KSÜ Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 KSU J. Agric Nat 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 DOI:10.18016/ksutarimdoga.vi.566515

Konya Ereğli’de Özel Bir İşletmede Yetiştirilen Siyah Alaca Buzağılarda Doğum-Dört Ay Arası Dönemdeki Gelişimi

Mehmet GÜRDAL1 , Uğur ZÜLKADİR2 1,2,Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, 1 https://orcid.org/0000-0001-5582-2560, 2 https://orcid.org/0000-0003-3243-4949 : [email protected]

ÖZET Araştırma Makalesi Bu çalışmada Konya ili Ereğli ilçesinde hastalıklardan ari, modern bir süt sığırı işletmesindeki 536 baş Siyah Alaca dişi buzağı Makale Tarihçesi kullanılmıştır. Araştırmada doğum ağırlığı, 60. gün ağırlığı, 120. gün Geliş Tarihi : 16.05.2019 ağırlığı, doğum-60. gün arası dönemde günlük canlı ağırlık artışı, 60- Kabul Tarihi : 30.06.2019 120. gün arası GCAA ve doğum-120. gün arası GCAA değerlerine ait genel ortalamalar sırasıyla 37.94±4.38 kg, 77.34±5.71 kg, Anahtar Kelimeler 123.58±9.92 kg, 0.622±0.044 kg, 0.768±0.179 kg ve 0.687±0.031 kg Buzağı olarak tespit edilmiştir. Doğum ağırlığına doğum ayı ve ana Canlı Ağırlık Artışı durumunun etkisi P<0.01 seviyesinde; 60. gün ağırlığına doğum Doğum Ağırlığı ayının P<0.05 düzeyinde; 120. gün ağırlığına ana durumunun Siyah Alaca P<0.05 düzeyinde; doğum-60. gün arası dönemde günlük canlı ağırlık artışına doğum yılının P<0.01 düzeyinde; 60-120. gün arası dönemde günlük canlı ağırlık artışına doğum ayının P<0.05 düzeyinde; doğum-120. gün arası günlük canlı ağırlık artışına doğum ayı ve doğum yılının P<0.01 düzeyinde önemli etkisi bulunmuştur.

Development Characteristics of Holstein Friesian Calves between Birth to Four Months of Age Reared in a Private Farm in Konya Province in Ereğli District

ABSTRACT Research Article In this study, 536 of head Holstein Calf in a modern dairy cattle farm in Ereğli district of Konya province were subjected. In the Article History study, birth weight, 60th day weight, 120th day weight, daily live Received : 16.05.2019 weight gain between birth to 60 days period, daily live weight gain Accepted : 30.06.2019 between 60 to 120 days period, daily live weight gain between birth to 120 days period averages were determined as 37.94 ± 4.38 kg, Keywords 77.34 ± 5.71 kg, 123.58 ± 9.92 kg, 0.622 ± 0.044 kg, 0.768 ± 0.179 kg Birth weight and 0.687 ± 0.031 kg, respectively. The effect of birth month and Calves number of births of mother on birth weight was found to be Holstein significant at P <0.01 level. The effect of birth month on 60th days Live Weight Gain weight was found to be significant at P <0.05 level. Also, the effect of number of births of mother on 120 days weight was significant P<0.05 level. The effect of birth year on daily live weight gain at the birth to 60 days period was significant at P<0.01 level. Also, the effect of birth month on daily live weight gain at the 60 days to 120 days period was significant at P<0.05 level. The effect of birth month and birth year on daily live weight gain at the birth to 120 days period was significant at P<0.01 level.

To Cite : Gürdal M, Zülkadir U 2019. Konya Ereğli’de Özel Bir İşletmede Yetiştirilen Siyah Alaca Buzağılarda Doğum-Dört Ay Arası Dönemdeki Gelişimi. KSU Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161. DOI: 10.18016/ ksutarimdoga.vi.566515

GİRİŞ döneminde yaşanan problemler veya değişik Süt sığırı yetiştirilen işletmelerde buzağılar hem hastalıklar ileriki dönemde hayvanlarda verim işletmenin geleceği hem de işletmelerdeki en hassas düşüklüğüne sebep . Yeni doğan buzağılar birçok canlılardır. Dişi buzağılar ileriki yıllarda işletmelerde enfeksiyona karşı risk altındadır. Türkiye’de buzağı damızlık olarak kullanılacakları için işletmeler ölüm oranları oldukça yüksektir. Türkiye’de yılda açısından buzağı dönemi çok önem arz eder. Buzağı ortalama 4,5 milyon buzağı doğmaktadır. 2017 yılı KSÜ Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 Araştırma Makalesi/Research Article

