Materiały Opracowania
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Caiiiflinutm D ziw a ctw a P o ro d y Górnego Ślaska MATERIAŁY OPRACOWANIA Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Ślgska MATERIAŁY OPRACOWANIA 3 WYDAWCA CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA Projekt okładki i serii wydawniczej Katarzyna Czemer-Wieczorek ISSN 1508-6003 Przygotowanie do druku Wega Sp. z o.o. DRUK Centrum Usług Drukarskich - Chorzów 2000 Publikacja dofinansowana przez Miasto Chorzów COPYRIGHT BY CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA MATERIAŁY OPRACOWANIA TOM 3 MIROSŁAW SYNIAWA BIOGRAFICZNY SŁOWNIK PRZYRODNIKÓW ŚLĄSKICH CZĘŚĆ 1 Recenzent pracy: Krzysztof Rostański Redaktor tomu: Jerzy B. Parusel KATOWICE 2000 UPPER SILESIAN NATURE HERITAGE CENTRE MATERIALS PAPERS MIROSŁAW SYNIAWA BIOGRAPHICAL DICTIONARY OF THE SILESIAN NATURALISTS PART 1 Reviewer: Krzysztof Rostański Editor: Jerzy B. Parusel KATOWICE 2000 Żywoty wielkich na myśl nam przywodzą, ie i ty możesz życie uwznioślić człowieku, i pozostawić za sobą, odchodząc, ślady stóp na pustyni wieków. Z „Psalmu życia” Henry’ego Wadswortha Longfellow a (tłum. L. Maijańska) Drogi Czytelniku! Z przyjemnością oddaję w Twoje ręce pierwszy, będący owocem mojego zainteresowania his torią badań przyrodniczych na Śląsku, zeszyt biograficznego słownika sląskich przyrodników. Od wielu lat interesuję się przyrodą naszej ziemi, szczególnie przyrodą nieożywioną, i nieraz chciałem dowiedzieć się również czegoś' na temat ludzi, którzy w minionych wiekach przemierzali Śląsk badając jego faunę, florę i budowę geologiczną. Wobec braku ogólnie dostę pnych opracowań tego rodzaju zagadnień musiałem sięgać do dawnego, często trudno osiągal nego, rozproszonego w najprzeróżniejszych periodykach piśmiennictwa i w jego poszukiwaniu nawiązywać korespondencję z szeregiem bibliotek i ośrodków naukowych w Polsce, Niemczech, Francji, Szwajcarii, Austrii, Holandii i Francji. Początkowo zbierałem materiały biograficzne głównie dla zaspokojenia własnej ciekawości, jednak z czasem, pisząc biogramy dla „Przyrody Górnego Śląska”, doszedłem do przekonania, że najlepszym sposobem wypełnienia istniejącej w naszej literaturze luki byłoby zredagowanie słownika, który wszystkim zainteresowanym dostarczyłby podstawowych informacji biograficznych i bibliograficznych na temat przyro dników związanych na różne sposoby z obszarem Śląska. Ramy tego słownika wyznaczają dwa bardzo nieprecyzyjne pojęcia: rzeczownik „przyrodnicy” i przymiotnik „śląscy”, w związku z czym czuję się zobowiązany do choć krótkiego wyjaśnienia doboru osób, które znalazły się w tym słowniku. Pojęcie „przyrodnik” odnosi się bardziej do początków nauki nowożytnej, niż do obecnej, nieraz bardzo wąskiej specjalizacji w dziedzinie badań naukowych, jednak postanowiłem umieścić je w tytule, gdyż pozwala ono objąć zarówno reprezentantów różnych dziedzin nauk biologicznych i geologicznych, jak i popularyzatorów nauk przyrodniczych, działaczy na rzecz ochrony przyrody oraz kolekcjonerów okazów przy rodniczych. Co do pojęcia „śląskości”, to wiemy dobrze, że granice Śląska ulegały w ciągu wieków wielokrotnym zmianom, wobec czego najrozsądniejszym wyjściem wydało mi się gro madzenie