950,00 zł, - nadzór nad gospodarką leśną - 6 161,65 zł, - drogi publiczne wojewódzkie - 911 520,00 zł, - drogi publiczne powiatowe - 1 443 891,44 zł POWIATOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA - poniesiono wydatki w wysokości 29.195,30 zł na zadania ponad gminne zgodnie z decyzją Zarządu. w 2009 roku: Poniesiono następujące wydatki w kierunku ochrony środowiska: - przebudowa mostu na Orli w miejscowości Pobiel - 1.200.906,24 zł, - docieplenie budynku internatu SOSzW w Wąsoszu i remont placu - 293.365,97 zł, - zakupy inwestycyjne KP PSP w Górze - 954.900,00 zł, - zakup sprzętu (ciągnik, kosiarka wysięgnikowa) w PZD w Górze - 207.600,00 zł, - prace geodezyjno-urządzeniowe na potrzeby rolnictwa - 630 884,49 zł, - nadzór nad gospodarką leśną - 10 000,00 zł, - drogi publiczne wojewódzkie - 1 272 007,70 zł, - drogi publiczne powiatowe - 2 238 205,46 zł POWIATOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA - poniesiono wydatki w wysokości 236.500,00 zł na udzielenie dotacji w zakresie ochrony środowiska i 4.960,00 zł na zakupy materiałów i wyposażenia zgodnie z decyzją Zarządu. w 2010 roku: Poniesiono następujące wydatki w kierunku ochrony środowiska: - współfinansowanie zakupu samochodów operacyjno – ratowniczych dla Komendy Powiatowej PSP w Górze - 70.000,00 zł, - modernizacja dróg powiatowych w ramach dotacji jako usuwanie skutków powodzi w miesiącach maj i czerwiec - 1.506.547,57 zł, - prace geodezyjno-urządzeniowe na potrzeby rolnictwa - 2 958 065,68 zł, - nadzór nad gospodarką leśną - 10 000,00 zł, 44

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- drogi publiczne wojewódzkie - 1 310 729,00 zł, - drogi publiczne powiatowe - 1 431 758,90 zł GOSPODARKA KOMUNALNA I OCHRONA ŚRODOWISKA poniesiono wydatki w wysokości 92 429,77 zł na udzielenie dotacji w zakresie ochrony środowiska.

Tabela 16. Dotacje ze środków PFOŚiGW w latach 2007-2009. UMOWA WNIOSKODAWCA CEL DOTACJI

1/2007 Katolickie Stowarzyszenie „I duży i mały o przyrodę wspólnie dbamy”- edukacja Młodzieży przy Parafii w Kłodzie ekologiczna dzieci i młodzieży, przedsięwzięcia Górowskiej związane z ochroną przyrody, w tym urządzenie i utrzymanie terenów zielonych, zadrzewień oraz parków, przedsięwzięcia związane z gospodarką segregacji odpadów i ochroną powierzchni ziemi 2/2007 Gmina Góra Wykonanie urządzeń podczyszczających ścieki opadowe i roztopowe odprowadzane do wód i do ziemi z terenu miasta Góra dla 5 wylotów z miejskiej kanalizacji deszczowej 3/2007 Pan Andrzej Rogala- dyrektor Zakup rębaka do gałęzi. Wydziału Komunikacji i Dróg Starostwa Powiatowego w Górze 1/2008 Zakład Gospodarki Komunalnej i Zakup pojemników do selektywnej zbiórki odpadów Mieszkaniowej Zakład Budżetowy w oraz pojemników na nieczystości stałe. Górze 2/2008 Zespół Szkół im. gen Sylwestra Wycięcie 17 drzew i uporządkowanie terenu. Kaliskiego w Górze 3/2008 Gmina Góra Zakup sadzonek krzewów ozdobnych. 4/2008 Gmina Góra Uporządkowanie terenu działek nr 14 i 198, obręb Góra, stanowiących drogę gminną- likwidacja „dzikiego wysypiska”. 5/2008 Samodzielny Publiczny Zespół Zakup i wymiana okien w pracowni RTG i oddziale Opieki Zdrowotnej w Górze ginekologiczno-położniczym. 6/2008 Gmina Góra Zakup koszy ulicznych. 7/2008 Samodzielny Publiczny Zespół Przeprowadzenie audytu energetycznego budynku Opieki Zdrowotnej szpitala. 1/2009 Komenda Powiatowa Państwowej Zakup sorbentu do likwidacji zagrożeń podczas akcji Straży Pożarnej w Górze ratownictwa chemiczno-ekologicznego prowadzonych na terenie Powiatu Górowskiego. 2/2009 Gmina Góra Zakup koszy na psie odchody typu DINGO. 3/2009 Dolnośląska Izba Rolnicza Kształtowanie świadomości rolników w zakresie poprawy środowiska przyrodniczego poprzez atestację opryskiwaczy. 4/2009 Samodzielny Publiczny Zespół Częściowa wymiana stolarki otworowej w budynkach Opieki Zdrowotnej szpitala w Górze. 5/2009 Powiatowy Zarząd Dróg w Górze Zakup kosiarki na ramieniu hydraulicznym. 6/2009 Dom Pomocy Społecznej we Wymiana okien wraz z parapetami zewnętrznymi i Wronińcu wewnętrznymi w budynku Domu Pomocy Społecznej we Wronińcu.

Podsumowując należy stwierdzić, że Powiat Górowski w przeciągu 4 lat zrealizował wiele celów uwzględnionych w uchwalonym Programie Ochrony Środowiska. Szczególny nacisk nałożony został na poprawę infrastruktury drogowej na terenie całego powiatu oraz rozpowszechnianie wiedzy z zakresu ochrony środowiska poprzez edukację ekologiczną, w szczególności wśród dzieci i młodzieży. Ponadto w okresie obowiązywania ww. Programu Ochrony Środowiska realizowano konsekwentnie przyjęte w programie zadania koordynowane.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

6. ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Na podstawie raportu o stanie środowiska i źródłach jego przekształcenia i zagrożenia przedstawiono poniżej propozycję działań programowych umożliwiających spełnienie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości powiatu w perspektywie kilkunastu lat i umożliwia aktywizację społeczeństwa powiatu, zwiększenie inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie powiatu.

6.1. Cele ekologiczne Kompleksowość zagadnień ochrony środowiska, a także zakres przeobrażeń na terenie powiatu wymusiła wyznaczenie celów średniookresowych i priorytetowych, a także przyjęcie zadań z zakresu wielu sektorów ochrony środowiska. Spośród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się w przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie powiatu. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnozę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie Powiatu Górowskiego, uwarunkowania zewnętrzne (obowiązujące akty prawne) i wewnętrzne, a także inne wymagania w zakresie jakości środowiska. Wybór priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych na terenie Powiatu Górowskiego na lata 2011- 2014 z perspektywą na lata 2015-2018 przeprowadzono przy zastosowaniu następujących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych.

6.1.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym - wymiar zadania przedsięwzięcia (ponadlokalny i publiczny), - konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych, - zabezpieczenia środków na realizację lub możliwość uzyskania dodatkowych zewnętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej z innych źródeł zagranicznych lub krajowych), - efektywność ekologiczna przedsięwzięcia, - znaczenie przedsięwzięcia w skali regionalnej, - spełnianie wymogów zrównoważonego rozwoju - zgodność przedsięwzięcia dla rozwoju gospodarczego powiatu.

6.1.2. Kryteria o charakterze środowiskowym - możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń środowiska i zdrowia ludzi, - zgodność z celami ekologicznymi i zasadniczymi kierunkami zadań wynikających ze Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego, - zgodność z celami i priorytetami ekologicznymi określonymi w “Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” i „Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015”, - zgodność z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska, - skala dysproporcji pomiędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska a stanem wymaganym przez prawo, - skala efektywności ekologicznej przedsięwzięcia (efekt planowany, tempo jego osiągnięcia), - wieloaspektowość efektów ekologicznych przedsięwzięcia (możliwość jednoczesnego osiągnięcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska), 46

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- w odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium była zgodność proponowanych zadań z wymogami kształtowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie tworzenia systemów, działań w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów.

6.1.3. Priorytety ekologiczne dla Powiatu Górowskiego. Kierując się podanymi powyżej kryteriami, wyznaczono następujące cele dla Powiatu Górowskiego z zakresu ochrony środowiska: - środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, - wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH

7.1. Zarządzanie środowiskowe Stan wyjściowy: Systemy Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) zapewniają włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie zagadnień do kompetencji jej zarządu. Systemy te są dobrowolnym zobowiązaniem się organizacji w postaci przedsiębiorstwa, placówki sektora finansów, szkolnictwa, zdrowia, jednostki administracji publicznej i innej do podejmowania działań mających na celu zmniejszanie oddziaływań na środowisko, związanych z prowadzoną działalnością. Posiadanie przez daną firmę prawidłowo funkcjonującego SZŚ gwarantuje, iż firma ta działa zgodnie ze wszystkimi przepisami ochrony środowiska. W ostatnim pięcioleciu nastąpił dynamiczny rozwój systemów zarządzania środowiskowego. Blisko 1 100 organizacji w Polsce posiada certyfikowane systemy zgodnie z normą PN - EN ISO 14001. Od 2002 r. prowadzone były intensywne przygotowania do stworzenia możliwości rejestracji polskich organizacji w systemie EMAS. Pierwszą krajową organizację w tym systemie zarejestrowano we wrześniu 2005 r. Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu (EMAS) (ang. Eco-Management and Audit Scheme) to system zarządzania środowiskowego, w którym dobrowolnie mogą uczestniczyć organizacje (przedsiębiorstwa, instytucje, organizacje, urzędy). Głównym założeniem systemu jest wyróżnienie tych organizacji, które wychodzą poza zakres minimalnej zgodności z przepisami i ciągle doskonalą efekty swojej działalności środowiskowej. Podstawowe zasady systemu określa rozporządzenie 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji we wspólnotowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS). Rozporządzenie z dniem 1 maja 2004 r. zaczęło obowiązywać w Polsce. System EMAS wykazuje duże podobieństwo do normy ISO 14001. Od roku 2001 treść normy ISO 14001 została włączona do rozporządzenia EMAS, pozwalając na ograniczenie się do identyfikacji dodatkowych wymagań stawianych organizacjom w systemie EMAS. Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego w oparciu o wymagania normy ISO 14001 można traktować jako krok w kierunku rejestracji w systemie EMAS Na terenie Powiatu Górowskiego działają przedsiębiorstwa posiadające m.in. certyfikowane Systemy Zarządzania Jakością: - Spółdzielnia Mleczarska DEMI, - PPZ S.A. w Niechlowie.

7.1.1. Cel średniookresowy do 2018 r. Upowszechnianie i wspieranie wdrażania systemów zarządzania środowiskowego

Kierunki działań:

Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Wprowadzanie „zielonych zamówień” promujących w postępowaniach o Powiat Górowski udzielenie zamówienia publicznego firmy posiadające certyfikaty Gminy zarządzania środowiskowego poprzez uzyskanie przez nie dodatkowych punktów Powiat Górowski, Upowszechnienie wśród społeczeństwa logo EMAS i normy ISO 14001 Gminy, organizacje a także logo CP jako znaków jakości środowiskowej pozarządowe, Podniesienie prestiżu instytucji publicznej posiadającej certyfikat Powiat Górowski, zarządzania przez akcję wśród społeczeństwa dotyczącą znaczenia Gminy takiego certyfikatu

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Ograniczenie częstotliwości kontroli, w zakresie ochrony Środowiska, Organy kontrolujące podmiotów gospodarczych posiadających certyfikaty zarządzania środowiskowego i uproszczenie trybów ich kontroli Przedsiębiorstwa i Ograniczenie kosztów związanych z wdrożeniem systemów instytucje wdrażające zarządzania środowiskowego przez przedsiębiorstwa i instytucje. SZŚ, firmy doradcze, firmy certyfikujące

7.2. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Stan wyjściowy Rola edukacji ekologicznej w procesie realizacji polityki środowiskowej, a więc i obowiązków ekologicznych, jest szczególnie istotna. Problem niedostatków w zakresie ochrony środowiska jest widoczny nie tylko z punktu widzenia stosowanych przez przedsiębiorców technologii (a raczej ich niestosowania, braku polityki segregacji odpadów, braku odpowiedniej ilości odpowiednich jakościowo składowisk odpadów itp.), jak i wyrobienia w społeczeństwie, szacunku do otaczającej przyrody. Nie chodzi również tylko o edukację w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli proces nauczania, świadczony w ramach systemu oświaty, ale o kształtowanie świadomości ekologicznej w każdej dziedzinie życia, mającej jakikolwiek związek z ochroną środowiska. Na terenie Powiatu Górowskiego prowadzone były m.in. następujące działania (realizowane tak przez powiat jak i przez gminy): - konkursy ekologiczne, - zakupy wydawnictw naukowych, - seminaria o tematyce ekologicznej, - zakup pomocy naukowych dla szkół związanych z ekologią, - wystawy.

7.2.1. Cel średniookresowy do 2018 r. Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą: „myśl globalnie, działaj lokalnie”

Kierunki działań:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Wspieranie merytoryczne i finansowe aktywnych form edukacji Powiat Górowski ekologicznej dzieci i młodzieży np. organizowanie konkursów i sesji Gminy, organizacje popularno-naukowych związanych z tematyką środowiskową pozarządowe Powiat Górowski Wsparcie finansowe projektów z zakresu edukacji ekologicznej Gminy, organizacje pozarządowe Współdziałanie władz powiatowych z mediami w zakresie prezentacji Powiat Górowski stanu środowiska i działań podejmowanych na rzecz jego ochrony Powiat Górowski, Udział przedstawicieli powiatu w szkoleniach z zakresu publicznego Organizacje dostępu do informacji o środowisku pozarządowe Doskonalenie metod udostępniania informacji o środowisku i jego Wszystkie instytucje ochronie przez wszystkie instytucje publiczne

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Powiat Górowski, Organizacje Edukacja ekologiczna oraz promowanie działalności proekologicznej pozarządowe, Gminy, szkoły Zakup literatury, materiałów i wyposażenia Powiat Górowski Dzień Ziemi i Sprzątanie Świata – coroczna akcja ogólnoświatowa Powiat Górowski organizowana na rzecz ochrony środowiska Działania z zakresu rolnictwa ekologicznego i leśnictwa Powiat Górowski Szkolenia pracowników zajmujących się ochroną środowiska i Powiat Górowski gospodarką wodną Województwo Dolnośląskie Powiaty: bolesławiecki, głogowski, górowski, jaworski, jeleniogórski, Pracownia przyrodnicza w każdej gminie kamiennogórski, legnicki, lubański, lubiński, lwówecki, Miasto Jelenia Góra, Miasto Legnica,

7.3. Odpowiedzialność za szkody w środowisku Stan wyjściowy

3 października 2008 roku Sejm uchwalił w ustawę o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku, która określa zasady odpowiedzialności za zanieczyszczenia. Ustawa dostosowuje polskie prawo do dyrektywy unijnej z 2004 roku. Zasada zakładająca, że zanieczyszczający środowisko płaci, jest stosowana w Polsce już od lat. System opłat i kar za zanieczyszczenia i szkody w środowisku był wprowadzony w latach 80. Działał skutecznie, ale nie był rozwiązaniem kompatybilnym z jednolitą polityką w tym zakresie w Unii. Ustawa określa zasady odpowiedzialności za naprawę szkód w środowisku. Z powodu nie wywiązywania się sprawców z tego obowiązku, instytucje publiczne ponoszą straty w wysokości od 25 do 125 mln zł rocznie. Nowe prawo przewiduje, że osoby poszkodowane lub inne zainteresowane strony (np. organizacje ekologiczne) będą mogły zgłaszać zaistniałe szkody do organów ochrony środowiska. W przypadku, gdy nie będzie można rozpoznać sprawcy lub nie będzie można wobec niego rozpocząć egzekucji, naprawą szkody zajmie się regionalny dyrektor ochrony środowiska. Na nim ciąży również obowiązek podjęcia działań w przypadkach wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia ludzi albo pojawienia się nieodwracalnych szkód w środowisku. Jeśli zagrożenie zostanie wywołane przez organizmy genetycznie zmodyfikowane, organem odpowiedzialnym będzie minister środowiska. Ustawa Prawo ochrony środowiska rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności związanej z występowaniem szkody w środowisku: odpowiedzialność administracyjna związana z egzekwowaniem administracyjnych, obowiązków ciążących na podmiotach korzystających ze środowiska, odpowiedzialność cywilnoprawna pozostająca w gestii sądów powszechnych. Chociaż polskie podejście do kwestii odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku jest szersze od wspólnotowego, to w najbliższych latach polityka w tym zakresie kształtować będą przepisy UE zawarte w Dyrektywie 2004/35/WE w sprawie odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku. Do zadań Głównego Inspektora Ochrony Środowiska należeć będzie prowadzenie rejestru zagrożeń i szkód w środowisku.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

7.3.1. Cel średniookresowy do 2018 r. Stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizacja możliwości wystąpienia szkody

Kierunki działań:

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku i działaniach Inspektorat Ochrony naprawczych Środowiska Prowadzenie szkoleń na temat odpowiedzialności sprawcy za szkody Inspektorat Ochrony w środowisku dla pracowników administracji, sądownictwa oraz Środowiska, organizacje podmiotów gospodarczych pozarządowe

7.4. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym Stan wyjściowy

Miejscowy plan, zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r., jest podstawowym instrumentem kształtowania ładu przestrzennego pozwalającym powiatom i gminom na racjonalną gospodarkę terenami. Poza planem miejscowym w systemie planowania przestrzennego występują instrumenty pomocnicze, w postaci decyzji o warunkach zabudowy. Pomimo istnienia ustawy oraz ustaw określających kompetencje w tym zakresie samorządów wszystkich szczebli znaczna powierzchnia kraju nie jest objęta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Taka sytuacja powoduje wydawanie wielu decyzji lokalizacyjnych i gospodarczych, podejmowanych bez uwzględnienia konieczności zachowania ładu przestrzennego i uporządkowanego rozwoju terenów mieszkaniowych, przemysłowych czy rekreacyjnych. W decyzjach lokalizacyjnych często występuje też brak uwzględniana zasad ochrony środowiska.

7.4.1. Cel średniookresowy do 2018 r. Opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawą lokalizacji nowych inwestycji

Kierunki działań:

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymagań Gminy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w szczególności wynikających z opracowań ekofizjograficznych, prognoz oddziaływania na środowisko Wprowadzenie mechanizmów ochrony zasobów złóż kopalin przed Gminy zagospodarowaniem powierzchni uniemożliwiających przyszłe wykorzystanie Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wyników Gminy monitoringu środowiska, w szczególności w zakresie powietrza, wód i hałasu Przeprowadzanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko już Gminy, inwestorzy, na etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania organy opiniujące przestrzennego

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

8. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH

8.1. Ochrona przyrody Stan wyjściowy – dominujące zbiorowiska roślinne. Rozpoznanie stanu obecnego przyrody i krajobrazu Powiatu Górowskiego w dużej mierze uzależnione jest od opracowanych w poszczególnych gminach powiatu inwentaryzacjach lub waloryzacjach przyrodniczych. Niestety takie opracowania posiadają tylko gminy Góra i Jemielno. Można przyjąć, że przyroda i krajobraz tych gmin reprezentuje wszystkie charakterystyczne elementy środowiska przyrodniczego Powiatu Górowskiego. Charakterystyczne dla powiatu jest zróżnicowanie stopnia naturalności terenu. Część północna i północno-wschodnia o znacznie uproszczonym krajobrazie i mniejszej bioróżnorodności naturalnej związana jest z intensyfikacją rolnictwa (część południowa i zachodnia związana z doliną Baryczy i Odry, to obszar o przyrodzie wyjątkowo cennej w skali europejskiej a związanej z terenami łęgowymi - zalewowymi). Oceniając przyrodę powiatu należy zwrócić szczególną uwagę na najcenniejsze tereny związane z dolinami dwóch rzek - Odry i Baryczy. Opis stanu obecnego przyrody i krajobrazu w dużej mierze oparty jest na istniejących opracowaniach. Powierzchnia obszarów chronionych na terenie Powiatu Górowskiego wynosi 52 191,8 ha (wg. www.stat.gov.pl stan na rok 2010) co stanowi ok. 71 % powierzchni powiatu, jest to wartość dużo wieksza od średniej wartości dla powiatów województwa dolnośląskiego wynoszącej 18 %. Porównanie z wartościami dla pozostałych powiatów województwa dolnośląskiego przedstawia tabela:

Tabela 17. Udział procentowy powierzchni obszarów chronionych w powiatach województwa dolnośląskiego. Powierzchnia obszarów Lp. Powiat chronionych [%] 1. Górowski 71 2. Milicki 67,8 3. Kłodzki 37,7 4. Wałbrzyski 32,7

5. Polkowicki 28,3

6. Jaworski 26,2

7. Jeleniogórski 25,1

8. Trzebnicki 20,7

9. Dzierżoniowski 19 10. Kamiennogórski 16 11. Ząbkowicki 15,8 12. Lwówecki 12,5 13. Legnicki 12,1 14. Wołowski 11,8 15. Wrocławski 10,9 16. Oleśnicki 10,4 17. Bolesławiecki 9,2 18. Złotoryjski 7,1 19. Świdnicki 6,6 20. Głogowski 2,8 21. Strzeliński 2,4 22. Lubiński 2,1 23. Lubański 1,7 24. Średzki 0,7 25. Zgorzelecki bliski 0(46,9ha) 26. Oławski bliski 0(25,4ha)

Źródło: www.stat.gov.pl 52

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Udział powierzchni obszarów chronionych w poszczególnych gminach Powiatu Górowskiego przedstawia tabela poniżej (wg. www.stat.gov.pl stan na rok 2010):

Tabela 18. Udział powierzchni obszarów chronionych w gminach Powiatu Górowskiego. Powierzchnia obszarów Lp. Gmina chronionych [%] 1. Jemielno 100 2. Wąsosz 86,7 3. Góra 61,8 4. Niechlów 41,0 Źródło: www.stat.gov.pl

Formy ochrony przyrody ustanowione na terenie Powiatu Górowskiego:

Obszary Chronionego Krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Baryczy”- obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Obszar zajmuje powierzchnię 43 350 ha i położony jest na terenie gmin: Niechlów, Jemielno, Góra i Wąsosz. „Krzywińsko- Osiecki Obszar Chronionego Krajobrazu”- obszar ten wyróżnia się urozmaiconą rzeźbą terenu, zawiera w sobie niemal cały potencjał lasów i większość użytków zielonych gminy. Za jego ochroną przemawiają też występujące tu zbiorniki wód podziemnych oraz znaczny udział gruntów przepuszczalnych sprzyjających infiltracji zanieczyszczeń. Obszar zajmuje powierzchnię 8 500 ha i położony jest na terenie gminy Góra.

Użytki ekologiczne

Gmina Wąsosz „Wiklina”- Kompleks o powierzchni 35,64ha. Użytek ten położony jest 2 km na wschód od wsi Wiklina. Obszar użytku należy do Nadleśnictwa Góra Śląska i znajduje się w obrębie leśnym Załęcze w Leśnictwie Załęcze. Użytek ekologiczny "Wiklina" obejmuje obszar podmokłych i bagiennych łąk, turzowisk, wikliniska oraz niewielkich zadrzewień. Ten bagienno-łąkowy kompleks otoczony jest zwartym kompleksem leśnym. Teren użytku poprzecinany jest siecią rowów, które toczą swe wody do cieku Grobelka - dopływu Masłówki (prawego dopływu Orli). Hipsometrycznie obszar ten leży na wysokości ok. 89 m n.p.m. Dominuje tu płaska rzeźba terenu. Teren użytku charakteryzuje się wysokim poziomem wód gruntowych, z wyraźnie zaznaczonymi wylewami wiosennymi. Użytek ten leży w Obszarze Chronionego Krajobrazu Dolina Baryczy. Rośliny rzadkie i chronione, które można spotkać na użytku to np. fiołek mokradłowy, kruszyna pospolita, nasięźrzał pospolity i rutewka wąskolistna. Faunę stanowią natomiast takie zwierzęta jak np. bezkręgowce: kosternik palemon (motyl) i świerszcz polny, a z kręgowców np.: rzekotka drzewna, błotniak stawowy, kropiatka (ptak), lerka, świerszczak, trzciniak, żuraw i jeleń europejski. „Wiewierz”- Usytuowany w zlewni Orli - prawego dopływu Baryczy. Teren jest poprzecinany siecią kanałów prowadzących wody do Masłówki – dopływu Orli. Na terenie użytku ekologicznego stwierdzono występowanie: Następujących gatunków roślin rzadkich i chronionych: kalina koralowa, kruszczyk szerokolistny, kruszyna pospolita, nasięźrzał pospolity, okrężnica bagienna, podkolan biały, porzeczka czarna, potocznik wąskolistny, rutewka żółta, selernica żyłkowana, stoplamek (storczyk) szerokolistny, turzyca dwustronna, wilczomlecz błotny. Następujących zagrożonych i rzadkich gatunków motyli dziennych i kraśników: czerwończyk nieparek, dostojka selene, kosternik leśniak, kosternik palemon, powszelatek malwowiec, przeplatka diamina, rojnik morfeusz, wietek gorczycznik, kraśnik nostrzykowiec. Następujących rzadkich gatunków prostoskrzydłych: napierśnik, świerszcz polny, złotawek, złotawiec. Następujących zagrożonych i rzadkich gatunków ptaków: bekas, bielik, błotniak zbożowy, cyranka, derkacz, gąsiorek, samotnik, strumieniówka, świergotek łąkowy, świerszczak, wodnik, żuraw. Inne gatunki rzadkie lub interesujące: pająk tygrzyk paskowany, rzekotka drzewna, jeleń europejski.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Gmina Góra „Brzeżany”- usytuowany 0,2 km na zachód od Brzeżan, przy szosie do Tarpna. Powołany w celu zachowania oczka wodnego z godowiskiem kumaka nizinnego (Bombina bombina) i rzekotki drzewnej (Hyla arborea). „Brzeżańskie oczko”- usytuowany 0,9 km na wschód od Brzeżan. Powołany w celu zachowania oczka wodnego z godowiskiem rzekotki drzewnej (Hyla arborea). „Chróścina”- położony jest w północnej części województwa dolnośląskiego, w Powiecie Górowskim, w gminie Góra, 2 km na północ od wsi Chróścina (0,5 km na wschód od wsi Laskowice). Obejmuje obszar podmokłego lasu, leżącego na lewym brzegu Śląskiego Rowu, prawego dopływu Baryczy. Jest to kępa lasu łęgowego będąca częścią leśnego korytarza ekologicznego biegnącego wzdłuż Śląskiego Rowu. „Czernina”- zlokalizowany przy południowo - zachodnim skraju Czerniny Dolnej. Powołany w celu zachowania oczka wodnego z godowiskiem rzekotki drzewnej (Hyla arborea) oraz stanowiskiem włosienicznika wodnego (Batrachium aquatile). „Łąka trzęślicowa”- usytuowany w oddziale leśnym 96n. Powołany w celu zachowania unikatowego środowiska - podmokłej łąki trzęślicowej z obfitym stanowiskiem goryczki wąskolistnej (Gentiana pneumonanthe). „Szcześć”- położony 1,5 km na płn.-zach. od Zawieścic. Powołany w celu zachowania śródleśnej łąki ze stanowiskami rzadkich gatunków roślin (szczeć pospolita (Dipsacus sylvestris), lepiężnik różowy (Petasites hybridus), płazów (ropucha szara (Bufo bufo) i ptaków (żuraw (Grus grus). „Szedziec”- położony 0,7 km na płn.-wsch. od Szedźca. Powołany w celu zachowania śródleśnego oczka wodnego z godowiskiem kumaka nizinnego (Bombina bombina) i rzekotki drzewnej (Hyla arborea). „Żurawie Pierzowisko”- Śródleśna podmokła łąka, położona 1,5 km na północny wschód od wsi Włodków Dolny. Powołany w celu zachowania środleśnej podmokłej łąki ze stanowiskami rzadkich gatunków roślin (krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis L.), wąkrota zwyczajna (Hydrocotyle vulgaris) i zwierząt (modraszek nausitous (Maculinea nausithous), dostojka ino (Brenthis ino), dostojka dia (Boloria dia), napierśnik i żuraw (Grus grus) Gmina Jemielno „Kanał Świernia” o powierzchni całkowitej 140 ha. Są to tereny pól, pastwisk, nieużytków wzdłuż kanału Świernia, podmokłych łąk, oraz różnych typów siedlisk leśnych po zachodniej stronie kanału. Są to obszary naturalnie odtwarzające się po powodzi z 1997 r. i stanowiące stanowiska rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt.

Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska, o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie (Ustawa o ochronie przyrody z dn. (Dz. U. 2009 Nr 151, poz. 1220 – tekst jednolity). Zgodnie z rejestrem pomników przyrody Województwa Dolnośląskiego na terenie Powiatu Górowskiego znajdują się obecnie 84 pomniki przyrody.

Tabela 19. Wykaz pomników przyrody na terenie Powiatu Górowskiego.

Lp. Gmina Miejscowość Nazwa pomnika przyrody Dokument powołujący

Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 281 Góra Kłoda Górowska Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 282 Góra Czernina Dolna Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 283 Góra Czernina Dolna Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 284 Góra Czernina Dolna Buk pospolity (Fagus sylvatica) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 285 Góra Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254)

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 286 Góra Wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Platan klonolistny (Platanus x Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 287 Góra Wielkie acerifolia) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 288 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 289 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 290 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 291 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 292 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 293 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 294 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 295 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 296 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wierzowice Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 297 Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) Wielkie 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 298 Góra Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 299 Góra Góra Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 300 Góra Kruszyniec Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 301 Góra Kruszyniec Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 302 Góra Kruszyniec Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 303 Góra Czernina Lipa drobnolistna (Tilia cordata) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 304 Góra Czernina Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Uchwała Nr XXVI/162/08 Rady Miejskiej w Górze z dnia 305 Góra Radosław Dąb szypułkowy (Quercus robur) 18 września 2008 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 272 poz. 2923) Uchwała Nr XXVI/162/08 Rady Miejskiej w Górze z dnia 306 Góra Strumienna Dąb szypułkowy (Quercus robur) 18 września 2008 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 272 poz. 2923) Uchwała Nr XXVI/162/08 Rady Miejskiej w Górze z dnia 307 Góra Zawieścice 191 g Dąb szypułkowy (Quercus robur) 18 września 2008 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 272 poz. 2923) Uchwała Nr XXVI/162/08 Rady Miejskiej w Górze z dnia 308 Góra Brzeżany 115 f Dąb szypułkowy (Quercus robur) 18 września 2008 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 272 poz. 2923) Uchwała Nr XXVI/162/08 Rady Miejskiej w Górze z dnia 309 Góra Brzeżany 115 f Dąb szypułkowy (Quercus robur) 18 września 2008 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 272 poz. 2923) Uchwała Nr XXVI/162/08 Rady Miejskiej w Górze z dnia 310 Góra Ryczeń Buk zwyczajny (Fagus sylvatica) 18 września 2008 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 272 poz. 2923) Uchwała Nr XXVI/162/08 Rady Miejskiej w Górze z dnia 311 Góra Ryczeń Wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) 18 września 2008 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 272 poz. 2923) Uchwała Nr XXVI/161/08 Rady Miejskiej w Górze z dnia Aleja Platanowa - Platan klonolistny 312 Góra Ślubów 18 wrzśesnia 2008 r. w sprawie uznania za pomnii (Platanus x acerifolia) - 11 drzew przyrody. (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 272 poz. 2922) Daszów Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 471 Jemielno okazała równomiernie rozwinięta 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) korona i wiek 472 Jemielno Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia Jemielno L.), okazła korona i wiek 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254)

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

473 Jemielno Dąb szypułkowy (Quercus robur, Uchwała Nr XXXI/192/05 Rady Gminy Jemielno z dnia 31 Jemielno okazała równomiernie rozwinięta marzec 2005 r. korona i wiek 474 Daszów Dąb szypułkowy (Quercus robur, Uchwała Nr XXXI/192/05 Rady Gminy Jemielno z dnia 31 Jemielno okazała równomiernie rozwinieta marzec 2005 r. korona i wiek 475 Daszów Dąb szypułkowy (Quercus robur), Uchwała Nr XXXI/192/05 Rady Gminy Jemielno z dnia 31 Jemielno okazała równomiernie rozwinieta marzec 2005 r. korona i wiek Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 1096 Niechlów Niechlów Dąb szypułkowy (Quercus robur) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 1097 Niechlów Niechlów Sosna pospolita (Pinus silvestris) 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Uchwała Nr XXIV/122/04 Rady Miejskiej Wąsosza z dnia Dąb szypułkowy (Quercus robur), 2217 Wąsosz Bartków 10 listopada 2004 r. W sprawie uznania za pomnik wiek ok. 180-260 lat przyrody Uchwała Nr XXIV/122/04 Rady Miejskiej Wąsosza z dnia Dąb szypułkowy (Quercus robur), 2218 Wąsosz Bartków 10 listopada 2004 r. W sprawie uznania za pomnik wiek ok. 180-260 lat przyrody Uchwała Nr XXIV/122/04 Rady Miejskiej Wąsosza z dnia Dąb szypułkowy (Quercus robur), 2219 Wąsosz Pobiel 10 listopada 2004 r. W sprawie uznania za pomnik wiek ok. 180-260 lat przyrody Uchwała Nr XXIV/122/04 Rady Miejskiej Wąsosza z dnia Dąb szypułkowy (Quercus robur), 2220 Wąsosz Pobiel 10 listopada 2004 r. W sprawie uznania za pomnik wiek ok. 180-260 lat przyrody Uchwała Nr XXIV/122/04 Rady Miejskiej Wąsosza z dnia Klon jawor (Acer pseudoplatanus), 2221 Wąsosz Pobiel 10 listopada 2004 r. W sprawie uznania za pomnik wiek ok. 180-260 lat przyrody Dąb szypułkowy (Quercus robur), Uchwała Nr XXXVI/182/05 Rady Miejskiej Wąsosza z dnia 2222 Wąsosz Wąsosz wiek ok. 160 lat 16 grudnia 2005 r. W sprawie uznania za pomnik przyrody Buk pospolity (Fagus sylvatica), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2223 Wąsosz Wiklina wiek ok. 280 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Buk pospolity (Fagus sylvatica), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2224 Wąsosz Wiklina wiek ok. 220 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Buk pospolity (Fagus sylvatica), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2225 Wąsosz Wiklina wiek ok. 220 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Buk pospolity (Fagus sylvatica), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2226 Wąsosz Wiklina wiek ok. 200 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2227 Wąsosz Wiklina wiek ok. 450 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2228 Wąsosz Wiklina wiek ok. 400 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2229 Wąsosz Wiklina wiek ok. 400 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2230 Wąsosz Wiklina wiek ok. 400 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2231 Wąsosz Wiklina wiek ok. 380 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2232 Wąsosz Wiklina wiek ok. 380 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2233 Wąsosz Wiklina wiek ok. 320 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2234 Wąsosz Wiklina wiek ok. 320 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2235 Wąsosz Wiklina wiek ok. 320 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2236 Wąsosz Wiklina wiek ok. 310 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2237 Wąsosz Wiklina wiek ok. 290 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2238 Wąsosz Wiklina wiek ok. 290 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Sosna wejmutka (Pinus strobus), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2239 Wąsosz Wiklina wiek ok. 290 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Wiąz szypułkowy (Ulmus laevis), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2240 Wąsosz Wiklina wiek ok. 270 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Lipa drobnolistna (Tilia cordata), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2241 Wąsosz Wiklina wiek ok. 220 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Jesion wyniosły (Fraxinus Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2242 Wąsosz Wiklina excelsior), wiek ok. 230 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) 56

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Jesion wyniosły (Fraxinus Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2243 Wąsosz Wiklina excelsior), wiek ok. 230 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Jesion wyniosły (Fraxinus Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2244 Wąsosz Wiklina excelsior), wiek ok. 200 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Jesion wyniosły (Fraxinus Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2245 Wąsosz Wiklina excelsior), wiek ok. 200 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Grab pospolity (Carpinus betulus), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2246 Wąsosz Wiklina wiek ok. 300 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Grab pospolity (Carpinus betulus), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2247 Wąsosz Wiklina wiek ok. 240 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Żywotnik zachodni (Thuja Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2248 Wąsosz Wiklina occidentalis), wiek ok. 180 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2249 Wąsosz Wąsosz wiek ok. 380 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2250 Wąsosz Czeladź Wielka wiek ok. 350 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2251 Wąsosz Czeladź Wielka wiek ok. 280 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2252 Wąsosz Czeladź Wielka wiek ok. 270 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Lipa drobnolistna (Tilia cordata), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2253 Wąsosz Czeladź Wielka wiek ok. 240 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Lipa drobnolistna (Tilia cordata), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2254 Wąsosz Czeladź Wielka wiek ok. 280 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Buk pospolity (Fagus sylvatica), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2255 Wąsosz Czeladź Wielka wiek ok. 220 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Buk pospolity (Fagus sylvatica), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2256 Wąsosz Czeladź Wielka wiek ok. 180 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Platan klonolistny (Platanus x Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2257 Wąsosz Czeladź Wielka acerifolia), wiek ok. 260 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Klon pospolity (Acer platanoides), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2258 Wąsosz Czeladź Wielka wiek ok. 260 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Platan klonolistny (Platanus x Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2259 Wąsosz Lechitów acerifolia), wiek ok. 540 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Jesion wyniosły (Fraxinus Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2260 Wąsosz Wodniki excelsior), wiek ok. 230 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Dąb szypułkowy (Quercus robur), Rozporządzenie Nr 9/98 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 2261 Wąsosz Wodniki wiek ok. 380 lat 8 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Lesz. Nr 40 poz. 254) Źródło: Rejestr form ochrony przyrody, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska,Wrocław 2011

Obszary NATURA 2000 Obszar Natura 2000 to nowa forma ochrony przyrody (obok istniejących parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, czy innych) wprowadzana w naszym kraju od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Za obszary Natura 2000 uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych Europy. Na terenie Powiatu Górowskiego zlokalizowane są obszary Natura 2000 „Ostoja nad Baryczą (PLH020041)”, „Dolina Dolnej Baryczy (PLH020084)” i „Łęgi Odrzańskie (PLH020018)”

Ostoja nad Baryczą PLH020041

POWIERZCHNIA: 82 026,4 ha Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG

Nazwa siedliska % pokrycia Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea 0,11 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 0,05 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis 0,06 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) 0,09 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 0,08 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 0,01 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 1,45 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) 0,13 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 0,02 57

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 1,34 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) 0,10 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 2,25 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion 2,05 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 1,29

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU Klasy siedlisk % pokrycia Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, kopalnie, tereny przemysłowe) 1% Lasy iglaste 26% Lasy liściaste 9% Lasy mieszane 12% Siedliska leśne (ogólnie) 1% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 14% Siedliska rolnicze (ogólnie) 28% Wody śródlądowe (stojące i płynące) 9%

OPIS OBSZARU Obszar obejmuje rozległe bagniste obniżenie doliny Baryczy. Jest to typowa rzeka nizinna z wieloma dopływami, fragmentami terenów zalewanych i dobrze zachowanymi starorzeczami. Dolina jest wyścielona utworami glacjalnymi, fluwioglacjalnymi i współczesnymi aluwiami rzecznym. W południowo-zachodniej części obszaru znajdują się zalesione morenowe Wzgórza Twardogórskie z najwyższym wzniesieniem - Wzgórzem Joanny (219 m n.p.m.), dominującym nad szeroką i płaską doliną Baryczy. Obszar obejmuje kompleks łąk zalewowych, stawów rybnych (z najbardziej znanymi Stawami Milickimi), pól uprawnych i rozległych terenów leśnych (z wyłączeniem miasta Milicz). O specyfice terenu decyduje bogata sieć hydrograficzna z licznymi kanałami, naturalnymi i sztucznymi ciekami wodnymi, stawami i mokradłami. Lasy tworzą dwa większe kompleksy - Lasy Milickie na zachodzie i Lasy Ostrzeszowskie na wschodzie. W pobliżu cieków wodnych zachowały się cenne fragmenty łęgów i olsów, a na wyżej położonych terenach - cenne buczyny i grądy. Uboższe siedliska porastają bory sosnowe i bory mieszane.

WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE Obszar ważny dla zachowania bioróżnorodności (14 typów siedlisk z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 15 gatunków z Załącznika II). Dobrze wykształcone i zachowane zbiorowiska leśne: największy kompleks łęgów jesionowo-olsowych w południowo-zachodniej Polsce, łęgi dębowo- wiązowe-jesionowe oraz starodrzewia grądowe i buczynowe. Okresowo odkrywane dno stawów stanowi bardzo cenne siedlisko dla roślinności Isoeto-Nanojuncetea wraz z zagrożonymi w Polsce gatunkami roślin. Również ważne są zbiorowiska podmokłych łąk, muraw napiaskowych, torfowisk przejściowych i nitrofilnych ziołorośli okrajkowych. Na podkreślenie zasługuje bogata ichtiofauna z kozą złotawą Sabanejewia aurata (jedno z nielicznych w Polsce stanowisk). Ponadto Dolina Baryczy jest jednym z najcenniejszych obszarów ornitologicznych w Polsce. Ostoja ptasia o randze europejskiej E54.

ZAGROŻENIA Intensyfikacja lub zaniechanie użytkowania stawów. Deficyt wody w zlewni Baryczy spowodowany eksploatacją zasobów wodnych. Zanieczyszczenie wody. Epidemie wśród ryb hodowlanych. Zanik okresowych zalewów. Zalesianie i sukcesja roślinności na otwartych terenach (szczególnie na pastwiskach i na łąkach). Intensyfikacja rolnictwa. Zwiększenie aktualnego pozyskania drewna w starodrzewiach. Spadek liczby ostoi nietoperzy, niepokojenie nietoperzy na zimowiskach. Zanik populacji małży skójkowatych, co powoduje brak możliwości rozrodu różanki. Regulacje i renowacje cieków wodnych. Likwidacja śródpolnych zadrzewień. Uwaga: Wykonywanie koniecznych prac z zakresu ochrony przeciwpowodziowej dotyczy różnych fragmentów doliny rzecznej i powinno się odbywać z uwzględnieniem wymogów ochrony siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, których ochrona jest celem utworzenia obszaru Natura 2000.

STATUS OCHRONNY Obszar w granicach Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy (87 040 ha; 1996) z rezerwatami przyrody: Stawy Milickie (5 324,31 ha; 1973), Radziądz (6,83 ha; 1954), Olszyny Niezgodzkie (74,28 ha; 1987), Wzgórze Joanny (24,23 ha; 1962), Wydmacz (45,93 ha; 1987). 58

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Fragment obszaru należy do Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Rychtalskie (46 481,8 ha). Na terenie obszaru znajduje się Ostoja Ramsar Stawy Milickie (5324,3 ha; 1995).

STRUKTURA WŁASNOŚCI Własność głównie Skarbu Państwa: 43 % administrowane przez Lasy Państwowe; 5,7 % ("Stawy Milickie"). Około 1 % należy do osób prywatnych lub jest dzierżawiona.

Dolina Dolnej Baryczy PLH020084

POWIERZCHNIA: 3 165,8 ha

Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Nazwa siedliska % pokrycia Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 0,36 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 0,94 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 0,01 Łąki selemicowe (Cnidion dubii) 0,05 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 6,09 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 0,08 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 0,96 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) 1,19 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion 4,74 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 8,39 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) 0,12

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU Klasy siedlisk % pokrycia Lasy iglaste 10 Lasy liściaste 24 Lasy mieszane 20 Siedliska leśne (ogólnie) 1 Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 30 Siedliska rolnicze (ogólnie) 15

OPIS OBSZARU Ostoja obejmuje fragment doliny dolnej Baryczy wraz z jej dopływami - Dziczkiem (na S od Góry) i Rowem Śląskim (na N od Góry). Ciepłolubne dąbrowy występują tu na naturalnych stromych skarpach pradoliny Baryczy; dodatkowo interesującym jest obfite występowanie w nim gatunku z Czerwonej Księgi - Rosa gallica. Lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe, pokrywają czwartą część powierzchni ostoi. Szczególnie dobrze zachowane są rozległe łęgi jesionowe nad Rowem Śląskim, które charakteryzują się obfitym runem z Corydalis cava. Cenne są również tutejsze lasy łęgowe dębowo-wiązowo-jesionowe i grądy. Lasy ostoi są miejscem występowania gatunku chrząszcza - pachnica Osmoderma eremita. Bardzo ważnym siedliskiem w ostoi są liczne starorzecza leżące w dolinie niemal naturalnie płynącej i meandrującej tu rzeki Baryczy. W jej wodach i na starorzeczach żyją cenne gatunki ryb - Cobitis taenia, Misgurnus fossilis, Rhodeus sericeus, ptaków - Alcedo atthis, Merus merganser oraz ssaków - Castor fiber i Lutra lutra. W ostoi zachowały się łąki trzęślicowe z populacjami takich rzadkich gatunków roślin jak:, Iris sibirica i Lathyrus palustris. Na łąkach tych występuje motyl z Aneksu II - Maculinea nausithous. Różnorodność biologiczną w ostoi podnoszą dwa inne typy siedlisk (siedliska "nieaneksowe") - olsy i turzycowiska.

WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE Ostoja jest bardzo ważnym w tej części Polski miejscem występowania priorytetowego siedliska - ciepłolubnych dąbrów, oraz lasów łęgowych i nadrzecznych zarośli wierzbowych. Szczególnie dobrze zachowane są rozległe łęgi jesionowe. Cenne są również tutejsze lasy łęgowe dębowo- wiązowo-jesionowe i grądy. Lasy ostoi są miejscem lęgów znaczących populacji dzięciołów (Picus canus, Picus viridis, Dryocopus martius, Dendrocopos medius). Występuje w nich też priorytetowy gatunek chrząszcza - pachnica Osmoderma eremita. Bardzo ważnym siedliskiem w ostoi są liczne starorzecza. W ostoi zachowały się cenne łąki trzęślicowe (6410) będące siedliskiem motyla 59

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 z Aneksu II - Maculinea nausithous. Dla zachowania ostoi również cenne są dwa inne typy siedlisk (siedliska spoza załącznika I) - olsy i turzycowiska. Są one ważne dla zachowania populacji gatunków: Grus grus, Ciconia nigra, Lycaena dispar.

ZAGROŻENIA Zarzucenie użytkowania kośno-pasterskiego łąk. Do potencjalnych zagrożeń należą: przesuszenie siedlisk w obszarze i jego sąsiedztwie, przekazywanie w ręce prywatne lasów i starorzeczy, intensyfikacja gospodarki leśnej, inwazja gatunków obcych, zapobieganie wezbraniom wód (łęgi i starorzecza).

STATUS OCHRONNY Obecnie w ostoi istnieją 3 użytki ekologiczne: "Łąka trzęślicowa" o pow. 3,20 ha, "Żurawie pierzowisko" o pow.1,85 ha oraz "Szczeć" o pow. 0,15 ha. Południowa część ostoi znajduje się na Obszarze Chronionego Krajobrazu Dolina Baryczy, natomiast jej część północna – na obszarze OChK Krzywińsko-Osiecki.

STRUKTURA WŁASNOŚCI Własność mieszana.

Łęgi Odrzańskie PLH020008

POWIERZCHNIA: 20 223,0 ha

Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Nazwa siedliska % pokrycia Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 1,00 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis 0,01 Zalewane muliste brzegi rzek 0,05 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków 0,01 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 1,00 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 0,50 Łąki selemicowe (Cnidion dubii) 1,20 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 9,00 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 7,00 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion 2,30 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 19,00

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU Klasy siedlisk % pokrycia Lasy iglaste 3 Lasy liściaste 36 Lasy mieszane 8 Siedliska leśne (ogólnie) 1 Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 25 Siedliska rolnicze (ogólnie) 20 Wody śródlądowe (stojące i płynące) 7

OPIS OBSZARU Obszar stanowi fragment doliny Odry o długości 101 km, od Brzegu Dolnego do Głogowa (od km 290 do km 385 szlaku żeglugowego rzeki Odry), w granicach dawnej terasy zalewowej rzeki, wraz z ujściowym odcinkiem doliny Baryczy. Obszar obejmuje siedliska nadrzeczne zachowane w międzywalu oraz najlepiej wykształcone lasy, łąki i torfowiska niskie poza jego obrębem. Duża część terenu jest regularnie zalewana. Obszar porośnięty jest lasami, głównie łęgami jesionowymi i wiązowymi, rozwijającymi się na glebach aluwialnych. Przeważają dobrze zachowane płaty siedlisk, częste są starodrzewia ponad 100-letnie, z licznymi drzewami pomnikowymi. Lasy są intensywnie eksploatowane. Liczne, pozostałe po dawnym korycie Odry starorzecza, są w różnych fazach zarastania. Można tu obserwować kolejne stadia sukcesyjne zbiorowisk związanych z dynamicznym układem doliny rzecznej, w tym także zbiorowisk szuwarowych, związanych ze starorzeczami. W dolinie znajdują się też duże kompleksy wilgotnych łąk. Najbardziej na południe 60

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 wysunięta część obszaru tworzą tzw. Zielone Łąki koło Miękini. Jest to rozległy kompleks wilgotnych i świeżych łąk, częściowo użytkowanych kośnie, oraz olsów i łęgów olchowych.

WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE Ostoja ptasia o randze europejskiej (IBA PLB089). Występuje tu co najmniej 25 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, w tym 7 gatunków osiągających liczebność kwalifikującą ostoję (tzw. gatunki kwalifikujące: bielik, dzięcioł średni, dzięcioł zielonosiwy, kania czarna, kania ruda, łabędź krzykliwy, muchołówka białoszyja) oraz 18 pozostałych gatunków (bocian biały, bocian czarny, bąk, bączek, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, dzięcioł czarny, gąsiorek, kropiatka, jarzębatka, lelek, lerka, muchołówka mała, ortolan, trzmielojad, zielonka, zimorodek, żuraw). Łącznie w granicach ostoi gnieździ się ponad 100 gatunków ptaków. Obszar odznacza się dużym bogactwem rzadkich i zagrożonych siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla dużej rzeki nizinnej (11 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, w tym oba typy bardzo dobrze zachowanych lasów łęgowych, zajmujących tu znaczną powierzchnię). Cennym elementem przyrody obszaru są łąki z takimi interesującymi gatunkami jak: goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe, kosaciec syberyjski Iris sibirica czy czosnek kątowaty Allium angulosum. Na terenie ostoi stwierdzono obecność 22 gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG; ważne jest przede wszystkim występowanie kilku rzadkich gatunków bezkręgowców (motyli, chrząszczy i ważek) oraz rzadkich gatunków ryb (m.in. kiełbia białopłetwego i bolenia). Na uwagę zasługuje cenne zimowisko nietoperzy w podziemiach dawnego klasztoru w Lubiążu - jedno z największych stanowisk mopka na terenie południowo- zachodniej Polski. Bardzo bogata jest flora ostoi z licznymi gatunkami prawnie chronionymi oraz gatunkami rzadkimi i zagrożonymi, tak w skali całej Polski, jak i lokalnie (m.in. liczne są storczykowate. W rezerwacie Odrzysko występuje obfita populacja salwinii pływającej Salvinia natans i kotewki orzecha wodnego Trapa natans. Teren Zielonych Łąk, znajdujących się na południe od głównego kompleksu Łęgów, zajęty jest w 30 % przez siedliska przyrodnicze ujęte w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, ze szczególnie dobrze wykształconymi lasami łęgowymi (Fraxino-Alnetum) oraz dużym obszarem olsów, częściowo chronionych w rezerwacie "Zabór" na powierzchni ponad 35 ha. Część z nich odznacza się wysokim stopniem naturalności oraz wysoką bioróżnorodnością. Stwierdzono tu ponadto występowanie lasów grądowych oraz łąk świeżych i zmiennowilgotnych. Obszar spełnia rolę bardzo ważnego korytarza ekologicznego (m.in. w ramach krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska (Liro 1998): południowa część obszaru stanowi międzynarodowy obszar węzłowy "17M - Dolina Środkowej Odry", a północna - międzynarodowy korytarz ekologiczny "18m - Głogowski Odry").

ZAGROŻENIA Do najważniejszych zagrożeń siedlisk przyrodniczych i gatunków chronionych na obszarze Natura 2000 "Łęgi Odrzańskie" należą: 1) Obniżanie się poziomu wód gruntowych w dolinie Odry związane z negatywnym oddziaływaniem istniejącej zabudowy hydrotechnicznej (w szczególności stopnia w Brzegu Dolnym) i spotęgowane na skutek zmian klimatycznych. Skutkiem opadania wód gruntowych są szkodliwe przyrodniczo zmiany siedliskowe w granicach obszaru, w tym: (a) zanikanie terenów podmokłych i bagiennych; (b) przesuszenie łąk i ich ułatwione zaorywanie; (c) przyspieszone lądowienie i zanikanie starorzeczy i oczek wodnych; (d) pogorszenie stanu zdrowotnego lasów (zwł. starodrzewów liściastych), zmuszające służby leśne do stosowania odpowiednich zabiegów sanitarnych, w tym usuwania drzew usychających. 2) Ewentualne zmiany reżimu hydrologicznego (w tym rytmiki wezbrań i wylewów) rzeki Odry związane z realizacją "Programu działań przeciwpowodziowych w dorzeczu Odry" na lata 2000- 2010, przewidującego m.in. budowę nowych zbiorników wodnych i polderów oraz zwiększenie rezerwy powodziowej w istniejących zbiornikach w zlewni Odry. 3) Planowane przedsięwzięcia hydrotechniczne i melioracyjne (w tym prace regulacyjne i utrzymaniowe na ciekach, "porządkowanie" międzywala, modernizacje wałów przeciwpowodziowych, itp.) w granicach obszaru, w razie braku rzetelnej oceny oddziaływania na obszar Natura 2000. 61

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

4) Zmiany sposobu użytkowania gruntów na terenie obszaru, zwłaszcza zamiana łąk kośnych na pola orne, zagrożenie intensyfikacji produkcji łąkowej lub pastwiskowej na terenach nadrzecznych oraz ewentualny rozwój plantacji roślin energetycznych. 5) Zagospodarowywanie i/lub "rekultywacja" starorzeczy, traktowanych jako nieużytki i przeznaczanych na cele użytkowe, m.in. poprzez zasypywanie, przekształcanie w miejsca rekreacji (kąpieliska) lub przystosowywanie dla potrzeb gospodarczych (fermy drobiu, źródło wody do nawodnień rolniczych itp.). 6) Niewłaściwe przyrodniczo decyzje dotyczące gospodarki leśnej, zwł. wprowadzanie obcych gatunków drzew i krzewów, niewłaściwe siedliskowo nasadzenia (w szczególności szkodliwe na międzywalu), melioracje osuszające na terenach leśnych, zalesianie łąk, itp. 7) Narastająca presja ruchu turystycznego i rekreacyjnego (w tym wędkarstwa, ruchu pojazdów terenowych, quadów itp.). 8) Ewentualna lokalizacja elektrowni wiatrowych w granicach lub w pobliżu granic obszaru.

STATUS OCHRONNY Obszar w większości nie jest chroniony; obejmuje 3 rezerwaty przyrody: Zabór Wielki (36,72 ha, 1959), Odrzysko (5,15 ha, 1987) i Łęg Korea (79,29 ha, 2001) oraz 3 użytki ekologiczne (łącznie zajmujące 236 ha). Projektuje się utworzenie na tym terenie Parku Krajobrazowego "Dolina Odry I".

STRUKTURA WŁASNOŚCI Głównie własność Skarbu Państwa, fragmenty stanowią własność prywatną.

Rysunek 10. Mapa obszarów Natura 2000 na terenie Powiatu Górowskiego.

Źródło: opracowanie własne na podstawie geoportal.gov.pl

Korytarze ekologiczne Korytarze ekologiczne są to struktury przestrzenne, które umożliwiają rozprzestrzenianie się gatunków pomiędzy obszarami węzłowymi oraz terenami przylegającymi do nich. Przez obszar powiatu przebiegają dwa korytarze ekologiczne, związane z dolinami rzeki Baryczy i Odry, o znaczeniu międzynarodowym. Łączą one obszary węzłowe: Obszar Milicki obejmujący fragment 62

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 pradoliny Baryczy, oraz Obszar Doliny Środkowej Odry z siecią ekologiczną Brandenburgii w Niemczech (IUCN „Koncepcja krajowej sieci ECONET-POLSKA", Warszawa 1995).

Flora Przeprowadzone prace inwentaryzacyjne wskazały, że flora Powiatu Górowskiego zawiera wiele gatunków chronionych i rzadkich. Bogaty i cenny świat roślinny Powiatu Górowskiego wynika ze szczególnych walorów terenu, na jakim jest położony. Szczególnie wartościowe gatunki roślin występują w dolinach rzecznych i na terenach podmokłych takie jak: salwinia pływająca, kotewka orzech wodny, grzybienie białe, grążel żółty, arcydzięgiel nadbrzeżny a także występujące w lasach: lilia złotogłów, miodownik melisowaty, kruszczyk połabski, kruszczyk szerokolistny. Wiele występujących w powiecie gatunków nie jest objęta ochroną prawną, ale są rzadkie i godne ochrony. Na szczególnie cennych łąkach zalewowych spotkamy: selernicę żyłkowaną, czosnek kątowy, wilczomlecz błotny, tarczycę oszczepowatą, przełącznik długolistny. Lista ta nie wyczerpuje wszystkich rzadkich i chronionych roślin, ale tylko najcenniejsze gatunki wymagające szczególnej troski. Pełniejsze rozpoznanie zasobów przyrody zostało dokonane w Gminie Góra i Jemielno w wyniku waloryzacji przyrodniczej.

Tabela 20. Zagrożone, rzadkie i chronione gatunki roślin naczyniowych stwierdzone na obszarze powiatu, na podstawie badań prowadzonych podczas waloryzacji przyrodniczej: Nazwa gatunkowa Rejon występowania Status Polska Łacińska Gmina Miejscowość Ciemiężyk Vincetoxicum hirundinaria Góra Ryczeń, Zawieście Rzadki w gminie drobnokwiatowy Rzadki w regionie, Cis pospolity Taxus baccata Góra Ślubów Rc Czarci kęs łąkowy Succia pratensis Góra Glinka Rzadki w gminie

Goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe Góra Glinka CzL, RC Ryczeń-Osetno, Groszek błotny Lathyrus palustris Góra CzL Glinka Grzybienie białe Nymphaea alba Góra Ryczeń Rzadki w gminie, RC W rozproszeniu w Klon polny Acer campestre Góra Rzadki w regionie całej gminie Kokorycz pusta Corydalis cava Góra Okolice Góry Rzadki w gminie

Kokorycz wątła Corydalis intermedia Góra Zawieście Rzadki w regionie

Kosaciec syberyjski Iris sibirica Góra Ryczeń CzL, RC Zagrożony w Lilia złotogłów Lilium martagon Góra Ryczeń regionie, RC Zagrożony w Listera jajowata Listera ovata Góra Ryczeń regionie, RC Melittis Zagrożony w Miodownik melisowaty Góra Ryczeń melissophyllum regionie, Rc Zagrożony w Nasięźrzał pospolity Ophiogloossum vulgatum Góra Glinka regionie Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare Góra Ryczeń RC

Przełącznik długolistny Veronica longifolia Góra Ryczeń-Osetno Rzadki w gminie Rzadka w gminie, Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis Góra Okolice Góry Rc Róża francuska Rosa gallica Góra Ryczeń CzK

Skrzyp zimowy Equisetum hyemale Góra Osetno Rzadki w gminie

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Zagrożony w Stoplamek szerokolistny Dactylorhiza majalis Góra Włodków Górny regionie, RC Tarczyca oszczepowata Scutellaria hastifolia Góra Ryczeń-Osetno Rzadki w gminie

Topola czarna Populus nigra Góra Nad Baryczą i Odrą Rzadki w regionie Zagrożony w Wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum Góra Gola Górowska regionie, Rc Góra, Wilczomlecz błotny Euphorbia palustris Jemielno Nad Baryczą i Odrą Rzadki w regionie Niechlów Wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium Góra Glinka Rzadka w gminie Okolice Śląskiego Wierzba rokita Salix rosmarinifolia Góra Rowu i Kanału Rzadka w gminie Głównego Zanokcica murowa Asplenium ruta- muraria Góra Osetno Rzadka w gminie

Bluszcz pospolity Hederá helix Góra RC

Centuria zwyczajna Centaurium erythraea Góra Rc

Goździk kartuzek Dianthus carthusianorum Góra Rc

Goździk kropkowany Dianthus deltoides Góra Rc

Grążel żółty Nuphar lutea Góra RC

Kalina koralowa Viburnum opulus Góra Rc

Kocanki piaskowe Helichrysum arenarium Góra Rc

Konwalia majowa Convallaria majalis Góra Rc

Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine Góra RC

Kruszyna pospolita Frangula alnus Góra Rc

Pierwiosnka lekarska Primula veris Góra Rc

Porzeczka czarna Ribes nigrum Góra Rc Objaśnienia: RC - roślina pod ochroną ścisłą, Rc - roślina pod ochroną częściową CzL - Czerwona lista roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce CzK - Polska czerwona księga roślin

Rośliny zagrożone i rzadkie w gminie Góra Status zagrożenia Liczba gatunków Gatunki z Polskiej czerwonej księgi roślin 1 Gatunki z Czerwonej listy roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce 3 Gatunki rzadkie w regionie 11 Gatunki rzadkie w gminie 12 Razem 27

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Rośliny chronione w gminie Góra Status zagrożenia Liczba gatunków Rośliny objęte ścisłą ochroną gatunkową 11 Rośliny objęta częściową ochroną gatunkową 12 Razem 23

Fauna:

Ochronie gatunkowej zwierząt podlegają 32 gatunki owadów, 21 gatunków ryb, 7 gatunków płazów, wszystkie gatunki gadów oraz większość rodzimych ptaków i ssaków a także część skorupiaków i mięczaków. Ptaki i ssaki łowne chronione są odrębnymi przepisami - prawem łowieckim.

Na terenie Powiatu Górowskiego stwierdzono występowanie wielu gatunków objętych ochroną. Spośród tych gatunków większość najrzadszych i najcenniejszych zwierząt skupionych jest w dolinach rzecznych Odry i Baryczy, a szczególnie w obszarze ujścia Baryczy do Odry i na terenach zalewowych międzywala i starorzeczach. Należy pamiętać, że wymienione poniżej gatunki mogą istnieć tylko dzięki temu, że zachowały się odpowiednie dla nich siedliska takie jak np. lasy łęgowe, rozległe podmokłe łąki zalewowe, zróżnicowane środowiska leśne. Ochrona gatunkowa bez ochrony ekosystemów ważnych dla życia tych gatunków jest mało skuteczna. Z bogatej i cennej fauny występującej na terenie Powiatu Górowskiego, podlegającej ochronie gatunkowej, należy wymienić takie wyjątkowo cenne gatunki jak: - ssaki: wydra, bóbr europejski, gacek rudy, mopek, borowiec wielki, nocek wąsatek, - ptaki: bielik, kania czarna i ruda, trzmielojad, błotniak stawowy, bocian czarny i biały, derkacz, bąk, żuraw, brodziec samotny, krwawodziób, szczudłak, łabędź krzykliwy, łabędź niemy, gęgawa, cyranka, płaskonos, zimorodek, lelek, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, dzięcioł zielony i zielonosiwy, dzięciołek, dudek, srokosz. - gady: zaskroniec zwyczajny, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec. - płazy: kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, rzekotka drzewna, traszka grzebieniasta i zwyczajna. - ryby: boleń, piskorz.

Stawonogi i mięczaki są mało poznane, jedynie wyrywkowo motyle i prostoskrzydłe w waloryzowanych gminach (Bobrowicz G, Konieczny K. 2001). Lepiej rozpoznano faunę gmin Góra i Jemielno w wyniku waloryzacji przyrodniczej.

Tabela 21. Zagrożone, rzadkie i chronione gatunki zwierząt stwierdzone na obszarze powiatu, na podstawie badań prowadzonych podczas waloryzacji przyrodniczej (Gmina Góra):

Nazwa gatunkowa Rejon występowania Status

MOTYLE Bielinek rukiewnik zagrożony wyginięciem w Polsce Pieris daplidice Czerwończyk nieparek na bagiennych łąkach turzycowych pod Natura 2000, zagrożony wyginięciem Lycanea dispar Ryczeniem także w Polsce Czerwończyk płomieniec na podmokłej łące z rdestem wężownikiem zagrożony wyginięciem w Polsce Lycaena hippothoe pod Włodkowem Górnym Dostojka ino na podmokłych łąkach koło Glinki rzadka w regionie Brenthis ino Dostojka selene na bagiennych łąkach turzycowych pod rzadka w regionie Boloria selene Ryczeniem Kosternik leśniak na polanach w kompleksie leśnym między gatunek rzadki w Polsce Caterocephalus siMcolus Górą, Zawiścicami a Ryczeniem

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Kosternik palemon na polanach w kompleksie leśnym między Caterocephalus rzadki w regionie Górą, Zawiścicami a Ryczeniem palemon Pazik brzozowiec rzadki w regionie Thecla betulae Pazik dębowiec w lasach dębowych pod Włodkowem rzadki w regionie Quercesia quercus Dolnym zagrożony Paź królowej wyginięciem w Polsce, objęty ścisłą Papilio machaon ochroną gatunkową Rojnik morfeusz na bagnach trzcinowo- turzycowych nad Heteropterus zagrożony wyginięciem w Polsce Śląskim Rowem pod Czerniną Dolną morpheus Rusałka żałobnik na polanach i przydrożach w borach zagrożony wyginięciem w Polsce Nymphalis antiopa sosnowych pod Ryczeniem na nasłonecznionych murawach Kraśnik rogalik kserotermicznych pod Osetnem, Sułkowem zagrożony wyginięciem w Polsce Zygaena loti i Borszynem Wielkim na nasłonecznionych murawach Kraśnik zmienny kserotermicznych pod Osetnem i zagrożony wyginięciem w Polsce Zygaena ephialtes Borszynem Wielkim PROSTOSKRZYDŁE Łatczyn brodawnik na piaszczystych glebach w okolicy zagrożony wyginięciem w Europie Decticus verrucivorus Ryczenia i Góry Zachodniej Miecznik ciemny na polanach między wydmami w okolicy rzadki w gminie Conocephalus discolor Ryczenia Napierśnik na terenach bagiennych w okolicy Ryczenia zagrożony wyginięciem w Europie Stethophyma grossum i Góry Zachodniej Podłatczyn krótkoskrzydły na wilgotnych łąkach śródleśnych i rzadki w gminie Metrioptera brachyptera polanach w okolicy Ryczenia Podłatczyn szary na murawach piaskowych w okolicy rzadki w gminie Platycleis albopunctata Wierzowic Małych w borach sosnowych 0 piaszczystym Siwoszek zagrożony wyginięciem w Europie podłożu w okolicy Ryczenia i Wierzowic Oedipoda caerulescens Zachodniej Małych na obszarze północnego i na podmokłych łąkach pod Ryczeniem oraz Złotawiec środkowego niżu Polski „znany na polanach w borach pod Wierzowicami Euthystria brachyptera zaledwie z pojedynczych, bardzo Małymi rozproszonych stanowisk RYBY Certa gatunek najwyższego ryzyka, Wpływa na tarło do Baryczy Vimba vimba krytycznie zagrożony w Polsce Miętus Niegdyś liczny w gminie, a obecnie ginący, gatunek najwyższego ryzyka, Lota lota występuje jeszcze w Baryczy oraz w Tynicy narażony na wyginięcie w Polsce Sum Rzadko spotykany w Baryczy, liczniejszy w gatunek niższego ryzyka, bliski Silurus glanis Odrze zagrożenia gatunek niższego ryzyka, mniej Sliz Występuje w Baryczy zagrożony; objęty ścisłą ochroną Orthrias barbatulus gatunkową Węgorz gatunek niższego ryzyka, zależny od Sporadycznie spotykany w Baryczy Anguilla anguilla działań ochronnych PŁAZY Występuje w różnego typu zbiornikach Kumak nizinny wodnych, w pobliżu następujących Natura 2000; rzadki w regionie; objęty Bombina bombina miejscowości: Radosław, Szedziec, ścisłą ochroną gatunkową Brzeżany (2 stanowiska), Stara Góra Występuje w różnego typu zbiornikach wodnych, w pobliżu następujących Ropucha zielona Natura 2000; objęty ścisłą ochroną miejscowości (łącznie 8 godowisk): Bufo viridis gatunkową Radosław, Laskowice, Glinka, Strumyk, Borszyn Wielki, Góra, Ryczeń, Kajęcin 66

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Rzekotka drzewna Godowiska w różnego typu zbiornikach Natura 2000; rzadki w regionie; objęty Hyla arborea wodnych, w rozproszeniu ścisłą ochroną gatunkową Żaba jeziorkowa Stwierdzona na zbiornikach wodnych w Natura 2000, objęta okresową Rana lessonae żwirowni w Radosławiu ochroną gatunkową Żaba moczarowa Rozpowszechniony w dolinach rzecznych i Natura 2000; objęty ścisłą ochroną Rana arvalis terenach podmokłych gatunkową Natura 2000, rzadka w gminie; Żaba śmieszka Występuje na zbiornikach wodnych pod objęta okresową ochroną Rana ridibunda Górą i Ryczeniem gatunkową. Żaba trawna Rozpowszechniona w lasach, na polach i Natura 2000; objęty ścisłą ochroną Rana temporaria łąkach całego powiatu gatunkową Żaba wodna Rozpowszechniona w różnego typu Natura 2000, objęta okresową Rana esculenta zbiornikach wodnych całego powiatu ochroną gatunkową. Ropucha szara objęty ścisłą ochroną Bufo bufo GADY Jaszczurka zwinka Rozpowszechniona w cieplejszych Natura 2000; objęty ścisłą ochroną Lacerta agilis środowiskach całego powiatu gatunkową Jaszczurka żyworodna objęty ścisłą ochroną Lacerta vivípara Padalec objęty ścisłą ochroną Anguis fragilis Zaskroniec objęty ścisłą ochroną Natrix natrix PTAKI Bekas Występuje na bagnach nad Baryczą Tynicą gatunek zagrożony na Śląsku (Dyrcz Gallinago gallinago Kanałem Głównym i Śląskim Rowem i in.1991); gatunek chroniony Występuje w rozproszeniu w trzcinowiskach Błotniak stawowy na bagnach i przy zbiornikach wodnych, Natura 200; gatunek chroniony Circus aeruginosus nawet na śródpolnych oczkach Bocian biały Natura 200; gatunek chroniony Ciconia ciconia Bocian czarny Natura 200; gatunek chroniony,

Ciconia nigra zagrożony wyginięciem w Polsce Brodziec piskliwy gatunek zagrożony na Śląsku, jedynie na żwirowniach pod Radosławiem Actitis hypoleucos gatunek chroniony Występuje na mokradłach śródleśnych: nad Tynicą na południe od Ryczenia, między Brodziec samotny Natura 2000, gatunek zagrożony na Ryczeniem a Wierzowicami Małymi oraz nad Tringa ochropus Śląsku, gatunek chroniony Kanałem Głównym pod Włodkowem Górnym Stwierdzona jedynie w trzcinowisku nad Brzęczka Baryczą między Ryczeniem a gatunek rzadki w gminie, chroniony Locustella luscinioides Wierzowicami Wielkimi Występuje na podmokłych łąkach w dolinie Śląskiego Rowu - pod Radosławiem (3 Derkacz Natura 2000, gatunek zagrożony na samce), Chróściną (2 samce) oraz Crex crex Śląsku, gatunek chroniony Czerniną Dolną (3 samce), a także w dolinie Baryczy pod Ryczeniem (2 samce) Dudek w lasach pod Włodkowem Górnym i gatunek zagrożony na Śląsku; Upupa epops Osetnem gatunek chroniony Dzięcioł czarny Rozproszony w lasach Natura 2000; gatunek chroniony Dryocopou martius Dzięcioł średni Natura 2000; gatunek zagrożony na w lasach liściastych w całym powiecie Dendrocopos medius Śląsku; gatunek chroniony w olsach nad Kanałem Głównym pod Dzięcioł zielonosiwy Natura 2000; gatunek zagrożony na Włodkowem Górnym (2 pary) oraz pod Picus canus Śląsku; gatunek chroniony Ryczeniem Gąsiorek w zadrzewieniach i zakrzaczeniach całego Natura 2000; gatunek zagrożony na Lanius collurio obszaru Śląsku; gatunek chroniony

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

gatunek z Polskiej czerwonej księgi Kania ruda w dolinie Śląskiego Rowu i nad Odrą zwierzą, Natura 2000 gatunek Milvus milvus chroniony Kobuz gatunek zagrożony na Śląsku, w północnej części gminy Falco subbuteo gatunek chroniony Kuropatwa rzadka na terenie powiatu; gatunek w rozproszeniu na polach Perdix perdix łowny Lelek w suchych borach sosnowych na południe Natura 2000; gatunek zagrożony na Caprimulgus od Ryczenia Śląsku; gatunek chroniony europaeus w borach sosnowych południowej części Lerka gminy, stwierdzony również na suchej Natura 2000; gatunek zagrożony na Lullula arbórea skarpie pod Laskowicami oraz na skraju Śląsku; gatunek chroniony boru pod Zawiścicami na żwirowniach pod Radosławiem, na Łabędź niemy starorzeczu między Osetnem a Ryczeniem, gatunek rzadki w gminie; gatunek Cygnus olor na zbiorniku w Ryczeniu oraz na stawie w chroniony Wierzowicach Wielkich Muchołówka białoszyja Natura 2000; gatunek zagrożony na pod Ryczeniem Ficedula albicollis Śląsku; gatunek chroniony Ortolan w zadrzewieniach i zakrzaczeniach Natura 2000; gatunek chroniony Emberiza hortulana krajobrazu rolniczego całej w rozproszeniu w lasach, liczniejszy w Paszkot gatunek zagrożony na Śląsku; suchych borach sosnowych na południe od Turdus viscivorus gatunek chroniony Ryczenia Perkoz dwuczuby jedynie na żwirowniach pod Radosławiem gatunek rzadki w gminie; gatunek Podiceps cristatus oraz na zbiorniku pod Ryczeniem chroniony Przepiórka gatunek zagrożony na Śląsku; w rozproszeniu na polach Coturnix coturnix gatunek chroniony Sieweczka rzeczna jedynie na żwirowniach pod Radosławiem rzadka w gminie; gatunek chroniony Charadrius dubius oraz na zbiorniku pod Ryczeniem Siniak gatunek zagrożony na Śląsku; w lesie między Ligotą a Strumykiem Columba palumbus gatunek chroniony Srokosz w rozproszeniu w krajobrazie podmokłych gatunek zagrożony na Śląsku; Lanius excubitor łąk gatunek chroniony Słonka gatunek zagrożony na Śląsku; w podmokłych lasach Scolopax rusticola gatunek łowny. Swiergotek łąkowy gatunek zagrożony na Śląsku; na większych obszarach podmokłych łąk Anthus pratensis gatunek chroniony Swierszczak gatunek zagrożony na Śląsku; na łąkach i bagnach Locustella naevia gatunek chroniony Turkawka gatunek zagrożony na Śląsku; w lasach i zadrzewieniach Streptopelia turtur gatunek chroniony Zimorodek nad Baryczą pod Osetnem, Ryczeniem i Natura 2000, gatunek zagrożony na Alcedo atthis Wierzowicami Wielkimi, nad Odrą Śląsku; gatunek chroniony Żuraw W dolinie rzek i terenach podmokłych Natura 2000, gatunek zagrożony na Grusgrus powiatu Śląsku; gatunek chroniony SSAKI Natura 2000, gatunek chroniony, Bóbr europejski Nad Baryczą i Odrą Czerwona lista zwierząt ginących i Castor fiber zagrożonych w Polsce Natura 2000, gatunek chroniony, Wydra Nad Baryczą i Odrą Czerwona lista zwierząt ginących i Lutra lutra zagrożonych w Polsce Borowiec wielki gatunek chroniony Nyctalus noctula Gronostaj gatunek chroniony Mustela erminea Jeż zachodni gatunek chroniony Erinaceus europaeus 68

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Karlik malutki gatunek chroniony Pipistrellus pipistrellus Kret gatunek chroniony Talpa europaea Nocek rudy gatunek chroniony Myotis daubentoni Ryjówka aksamitna gatunek chroniony Sorex araneus Rzęsorek rzeczek gatunek chroniony Neomys fodiens Wiewiórka gatunek chroniony Sciurus vulgaris

Ponadto stwierdzono występowanie następujących gatunków ptaków objętych ochroną gatunkową w Polsce, a niezagrożonych lub nielęgowych obecnie na obszarze gminy Góra:

Bielik Haliaetus albicilla, Mysikrólik Regulus regulus - lęgowy, Błotniak zbożowy Circus cyaneus, Nurogęś Mergus merganser- przelotny, Bogatka Parus majo, Oknówka Delichon urbica - lęgowa, Brodziec leśny Tringa glareola, Pełzacz leśny Certhia familiaris - lęgowy, Brzegówka Riparia riparia,, Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla - Cierniówka Sylvia communis - lęgowa, lęgowy, Cyranka Anas querquedula - przelotna, Perkozek Tachybaptus ruficollis - lęgowy, Czajka Vanellus vanellus - lęgowa, Piecuszek Phylloscopus trochilus - lęgowy, Czarnogłówka Parus montanus - lęgowa, Piegża Sylvia curruca - lęgowa, Czubatka Parus cristatus - lęgowa, Pierwiosnek Phylloscopus collybita - lęgowy, Czyż Carduelis spinus - przelotny, Pliszka siwa Motacilla alba - lęgowa, Drozd śpiewak Turdus philomelos - Pliszka żółta Motacilla flava - lęgowa, lęgowy, Pokląskwa Saxicola rubetra - lęgowa, Droździk Turdus iliacus - przelotny, Pokrzywnica Prunella modularis - lęgowa, Dymówka Hirundo rustica - lęgowa, Potrzeszcz Miliaria calandra - lęgowy, Dzięcioł duży Dendrocopos major - Potrzos Emberiza schoeniclus - lęgowy, lęgowy, Pustułka Falco tinnunculus - lęgowa, Dzięcioł zielony Picus viridis - lęgowy, Puszczyk Strix aluco - lęgowy, Dzięciołek Dendrocopos minor - lęgowy, Raniuszek Aegithalos caudatus - lęgowy, Dzwoniec Carduelis chloris - lęgowy, Remiz Remiz pendulinus - lęgowy, Gajówka Sylvia borin - lęgowa, Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus - Gawron Corvus frugilegus - lęgowy lęgowa, (ochrona okresowa), Rudzik Erithacus rubecula - lęgowy, Gągoł Bucephala clangula - przelotny, Rybołów Pandion haliaetus - przelotny, Gil Pyrrhula pyrrhula - lęgowy, Sierpówka Streptopelia decaocto - lęgowa, Grubodziób Coccothraustes Sikora uboga Parus palustris - lęgowa, coccothraustes - lęgowy, Skowronek Alauda arvensis - lęgowy, Jastrząb Accipiter gentilis - lęgowy, Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos - Jerzyk Apus apus - lęgowy, lęgowy, Kapturka Sylvia atricapilla - lęgowa, Sosnówka Parus ater- lęgowa, Kawka Corvus monedula - lęgowa Sowa uszata Asio otus - lęgowa, Kląskawka Saxícola torquata - lęgowa, Sójka Garrulus glandarius- lęgowa, Kokoszka wodna Gallínula chloropus - Sroka Pica pica - lęgowa (ochrona okresowa), lęgowa, Strumieniówka Locustella fluviatilis - lęgowa, Kopciuszek Phoenicurus ochruros- lęgowy, Strzyżyk Troglodytes troglodytes - lęgowy, Kormoran Phalacrocorax carbo - przelotny, Szczygieł Carduelis carduelis - lęgowy, Kos Turdus merula - lęgowy, Szpak Sturnus vulgaris - lęgowy, Kowalik Sitta europaea - lęgowy, Ślepowron Nycticorax nycticorax - przelotny, Krętogłów Jynx torquilla - lęgowy, Śmieszka Larus ridibundus - przelotna, Krogulec Accipiter nisus - lęgowy, Świstunka Phylloscopus sibilatrix - lęgowa, Kruk Corvus corax - lęgowy, Trzciniak Acrocephalus arundinaceus- Kukułka Cuculus canorus - lęgowa, lęgowy, 69

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Kulczyk Serinus serinus - leg owy, Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus- Kwiczoł Turdus pilaris - lęgowy, lęgowy, Kwokacz Tringa nebularia - przelotny, Trznadel Emberiza citrinella - lęgowy, Łozówka Acrocephalus palustris - lęgowa, Wilga Oriolus oriolus - lęgowa, Makolągwa Carduelis cannabina - lęgowa, Wodnik Rallus aquaticus - lęgowy, Mazurek Passer montanus- lęgowy, Wrona siwa Corvus corone cornix - lęgowa Modraszka Parus caeruleus - lęgowa, (ochrona okresowa), Muchołówka szara Muscícapa striata - Wróbel Passer domesticus - lęgowy, lęgowa, Zaganiacz Hippolais icterina - lęgowy, Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca - Zięba Fringilla coelebs - lęgowa lęgowa,

8.1.1. Cel średniookresowy do 2018 r. Zachowanie bogatej różnorodności biologicznej

Kierunki działań:

Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych w istniejących Powiat Górowski, kompleksach leśnych Nadleśnictwo, Gminy Ochrona różnorodności biologicznej Nadleśnictwo, Powiat Górowski, Gminy Ochrona terenów przyrodniczo cennych przed niewłaściwym sposobem Nadleśnictwo, Powiat użytkowania Górowski, Gminy Ochrona starych i nowych pomników przyrody Gminy, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska

Ochrona fauny i flory:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Nadleśnictwa, Osoby fizyczne i Zachowanie istniejących zbiorników wodnych prawne, Organizacje pozarządowe, Gminy, Powiat Górowski Powiat Górowski, Stały nadzór nad rozwojem uciążliwego przemysłu Gminy

Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Organizacje Wzmocnienie roli rekreacyjnej zieleni pozarządowe, Gminy, Powiat Górowski

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Nadleśnictwo, Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenach Organizacje interesujących przyrodniczo pozarządowe, Gminy, Powiat Górowski Gminy, Powiat Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami Górowski Gminy, Powiat Utrzymanie i urządzenie zieleni Górowski Zagospodarowanie strefy wypoczynku - park ul. Sportowa- Mickiewicza Powiat Górowski Budowa strefy wypoczynku - park ul. Świętosławy w m. Góra - Gmina Góra dokumentacja techniczna Zagospodarowanie pustych i zdegradowanych przestrzeni publicznych w Górze. Rewitalizacja etap I - odtworzenie zabytkowej studni na Gmina Góra skrzyżowaniu ulic Małej i Staromiejskiej w Górze Zakup kwiatów i nasion na gminne tereny zieleni Gmina Niechlów Zakup matek pszczelich Gmina Niechlów Budowa ścieżki pieszo-rowerowej w Wąsoszu Miasto Wąsosz Utrzymanie zieleni i ochrona powietrza atmosferycznego z wpływów z Powiat Górowski tytułu ochrony środowiska

8.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Stan wyjściowy – lasy: Lasy spełniają istotną rolę w odniesieniu do hydrosfery i atmosfery. Oprócz tego posiadają funkcje produkcyjne i społeczne oraz rekreacyjne. W Powiecie Górowskim lasy zajmują ok. 28,1 %. Wskaźnik lesistości powiatu jest średni, zblizony do przeciętnej lesistości dla województwa (29,5%) i kraju (27,5%). Powierzchnia terenu Powiatu Górowskiego zajmowanego przez grunty leśne wynosi 21 361,5 ha, w tym: - lasy ogółem – 20 721,0 ha - grunty leśne publiczne ogółem – 20 872,5 ha - grunty leśne publiczne będące własnością Skarbu Państwa – 20 784,6 ha - grunty leśne publiczne w zarządzie Lasów Państwowych – 20 404,2 ha - grunty leśne prywatne – 489,0 ha. Lasy niestanowiące własności Skarbu Państwa: - ogółem - 576,9 ha, - grunty leśne prywatne ogółem - 489,0 ha, - grunty leśne prywatne osób fizycznych - 454,0 ha, - grunty leśne gminne ogółem - 87,9 ha, - grunty leśne gminne lasy ogółem - 87,9 ha.