verilerine göre dönemin Tarım bakanı Ahmet Eşref belirlenmiştir. Fakıbaba’nın ifadesi ile Türkiye’de her yıl 750 bin Çalışmada buzağı 120. gün canlı ağırlığına etkili buzağı ölmektedir (Anonim, 2019). Bu da doğan olduğu düşünülen çevre faktörlerinden doğum buzağıların %15’inin ölmesi anlamına gelmektedir. ağırlığı, doğum yılı, ana durumu gibi faktörlerin Yapılan bir çalışmada, süt sığırcılığında buzağıların etkisi değerlendirilmiştir. Etkisi incelenen yaklaşık %7,7’si çeşitli nedenlerden dolayı ölmektedir faktörlerden önemli olarak tespiti yapılan faktörlerin (Akyüz ve Arslan, 2009). Türkiye’de buzağı alt gruplarının karşılaştırılmasında Duncan çoklu ölümlerinin %15’ten %5’e düşmesi durumunda 500 karşılaştırma testi kullanılmıştır (Duncan, 1955). bin buzağının hayatına devam edeceği belirtilmiştir Matematik modellere göre ele alınan verim (Anonim, 2019). Tarım bakanlığı 2018 yılını buzağı özelliklerine ait etki miktarı, en küçük kareler yılı olarak ilan etmiştir. Buzağıların ölümleri ağırlıklı ortalamalarının belirlenmesi ve varyans analizlerinde olarak süt içme döneminde olmaktadır. Buzağıların Harvey (1987) tarafından geliştirilmiş olan ölüm oranları %5’in altına düşürülebilmesi hem “LSMLMW Least-Squares and Maximum Likelihood işletmeler hem de ülkemiz açısından ciddi öneme General Purpose Program” kullanılmıştır. sahiptir. Ülkemizde yaşanan damızlık sıkıntısının ortadan kaldırılması açısından çok önemli olan bu İncelenen faktörlerin doğum ağırlığına etkilerinin hususla, yurt dışına aktarılan önemli miktardaki tespiti amacıyla yapılacak varyans analizinde dövizin yurt içinde kalması da sağlanmış olup milli kullanılacak matematik model aşağıdaki gibidir. ekonomiye önemli katkılar sağlanmış olacaktır. Diğer özellikler için matematik modele etkili faktörlerin ilave edilmesi ya da çıkarılmasıyla analiz Buzağı ölümlerinin azaltılması için iyi bir sürü yapılmıştır. idaresi gereklidir. Bunların başında kayıt tutma

gelmektedir. İşletmede tutulan kayıtlar hayvanları tanımamıza ve doğru kararlar vermemize yardımcı Yijkl = µ + ai + bj + ck + eijkl olacaktır. Bu kayıtların başında doğum, sütten kesim Yijkl = i. doğum ayındaki, j. yıldaki, k. ana gibi dönemlerdeki ağırlıklar da bulunmaktadır. durumundaki l. buzağının doğum ağırlığı (kg) Mevcut araştırmada yukarıda açıklanan prensipler µ = Populasyon ortalaması doğrultusunda Konya ili Ereğli ilçesinde özel bir süt ai = i’nci doğum ayının etki miktarı (1, 2,…..12) sığırı işletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca bj = j. yılın etki miktarı (2017, 2018) buzağılarda doğum – dört aylık yaş döneminde gelişme özellikleri değerlendirilmiştir. Bu işletmenin ck= k. ana durumunun etki miktarı (1: ilk doğumunu buzağı yetiştiriciliği açısından analizi yapılarak yapanlar, 2: birden fazla doğum yapanlar) buzağı kayıplarının azaltılması ve bölge eijkl = Hata etki miktarı. hayvancılığının geliştirilmesi yönünde daha sağlıklı buzağılar yetiştirme çalışmalarına katkı sağlaması BULGULAR ve TARTIŞMA amaçlanmıştır. Doğum Ağırlığı

Doğum ağırlığına ait genel ortalama 37.94±4.38 kg MATERYAL ve METOD olarak bulunmuştur. Doğum ağırlığına etkisi Bu çalışma nüfus, sanayi, tarım ve yüzölçümü incelenen faktörlere ait EM, EKKO ve Sh değerleri alanlarında Konya ilinin en büyük ilçelerinden birisi Çizelge 1’de sunulmuştur. Doğum ağırlığı üzerine olan Ereğli ilçesinde yürütülmüştür. Ereğli, ülke etkisi incelenen faktörlerden doğum ayı ve ana hayvancılığımıza model oluşturabilecek kapasitede durumunun etkisi önemli (P<0.01) doğum yılının modern hayvancılık işletmelerine sahiptir. etkisi ise önemsiz bulunmuştur. Araştırmada kullanılan hayvan materyalini Konya ili Doğum ağırlığına etkisi incelenen faktörlerden doğum Ereğli ilçesinde hastalıklardan ari, modern bir süt ayı dikkate alındığında en yüksek ortalama kış sığırı işletmesindeki 536 baş Siyah Alaca dişi buzağı mevsimine denk gelen ocak ayında elde edilmiştir. oluşturmuştur. Araştırmada doğan buzağılar 24 saat Bunu mart ayı ortalaması takip etmiştir. En düşük içerisinde canlı ağırlıkları belirlenmiş, sağrı ortalama ise 35.60 kg’lık ortalamayla ağustos ayında yükseklikleri ölçülerek kaydedilmiştir. Buzağılar 60. elde edilmiştir. Aylar bakımından elde edilen günde ve 120. günde canlı ağırlıkları ve sağrı ortalamalar arasındaki farklar işletmede uygulanan yüksekliği ölçülmüştür. Bu sayede buzağıların bakım besleme farklılıklarından kaynaklanabileceği gelişimleri ve performansları değerlendirilmiştir. gibi, işletmenin farklı aylarda farklı düzeyde Buzağılar doğumu takip eden 24 saat içerisinde, 60. ekonomik gelirinin olmasından da kaynaklanabilir. günde ve 120. günde ağırlıkları kg (kilogram) Mevsimsel bazda yaşanan sıcaklık farklılıkları da cinsinden kaydedilmiştir. Canlı ağırlık tayini Koç ve dikkate alındığında ortalamaların birbirinden farklı Akman (2007)’nin bildirdiği şekilde buzağının çıkması kaçınılmazdır. Yine de işletme düzeyinde kürekler arkasından göğüs çevresi ölçü şeridi ile uygulanacak sürü yönetimi faaliyetlerinin düzenlenmesiyle bu farklılıklar ortadan kaldırılabilir.

