Miros£Aw Syniawa
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Biograficzny s³ownik przyrodników œl¹skich tom 1 MIROS£AW SYNIAWA Biograficzny s³ownik przyrodników œl¹skich tom 1 CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŒL¥SKA A Copyrigth © by Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Wydawca: Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Katowice 2006 Redaktor: Jerzy B. Parusel Okładka: Joanna Chwoła, Mirosław Syniawa Realizacja poligraficzna: Verso Nakład: 500 egzemplarzy ISBN 83906910−7−8 5 A WSTĘP Koncepcja tego słownika narodziła się wraz z początkiem współpracy jego autora z Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska i pierwszymi biografiami śląskich przyrodników, jakie pisał do kwartalnika „Przyroda Górnego Śląska”. Chcąc zmierzyć się z zadaniem kompilacji tego rodzaju słownika, autor miał dość mgliste wyobrażenie na temat rozmiarów czekającej go pracy i ilości materiałów, jakie trzeba będzie zgro− madzić i opracować. Świadomość ogromu pracy, jaka go czeka, wzrastała jednak, w miarę jak zbliżał się do końca pracy nad częścią pierwszą, która ostatecznie ukazała się w roku 2000 jako trzeci tom publikowanej przez Centrum serii „Materiały Opracowania”. Udało się w niej na 252 stronach zmieścić pierwszą setkę biogramów. Ponieważ zawierającej kolejne 100 biografii części drugiej, nad którą pracę autor ukończył w roku 2004, nie udało się wydać w ramach wspomnianej serii, należało poszukać innej drogi, by udostępnić czytelnikom opra− cowany materiał. Jednocześnie pojawiła się też potrzeba zarówno wznowienia pierwszej części, której niewielki nakład został w krótkim czasie wyczerpany, jak i skorygowania błędów, które się w niej pojawiły i wprowadzenia uzupełnień opartych na materiałach źródłowych, jakie udało się autorowi zgromadzić od czasu jej wydania. Opracowany materiał postanowił on ponadto uzupełnić biogramami, które nie weszły do obu ukończonych już części, i biogramami, które powstały po ukończeniu części drugiej. Tym sposobem całość materiału zawarta w pre− zentowanym tomie obejmuje 300 biografii przyrodników związanych z obszarem Śląska od czasów najdawniej− szych do roku 1945 (tj. zmarłych do 1945 r.). Większość biogramów z pierwszej części została w tym tomie uzupełniona nowymi informacjami, a niektóre z nich zostały dość gruntownie przerobione. Tak jak zostało to ujęte we wstępie do części pierwszej, zadaniem tego słownika jest podanie w miarę pełnych informacji na temat związanych ze Śląskiem badaczy flory, fauny i przyrody nieożywionej, kolekcjo− nerów okazów przyrodniczych, działaczy na rzecz ochrony przyrody i innych osób związanych z szeroko poj− mowanym badaniem przyrody. Zawiera on nie tylko biografie osób urodzonych na Śląsku i badających jego przyrodę, ale i osób spoza Śląska, które miały swój wkład w poznanie przyrody jego obszaru, oraz Ślązaków, którym dane było badać przyrodę odległych krajów i kontynentów. Do niniejszego tomu weszły biografie 218 osób urodzonych na Śląsku, a wśród nich biografie 63 Ślązaków, których zasadnicza działalność nie była związana bezpośrednio ze Śląskiem, oraz biografie 82 osób urodzonych poza Śląskiem. Zdecydowaną przewagę mają w tym tomie botanicy (101 biogramów), którym liczebnie ustępują zarówno geolodzy i geografowie (66 biogramów), jak i zoolodzy (60 biogramów). Pozostałe 73 bio− gramy dotyczą osób, które albo zajmowały się kilkoma dziedzinami, nie wysuwając na plan pierwszy żadnej z nich, albo też zajmowały się działalnością leżącą na obrzeżu nauk przyrodniczych (np. malarze i graficy). Znacznie trudniej jest ująć w liczbach profesje reprezentowane przez postaci prezentowane w tym tomie słownika – nie tylko dlatego, że pewne zawody mogą być ze sobą łączone (lekarz i nauczyciel akademicki czy duchowny i nauczyciel), ale i dlatego, że wiele osobistości z kart tego słownika zmieniało niekiedy radykalnie swoją profesję (np. przechodząc ze szkolnictwa do pracy w muzeum, czy z górnictwa na wyższą uczelnię). Ogólnie można jednak powiedzieć, że zdecydowaną przewagę mają nauczyciele pracujący w szkolnictwie stop− nia podstawowego i średniego, za którymi drugą grupę pod względem liczebności tworzą nauczyciele aka− demiccy (obie te grupy to niemal połowa biogramów). Za nimi kolejno następują lekarze, pracownicy przemy− Wstêp 6 A słu i służb geologicznych, księża, pastorzy i zakonnicy, uczeni prywatni, urzędnicy i prawnicy, aptekarze, pra− cownicy muzeów i zawodowi zbieracze okazów, artyści, literaci i dziennikarze, wojskowi, leśnicy i będący w tym gronie pewną osobliwością jeden mistrz tkacki. Ponieważ historyczne granice Śląska ulegały wielokrotnie zmianom, a geograficzne granice są różnie ujmo− wane przez różnych autorów, autor postanowił uwzględnić w tym słowniku obszar Śląska w dość szerokim rozumieniu, obejmującym również przyłączoną w roku 1815 do Śląska część Górnych