Lasy w Powiecie Górowskim są w większości administrowane przez Nadleśnictwo Góra Śląska podlegające RDLP w Poznaniu. Tylko niewielka cześć lasów w gminie Wąsosz należy do Nadleśnictwa Wołów z RDLP Wrocław.

Starosta zgodnie z ustawą o lasach ma sprawować nadzór nad gospodarką leśna w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa. Corocznie Starosta Górowski zawiera porozumienie z Nadleśniczym Nadleśnictwa Góra Śląska, w którym powierza Nadleśniczemu nadzór nad gospodarką leśną dla lasów niestanowiacych własności Skarbu Państwa. Lesistość w poszczególnych gminach Powiatu Górowskiego przedstawia tabela poniżej:

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 22. Wskaźnik lesistości poszczególnych gmin Powiatu Górowskiego. Grunty leśne Gmina Wskaźnik lesistości Powierzchnia [ha] [%] Góra 7 099,6 25,9 Jemielno 5 310,9 41,5 Niechlów 3 782,4 24,3 Wąsosz 5 168,6 25,4 Powiat ogółem: 21 361,5 28,1 Źródło: www.stat.gov.pl 2010

Dominującą kategorią ochronności są lasy wodochronne. Przeważają siedliska borowe - 66,3%. W drzewostanie sosna zajmuje 76,8 %, dąb - 9,2 %, olcha - 6,5 %, brzoza - 3,6 %. Ze względów na walory przyrodnicze najcenniejsze zbiorowiska leśne występują w dolinach Odry i Baryczy - lasy łęgowe z najcenniejszymi łęgami wierzbowo-topolowymi. W lokalnych podtopieniach i terenach podmokłych, poza zasięgiem regularnych wylewów rzecznych spotykamy olsy. Kompleksy leśne zostały uznane za lasy ochronne, jako lasy wodochronne, na podstawie Zarządzenia Nr 189 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 10 sierpnia 1995 r. (w Nadleśnictwie Wołów) oraz Zarządzenia Nr 200 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 29 sierpnia 1995 r. (w Nadleśnictwie Góra Śląska)

Gmina Góra W lasach Gminy Góra dominują bory sosnowe z największym zwartym obszarem w południowej części gminy, na południe od miejscowości Osetno, Ryczeń, Wierzowice Wielkie i Wierzowice Małe (między Baryczą a granicą z gminą Jemielno). Cześć borów rośnie we właściwych dla nich siedliskach; zwłaszcza na licznie tutaj występujących wydmach śródlądowych, tworzą wartościowe przyrodniczo ekosystemy z wymierającym na Dolnym Śląsku jałowcem pospolitym. Większość stanowią bory świeże. Bory suche (chrobotkowe) występują jedynie na śródleśnych wydmach. Drzewostany zostały w większości mocno zmienione zwłaszcza poprzez nadmierne wprowadzenie sosny na bogate siedliska właściwe dla lasu świeżego i mieszanego świeżego na powierzchniach wysoczyznowych. Właściwym zbiorowiskiem leśnym dla tych siedlisk są grądy i dąbrowy z dominacją dębu. Jedynie we wschodniej części gminy zachowały się większe kompleksy lasów liściastych. Grądy z dominującym dębem szypułkowym z domieszką lipy drobnolistnej i grabem występują głównie nad Baryczą, Śląskim Rowem i Kanałem Głównym. Kwaśne dąbrowy zachowały się w rejonie Ryczenia. Z uwagi na liczne tereny podmokłe i doliny rzeczne często rosną tutaj lasy charakterystyczne dla takich siedlisk. Najczęściej są to łęgi jesionowo-olszowe z olszą czarną i jesionem wyniosłym porastające doliny mniejszych rzek oraz wszelkich cieków wodnych, a także w wielu obniżeniach na obszarze całej gminy. Największe ich skupiska są nad Śląskim Rowem, Kanałem Głównym oraz Tynicą. Zwłaszcza łęgi nad Śląskim Rowem charakteryzują się niezwykle bogatym runem z masowo kwitnącą kokoryczą pustą. W terenach podmokłych o niewielkich wahaniach lustra wody występują olsy (olesy), bagienne lasy z dominującą olszą czarną. Gmina Jemielno Gmina charakteryzuje się bardzo bogatą szatą roślinną oraz największą w powiecie lesistością (43 %), znacznie wykraczającą poza średnią dla województwa i kraju. Zachowanie tak dużej lesistości wynika z występowania dużych powierzchni bardzo słabych gleb. Udział siedlisk borów i borów mieszanych w lasach wynosi około 73 % z czego około 77 % zajmują drzewostany sosnowe. W większości (około 60 % powierzchni) są to drzewostany młode do 40 lat. Część lasów na terenie gminy zostało uznane za ochronne z czego większość jako lasy wodochronne, a tylko niewielki 3 ha fragment jako lasy glebochronne. Lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych zajmują łącznie około 352 ha. Dolinę Odry porastają wyjątkowo cenne lasy łęgowe z łęgami wierzbowo-topolowymi i wiązowymi. Gmina Niechlów Podobnie jak w Gminie Góra na powierzchniach wysoczyznowych charakterystyczny jest duży udział siedlisk lasu świeżego i mieszanego świeżego z niewielką ilością siedlisk borowych.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Drzewostany zostały jednak mocno zmienione na korzyść borów sosnowych. Sosna rośnie tutaj na bogatych siedliskach, które najbardziej odpowiadają zbiorowiskom grądów i dąbrów, z dominującymi drzewostanami dębowymi. Większą naturalnością, odznaczają się lasy teras nadzalewowych w dolinie Rowu Śląskiego oraz w strefie krawędziowej pradoliny Baryczy, zdominowane przez kontynentalne bory mieszane i suboceaniczne, śródlądowe bory sosnowe (w kompleksach boru świeżego i mieszanego świeżego). Obszary położone najniżej, w zagłębieniach terenu, dolinach rzecznych zajmują niewielkimi płatami niżowe łęgi olszowe i jesionowo-olszowe oraz najrzadsze i najcenniejsze pod względem przyrodniczym lasy łęgowe z nadrzecznymi łęgami wierzbowo-topolowymi, pozostające w strefie zalewów periodycznych zwłaszcza w dolinie Odry. Szczegółowe informacje o występowaniu cennych zbiorowisk leśnych w dolinie Odry zawarte są w opracowaniu WWF Atlas obszarów zalewowych Odry. Obszar gminy zalesiony jest bardzo nierównomiernie. Lasy występują głównie na obszarze terasy nadzalewowej w dolinie Rowu Śląskiego oraz w strefie krawędziowej pradoliny Baryczy. Lasy w dolinie Odry i Baryczy zostały uznane jako lasy ochronne (wodochronne), okresowo przydatne także dla rekreacji. Kompleksy leśne doliny Rowu Śląskiego to głównie bór świeży i mieszany świeży, ale obok nich występuje także las mieszany, las świeży, las wilgotny, bór mieszany wilgotny, ols a w drzewostanie obok sosny i brzozy, świerk, dąb, olcha i in. Stanowią one dobre tereny rekreacyjne. Zróżnicowane wiekowo drzewostany zajmujące zachodni skraj gminy noszą ślady uszkodzeń wywołanych przez zanieczyszczenia przemysłowe z rejonu pobliskiego Zagłębia Miedziowego. Na wysoczyźnie morenowej występują już tylko bardzo drobne lasy, głównie w rejonie Miechowa, Wronińca i Bogucina. Do lasów ochronnych w gminie, waktualnie obowiązującym planie urządzania gospodarstwa leśnego, zaliczono przede wszystkim: większe zespoły lasów łęgowych i innych w dolinie Odry i Baryczy, pełniące głównie funkcje wodochronne oraz niemal wszystkie kompleksy leśne doliny Rowu Śląskiego. Gmina Wąsosz W gminie istniejące kompleksy leśne są bardzo atrakcyjne turystycznie, o zróżnicowanych typach siedliskowych, często ze starym drzewostanem. Tereny wydmowe we wschodniej części gminy, w obniżeniu Masłówki, a także na terasie nadzalewowej Baryczy w części zachodniej porastają bory sosnowe. Północne i południowe obszary porastają lasy liściaste z dominacją dębu szypułkowego z udziałem brzozy, robinii, a bardziej podmokłe tereny są zajęte przez łęgi i olsy. Międzyrzecze Baryczy i Orli porastają głównie lasy liściaste z dużym udziałem dębu, buka, brzozy i olchy i są zaliczane do lasów wodochronnych. Większość lasów administrowana jest przez Nadleśnictwo Góra Śląska, Nadleśnictwo Wołów posiada w swoim zarządzie niewielki kompleks leśny pomiędzy Wrzącą Wielką, a Wrzącą Śląską.

Rysunek 11. Tereny leśne na terenie Powiatu Górowskiego.

Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne woj. dolnośląskiego WBU Wrocław 73

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Lasy położone w granicach powiatu są zagrożone przez wiele czynników biotycznych (szkodliwe owady, pasożytnicze grzyby, zwierzyna płowa) jak również abiotycznych (zanieczyszczenia przemysłowe, wiatry, śnieg, okiść, powodzie). Doprowadzają one do osłabienia stanu zdrowotnego, zaniku przyrostu i owocowania a nawet do usychania drzew.

Podstawowymi funkcjami lasów w ochronie środowiska są: - wzmocnienie obszarów i struktur cennych przyrodniczo, - przeciwdziałanie procesom degradacji i erozji powierzchni ziemi, - wiązanie CO2 i gazów przemysłowych z powietrza, wody i gleby oraz neutralizacja ich negatywnego działania, - zachowanie zasobów genowych flory i fauny oraz przywracanie bioróżnorodności i naturalności krajobrazu, - tworzenie wypoczynku dla ludności oraz poprawa warunków życia.

Rysunek 12. Uszkodzenia lasów na terenie Powiatu Górowskiego.

Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne woj. dolnośląskiego WBU Wrocław

Objaśnienie: 11%-25% - poziom ostrzegawczy 26% - 60% - drzewostany uszkodzone

Zalesienia są główną formą zagospodarowania gruntów niskiej jakości, których rolnicze użytkowanie jest nie opłacalne. Zalesienia wprowadzane na grunty rolne powinny być integrowane z wdrażaniem rolnictwa ekologicznego.

Tabela 23. Powierzchnia zalesień w gminach w latach 2007 - 2011

Rok Góra Wąsosz Jemielno Niechlów 2007 14,64 8,20 37,46 6,70 2008 1,51 4,24 3,90 0,86 2009 0,97 4,62 - 0,57 2010 3,52 5,37 15,03 6,28 2011 9,01 16,68 - 2,68 RAZEM: 29,65 39,11 56,39 17,03 Źródło: Starostwo Powiatowe w Górze 2011

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

W okresie od 2007 do listopada 2011 r. zalesiono łącznie ok. 142,18 ha gruntów w gminach Powiatu Górowskiego. Największa powierzchnia gruntów zalesiona została w gminie Jemielno.

8.2.1. Cel średniookresowy do 2018 r.

Racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego

Kierunki działań:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Powiat Górowski, Realizacja Wojewódzkiego Programu Zwiększenia Lesistości gatunkami Nadleśnictwo, rodzimymi Właściciele gruntów Aktualizacja granicy rolno-leśnej w miejscowych planach Wojewoda, Marszałek, zagospodarowania przestrzennego Gminy, Nadleśnictwo Renaturalizacja obszarów leśnych gatunkami rodzimymi Nadleśnictwo Inwentaryzacja i weryfikacja klasyfikacji gruntów pod kątem pełnego Nadleśnictwo, Gminy, uwzględnienia gruntów zalesionych i zadrzewionych oraz ujęcie granicy Starosta rolno-leśnej w planach zagospodarowania przestrzennego Zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolnej oraz nieużytków i Nadleśnictwo, terenów zdegradowanych i przekształconych gatunkami rodzimymi właściciele gruntów Starosta Górowski’ Stały nadzór nad gospodarką leśną w lasach prywatnych Nadleśnictwo Prowadzenie ciągłej kampanii edukacyjno – informacyjnej w celu Gminy, Nadleśnictwo, podnoszenia świadomości w zakresie celów i korzyści z trwale Powiat Górowski zrównoważonej gospodarki leśnej Finansowanie zadań z zakresu nadzoru nad gospodarka leśną w lasach Powiat Górowski nie stanowiących własności Skarbu Państwa oraz sporządzenia uproszczonych planów urządzenia lasów i inwentaryzacja.

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Zapewnienie trwałości i wielofunkcyjności lasów Nadleśnictwo Inwentaryzacja zasobów leśnych pod kątem ich stanu zdrowotnego Nadleśnictwo Zachowanie istniejących kompleksów leśnych Nadleśnictwo Prowadzenie gospodarki leśnej ze szczególnym uwzględnieniem Nadleśnictwo pozaprodukcyjnych funkcji lasu Ochrona gleb leśnych Nadleśnictwo Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom Nadleśnictwo niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki, nielegalne wysypiska śmieci)

8.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Stan wyjściowy W ramach tego zagadnienia pod uwagę należy wziąć przede wszystkim zmniejszenie materiałochłonności, odpadowości, wodochłonności i energochłonności produkcji przemysłowej. Jest to podejście korzystne zarówno ze względów ochrony zasobów środowiska, jak też ekonomii prowadzonych procesów technologicznych w poszczególnych zakładach. Oprócz minimalizacji oddziaływania na środowisko, poprzez pobór wody, surowców naturalnych i energii, wytwórcy

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 z sektora gospodarczego mają szansę ponosić niższe opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz redukować koszty energii i surowców stosowanych w produkcji. Z uwagi na wprowadzanie nowych technologii oraz uwarunkowania ekonomiczne większość przedsiębiorstw, instytucji oraz spółdzielni realizuje zadania w celu osiągnięcia zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii.

8.3.1. Cel średniookresowy do 2018 r.

Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę od deficytów wody

Kierunki działań:

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Wspieranie stosowania zamkniętych obiegów wody w Podmioty gospodarcze przedsiębiorstwach Stosowanie technologii przyjaznych dla środowiska naturalnego Podmioty gospodarcze

8.4. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią

Stan wyjściowy

Głównym zagrożeniem powodziowym na obszarze powiatu są wysokie stany wód na Odrze i Baryczy, uniemożliwiające spływ wody z dorzecza. Teren powiatu pokrywa duża ilość cieków i urządzeń melioracyjnych, które przy pełnej sprawności technicznej zabezpieczają przed skutkami powodzi. Zaniedbania w zakresie konserwacji urządzeń melioracyjnych są główną przyczyną lokalnego wzrostu poziomu wód i opóźnień w terminowym wykonywaniu prac agrotechnicznych. Na rysunku poniżej zaznaczono obszar zalewowy Odry z powodzi w 1997 roku:

Rysunek 13. Obszar zalewowy powodzi z 1997r.

Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego, WBU Wrocław

Przez teren powiatu przepływają rzeki i cieki wodne, które w niesprzyjających okresach stanowią znaczne zagrożenie powodziowe. Należą do nich cieki wodne: Odra, Barycz i Orla, Rów Polski,

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Rów Śląski, Wiewiernica, Łacha, Świernia, Tynica. Zagrożenia powodziowe występują najczęściej w okresach roztopów i kry lodowej, opadów atmosferycznych oraz okresowego przyboru wód. Stan obwałowań nie jest najlepszy. Zdarzają się odcinki nie obwałowane. Dodatkowe zagrożenie powodziowe powodowane jest przez rozkradzione elementy budowli hydrotechnicznych oraz siedliska bobrów, które spiętrzają wodę powodując zalewanie użytków rolnych. Nieuchronnośc wystąpienia powodzi powoduje konieczność opracowywania i ciągłej aktualizacji gminnych planów reagowania oraz potencjalnych obszarów ewakuacji. Największa skala potencjalnych działań ewakuacyjnych dotyczy terenów gmin Wąsosz i Jemielno. Dlatego właśnie te gminy powinny być najlepiej przygotowane do działań, zmierzających do zapewnienia mieszkańcom i inwentarzowi bezpieczeństwa oraz usunięcia skutków ewentualnych powodzi. Biorąc pod uwagę dostępne dane należy stwierdzić, iż poszczególne gminne zespoły zarządzania powinny posiadać plany ewakuacji z zagrożonych obszarów mieszkańców i zwierząt, uwzględniające także siły i środki potrzebne do przeprowadzenia tego przedsięwzięcia. Ważne jest, aby do działań zabezpieczających przed wystąpieniem powodzi wykorzystywać służby publiczne zlokalizowane na obszarach zagrożonych. Pamiętać należy, iż jednostki ochrony przeciwpożarowej są formacją reagującą w sposób natychmiastowy i powinny być wykorzystywane nie w działaniach przygotowawczych, ale do usuwania bezpośrednich zagrożeń życia, zdrowia i mienia. Zasadniczym problemem wykorzystania jednostek ochrony przeciwpożarowej do ww. działań jest brak odpowiedniego wyposażenia, pozwalającego nieść pomoc ludziom na zalanych terenach. W obrębie powiatu brak większych zbiorników powierzchniowych wód stojących. Niewielkie zagłębienia wypełnione wodą, występujące głównie na zachodzie powiatu, są fragmentami starorzeczy Odry. Na rzece Wiewiernica (gm Niechlów) na południe od miejscowości Niechów w 2000 r oddano do użytku zbiornik retencyjny: F=12,3 ha; V=220 tyś. m3; Hśr.=1,97 m. W gminie Góra na Baryczy wybudowano zbiornik Ryczeń (F=50 ha; V=1 000 tyś. m3; Hśr.=2 m. Ponadto planuje się budowę: zbiorników Drozdowice Wielkie, Niechlów, Niechlów-Klimontów i poldera Bieliszów-Lubów. Zgodnie ze Studium techniczno-ekonomiczno-ekologicznym Program ochrony wód zlewni Baryczy (Instytut Ochrony Środowiska, 2002 r.) na terenie powiatu zinwentaryzowano następującą ilość zbiorników wodnych:

Tabela 24. Zbiorniki wodne na terenie Powiatu Górowskiego. Lokalizacja Ilość Powierzchnia Pojemność Gmina Przeznaczenie zbiorników na cieku zbiorników zalewu [ha] [tys. m3] Góra Barycz, Rów Śląski, 134 retencja, p.poż. 74,1 932,5 Ostrowita Jemielno Barycz, Tynica, Świerna 18 stawy rybne, 2,7 37,4 p.poż. Niechlów Barycz, Wiewiernica, 68 retencja, stawy 85,2 635,6 Rów Polski, Ostrowita rybne Wąsosz Barycz, Łach, Masłówka, 46 retencja, p.poż., 16,6 314,4 Orla, rowy melioracynje stawy rybne Łącznie 266 178,6 1919,9 powiat

Wydarzenia związane głównie z powodzią stulecia z 1997 roku były początkiem wielu działań, które w przyszłości mają zapobiec tego typu zagrożeniom. Aby działania przeciwpowodziowe były efektywne konieczne jest kompleksowe podejście do problemu. Główne kierunki działań w zakresie ochrony przeciwpowodziowej wskazano w: - studium techniczno-ekonomicznym „Generalna strategia ochrony przed powodzią dorzecza górnej i środkowej Odry po wielkiej powodzi 1997 r.", - przyjętym przez Rząd RP „Programie dla Odry - 2006".

Główne rodzaje działań przeciwpowodziowych wskazanych w przytoczonych opracowaniach dotyczą: - prowadzenia monitoringu, - usuwania szkód powodzi z 1997 r., 77

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- modernizacji i rozbudowy systemu ochrony przeciwpowodziowej, - budowę zbiorników retencyjnych - przeciwpowodziowych, - modernizację istniejących i budowę nowych obwałowań, - urządzanie polderów zalewowych, - budowle hydrotechniczne na Odrze i kanały obiegowe aglomeracji.

Istotne na terenie powiatu jest zatem tworzenie i utrzymywanie obiektów małej retencji, takich jak zbiorniki wodne, budowle piętrzące na ciekach, stawy rybne oraz małych lokalnych zbiorników - „oczek wodnych". Również zabiegi nietechniczne, takie jak zalesienia, zadrzewienia, roślinne pasy ochronne, ochrona oczek wodnych i stawów wiejskich prowadzą do spowolnienia lub powstrzymania „bezproduktywnego" odpływu wody.

Rysunek 14. Obszar zalewu Q 1% na terenie Powiatu Górowskiego

Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego, WBU Wrocław

Analiza przyczyn i skutków powodzi 1997 roku wykazała, że istniejący system ochrony przeciwpowodziowej, nawet po naprawie i odbudowie, nadal nie będzie spełniać standardów bezpieczeństwa i nie zagwarantuje bezpiecznego przepływu wód powodziowych o wielkościach z 1997 r. Rząd polski opracował program ochrony przeciwpowodziowej ODRA 2006, wdrażany na obszarze środkowej Odry (na odcinku Chałupki – Brzeg Dolny) w latach 2002-2016. Program ODRA 2006 obejmuje modernizację Odrzańskiego Systemu Wodnego, w obrębie 8 województw. Specjaliści gospodarki wodnej od lat zgłaszali postulaty kompleksowego rozwiązania spraw odrzańskich, ale dopiero po powodzi z 1997 roku powołany został Pełnomocnik rządu ds. usuwania skutków powodzi i w krótkim czasie opracowano „Program dla Odry - 2006". Celem „Programu dla Odry - 2006” jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry, uwzględniającej potrzeby zabezpieczenia przeciwpowodziowego, sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, ochrony czystości wody, środowiska przyrodniczego i kulturowego, transportowe, ogólno - gospodarcze oraz konsumpcyjne, czyli modernizacja Odrzańskiego Systemu Wodnego oraz zrównoważony rozwój społeczny i gospodarczy obszaru Nadodrza, z uwzględnieniem bezpieczeństwa ludzi i realistycznie ocenianych możliwości finansowania przedsięwzięć. Zasady ekorozwoju są formułowane i respektowane we wszystkich komponentach Programu, zarówno na etapie planowania jak i realizacji. „Program dla Odry - 2006” określa średniookresową strategię modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Program dla Odry - 2006 proponuje wizje Odry i Nadodrza jako nowocześnie zagospodarowanego korytarza ekologicznego tej części Europy wytyczając, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, konkretne zadania w zakresie: 78

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

 zwiększenia retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową (poldery oraz zbiorniki),  modernizacji i rozbudowy istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej w ramach tzw. komponentu B pożyczki Banku Światowego – system monitorowania i ostrzegania,  ochrony czystości wody w ramach programu Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem,  utrzymania i stopniowego rozwoju żeglugi śródlądowej,  wykorzystania siły wód do produkcji odnawialnej energii,  zachowania i renaturyzowania ekosystemów rzek i ich dolin,  zwrócenia się miast i gmin nadodrzańskich frontem ku rzece.

Program dla Odry – 2006 łączy zatem globalną wizję rozwoju z potrzebami środowisk lokalnych. Jego strategia zakłada ścisłą współpracę z gminami, powiatami i województwami samorządowymi. „Program dla Odry - 2006” zakłada:  ochronę przed powodzią dużych skupisk ludności,  zwiększenie retencji zbiornikowej w dorzeczu Odry o około 250 mln m3 i retencji polderowej o 100 mln m3,  zbudowanie nowoczesnego systemu monitorowania sytuacji hydrologicznej w zlewni górnej i środkowej Odry i sprawnego systemu ostrzegania przed zagrożeniem powodziowym,  rekonstrukcje zniszczeń powodziowych połączoną z modernizacją,

Dla osiągnięcia tych celów konieczne jest dokonanie następujących przedsięwzięć:  naprawa i modernizacja zniszczonych przez powódź obiektów hydrotechnicznych,  planowanie i realizacja osłony przeciwpowodziowej na terenie zlewni przez Ośrodek Koordynacyjno - Informacyjny utworzony we Wrocławiu (oprogramowania do modelowania i przewidywania rozwoju sytuacji w zlewni i symulowania obszarów zalewowych),  monitoring, prognozowanie i ostrzeganie jako instrument gospodarki zbiornikowej oraz przygotowania czynnej ochrony przeciwpowodziowej,  ograniczenie zagrożenia powodziowego i program zapobiegania w oparciu o planowanie przestrzenne,  budowa zbiornika Racibórz na rzece Odrze,  budowa nowych polderów wzdłuż doliny Odry, zwiększających retencję przeciwpowodziową.

Rysunek 15. Główne inwestycje Programu dla Odry 2006.

Źródło: www.programodra.pl, Inwestycje programu

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

„Program dla Odry – 2006” uznaje, że podstawowe zasady profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej są następujące:  woda jest elementem profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej – we wszystkich obszarach woda jest integralnym składnikiem użytkowania przestrzennego. Wody deszczowe powinny zostać zatrzymane w jak największym stopniu w miejscu ich opadania. Odpływ przez kanały i cieki wodne powinien zostać spowolniony, a lokalna gospodarka wodna zrenaturyzowana,  wodę należy zatrzymywać w dorzeczach rzek. Na terenach zasiedlonych, w planowaniu urbanistycznym należy w większym stopniu uwzględnić służącą spowolnieniu odpływu, zbliżoną do naturalnej, rozbudowę otwartych akwenów,  wodzie należy zrobić miejsce – wodom należy stworzyć przestrzeń umożliwiającą opóźniony, nie stanowiący zagrożenia odpływ. Wody płynące i ich obszary zalewowe powinny być wolne dla możliwie jak największego zatrzymania wody. Należy zapobiec dalszemu wykorzystywaniu obszarów zalewowych i terenów błotnistych. Tam gdzie jest to możliwe powinny zostać odzyskane stracone obszary,  należy utrzymywać w społeczeństwie świadomość możliwości zagrożenia powodziowego. Dlatego też zostaną ustalone i podane do wiadomości publicznej obszary zagrożone powodzią.

Za działania związane z ochroną przeciwpowodziową odpowiada między innymi, zgodnie z ustawą Prawo wodne, dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy powstaje opracowanie projekt planu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym. RZWG są również odpowiedzialne za prowadzenie działań informacyjnych i koordynację w razie powodzi lub suszy na podległym terenie.

8.4.1. Cel średniookresowy do 2018 r. Zabezpieczenie przed skutkami powodzi oraz spowolnienie spływu wód

Kierunki działań:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna RZGW Wrocław, Systematyczna konserwacja rzek i cieków DZMiUW we Wrocławiu Przystosowanie terenów międzywala do szybkiego reagowania w RZGW Wrocław, przypadku powodzi DZMiUW we Wrocławiu , Spółki Wodne, właściciele terenu Stworzenie systemu szybkiego ostrzegania i reagowania w przypadku RZGW Wrocław, zagrożenia powodzią Samorząd Opracowanie planu awaryjnego na wypadek powodzi, Samorząd uwzględniającego ochronę obiektów wrażliwych na terenie gminy (np. oczyszczalni ścieków, ujęć wód, terenów zabytkowych i przyrodniczo cennych, składowisk odpadów, itp.) Ochrona przed powodzią – odbudowa i konserwacja urządzeń RZGW Wrocław, przeciwpowodziowych DZMiUW we Wrocławiu, Spółki Wodne Budowa, remonty i odbudowa urządzeń małej retencji wodnej Samorząd, inne podmioty Uwzględnienie w postępowaniach wodnoprawnych możliwości Starosta, inwestorzy spowalniania i retencjonowania wód opadowych Uwzględnienie w miejscowych planach zagospodarowania Gminy przestrzennego obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią oraz gospodarowania wodami opadowymi

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

8.5. Ochrona powierzchni ziemi Stan wyjściowy: Na obszarze Powiatu Górowskiego dominują gleby bielicowe i pseudobielicowe oraz brunatne. Znaczne powierzchnie zajmują też mady oraz czarne ziemie. Obecność dużego udziału mad związana jest z naniesionymi przez Odrę i inne większe rzeki osadami rzecznymi. Znacznie mniejsze powierzchnie zajmują gleby murszowe i inne gleby hydrogeniczne i semihydrogeniczne. Na terenie Powiatu Górowskiego przeważają gleby średnie (56,21%), znaczny udział mają także gleby lekkie (39,38%). Odczyn gleb na obszarze powiatu jest zróżnicowany, przeważają gleby kwaśne (31,29%), ale znaczny udział maja także gleby lekko kwaśne (28,43%) i bardzo kwaśne (20,06%). Gleby Powiatu Górowskiego są to gleby mineralne, charakteryzują się średnią zawartością próchnicy (67,97%). Ocena zawartości przyswajalnych form makroskładników występujących w glebach Powiatu Górowskiego: - niska zawartość fosforu (34,49%), - bardzo wysoka zawartość potasu (100%), - bardzo wysoka zawartość magnezu (45,97%).

W skali powiatu nie obserwuje się dużego zróżnicowania klas bonitacyjnych w poszczególnych gminach. Udziały procentowe powierzchni są zbliżone i największą powierzchnię zajmują gleby orne średniej jakości (IVa +IVb) oraz grunty orne dobre i średnio dobre (IIIa+IIIb).

Zanieczyszczenie gleb Do głównych czynników powodujących degradację chemiczną gleb zalicza się: - nadmierną zawartość metali ciężkich takich jak: kadm, miedź, nikiel oraz innych substancji chemicznych, np. ropopochodnych, - zasolenie, - nadmierną alkalizację, - zakwaszenie przez związki siarki i azotu, - skażenie radioaktywne.

Rozpoznanie stanu gleb użytkowanych rolniczo pod względem zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest istotne z uwagi na produkcję bezpiecznej żywności dla człowieka. Występowanie w glebach podwyższonych zawartości metali ciężkich będące następstwem działalności ludzkiej poprzez: emisje przemysłowe, motoryzację, nadmierną chemizację rolnictwa, powoduje degradację biologicznych właściwości gleb, skażenie wód gruntowych oraz przechodzenie zanieczyszczeń do łańcucha żywieniowego. Aktualnie obowiązujące kryteria oceny zawartości zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi zawarte są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359). Dla Powiatu Górowskiego opracowano w 2010 roku dokument „Badanie skażenia gleb w Powiecie Górowskim” . Celem opracowania było ustalenie aktualnego poziomu zawartości metali ciężkich, benzo(a)pirenu, siarki siarczanowej oraz mikro-i makroskładników w glebach użytkowanych rolniczo na terenie Powiatu Górowskiego. Ocenę zawartości metali ciężkich (tj. miedzi, ołowiu, kadmu, cynku, chromu i niklu) dokonano w oparciu o wytyczne opracowane przez IUNG w Puławach (stopnie zanieczyszczeń). W oparciu o dokonana ocenę zawartości metali ciężkich stwierdzono: - 90,8 % zbadanych gleb charakteryzuje się naturalna zawartością cynku (0o zanieczyszczenia), a 9,2 % wykazuje Io zanieczyszczenia, - 100 % to gleby nie zanieczyszczone ołowiem (0o), - 93,1 % to gleby nie zanieczyszczone kadmem (0o), a 6,9 % wykazuje Io zanieczyszczenia, - 100 % to gleby nie zanieczyszczone miedzią (0o), - 32,5 % to gleby nie zanieczyszczone chromem (0o), a 67,5 % wykazuje Io zanieczyszczenia, - 100 % to gleby nie zanieczyszczone niklem (0o).

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Ocena wyników badań metali ciężkich wykazała przekroczenia dopuszczalnego stężenia kadmu w jednej próbce na terach objętych ochroną przyrody (Łęgi Odrzańskie). Prawdopodobnie przyczyną tego były osady naniesione przez okresowe wystąpienia rzek z koryt (podtopienia). Rozporządzenie w sprawie standardów jakości gleby i ziemi klasyfikuje to, jako zawartość pochodzenia naturalnego i nie traktuje w kategorii przekroczenia.

Ponadto 100 % przebadanych próbek Powiatu Górowskiego charakteryzuje się niskim poziomem zawartości siarki siarczanowej (Io zanieczyszczenia).

W ramach opracowania: „Badanie skażenia gleb w Powiecie Górowskim” badaniem objęto fragment drogi wojewódzkiej nr 324 Rawicz- Głogów w celu oceny zanieczyszczenia gleb w sąsiedztwie ciągów komunikacyjnych. Do badań pobrano próbki gleby w 6 punktach w odległości 10 m od drogi na przylegających polach uprawnych. Badania prowadzono pod kątem zawartość metali ciężkich tj. cynku, ołowiu, kadmu, siarki siarczanowej oraz benzo(a)pirenu. Ocena tras komunikacyjnych odbyła się w oparciu o kryteria Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359) dla gruntów grupy B. Badania nie wykazały przekroczenia wartości dopuszczalnej badanych parametrów określonych w powyższym rozporządzeniu. W 2008 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu prowadził badania gleb na obszarach uprzemysłowionych, narażonych na oddziaływanie punktowych źródeł zanieczyszczeń. Na terenie Powiatu Górowskiego prowadzono badania gleby na obszarze: - rolniczego wykorzystania ścieków Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego S.A. w Niechlowie (Gmina Niechlów)- 10 ppk, - na terenach użytkowanych rolniczo Gospodarstwa Rolno-Hodowlanego Ilony Majdy, Wroniniec (Gmina Niechlów)- 10 ppk, - na terenach użytkowanych rolniczo Zakładów Przetwórstwa Mięsnego Majerowicz, Siciny, Witoszyce (Gmina Góra)- 10 ppk, - na terenie wokół składowiska odpadów komunalnych m. Wrząca Śl. (Gmina Wąsosz) - 6 ppk. Badania na terenach rolniczego wykorzystania ścieków prowadzono w dziesięciu punktach pomiarowo – kontrolnych, rozmieszczonych na terenie użytkowanych i nieużytkowanych łąk położonych w pobliżu zakładu.

Tabela 25. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych na obszarze rolniczego wykorzystania ścieków Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego S.A. w Niechlowie.

Źródło: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2008 rok, WIOŚ Wrocław.

Wyniki analizy Odczyn: analizowane próbki gleby wykazały odczyn kwaśny (pH 4,8 – 5,5), jedynie w ppk 5 stwierdzono odczyn bardzo kwaśny (pH= 4,5). Zawartość próchnicy: zawartość próchnicy w pobranych próbkach gleb mieściła się w zakresie od 0,67% do 4,43%.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Zawartość metali ciężkich i innych wskaźników: cynk, ołów, kadm, nikiel: zawartość naturalna (wszystkie ppk) chrom: od naturalnej zawartości (ppk 1– 6 i 8–10) do zawartości podwyższonej w ppk nr 7 (stopień I) miedź: od zawartości naturalnej (stopień 0) – ppk 1, 3–5, 7 i 8 do zawartości podwyższonej (stopień I) w pozostałych punktach.

W odniesieniu do wartości dopuszczalnych (grupa B rodzajów gruntów), zawartych w rozporządzeniu w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych wymienionych powyżej metali. Zawartość siarki siarczanowej mieściła się w stopniach I – III (zawartość naturalna). Jedynie w ppk nr 8 stwierdzono podwyższoną antropogenicznie zawartość siarki siarczanowej (IV stopień). Zawartość azotu mineralnego na łąkach użytkowanych i nieużytkowanych kształtowała się od 60,99 kg/ha (ppk 8) do 222,77 kg/ha (ppk 6). Przyjmując 69 kg/ha za średnią zawartość azotu mineralnego jesienią w warstwie 0–30 cm w glebach województwa dolnośląskiego można uznać zawartość tego wskaźnika za wyższą od tej wartości w 90% pobranych próbek. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej zawartości metali w stosunku do wartości podanych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2006.137. 984, §13.1, zał.7, ze. zm.).

Badania na terenach użytkowanych rolniczo prowadzono łącznie w dziesięciu punktach pomiarowo-kontrolnych, rozmieszczonych na terenie pól uprawnych, należących do gospodarstwa.