155 KSÜ Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 Araştırma Makalesi/Research Article

Çizelge 1. Doğum ağırlığına etkisi incelenen faktörlere ait EKKO, EM ve SH değerleri N EM SH EKKO SH 1 38 1.670 0.71 39.43a 0.75 2 60 0.880 0.55 38.64a 0.57 3 41 1.235 0.65 39.00a 0.68 4 45 -0.635 0.63 37.13abc 0.65 5 40 0.403 0.66 38.16ab 0.69 6 43 -0.433 0.64 37.33abc 0.67 Doğum ayı 7 56 -0.465 0.57 37.30abc 0.58 8 40 -2.162 0.67 35.60c 0.70 9 45 -1.708 0.63 36.05bc 0.65 10 24 0.401 0.84 38.16ab 0.89 11 43 -0.319 0.64 37.44abc 0.67 12 61 1.132 0.55 38.89a 0.56 Doğum yılı 2017 245 -0.063 0.20 37.70 0.29 2018 291 0.063 0.20 37.82 0.27 Ana durumu İlk doğumu yapanlar 229 -1.026 0.19 36.73b 0.29 Birden fazla doğum yapanlar 307 1.026 0.19 38.79a 0.25 DA BLinear DSY 0.452 0.05 0.452 0.05 a,b: P<0.01, DA: Doğum ağırlığı, DSY: Doğumda sağrı yüksekliği

Yani işletmedeki bütün hayvanlara benzer çevre Tüzemen ve Yanar (2013)(36.6 kg), Bardakçıoğlu şartlarının sağlanması bu farklılıkların minimuma (2001)(34.33±0.46 kg), Yıldırım ve Yıldız inmesine yardımcı olacaktır. (2015)(35.96±1.15 kg) Yanar ve ark. (2004)(37.2±1.4 Doğum ağırlığına etkisi incelenen faktörlerden ana kg), Koçak ve ark. (2007)(38.79±0.171 kg), Kertz ve durumunun etkisi incelendiğine yüksek doğum ark. (1998)(40 kg), Zülkadir (1997)(36.33±0.96 kg)’nin ağırlığı ortalaması birden fazla doğum yapan ortalamalarına benzer; Ayaşan ve ark. analardan elde edilmiş, düşük doğum ağırlığı (2016)(45.11±0.223 kg), Kamal ve ark. ortalaması ise ilk doğumunu yapanlardan elde (2014)(41.3±1.01 kg), Kargar ve ark. (2018)(42.1±0.89 edilmiştir. Genellikle ilk doğumunu yapanlarda kg)’nın ortalamalarından düşüktür. buzağı ağırlığının daha yaşlı analara göre daha düşük olması beklenen bir durumdur. Bu hayvanın ilk Altmışıncı Gün Ağırlığı yaşlarda ergin döneme göre kendi gelişiminin Altmışıncı gün ağırlığına ait genel ortalama tamamlanmamasından kaynaklanmaktadır. 77.34±5.71 kg olarak bulunmuştur. Altmışıncı gün İşletmelerde uygulanan bakım ve beslemenin farklı ağırlığına etkisi incelenen faktörlere ait EKKO ve Sh olması da bu duruma sebep olmuş olabilir. değerleri Çizelge 2’de sunulmuştur. Altmışıncı gün Doğum ağırlığına etkisi incelenen faktörlerin Varyans ağırlığı üzerine etkisi incelenen faktörlerden doğum Analiz sonuçlarına göre Doğum ayı p<0.01 ayının etkisi önemli (P<0.05), doğum yılının ve ana seviyesinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. durumunun etkisi önemsiz bulunmuştur. Elde edilen sonuç, (Bilgiç ve Alıç, 2004; Koçak ve ark., Altmışıncı gün ağırlığına etkisi incelenen 2007; Kamal ve ark., 2014) doğum mevsimi ve doğum faktörlerden doğum ayı dikkate alındığında en ayının doğum ağırlığı üzerine etkili olduğunu yüksek ortalama 78.91 kg ile ilkbahar mevsimine bildirdikleri çalışmalarla benzerlik göstermektedir. denk gelen mart ayında elde edilmiştir. Bunu 78.82 Lamb ve Barker (1975) doğum ağırlığına doğum kg ile eylül ayı ortalaması takip etmiştir. En düşük ayının etkisiz olduğunu bildirmesi yapılan çalışmayla ortalama ise 75.23 kg’lık ortalamayla haziran ayında uyuşmamaktadır. elde edilmiştir. Aylar bakımından elde edilen Doğum ağırlığına etkisi incelenen faktörlerin Varyans ortalamalar arasındaki farklar işletmede uygulanan Analiz sonuçlarına göre Ana durumunun etkisi bakım besleme farklılıklarından kaynaklanabileceği p<0.01 seviyesinde istatistiki olarak önemli gibi, işletmenin farklı aylarda farklı düzeyde bulunmuştur. Mevcut araştırmada elde edilen sonuç, ekonomik gelirinin olmasından da kaynaklanabilir. (Koçak ve ark., 2007; Karabulut ve ark., 2012)‘un ana Yine de işletme düzeyinde uygulanacak sürü yönetimi yaşının doğum ağırlığına etkili olduğunu bildirdikleri faaliyetlerinin düzenlenmesiyle bu farklılıklar sonuçla benzerlik göstermektedir. Mevcut ortadan kaldırılabilir. araştırmada elde edilen 37.94±4.38 kg’lık ortalama Altmışıncı gün ağırlığına etkisi incelenen faktörlerin Uğur ve Yanar (1998)(32.30±1.41 kg), Karakaş Varyans Analiz sonuçlarına göre Doğum ayı p<0.05 (2002)(32.35 kg)’ın ortalamalarından yüksek; seviyesinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur.