danych wszystkich tych osób, których działalność związana była z Śląskiem w jego najszerszym pojęciu, tj. z tymi wszystkimi ziemiami, które w ciągu wieków wchodziły w jego skład. W takim ujęciu słownik ten, poza leżącymi dziś na terytorium Polski i Czech ziemiami rdzennie śląskimi, powinien objąć również Górne Łużyce, których część należy dziś do Dolnego Śląska, Ziemię Kłodzką, a także Zagłębie Dąbrowskie i zachodnią część Małopolski, których więź z Górnym Śląskiem wydaje się oczywista. Aby śląskie przyrodoznawstwo przedstawić w jak najszerszym zakresie, poza informacjami na temat osób, które urodziły się na Śląsku i zajmowały się głównie przyrodą tej ziemi, w słowniku umieściłem również biogramy wielu wybitnych Ślązaków, którzy badali bardzo odległe nieraz od swej ojczyzny zakątki świata. Starałem się również nie zapominać o wszystkich tych uczonych, którzy przybywali na Śląsk z różnych stron i wnosili swój niejednokrotnie bezcenny 5 wkład w poznanie śląskiej przyrody, a także o tych, którzy wnieśli duży wkład w poznanie przy rody Śląska, choć ich związki z tą ziemią były dość luźne. Koncepcję wydawcy, by słownik ten publikować w postaci serii zeszytów w systemie ho lenderskim (każdy poszczególny zeszyt stanowić będzie odrębną część w układzie alfabe tycznym), zaakceptowałem bez zastrzeżeń, gdyż umożliwia mi ona wydanie opracowanych już materiałów i stopniowe przygotowywanie dalszych. Koncepcja ta umożliwia mi też objęcie słownikiem wszystkich zasługujących na to postaci, począwszy od tych, których praca odegrała istotną rolę w skali regionu, kraju, Europy, a nawet w skali światowej, a skończywszy na tych, których badania naukowe miały wyłącznie znaczenie lokalne - jednorazowe wydawnictwo z pewnością nie mogłoby sprostać temu zadaniu. Pierwszy zeszyt, ukazujący się w czterechsetną rocznicę badań przyrodniczych na Śląsku, którą wyznacza opublikowanie pierwszego, opartego na wieloletnich badaniach terenowych dzieła „Stirpium et fossilium Silesiae catalogus” autorstwa „Śląskiego Pliniusza”, Caspara Schwenckfelda, poświęcony został najstarszemu okresowi badań przyrodniczych na Śląsku, obejmuje okres od czasów najdawniejszych do końca ubiegłego stulecia i mógłby ze względu na układ treści nosić tytuł „Od Ammana do Zimmermanna”. Dla ukazania całej różnorodności pro cesu kształtowania się nowożytnego przyrodoznawstwa, obok danych na temat uczonych aka demickich XIX stulecia prezentuje on również poważny wkład, jaki zwłaszcza w wiekach XVI- XVIII wnieśli do gmachu wiedzy przyrodniczej lekarze, zawiera też informacje o zasługach, jakie dla poznania śląskiej przyrody mieli różnego rodzaju miłośnicy nauk przyrodniczych, wśród których znaleźć można księży, pastorów, nauczycieli, prawników, aptekarzy i pracow ników służb górniczych. Setka biogramów, która znalazła się w pierwszej części słownika, nie jest w stanie, rzecz jasna, wyczerpać kiłkuwiekowej historii śląskiego przyrodoznawstwa, dla tego też w kolejnych jego zeszytach pojawiać się będą wszystkie te postacie, dla których zabrakło tutaj miejsca. Słownik ten nie mógłby z pewnością ukazać się drukiem bez przychylności pana Jerzego Parusela, dyrektora Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, który nie tylko zaakcep tował