Tabela 26. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych na obszarze gospodarstwa we Wronińcu (Gmina Niechlów).

Źródło: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2008 rok, WIOŚ Wrocław.

Wyniki analizy Odczyn: analizowane próbki gleby wykazały odczyn od obojętnego do zasadowego (pH 6,6- 7,9). Zawartość próchnicy: zawartość próchnicy w pobranych próbkach gleb mieściła się w zakresie od 0,41% do 2,10%. Zawartość metali ciężkich i innych wskaźników: cynk, ołów, kadm, chrom, nikiel: zawartość naturalna (wszystkie ppk), miedź: od zawartości naturalnej (stopień 0) w większości ppk do podwyższonej zawartości w ppk nr 7.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Zawartość azotu mineralnego na polach użytkowanych w gospodarstwie kształtowała się od 44,08 kg/ha (ppk 4) do 574,04 kg/ha (ppk 10). Przyjmując 52 kg/ha za średnią zawartość azotu mineralnego wiosną w warstwie 0–30 cm w glebach województwa dolnośląskiego można uznać zawartość tego wskaźnika za wyższą od tej wartości w 80 % pobranych próbek.

Tabela 27. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych na obszarze gospodarstwa w m. Witoszyce i Siciny (Gmina Góra).

Źródło: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2008 rok, WIOŚ Wrocław.

Wyniki analizy Odczyn: analizowane próbki gleby wykazały odczyn od lekko kwaśnego do obojętnego (pH 5,6- 6,7). Zawartość próchnicy: zawartość próchnicy w pobranych próbkach gleb mieściła się w zakresie od 0,66% do 1,78%. Zawartość metali ciężkich i innych wskaźników: W badanych glebach we wszystkich ppk stwierdzono naturalną zawartość cynku, ołowiu, kadmu, chromu, miedzi, niklu (stopień 0).

Zawartość azotu mineralnego na polach w gospodarstwie kształtowała się od 66,85 kg/ha (ppk 1) do 144,09 kg/ha (ppk 2), a w obrębie Siciny i Łękanów od 55,49 kg/ha (ppk 8) do 176,13 kg/ha (ppk 7). Jedynie w ppk nr 1 i 8 stwierdzona zawartość azotu mineralnego była niższa niż średnia zawartość stwierdzona jesienią w warstwie 0–30 cm w glebach województwa dolnośląskiego (69 kg/ha). W 80% próbek zawartość azotu mineralnego w glebach gospodarstwa przekraczała tę wartość.

Badania prowadzono łącznie w sześciu punktach pomiarowo-kontrolnych rozmieszczonych na terenie pól uprawnych w rejonie składowiska.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 28. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych wokół składowiska odpadów komunalnych w m. Wrząca Śląska (Gmina Wąsosz).

Źródło: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2008 rok, WIOŚ Wrocław.

Wyniki analizy Odczyn: analizowane próbki gleby wykazały odczyn od kwaśnego do zasadowego (pH 5,1- 7,6). Zawartość próchnicy: zawartość próchnicy w pobranych próbkach gleb mieściła się w zakresie od 0,78% do 3,55%. Zawartość metali ciężkich i innych wskaźników: W badanych glebach stwierdzono następujące stopnie zanieczyszczenia gleb (wg skali IUNG): cynk, kadm, miedź: zawartość naturalna (wszystkie ppk), ołów: od zawartości naturalnej we wszystkich ppk z wyjątkiem ppk nr 3, gdzie wykazano podwyższoną zawartość tego metalu.

W 2010 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu prowadził badania gleb na obszarach uprzemysłowionych, narażonych na oddziaływanie punktowych źródeł zanieczyszczeń. Na terenie Powiatu Górowskiego prowadzono badania gleby na terenie wokół składowiska odpadów w m. Wronów (Gmina Niechlów) oraz na terenie wokół składowiska odpadów w Rudnej Wielkiej (Gmina Wąsosz). Badania w obu przypadkach prowadzono w sześciu punktach pomiarowo - kontrolnych rozmieszczonych w różnej odległości od składowisk na terenie pól uprawnych i pobliskich lasu.

Tabela 29. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych wokół składowiska w m. Wronów.

Źródło: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2010 rok, WIOŚ Wrocław.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Wyniki analizy Odczyn: analizowane próbki gleby wykazały odczyn od bardzo kwaśnego do zasadowego (pH 3,6 – 7,4). Zawartość próchnicy: zawartość próchnicy w pobranych próbkach gleb mieściła się w zakresie od 0,62% do 1,57%. Zawartość metali ciężkich i innych wskaźników: ocena zawartości metali w glebach w oparciu o klasyfikację IUNG wykazała zawartość naturalną (0o) cynku, ołowiu, niklu, kadmu, chromu i niklu we wszytkach próbach. Zawartość miedzi w ppk 1– 5 należy uznać za naturalną (0o) zaś w ppk 6 za zawartość podwyższoną (stopień I).

W odniesieniu do wartości dopuszczalnych (grupa B rodzajów gruntów), zawartych w rozporządzeniu w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi nie stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych wymienionych powyżej metali. Dopuszczalne stężenie benzo(a)pirenu przekroczone zostało w punktach pomiarowych 2 i 6. Zawartość siarki siarczanowej mieściła się w stopniach I i II i uznać ją należy za zawartość naturalną punktach 1, 4, 5 i 6. W punktach 2 i 3 stwierdzono podwyższoną antropogenicznie zawartość siarki siarczanowej (IV stopień).

Tabela 30. Niektóre właściwości chemiczne oraz całkowita zawartość wybranych metali ciężkich i innych wskaźników w glebach pobranych wokół składowiska w m. Rudna Wielka.

Źródło: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2010 rok, WIOŚ Wrocław.

Wyniki analizy Odczyn: analizowane próbki gleby wykazały odczyn od bardzo kwaśnego do obojętnego (pH 4,5 – 6,9). Zawartość próchnicy: zawartość próchnicy w pobranych próbkach gleb mieściła się w zakresie od 0,40% do 0,93%. Zawartość metali ciężkich i innych wskaźników: ocena zawartości metali w glebach w oparciu o klasyfikację IUNG wykazała zawartość naturalną (0o) cynku, ołowiu, niklu, kadmu, chromu, miedzi i niklu we wszytkach próbach.

W odniesieniu do wartości dopuszczalnych (grupa B rodzajów gruntów), zawartych w rozporządzeniu w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi nie stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych wymienionych powyżej metali. Dopuszczalne stężenie benzo(a)pirenu przekroczone zostało w punktach pomiarowych 5 i 6. Zawartość siarki siarczanowej mieściła się w stopniach I i II i uznać ją należy za zawartość naturalną.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

8.5.1. Cel średniookresowy do 2018 r.

Rekultywacja gleb zdegradowanych i zdewastowanych oraz przywracanie im funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej

Kierunki działań:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Realizacja programu rekultywacji gleb zdegradowanych na obszarach Nadleśnictwo, rolniczego użytkowania, w tym ich zalesianie gatunkami rodzimymi właściciele gruntów Właściciele gruntów, Zrekultywowanie gleb zdegradowanych w kierunku rolnym, leśnym i Powiat Górowski, rekreacyjno-wypoczynkowym Gminy Właściciele gruntów i Przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochronę powietrza obiektów i wód powierzchniowych przemysłowych, Powiat Górowski WIOŚ Wrocław, Powiat Górowski, Izby Prowadzenie monitoringu jakości gleby i ziemi Rolnicze, właściciele gruntów

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Przeciwdziałanie erozji gleb poprzez stosowanie odpowiednich ARiMR, Organizacje zabiegów na gruntach o nachyleniu powyżej 10% pozarządowe Ograniczanie erozji wodnej i wietrznej gleby poprzez możliwie jak Właściciele gruntów, najdłuższe utrzymywanie pokrywy roślinnej w postaci wprowadzenia ARiMR, Organizacje upraw wieloletnich oraz wsiewek i poplonów pozarządowe Racjonalne użycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na Właściciele gruntów, terenach rolnych i leśnych oraz stosowanie technik naturalnych (fito i ARiMR, Organizacje agromelioracyjnych) w celu zwiększenia udziału materii organicznej w pozarządowe glebie Właściciele gruntów, Przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych ARiMR, Organizacje pozarządowe

8.6. Gospodarowanie zasobami geologicznymi

Ochrona zasobów kopalin Stan wyjściowy: Ochrona zasobów złóż kopalin polega na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym ich wykorzystaniu. Ustawy Prawo ochrony środowiska i Prawo geologiczne i górnicze określają zasady i warunki:  wydobywania kopalin  ochrony złóż kopalin  ochrony powierzchni ziemi  ochrony wód podziemnych i powierzchniowych  rekultywacji terenów poeksploatacyjnych.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Złoża kopalin są własnością Skarbu Państwa. Gospodarcze wykorzystanie złóż kopalin może być prowadzone tylko na podstawie udzielonej koncesji wydanej przez właściwy organ administracji geologicznej (Minister Środowiska, Marszałek, Starosta). Nad zapewnieniem właściwego wykorzystania złoża nadzór nad jego wydobyciem sprawują właściwe organy administracji geologicznej i nadzoru górniczego. Obowiązkiem każdego przedsiębiorcy otrzymującego koncesję na wydobywanie kopaliny ze złoża jest rekultywacja gruntów i zagospodarowanie terenów po działalności górniczej. Rekultywacja ta prowadzona jest na podstawie decyzji Starosty o kierunku rekultywacji wydanej na podstawie przepisów Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Nadzór nad rekultywacją terenów poeksploatacyjnych prowadzi organ nadzoru górniczego i Starosta. Zapewnienie właściwej rekultywacji obszarów poeksploatacyjnych jest konieczne, ze względu na ochronę walorów krajobrazowych i przyrodniczych. Przemysł wydobywczy powoduje szereg oddziaływań, z których najistotniejsze to powstawanie odpadów pogórniczcych i przeróbczych, przekształcenie powierzchni terenu oraz jego odwodnienie. Udzielenie koncesji na wydobycie kopalin ze złóż następuje na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub na podstawie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. W związku z czym każde udokumentowane złoże powinno być uwzględnione przy opracowaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Jest to również sposób ochrony udokumentowanych złóż przed innym zagospodarowaniem terenu, uniemożliwiającym późniejszą ich eksploatację.

Baza zasobowa związana jest ściśle z geologią obszaru, z utworami występującymi na powierzchni terenu lub na niewielkiej głębokości. Prawie cały obszar powiatu pokrywają osady piaszczysto-żwirowe, związane z sedymentacją rzeczną, w zachodniej części powiatu, sedymentacją fluwioglacjalną w części środkowej i podrzędnie sedymentacją glacjalną. Osady te stanowią bazę pozyskiwania kruszyw naturalnych i surowców ilastych ceramiki budowlanej dla potrzeb budownictwa, drogownictwa oraz na potrzeby własne ludności. Głównym jednak bogactwem naturalnym na terenie Powiatu Górowskiego jest gaz ziemny, związany ze stropową partią czerwonego spągowca. W przylegających do wału leszczyńskiego utworach czerwonego spągowca odkryto liczne złoża gazu ziemnego. Ogółem po obu stronach wału odkryto 70 złóż gazu o zasobach ok. 100 mld m3 gazu oraz 12 złóż ropy naftowej. Utworami izolującymi poziomy gazonośne są łupki miedzionośne, anhydryty, sole i iły cechsztynu. Gromadzeniu się gazu sprzyjały korzystne własności zbiornikowe piaskowców saksonu, węglanowych utworów cechsztynu oraz formy strukturalne powstałe po końcowej fazie orogenezy waryscyjskiej w formie brachyantyklin: Rawicza, Bojanowa, Góry i Szlichtyngowej (Karnkowski, 1993). Na obszarze Powiatu Górowskiego występują udokumentowane w bazie PIG złoża surowców naturalnych. Dane złóż przedstawia tabela poniżej:

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Tabela 31. Zasoby geologiczne i przemysłowe złóż na terenie Powiatu Górowskiego Pow. Pow. Nazwa Koncesja Zasoby geologiczne obszaru terenu Lp. obszaru Gmina Kopalina wydana Użytkownicy bilansowane/przemysłowe/wydobycie górniczego górniczego górniczego przez/ważna do: 2 2 [tys. ton] [m ] [m ] Góra, Gazy MSZNiL 1. Aleksandrówka PGNiG S.A. Zielona Góra 4 842 875 b.d. 210,57/128,68/10,21 Jemielno ziemne 2019-05-27 Wojewoda Czernoborsko Kruszywa Oleańczyk Sylwia, 2. Wąsosz Dolnośląski 56 990 123 217 614/570/- naturalne Wąsosz – p. I, II 2020-09-08 Surowce Wojewoda – UW w Górna ilaste Cegielnia „Górna 3. Lesznie 31 474 72 790 168/89/- ceramiki Wrończa”, Wąsosz Wrończa 2011-12-31 budowlanej Surowce Starosta Powiatu Górna ilaste Cegielnia „Górna 4. Górowskiego 11 961 72 790 54/-/1 ceramiki Wrończa”, Wąsocz Wrończa II 2022-12-31 budowlanej Wąsosz Wojewoda – UW w Kowalowo Kruszywa „Kruszgeo” Wielkopolskie 5. Lesznie 109 000 500 250 naturalne Kopalnie, Poznań Południe 2012-12-31 Wojewoda – UW w Kowalowo Kruszywa „Kruszgeo” Wielkopolskie 6. Lesznie 4 950 500 250 4 277/2 825/- naturalne Kopalnie, Poznań Północ I 2012-12-31 Wojewoda – UW w Kowalowo Kruszywa „Kruszgeo” Wielkopolskie 7. Lesznie 128 650 500 250 naturalne Kopalnie, Poznań Północ II 2012-12-31 Góra, Gazy MSZNiL 8. Lipowiec E PGNiG S.A. Zielona Góra 7 760 000 7 760 000 462,77/157,07/0,38 Niechlów ziemne 2022-07-02 Starosta Powiatu Kruszywa Cegielnia „Górna 9. Marysin Wąsosz Górowskiego 13 704 19 640 120/-/5 naturalne Wrończa”, Wąsosz 2019-12-31 Gazy MSZNiL 10. Naratów PGNiG S.A. Zielona Góra 3 610 000 3 610 000 92,14/59,21/31,57 ziemne 2026-06-12 Niechlów Gazy MSZNiL 11. Niechlów PGNiG S.A. Zielona Góra 5 310 000 5 310 000 236,18/108,52/19,88 ziemne 2026-06-12 Wojewoda – UW w Radosław – Kruszywa WPUH Dąbrowa, 12. Lesznie 12 488 89 408 702/193/- naturalne Dopiewo Pole I 2016-12-31 Góra Wojewoda – UW w Radosław – Kruszywa WPUH Dąbrowa, 13. Lesznie 58 210 89 408 615/615/117 naturalne Dopiewo Pole II 2016-12-31

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Pow. Pow. Nazwa Koncesja Zasoby geologiczne obszaru terenu Lp. obszaru Gmina Kopalina wydana Użytkownicy bilansowane/przemysłowe/wydobycie górniczego górniczego górniczego przez/ważna do: 2 2 [tys. ton] [m ] [m ] Radosław – Wojewoda – UW w Kruszywa WPUH Dąbrowa, 14. Pole Lesznie 14 540 337 268 naturalne Dopiewo Południowe 2012-12-31 Wojewoda – UW w Radosław – Kruszywa WPUH Dąbrowa, 15. Lesznie 88 746 337 268 4 948/844/34 naturalne Dopiewo Pole Północne 2012-12-31 Wojewoda – UW w Radosław – Kruszywa WPUH Dąbrowa, 16. Lesznie 121 862 337 268 naturalne Dopiewo Pole Środkowe 2012-12-31 Wojewoda Radosław – Kruszywa WPUH Dąbrowa, 17. Dolnośląski 42 357 51 912 b.d. naturalne Dopiewo Południe 2025-09-30 Starosta Powiatu Kruszywa Efekt Group Malepszy, 18. Siciny RM Niechlów Górowskiego 19 576 27 209 152/-/37 naturalne Leszno 2018-03-10 Gazy MSZNiL 19. Ślubów Wąsosz PGNiG S.A. Zielona Góra 1 980 725 b.d. 5,75/5,51/10,40 ziemne 2018-06-21 Góra, Gazy MSZNiL 20. Wierzowice PGNiG S.A. Zielona Góra 3 786 900 b.d. 408,1/110,84/1,76 Jemielno ziemne 2018-06-21 Załęcze - Góra, Gazy MSZNiL 21. PGNiG S.A. Zielona Góra 42 168 950 b.d. 1 147,63/769,88/181,05 Wiewierz Wąsosz ziemne b.d. Gazy PGNiG S.A. Zielona Góra, ziemne, MSZNiL Góra, Inowrocławskie 2 450,12/1 926,00/349,08 22. Żuchlów - Góra 59 729 774 b.d. Niechlów sole b.d. Kopalnie Soli „Solino” 318,53/293,21/41,72 kamienne S.A., Inowrocław Źródło: www.pgi.gov.pl

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Przekształcenia powierzchni ziemi W związku z pojawiającymi się w Polsce potrzebami wprowadzenia do krajowej praktyki w zakresie ochrony środowiska metodyki z terenami zdegradowanymi w wyniku działalności gospodarczej, obowiązki inwentaryzacji postępowania i weryfikacji takich terenów przekazano w ręce starostów. Praktyka ta w założeniu doprowadzić ma do zmniejszenia ilości i wielkości terenów poprzemysłowych, które wymagają działań naprawczych (rekultywacji, rewitalizacji, itp.). Pozwoli to na racjonalne połączenie sfery ochrony środowiska ze sferą gospodarczą, uwzględniając tym samym zasady zrównoważonego rozwoju. Wynikające stąd założenie mówi, że tereny poprzemysłowe nie powinny być nieużytkami gospodarczymi. Zarządzanie terenami naznaczonymi działalnością gospodarczą z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska należy rozpatrywać biorąc pod uwagę właściwy podział tych terenów. Istnieje bowiem konieczność zaklasyfikowania terenów poprzemysłowych do pewnych klas, które pozwolą na właściwsze i trafniejsze podjęcie działań naprawczych. Wspomniane wcześniej klasy terenów zdegradowanych to: - tereny poprzemysłowe zdegradowane chemicznie (gleba/ziemia wymagają oczyszczenia), - tereny poprzemysłowe zdegradowane pod względem morfologicznym – fizycznym (rekultywacja likwidująca niekorzystne przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu), - tereny nie pełniące już funkcji gospodarczych.

Na tak sklasyfikowane rodzaje terenów poprzemysłowych nakłada się jeszcze zagadnienie rodzaju odpowiedzialności odnośnie tych terenów. Istnieje bowiem odpowiedzialność bezpośrednia, kiedy sprawca degradacji środowiska jest określony, co oznacza zastosowanie zasady “ten kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia” oraz odpowiedzialność pośrednia (odpowiedzialność władz publicznych) w przypadku, gdy sprawca nie jest znany lub egzekucja obowiązku jest bezskuteczna. W Polsce dość istotnym problemem są tzw. “porzucone” tereny przemysłowe, w przypadku których nie ma możliwości egzekwowania zasady ”zanieczyszczający płaci”, co powoduje automatyczne przeniesienie odpowiedzialności na władze publiczne. Sytuacja ta dotyczy głównie terenów, gdzie działały przedsiębiorstwa państwowe. Odrębnym zagadnieniem związanym z właściwym gospodarowaniem terenami poprzemysłowymi są odpowiednie podstawy prawne. Praktyka związana z zarządzaniem jakością środowiska, pokazuje, że istniejący sposób uregulowania problematyki terenów zdegradowanych jest niewystarczający. Pojawia się więc potrzeba stworzenia jednolitego programu regulującego zasady rekultywacji i zagospodarowywania powierzchni ziemi. Dotychczasowe uwarunkowania prawne w tym zakresie można odnaleźć w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 – tekst jednolity z późniejszymi zmianami). Pewne odnośniki dotyczące ochrony powierzchni ziemi uwzględnia także ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. 2009 Nr 151, poz. 1220 – tekst jednolity), ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 – tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 – tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). Przedstawione powyżej założenia dotyczące właściwego gospodarowania terenami poprzemysłowymi oraz umocowania prawne w tym zakresie pozwalają na nadanie właściwego toku rozumowania i analizowania problemu na terenie Powiatu Górowskiego. Grunty wyłączone z użytkowania rolniczego i gleby zdegradowane na obszarach rolniczych powinny być zalesiane lub zagospodarowywane poprzez przeznaczenie ich na plantacje choinek, szkółki roślin ozdobnych, itp.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

8.6.1. Cel średniookresowy do 2018 r. Ochrona niezagospodarowanych złóż kopalin w procesie planowania przestrzennego

Kierunki działań

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Przedsiębiorcy, organ Rekultywacja terenów po eksploatacji kopalin nadzoru górniczego Kontrola stanu faktycznego w przypadku wydobywania kopalin bez Starosta wymaganej koncesji i naliczanie podwyższonej opłaty eksploatacyjnej w przypadku prowadzenia wydobycia bez koncesji lub z rażącym naruszeniem jej warunków. Minister, Marszałek, Gromadzenie, archiwizowanie i przetwarzanie danych geologicznych Starosta Wojewoda, Starosta, Opiniowanie i uzgadnianie studiów i planów uwarunkowań kierunków instytucje zgodnie z zagospodarowania przestrzennego ustawą Ochrona terenów perspektywicznych pod względem wydobycia kopalin Gminy

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

9. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO.

9.1. Środowisko a zdrowie Stan wyjściowy Jakość środowiska w znacznym stopniu wpływa na stan zdrowia. Wg raportu WHO około 25 % zgonów i chorób w skali globalnej jest wynikiem negatywnego oddziaływania środowiskowego. Zanieczyszczenie środowiska ma swój udział w rozwoju aż 80 % chorób, pośrednio wpływa też na ogólny stan zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez ograniczenie człowiekowi dostępu do zasobów środowiskowych a co za tym idzie ograniczenie możliwości wypoczynku i wrażeń estetycznych. Dlatego też program ochrony środowiska powinien ujmować zjawiska globalne i długofalowe, wpływające zarówno na zdrowie fizyczne jak i na komfort psychiczny człowieka. Do największych problemów mających wpływ na stan zdrowia ludzi należą: jakość wody przeznaczonej do spożycia, zanieczyszczenie wód gruntowych, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, emisja hałasu.

Główne kierunki działań na rzecz środowiska i zdrowia zostały określone w przyjętym przez Radę Ministrów Wieloletnim Programie „Środowisko a zdrowie”.

9.1.1. Cel średniookresowy do 2018 r. Poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia

Kierunki działań:

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Monitoring jakości wody do spożycia przez ludzi szczególnie w organy Państwowej odniesieniu do zawartości w wodzie wielopierścieniowych Inspekcji Sanitarnej węglowodorów aromatycznych (WWA), trihalometanów (THM) oraz metali ciężkich Prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy pracowników ze organy Państwowej szczególnym uwzględnieniem narażania na czynniki biologiczne oraz Inspekcji Sanitarnej, substancje chemiczne niebezpieczne Państwowa Inspekcja Pracy Promocja zdrowego stylu życia i unikanie zagrożeń oraz profilaktyka Organizacje chorób cywilizacyjnych i ograniczenie zewnętrznych przyczyn ich pozarządowe powstawania

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

9.2. Jakość powietrza Stan wyjściowy Powietrze jest tym komponentem środowiska, do którego emitowana jest większość zanieczyszczeń powstających na powierzchni Ziemi, zarówno w rezultacie procesów naturalnych, jak i działalności człowieka. Podstawowymi substancjami zanieczyszczającymi powietrze są: pył (źródłem jest energetyka i technologie przemysłowe) oraz dwutlenek azotu (źródłem jest komunikacja i energetyka zawodowa). Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie grupy:  zanieczyszczenia gazowe – związki chemiczne w stanie lotnym np.: tlenki azotu, tlenki siarki, tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory. Zanieczyszczenia gazowe, które wpływają na stan atmosfery w skali globalnej to: dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4) i tlenki azotu (Nox). Nazywamy je gazami cieplarnianymi, ponieważ są odpowiedzialne za globalne ocieplenie, spowodowane zarówno działalnością człowieka, jak też procesami naturalnymi;  zanieczyszczenia pyłowe: - pyły o działaniu toksycznym – są to pyły zawierające metale ciężkie, pyły radioaktywne, azbestowe, pyły fluorków oraz niektórych nawozów mineralnych, - pyły szkodliwe – pyły te mogą działać uczulająco; zawierają one krzemionkę, drewno, bawełnę, glinokrzemiany; - pyły obojętne – które mogą mieć działanie drażniące; zawierają głównie związki żelaza, węgla, gipsu, wapienia.

Stan zanieczyszczenia powietrza jest jednym z najbardziej zmiennych stanów środowiska. W znaczącym stopniu zależy od wielkości chwilowych emisji ze źródeł zlokalizowanych na danym terenie oraz od wielkości transgranicznej migracji zanieczyszczeń. Rozprzestrzenianie zanieczyszczeń w atmosferze determinowane jest warunkami meteorologicznymi, w tym intensywnością turbulencji wywołanej czynnikami mechanicznymi i termicznymi oraz własnościami fizyczno- chemicznymi atmosfery. Podstawowym procesem, w trakcie którego następuje emisja zanieczyszczeń do powietrza, jest spalanie paliw w elektrowniach, elektrociepłowniach. Znacznym problemem, szczególnie w dużych miastach, jest również emisja ze środków transportu. W dużych ośrodkach przemysłowych udział zanieczyszczeń komunikacyjnych jest porównywalny z zanieczyszczeniami pochodzącymi z emitorów przemysłowych i energetycznych. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Transport drogowy wpływa na całoroczny wysoki poziom tlenków azotu w powietrzu oraz podwyższony poziom pyłu zawieszonego PM10 i benzenu. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Zanieczyszczenia emitowane są także przez przemysł i rolnictwo. Pomimo wyraźnego spadku emisji z zakładów przemysłowych nadal niepokojący pozostaje wysoki poziom emisji pochodzącej z sektora bytowo-komunalnego, czyli tzw. emisji „niskiej”. Niska emisja zanieczyszczeń powietrza jest emisją pochodzącą z lokalnych kotłowni węglowych i indywidualnych palenisk domowych, opalanych najczęściej węglem tanim, a wiec o złej charakterystyce i niskich parametrach grzewczych. Źródła komunalno-bytowe, w głównej mierze odpowiedzialne za podwyższone stężenia zanieczyszczeń, szczególnie pyłu zawieszonego, benzo(a)piranu i dwutlenku siarki, w sezonie zimowym, głównie w efekcie używania niskosprawnych urządzeń i instalacji kotłowych.

Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie grupy:  zanieczyszczenia gazowe – związki chemiczne w stanie lotnym np.: tlenki azotu, tlenki siarki, tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory, siarkowodór. Zanieczyszczenia gazowe, które wpływają na stan atmosfery w skali globalnej to: dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4) i tlenki azotu (Nox). Nazywamy je gazami cieplarnianymi, ponieważ są odpowiedzialne za globalne ocielenie, spowodowane zarówno działalnością człowieka, jak też procesami naturalnymi;  zanieczyszczenia pyłowe:

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- pyły o działaniu toksycznym – są to pyły zawierające metale ciężkie, pyły radioaktywne, azbestowe, pyły fluorków oraz niektórych nawozów mineralnych, - pyły szkodliwe – pyły te mogą działać uczulająco; zawierają one krzemionkę, drewno, bawełnę, glinokrzemiany, - pyły obojętne – które mogą mieć działanie drażniące; zawierają głównie związki żelaza, węgla, gipsu, wapienia.

Na terenie Powiatu Górowskiego nie ma zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska. Jednym zakładem emitującym zanieczyszczenia do powietrza jest Cukrownia „Góra Śląska” S.A w Górze. Na stan powietrza w powiecie mają także pośredni wpływ zakłady zlokalizowane na terenie sąsiadujących powiatów jak np. KGHM Polska Miedź w Głogowie, Elektrociepłownia w Polkowicach, Zakład Energetyki Cieplnej w Lubinie, jak również zanieczyszczenia powietrza z obszaru województwa opolskiego. Emisja ze źródeł komunikacyjnych jest zwiększona w pobliżu dróg krajowych i wojewódzkich, przebiegających przez centra miast.

Monitoring

Ocena poziomów substancji w powietrzu w województwie dolnośląskim wykonywana jest na podstawie pomiarów prowadzonych w ramach wojewódzkiej sieci monitoringu powietrza, w skład której wchodzą: automatyczne stacje pomiarów jakości powietrza, stacje manualne (oznaczenia wykonywane w laboratoriach), stacje mobilne oraz punkty pomiaru zanieczyszczenia powietrza metodą pasywną. Sposób oceny jakości powietrza oraz zakres badań dla każdej strefy województwa określony jest przynajmniej raz na pięć lat przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska (art. 88 POŚ). W 2010 r. monitoring jakości powietrza w województwie dolnośląskim realizowany był przez: - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, - PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia „Turów” w Bogatyni, - KGHM „Polska Miedź” S.A. Oddział Huta Miedzi „Legnica” w Legnicy, - KGHM „Polska Miedź” S.A. Oddział Huta Miedzi „Głogów” w Głogowie, - KGHM „Polska Miedź” S.A. Oddział Zakład Hydrotechniczny w Rudnej, - Obserwatorium Meteorologiczne IMGW na Śnieżce. Wyniki wszystkich pomiarów gromadzone są w wojewódzkiej bazie danych o jakości powietrza JPOAT, znajdującej się w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska we Wrocławiu.

W zakresie emisji określane są instalacje, w tym także energetyczne, dla których nie jest wymagane pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Dla instalacji energetycznych kryterium decydującym jest rodzaj spalanego paliwa. Powstała w ten sposób liczna grupa źródeł energetycznych, które wymknęły się procedurom decyzyjnym organów administracyjnych. Do źródeł takich np. należą te, których łączna nominalna moc wynosi od 1MW do: - 5 MW w przypadku spalania węgla kamiennego, - 10 MW w przypadku spalania koksu, drewna, słomy i olejów, - 15 MW w przypadku spalania gazu, oraz inne niż energetyczne o nominalnej mocy cieplnej od 0,5MW do 1 MW, opalane węglem kamiennym, koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym, olejem opałowym, benzyną, paliwem gazowym, z których: - wprowadzane do powietrza gazy lub pyły pochodzą wyłącznie ze spalania tych paliw lub - wprowadzane do powietrza gazy lub pyły pochodzące z prowadzonych w tych instalacjach procesów innych niż spalanie paliw nie powodują przekroczenia 10% dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu albo 10% wartości odniesienia.

Oprócz źródeł energetycznych wymienia się szereg innych instalacji o charakterze produkcyjnym i usługowym, np. instalacje do lakierowania lub malowania zużywające mniej niż 1 Mg w ciągu roku wyrobów lakierowych, oczyszczalnie ścieków, huty szkła o wydajności mniejszej niż 1 Mg/dobę, punkty gastronomii, itp. Mimo, iż w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 22.12.2004 r 95

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

(Dz.U. nr 283, poz. 2839) określono rodzaje instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia do organów ochrony środowiska w chwili rozpoczęcia działalności, to i tak aktualne przepisy prawa można uznać za bardziej liberalne dla ochrony powietrza, niż obowiązujące przed 2001 rokiem. W związku z tym cała grupa źródeł, w tym przede wszystkim energetycznych, pozostaje niezidentyfikowana, a należą do niej m.in. źródła: - opalane węglem kamiennym o łącznej nominalnej mocy do 0,5 MW, - opalane koksem, drewnem, słomą, olejami i paliwem gazowym o łącznej nominalnej mocy do 1 MW. Źródła te wraz z wieloma o charakterze produkcyjnym powodują właśnie niską i średnią emisję, w tym emisję energetyczną wywierającą decydujący wpływ na lokalne poziomy imisji.

Zmieniły się także akty prawne w zakresie imisji. Rozporządzeniami Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. (Dz. U. Nr 5, poz.31) wprowadzono nowe normy graniczne (górne i dolne progi oszacowania), określono poziomy alarmowe oraz marginesy tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, a także określono zasady oceny poziomów substancji w powietrzu (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Nowe przepisy wprowadziły inne okresy uśredniania wartości stężeń, rozdzieliły wartości kryterialne dla SO2, NOx i O3 na dotyczące ochrony zdrowia ludzi oraz ochrony roślin i ekosystemów, a także zlikwidowały normę średnioroczną dla SO2 w dziedzinie ochrony zdrowia ludzi. Ze względu na ochronę zdrowia ludzi nie uległ zmianie poziom dopuszczalny średnioroczny dla NO2, zaostrzono zaś kryterium w stosunku do pyłu zawieszonego zmniejszając normę do 40 g/m3.

Jakość powietrza

Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, do 31 marca każdego roku, WIOŚ dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie, a następnie dokonuje klasyfikacji stref. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są dotrzymane dopuszczalne poziomy) lub utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy).

Ocenę jakości powietrza za rok 2010 na terenie województwa dolnośląskiego prowadzono w oparciu o art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów dopuszczalnych niektórych substancji w powietrzu, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza. Na terenie Powiatu Górowskiego Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu prowadził w 2010 r. monitoring powietrza w oparciu o pasywne stacje pomiarowe.

Tabela 32. Lokalizacja i parametry stacji pomiarowej w Powiecie Górowskim. Metoda poboru Oznaczana Lokalizacja stacji prób substancja

Góra pasywna SO2, NO2

Jemielno pasywna SO2, NO2

Niechlów- Leszczyńska pasywna SO2, NO2

Wąsosz- Pocztowa pasywna SO2, NO2 Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2010 rok, WIOŚ Wrocław, 2011 r

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

W 2010 r. na terenie Powiatu Górowskiego na stacji w Górze odnotowano przekroczenia średniego rocznego dopuszczalnego stężenia SO2 w powietrzu w sezonie grzewczym (poziom dopuszczalny- 20µg/m3). Poza sezonem takich przekroczeń nie odnotowano. Stężenia pozostałych badanych substancji w powietrzu na terenie powiatu były niższe od dopuszczalnych.

Klasyfikację stref za rok 2010 wykonano w oparciu o następujące założenia:  klasa A - poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej/docelowej; nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza;  klasa B - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń wartości dopuszczalnych, a także przyczyny ich występowania (dotyczy wyłącznie pyłu PM2,5);  klasa C - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną/docelową lub wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń oraz dążyć do osiągnięcia wartości kryterialnych, niezbędne jest opracowanie programu ochrony powietrza POP;  klasa D1 - poziom stężeń ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego; nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza;  klasa D2 - poziom stężeń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego; należy dążyć do osiągnięcia poziomi celu długoterminowego do roku 2020.

Tabela 33. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok 2010 Ochrona Ochrona zdrowia roślin Strefa B(a) SO NO C H CO PM10 Pb As Cd Ni PM2,5 O SO NO O 2 2 6 6 P 3 2 x 3 dolnośląska A A A C* C A A A A C A C A A C Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2010 r., 2011 r. *wg krajowych norm dla uzdrowisk

Na podstawie „Oceny poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego 2010 r.” obszar Powiatu Górowskiego w ramach strefy dolnośląskiej został zakwalifikowany wg kryterium ochrony zdrowia do klasy A ze względu na poziom substancji tj. SO2, NO2, C6H6, CO (wg kryteriów UE), Pb, As, Cd, Ni, PM2,5 oraz klasy C z powodu przekroczeń dopuszczalnych poziomów substancji powiększonych o margines tolerancji tj. CO(wg norm dla uzdrowisk), PM10, B(a)P i O3. Uwzględniając kryterium ochrony roślin obszar powiatu uzyskał wynikową klasę A pod względem zawartości substancji tj. SO2, NO2 oraz klasę C ze względu na ponadnormatywny poziom O3. Stężenie ozonu w powietrzu wg kryteriów ochrony zdrowia i ochrony roślin w odniesieniu do poziomu celów długoterminowych kwalifikuje powiat do klasy D2. Marszałek Województwa Dolnośląskiego w związku z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu PM10, CO, B(a)P i O3 w strefie dolnośląskiej, zgodnie ustawą Prawo Ochrony Środowiska jest zobowiązany uchwalić Program Ochrony Powietrza (POP). Celem takiego programu jest opracowanie harmonogramu rzeczowo – finansowo - czasowego, którego wdrożenie pozwoli na realizację ustalonych zadań prowadzących do zmniejszenia poziomu w/w substancji do poziomu dopuszczalnego.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

9.2.1. Cel średniookresowy do 2018 r.

Osiągnięcie jakości powietrza w zakresie dotrzymywania dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu na terenie Powiatu Górowskiego oraz utrzymanie jakości powietrza atmosferycznego zgodnie z obowiązującymi standardami jakości środowiska

Kierunki działań: Zadania własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Gminy, Powiat Prowadzenie remontów istniejących dróg m.in. zmiana nawierzchni Górowski, Zarządy dróg Upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach Gminy, Powiat technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych Górowski, Organizacje rodzajów odnawialnych źródeł energii pozarządowe Gminy, Powiat Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne Górowski, Organizacje źródła energii pozarządowe Powiat Górowski, Realizacja przedsięwzięć termomodernizacyjnych Gminy, właściciele obiektów Promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz Powiat Górowski, technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii Gminy, Organizacje i zmniejszających materiałochłonność gospodarki pozarządowe Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i Gminy, Powiat możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania Górowski, Organizacje odnawialnych źródeł energii oraz szkodliwości spalania odpadów w pozarządowe gospodarstwach domowych Powiat Górowski, Szkolenia dla podmiotów gospodarczych w zakresie wymagań Gminy, Organizacje dotyczących ochrony środowiska pozarządowe Utrzymanie zieleni i ochrona powietrza atmosferycznego z wpływów z Powiat Górowski tytułu ochrony środowiska Dotacja dla Gminy Góra na współfinansowanie modernizacji ulicy Witosa Powiat Górowski w Górze. Powiat Górowski, Budowa mostu na rzece Odrze w ciągu drogi wojewódzkiej nr 323 Powiat Lubiński

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Marszałek Uchwalenie przez Marszałka Województwa Dolnośląskiego Programu Województwa Ochrony Powietrza oraz jego realizacja Dolnośląskiego Usprawnienie organizacji ruchu drogowego Zarządcy dróg

Zwiększenie wykorzystania paliw alternatywnych (przykładowo Podmioty gospodarcze biopaliwa) Sprzątanie dróg przez ich zarządców w szczególności systematyczne Zarządcy Dróg sprzątanie na mokro dróg, chodników, w miejscach zagęszczonej Powiatowych, zabudowy ze szczególną starannością po sezonie zimowym, po Gminnych ustąpieniu śniegów - przedsiębiorstwa komunalne Modernizacja ciepłowni lub łączenie systemów ciepłowniczych w celu Zarządcy optymalizacji wykorzystania energii pierwotnej paliw nieruchomości

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Spełnienie wymagań prawnych przez zakłady w zakresie jakości Podmioty gospodarcze powietrza, spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa Wykonywanie obowiązkowych pomiarów w zakresie wprowadzania Podmioty gospodarcze gazów i pyłów do powietrza oraz przekazywanie odpowiednim organom w formie ustalonej prawem Prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska w WIOŚ Wrocław, zakresie gospodarowania odpadami – dążenie do likwidacji problemu Inne organy spalania odpadów poza spalarniami i współspalarniami odpadów oraz prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska Prowadzenie interwencji w ramach kompetencji organów i inspekcji WIOŚ Wrocław ochrony środowiska w związku z uciążliwościami zgłaszanymi przez społeczeństwo dotyczącymi emisji gazów i pyłów do powietrza oraz emisji uciążliwych zapachów Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie z Organy zgodnie z wymaganiami obowiązującego prawa w zakresie ochrony środowiska ustawą Regionalny Dyrektor Wnikliwe prowadzenie postępowań w sprawie oceny oddziaływania na Ochrony Środowiska, środowisko planowanych przedsięwzięć Gminy Poprawa jakości komunikacji w obrębie ul. Piastów w m. Góra Gmina Góra Modernizacja drogi gminnej w m. Glinka Gmina Góra Poprawa jakości komunikacji w obrębie ul. Staromłyńskiej Gmina Góra Kompleksowe uzbrojenie terenów inwestycyjnych przy ulicy Witosa w miejscowości Góra - etap I Przebudowa części drogi ul. Witosa w m. Gmina Góra Góra Budowa drogi ul. Dąbrówki - etap II Gmina Góra Budowa drogi ul. Cisowa w m. Góra - II etap Gmina Góra Rekultywacja drogi w m. Lubów Gmina Jemielno Rekultywacja drogi w m. Daszów Gmina Jemielno Modernizacja budynku komunalnego w m. Góra ul. Wrocławska Gmina Góra Modernizacja budynku komunalnego w m. Szedziec Gmina Góra Wymiana pokrycia dachowego na budynku komunalnym w m. Góra ul. Gmina Góra Głogowska Wymiana pokrycia dachowego na budynku komunalnym w m. Góra ul. Gmina Góra Żeromskiego Wymiana pokrycia dachowego na budynku komunalnym w m. Gmina Góra Grabowno Wykonanie elewacji na budynku komunalnym w m. Góra ul. Wrocławska Gmina Góra Modernizacja poddasza w budynku Urzędu Miasta i Gminy Gora Gmina Góra Modernizacja budynku Szkoły Podstawowej nr 1 w Gorze przy ul. Gmina Góra Konopnickiej Lokalny Program Rewitalizacji - Modernizacja Szkoły Podstawowej Nr 3 Gmina Góra przy ul. Podwale w Górze Modernizacja świetlicy w m. Borszyn Wielki Gmina Góra Modernizacja oświetlenia ulicznego na terenie gminy Wąsosz Miasto Wąsosz Zakup i montaż solarów - sala gimnastyczna w Wąsoszu Miasto Wąsosz

9.3. Ochrona wód Stan wyjściowy - wody powierzchniowe: Przez Powiat Górowski przepływają trzy większe rzeki: Odra, Barycz i Orla. Łączna długość rzek w Powiecie Górowskim wynosi 230,6 km. Niemal cały obszar powiatu należy do dorzecza Baryczy (prawy dopływ Odry, powierzchnia dorzecza 5534,5 km2). Barycz zaliczana jest do cieków II rzędu

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 i jest prawostronnym dopływem Odry, do której wpada w okolicy miejscowości Wyszanów w Gminie Niechlów. Główne dopływy Baryczy zlokalizowane na obszarze Powiatu Górowskiego to: - lewobrzeżne: Tynica, Swiernia, Kanał Uszczonowski, Łacha, - prawobrzeżne: Rów Śląski, Rów Polski, Orla.