156 KSÜ Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 Araştırma Makalesi/Research Article

Elde edilen sonuç, Bardakçıoğlu (2001) ve Kaygısız ve Bardakçıoğlu (2001)(61.22 ±1.03 kg), Büyükünsal Köse (2007)’nun elde ettikleri aylar arası ağırlık (2010) (63.54±2.85 kg), Yüceer ve Özbeyaz (2010)( farkına benzerdir, ancak Bardakçıoğlu (2001) en 67.66±1.38 kg)’ın ortalamalarından yüksek; Doğan yüksek ortalamayı kış aylarında elde etmişken, (2009)( 70.33±1.07 kg) ve (Arrayet ve ark., 2002)( çalışmamızda en yüksek ağırlık ortalaması ilkbahar 76.1±0.2 kg)’nın ortalamalarına benzer; Ayaşan ve mevsimine denk gelen mart ayında elde edilmiştir. ark.(2016) (93.40±0.637 kg)’ nın bildirdikleri Mevcut araştırmada elde edilen 77.34±5.71 kg’lık ortalamalardan düşüktür. ortalama, Arpacık ve ark. (1993)( 60.93±2.04 kg)

Çizelge 2. Altmışıncı gün ağırlığına etkisi incelenen faktörlere ait EKKO, EM ve SH değerleri N EM SH EKKO SH 1 37 0.916 0.99 78.17A 0.99 2 60 -0.014 0.77 77.24ABC 0.75 3 41 1.662 0.88 78.91A 0.90 4 44 0.497 0.84 77.75AB 0.86 5 36 -0.284 0.93 76.97ABC 0.95 6 31 -2.017 0.99 75.23BC 1.04 Doğum ayı 7 47 -0.577 0.82 76.67ABC 0.84 8 40 1.432 0.89 78.68A 0.92 9 44 1.571 0.84 78.82A 0.87 10 14 1.331 1.45 78.58A 1.57 11 14 -1.934 1.48 75.32BC 1.60 12 26 -2.584 1.10 74.67C 1.18 Doğum yılı 2017 241 -0.491 0.35 76.76 0.40 2018 193 0.491 0.35 77.74 0.54 Ana durumu İlk doğumu yapanlar 176 0.156 0.29 77.41 0.47 Birden fazla doğum yapanlar 258 -0.156 0.29 77.10 0.39 AGA BLinear AGSY 0.996 0.10 0.996 0.10 AGA BLinear DA 0.387 0.06 0.387 0.06 A, B:P<0.05, AGA: Altmışıncı gün ağırlığı, AGSY: Altmışıncı gün sağrı yüksekliği, DA: Doğum ağırlığı