pomysł wydania tego słownika, ale i nieustannie zachęcał mnie do pracy, oraz bez pomo cy Zarządu Miasta Chorzowa, który pokrył część kosztów związanych z jego publikacją. Za wnikliwą lekturę całego tekstu, wskazanie błędów i cenne uzupełnienia do treści niektórych haseł na szczególną wdzięczność z mojej strony zasługuje profesor Krzysztof Rostański, kierownik Katedry Botaniki Systematycznej Uniwersytetu Śląskiego. Duży udział w powstaniu tego słow nika mają doktor Andrzej Ładomirski z Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego i doktor Leo nard Smolka z Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, którzy cierpliwie odpowiadali na moje listy i wyszukiwali potrzebne mi materiały oraz pracownicy Biblioteki Śląskiej, w której spę dziłem wiele godzin pracując nad tym zeszytem. Chciałbym podziękować również za nadesłane materiały pani Ewelinie Kowalowej z Sekcji Informacyjnej Biblioteki Uniwersytetu Poz nańskiego, pani Annie Sienkiewiczowej z Zakładu Informacji Naukowej Biblioteki Jagielloń skiej, pani Marzannie Olszyńskiej z Biblioteki Głównej Politechniki Wrocławskiej, pani Mirosławie Zygmunt z Zakładu Informacji Naukowej Biblioteki Narodowej i pani Marii Solec kiej z Muzeum w Wałbrzychu. Za cenny wkład w powstanie pierwszego zeszytu tego słownika na wyrazy wdzięczności zasługują ponadto: pani Kiinstling z Biblioteki Uniwersyteckiej w Lip sku, pani Ema Lämmel z Archiwum Leopoldyny w Halle, pani Natalija Decker z Karl-Sudhoff -Institut w Lipsku, pani Pierina Hunziker z Biblioteki Eidgenössische Technische Hochschule w Zurychu, pani Eva Kmonickovä z Biblioteki Uniwersyteckiej w Brnie, pan Peter Hinsch z Bi blioteki Ogrodu Botanicznego w Berlinie, profesor Wolfhart Langer z Katedry Paleontologii 6 Uniwersytetu w Bonn, profesor Jacques Heran z Muzeum Fakultetu Medycznego Uniwersytetu w Strasbourgu, pan Hans Vôlkel z Uniwersytetu w Bochum i pracownicy Biblioteki Uniwer syteckiej w Kilonii. Szczególnie serdeczne podziękowania za zrozumienie dla pracy, która przez szereg miesięcy pochłaniała cały mój wolny czas, składam tu również mojej żonie Małgosi. Uważni czytelnicy znajdą zapewne, mimo ogromu pracy włożonego w opracowanie tego słownika, pewne drobne niedociągnięcia, jakich nie może, niestety, uniknąć żaden autor. Jeżeli natkną się na nieścisłości, które, mimo starań, umknęły mojej uwadze, powinni mieć wzgląd na fakt, że, mówiąc słowami Karola Darwina, „pracowałem tak usilnie i tak dobrze, jak tylko potrafiłem, a przecież żaden człowiek nie może zrobić nic ponadto”. Mirosław Syniawa Chorzów, marzec 2000 7 Wykaz skrótów użytych w bibliografiach podmiotowych i przedmiotowych Abh. Böhm. Ges. Wiss. Abhandlungen der Böhmischen Gesellschaft der Wissenschaften Abh. Naturf. Ges. Görlitz Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Görlitz Abh. Preuss. Akad. Wiss. Abhandlungen der Preussischen Akademie der Wissenschaften Abh. Schl. Ges. vaterl. Kultur Abhandlungen der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur Acta Univ. Wratisl. Acta Universitatis Wratislaviensis Allg. Deutsche Biogr. Allgemeine Deutsche Biographie. München-Leipzig. 1875-1912. 56 Bde. Almanach der Kaiserl. Akad. Wiss. Wien Almanach der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in