Na terenie Powiatu Górowskiego istnieją zbiorniki wodne o powierzchni >1,0 ha i poj. do 5,0 mln. m3.

Tabela 34. Zbiorniki wodne występujące na terenie Powiatu Górowskiego L.p. Lokalizacja Lokalizacja Rok budowy Przeznaczenie administracyjna hydrologiczna zbiornika 1. Gm. Góra Rzeka Barycz 2000 wielofunkcyjny m. Ryczeń 2. Gm. Jemielno Ciek Brak danych wielofunkcyjny m. Chorągwice dz.97 Uszczonowski 3. Gm. Niechlów Rzeka Barycz 1951 wielofunkcyjny m. Niechlów 3. Gm. Niechlów Rzeka 2000 wielofunkcyjny m. Niechlów Wiewiernica Źródło: ewidencja zbiorników małej retencji, załącznik nr 1 do Programu małej retencji w województwie dolnośląskim, wg. stanu na 31.12.2004 r.

Gmina Góra Sieć hydrograficzną Gminy Góra tworzą trzy główne cieki: rzeka Barycz, Rów Śląski i Rów Polski. Powierzchnia gruntów pod wodami wynosi 301,23 ha, co daje 1,19% powierzchni Gminy. Cały obszar Gminy leży w zlewni rzeki Baryczy. Na terenie Gminy znajduje się jeden duży zbiornik wody stojącej – Ryczeń. Usytuowany jest na terenach zalewowych na wschód od Baryczy. Powierzchnia lustra wody wynosi 50 ha. Obecnie funkcja rekreacyjna zbiornika sprowadza się do wędkarstwa.

Gmina Jemielno Większość terenu odwadniana jest poprzez cieki będące dopływami Baryczy (prawy dopływ Odry), a wiec: Tynice, Swiernie oraz Kanał Uszczonowski.  Tynica – lewobrzeżny dopływ Baryczy o całkowitej długości 13,8 km, z czego odcinek 11,8 km przepływa przez teren gminy obniżeniem dolinnym Odry. Jest to teren zalewowy. Dorzecze Tynicy to w połowie lasy i tereny rolnicze.  Swiernia - lewobrzeżny dopływ Baryczy. Jej całkowita długość wynosi nieco ponad 27 km, z czego odcinek 13,45 km znajduje się na terenie gminy. Swiernia płynie przez tereny zalewowe. Jest ciekiem uregulowanym.  Kanał Uszczonowski - lewobrzeżny dopływ Baryczy o długości 16,1 km, z czego 12,59 km znajduje się na terenie gminy. Płynie przez tereny zalewowe w obniżeniu dolinnym Odry. Jest ciekiem uregulowanym.

Gmina Niechlów Gmina Niechlów położona jest w całości w dorzeczu Odry, przy czym niemal cały obszar gminy odwadniany jest przez rzekę Barycz. Dolna Barycz zbiera wody z południowej i południowo- zachodniej części gminy. Płynący jej zachodnim i północno-zachodnim skrajem prawy dopływ - Rów Śląski, za pośrednictwem szeregu drobnych cieków zmierzających na zachód odwadnia pozostałą część terenu i uchodzi do Baryczy na zachód od Niechlowa. Niedaleko Wyszanowa uchodzi do Baryczy drugi jej prawy dopływ - Rów Polski, zwany również Kopanicą, odwadniający północne i północno-zachodnie krańce gminy oraz wyznaczający na bardzo niewielkim odcinku zachodnią granicę gminy. Przez obszar gminy przebiegają więc działy wodne pomiędzy Odrą i Baryczą oraz Baryczą i jej dużymi dopływami: Kopanicą (Rowem Polskim) i Rowem Śląskim. Do sieci naturalnych cieków wodnych gminy należą również mniejsze dopływy Śląskiego Rowu: Ostrowita, Wiewiernica. 100

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Gmina Wąsosz Obszar gminy położony jest w zlewni Baryczy. Dopływami Baryczy są:  prawobrzeżny: Orla  lewobrzeżny: Łacha Dwa niewielkie cieki: Czarny Bór i Grobelka przepływają przez północno-wschodnią część gminy. Ponadto na terenie gminy znajdują się liczne drobniejsze cieki i rowy melioracyjne.

Stan wód powierzchniowych

Obecnie klasyfikację wód powierzchniowych określa się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008). Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r., klasyfikacji poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych w każdym operacyjnym punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu operacyjnego dokonuje się z następującą częstotliwością: - corocznie, do końca I-go kwartału, po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym wykonywane były badania — w przypadku klasyfikacji wszystkich wskaźników jakości wód oznaczanych w punkcie pomiarowo-kontrolnym oraz klasyfikacji grup wskaźników jakości wód; - corocznie, do końca I-go półrocza, po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym wykonywane były badania — w przypadku: a) klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych, b) oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych.

Klasyfikacji poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych oraz klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych w każdym punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu diagnostycznego dokonuje się co najmniej co 6 lat, do końca I-go półrocza, po zakończeniu okresu, w którym wykonywane były badania. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162 poz. 1008) transponujące do prawa polskiego zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej definiuje 5 klas stanu ekologicznego: - klasa I – stan bardzo dobry – dla wód o niezmienionych warunkach przyrodniczych lub zmienionych tylko w bardzo niewielkim stopniu, - klasa II – stan dobry – gdy zmiany warunków przyrodniczych w porównaniu do warunków niezakłóconych działalnością człowieka są niewielkie, - klasa III – stan umiarkowany – obejmujący wody przekształcone w średnim stopniu, - klasa IV – stan słaby – wody o znacznie zmienionych warunkach przyrodniczych (biologicznych, fizyko-chemicznych, morfologicznych), gdzie gatunki roślin i zwierząt znacznie różnią się od tych, które zwykle towarzyszą danemu typowi jednolitej części wód, - klasa V – stan zły – wody o poważnie zmienionych warunkach przyrodniczych, w których nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki.

Stan chemiczny określa się na podstawie badań substancji z grupy wskaźników chemicznych charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008) oceniane są substancje priorytetowe oraz wskaźniki innych substancji zanieczyszczających, zgodnie z wnioskiem Komisji Europejskiej KOM 2006/0129 (COD) dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie norm jakości środowiska w dziedzinie polityki wodnej oraz zmieniająca dyrektywę 2000/60/WE. Ocena stanu chemicznego polega na porównaniu wyników badań do wartości granicznych chemicznych wskaźników jakości wód dla danego typu jednolitych części wód przedstawionych w załączniku nr 8 wyżej cytowanego rozporządzenia. Przekroczenie tych wartości powoduje przyjęcie złego stanu chemicznego.

101

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Ocenę jakości wód powierzchniowych na terenie województwa dolnośląskiego, w tym także na terenie Powiatu Górowskiego przeprowadza WIOŚ we Wrocławiu.

W 2010 roku WIOŚ prowadził badania w jednym punkcie pomiarowym na rzece Orla w ramach monitoringu operacyjnego zwykłych wód podziemnych i monitoringu operacyjnego wód wrażliwych pod kątem narażenia na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych.

Tabela 35. Przekroje pomiarowo–kontrolne wód powierzchniowych w 2010 r. Nazwa cieku – nazwa Nazwa JCW Rodzaj punktu, sieć Lp. km punktu badawcza Orla- ujście do Baryczy (m. Orla od Rdęcy do 1. 2,0 operacyjny Wąsosz) Baryczy Źródło: Ocena jakości wód powierzchniowych województwa dolnośląskiego w 2010 roku., WIOS we Wrocławiu, 2011 r.

Na podstawie wyników badań przeprowadzanych przez WIOŚ we Wrocławiu, dokonano ogólnej oceny wód powierzchniowych w Powiecie Górowskim kontrolowanych w 2010 roku:

Tabela 36. Wyniki oceny wykonanej dla punktów pomiarowo-kontrolnych badanych w jednolitych częściach wód w roku 2010. Nazwa JCW Rzeka Km Stan/potencjał Klasa Klasa Stan ekologiczny elementów elementów chemiczny biologicznych fizykochemicznych Orla od Rdęcy Orla 10,0 - - - Dobry do Baryczy Źródło: Ocena jakości wód powierzchniowych województwa dolnośląskiego w 2010 roku., WIOS we Wrocławiu, 2011 r.

Wody powierzchniowe rzeki Orla w punkcie pomiarowym badane w 2010 roku to wody o dobrym stanie/ potencjale ekologicznym.

Badanie wód wrażliwych pod kątem narażenia na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych

Rozporządzaniem Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu z dnia 7 kwietnia 2008 r., jako wody powierzchniowe wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych wyznaczono: odcinek rzeki Orli o długości 77,0 km, tj. od źródeł do 10,7 km jej biegu, obejmujący na terenie województwa dolnośląskiego obszar 32,46 km2 w gminie Żmigród. Zgodnie z programami działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla ww. obszarów badania zanieczyszczenia wód związkami azotu w 2010 r. były realizowane w jednym punkcie pomiarowym i trzech punktach mających charakter osłonowy i informacyjny. Jeden z punktów został wyznaczony na terenie Powiatu Górowskiego tj. Orla, ujście do Baryczy, km 2,0.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. za wody zanieczyszczone azotanami uznaje się wody, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg NO3/l. Za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje się wody, w których zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO3/l i wykazuje tendencję wzrostową. W załączniku nr 1 do tego rozporządzenia dla wskazanych parametrów: azotanów, azotu ogólnego, fosforu ogólnego i chlorofilu „a” określony został poziom wartości średniorocznych, których przekroczenie powoduje eutrofizację wód. W tabeli poniżej przedstawiono ocenę wystąpienia zjawiska eutrofizacji w badanym punkcie.

102

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 37. Ocena eutrofizacji wód narażonych na eutrofizację w punkcie Orla, ujście do Baryczy w 2010 roku Wyniki Wartości Ocena Wskaźnik Jednostka (wart. średnie) graniczne1 eutrofizacji Azotany NO3/l 34,65 10 TAK Azot azotanowy mg N-NO3/l 7,88 2,2 TAK Azot ogólny mg N/l 9,83 5 TAK Fosfor ogólny mg P/l 0,23 0,25 NIE Chlorofil „a” μg/l 4,46 25 NIE Źródło: Ocena jakości wód powierzchniowych województwa dolnośląskiego w 2010 roku., WIOS we Wrocławiu, 2011 r.

Objaśnienie TAK – zachodzi zjawisko eutrofizacji NIE – nie zachodzi zjawisko eutrofizacji

Analiza wyników badań wykazała, że w badanym punkcie wystąpiło zjawisko eutrofizacji wód. O takiej ocenie zadecydowało stężenie azotanów, azotu azotanowego i azotu ogólnego zlokalizowanych. Nie stwierdzono natomiast podwyższonych stężeń fosforu ogólnego i chlorofilu. W badanym punkcie najwyższe stężenie azotanów wystąpiło w okresie zimowym. Maksymalne stężenia jakie odnotowano to 67,0 mg NO3/l w marcu.

Stan wyjściowy - wody podziemne: Teren powiatu w całości należy do wielkopolskiego regionu hydrogeologicznego, a w jego ramach do podregionu wielkopolsko-śląskiego. Na terenie powiatu wydzielono pięć rejonów hydrogeologicznych. Wskazuje to na duże zróżnicowanie warunków hydrogeologicznych omawianego obszaru.

Rejon hydrogeologiczny Pradoliny Głogowskiej (Borowca-Serbów)- obejmuje na terenie powiatu doliny Odry i Baryczy, rozciąga się z północnego-zachodu na południowy- wschód aż po Wąsosz włącznie. Najdalej na południe sięga na terenie gminy Jemielno (do granicy wyznaczonej przez miejscowości Chobienia i Śleszów). W rejonie Pradoliny Głogowskiej użytkowy poziom wodonośny wykształcony jest w utworach czwartorzędu na głębokości od kilku do kilkunastu metrów. Zawiera wody o zwierciadle swobodnym. W dolinie Odry od Głobic po Bełcz Wielki wodonośność czwartorzędowego poziomu użytkowego przekracza 120 m3/h. Jest to najbardziej wodonośny obszar powiatu. Na pozostałym obszarze tego regionu wodonośność poziomu użytkowego osiąga 70 - 120 m3/h. Niższa jest przede wszystkim w okolicach Wąsosza oraz w dolinie Baryczy na odcinku od Żabina po Szaszorowice, gdzie wynosi 30 - 70 m3/h. Całkowita izolacja terenu występuje jedynie w okolicach Polany Lubuskiej, w pasie od południowego zachodu, przez Zdziesławice, po łąki Daszowskie oraz w lewobrzeżnej części doliny Baryczy po południowo - zachodnią część Wąsosza. W pozostałej części: dolinie Odry oraz Baryczy i dolnych odcinkach jej lewobrzeżnych dopływów - poziom użytkowy nie posiada izolacji od powierzchni terenu.

Rejon hydrogeologiczny Kotliny Żmigrodzkiej- rozciąga się na wschód i południe od Wąsosza. W rejonie tym główny poziom użytkowy występuje w utworach czwartorzędu, na głębokości od kilku do poniżej 20 m. Tylko na południowych krańcach powiatu głębokość ta zwiększa się do 20- 60 m. W poziomie użytkowym występują wody pod niewielkim ciśnieniem, a sporadycznie o zwierciadle swobodnym. Wodonośność na tym obszarze wynosi 30 - 70 m3/h. Pełna izolacja od powierzchni terenu występuje tylko w lewobrzeżnej części doliny Baryczy, poza kilkusetmetrową strefą przykorytową. Na pozostałym obszarze izolacji brak.

Rejon hydrogeologiczny Ścinawy- zajmuje południowo-wschodni fragment gminy Jemielno, graniczy od północy z rejonem Pradoliny Głogowskiej, od wschodu zaś ograniczony jest linią biegnącą od Zawiszowa, przez południową część Śleszowa, Zdziesławice, zachodnią część

1 Wartości graniczne wskaźników eutrofizacji wód, powyżej których występuje eutrofizacja 103

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Jemielna i Borki. Główny poziom użytkowy występuje w utworach czwartorzędu, na głębokości 20 m. Zawiera zwykle wody o zwierciadle swobodnym. Wodonośność jest zróżnicowana: w okolicach Zdziesławic 70 - 120 m3/h, a w pasie przyległym do wschodniej granicy rejonu - zazwyczaj 30 - 70 m3/h.

Rejon hydrologiczny Obornik Śląskich- Wińska- zajmuje obszar pomiędzy rejonem Kotliny Żmigrodzkiej a rejonem Ścinawy i graniczy od północy z rejonem Pradoliny Głogowskiej. W rejonie Obornik Śląskich - Wińska (południowa część powiatu) występują skomplikowane warunki hydrogeologiczne, spowodowane zaburzeniami glacitektonicznymi podłoża. Poziom użytkowy w utworach czwartorzędu występuje na głębokości od kilku do 60 m i zwykle zawiera wody o zwierciadle naporowym. Wodonośność poziomu użytkowego wynosi na większości tego obszaru 10-30 m3/h. Zwiększa się ona do 30 - 70 m3/h w wąskim pasie od Jemielna, przez obszar na północ od Osłowic, po Kowalewo, Płoski i Kamień Górowski. Na całym obszarze pierwszy poziom użytkowy jest całkowicie izolowany od powierzchni terenu.

Rejon hydrologiczny Pradoliny Żerkowsko-Rydzyńskiej- przebiega pasem o szerokości ok. 4 km, graniczącym na południu z rejonem Pradoliny Głogowskiej w okolicach miejscowości Ryczeń - Góra Śląska i ciągnącym się na północ, przez miasto Góra, po Tarnową Łąkę. W rejonie Pradoliny Żerkowsko-Rydzyńskiej główny poziom wodonośny wykształcony jest w utworach czwartorzędu, na głębokości do 20 m. Zawiera wody o zwierciadle swobodnym. Wydajność typowych ujęć wynosi 10-30 m3/h. Pierwszy poziom użytkowy jest tam całkowicie izolowany od powierzchni terenu.

Na pozostałych obszarach powiatu, nie należących do opisanych wyżej regionów hydrogeologicznych, główny poziom użytkowy jest wykształcony w utworach czwartorzędowych, a drugorzędnie - w trzeciorzędowych. Głębokość zalegania pierwszego poziomu użytkowego jest zróżnicowana. Na wschodzie wynosi najczęściej około 20 m, od 20 do 60 m osiąga zazwyczaj na zachodzie powiatu, a 60 - 80 m w obszarze od Dochowej po Kłodę Wielką, na zachód od Góry oraz w strefie od okolic Jastrzębiej (na północny zachód od miasta Góra) po okolice Brzeżan, Bogucina, Naratowa i Żuchlowa. W obniżeniach dolinnych zwierciadło jest swobodne, a na obszarach wysoczyznowych jest typu naporowego. Wodonośność jest średnia lub niska (10-30 m3/h). Podwyższoną wodonośność obserwuje się w okolicach Czerniny (i na południowy wschód od niej), na północ i północny zachód Witoszyc, gdzie wynosi ona 30 - 70 m3/h.

Na obszarach nie należących do opisanych wyżej rejonów hydrogeologicznych występują zarówno warunki całkowitej izolacji pierwszego poziomu użytkowego od powierzchni terenu, jak i całkowity brak izolacji. Obszary bez izolacji ciągną się wzdłuż cieków i ich dolin: Rowu Polskiego, Śląskiego Rowu, Baryczy oraz w szerokiej dolinie Odry. Na większości terenów pomiędzy Śląskim Rowem i Rowem Polskim występują warunki izolacji częściowej. Pozostałe obszary mają w większości pierwszy poziom wodonośny całkowicie izolowany od powierzchni terenu (poza okolicami Łękanowa, Sicin i Tarnowej Łąki, gdzie brak izolacji). W obszarach braku izolacji, obejmujących tereny występowania zasobnych zbiorników użytkowych wód podziemnych, występuje potencjalne zagrożenie zanieczyszczeniem wód użytkowych z powierzchni terenu. Zagrożenie to jest szczególnie duże w przypadku wystąpienia infiltracji zanieczyszczonych wód cieków, zazwyczaj powodowanej eksploatacją wód podziemnych.

Na niemal całym obszarze powiatu wody głównego użytkowego poziomu wodonośnego wymagają prostego uzdatniania. Wody podziemne nie wymagające uzdatniania występują w głównym użytkowym poziomie wodonośnym w niewielkiej strefie na północny wschód od Wąsosza (między Cegielnią a miejscowością Pobiel) oraz w pasie od Kowalewa po Osłowice i Daszów. Skomplikowanego uzdatniania wymagają wody występujące w dolinie Odry od Lubowa po Wyszanów, na niewielkim obszarze w okolicach Czerniny oraz od miejscowości Łazy po Piskorzynę i Wrzącą Wielką.

Powiat Górowski leży w granicach Obszaru Najwyższej Ochrony (ONO) dla Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 303 Pradoliny Barycko- Głogowskiej (E). Rozciąga się on z północnego-zachodu na południowy- wschód wzdłuż doliny Baryczy, a w okolicach Wąsosza

104

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 ulega silnemu rozszerzeniu ku południu. Jest to zbiornik wód podziemnych zawartych w utworach porowych, o wysokim stopniu zagrożenia antropogenicznego.

Tabela 38. Charakterystyka zbiorników wód podziemnych na terenie Powiatu Górowskiego. Nazwa zbiornika Pradolina Barycko- Głogowska Numer 303 Stratygrafia Czwartorzęd Powierzchnia GZWP (km2) 1 515,0 Typ zbiornika porowy Średnia głębokość ujęć (m) 60 Szacunkowe zasoby 185 dyspozycyjne(tys. m3/d): Źródło: Ocena stanu czystości wód podziemnych województwa dolnośląskiego w 2010 roku, WIOŚ we Wrocławiu, 2011 r.

W granicach Obszaru Wysokiej Ochrony (OWO) dla opisanego powyżej zbiornika nr 303 położone są tereny na południowy wschód od miasta Wąsosz (południowo- wschodnie krańce powiatu). Na granicy wyznaczonej przez Odrę powiat sąsiaduje z ONO dla GZWP nr 302, leżącym w okolicach ujścia Baryczy do Odry oraz z OWO dla GZWP nr 314, rozciągającym się wzdłuż Odry.

Rysunek 16. Główne zbiorniki wód podziemnych w województwie dolnośląskim

105

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego, Regionalizacja hydrogeologiczna wód zwykłych

Jakość wód podziemnych Zakres dopuszczalnych wartości wskaźników jakości wody określają następujące akty prawne: – rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2010 r., Nr 72, poz. 466), – rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896). Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r., oceny jakości elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych oraz oceny stanu chemicznego i stanu ilościowego wód podziemnych dokonuje się dla każdego okresu, do którego stosuje się plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. Zarówno badania jak i oceny stanu wód podziemnych w zakresie elementów fizykochemicznych i ilościowych wykonuje państwowa służba hydrogeologiczna (art. 155a ust. 5 ustawy – Prawo wodne, t.j. Dz. U. Nr 239 z 2005r. poz. 2019 z późn. zmianami). Przy określaniu klasy jakości wód podziemnych (I – V) w punkcie pomiarowym dopuszcza się przekroczenie elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, z zastrzeżeniem, że to przekroczenie nie dotyczy elementów fizykochemicznych oznaczonych w załączniku symbolem „H” (substancje niebezpieczne) i mieści się w granicach przyjętych dla kolejnej niższej klasy jakości wody. W przypadku większej liczby badań monitoringowych w ciągu roku do porównań przyjmuje się wartość średniej arytmetycznej stężeń badanych elementów fizykochemicznych uzyskanych z rocznych wyników badań monitoringowych w punkcie pomiarowym. Monitoring wód podziemnych województwa dolnośląskiego obejmuje punkty pomiarowe, monitorujące wszystkie główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP), użytkowe poziomy wodonośne, obszary zwiększonego drenażu oraz obszary szczególnie zagrożone przez przemysł. Uwzględnia warunki hydrogeologiczne w ujęciu regionalnym i lokalnym oraz występowanie potencjalnych ognisk zanieczyszczeń i zagrożeń wód podziemnych. Na terenie województwa dolnośląskiego badania jakości wód podziemnych w latach 2009- 2010 prowadzone były w systemach: - monitoringu krajowego (Państwowy Instytut Geologiczny), - monitoringu wojewódzkiego (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu). Ocenę jakości wód podziemnych na terenie Powiatu Górowskiego przeprowadza WIOŚ we Wrocławiu. W 2010 roku na terenie powiatu wyznaczono dwa punkty pomiarowo- kontrolne służące do monitoringu wód podziemnych. Wyniki badań monitoringowych, przeprowadzonych w 2010 r., poddano ocenie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143 poz. 896). Za podstawę określenia klas jakości wód przyjęto graniczne wartości grupy 30 wskaźników wchodzących w zakres badań diagnostycznych. W oparciu o rozporządzenie wyróżnia się pięć klas jakości wód podziemnych. Od I do III klasy 106

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 czystości stan chemiczny wód określa się jako dobry. Powyżej, tj. IV i V klasy czystości mówi się o słabym stanie chemicznym wód. Punkty pomiarowe wyznaczone na terenie Powiatu Górowskiego obejmowały wody wgłębne w obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego. Poniżej przedstawiono klasyfikację jakości wód podziemnych na terenie Powiatu Górowskiego w 2010 roku wg obowiązującego w tym czasie rozporządzenia.

Tabela 39. Punkty pomiarowo- kontrolne na terenie Powiatu Górowskiego w 2010 roku Typ Miejscowość Stratygrafia JCWPd monitoringu Góra czwartorzęd 74 diagnostyczny Płoski czwartorzęd 74 diagnostyczny Źródło: Ocena stanu czystości wód podziemnych województwa dolnośląskiego za 2009 rok, WIOŚ, 2010 r.

Tabela 40. Ocena jakości wód podziemnych na terenie Powiatu Górowskiego w 2010 roku Wskaźniki decydujące o danej Klasa Stan Miejscowość JCWPd klasie jakości chemiczny III klasa IV klasa tlen rozpuszcz., Góra 74 III NH dobry Mn, Ca, Fe 4

Płoski 74 IV Mn, Ca, HCO3, Fe Se słaby Źródło: Ocena stanu czystości wód podziemnych województwa dolnośląskiego za 2009 rok, WIOŚ, 2010 r.

Punkty pomiarowo- kontrolne zostały wyznaczone w obrębie JCWPd nr 74 w ramach monitoringu diagnostycznego. W badanych punktach wody podziemne zostały zakwalifikowane do III i IV klasy jakości wód podziemnych, a więc wody o dobrym stanie chemicznym i słabym stanie chemicznym.

Wskaźnikami determinującymi jakość wody III klasy był Mn, Ca, Fe, tlen rozpuszczony i HCO3, natomiast za IV klasę jakości wody odpowiadała zawartość selenu.

Jakość wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia Wymagania jakim powinny odpowiadać wody wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. z 2010, Nr 72, poz. 466).

Na terenie Powiatu Górowskiego WIOŚ we Wrocławiu nie wyznaczył punktów monitoringu wód na potrzeby zaopatrzenia ludzi w wodę do spożycia.

Badania jakości wód przeznaczonych do spożycia dla mieszkańców Powiatu Górowskiego prowadziła Powiatowa Stacja Sanitarna Epidemiologiczna w Górze. Analizie poddano wyniki badań za 2011 rok. Woda przeznaczona do badań pochodziła z sieci wodociągowych w wyznaczonych punktach tj.: - wodociąg sieciowy Czernica - Kruszyniec - wodociąg sieciowy Góra - Glinka nr 6 (Szkoła Podstawowa) - wodociąg sieciowy Rudna Wielka - Wiewierz nr 13 - wodociąg sieciowy Lubów - ul. Lubów nr 26 - wodociąg sieciowy Miechów - ul. Wronów nr 32 (sklep spożywczy) - wodociąg sieciowy Ryczeń - Osetno nr 62 - wodociąg sieciowy Wąsosz Młynary - ul. 24 Stycznia 8 - wodociąg sieciowy Kamień Górowski - Wąsosz ul. Rzemieślnicza 16 - wodociąg sieciowy Jemielno - Daszów nr 68. Na podstawie sprawozdań z badań fizykochemicznych i bakteriologicznych wód podziemnych nie stwierdzono przekroczeń badanych parametrów.

107

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych Wody opadowe spływając po zetknięciu z powierzchnią ziemi, stanowią źródło zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Spływ substancji z obszarów zlewni obciążonych działalnością człowieka, stanowi zanieczyszczenia obszarowe (główne źródło - mineralne nawożenie gleby, chemiczne środki ochrony roślin, składowanie odpadów). Istotnym elementem, wpływającym na zagrożenie jakości wód podziemnych jest nieprawidłowe prowadzenie hodowli (gnojówka, gnojowica, wody gnojowe, soki kiszonkowe zawierają znaczne ilości materii organicznej, która przy nieprawidłowym ujmowaniu może przedostawać się do potoków lub infiltrować do wód podziemnych). Nadrzędnym celem ochrony wód podziemnych jest zahamowanie procesów ich zanieczyszczania, jak również przywrócenie oraz zachowanie ich naturalnej jakości dla obecnych i przyszłych użytkowników, a także zachowanie naturalnych funkcji tych wód w ekosystemach. Zagrożeniem dla wód może być: - brak kompleksowej kanalizacji sanitarnej na terenie powiatu, przepełnione szamba oraz wylewanie gnojowicy na pola, - źle prowadzona gospodarka gnojowicą i gnojówką w gospodarstwach rolnych oraz niekontrolowane stosowanie nawozów sztucznych, - "dzikie wysypiska".

Ścieki komunalne i przemysłowe Obserwowany od kilku lat znaczny spadek zużycia wody i przyczyniające się do tego zjawiska m.in. stosowanie obiegów zamkniętych w przemyśle, zmiany w technologii produkcji na mniej wodochłonne, upadek wielu gałęzi przemysłu, ale również bardziej racjonalne gospodarowanie wodą, zarówno wśród odbiorców zbiorowych jak i indywidualnych, wpływa na ilość odprowadzanych do wód powierzchniowych ścieków, zarówno komunalnych jak i przemysłowych. Podobnie jak zużycie wody – ilość ścieków systematycznie obniża się, przy czym spadek ten szczególnie dotyczy użytkowników komunalnych (ilość ścieków odprowadzanych bezpośrednio z zakładów przemysłowych utrzymuje się od lat na zbliżonym poziomie). Zmienia się również wielkość i charakter zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych. O ile w latach poprzednich dominowały zanieczyszczenia wnoszone ze źródeł punktowych, zarówno komunalnych jak i przemysłowych, tak obecnie – ze względu na ilość i standard oddawanych do eksploatacji oczyszczalni ścieków – dominować zaczynają zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych. Na ich charakter składają się zarówno nieoczyszczone ścieki z terenów nie objętych jeszcze kanalizacją jak też i wymywane z terenów zabudowanych, łąk, pastwisk i pól uprawnych przez opady atmosferyczne substancje zanieczyszczające, w szczególności składniki nawozów mineralnych i organicznych, środki ochrony roślin, odcieki i osady.

Rejestrowana w 2010 roku w systemie statystyki państwowej ilość ścieków przemysłowych odprowadzanych na oczyszczalnie ścieków w województwie dolnośląskim wyniosła 143 525 tys. m3, z czego 75 493 tys. m3 zostało oczyszczone. Ilość ścieków oczyszczanych mechanicznie wyniosła w analizowanym okresie 36 389 tys. m3, oczyszczanych chemicznie 30 072 tys. m3, oczyszczanych biologicznie 8 475 tys. m3, a oczyszczanych z podwyższonym usuwaniem biogenów 557 tys. m3. Prowadzone są działania zmierzające do racjonalizacji zużycia wody, zarówno na cele produkcyjne jak i gospodarstw domowych, wymuszonej przez zastosowane instrumenty prawno - ekonomiczne (opłaty, kary i skuteczniejsze kontrole). Zwłaszcza urealnienie poziomu opłat zwiększyło zainteresowanie użytkowników wody stosowaniem oszczędniejszych rozwiązań technologicznych, a czasami po prostu zmniejszeniem jej marnotrawstwa. Racjonalizacji zużycia wody sprzyja również upowszechnienie pomiaru jej zużycia oraz wprowadzenie zamkniętych obiegów wody. Poważnym problemem są także nieskanalizowane wsie i ścieki bytowo-gospodarcze gromadzone: w szambach, odprowadzane wprost do cieków poprzez szczątkowe kanalizacje burzowe a także do szeregu obniżeń, oczek wodnych i stawów, które w efekcie końcowym wpływają na jakość wód podziemnych.

108

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

9.3.1. Cel średniookresowy do 2018 r.

Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wszystkich wód

Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod względem jakościowym jak i ilościowym. Oznacza to, że wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, być przydatne do: - wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, - celów kąpielowych, - bytowania ryb, spełniając także odpowiednie wymagania na obszarach chronionych.

Kierunki działań:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Gminy, Powiat Rozwój współpracy ze wszystkimi instytucjami wpływającymi na jakość Górowski, WIOŚ wód, wspieranie edukacji ekologicznej w zakresie racjonalnej gospodarki Wrocław, Organizacje wodami i jej ochrony przed zanieczyszczeniem pozarządowe Intensyfikacja działań kontrolnych mających na celu przeciwdziałanie odprowadzaniu nieoczyszczonych ścieków komunalnych do wód oraz Gminy, Powiat, WIOŚ przeciwdziałanie nieprawidłowościom w odprowadzaniu ścieków Wrocław przemysłowych, w tym weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych Współpraca ze środowiskami rolniczymi w zakresie wdrażania dobrych WIOŚ Wrocław, praktyk rolniczych, niezbędnych dla skutecznej ochrony wód przed Gminy, Organizacje zanieczyszczeniem obszarowym pozarządowe, ARiMR Budowa szczelnych zbiorników na gnojowicę i/lub gnojówkę oraz płyt Podmioty gospodarcze, obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadzących hodowlę i chów Mieszkańcy gminy zwierząt Rozwój sieci monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych, WIOŚ Wrocław dostosowanie jej do wymagań wspólnotowych Działania inwestycyjne mające na celu ograniczenie i eliminację ładunku Podmioty gospodarcze zanieczyszczeń odprowadzanych w ściekach do środowiska wodnego a w szczególności substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego Wspieranie budowy indywidualnych systemów oczyszczania ścieków Gminy Powiatu w miejscach gdzie jest niemożliwa lub ekonomicznie nieuzasadniona Górowskiego budowa sieci kanalizacyjnej Rozbudowa istniejącej sieci kanalizacyjnej dla miejscowości w których Gminy Powiatu jest to ekonomicznie uzasadnione. Górowskiego Zakup urządzeń do modernizacji stacji uzdatniania wody Gmina Góra Budowa sieci wodociągowej rejon ul. Starogórska - Leśna II w m. Góra - Gmina Góra III etap Uzbrojenie terenu - osiedle Lipowa Gmina Góra Budowa parkingu przy Ośrodku Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych Gmina Góra w m. Góra Budowa kanalizacji sanitarnej rejon ul. Starogórska-Leśna II - etap III Gmina Góra Budowa kanalizacji deszczowej w obrębie ul. Staromłyńskiej Gmina Góra Budowa kanalizacji deszczowej w obrębie ul. Piastów w m. Góra Gmina Góra Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Góra oraz wsi Kłoda Górowska - I Gmina Góra etap. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Góra oraz wsi Kłoda Górowska - II Gmina Góra etap. 109

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Budowa kanalizacji deszczowej na parkingu przy Ośrodku Rehabilitacji Gmina Góra Dzieci Niepełnosprawnych w m. Góra Budowa kanalizacji deszczowej na parkingu przy ul. 11 listopada w m. Gmina Góra Góra - II etap Kompleksowe uzbrojenie terenów inwestycyjnych przy ulicy Witosa w miejscowości Góra - etap I Budowa sieci kanalizacji deszczowej ul. Gmina Góra Witosa w m. Góra Dotacja dla samorządu województwa na utrzymanie Rowu Śląskiego Gmina Góra Budowa sieci wodociągowej dla miejscowości Ługi, Unisławice, Bartków Miasto Wąsosz Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Wąsoszu przy ul. Rzemieślniczej Miasto Wąsosz Budowa kanalizacji sanitarnej w Wąsoszu Miasto Wąsosz Dotacje do przydomowych oczyszczalni ścieków Miasto Wąsosz Budowa wodociągu w m. Ostrawa Miasto Wąsosz Województwo Dolnośląskie (Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Magazyny przeciwpowodziowe - modernizacja, woj. dolnośląskie Wodnych we Wrocławiu) Powiaty: bolesławiecki, górowski, jaworski, lwówecki, wrocławski Budowa oczyszczalni i kanalizacji sanitarnej w miejscowości Niechlów – Gmina Niechlów I etap Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Niechlów – II etap (ulica Gmina Niechlów Tylna, część ul. Głogowskiej) Remonty i modernizacja oczyszczalni ścieków w Naratowie Gmina Niechlów Remonty i modernizacja sieci wodociągowej w Gminie Niechlów Gmina Niechlów Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Niechlów – ul. Gmina Niechlów Leszczyńska, Krótka Budowa kanalizacji sanitarnej we wsi Żuchlów Gmina Niechlów Opracowanie dokumentacji projektowej budowy kanalizacji sanitarnej Gmina Jemielno dla miejscowości Luboszyce, Kietlów, Jemielno Budowa bezenergetycznej roślinno-stawowej oczyszczalni ścieków w m. Gmina Jemielno Luboszyce Dotacje na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków Gmina Jemielno

9.4. Gospodarka odpadami

Powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, a jego funkcje mają charakter uzupełniający w stosunku do gminy. Gminy natomiast zobowiązane są do wypełniania zadań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi wynikającymi m.in. z ustawy o odpadach, ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i rozporządzeń wykonawczych. Głównym celem wynikającym z „Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2014” (KPGO 2014) oraz „Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” jest stworzenie takiego systemu gospodarki odpadami, który będzie zgodny z zasadą zrównoważonego rozwoju i Polityką Ekologiczną Państwa.

9.4.1. Rodzaje, źródła powstawania, ilość i jakość wytwarzanych odpadów komunalnych

Odpady komunalne są to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych

110

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

pochodzących od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstałych w gospodarstwach domowych. Biorąc pod uwagę skład, właściwości technologiczne oraz warunki i miejsca powstawania wyróżnia się następujące rodzaje odpadów komunalnych: - odpady z gospodarstw domowych związane z bytowaniem ludzi w domach mieszkalnych (zabudowa wielorodzinna, domy jednorodzinne), - odpady z obiektów użyteczności publicznej i obsługi ludności (np. handel i usługi, szkolnictwo i lecznictwo otwarte).

Szacunkowo w 2010r. na terenie Powiatu Górowskiego wytworzono ok. 10 685 Mg odpadów komunalnych. Jednostkowe wskaźniki wytwarzania odpadów przyjęto na poziomie: 350 kg/M/rok dla terenów miejskich i 150 kg/M/rok dla terenów wiejskich. Ilość wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji w 2010 r. wyznaczona została na poziomie ok. 5 672 Mg, co oznacza, że na statystycznego mieszkańca powiatu przypadło wówczas ok. 155 kg/rok (zgodnie z KPGO 2014 – w miastach liczących poniżej 50 tys. mieszkańców, bioodpady stanowią ok. 57,5% wytworzonych odpadów komunalnych, natomiast na terenach wiejskich – 48,7%). Ogólna ilość odpadów komunalnych, zebrana na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2009- 2010 wyniosła odpowiednio: - 8 953,290 Mg w 2009 r., - 8 454,230 Mg w 2010 r.