Yüz Yirminci Gün Ağırlığı yüksek; Koçak (2001)(120.10±2.82 kg)’ın ortalamasına Yüz yirminci gün ağırlığına ait genel ortalama benzerdir. 123.58±9.92 kg olarak belirlenmiştir. Yüz yirminci gün ağırlığına ait EM, EKKO ve Sh değerleri Çizelge Doğum - Altmışıncı Gün Arası Dönemde Günlük 3’te sunulmuştur. Yüz yirminci gün ağırlığı üzerine Canlı Ağırlık Artışı etkisi incelenen faktörlerden ana durumunun etkisi Doğum ile altmışıncı günler arası günlük canlı ağırlık önemli (P<0.05) doğum ayı ve doğum yılının etkisi ise artışına ait genel ortalama 0.622±0.044 kg olarak önemsiz bulunmuştur. bulunmuştur. İlk altmış günde günlük canlı ağırlık Yüz yirminci gün ağırlığına etkisi incelenen artışına etkisi incelenen faktörlere ait EM, EKKO ve faktörlerden ana durumu dikkate alındığında yüksek Sh değerleri Çizelge 4’te sunulmuştur. İlk altmış ortalama 124.07 kg ile ilk doğumunu yapanlarda günde günlük canlı ağırlık artışı üzerine etkisi tespit edilmiştir. Düşük ortalama ise 123.25 kg incelenen faktörlerden doğum yılının etkisi P<0.01 ortalama ile birden fazla doğum yapan anaların düzeyinde önemli ve doğum ayı ve Ana durumunun yavrularında elde edilmiştir. İlk doğumunu yapan etkisi ise önemsiz bulunmuştur. anaların yavrularının düşük doğum ağırlığına sahip İlk altmış günlük canlı ağırlık artışında 2017 yılında olmaları bunların daha sonraki dönemde bu doğmuş buzağıların ortalaması 2018 yılında doğan düşüklüğü telafi ederek birden fazla doğum yapan buzağıların ortalamasından yüksek olmuştur. Bu anaların yavrularına göre daha fazla canlı ağırlık farklılıkta işletmelerin yıldan yıla şartlarının kazandıklarını göstermektedir. Ortalamalar arası iyileşmesinin ya da kötüleşmesinin etkisi olabileceği farklılık oluşmasında işletmede bakım beslemenin gibi genetik faktörlerinde etkisi olabilir. Yıllar arsı farklı olmasının da etkisi olabilir. gözlenen sıcaklık farklılıkları, mevsimsel geçişler de Mevcut araştırmada elde edilen 123.58±9.92 kg’lık dikkate alındığında ortalamalar arası farklılıklar ortalama Uğur ve Yanar (1998)(84.40±2.63 kg), Yanar kaçınılmazdır. Çalışmada yıl etkisinin önemli ve ark. (2000)(92.89±2.11 kg), Yıldırım ve Yıldız çıkması, Özlütürk ve ark. (2007)’nın bildirişleriyle (2015)(102.94±2.36 kg)’ın bildirdikleri ortalamalardan benzerlik göstermektedir.

157 KSÜ Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 Araştırma Makalesi/Research Article

Çizelge 3. Yüz yirminci gün ağırlığına etkisi incelenen faktörlere ait EKKO, EM ve SH değerleri N EM SH EKKO SH 1 37 1.012 1.81 124.67 1.76 2 59 0.850 1.40 124.51 1.34 3 40 0.787 1.55 124.45 1.58 4 44 0.149 1.48 123.81 1.49 5 35 -1.219 1.64 122.44 1.68 6 31 0.453 1.73 124.11 1.83 Doğum ayı 7 47 0.225 1.46 123.89 1.51 8 33 -3.118 1.73 120.54 1.83 9 25 -3.518 1.95 120.14 2.10 10 14 4.480 2.54 128.14 2.74 11 14 0.796 2.54 124.46 2.75 12 26 -0.898 1.91 122.76 2.05 Doğum yılı 2017 238 0.401 0.64 124.06 0.69 2018 167 -0.401 0.64 123.26 1.01 Ana durumu İlk doğumu yapanlar 168 0.412 0.53 124.07A 0.85 Birden fazla doğum yapanlar 237 -0.412 0.53 123.25B 0.73 YYGA BLinear DA 0.111 0.12 0.111 0.12 YYGA Blinear AGA 0.443 0.08 0.443 0.08 YYGA BLinear YYGSY 1.507 0.14 1.507 0.14 A, B: P<0.05, YYGA: Yüz yirminci gün ağırlığı, YYGSY: Yüz yirminci gün sağrı yüksekliği, DA: Doğum ağırlığı, AGA: Altmışıncı gün ağırlığı