Łużyc, Ziemię Kłodzką, czeski Śląsk wraz z tzw. Klinem Morawskim, dawne Księstwo Siewierskie i część zachodniej Małopolski. Tak szerokie pojmowanie obszaru Śląska ma w tym przypadku uzasadnienie przede wszystkim w tym, że badania prowadzone przez osoby pojawiające się w tym słowniku wielokrotnie wychodziły poza obszar Śląska w jego węższym rozumieniu lub też wkraczały na jego obszar z terenów sąsiednich. Podstawowymi źródłami, którymi autor kierował się, dobierając nazwiska do tego słownika, były wszelkiego rodzaju bibliografie, słowniki biograficzne i prace o charakterze przeglądowym. Na wiele nazwisk trafił jednak przypadkowo, w trakcie studiowania bogatej literatury przedmiotu, wiele też postaci wskazały mu osoby interesujące się historią i przyrodą Śląska. Choć na dobór biografii, które weszły w skład tego tomu, znaczny wpływ miała dostępność źródeł, poważną rolę odegrał również świadomy zamysł ukazania dziejów śląskiego przyrodoznawstwa w całym ich bogactwie i różnorodności. Konstrukcja poszczególnych biogramów nie jest i nie powinna być jednorodna, gdyż z jednej strony trud− no byłoby wtłoczyć indywidualne biografie w z góry przyjęty schemat, z drugiej – ilość dostępnych materiałów źródłowych jest dla poszczególnych postaci znacznie zróżnicowana, z trzeciej zaś – trudno byłoby jednakową miarą potraktować uczonych światowego formatu z ogromnym dorobkiem naukowym i skromnych badaczy, których niewielki dorobek miał jedynie lokalne znaczenie. Jako ogólną zasadę przy konstruowaniu biogramu autor przyjął jednak, w przeciwieństwie do wielu innych, podobnych publikacji, przedstawienie dorobku naukowego na tle faktów z życia poszczególnych postaci, bez dzielenia biogramu na część faktograficzną i część omawiającą dorobek naukowy. Ostatnią część tekstu dużej części biogramów stanowi wyliczenie ważniejszych eponimów utworzonych od nazwiska danej postaci i informacje na temat dalszych losów zgroma− dzonych przez nią kolekcji przyrodniczych. Odrębną część każdego biogramu stanowi pełna (Publikacje) bądź wybrana (Ważniejsze publikacje albo Wybrane publikacje) bibliografia podmiotowa oraz pełna (Źródła) bądź wybrana (Wybrane źródła) bibliografia przedmiotowa. Bibliografii podmiotowych brak przy biogramach osób, które nie miały żadnego dorobku piśmiennego lub pozostawiły dorobek na tyle mały, że mógł on być omówiony w treści biogramu. Uzupełnieniem biogramów są portrety, strony tytułowe publikacji i inne materiały ilustracyjne. Źródła ilus− tracji podano w bibliografiach, albo przy publikacjach w jakich były zamieszczone, albo też osobno, ze wskazaniem na publikację lub kolekcję. Tam, gdzie nie podano źródeł ilustracji, pochodzą one ze zbiorów pry− watnych bądź autora, bądź też innych osób. W toponimii dano pierwszeństwo nazewnictwu polskiemu i spolszczonemu. Dla miejscowości z obszaru Śląska podano w nawiasach odpowiedniki niemieckie dla dawnego pruskiego Śląska oraz czeskie i niemieckie dla dawnego austriackiego Śląska. Tam gdzie było to konieczne, podano też odpowiedniki w innych językach przy miejscu urodzenia i śmierci poszczególnych osób. Zarówno te nazwy, jak i wszystkie inne nazwy geograficzne, które mają odpowiedniki w innych językach, zostały ujęte w wykazie nazw geograficznych zamieszczonym na końcu książki. W identyfikacji miejscowości autor posłużył się wszystkimi dostępnymi mu słownikami dotyczącymi toponimii Śląska i obszarów sąsiednich, uzupełniając zawarte w nich informacje danymi zaczerpniętymi z map. W nielicznych przypadkach, gdy podawane przez źródła nazewnictwo budziło wątpliwości, zaznaczono to w przypisie. System skrótów tytułów czasopism i większości wielotomowych słowników biograficznych oparty został, z niewielkimi zmianami, na systemie skrótów powszechnie stosowanym w bibliografiach. Dla często przy− taczanych artykułów przeglądowych, monografii oraz wszystkich jednotomowych i niektórych wielotomowych słowników zastosowano skróty składające się z nazwiska autora i kluczowego słowa z tytułu (Streit−Verzeichnis) lub, w przypadku publikacji mających dwóch lub trzech autorów, z nazwisk autorów (Vacek−Bureš, Berdowski− 7 Wstêp A −Koła−Wilczyńska). Wszystkie zastosowane skróty umieszczono w wykazie poprzedzającym zasadniczą część słownika. Przy czasopismach podano w nim obok pełnego tytułu również miejsca, w których je wydawano i lata, w jakich się ukazywały, przy monografiach i wydawnictwa wielotomowych – rok (lata) i miejsce publikacji, a przy artykułach – tytuł i numer czasopisma, rok wydania oraz strony, na których były zamieszczone. Ponieważ autorowi często, czy to osobiście, czy też w korespondencji, zadawane są pytania na temat ró− żnych osobistości z dziejów śląskiego przyrodoznawstwa, ma on świadomość, że trzy setki biogramów zawarte w tym słowniku nie usatysfakcjonują czytelników. By słownik ten spełnił zadanie, jakie postawił sobie autor, rozpoczynając