Spośród podanych powyżej ogólnych ilości zebranych odpadów komunalnych, do odzysku przekazano następujące masy odpadów, które zebrane były selektywnie. - 96,230 Mg w 2009 r., co stanowiło ok. 1,1% ogólnej ilości zebranych odpadów komunalnych, - 98,280 Mg w 2010 r., co stanowiło ok. 1,2% ogólnej ilości zebranych odpadów komunalnych.

Tabela 41. Ilość i rodzaje odpadów z sektora komunalnego zebranych z terenu Powiatu Górowskiego oraz sposób ich zagospodarowania w latach 2009-2010 Odpady Odzysk Unieszkodliwienie odebrane/zebrane Kod odpadu Masa [Mg] Ozn. Masa [Mg] Ozn. Masa [Mg] 2009 2010 proc. 2009 2010 proc. 2009 2010 Gmina Góra 15 01 01 6,400 5,720 R15 6,400 5,720 - - - 15 01 02 21,780 16,210 R15 21,780 16,210 - - - 15 01 07 62,850 70,150 R15 62,850 70,150 - - - 20 01 35* 1,200 2,000 R15 1,200 2,000 - - - 20 01 36 20 03 01 5 369,800 5 415,700 - - - D5 5 369,800 5 415,700 20 03 07 50,000 45,000 - - - D5 50,000 45,000 Razem 5 512,030 5 554,780 R15 92,230 94,080 D5 5 419,800 5 460,700 Gmina Góra Gmina Jemielno 15 01 02 - 0,200 R15 - 0,200 - - - 20 03 01 189,000 215,000 - - - D5 189,000 215,000 Razem 189,000 215,200 R15 - 0,200 D5 189,000 215,000 Gmina Jemielno Gmina Niechlów 20 03 01 1 859,260 1 427,250 - - - D5 1 859,260 1 427,250 Razem 1 859,260 1 427,250 - - - D5 1 859,260 1 427,250 Gmina Niechlów

111

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Odpady Odzysk Unieszkodliwienie odebrane/zebrane Kod odpadu Masa [Mg] Ozn. Masa [Mg] Ozn. Masa [Mg] 2009 2010 proc. 2009 2010 proc. 2009 2010 Gmina Wąsosz 15 01 02 4,000 4,000 R15 4,000 4,000 - - - 20 03 01 1 389,000 1 253,000 - - - D5 1 389,000 1 253,000 Razem 1 393,000 1 257,000 R15 4,000 4,000 D5 1 389,000 1 253,000 Gmina Wąsosz Razem Powiat 8 953,290 8 454,230 R15 96,230 98,280 D5 8 857,060 8 355,950 Górowski Oznaczenia: R15 – przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu, D5 – składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne, 15 01 01 – opakowania z papieru i tektury, 15 01 02 – opakowania z tworzyw sztucznych, 15 01 07 – opakowania ze szkła, 20 03 01 – niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne, 20 03 07 – odpady wielkogabarytowe Źródło: Opracowane na podstawie danych pozyskanych z Urzędów Gmin oraz przedsiębiorstw odbierających odpady

9.4.2. System gospodarowania odpadami komunalnymi

Zgodnie z obowiązującym prawem, każdy właściciel nieruchomości powinien mieć podpisaną umowę na odbieranie odpadów komunalnych z terenu jego nieruchomości. Dotychczas stroną umowy mógł być każdy przedsiębiorca posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych. Procent mieszkańców mających podpisane umowy na odbiór odpadów komunalnych w poszczególnych gminach Powiatu Górowskiego na koniec 2010 r. przedstawiał się następująco: - Gmina Góra – ok. 90%, - Gmina Jemielno – ok. 90%, - Gmina Niechlów – ok. 95%, - Gmina Wąsosz – ok. 90%.

Dnia 1 lipca 2011 r. sejm przyjął ustawę o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 25 lipca 2011 r. nr 152, poz. 897) – 15 lipca ustawa została podpisana przez prezydenta. W świetle zmian w ustawie, mieszkańcy nie będą już zobowiązani do samodzielnego zawierania umów z firmami odbierającymi odpady. Tym samym to Gminy będą przeprowadzały przetargi na odbiór odpadów, jak i również gospodarowały środkami, które będą pobierane od mieszkańców za odpady. Gminy będą mogły również egzekwować od firm odpowiednią jakość usług. Wspomniana ustawa wejdzie w życie z początkiem 2012 r., jednakże z określonymi okresami przejściowymi dla poszczególnych rozwiązań.

Selektywna zbiórka odpadów

Gmina Góra Na terenie gminy Góra selektywny system zbiórki odpadów złożony jest z dwóch sposobów ich zbierania: - system pojemnikowy (tzw. ”gniazda”) – kontenery na odpady typu: papier i tektura, szkło, tworzywa sztuczne, ustawione są w sąsiedztwie zabudowy wielorodzinnej i usługowej, - system workowy (tzw. „u źródła”) – kolorowe worki na odpady typu: papier i tektura, szkło, tworzywa sztuczne, na obszarze zabudowy jednorodzinnej.

112

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Ponadto na terenie gminy zorganizowane są selektywne zbiórki: - odpadów wielkogabarytowych – na zasadzie tzw. „wystawek”, - zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego – punkt zbiórki w Górze przy ul. Poznańskiej 34, prowadzony przez firmę Technika Komunalna „TEKOM”, - zużytych baterii – pojemniki w wybranych placówkach handlowych oraz w placówkach oświatowych, odpady z tej grupy przyjmowane są również w punkcie zbiórki w Górze przy ul. Poznańskiej 34, - przeterminowanych leków od ludności – specjalistyczne pojemniki w 4 aptekach na terenie gminy.

Gmina Jemielno Selektywna zbiórka odpadów na terenie gminy Jemielno obejmuje odpady z tworzyw sztucznych oraz ze szkła i zorganizowana jest w oparciu o system pojemnikowy. Ponadto na terenie gminy zorganizowano zbiórkę zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.

Gmina Niechlów Na terenie gminy Niechlów nie wprowadzono do tej pory selektywnej zbiórki odpadów.

Gmina Wąsosz Selektywna zbiórka odpadów na terenie gminy Wąsocz obejmuje tylko opakowania z tworzyw sztucznych (typu PET) i zorganizowana jest w oparciu o system pojemnikowy.

Ponadto żadna z Gmin Powiatu Górowskiego nie zorganizowała zbiórki odpadów ulegających biodegradacji. Jednakże w związku ze specyfiką poszczególnych Gmin przyjmuje się, iż ok. 70 % bioodpadów wytworzonych na terenach wiejskich oraz ok. 15% bioodpadów wytworzonych w miastach (na terenach zabudowy jednorodzinnej) – zagospodarowywana jest we własnym zakresie przez mieszkańców: do kompostowania, skarmiania zwierząt oraz spalana jest w paleniskach domowych (papier i tektura).

Projektowany system gospodarki odpadami komunalnymi

W „Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” zaproponowano podział województwa dolnośląskiego na regiony gospodarki odpadami komunalnymi (RGOK) – 10 regionów w Wariancie I (2013 r.) i 6 regionów w Wariancie II (2020 r.). Wszystkie Gminy Powiatu Górowskiego zostały przyporządkowane do Regionu Północno-Wschodniego. W celu osiągnięcia wymaganych przepisami poziomów odzysku surowców i energii, niezbędne jest dostosowanie systemu zbierania i odbioru odpadów, do rozwiązań technologicznych przyjętych w RGOK. System odbioru odpadów powinien obejmować 100% mieszkańców powiatu. Na terenie poszczególnych gmin powinno być prowadzone selektywne zbieranie odpadów posegregowanych w podziale na: - papier i tektura (w tym opakowania, gazety, czasopisma, itd.), - tworzywa sztuczne (w tym opakowania), - szkło (w tym opakowania), - metale (w tym opakowania) - odpady niebezpieczne wydzielone ze strumienia odpadów komunalnych, w tym: zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory, opakowania po środkach ochrony roślin oraz przeterminowane środki ochrony roślin, przeterminowane leki, chemikalia (farby, rozpuszczalniki, oleje odpadowe, itd.), - odpady wielkogabarytowe, - odpady budowlano-remontowe, - odpady zielone z ogrodów i parków, - odpady kuchenne ulegające biodegradacji.

113

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

W sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej zwartej oraz usługowej ustawione powinny być pojemniki do selektywnej zbiórki. Natomiast na terenach zabudowy rozproszonej, ze względu na większą efektywność, sugeruje się rozdział odpadów w systemie workowym („u źródła”). Zaleca się stosowanie następujących systemów organizacyjnych: - punkt zbierania odpadów niebezpiecznych (PZON), przyjmujący odpady od indywidualnych dostawców nieodpłatnie, - mobilny punkt zbierania odpadów niebezpiecznych (MPZON), objeżdżający w wyznaczonym czasie określony obszar, - objazdowe zbieranie wybranych odpadów w określonych i ogłaszanych terminach, - zbieranie przez sieć handlową różnych odpadów niebezpiecznych, - odbieranie odpadów budowlanych na zlecenie wytwórcy, - rozwój metod zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji, m.in. poprzez wdrażanie do stosowania przydomowych kompostowników.

9.4.3. Rodzaje, źródła powstawania, ilość i jakość wytwarzanych odpadów z sektora gospodarczego

Odpady niebezpieczne Podstawowym źródłem powstawania odpadów niebezpiecznych jest działalność przemysłowa i usługowa. Odpady niebezpieczne powstają również m. in w służbie zdrowia. Zestawienie ilości odpadów niebezpiecznych wytworzonych w ramach działalności gospodarczej na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2009-2010 przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 42. Ilość odpadów niebezpiecznych wytworzonych na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2009-2010 z podziałem na grupy odpadów

Ilość wytworzonych Lp. Grupa odpadów, kod grupy odpadów odpadów [Mg] 2009 2010 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 1. 06 0,004 - produktów przemysłu chemii nieorganicznej Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 2. powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), 08 0,017 - kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej 3. 12 39,250 - obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem 4. 13 44,046 28,496 olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) Odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw 5. 14 0,155 0,193 i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08) Odpady opakowań, sorbentów, tkanin, materiałów 6. 15 10,337 3,154 filtracyjnych i ochronnych, nie ujęte w innych grupach 7. Odpady różne, nie ujęte w innych grupach 16 2,516 7,958 Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów 8. 17 - 22,481 budowlanych oraz drogowych 9. Odpady medyczne i weterynaryjne 18 8,552 0,835 Razem Powiat Górowski 104,877 63,117 Źródło: WSO

W latach 2009-2010, na terenie Powiatu Górowskiego, największą ilość odpadów niebezpiecznych w ramach działalności gospodarczej wytworzono w 2009 r. – 104,877 Mg. Największa ich ilość przypadła na grupy: - 13 – oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) – 44,046 Mg, co stanowiło ok. 42,0% ogólnej ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych na terenie powiatu w 2009 r., - 12 – odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych – 39,250 Mg (ok. 37,4%). 114

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

W 2010 r. największe ilości odpadów niebezpiecznych wytworzonych w sektorze gospodarczym przypadły na grupy: - 13 – oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) – 28,496 Mg, co stanowiło ok. 45,1% ogólnej ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych na terenie powiatu w 2010 r., - 17 – odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz drogowych – 22,841 Mg (ok. 36,2%).

Odpady pozostałe (inne niż niebezpieczne) W wyniku prowadzenia działalności gospodarczej powstają znaczne ilości różnorodnych odpadów. Zestawienie ilości odpadów innych niż niebezpieczne wytworzonych w ramach działalności gospodarczej na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2009-2010 przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 43. Ilość odpadów innych niż niebezpieczne wytworzonych na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2007-2010 z podziałem na grupy odpadów

Ilość wytworzonych Lp. Grupa odpadów, kod grupy odpadów odpadów [Mg] 2009 2010 Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, 1. 01 1 292,850 2 303,000 fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin Odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, 2. 02 5 509,750 5 526,700 leśnictwa oraz przetwórstwa żywności Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu 3. 05 - 0,430 ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 4. 07 0,815 1,433 produktów przemysłu chemii organicznej Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 5. powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), 08 0,002 0,015 kitu, klejów 6. Odpady z procesów termicznych 10 975,130 682,940 Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej 7. 12 16,780 9,323 obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych Odpady opakowań, sorbentów, tkanin, materiałów 8. 15 144,056 3 537,888 filtracyjnych i ochronnych, nie ujęte w innych grupach 9. Odpady różne, nie ujęte w innych grupach 16 35,121 545,527 Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów 10. 17 298,060 5 151,666 budowlanych oraz drogowych Odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów 11. 19 102 100,370 203 011,900 oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej Razem Powiat Górowski 110 372,934 220 770,822 Źródło: WSO

W latach 2009-2010, na terenie Powiatu Górowskiego, największą ilość odpadów innych niż niebezpieczne w ramach działalności gospodarczej wytworzono w 2010 r. – 220 770,822 Mg. Największa ich ilość przypadła na grupę: - 19 – odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej – 203 011,900 Mg, co stanowiło ok. 92,0% ogólnej ilości wytworzonych odpadów innych niż niebezpieczne na terenie powiatu w 2010 r.

9.4.4. Sposób zagospodarowania odpadów pochodzących z sektora gospodarczego poszczególnym procesom unieszkodliwiania i odzysku

Zestawienie ilości odpadów pochodzących z sektora gospodarczego, poddanych procesom odzysku lub unieszkodliwiania na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2009-2010 przedstawiono w tabeli poniżej.

115

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 44. Ilość odpadów pochodzących z sektora gospodarczego poddanych procesom odzysku lub unieszkodliwiania na terenie Powiatu Górowskiego w latach 2009-2010

Ilość zagospodarowanych odpadów [Mg] Sposób zagospodarowania 2009 r. 2010 r. Odzysk w instalacji 113 860,700 250 404,250 Odzysk poza instalacjami 315,000 - Przekazane osobom fizycznym do wykorzystania - 136,2600 Unieszkodliwianie w instalacjach 36 996,540 119 037,165 Źródło: WSO

9.4.3. Istniejące instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów

Składowiska odpadów

Na terenie Powiatu Górowskiego funkcjonują następujące składowiska odpadów (dane z WSO – stan na 21 października ): - Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne we Wronowie (Gmina Niechlów) – zarządzane przez Zakład Gospodarki Komunalnej Mieszkaniowej i Wodociągów w Niechlowie, ul. Szkolna 23, 56-215 Niechlów, - Składowisko odpadów wiertniczych we Wronowie (Gmina Niechlów) – zarządzane przez Poszukiwania Naftowe „Diament” Sp. z o.o., ul. Naftowa 3, 65-705 Zielona Góra, - Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w m. Wrząca Śląska (Gmina Wąsosz) – zarządzane przez Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Wąsosz, ul. Kolejowa 9a, 56-210 Wąsosz – przeznaczone do zamknięcia; Straosta Górowski decyzją z dn. 18 lipca 2011 r. wyraził zgodę na zamnięcie niniejszego składowiska, - Zakład Utylizacji, Recyklingu, Przerobu i Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych i Przemysłowych w m. Rudna Wielka (Gmina Wąsosz) – zarządzany przez Chemeko - System Sp. z o.o., ul. Jerzmanowska 4-6, 54-519 Wrocław.

Lokalizację w/w składowisk, przedstawiono na rysunku poniżej.

Instalacje do odzysku lub innego niż składowanie unieszkodliwiania odpadów

Wykaz instalacji do odzysku znajdujących się na terenie Powiatu Górowskiego zawarto w tabeli poniżej, natomiast ich lokalizacje przedstawiono na rysunku.

Tabela 45. Zestawienie informacji na temat instalacji do odzysku, znajdujących się na terenie Powiatu Górowskiego - stan na 21 października 2011 r. Oznaczenie Projektowana Rodzaj i adres procesu moc Lp. Adres właściciela instalacji instalacji odzysku przerobowa [R] [Mg/rok] Przedsiębiorstwo Drogowo- Kruszarka Melioracyjne "DROGOMEL" A. 1. ul. Wrocławska 111 R14 2 500 Skoczylas, K. Głuszko S.J. 56-200 Góra ul. Wrocławska 111, 56-200 Góra Wieża rozpyłowa "A-LIMA-BIS" Sp. z o.o., ul. 27 2. ul. Poznańska 18 R14 50 000 Grudnia 1-5, 63-000 Środa Śląska 56-200 Góra Linia komponowania Chemeko - System Sp. z o.o. 3. paliw alternatywnych R15 6 490 ul. Zaporska 35, 53-519 Wrocław Rudna Wielka Modułowa stacja Chemeko - System Sp. z o.o. 4. segregacji odpadów ul. Zaporska 35 R15 140 000 Rudna Wielka 53-519 Wrocław

116

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Oznaczenie Projektowana Rodzaj i adres procesu moc Lp. Adres właściciela instalacji instalacji odzysku przerobowa [R] [Mg/rok] Płyta stabilizacji Chemeko - System Sp. z o.o. 5. biologicznej ul. Zaporska 35 R3, R14, R15 26 000 Rudna Wielka 53-519 Wrocław Źródło: WSO

Rysunek 17. Mapa lokalizacyjna składowisk oraz instalacji do odzysku odpadów

S1 , S2

I1, I2 S4 I3, I4, I5

S1 – Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne we Wronowie,

S2 – Składowisko odpadów wiertniczych we Wronowie, S3 – Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w m. Wrząca Śląska, S4 – Zakład Utylizacji, Recyklingu, Przerobu i Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych i Przemysłowych w m. Rudna Wielka

I1 - I5 – instalacje do odzysku zgodnie z tabelą nr 45

117

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

9.4.4. Odpady zawierające azbest

Odpady zawierające azbest należą do odpadów niebezpiecznych. Azbest - z uwagi na swoje niewątpliwe zalety, jak m. in. odporność na wysokie i niskie temperatury, dobre właściwości mechaniczne i małe przewodnictwo cieplne - stosowany był przede wszystkim do produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych. Bardzo ważnym problemem, ze względu na zdrowie ludzi i stan środowiska - jest budowa i struktura wyrobów zawierających azbest. Jego włókna respirabilne są wystarczająco drobne by przeniknąć głęboko do płuc, gdzie stanowią ryzyko poważnych chorób układu oddechowego. Włókna powstają na skutek działania mechanicznego (np. gdy płyty azbestowe są łamane lub poddane jakiejkolwiek obróbce mechanicznej lub ścieraniu).

W dniu 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009- 2032”. Program przewiduje intensyfikację wszystkich działań do 2012 roku, tak aby w latach 2012-2013 dokonać dokładnej analizy i oceny realizacji celów zawartych w programie oraz opracować jego aktualizację do 2015 roku. W latach 2012-2015 planowane jest wykonanie całościowego podsumowania dotychczas przeprowadzonych działań oraz osiągniętych celów, również poprzez wskaźniki oceny realizacji Programu. W poniższej tabeli przedstawiono informacje dotyczące stanów ilościowych wyrobów azbestowych w poszczególnych gminach Powiatu Górowskiego.

Tabela 46. Ilości wyrobów azbestowych w poszczególnych gminach Powiatu Górowskiego. Ilość wyrobów Sposób przeprowadzenia Program usuwania Gmina azbestowych inwentaryzacji wyrobów azbestowych [m2] dane ilościowe ze zgłoszeń Góra od mieszkańców oraz opracowany 82 387 * podmiotów gospodarczych dane ilościowe ze zgłoszeń Jemielno brak 14 106 od mieszkańców Niechlów brak brak b.d. Wąsosz brak brak b.d. Razem Powiat Górowski 96 493

* - ilość wyrobów azbestowych zgłoszonych przez osoby fizyczne wyniosła: 55 438 m2 Źródło: Opracowane na podstawie danych pozyskanych z Urzędów Gmin

9.4.5. Identyfikacja problemów w zakresie gospodarki odpadami

Zidentyfikowano następujące problemy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi: - brak objęcia umowami na odbiór odpadów komunalnych 100% mieszkańców Powiatu, - selektywna zbiórka surowców wtórnych na terenie powiatu nie pozwala w chwili obecnej ograniczyć w zadowalającym stopniu ich unieszkodliwiania poprzez składowanie – zbiórka tego typu odpadów zorganizowana jest w pełni tylko na terenie gminy Góra; w gminie Jemielno zbierane są tworzywa sztuczne i szkło, w gminie Wąsosz zbierane są opakowania z tworzyw sztucznych (PET), a w gminie Niechlów w ogóle nie funkcjonuje selektywna zbiórka odpadów, - brak wdrożonej selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych, - brak zorganizowanej na większą skalę zbiórki odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych – zbiórka odpadów z tej grupy zorganizowana jest tylko na terenie gminy Góra,

118

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- brak wywiązywania się z obowiązku składania sprawozdań o zbieranych z terenu danej gminy ilościach odpadów komunalnych przez niektóre firmy, co skutkuje niepełnymi danymi w tym zakresie, - spalanie odpadów w paleniskach domowych, - deponowanie odpadów na tzw. „dzikich wysypiskach”.

Zidentyfikowano następujące problemy w zakresie gospodarki odpadami pochodzącymi z sektora gospodarczego - bariera kapitałowa przy wprowadzaniu nowoczesnych rozwiązań technologicznych (niewielkie wykorzystanie nowoczesnych technologii), - niewystarczający monitoring gospodarki odpadami w odniesieniu do sektora małych i średnich przedsiębiorstw, - niska świadomość ekologiczna wytwórców odpadów, szczególnie małych i średnich podmiotów gospodarczych, - niewystarczająca znajomość zmieniających się przepisów prawnych wśród wytwórców i innych posiadaczy odpadów, - brak w WSO pełnych danych z sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Zidentyfikowano następujące problemy w zakresie gospodarowania wyrobami zawierającymi azbest: - brak wykonanych pełnych inwentaryzacji wyrobów azbestowych na terenie poszczególnych gmin, co skutkuje nieznajomością skali problemu na danym obszarze, - niska świadomość ekologiczna społeczeństwa w przedmiotowym zakresie, - nieznajomość przepisów prawnych dotyczących obowiązków posiadaczy wyrobów azbestowych, - wysokie koszty nowych pokryć dachowych, - niska skuteczność pozyskiwania środków zewnętrznych na usuwanie wyrobów azbestowych.

9.4.6. Cele w gospodarce odpadami

Stworzenie systemu gospodarki odpadami, zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju i Polityką Ekologiczną Państwa

Celem dalekosiężnym jest stworzenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym realizowane są zasady: - zapobieganie powstawania odpadów, - przygotowanie odpadów do ponownego użycia – recykling, inne metody odzysku, unieszkodliwianie (inne niż składowanie). Realizacja powyższego pozwoli na osiągnięcie następujących celów: - ograniczenie składowania odpadów, w szczególności odpadów ulegających biodegradacji, - ograniczenie zmian klimatu powodowanych przez gospodarkę odpadami, - zastępowanie spalania paliw kopalnych odzyskiem energii z odpadów zawierających frakcje biodegradowalne, co przyczyni się do zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym kraju.

Zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa cele główne to: - utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB, - zwiększenie udziału odzysku (w szczególności odzysku energii z odpadów), zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska; - zmniejszenie ilości wszystkich odpadów kierowanych na składowisko odpadów; - wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. - bieżąca aktualizacja danych o gospodarce odpadami w gminie.

119

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Cele w gospodarce odpadami komunalnymi

W gospodarce odpadami komunalnymi przyjęto następujące cele określone w KPGO 2014:  objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych 100 % mieszkańców oraz zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 2015 r.,  zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: - w 2013 r. więcej niż 50 %, - w 2020 r. więcej niż 35 % masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.,  zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do końca 2014 r., do maks. 60 % wytworzonych odpadów,  przygotowanie do ponownego użycia i recyklingu na poziomie min. 50 %, przynajmniej takich odpadów jak papier, tworzywa sztuczne, szkło i metale pochodzące z gospodarstw domowych (oraz w miarę możliwości odpadów innego pochodzenia, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów pochodzących z gospodarstw domowych) do 2020 r.

Redukcja ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska odpadów

Uwzględniając wymagania określone w art. 5 Dyrektywy Rady 1999/31/EC należy przyjąć, że udział odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania powinien wynosić wagowo: - w 2013 roku – 50 %, - w 2020 roku – 35 %. Wartością odniesienia dla ustalania udziału procentowego jest całkowita ilość odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 r. W celu osiągnięcia powyższych założeń proponuje się podjąć następujące działania: - rozwój selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych, - skierowanie do instalacji kompostowania odpadów ulegających biodegradacji pochodzących z selektywnej zbiórki, utrzymania terenów zielonych oraz ogrodów, - rozwijanie metod zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji u źródła poprzez stosowanie przez mieszkańców przydomowych kompostowników.

Cele w gospodarce odpadami niebezpiecznymi

W gospodarce odpadami niebezpiecznymi przyjęto następujące cele krótko- i długookresowe: - objęcie wszystkich mieszkańców systemem zbierania (odbioru) odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych, - uszczelnienie systemu zbierania odpadów niebezpiecznych ze szczególnym uwzględnieniem selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych z małych i średnich przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych - sukcesywna minimalizacja ilości powstających odpadów niebezpiecznych, - sukcesywne zwiększanie stopnia ilości odpadów poddawanych procesom odzysku bądź unieszkodliwienia, - zwiększenie efektywności monitoringu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, - systematyczna edukacja w zakresie prawidłowych metod postępowania z odpadami niebezpiecznymi.

Cele w gospodarce odpadami zawierającymi azbest

Cele krótko- i długookresowe: - bieżąca aktualizacja danych dotyczących występowania wyrobów azbestowych na terenie powiatu, 120

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- sukcesywne osiąganie celów, które zostały określone w „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”, w tym usunięcie azbestu i wyrobów zawierających azbest do 2032 r.

Cele w gospodarce odpadami innymi niż niebezpieczne W gospodarce odpadami innymi niż niebezpieczne przyjęto następujące cele krótko- i długookresowe: - uszczelnienie systemu zbierania i zagospodarowania odpadów przemysłowych, - uszczelnienie systemu importowanych odpadów, - minimalizacja ilości powstających odpadów przemysłowych, - zwiększanie stopnia ilości odpadów poddawanych procesom odzysku, - zwiększenie efektywności monitoringu gospodarowania odpadami, - prowadzenie ciągłych zadań informacyjno-edukacyjnych w zakresie prawidłowych metod postępowania z pozostałymi odpadami.

Kierunki działań:

Zadania koordynowane i własne: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Objęcie wszystkich mieszkańców selektywną zbiórką odpadów oraz Gminy odbieraniem odpadów komunalnych Zwiększenie kontroli w zakresie wypełniania przez podmioty posiadające zezwolenia na odbieranie odpadów – ustaleń dotyczących Gminy metod oraz miejsc prowadzenia odzysku i unieszkodliwiania odpadów Tworzenie i udział gminy w strukturach ponad gminnych dla realizacji regionalnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi obejmujących działania w zakresie: Gminy w ramach związku - zapobiegania powstawaniu odpadów, bądź porozumienia - selektywnego zbierania odpadów, międzygminnego lub - przetwarzania odpadów w celu przygotowania do odzysku lub w ramach struktury unieszkodliwiania, międzygminnej - budowy regionalnych ZZO, - rekultywacji zamkniętych składowisk odpadów znajdujących się w obszarze oddziaływania ZZO Gminy w ramach związku Stworzenie, doskonalenie i prowadzenie bazy danych dotyczących bądź porozumienia ewidencji wytwarzanych odpadów oraz poddawanych poszczególnym międzygminnego lub procesom odzysku i unieszkodliwiania w ramach struktury międzygminnej Starostwo Powiatowe, Prowadzenie działań edukacyjno-informacyjnych, mających na celu Gminy, podmioty podniesienie świadomości ekologicznej z zakresu gospodarki zajmujące się gospodarką odpadami odpadami na terenie powiatu Gminy, podmioty Intensyfikacja działań na rzecz selektywnej zbiórki odpadów z papieru zajmujące się gospodarką i tektury, z tworzyw sztucznych oraz ze szkła na terenie odpadami na terenie poszczególnych gmin powiatu powiatu Podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na Zbiórka oraz zagospodarowanie odpadów biodegradowalnych terenie powiatu, właściciele nieruchomości

121

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Zbiórka odpadów niebezpiecznych pochodzących ze strumienia Gminy, podmioty odpadów komunalnych, w tym m.in.: zajmujące się gospodarką - zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, odpadami na terenie - zużytych baterii i akumulatorów, powiatu, sklepy, apteki, - przeterminowanych leków placówki medyczne Podmioty zajmujące się Zbiórka odpadów wielkogabarytowych gospodarką odpadami na terenie powiatu Podmioty zajmujące się Zbiórka odpadów remontowo – budowlanych gospodarką odpadami na terenie powiatu Podmioty zajmujące się gospodarką odpadami na Zbiórka zużytych opon terenie powiatu, zakłady wulkanizacyjne Powiatowy Lekarz Weterynarii, Gminy, Wojewódzki Inspektorat Zorganizowanie systemu zbiórki i transportu odpadów zwierzęcych z Ochrony Środowiska, terenów podlegających poszczególnym gminom powiatu podmioty zajmujące się gospodarką odpadami zwierzęcymi Usuwanie i rekultywacja „dzikich” wysypisk odpadów Właściciele nieruchomości Wykonanie pełnej inwentaryzacji wyrobów azbestowych na terenie Gminy poszczególnych gmin powiatu Realizacja zapisów „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski” oraz prowadzenie akcji informacyjnej o możliwości uzyskania pomocy Gminy finansowej na realizację prac związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest WFOŚiGW, Starostwo Dofinansowanie do usuwania wyrobów zawierających azbest Powiatowe, Gminy Sporządzenie rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu Gminy gospodarowania odpadami komunalnymi Gminy w ramach związku Kontrolowanie i kierowanie przez gminy całego strumienia odpadów do bądź porozumienia ZZO, co umożliwi gminom spełnienie dyrektyw unijnych w sprawie międzygminnego lub odzysku poszczególnych rodzajów odpadów w ramach struktury międzygminnej Wdrażanie innowacyjnych technologii (BAT) w zakresie Przedsiębiorcy zagospodarowania poszczególnych rodzajów odpadów Prowadzenie monitoringu eksploatacyjnego i poeksploatacyjnego Zarządcy składowisk składowisk odpadów, w tym monitoringu gruntowo-wodnego Źródło: Opracowanie własne na podstawie WPGOWD i KPGO 2014

9.5. Oddziaływanie hałasu Stan wyjściowy: Hałas stanowi jedno ze źródeł zanieczyszczenia środowiska, wzrastające w ostatnich latach w związku z rozwojem komunikacji, uprzemysłowieniem i postępującą urbanizacją gminy. Odczuwany jest przez ich mieszkańców jako jeden z najbardziej uciążliwych czynników wpływających ujemnie na samopoczucie i środowisko. Hałasem nazywa się każdy dźwięk, który w danych warunkach jest określony jako szkodliwy, uciążliwy lub przeszkadzający, niezależnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest

122

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 więc bardzo subiektywne i zależy od wrażliwości słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk akustycznych zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu i przestrzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego. Uciążliwość hałasu dla organizmu zależy od natężenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania. Podstawę prawną działań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem stanowi przede wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 – tekst jednolity z późniejszymi zmianami). Artykuł 112 stwierdza: “Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez: - utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, - zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, a gdy nie jest on dotrzymany zapobieganie jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska”.

Dodatkowo uwzględnić należy rozwiązania zgodne z wymaganiami ochrony środowiska zawarte w projektach budowlanych obiektów lokalizowanych w pobliżu tras komunikacyjnych w ramach tzw. charakterystyki ekologicznej obiektu (według zarządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 roku). Pozostałe ustalenia dotyczące hałasu i wibracji zawarte są w następujących aktach prawnych: - Prawo o ruchu drogowym, - o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, - o drogach publicznych, - o Inspekcji Ochrony Środowiska, - o zagospodarowaniu przestrzennym, - Prawo budowlane, - o autostradach płatnych oraz odpowiednich przepisach wykonawczych i normach. Wartości progowe poziomów hałasu określają: - rozporządzanie MŚ z dnia 14 czerwca 2007r. (Dz. U. Nr 120, poz. 826). Wartości progowe poziomów hałasu wyrażone są za pomocą równoważonego poziomu hałasu i odnoszą się odrębnie dla dróg i linii kolejowych, odrębnie dla pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu, a także startów, lądowań i przelotów statków powietrznych, ustalając wartości dla pory dziennej i nocnej, - rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 21 grudnia 2005 roku w sprawie wymogu dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz.U. Nr 263/05 poz. 2202), - wspólnotowe regulacje prawne, w tym Dyrektywa 2002/49/EC z dnia 25.06.2002 w sprawie oceny i zarządzania hałasem środowiskowym. Gdy eksploatacja instalacji powodującej hałas w środowisku przekracza dopuszczalne poziomy, wydawana jest decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu. W przypadku przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, tramwajowych, lotnisk oraz portów zarządzający tymi obiektami zobowiązany jest do wykonywania pomiarów i sporządzania map akustycznych terenów na których występują przekroczenia i zastosowania odpowiednich zabezpieczeń akustycznych. Mapy akustyczne należy aktualizować co 5 lat. W związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej uwzględnione zostały również uwarunkowania zawarte w prawie wspólnotowym. Zagadnienia związane z hałasem podzielone zostały na cztery kategorie: - emisje hałasu z pojazdów silnikowych: Dyrektywy 78/1015/EWG (motocykle) i 96/20/WE (pojazdy silnikowe) wprowadzające limity poziomu natężenia dźwięku, - emisje hałasu ze sprzętu domowego: Dyrektywa ramowa 86/594/EWG, - emisje hałasu z samolotów: Dyrektywy 80/51/EWG (samoloty ponaddźwiękowe), 89/629/EWG (samoloty odrzutowe), 92/14/EWG (ograniczenie eksploatacji samolotów), - sprzęt i maszyny budowlane: Dyrektywa ramowa 84/532/EWG (dopuszczalne poziomy mocy akustycznej) oraz siedem dyrektyw “córek”: 84/533/EWG (sprężarki), 84/534/EWG (żurawie wieżowe), 84/535/EWG (generatory prądu), 85/537/EWG (kruszarki betonu), 85/538/EWG (kosiarki do trawy), 86/662/EWG (koparki hydrauliczne).

123

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Wyróżnia się trzy główne rodzaje hałasu, według źródła powstawania: - hałas przemysłowy powodowany przez urządzenia i maszyny w obiektach przemysłowych i usługowych, - hałas komunikacyjny pochodzący od środków transportu drogowego, kolejowego i lotniczego, - hałas komunalny występujący w budynkach mieszkalnych, szczególnie wielorodzinnych i w obiektach użyteczności publicznej.

Hałas przemysłowy

Problemy z hałasem przemysłowym mogą wystąpić w otoczeniu dużych zakładów, lub skupisk zakładów. Wytypowanie zakładów niekorzystnie oddziaływujących na klimat akustyczny należy do zadań WIOS. Zakres planowanych kontroli oraz wyniki przeprowadzonych kontroli są zawarte w raportach WIOŚ. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a także prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów. Wewnątrz hal przemysłowych hałas sięga poziomu 80 – 125 dB i w znacznym stopniu przenosi się na tereny sąsiadujące. W sąsiedztwie zakładów przemysłowych poziomy dźwięku osiągają wartości od 50 dB (mało uciążliwe) do 90 dB (bardzo uciążliwe). Na terenie Powiatu Górowskiego hałas przemysłowy nie ma jednak zasadniczego znaczenia, ze względu na brak większych zakładów przemysłowych. Pewną uciążliwość powodują zakłady rzemieślnicze i usługowe zlokalizowane blisko zabudowy o charakterze mieszkalnym. Ich wpływ na ogólny klimat akustyczny Powiatu Górowskiego nie jest znaczący, jednak są one przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez okolicznych mieszkańców. Do zakładów takich należą najczęściej: warsztaty mechaniki pojazdowej, blacharskie, ślusarskie, stolarskie, kamieniarskie i przetwórcze. Na terenie Powiatu Górowskiego nie były prowadzone w ostatnich latach pomiary emisji hałasu przemysłowego. Pomiary hałasu wykonywane są na obszarze województwa dolnośląskiego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w razie ewentualnych skarg mieszkańców lub zgodnie z przyjętym planem kontroli zakładów.

Hałas komunikacyjny

Klimat akustyczny na terenie Powiatu Górowskiego kształtuje również w znacznej mierze ruch komunikacyjny,

 hałas komunikacyjny drogowy:

Harmonijny rozwój transportu i komunikacji jest warunkiem decydującym o rozwoju gospodarczym danego obszaru. Z drugiej strony, rozwój motoryzacji, oddziałuje negatywnie na środowisko, zwłaszcza gdy nie jest związany z modernizacją i rozwojem stanu technicznego dróg. Przyjmuje się, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat corocznie przybywa około 10% samochodów. Na poziom hałasu drogowego w pobliżu zabudowy mieszkalnej mają wpływ przede wszystkim: - natężenie ruchu komunikacyjnego, - udział transportu ciężkiego w strumieniu ruchu, - odległość zabudowy mieszkalnej od drogi, - prędkość ruchu pojazdów (ze wzrostem prędkości hałas rośnie), - typ i stan techniczny pojazdów, - nachylenie drogi, - stan nawierzchni oraz płynność ruchu.

Większość hałasów w środowisku (w tym hałas drogowy) charakteryzuje się zmiennymi poziomami w czasie. Pod pojęciem hałasu drogowego rozumie się hałas pochodzący od środków transportu poruszających się po wszelkiego rodzaju drogach nie będących drogami kolejowymi. Jest to hałas typu liniowego. Układ drogowy stanowi o rozwoju danego regionu i powiązaniach z innymi 124

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 ośrodkami. Przez teren powiatu przebiegają będące źródłami hałasu drogowego drogi krajowe, wojewódzkie oraz szereg dróg powiatowych i gminnych, łączących Powiat Górowski z innymi ośrodkami. Na terenie Powiatu Górowskiego źródłami hałasu komunikacyjnego, podobnie jak zanieczyszczeń powietrza, mogą być drogi: droga krajowa nr 36 i drogi wojewódzkie 323, 324, 305, 334, 330, 333. Ocenia się, że przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu komunikacyjnego występują na terenach zabudowanych, położonych wzdłuż dróg.

Monitoringiem klimatu akustycznego na terenie województwa dolnośląskiego zajmuje się Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Dolnośląski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska we Wrocławiu nie przeprowadzał w 2010 r. pomiarów oceniających hałas komunikacyjny w otoczeniu dróg krajowych i wojewódzkich na terenie Powiatu Górowskiego.

Badania hałasu na terenie Powiatu Górowskiego WIOŚ prowadził w 2008 roku. Pomiary poziomu hałasu drogowego w porze dziennej i nocnej w 2008 r. prowadzono na terenie miasta Góra i miasta Wąsosz. Punkty pomiarowo- kontrolne zlokalizowane były w następujących miejscach:  m. Góra o ul. Głogowska/ Paderewskiego – droga wojewódzka nr 324 o ul. Głogowska 11- droga wojewódzka nr 323 o ul. Wrocławska 34- droga wojewódzka nr 324  m. Wąsosz o pl. Wolności 25- droga krajowa nr 36 o ul. Racławicka 11- droga krajowa nr 36 Wyniki pomiarów odniesiono do dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826).

Rysunek 18. Lokalizacja punktów pomiarowo- kontrolnych monitoringu hałasu komunikacyjnego na terenie Powiatu Górowskiego w 2008 roku.

Źródło: Klimat akustyczny w wybranych punktach województwa dolnośląskiego w 2008 roku, WIOŚ Wrocław.

125

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 47. Wyniki pomiaru hałasu komunikacyjnego na terenie Powiatu Górowskiego w 2008 roku.

Źródło: Klimat akustyczny w wybranych punktach województwa dolnośląskiego w 2008 roku, WIOŚ Wrocław.

Pomiary przeprowadzone w Powiecie Górowskim na 5 odcinkach dróg zlokalizowanych w Górze oraz w Wąsoszu wykazały, że stwierdzony równoważny poziom dźwięku LAeq w porze dziennej mieścił się w przedziale 63,8 dB – 69,7 dB i przekraczał wartość dopuszczalną 60 dB we wszystkich punktach na granicy terenu chronionego.