Çizelge 4. Doğum- altmış günlük dönemde GCAA’na etkisi incelenen faktörlere ait EKKO, EM ve SH değerleri N EM SH EKKO SH 1 59 0.005 0.006 0.622 0.005 2 74 0.013 0.005 0.631 0.005 3 41 0.006 0.006 0.623 0.007 4 44 0.003 0.006 0.620 0.006 5 36 -0.005 0.007 0.612 0.007 6 31 0.008 0.007 0.626 0.008 Doğum ayı 7 47 -0.009 0.006 0.608 0.006 8 40 0.010 0.006 0.628 0.007 9 44 0.007 0.006 0.625 0.006 10 14 -0.004 0.011 0.613 0.012 11 14 -0.031 0.012 0.585 0.012 12 26 -0.004 0.008 0.613 0.009 Doğum yılı 2017 277 0.009 0.002 0.627a 0.002 2018 193 -0.009 0.002 0.608b 0.003 Ana durumu İlk doğumu yapanlar 183 0.000 0.002 0.617 0.003 Birden fazla doğum yapanlar 287 -0.000 0.002 0.617 0.003 DAGCAA BLinear DA -0.015 0.000 -0.015 0.000 DAGCAA BLinear AGA 0.013 0.000 0.013 0.000 a,b: P<0.01, DAGCAA: Doğum-altmış gün arası günlük canlı ağırlık artışı, AGA: altmışıncı gün ağırlığı

Mevcut çalışmada elde edilen 0.622±0.044 kg’lık arası günlük canlı ağırlık artışına etkisi incelenen ortalama (Zülkadir, 1997) (399.73±28.94 g), (Çelik, faktörlere ait EM, EKKO ve Sh değerleri Çizelge 5’de 2006)(0.479 kg), Doğan (2009) (495.29±16.08 g), sunulmuştur. Altmış ile yüz yirminci günler arası (Okuyucu ve Erdem, 2018)( 0.555±0.0199 kg)’in günlük canlı ağırlık artışı üzerine etkisi incelenen bildirdiği ortalamalardan yüksek; Ayaşan ve ark. faktörlerden doğum ayının etkisi P<0.01 düzeyinde (2016) (0.644 kg)’nın bildirdiği ortalamaya benzerdir. önemli, doğum yılı ve ana durumunun etkisi ise önemsiz bulunmuştur. Altmış - Yüz Yirmi Gün Arası Dönemde Günlük Canlı Bu dönemde doğum ayı dikkate alındığında en Ağırlık Artışı yüksek ortalama temmuz ayında (0.836 kg) elde Altmış ile yüz yirminci günler arası günlük canlı edilmiştir. Bunu nisan ayı ortalaması 0.833 kg ile ağırlık artışına ait genel ortalama 0.768±0.179 kg takip etmiştir. En düşük ortalama ise 0.659 kg ile olarak bulunmuştur. Altmış ile yüz yirminci günler eylül ayında kaydedilmiştir. Aylar bakımından elde

158 KSÜ Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 Araştırma Makalesi/Research Article

edilen ortalamalar arası farklarda kaba yemin şartlarının sağlanması bu farklılıkların minimuma durumundan etkilenebileceği gibi aylar arası sıcaklık inmesine yardımcı olacaktır. farkından ve bakım beslemenin farklı olmasından da Mevcut araştırmada elde edilen 0.768±0.179 kg’lık kaynaklanmış olabilir. Yine de işletme bazında ortalama Zülkadir (1997)(570.20±30.537 g)’in uygulanacak sürü yönetimi faaliyetlerinin bildirdiği ortalamadan yüksek; Çelik (2006)(0.840 düzenlenmesiyle bu farklılıklar ortadan kaldırılabilir. kg)’in bildirdiği ortalamadan düşük bulunmuştur. Yani işletmedeki bütün hayvanlara benzer çevre

Çizelge 5. Altmış - yüz yirminci günler arası GCAA’na etkisi incelenen faktörlere ait EKKO, EM ve SH değerleri N EM SH EKKO SH 1 59 0.017 0.024 0.787ab 0.023 2 73 -0.038 0.022 0.730bc 0.021 3 40 -0.042 0.028 0.727bc 0.028 4 44 0.063 0.026 0.833a 0.027 5 35 -0.003 0.029 0.766ab 0.030 6 31 0.034 0.031 0.803ab 0.033 Doğum ayı 7 47 0.067 0.025 0.836a 0.026 8 33 -0.002 0.030 0.766ab 0.032 9 25 -0.110 0.034 0.659c 0.037 10 14 0.016 0.045 0.786ab 0.049 11 14 -0.001 0.045 0.768ab 0.049 12 26 -0.002 0.034 0.767ab 0.036 Doğum yılı 2017 274 0.0005 0.010 0.769 0.011 2018 167 -0.0005 0.010 0.768 0.017 Ana durumu İlk doğumu yapanlar 175 0.014 0.009 0.784 0.015 Birden fazla doğum yapanlar 266 -0.014 0.009 0.754 0.013 AYAA BLinear DA 0.003 0.002 0.003 0.002 AYAA BLinear AGA -0.0006 0.001 -0.0006 0.001 a,b: P<0.01, AYAA: Altmış ile yüz yirminci günler arası günlük canlı ağırlık artışı, DA: doğum ağırlığı, AGA: altmışıncı gün ağırlığı

Doğum - Yüz Yirmi Gün Arası Dönemde Günlük SONUÇ Canlı Ağırlık Artışı Çalışma sonucunda Konya’nın önemli ilçelerinden Doğum- yüz yirminci günler arası günlük canlı ağırlık biri olan Ereğli’de bulunan işletmenin verileri artışına ait genel ortalama 0.687±0.031 kg olarak değerlendirilmiş ve bu veriler yorumlanmıştır. bulunmuştur. İlk yüz yirmi günde günlük canlı Özellikle çok fazla müdahale şansı bulamadığımız ağırlık artışına etkisi incelenen faktörlere ait EM, doğum ağırlığı gibi özelliklerde çevre faktörlerinin EKKO ve Sh değerleri Çizelge 6’da sunulmuştur. İlk etkilerinin yanı sıra tohumlamalarda kullanılacak yüz yirmi günde günlük canlı ağırlık artışı üzerine genotipin etkisini de göz ardı etmemek gerekir. etkisi incelenen faktörlerden doğum ayı ve doğum Tohumlamalarda kullanılacak baba genotipi aynı yılının etkisi önemli (P<0.01), ana durumunun etkisi ırktan seçilecekse çok fazla problem beklenmez ancak ise önemsiz bulunmuştur. farklı ırklardan erkekler seçilecekse hem doğum Doğum ayı bakımından en yüksek ortalama Nisan kolaylığı hem de canlı ağırlık kazancı gibi hususlara ayında (0.704 kg) elde edilmiştir. Bunu 0.702 kg dikkat etmek ve uygun genotipi seçmek gerekir. ortalama ile ocak ayı takip etmiştir. En düşük Çevre faktörlerinin düzenlenmesi ve iyi bir sürü ortalama ise 0.640 kg ile eylül ayında elde edilmiştir. yönetimiyle mevcut problemlerin üstesinden 2017 yılında 2018 yılına göre daha yüksek bir gelinebilecektir. ortalama elde edilmiştir. Doğan (2014) GCAA’nın mevsimler arasında farklılık TEŞEKKÜR gösterdiğini bildirmiş ve bu farklılıkların önemli Bu çalışma, birinci yazarın “Siyah Alaca Buzağılarda olduğunu vurgulamıştır. Mevcut araştırmada elde Doğum-Dördüncü Ay Arası Dönemde Büyüme ve edilen sonuç bu yoruma uymaktadır. Mevcut Gelişme Özellikleri” başlıklı Yüksek Lisans tezinin araştırmada elde edilen 0.687±0.031 kg’lık ortalama bir bölümünden özetlenerek hazırlanmıştır. Değerli Uğur ve Yanar (1998)(0.434 kg), Yanar ve ark. hocam Prof. Dr. Uğur ZÜLKADİR başta olmak üzere (2000)(0.506 kg) ve Yıldırım ve Yıldız (2015)(0.558 emeği geçen kişilere teşekkürü bir borç biliriz. kg)’ın bildirdikleri ortalamalardan yüksek bulunmuştur.

159 KSÜ Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 Araştırma Makalesi/Research Article

Çizelge 6. Doğum- yüz yirmi günde GCAA’na etkisi incelenen faktörlere ait EKKO, EM ve SH değerleri N EM SH EKKO SH 1 59 0.021 0.004 0.702a 0.702 2 73 0.014 0.003 0.695ab 0.003 3 40 -0.025 0.004 0.656ef 0.005 4 44 0.023 0.004 0.704a 0.004 5 35 0.008 0.005 0.690ab 0.005 6 38 0.013 0.004 0.694ab 0.005 Doğum ayı 7 55 0.003 0.004 0.684bc 0.004 8 33 0.005 0.005 0.686bc 0.005 9 25 -0.040 0.006 0.640f 0.006 10 14 -0.017 0.008 0.663de 0.008 11 14 -0.005 0.007 0.675cd 0.008 12 26 -0.001 0.006 0.679cd 0.006 Doğum yılı 2017 274 0.009 0.001 0.691a 0.001 2018 182 -0.009 0.001 0.671b 0.002 Ana durumu İlk doğumu yapanlar 183 0.00007 0.001 0.681 0.002 Birden fazla doğum yapanlar 273 -0.00007 0.001 0.681 0.002 DYAA BLinear DA -0.007 0.0003 -0.007 0.0003 DYAA BLinear YYA 0.007 0.0001 0.007 0.0001 a,b: P<0.01, DYAA: Doğum yüz yirminci gün ağırlık artışı, DA: Doğum ağırlığı, YYA: yüz yirminci gün ağırlığı