Generalny Pomiar Ruchu w 2010 roku (GPR 2010) został wykonany przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad na istniejącej sieci dróg krajowych i dróg wojewódzkich. W czasie pomiaru rejestracji podlegały wszystkie pojazdy silnikowe korzystające z dróg publicznych oraz rowery. Podobnie jak w 2005 roku nie rejestrowano pojazdów zaprzęgowych. Całoroczny cykl pomiarowy w 2010 roku składał się z 5 dni pomiarowych na skalę kraju (dla drogi typu G). Pomiar obejmował wykonanie pięciu pomiarów „dziennych” (od godz. 6.00 do 22.00) oraz jednego pomiaru „nocnego” (od godz. 22.00 do 6.00).

W zależności od sposobu i zakresu wykonywania pomiarów ruchu drogowego, odcinki i znajdujące się na nich punkty pomiarowe podzielono w GPR 2010 na następujące typy: na terenie Powiatu Górowskiego badane drogi krajowe oznaczono jako typ G czyli odcinki dróg krajowych (poza odcinkami typu F), na których SDR pojazdów silnikowych ogółem w 2005 roku był mniejszy lub równy 5000 poj./dobę. W przypadku, gdy na którymkolwiek z takich odcinków zaobserwowano od roku 2005 gwałtowny, znacznie odbiegający od średniej wzrost ruchu, zaliczano go do odcinków typu H.

Na podstawie danych uzyskanych z pomiarów ręcznych i automatycznych przeprowadzono obliczenia i określono następujące podstawowe parametry ruchu: średni dobowy ruch w roku (SDR) i rodzajową strukturę ruchu w punktach pomiarowych, obciążenie ruchem sieci dróg krajowych w kraju i poszczególnych województwach z uwzględnieniem podziału funkcjonalnego dróg, obciążenie ruchem sieci dróg krajowych z uwzględnieniem podziału na klasy techniczne.

Wyniki GPR 2010 przedstawiono poniżej w postaci średniego dobowego ruchu (SDR2010) w poszczególnych punktach pomiarowych. Na terenie Powiatu Górowskiego wyznaczono jeden punkt pomiarowy na drodze krajowej nr 36 oraz dwanaście punktów na drogach wojewódzkich nr 305, 323 i 324.

Tabela 48. Wyniki pomiarów analizowanych odcinków dróg krajowych w Powiecie Górowskim. Nr. Długość Typ SDR wg GPR Nazwa odcinka Nr drogi Miejscowość punktu odcinka drogi 2010 [P/d] 30908 21,8 Wińsko- Załęcze G 36 Wąsosz 3050 Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Generalny Pomiar Ruchu w 2010 r., 2011 r.

126

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Tabela 49. Wyniki pomiarów analizowanych odcinków dróg wojewódzkich w Powiecie Górowskim. Nr. Długość SDR wg GPR Nazwa odcinka Nr drogi punktu odcinka 2010 [P/d] 02024 6,2 Łęgoń - Siciny 305 1602

02025 4,8 Siciny- Wroniniec 305 1437

02029 11,4 Henrykowo- Góra 323 2873

02030 2,3 Góra 323 5670

02298 1,9 Góra 323 3286

02031 9,7 Góra- Luboszyce 323 1174

02035 9,4 Szlichtyngowa- Wroniniec 324 2693

02036 5,9 Wroniniec- Góra 324 3535

02037 1,1 Góra 324 7927

02038 2,6 Góra 324 6649

02039 1,8 Góra- Kłoda 324 3887

02040 16,3 Kłoda- Załęcze 324 2039 Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Generalny Pomiar Ruchu w 2010 r., 2011 r.

Największy średni dobowy ruch na drogach wojewódzkich w 2010 roku odnotowano w Górze (5670 poj./h na drodze nr 323, 7972 poj./h na drodze nr 324). Z pomiarów hałasu przy drogach wojewódzkich na terenie województwa dolnośląskiego wykonanych dla Dolnośląskiej Służy Dróg i Kolei we Wrocławiu w 2008 roku wynika, że w badanych punktach (m. Góra- 2 ppk i m. Wroniniec- 1 ppk) występowały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu w dzień jak i w nocy.

Podsumowanie

Pomiary hałasu akustycznego wykonane na terenie Powiatu Górowskiego wskazały na przekroczenia dopuszczalnych wartości hałasu w wybranych punktach pomiarowych w 2008 roku. Zaobserwowano także wzrost ilości samochodów na analizowanych odcinkach drogi krajowej i dróg wojewódzkich wyznaczonych w 2010 roku w stosunku do roku 2008. Pomimo braku pomiarów natężenia hałasu w 2010 roku można przypuszczać, że większa ilość samochodów wpływa na wyższy poziom hałasu w otoczeniu dróg.

 hałas komunikacyjny kolejowy

Pod pojęciem hałasu kolejowego rozumie się hałas powstający w wyniku eksploatacji linii kolejowych. Na terenie Powiatu Górowskiego hałas kolejowy jest znikomy. Jedyna istniejąca na chwilę obecną linia kolejowa nr 372 Góra - Bojanowo jest rzadko eksploatowana, co wiąże się z małą uciążliwością akustyczną dla środowiska i mieszkańców.

Hałas osiedlowy i mieszkaniowy

Ponad 25% mieszkańców jest narażona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania “oszczędnych” materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrz osiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych, wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową itp. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciążliwy hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem instalacji wodno- kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania. Według polskiej normy, poziom hałasu pochodzący od instalacji i urządzeń budynku może wynosić w ciągu dnia 30-40 dB, nocą 25-30 dB. 127

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Wibracje

Źródła wibracji można podzielić na dwa główne rodzaje: - wibracje pochodzące od narzędzi i urządzeń, - wibracje przenoszone z podłoża, np. z drgających platform, podłóg, siedzeń w pojazdach mechanicznych itp.

Szkodliwość wibracji zależy od wielkości natężenia źródła charakteru zmian, w czasie oraz długotrwałości działania. Na wibracje narażony jest każdy człowiek zarówno w pracy jak i w życiu codziennym. Wibracje i wstrząsy, podobnie jak hałas, przenoszone są przez wzbudzone do drgań konstrukcje budynków mieszkalnych. Skutkiem oddziaływania wibracji na człowieka są zmiany w układzie nerwowym, krążenia, narządach ruchu oraz układzie pokarmowym. Dlatego też wibracje należy zmniejszać lub likwidować w miejscach ich powstawania m.in. poprzez zmiany w konstrukcji aparatury i maszyn, stosowanie elastycznych podłoży (guma, korek), ekranów tłumiących wibracje itp.

9.5.1. Cel średniookresowy do 2018r.

Dokonanie wiarygodnej oceny narażania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagrożenia tam, gdzie jest ono największe

Kierunki działań

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Zarządy dróg, wojewódzkich, Modernizacja nawierzchni dróg krajowych, Powiat Górowski, Gminy, Zarządy dróg, wojewódzkich, Usprawnianie organizacji ruchu drogowego krajowych, Powiat Górowski, Gminy, Zarządy dróg, Przestrzeganie zasad strefowania w planowaniu przestrzennym m.in. wojewódzkich, lokalizowania w sąsiedztwie przedsięwzięć o zbliżonej uciążliwości krajowych, Powiat hałasu Górowski, Gminy, Wykonywanie pomiarów emisji hałasu przez określonych prawem Zarządy dróg, WIOŚ zarządców dróg i podmioty gospodarcze oraz przekazywanie wyników Wrocław pomiarów uprawnionym organom ochrony środowiska w formie ustalonej prawem Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie z wymogami Powiat Górowski obowiązujących przepisów prawnych w zakresie ochrony środowiska Ustalanie i egzekwowanie dopuszczalnych poziomów hałasu w Powiat Górowski, środowisku przez właściwe organy i inspekcje ochrony środowiska WIOŚ Wrocław Dotacja dla Gminy Góra na współfinansowanie modernizacji ulicy Witosa Powiat Górowski w Górze. Powiat Górowski, Budowa mostu na rzece Odrze w ciągu drogi wojewódzkiej nr 323 Powiat Lubiński

Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Budowa ścieżek rowerowych Zarządcy dróg, Gminy 128

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Wprowadzanie stref wolnych od ruchu samochodowego Gminy Poprawa jakości komunikacji w obrębie ul. Piastów w m. Góra Gmina Góra Modernizacja drogi gminnej w m. Glinka Gmina Góra Poprawa jakości komunikacji w obrębie ul. Staromłyńskiej Gmina Góra Kompleksowe uzbrojenie terenów inwestycyjnych przy ulicy Witosa w miejscowości Góra - etap I Przebudowa części drogi ul. Witosa w m. Gmina Góra Góra Budowa drogi ul. Dąbrówki - etap II Gmina Góra Budowa drogi ul. Cisowa w m. Góra - II etap Gmina Góra Rekultywacja drogi w m. Lubów Gmina Jemielno Rekultywacja drogi w m. Daszów Gmina Jemielno Szkolenia dla podmiotów gospodarczych w zakresie wymagań Organizacje dotyczących ochrony Środowiska pozarządowe

9.6. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych

Stan wyjściowy:

Podział promieniowania elektromagnetycznego na jonizujące i niejonizujące wynika z granicznej wielkości energii, która wystarcza do jonizacji cząstek materii. Złożone spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje różne długości fal, od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy tylko te, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materię, widmo promieniowania elektromagnetycznego można podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące: - promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych, jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, naturalne procesy w środowisku naturalnym, - promieniowanie niejonizujące występuje wokół linii energetycznych wysokiego napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp. Z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania niejonizującego istotne są mikrofale, radiofale oraz fale o bardzo niskiej i ekstremalnie niskiej częstotliwości.

Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy żywe, dlatego też ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z ważnych zadań ochrony środowiska. Ogólną sytuację radiacyjną w środowisku charakteryzują obecnie następujące wielkości podstawowe: - poziom promieniowania gamma, obrazujący zagrożenie zewnętrzne naturalnymi i sztucznymi źródłami promieniowania jonizującego, istniejące w środowisku lub wprowadzone przez człowieka, - stężenia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach środowiska, a w konsekwencji w artykułach spożywczych, obrazujące narażenie wewnętrzne ludzi w wyniku wchłonięcia izotopów drogą pokarmową.

Źródła promieniowania elektromagnetycznego:

Promieniowanie jonizujące Promieniowanie jonizujące jest nieodłącznym elementem środowiska naturalnego, dociera z Kosmosu, z wnętrza Ziemi. Przy opracowywaniu zbiorczych ocen zagrożeń radiacyjnych dla ludzi i środowiska rozróżnia się zagrożenia pochodzące od radionuklidów naturalnych i sztucznych. W przyrodzie występuje prawie 80 radioizotopów ok. 20 pierwiastków promieniotwórczych. 129

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Do najbardziej znanych należą izotopy uranu i toru, a także potasu, węgla i wodoru. Intensywność promieniowania wywołana naturalnymi pierwiastkami promieniotwórczymi jest różna w różnych miejscach naszego globu. Radionuklidy pochodzenia sztucznego przedostały się do środowiska w wyniku prób z bronią jądrową lub zostały uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu). Również wytwarzane są przez różnego rodzaju urządzenia stosowane np. w diagnostyce medycznej, przemyśle, badaniach naukowych. Promieniowanie niejonizujące. W odniesieniu do Powiatu Górowskiego źródłami emisji promieniowania elektromagnetycznego są anteny nadawcze telefonii komórkowej, anteny nadawcze sygnału radiowego, linie przesyłowe wysokich napięć i stacje transformatorowe. Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 – tekst jednolity z późniejszymi zmianami) – dział VI Ochrona przed polami elektromagnetycznymi – art. 121 i 122). Ochrona przed polami polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: - utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, - zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. /Dz. U. Nr 192, poz. 1883/. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska we Wrocławiu został ustawowo zobowiązany do wykonywania w ramach PMŚ zadań związanych z okresowymi badaniami kontrolnymi poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dla dwóch rodzajów terenów: - terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, - miejsc dostępnych dla ludności.

W ramach monitoringu PEM w 2010 wyznaczono 106 pionów kontrolno – pomiarowych, w tym także na terenie Powiatu Górowskiego. Do badań wytypowano tereny w strefie oddziaływania stacji bazowych telefonii komórkowej, ze względu na fakt, że stacje te są obecnie najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych. Na podstawie tych badań przeprowadzono identyfikację terenów, na których możliwe są przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych.

Badania przeprowadzone w 2010 r. przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu wykazały, że w jednym badanym punkcie pomiarowo- kontrolnym terenie miasta Góra nie stwierdzono przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych (przy 7,0 V/m wartości dopuszczalnej). Zgodnie z art. 124 ustawy Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów PEM określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. Obecnie WIOŚ we Wrocławiu nie posiada wykazu terenów, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz miejsc dostępnych dla ludności ponieważ przeprowadzone badania nie wykazały takich przekroczeń. Dla ochrony mieszkańców powiatu przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym ogranicza się inwestowanie w bezpośrednim sąsiedztwie istniejących linii elektroenergetycznych wysokich i najwyższych napięć. Wymaga się okresowego wykonywania stosownych pomiarów - wg przepisów prawa powszechnego - dla wyznaczania rzeczywistych zasięgów stref oddziaływania linii i urządzeń oraz ew. ustalenia stref ograniczonego użytkowania. Należy dążyć 130

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 do stopniowego zastępowania ograniczeń w zagospodarowywaniu terenów wzdłuż linii zmniejszaniem zasięgu ich oddziaływania osiąganym środkami technicznymi. Przy zbliżeniach linii do budynków mieszkalnych po stwierdzeniu przekroczenia dopuszczalnego rzeczywistego natężenia pola elektromagnetycznego wymaga się ekranowania linii.

Źródła mikrofal Najczęściej spotykanymi źródłami mikrofal są urządzenia nadawczo – odbiorcze sieci telefonii komórkowej. Urządzenia takie znajdują się zwykle na specjalnych masztach bądź wysokich kominach i budynkach. Budzą one jednocześnie największy niepokój wśród społeczeństwa w odniesieniu do szkodliwości i wywierania wpływu w zakresie mikrofalowym. Burzliwy rozwój telefonii komórkowej w ostatnich kilku latach, objawiający się ogromną liczbą samych telefonów oraz licznością stacji bazowych instalowanych na budynkach, w szczególności w dużych miastach, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania tego typu łączności wyzwala ogromne emocje i budzi niepokój o zagrożenie dla zdrowia człowieka, przeprowadzane jednakże systematycznie pomiary nie potwierdzają tych obaw. Planowanie nowych lokalizacji dla stacji bazowych telefonii komórkowych powinno na każdym etapie uwzględniać obowiązujące wymogi prawne i budowlane.

Tabela 50. Urządzenia nadawczo – odbiorcze telefonii komórkowej na terenie Powiatu Górowskiego. Lp. Operator Pasmo Lokalizacja, adres 1. T-Mobile GSM900, UMTS Góra, Stara Góra, dz. Nr 49/1 2. Orange GSM900, GSM1800, UMTS Góra, Mickiewicza 17 3. Play GSM900, UMTS900, UMTS Góra, Zielona 2 4. Plus GSM900, GSM1800, UMTS Góra, Zielona 2 5. Orange GSM900 Góra, Poznańska 16 6. T-Mobile GSM900, UMTS2100 Góra, Dworcowa 36 7. Mobyland LTE1800 Góra, Poznańska 16 8. Orange CDMA, GSM1800, UMTS Góra, Poznańska 16 9. Plus GSM900 Brzeżany, dz. Nr 87 10. Nordisk CDMA Brzeżany, dz. Nr 87 11. Orange GSM900 Naratów, dz. Nr 341 12. T-Mobile GSM900 Niechlów, Przemysłowa 8 13. Plus GSM900 Niechlów, Przemysłowa 8 14. Plus GSM900 Jemielno, gminne wysypisko śmieci w Jemielnie 15. Orange GSM900 Jemielno, gminne wysypisko śmieci w Jemielnie 16. Orange CDMA450 Jemielno, dz. nr 40/5 17. Orange CDMA450, GSM900 Bronów, dz. Nr 17/3 18. Plus GSM900 Gola Wąsoska, dz. Nr 126/1 19. T-Mobile GSM900 Gola Wąsoska, dz. Nr 126/1 20. Nordisk CDMA420 Gola Wąsoska, dz. Nr 126/1 21. Orange GSM900 Wąsosz, 24 Stycznia

9.6.1. Cel średniookresowy do 2018 r.

Ochrona mieszkańców Powiatu Górowskiego przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych

Kierunki działań: Zadania koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska WIOŚ Wrocław w zakresie przestrzegania obowiązujących pomiarów prawem Inne organy dotyczącym ochrony środowiska 131

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Prowadzenie polityki przestrzennej pozwalającej na ochronę ludzi przed WIOŚ Wrocław szkodliwymi polami elektromagnetycznymi, prowadzenie kontroli w Inne organy zakresie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa, higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego i przepisów sanitarnych w celu ochrony przed polami elektromagnetycznymi Monitorowanie i ocena poziomu pól elektromagnetycznych emitowanych WIOŚ Wrocław na terenach zurbanizowanych i w miejscach przebywania ludzi Starosta Powiatu, Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie z Marszałek wymaganiami przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska Województwa Dolnośląskiego Skuteczne uniemożliwianie dostępu do strefy o podwyższonym poziomie Podmioty gospodarcze emisji pól elektromagnetycznych oraz informowanie o jej szkodliwości Modernizowanie sieci przebiegających w obszarach zurbanizowanych Właściciele sieci Wnikliwe prowadzenie postępowań w sprawie oceny oddziaływania Gminy, RDOŚ planowanych przedsięwzięć Wykonywanie pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych Podmioty gospodarcze, w środowisku zgodnie z wymogami przepisów prawa w zakresie ochrony WIOŚ Wrocław środowiska

9.7. Poważne awarie

Stan wyjściowy: Zgodnie z Ustawą Prawo ochrony środowiska, do ochrony przed poważnymi awariami zobowiązani są zarówno prowadzący zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienie awarii, jak i dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy administracji. Zasady zaliczania zakładów do zakładów o zwiększonym ryzyku albo zakładów o dużym ryzyku określił Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia z dnia 9.04.2002 r (Dz.U. Nr 58, poz. 535). W zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku. Na obszarze województwa dolnośląskiego służby ochrony przeciwpożarowej i inspekcji ochrony środowiska dokonały kwalifikacji zakładów produkcyjnych za względu na stopień zagrożeń awariami przemysłowymi. Według stanu na 31.12.2009r. rejestr WIOŚ zakładów, potencjalnych sprawców poważnych awarii liczył 82 zakłady, z czego 16 to zakłady zakwalifikowane do grupy o dużym ryzyku (ZDR), a 19 do grupy zakładów o zwiększonym ryzyku. Pozostałe 45 zakładów zaliczało się do zakładów podlegających przepisom dyrektywy 96/82/WE (SEWESO II). Zakłady te przedłożyły właściwym organom dokumentację zapobiegania poważnym awariom oraz raporty o bezpieczeństwie. W Powiecie Górowskim znajduje się kilka zakładów na terenie których przechowywane są toksyczne środki przemysłowe (TSP) są to: - PPZ S.A. w Niechlowie, - Przedsiębiorstwo Mięsne s.c. w Górze, - Technika komunalna „Tekom" w Górze, - Spółdzielnia Mleczarska DEMI w Górze. Spośród przechowywanych TSP potencjalnie najgroźniejszy jest amoniak używany w systemach chłodniczych w Przedsiębiorstwie Mięsnym s.c. w Górze i w Spółdzielni Mleczarskiej DEMI w Górze. Na obszarze Powiatu Górowskiego występuje szereg innych zagrożeń:  zagrożenia pożarowe - powstają głównie na obszarach leśnych, szczególnie w okresach długotrwałej suszy, występują sezonowo wiosną, latem i jesienią podczas wypalania traw, wynikają z naturalnych warunków terenowych (stanu zalesienia, upraw rolnych) oraz stopnia uprzemysłowienia (zakłady pracy, sektor rolniczy), stanu urbanizacji i infrastruktury miast i wsi (drogi, instalacje energetyczne, gazowe).

132

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

 zagrożenia wynikające z rolnictwa: największe zagrożenie związane jest rokrocznie z rozpoczęciem wiosennych porządków i prac polowych. Często bezmyślne wypalania pozostałości roślinnych i traw na nieużytkach rolnych i polach stwarzają poważne zagrożenie dla sąsiednich upraw, kompleksów leśnych, czy też zabudowań wiejskich i stogów. Pomimo obowiązującego ustawodawstwa i prowadzonej na szeroką skalę kampanii informacyjnej, to negatywne zjawisko występuje nadal, choć w ostatnich trzech latach liczba pożarów nieużytkowanych powierzchni rolniczych zmniejszyła się. Na stan bezpieczeństwa pożarowego w rolnictwie bezpośredni wpływ ma również zły stan techniczny obiektów i instalacji użytkowych w budynkach mieszkalnych i gospodarczych. Nieprzestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa podczas składowania i magazynowania płodów rolnych (stert słomy, siana) oraz niezachowanie wymaganych odległości tych materiałów od innych obiektów są częstą przyczyną powstawania pożarów.  zagrożenia pożarowe wynikające z zabudowy - w miastach Góra i Wąsosz poważną część stanowi zabudowa zwarta w obrębie rynków i szlaków komunikacyjnych. Są to ciągi kamienic kilkukondygnacyjnych, w dolnych częściach adaptowanych na działalność handlową, a w górnych zamieszkane przez ludność. Ulice pomiędzy budynkami są wąskie i kręte, a przejazd często zablokowany jest przez parkujące pojazdy mieszkańców i zaopatrzenia, klomby, znaki drogowe itp., co znacznie utrudnia dojazd pojazdów pożarniczych na miejsce pożaru. Na wsiach przeważająca część budynków mieszkalnych i gospodarskich stanowi własność rolników indywidualnych. Towarzyszy temu często bałagan w obejściu i domostwach, a w okresie grzewczym prowizorycznie wykonane instalacje elektryczne i niewłaściwe lub brak okresowych przeglądów przewodów kominowych. Najczęściej konstrukcja dachu budynku jest drewniana, a kominy popękane, co stwarza dobre warunki do powstania pożaru.  zagrożenia drogowe i kolejowe - przecinające teren powiatu główne szlaki komunikacji drogowej i kolejowej o znaczeniu krajowym są potencjalnymi miejscami zagrożenia pożarowego, chemicznego oraz ekologicznego. Wynika to z faktu, że szlakami tymi transportowane są toksyczne środki przemysłowe (TSP) – materiały niebezpieczne dla ludzi i środowiska takie jak: amoniak, chlor, kwas siarkowy, dwutlenek siarki, siarkowodór, benzyna, fosgen, tlenek etylenu czy dynamit. Wymienione materiały przewożone są jako ładunki tranzytowe zarówno drogami jak i liniami kolejowymi. Źródłem zagrożeń środowiskowych jest również załadunek i rozładunek materiałów niebezpiecznych, w szczególności zaś ich transport po drogach publicznych przy wykorzystaniu specjalistycznego sprzętu jezdnego (prawdopodobieństwa wypadku lub awarii w transporcie drogowym). Z uwagi na konfliktowość przewożonych ładunków, trasy przewozów prowadzone winny być przy zachowaniu maksymalnego bezpieczeństwa dla mieszkańców i środowiska. Należy przyjąć, że występuje statystyczne prawdopodobieństwo potencjalnego wystąpienia awarii komunikacyjnych, mogących zagrozić środowisku - obszarami szczególnego ryzyka są tereny zlokalizowane w pobliżu głównych, tranzytowych arterii komunikacji drogowej, charakteryzujących się największym natężeniem ruchu tego rodzaju przewozów. Przez teren powiatu przebiega kilka tras, po których przewożone są materiały niebezpieczne: - Załęcze – Klimontów (324) – kwas fluorowodorowy, - Rawicz – Wąsosz (36) – gaz propan-butan, - Brzeg Dolny – Wińsko - Góra (36 i 303 i 324) – kwas solny i formalina, - Leszno – Niechlów (323 i 324) – boraks, pirosiarczan sodu i kwas siarkowy.  zagrożenia chemiczne i ekologiczne - wynikają głównie z magazynowania i stosowania przez zakłady przemysłowe materiałów niebezpiecznych takich jak amoniak, kwas, chlor, wodór i inne.  zagrożenia związane z wydobyciem gazu – znajdujące się na terenie powiatu kopalnie gazu ziemnego należące do Zielonogórskich Zakładów Górnictwa Nafty i Gazu z siedzibą w Zielonej Górze tj.: - Ośrodek Kopalń Gazu Ziemnego w Starej Górze, - Kopalnia Gazu Ziemnego Żuchlów w Starej Górze,

133

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

- Kopalnia Gazu Ziemnego Załęcze, w skład której wchodzi Ośrodek Centralny Załęcze w Wodnikach i Ośrodek Grupowy Wiewierz w Czarnoborsku, - Kopalnia Gazu Ziemnego Aleksandrówka-Niechlów, w skład której wchodzi Ośrodek Centralny w Lubowie, Ośrodek Grupowy we Włodkowie Dolnym i Ośrodek Grupowy w Niechlowie. Eksploatacja gazu ziemnego odbywa się w systemie zamkniętym (hermetycznym) i w normalnych warunkach nie występuje emisja gazu do atmosfery, w związku z czym w normalnych warunkach pracy nie stwarza on zagrożeń. Zagrożenie pożarowe, wybuchowe i erupcyjne gazu ziemnego może wystąpić jedynie podczas zmiany ww. warunków, przy zakłóceniach pracy urządzeń technologicznych lub awarii, pracach konserwacyjno-remontowych itp. Podwyższone zagrożenie pożarowe i erupcyjne w rejonie odwiertów gazowych może wystąpić również w następujących przypadkach: - dowiercenia do złoża gazowego, - prowadzenia wszelkich robót z otwartym ogniem w pobliżu odwiertów gazowych, gazociągów i innych urządzeń technologicznych, - prowadzenia robót niebezpiecznych takich jak: pomiary wydajności gazociągów, próbna eksploatacja, zabiegi intensyfikacji, remonty itp. Ilości gazu, jakie mogą przedostać się do atmosfery w ww. przypadkach są niewielkie i przy zastosowaniu odpowiednich zabezpieczeń nie powinny stworzyć poważnego zagrożenia pożarowego i wybuchowego.  inne zagrożenia urbanistyczne – przebiegające przez teren powiatu magistrale gazu pod wysokim ciśnieniem, stacje redukcyjne gazu z wysokiego na średnie ciśnienie i średniego na niskie oraz napowietrzne linie energetyczne wysokiego i średniego napięcia przebiegające przez tereny leśne, wzdłuż torów i w sąsiedztwie stacji transformatorowych oraz duże transformatory.

Zadania koordynacji m.in. prac związanych z poważnymi awariami i ewentualnie powstałymi zagrożeniami regulują stosowne procedury na szczeblu powiatowym, w powiązaniu z działaniem służb ratowniczych (strażą pożarną, policją, pogotowiem ratunkowym, pogotowiem energetycznym, pogotowiem gazowym, pogotowiem wodociągowo-kanalizacyjnym). Powinny być one zawarte w Powiatowym Planie Reagowania Kryzysowego. Działania ratownicze prowadzone na terenie Powiatu Górowskiego realizują jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz Ochotniczych Straży Pożarnych. Część z nich włączona jest do Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego.

Tabela 51. Jednostki OSP na terenie Powiatu Górowskiego (w tym włączone do KSRG). Lp. Gmina OSP 1. Stara Góra (KSRG) 2. Osetno (KSRG) 3. Chróścina 4. Góra Czernina 5. Radosław 6. Ryczeń 7. Wierzowice Małe 8. Jemielno (KSRG) 9. Luboszyce (KSRG) 10. Irządze 11. Jemielno Daszów 12. Lubów 13. Psary 14. Smolne 15. Niechlów (KSRG) 16. Niechlów Bełcz Wielki 17. Naratów

134

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

18. Siciny 19. Wroniniec 20. Wronów 21. Żuchlów 22. Wąsosz (KSRG) 23. Czeladź Wielka (KSRG) 24. Dochowa Wąsosz 25. Lubiel 26. Płoski 27. Rudna Wielka

KRAJOWY SYSTEM RATOWNICZO - GAŚNICZY - to integralna część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmująca, w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. System ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje i straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współpracować w akcjach ratowniczych. Podstawową zasadą funkcjonowania KSRG jest umożliwienie każdemu podmiotowi mogącemu realizować lub wspomagać działania ratownicze współpracy z systemem w ramach jego struktury organizacyjnej bądź jako podmiot wspomagający działania systemu. KSRG tworzą i koordynują jego funkcjonowanie, według prymatu terytorialnego, następujące organy władzy: - wójt (burmistrz lub prezydent miasta)w zakresie zadań ustalonych przez wojewodę; - starosta, który określa zadania i kontroluje wykonywanie zadań na obszarze powiatu, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska lub mienia - na podstawie przepisów o stanie klęski żywiołowej - zarządza przy pomocy powiatowego zespołu reagowania kryzysowego; - wojewoda, który określa zadania i kontroluje ich wykonanie na obszarze województwa, w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia - na podstawie przepisów o stanie klęski żywiołowej, zarządza systemem przy pomocy wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego. Działania prowadzone na obszarze kraju są koordynowane przez Komendanta Głównego PSP Szefa OCK, który jest organem administracji rządowej szczebla centralnego w sprawach organizacji systemu. Nadzór nad całym KSRG sprawuje minister spraw wewnętrznych i administracji. Komendy PSP i podmioty KSRG są narzędziem wojewody i starosty do realizacji zadań z zakresu szeroko rozumianej ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa, a także zadań z zakresu ochrony ludności.

9.7.1. Cel średniookresowy do 2018 r.

Zmniejszanie ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej przez nadzór nad wszystkimi instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami takiej awarii

Kierunki działań:

Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej dla ogółu Straż Pożarna społeczeństwa dotyczącej zasad postępowania w razie wystąpienia poważnej awarii, w celu ukształtowania właściwych postaw i zachowań Promowanie systemu ubezpieczeń ekologicznych dla obiektów i Organizacje pozarządowe działań, które w sytuacji awaryjnej będą wymagać sfinansowania działań ratowniczych i naprawczych 135

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Monitoring potencjalnych sprawców poważnych awarii pod kątem WIOŚ Wrocław spełniania przez nich wymogów bezpieczeństwa i prewencji Opracowanie programu zapobiegania poważnym awariom Właściciel zakładu Opracowanie planu operacyjno – ratowniczego na wypadek zaistnienia Straż Pożarna poważnej awarii Utrzymywanie w gotowości służb ratowniczych na wypadek zaistnienia Straż Pożarna poważnej awarii

9.8. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii

Stan wyjściowy: „Zgodnie z przepisami unijnymi, udział energii pochodzącej z OZE w bilansie energii finalnej w 2020 r. ma wynieść dla Polski 15 proc. W przygotowanym w Ministerstwie Gospodarki dokumencie pn.: „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku”, który w dniu 10 listopada 2009 r. został przyjęty przez Radę Ministrów, zawarto główne cele dotyczące rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Raport pokazuje główne cele realizacji zobowiązań Polski zawartych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Obejmują one m.in.: - wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15 proc. w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych, - ochronę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biologiczną, - wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa, - zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Szczegółowe wytyczne zawarte są ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. (tekst jednolity ze zmianami) (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, Nr 104, poz. 708, Nr 158, poz. 1123 i Nr 170, poz. 1217, z 2007 r. Nr 21, poz. 124, Nr 52, poz. 343, Nr 115, poz. 790 i Nr 130, poz. 905, z 2008 r. Nr 180, poz. 1112 i Nr 227, poz. 1505, z 2009 r. Nr 3, poz. 11, Nr 69, poz. 586, Nr 165, poz. 1316, Nr 215, poz. 1664, z 2010 r. Nr 21, poz. 104 i Nr 81, poz. 530 oraz z 2011 r. Nr 135, poz. 789 i Nr 205, poz. 1208)” Rodzaje energii odnawialnej: 1. energia biomasy, 2. energia geotermalna, 3. energia słoneczna, 4. energia wiatru, 5. energia wodna, 6. energia otoczenia, 7. energia fal morskich, przypływów i odpływów, 8. inne.

Energia biomasy Biomasa może być używana na cele energetyczne w procesach bezpośredniego spalania biopaliw stałych (drewna, słomy) i gazowych w postaci biogazu lub przetwarzana na paliwa ciekłe (olej, alkohol). W warunkach polskich, w najbliższej perspektywie można spodziewać się znacznego wzrostu zainteresowania wykorzystaniem biopaliw stałych - drewna, słomy, upraw energetycznych.

136

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Na terenie Powiatu Górowskiego uprawy roślin energetycznych prowadzone są w ograniczonym zakresie, choć położenie i gospodarka rolna powiatu stwarzają potencjalne możliwości wykorzystania słomy oraz upraw roślin energetycznych. Obecnie na terenie powiatu znajdują się następujące obiekty wykorzystujące biomasę: - Gmina Wąsosz – 3 kotłownie na biomasę o łącznej mocy 350 kW w budynkach użyteczności publicznej (2x130, 90), - Gmina Jemielno – kotłownia na biomasę o mocy 1 MW w budynku użyteczności publicznej. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że inwestorzy zainteresowani budową biogazowni rolniczych na Dolnym Śląsku powinni najpoważniej rozważać możliwosci ulokowania inwestycji w trzech obszarach: - na południe od Wrocławia na Nizinie Śląskiej, zwłaszcza w gminach: Udanin, Kostomłoty, Kąty Wrocławskie, Kobierzyce, Żórawina, Święta Katarzyna, Borów i Domaniów, - wokół Legnicy, zwłaszcza w gminach wiejskich: Chojnów, Złotoryja, Chocianów, Lubin a także w Kunicach, Krotoszycach, Legnickim Polu, - na północy województwa, w gminach graniczących z Wielkopolską: Góra, Wąsosz, Żmigród i Milicz.

Korzyści z energetycznego wykorzystania biomasy: Biopaliwa, w szczególności odpady drzewne, zrębki, brykiety i pelety różnego pochodzenia mogą być spalane w mieszaninie jak też współspalane z innymi paliwami stałymi: miałem węglowym, torfem zarówno w konwencjonalnych kotłach rusztowych, paleniskach fluidalnych oraz mogą być poddawane gazyfikacji w mieszaninie. W przypadku bezpośredniego spalania mieszanie paliw odbywa sie zwykle przed podaniem do paleniska. Natomiast w niektórych systemach gazyfikacji paliwa podawane są oddzielnymi systemami. Domieszka biopaliw stanowić może zwykle 10 - 15 % całkowitej ilości paliwa. Ponadto technologie spalania odpadów komunalnych pozwalają także na współspalanie biopaliw przez co uzyskiwane jest podniesienie wartości opałowej paliwa i zwiększenie efektywności energetycznej procesu oraz przyczynia się do zmniejszenia zanieczyszczenia efektu spalania.

Energia wiatru Wykorzystanie energii odnawialnej ściśle regulują przepisy narzucone przez Unię Europejską, która nakazuje wykorzystywać energię odnawialną. Energetyka wiatrowa w Polsce jest dopiero u progu rozwoju. Coraz to większe zainteresowanie często jednak nie idzie w parze z wiedzą na temat tego typu przedsięwzięć i sposobie ich realizacji. Jest to o tyle niepokojące, ze wielu inwestorów posiadając odpowiednie środki może wstrzymać się od wybudowania parku wiatrowego i stracić po pierwsze okazje do zainwestowania swoich pieniędzy, po drugie zaś zaufanie do samej idei inwestowania w energetykę wiatrowa. Dlatego tez ocena potencjału energetycznego wiatru dla miejsca lokalizacji przyszłej elektrowni wiatrowej jest jednym z pierwszych, niezbędnych kroków w realizacji całej inwestycji. Dla terytorium naszego kraju nie istnieją gotowe mapy wiatru przydatne dla energetyki wiatrowej, które można by wykorzystać przy planowaniu terenu posadowienia turbin. Na terenie Powiatu Górowskiego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego umieszczane są tereny przeznaczone pod lokalizację farm wiatrowych: - Góra – MPZP Farma Wiatrowa Góra – Zachód (część gruntów w obrębach: Gola Górowska, Góra, Jastrzębia, Osetno, Rogów Górowski, Ryczeń, Sławęcice, Stara Góra i Strumienna) – 12 szt. – część MPZP w obrębach Jastrzębia i Strumienna oraz płn część obrębu Rogów Górowski – lokalizacja w obszarze najmniej konfliktowym (kategoria IV).

Energia elektryczna wyprodukowana w siłowniach wiatrowych uznawana jest za energię czystą, proekologiczną, gdyż nie emituje zanieczyszczeń materialnych do środowiska ani nie generuje gazów szklarniowych. Siłownia wiatrowa ma jednakże inne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze i ludzkie, które bezwzględnie należy mieć na uwadze przy wyborze lokalizacji. Dlatego tez lokalizacja siłowni i farm wiatrowych podlega pewnym ograniczeniom. Jest rzeczą ważną, aby w pierwszej fazie prac tj. planowania przestrzennego w gminie zakwalifikować bądź wykluczyć miejsca lokalizacji w aspekcie wymagań środowiskowych i innych. W ten sposób postępując uniknie się zbędnych kosztów, straty czasu oraz otwartego konfliktu z mieszkańcami i ekologami. Wstępna analiza lokalizacyjna powinna obejmować określenie minimalnej odległości 137

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 od siedzib ludzkich w aspekcie hałasu (w tym infradźwięków), wymogi ochrony krajobrazu w odniesieniu do obszarów prawnie chronionych np. parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody itp., oraz wymogi ochrony środowiska przyrodniczego, w aspekcie siedlisk zwierzyny i ptactwa, tras przelotu ptaków. Na etapie opracowywania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów przeznaczonych pod lokalizację farm wiatrowych lub przed uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla lokalizacji farm wiatrowych należy przeprowadzić roczny monitoring awifauny i nietoperzy, zgodnie z „Wytycznymi w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki” rekomendowanymi m.in. przez Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej oraz zgodnie z „Tymczasowymi wytycznymi dotyczącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze na 2009r.”. Lokalizacja farm wiatrowych będzie możliwa wyłącznie w przypadku, gdy roczny monitoring nie wykaże znaczącego negatywnego wpływu planowanej inwestycji na ptaki i nietoperze.

Rysunek 19. Przewidywana lokalizacja farm wiatrowych w MPZP gmin Powiatu Górowskiego.

Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego WBU Wrocław.

Energia wodna: W naszym kraju udział energetyki wodnej w ogólnej produkcji energii elektrycznej wynosi zaledwie 1,5%. Teoretyczne zasoby hydroenergetyczne naszego kraju wynoszą ok. 23 tys. GWh rocznie. Zasoby techniczne szacuje się na ok. 13,7 tys. GWh/rok. Wielkość ta to niemal 10% energii elektrycznej produkowanej w naszym kraju. Powyższe dane obejmują jedynie rzeki o znaczących przepływach. Przy uwzględnieniu pozostałych rzek, kwalifikujących się jedynie do budowy małych elektrowni wodnych (MEW), ich wartość jeszcze wzrośnie. Na terenie Powiatu Górowskiego nie funkcjonują małe elektrownie wodne.

Energia geotermalna Energia geotermalna – jest zawarta w wodach, parach wodnych i otaczających je skałach. Zasoby te są w Polsce ogromne i są odnawialne wtedy, gdy po wykorzystaniu ciepła z pobranej wody z powrotem włączane są do miejsca pobrania.

138

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Pod względem energetycznym najlepiej jest eksploatować wody wysokotemperaturowe, jednak występują one zwykle bardzo głęboko, nawet na głębokościach poniżej 3000m. Słabe rozpoznanie głębokich zbiorników geotermalnych przy planowaniu ich eksploatacji wiąże się z ryzykiem finansowym. Wykorzystanie wód średnio i niskotemperaturowych, z uwagi na mniejszą głębokość występowania zbiorników (1500–2000m) niesie ze sobą mniejsze ryzyko, ale jest też energetycznie mniej korzystne. Na terenie Powiatu Górowskiego energia geotermalna nie jest wykorzystywana.

Energia słońca Najbardziej popularnymi metodami pozyskiwania energii z promieniowania słonecznego są systemy fototermiczne, wykorzystujące tzw. kolektory słoneczne oraz systemy fotowoltaiczne, przetwarzające promieniowanie słoneczne bezpośrednio na energię elektryczną. Zasoby energii słonecznej są wystarczające do zaspokojenia wszystkich potrzeb w zakresie produkcji cieplej wody użytkowej w okresie letnim i ok. 50÷60 % tych potrzeb w okresie wiosenno – jesiennym. Energię słoneczną wykorzystuje się w: 1) kolektorach słonecznych, 2) instalacjach fotowoltaicznych, 3) oświetleniu solarnym, 4) sygnalizacji solarnej. Miejscem użytkowania energii solarnej są przede wszystkim budynki mieszkalne, usługowe, rekreacyjne użyteczności publicznej. Zważywszy, że liczba użytkowników energii solarnej może być bardzo duża na terenie województwa, ilość uzyskanej energii w technologii solarnej może mieć znaczny wpływ na poprawę lokalnych warunków środowiskowych, przede wszystkim stanu powietrza. Obecne instalacje są nieliczne, nie mają one znaczenia w gospodarce energetycznej poszczególnych gmin, Powiatu Górowskiego i województwa, można je traktować jako obiekty referencyjne przyszłych instalacji.

Energia otoczenia: Ziemia nagrzewana promieniami słonecznymi stanowi niewyczerpane źródło energii cieplnej o niskiej temperaturze. Ciepło z otoczenia, np. z gruntu czy z wody może być wykorzystane po przetworzeniu do celów grzewczych. Temperatura gruntu na głębokości 15 metrów przez cały rok jest stała i wynosi ok. 10 stopni C, a wód gruntowych od 8 do 12 stopni C. Urządzenia, które pobierają ciepło z otoczenia i podnoszą je do poziomu temperatury wymaganej dla celów grzewczych nazywane są "pompami ciepła". Jest wiele rodzajów systemów grzewczych z wykorzystaniem pomp ciepła i chociaż charakteryzują się one dużymi kosztami inwestycyjnym, to stają się coraz bardziej popularne, ze względu na bardzo wysoką sprawność energetyczną, rzędu 300 - 400%.

9.8.1. Cel średniookresowy do 2018 r.

Promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Kierunki działań: Zadania własne i koordynowane: Jednostka Rodzaj zadania odpowiedzialna Upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach Gminy, Powiat technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych Górowski, Organizacje rodzajów odnawialnych źródeł energii pozarządowe Gminy, Powiat Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne Górowski, Organizacje źródła energii pozarządowe

139

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

10. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA 2011 – 2014. Tabela 52. Zadania służące do realizacji celów priorytetowych oraz nakłady inwestycyjne Powiatu Górowskiego w latach 2011-2014 (na podstawie Wieloletniej Prognozy Finansowej Powiatu Górowskiego i Gmin z terenu Powiatu) Cel Instytucja Źródła Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Kierunek działań średniookresowy koordynująca finansowania 2011 2012 2013 2014 RAZEM: Ochrona przyrody Finansowanie zadań z zakresu i krajobrazu nadzoru nad gospodarka leśną w Starostwo Budżet lasach nie stanowiących własności 30 000 20 000 20 000 20 000 90 000 Powiatowe w Górze powiatu Skarbu Państwa oraz sporządzenia uproszczonych planów urządzenia lasów i inwentaryzacja. Zagospodarowanie strefy Gmina Góra Budżet gminy wypoczynku - park ul. Sportowa- 350 000 - - - 350 000 Mickiewicza Budowa strefy wypoczynku - park Gmina Góra Budżet gminy ul. Świętosławy w m. Góra - 20 000 - - - 20 000 dokumentacja techniczna Zagospodarowanie pustych i zdegradowanych przestrzeni 1 218 Budżet gminy publicznych w Górze. Rewitalizacja Gmina Góra 159 620 - - - 272 128 Inne środki etap I - odtworzenie zabytkowej 111 290 studni na skrzyżowaniu ulic Małej i Staromiejskiej w Górze Zakup kwiatów i nasion na gminne Gmina Niechlów Budżet gminy 10 200 - - - 10 200 tereny zieleni

Gmina Niechlów Budżet gminy Zakup matek pszczelich 2 000 - - - 2 000

Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Miasto Wąsosz Budżet miasta 60 000 - - - 60 000 w Wąsoszu Ochrona zieleni i Utrzymanie zieleni i ochrona powietrza Budżet powietrza atmosferycznego z Powiat Górowski 150 000 - - - 150 000 atmosferycznego powiatu wpływów z tytułu ochrony środowiska Ochrona Dotacja dla Gminy Góra na Budżet powietrza Powiat Górowski współfinansowanie modernizacji 5 000 - - - 5 000 powiatu atmosferycznego i ulicy Witosa w Górze.

140

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Cel Instytucja Źródła Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Kierunek działań średniookresowy koordynująca finansowania 2011 2012 2013 2014 RAZEM: ochrona przed Poprawa jakości komunikacji w Gmina Góra Budżet gminy 442 270 - - - 442 270 hałasem obrębie ul. Piastów w m. Góra Modernizacja drogi gminnej w m. Gmina Góra Budżet gminy 700 000 - - - 700 000 Glinka Poprawa jakości komunikacji w Gmina Góra Budżet gminy 110 000 - - - 110 000 obrębie ul. Staromłyńskiej Kompleksowe uzbrojenie terenów inwestycyjnych przy ulicy Witosa w Gmina Góra Budżet gminy miejscowości Góra - etap I 3 746 300 - - - 3 746 300 Przebudowa części drogi ul. Witosa w m. Góra Gmina Góra Budżet gminy Budowa drogi ul. Dąbrówki - etap II 380 000 - - - 380 000 Budowa drogi ul. Cisowa w m. Gmina Góra Budżet gminy 83 000 - - - 83 000 Góra - II etap Powiat Górowski Budżet 74 096 170,64 wraz z powiatem powiatowy Budowa mostu na rzece Odrze w - - - 105 036 627,29 lubińskim w tym ciągu drogi wojewódzkiej nr 323 30 940 456,65 środki unijne Gmina Jemielno Budżet gminy Rekultywacja drogi w m. Lubów 85 000 - - - 85 000 Gmina Jemielno Budżet gminy Rekultywacja drogi w m. Daszów 30 000 - - - 30 000 Ochrona gruntów Terenowy Fundusz Badania gruntów w Powiecie Powiat Górowski Ochrony 40 000 - - - 40 000 Górowskim. Gruntów Rolnych Edukacja Województwo ekologiczna Dolnośląskie Powiaty: bolesławiecki, Budżet głogowski, wojewódzki 23 265 556,87 Pracownia przyrodnicza w każdej górowski, jaworski, w tym - - - 39 551 446,68 gminie jeleniogórski, środki unijne 16 285 889,81 kamiennogórski, legnicki, lubański, lubiński, lwówecki, Miasto Jelenia

141

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Cel Instytucja Źródła Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Kierunek działań średniookresowy koordynująca finansowania 2011 2012 2013 2014 RAZEM: Góra, Miasto Legnica, Ochrona wód Zakup urządzeń do modernizacji Gmina Góra Budżet gminy 550 000 - - - 550 000 powierzchniowych stacji uzdatniania wody i podziemnych Budowa sieci wodociągowej rejon Gmina Góra Budżet gminy ul. Starogórska - Leśna II w m. 190 000 - - - 190 000 Góra - III etap Gmina Góra Budżet gminy Uzbrojenie terenu - osiedle Lipowa 200 000 2 000 000 2 200 000 Budowa parkingu przy Ośrodku Gmina Góra Budżet gminy Rehabilitacji Dzieci 80 000 - - - 80 000 Niepełnosprawnych w m. Góra Budowa kanalizacji sanitarnej rejon Gmina Góra Budżet gminy 667 000 - - - 667 000 ul. Starogórska-Leśna II - etap III Budowa kanalizacji deszczowej w Gmina Góra Budżet gminy 25 000 - - - 25 000 obrębie ul. Staromłyńskiej Budowa kanalizacji deszczowej w Gmina Góra Budżet gminy 81 130 - - - 81 130 obrębie ul. Piastów w m. Góra Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Gmina Góra Budżet gminy Góra oraz wsi Kłoda Górowska - I 1 265 000 - - - 1 265 000 etap. Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Budżet gminy 875 000 Gmina Góra Góra oraz wsi Kłoda Górowska - II - - - 3 500 000 Inne środki 2 625 000 etap. Budowa kanalizacji deszczowej na parkingu przy Ośrodku Rehabilitacji Gmina Góra Budżet gminy 20 000 - - - 20 000 Dzieci Niepełnosprawnych w m. Góra Budowa kanalizacji deszczowej na Gmina Góra Budżet gminy parkingu przy ul. 11 listopada w m. 10 000 - - - 10 000 Góra - II etap Kompleksowe uzbrojenie terenów inwestycyjnych przy ulicy Witosa w Gmina Góra Budżet gminy miejscowości Góra - etap I Budowa 1 035 200 - - - 1 035 200 sieci kanalizacji deszczowej ul. Witosa w m. Góra

142

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Dotacja dla samorządu Gmina Góra Budżet gminy województwa na utrzymanie Rowu 6 000 - - - 6 000 Śląskiego Budżet miasta Budowa sieci wodociągowej dla 1 463 717,67 Miasto Wąsosz w tym miejscowości Ługi, Unisławice, - - - 2 378 113,83 środki unijne Bartków 914 396,16 Budżet miasta 7 692 357,52 Rozbudowa oczyszczalni ścieków Miasto Wąsosz w tym - - - 12 218 702,40 w Wąsoszu przy ul. Rzemieślniczej środki unijne 4 526 344,88 Budżet miasta Budowa kanalizacji sanitarnej w Miasto Wąsosz w tym 3 228 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 5 228 000 Wąsoszu środki unijne Dotacje do przydomowych Miasto Wąsosz Budżet miasta 50 000 - - - 50 000 oczyszczalni ścieków Województwo Dolnośląskie (Dolnośląski Zarząd Melioracji i Budżety Urządzeń Wodnych 3 849 683,10 powiatowe Magazyny przeciwpowodziowe - we Wrocławiu) - - - 6 932 229,92 w tym modernizacja, woj. dolnośląskie Powiaty: 3 082 546,82 środki unijne bolesławiecki, górowski, jaworski, lwówecki, wrocławski Budżet gminy Budowa oczyszczalni i kanalizacji Pożyczki i Gmina Niechlów sanitarnej w miejscowości 220 000 - - - 220 000 kredyty Niechlów – I etap inne Budżet Gminy Budowa kanalizacji sanitarnej w Gmina Niechlów w tym miejscowości Niechlów – II etap 140 000 - 140 000 środki unijne (ulica Tylna, część ul. Głogowskiej) Remonty i modernizacja Gmina Niechlów Budżet Gminy 15 000 10 000 5 000 - 30 000 oczyszczalni ścieków w Naratowie Remonty i modernizacja sieci Gmina Niechlów Budżet Gminy 20 000 21 000 22 000 - 63 000 wodociągowej w Gminie Niechlów Budżet Gminy Budowa kanalizacji sanitarnej w Gmina Niechlów w tym miejscowości Niechlów – ul. 100 000 - 100 000 środki unijne Leszczyńska, Krótka

143

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Budżet Gminy Budowa kanalizacji sanitarnej we Gmina Niechlów w tym 756 000 - 756 000 wsi Żuchlów środki unijne Opracowanie dokumentacji projektowej budowy kanalizacji Gmina Jemielno Budżet Gminy 220 000 - - - 220 000 sanitarnej dla miejscowości Luboszyce, Kietlów, Jemielno Budowa bezenergetycznej Budżet Gminy 830 844 Gmina Jemielno roślinno-stawowe oczyszczalni - - - 2 128 000 Inne źródła 1 297 156 ścieków w m. Luboszyce Dotacje na budowę przydomowych Gmina Jemielno Budżet Gminy 10 000 - - - 10 000 oczyszczalni ścieków Miasto Wąsosz Budżet miasta Budowa wodociągu w m. Ostrawa 294 175 - - - 294 175 Ochrona Modernizacja budynku powietrza Gmina Góra Budżet Gminy komunalnego w m. Góra ul. 30 000 - - - 30 000 Wrocławska Modernizacja budynku Gmina Góra Budżet Gminy 59 700 - - - 59 700 komunalnego w m. Szedziec Wymiana pokrycia dachowego na Gmina Góra Budżet Gminy budynku komunalnym w m. Góra 35 500 - - - 35 500 ul. Głogowska Wymiana pokrycia dachowego na Gmina Góra Budżet Gminy budynku komunalnym w m. Góra 25 500 - - - 25 500 ul. Żeromskiego Wymiana pokrycia dachowego na Gmina Góra Budżet Gminy budynku komunalnym w m. 26 000 - - - 26 000 Grabowno Wykonanie elewacji na budynku Gmina Góra Budżet Gminy komunalnym w m. Góra ul. 11 300 - - - 11 300 Wrocławska Modernizacja poddasza w budynku Gmina Góra Budżet Gminy 50 000 - - - 50 000 Urzędu Miasta i Gminy Gora Modernizacja budynku Szkoły Budżet Gminy 227 500 Gmina Góra Podstawowej nr 1 w Gorze przy ul. - - - 650 000 Inne środki 422 500 Konopnickiej Lokalny Program Rewitalizacji - 49 680 Budżet Gminy Gmina Góra Modernizacja Szkoły Podstawowej 1 705 309 - - - 2 893 284 Inne środki Nr 3 przy ul. Podwale w Górze 1 138 295 Modernizacja świetlicy w m. Gmina Góra Budżet Gminy 50 000 - - - 50 000 Borszyn Wielki

144

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Modernizacja oświetlenia ulicznego Miasto Wąsosz Budżet miasta 200 000 200 000 - - 400 000 na terenie gminy Wąsosz Zakup i montaż solarów - sala Miasto Wąsosz Budżet miasta 7 000 - - - 7 000 gimnastyczna w Wąsoszu Gospodarka Budżet odpadami Starostwo Powiatowy, Prowadzenie działań edukacyjno- Powiatowe, Gminy, Budżety informacyjnych, mających na celu podmioty zajmujące Gmin, środki podniesienie świadomości 25 000 25 000 25 000 25 000 100 000 się gospodarką własne ekologicznej z zakresu gospodarki odpadami na podmiotów odpadami terenie powiatu zbierających odpady Budżety Gminy, podmioty Gmin, środki zajmujące się Intensyfikacja działań na rzecz własne selektywnej zbiórki surowców gospodarką 25 000 25 000 25 000 25 000 100 000 podmiotów wtórnych na terenie odpadami na zbierających poszczególnych gmin powiatu terenie powiatu odpady Gminy, podmioty Budżety zajmujące się Gmin, środki gospodarką własne Zbiórka oraz zagospodarowanie odpadami na - 25 000 50 000 50 000 125 000 podmiotów odpadów biodegradowalnych terenie powiatu, zbierających właściciele odpady nieruchomości Gminy, podmioty Budżety zajmujące się Gmin, środki gospodarką Zbiórka odpadów niebezpiecznych własne odpadami na pochodzących ze strumienia 15 000 25 000 50 000 50 000 140 000 podmiotów terenie powiatu, odpadów komunalnych zbierających sklepy, apteki, odpady placówki medyczne Środki własne Gminy, podmioty wytwórców zajmujące się odpadów oraz Zbiórka odpadów gospodarką 15 000 25 000 50 000 50 000 140 000 podmiotów wielkogabarytowych odpadami na zbierających terenie powiatu odpady

145

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018 Gminy, podmioty Koszty zajmujące się Środki własne ponoszone Zbiórka odpadów remontowo – gospodarką wytwórców przez - - - budowlanych odpadami na odpadów wytwórców terenie powiatu odpadów Powiatowy Lekarz Weterynarii, Gminy, Wojewódzki Zorganizowanie systemu zbiórki Inspektorat Ochrony i transportu odpadów zwierzęcych Środowiska, Budżety Gmin 25 000 25 000 25 000 25 000 100 000 z terenów podlegających podmioty zajmujące poszczególnym gminom powiatu się gospodarką odpadami zwierzęcymi Środki własne Właściciele Usuwanie i rekultywacja „dzikich” właścicieli Koszty ponoszone przez właścicieli nieruchomości nieruchomości wysypisk odpadów nieruchomości Budżety Wykonanie pełnej inwentaryzacji Gmin, Gminy wyrobów azbestowych na terenie - 40 000 40 000 Ministerstwo poszczególnych gmin powiatu Gospodarki Środki z WFOŚiGW, WFOŚiGW, Dofinansowanie do usuwania Starostwo Budżet wyrobów zawierających azbest - 20 000 20 000 20 000 60 000 Powiatowe, Gminy Powiatowy, Budżety Gmin

146

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

11. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU. Monitoring prowadzonej polityki ochrony środowiska oznacza, że realizacja Programu będzie podlegała ocenie w zakresie: 1. stopnia wykonania przyjętych zadań, 2. stopnia realizacji założonych celów 3. analizy przyczyn powstałych rozbieżności. Wyniki oceny stanowić będą podstawę kolejnej aktualizacji programu. Propozycja aktualizacji winna być formułowana przy znaczącym udziale systemu. System oceny realizacji programu powinien być oparty na odpowiednio dobranych wskaźnikach presji, stanu i reakcji, pozwalających całościowo opisać zagadnienie polityki ochrony środowiska i zarazem dających możliwość porównań międzyregionalnych. System tworzyć będą: 1. wskaźnik presji na środowisko, wskazujące główne źródła problemów i zagrożeń środowiskowych, odnoszących się do tych form działalności, które zmniejszają ilość i jakość zasobów (np. emisja zanieczyszczeń do środowiska, ilość odpadów gromadzonych na składowiskach, tempo eksploatacji zasobów środowiska). 2. wskaźniki stanu środowiska, odnoszące się do jakości środowiska i jego zasobów, pozwalające na ocenę zachodzących zmian (np. lesistość, udział gruntów rolnych), 3. wskaźniki reakcji (działań ochronnych), pokazujące działania podejmowane w celu poprawy jakości środowiska lub złagodzenia antropresji na środowisko (np. procent mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków, udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni województwa, powierzchnia gruntów zrekultywowanych, wydatki na ochronę środowiska). Do określenia powyższych wskaźników wykorzystywane są przede wszystkim informacje Głównego Urzędu Statystycznego oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Dane podano według stanu za rok 2010. Listę proponowanych wskaźników dla Powiatu Górowskiego przedstawiono w tabeli poniżej:

Tabela 53. Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu ochrony środowiska Powiatu Górowskiego.

Lp. Wskaźnik Jednostka/rok Ochrona przyrody i krajobrazu 1. Powierzchnia prawnie chroniona – ogółem ha 2. Obszary NATURA 2000 szt. 3. Parki krajobrazowe szt. 4. Rezerwaty szt. 5. Obszary chronionego krajobrazu szt. 6. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe szt. 7. Użytki ekologiczne szt. 8. Pomniki przyrody szt. Lasy 9. Lesistość powiatu Gleby 11. Powierzchnia terenów zdegradowanych i zdewastowanych ha 12. Powierzchnia terenów zrekultywowanych ha Zasoby wodne 13. Jakość wód podziemnych Wg obowiązującej klasyfikacji 14. Jakość wód powierzchniowych Wg obowiązującej klasyfikacji Gospodarka wodno-ściekowa 15. Długość kanalizacji sanitarnej km 16. Długość sieci wodociągowej km 17. Liczba oczyszczalni ścieków szt. 18. Stosunek dł. sieci kanalizacyjnej do wodociągowej - Ochrona powietrza atmosferycznego 23. Klasyfikacja strefy, w której leży powiat wg obowiązującej klasyfikacji (dane WIOS) 147

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Lp. Wskaźnik Jednostka/rok 24. Substancje, których stężenia przekroczyły wartości dopuszczalne lista substancji lub wartości dopuszczalne powiększone o margines tolerancji w monitorowanych wg strefie, której leży Powiat obowiązujących przepisów (dane WIOS) Ochrona przed hałasem 29. Miejsca gdzie poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne wg Lokalizacja obowiązujących przepisów 30. Długość wybudowanych ekranów akustycznych m/rok 31. Udział podmiotów nie spełniających wymagań w zakresie emisji hałasu w szt/szt ogólnej liczbie kontrolowanych Promieniowanie elektromagnetyczne 32. Miejsca gdzie poziom pól elektromagnetycznych przekracza wartości lokalizacja dopuszczalne wg obowiązujących przepisów Edukacja ekologiczna 34. Długość ścieżek przyrodniczych km 35. Liczba interwencji zgłaszanych przez mieszkańców dot. zagrożeń dla szt/rok środowiska 36. Ilość akcji, kampanii edukacyjnych przeprowadzonych w powiecie szt./rok Poważane awarie 35. Liczba poważnych awarii przemysłowych w ciągu roku szt. Liczba poważnych awarii podczas transportu substancji niebezpiecznych szt.

Dla prawidłowej realizacji monitoringu wykonalności celów, priorytetów i zadań programu ochrony środowiska Powiatu Górowskiego niezbędna jest okresowa wymiana informacji pomiędzy Starostwem Powiatowym, Urzędami Gmin oraz Urzędem Marszałkowskim i innymi organami i instytucjami, dotycząca stanu komponentów środowiska oraz stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zadań (w tym w szczególności zadań gmin). Przewiduje się wymianę ww. informacji w sposób zorganizowany – w ustalonej formie pisemnej lub elektronicznej (sprawozdawczość okresowa).

148

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

12. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Nadzór nad realizacją programu w praktyce oznacza określenie zasad zarządzania nim wraz z ustaleniem mechanizmu monitorowania jego realizacji. Program Ochrony Środowiska Powiatu Górowskiego jest dokumentem o charakterze strategicznym. Stanowi instrument wspomagający realizację prawa miejscowego, pozostając w ścisłym związku z planami zagospodarowania przestrzennego, decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania oraz decyzjami związanymi z realizacją przedsięwzięć w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami, rozwojem terenów zielonych i innych. Kierownictwo posiada kompetencje pozwalające mu realizować zawarte w programie cele i zadania. Aby jednak ta realizacja przebiegała spójnie z polityką regionalną konieczne jest przygotowanie struktur administracyjnych do ścisłej współpracy z organami dysponującymi znacznie szerszymi uprawnieniami wynikającymi z ich kompetencji.

Organ wykonawczy powiatu w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza powiatowy program ochrony środowiska, który podlega zaopiniowaniu poprzez organ wykonawczy województwa. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim. Są to: podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące, podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, społeczność powiatu (gmin) jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu.

Główna odpowiedzialność za realizację programu spoczywa na Staroście, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania programu. W praktyce Starosta może wyznaczyć koordynatora wdrażania programu. Zadaniem koordynatora jest ścisła współpraca ze Starostą i Radą Powiatu oraz przedstawianie im okresowych sprawozdań z realizacji programu. Rada Powiatu współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego oraz z samorządami gminnymi. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na realizację zadań programu (poprzez WFOŚiGW). Ponadto Rada Powiatu współdziała z instytucjami administracji rządowej, w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (WIOŚ), prowadzą monitoring wód (RZGW). Władze powiatu mogą być wspierane przez Zespół Konsultacyjny, który może być powołany spośród przedstawicieli lokalnych społeczności samorządowych zaangażowanych już w proces tworzenia projektu programu poprzez udział w sesjach warsztatowych i spotkaniach roboczych. Zadaniem Zespołu Konsultacyjnego mogłoby być nadzorowanie procesu wdrażania programu oraz uzgadnianie współpracy w realizacji poszczególnych zadań. Spotkania Zespołu Konsultacyjnego powinny odbywać się co najmniej dwa razy w roku. W niektórych pracach Zespołu Realizacji Programu powinny także uczestniczyć podmioty gospodarcze realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi w programie.

149

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

Rysunek 20. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska.

Rada Powiatu

Starosta Marszałek, Zarząd Koordynator programu Województwa

Instytucje kontrolujące Zespół Realizacji Programu

Instytucje finansujące Jednostki realizujące przedsięwzięcia

Odbiór społeczny programu

Tabela 54. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem. Główne działania w latach 2010- Instytucje Lp. Zagadnienie 2013 uczestniczące 1. Wdrażanie programu Raporty o wykonaniu POŚ (2011, Powiat Górowski, ochrony środowiska 2013) Inne jednostki wdrażające Program Wspieranie finansowe samorządów, FOŚiGW, zakładów, instytucji, organizacji Fundusze celowe, wdrażających program Fundusze UE 2. Edukacja ekologiczna, Rozwój różnorodnych form edukacji Powiat Górowski, Komunikacja ze ekologicznej w oparciu o instytucje Zarząd społeczeństwem, zajmujące się tym zagadnieniem - województwa System informacji o Realizacja zapisów ustawy dot. WIOŚ, środowisku dostępu do informacji o środowisku i Organizacje jego ochronie. Większe wykorzystanie pozarządowe mediów (prasa, telewizja, internet) w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów 3. Monitoring stanu Zgodnie z wymaganiami ustawowymi WIOŚ, WSSE, środowiska Informacje o stanie środowiska w RZGW, Marszałek, gminie Powiat Górowski

150

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

13. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU Realizacja programu wdrażania wymagań ochrony środowiska Unii Europejskiej jest zadaniem trudnym i kosztownym. Trudności wynikać będą nie tylko z problemów technicznych i organizacyjnych, ale także ograniczonej płynności finansowej polskich przedsiębiorstw, co utrudniać będzie pozyskiwanie środków finansowych na niezbędne inwestycje. Znaczna część kosztów dostosowania obciąży samorządy, reszta będzie musiała być poniesiona przez podmioty gospodarcze. W rozdziale tym wskazano możliwości finansowania wskazanych w aktualizacji Programu działań. Źródła finansowania Programu będą zróżnicowane, w zależności od rodzaju i okresu przewidywanego działania, a przede wszystkim możliwości stosowania instrumentów finansowo – ekonomicznych, zapewnionych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Dostępne na rynku polskim źródła finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska można podzielić na: krajowe – pochodzące z budżetu państwa, budżetu gminy, pozabudżetowych instytucji publicznych, udzielane w formie dotacji, grantów i subwencji (np. NFOŚiGW, WFOŚiGW, RPO WD, środki WIOŚ, Projekt GDOŚ, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Priorytetowy Ochrona i Zrównoważony Rozwój Lasów) pomocy zagranicznej – Fundusz Spójności, fundusze strukturalne, EFRR, Program Intelligent Energy Europe. Specyfiką systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że większą część wydatków ponoszą przedsiębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorządy terytorialne, natomiast udział środków budżetu jest mały.

W zakresie środków krajowych w obszarze ochrony środowiska wykorzystać można m.in. środki: dot. ochrony przyrody:  Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: celem działań z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu, jest czynna ochrona przyrody prowadząca do ograniczenia degradacji środowiska oraz strat zasobów różnorodności biologicznej, zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa oraz Krajową Strategią Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej.  Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu,  z Projektu Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska związane z: - zapewnieniem warunków harmonijnego, zgodnego z zasadami ekorozwoju, rozwoju gmin położonych na terenie obszarów Natura 2000 oraz jasnym określeniem kierunków i zasad tego rozwoju, - poszerzeniem stanu wiedzy o obszarach Natura 2000 poprzez analizę wartości przyrodniczych tych obszarów, w tym weryfikacji istniejących opracowań, dokumentacji i prac naukowo-badawczych pod kątem ich przydatności do realizacji celów ochrony, - identyfikacją zagrożeń i ich analizą oraz identyfikacją konfliktów (pomiędzy celami ochrony obszaru Natura 2000 a rozwojem gospodarczym regionu, - określeniem koniecznych, niezbędnych uzupełnień w zakresie opracowań specjalistycznych, prac naukowo-badawczych – do realizacji w czasie obowiązywania planu zadań ochronnych na potrzeby opracowania planu ochrony, - określeniem koniecznych, niezbędnych uzupełnień w zakresie opracowań specjalistycznych, prac naukowo-badawczych – do realizacji w czasie obowiązywania planu zadań ochronnych na potrzeby opracowania planu ochrony,  Programu Priorytetowego Ochrona i zrównoważony rozwój lasów: celem działań z zakresu ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów jest zachowanie trwałej wielofunkcyjności lasów, zgodnie z Polityką Leśną Państwa.

W zakresie pomocy zagranicznej w okresie programowania 2007-2013 Polska może korzystać ze wsparcia w ramach następujących funduszy unijnych w zakresie ochrony środowiska:  Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) - z którego finansowane są przedsięwzięcia w regionach, których poziom rozwoju znacząco odbiega od średniej

151

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

rozwoju w UE, a także w regionach, w których prowadzone są duże działania restrukturyzacyjne w przemyśle i zatrudnieniu. Środki kierowane są w szczególności na finansowanie inwestycji w infrastrukturę i ochronę środowiska, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, tworzenie nowych miejsc pracy poprzez inwestycje produkcyjne, działalność badawczo-rozwojową.  Fundusz Spójności (FS) - którego głównym celem jest wzmacnianie spójności społecznej i gospodarczej Wspólnoty poprzez finansowanie projektów tworzących spójną całość w zakresie ochrony środowiska oraz infrastruktury transportowej.  Program Inteligent Energy Europe II finansuje projekty wzmacniające i promujące efektywność energetyczną, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (również w transporcie) oraz dywersyfikację energii. Finansowane są projekty o charakterze analityczno-promocyjnym, zawierające następujące elementy: - wymiana doświadczeń, - transfer know-how, - tworzenie polityk, - wzrost świadomości, - szkolenia i edukacja, - wsparcie organizacyjne (np. tworzenie agencji poszanowania energii).

Ubieganie się o środki Unii Europejskiej wymaga dużego zaangażowania i orientacji wśród procedur i przepisów, które regulują prawidłowe wdrażanie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013. Obecny okres programowania funduszy strukturalnych jest kolejną szansą rozwoju dla Dolnego Śląska i dlatego bardzo ważne jest, aby dokładnie zapoznać się zarówno z szerokimi możliwościami wykorzystania środków, jak i z wszelkimi procedurami, które to umożliwią.

Infrastruktura i Środowisko - to program operacyjny największy nie tylko w Polsce, ale także największy spośród wszystkich dotychczas przygotowanych przez kraje Unii. Zlikwidowanie luki infrastrukturalnej ma kluczowe znaczenie dla rozwijania naszego potencjału gospodarczego i społecznego. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko podchodzi kompleksowo do tego problemu. Dlatego wspiera sześć dziedzin: transport, ochronę środowiska, energetykę, kulturę i zabytki, zdrowie, szkolnictwo wyższe.

Inne fundusze i programy:  Programy krajowe. - Różnorodne przedsięwzięcia mogą liczyć także na dofinansowanie ze źródeł krajowych. Konkursy ogłaszają ministerstwa, samorządy województw, powiaty, gminy, a także organizacje pozarządowe (np. Ekofundusz, NFOŚiGW). - Szwajcarsko Polski Program Współpracy: - Szwajcarsko – Polski Program Współpracy jest formą bezzwrotnej pomocy zagranicznej przyznanej przez Szwajcarię Polsce i 9 innym państwom członkowskim Unii Europejskiej, które wstąpiły do UE 1 maja 2004 r. CEL PROGRAMU: Zmniejszanie różnic społeczno-gospodarczych istniejących pomiędzy Polską, a wyżej rozwiniętymi państwami UE oraz różnic na terytorium Polski pomiędzy ośrodkami miejskimi a regionami słabo rozwiniętymi pod względem strukturalnym. OKRES REALIZACJI PROGRAMU: W ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy obowiązuje 5-letni okres zaciągania zobowiązań i 10- letni okres wydatkowania, który rozpoczął się 14 czerwca 2007 roku, tj. w dniu przyznania pomocy finansowej Polsce przez Parlament Szwajcarski. BENEFICJENCI: O dofinansowanie projektów w ramach Szwajcarsko- Polskiego Programu Współpracy mogą starać się: - instytucje sektora publicznego, - instytucje sektora prywatnego, - organizacje pozarządowe.

152

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

PODZIAŁ ŚRODKÓW: Łączna kwota przyznana Polsce, w ramach Programu wynosi 489 mln CHF, czyli około 310 mln euro. OBSZARY WSPARCIA: bezpieczeństwo, stabilność, wsparcie reform: - inicjatywy na rzecz rozwoju regionalnego regionów peryferyjnych i słabo rozwiniętych, - zwiększenie ochrony wschodnich granic Unii Europejskiej, środowisko i infrastruktura: - odbudowa, przebudowa i rozbudowa infrastruktury środowiskowej oraz poprawa stanu środowiska, -bioróżnorodność i ochrona ekosystemów, wsparcie transgranicznych inicjatyw środowiskowych, poprawa publicznych systemów transportowych, sektor prywatny: - poprawa środowiska biznesowego i dostępu do kapitału dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP): - rozwój sektora prywatnego i promocja eksportu MŚP, rozwój społeczny i zasobów ludzkich: - ochrona zdrowia, - badania i rozwój.

 Programy wspólnotowe - Programy wspólnotowe są jednym z instrumentów realizacji polityki Unii Europejskiej. Służą nawiązywaniu i wzmacnianiu współpracy między państwami w wybranych dziedzinach polityki wspólnotowej. Programy są finansowane ze środków budżetowych UE. Ustanawiane są na wniosek Komisji Europejskiej. Decyzje o powołaniu programu i jego budżecie podejmują wspólnie Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej, natomiast nad jego realizacją czuwa odpowiednia Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej. - Z programów wspólnotowych mogą korzystać przede wszystkim organizacje nie nastawione na osiąganie zysku. Możliwości jest wiele, gdyż programy obejmują wiele różnorodnych dziedzin, np. badania i naukę, rolnictwo, media, edukację, ochronę środowiska, energetykę, transport, zdrowie, prawo, bezpieczeństwo, sport.

Tereny poprzemysłowe Źródłem finansowania dla działań z zakresu przekształceń terenów poprzemysłowych jest Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz fundusze UE. Środki finansowe w części mogą pochodzić również od właścicieli terenów zaklasyfikowanych do przekształceń i rekultywacji. Środki unijne mogą być pozyskiwane w ramach RPO WD.

153

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

14. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM. Projekt Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Górowskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018 został opracowany zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska i został oparty na celach perspektywicznych, nawiązujących do Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 oraz do Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015. Program przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Program przedstawia główne cele przeznaczone do realizacji zebrane w następujących grupach: kierunki działań systemowych, ochrona zasobów naturalnych, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zadaniem Programu jest podanie aktualnej sytuacji związanej z całym stanem środowiska w powiecie. W Programie dokonano analizy czynników, które wpływają na sytuację stanu zanieczyszczenia środowiska. Podano w nim krótką charakterystykę geograficzno-fizyczną Powiatu Górowskiego oraz uwarunkowania demograficzne i gospodarcze. Na podstawie możliwych dostępnych danych uzyskanych ze Starostwa Powiatowego, informacji z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Dolnośląskiego Urzędu Marszałkowskiego, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego oraz Urzędów Gmin, scharakteryzowano wszystkie komponenty środowiska, podając ich obciążenia emisyjne. Następnie na podstawie dostępnych badań i wyników pomiarów dokonano oceny stanu środowiska naturalnego w Powiecie Górowskim, analizując jego poszczególne komponenty, czyli wody powierzchniowe i podziemne, powietrze, odpady, hałas, przyrodę, powierzchnię ziemi, gospodarkę leśną i promieniowanie niejonizujące. Po sektorowej analizie dotyczącej stanu środowiska w Powiecie Górowskim, zwrócono uwagę na tendencje, jakie się zarysowują w poszczególnych komponentach środowiska i wyeksponowano rodzaje i typy zagadnień, jakimi należy się zająć w przyszłej działalności organów powiatu. Ze względu na perspektywy czasowe oznaczono w Programie cele krótkoterminowe i długoterminowe. Dla poszczególnych części środowiska zaproponowano grupy zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, określając nazwy niektórych zadań, nakłady finansowe i harmonogram czasowy, jednostki realizujące i możliwe źródła finansowania. Dla zadań wychodzących poza 2014 rok (średniookresowe) nie określano wielkości nakładów sygnalizując wyłącznie konieczność ich kontynuacji lub proponując rozpoczęcie nowych przedsięwzięć.

154

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

15. LITERATURA

1. Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016” – Warszawa 2008 r. 2. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008- 2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015. 3. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Górowskiego na lata 2004- 2015, 4. Biuletyn Statystyczny Województwa Dolnośląskiego, 5. Biernat S. Krysowska M. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000 6. Kardasz, Kamińska, 1987 – Norma branżowa. Agrotechnika. Analiza chemiczno-rolnicza gleby. Oznaczanie wartości pH. Wyd. Normalizacyjne “Alfa”. 7. Klima St. (1999): Zarządzanie ochroną środowiska w Unii Europejskiej. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. Kraków. Kraków, grudzień 2000; AGH Wydział Górniczy w Krakowie. 8. Bednarek R., Prusunkiewicz Z. Geografia gleb, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997 9. Bernaciak A., Gaczek W., Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2002. 10. Błaszyk T., Górski J., Odpady a problemy zagrożenia i ochrony wód podziemnych, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 1996. 11. Kardasz, Kamińska, 1987 – Norma branżowa. Agrotechnika. Analiza chemiczno-rolnicza gleby. Oznaczanie wartości pH. Wyd. Normalizacyjne “Alfa”. 12. Centralna baza danych geologicznych - http://baza.pgi.waw.pl/ 13. http://baza.pgi.gov.pl 14. http://energetyka.w.polsce.org 15. http://www.oze.rankking.pl 16. http://www.wroclaw.pios.gov.pl 17. Urząd Regulacji Energetyki, baza koncesji 2009. 18. www.umwd.dolnyslask.pl 19. Opracowanie ekofizjograficzne województwa dolnośląskiego, WBU Wrocław 2007r, 20. Opis systemu dystrybucyjnego DSG Sp. z o.o. wg stanu na dzień 01.08.2006 21. www.powiatgora.pl 22. Dolnośląski Rejestr Zabytków 23. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Rejestr form ochrony przyrody na terenie województwa dolnośląskiego, Wrocław, 2011 r. 24. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Obszary Natura 2000, www.natura 2000.mos.gov.pl, 2011 r. 25. Firma EkoProjekt, Badanie skażenia gleb w powiecie górowskim, Pszczyna 2010 r., 26. Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna, Sprawozdania z badań laoratowyjnych wody przeznaczonej do spożycia, Góra, 2011 r., 27. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2008, 2009 i 2010 roku, Wrocław, 2009, 2010, 2011 r., 28. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za 2010 r., Wrocław, 2011 r. 29. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Ocena jakości wód powierzchniowych województwa dolnośląskiego w 2010 r., Wrocław, 2011 r. 30. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Ocena stanu czystości wód powierzchniowych województwa dolnośląskiego w 2010 r., Wrocław, 2011 r. 31. Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne, Opracowanie ekofizjograficzne województwa dolnośląskiego, Wrocław, 2007 r., 32. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Klimat akustyczny w wybranych punktach województwa dolnośląskiego w 2008 r., Wrocław, 2009 r. 33. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Badania poziomów pól elektromagnetycznych w wybranych punktach województwa dolnośląskiego w 2010 r., Wrocław, 2011 r. 34. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Generalny Pomiar Ruchu w 2010 r., 2011 r. 155

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GÓROWSKIEGO NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018

35. Urząd Marszałkowski województwa dolnośląskiego, Program małej retencji w województwie dolnośląskim, Wrocław, 2006 r., 36. Studium przestrzennych uwarunkowań rozwoju energetyki wiatrowej w województwie dolnośląskim, Urząd Marszałkowski województwa dolnośląskiego, Wrocław 2010. 37. Potencjał Dolnego Śląska w zakresie rozwoju alternatywnych źródeł energii, Wrocław 2006. 38. Studium przestrzennych uwarunkowań rozwoju energetyki wiatrowej w województwie dolnośląskim, WBU Wrocław 2010.

156