KAYNAKLAR Çelik G 2006. Aynı süt içirme rejimi uygulanan Siyah Akyüz B, Arslan K 2009. Sığır yetiştiriciliğini tehdit Alaca buzağılarında 1,5 ve 2,5 ayda sütten eden kalıtsal hastalıklar, Erciyes Üniversitesi kesmenin 6 aylık yaşa kadar büyümeye etkisi, Veteriner Fakültesi Dergisi, 6(1): 43-51. Yüksek Lisans Tezi, Üniversitesi Fen Anonim 2019. Buzağı ölüm oranları düşüyor, Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1-27. https://www.tarimdanhaber.com/hayvancilik/buza Doğan BH 2009. Buzağılarda kolostrum içirme gi-olum-oranlari-dusuyor-h11320.html, Erişim döneminin uzatılmasının gelişim özellikleri Tarihi: 18.06.2019. üzerine etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Arpacık R, Bayraktar M, Alpan O, Çekgül LE 1993. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, , 1-54. Simental, Piedmont ve Charolais boğaları ile Doğan Z 2014. Siyah-Alaca buzağılarda farklı sütten tohumlanan Jersey ineklerde buzağılama kolaylığı kesme yaşının büyüme performansı üzerine ve buzağılarda büyüme, Lalahan Hayvancılık etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Araştırma Enstitüsü Dergisi, 33(3): 16-29. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Aydın, 1-52. Arrayet J, Oberbauer A, Famula T, Garnett I, Oltjen Duncan WR 1955. Multiple Range and Multiple F J, Imhoof J, Kehrli M, Graham T 2002. Growth of Tests. Biometrics, 11: 11-42. Holstein calves from birth to 90 days: the influence Harvey WR 1987. Least Squares Analysis of Data of dietary zinc and BLAD status, Journal of With Unequal Subclass Numbers, Agricultural animal science, 80(3): 545-552. Research Department, USDA, ARS, 20-28. Ayaşan T, Hızlı H, Asarkaya A, Coşkun MA 2016. Kamal M, Van Eetvelde M, Depreester E, Hostens M, Siyah Alaca buzağılarda büyüme performansı ve Vandaele L, Opsomer G 2014. Age at calving in yaşama gücü, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri heifers and level of milk production during Dergisi, 3(3): 223-228. gestation in cows are associated with the birth size Bardakçıoğlu HE 2001. Bireysel kulübelerde of Holstein calves, Journal of Dairy Science, 97 (9), barındırılan Holştayn buzağıların büyüme ve 5448-5458. yaşama gücüne; doğum ağırlığı, cinsiyet ve doğum Karabulut O, Mundan D, Sehar Ö 2012. Siyah Alaca mevsiminin etkileri, Üniversitesi buzağılarda doğum ağırlığının varyans unsurları Veteriner Fakültesi Dergisi, 27(2): 439-458. ve damızlık değerleri, Üniversitesi Bilgiç N, Alıç D 2004. Siyah Alaca buzağıların doğum Veteriner Fakültesi Dergisi, 1(1): 28-34. ağırlıklarına ait genetik ve fenotipik parametre Karakaş E 2002. -Yenişehir ilçesinde tahminleri, Tarım Bilimleri Dergisi, 10(1): 72-75. yetiştirilen Holştayn buzağıların doğum ağırlığı, Büyükünsal S 2010. Siyah Alaca buzağılarda sütten sütten kesim yaşı, süt tüketimleri ve yaşama kesim yaşının canlı ağırlık, yem tüketimi ve vücut güçleri, Uludag University Journal of Research in ölçüleri üzerine etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Veterinary Medicine, 21: 77-81. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Kargar S, Mousavi F, Karimi-Dehkordi S, Ghaffari M Enstitüsü, , 1-25. 2018. Growth performance, feeding behavior, health status, and blood metabolites of

160 KSÜ Tarım ve Doğa Derg 22(Ek Sayı 1): 154-161, 2019 Araştırma Makalesi/Research Article

environmentally heat-loaded Holstein dairy calves faktörleri, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 4 (1), fed diets supplemented with chromium, Journal of 17-26. Dairy Science, 101(11): 9876-9887. Tüzemen N, Yanar M 2013. Buzağı Yetiştirme Kaygısız A, Köse M 2007. Siyah Alaca ineklerde Teknikleri, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi kolostrum kalitesi ve kolostrum kalitesinin buzağı Ders Yayınları, No ; 232, , 1-262. gelişme özelliklerine etkisi, Tarım Bilimleri Uğur F, Yanar M 1998. Farklı sütten kesim Dergisi, 13(4): 321-325. sürelerinin Siyah Alaca buzağılarının büyüme ve Kertz A, Barton B, Reutzel L 1998. Relative yemden yararlanma özelliklerine etkisi, Atatürk efficiencies of wither height and body weight Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 29(1): 79-87. ıncrease from birth until first calving in Holstein Yanar M, Yüksel S, Zülkadir U 2000. Replacement of cattle1, Journal of Dairy Science, 81(5): 1479-1482. whole milk by milk replacer in the ration of Koçak Ö 2001. Değişik yaşlarda sütten kesilen dişi Holstein-Friesian calves raised in Eastern , buzağıların büyüme ve yaşama gücü özellikleri Indian Journal of Animal Sciences, 70(9): 977-979. üzerinde araştırmalar, Doktora Tezi, İstanbul Yanar, M., Yüksel, S., Turgut, L. ve Zülkadir, U., Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2004, Sütün kova ve emzikli kova ile verilmesinin 1-65. Esmer buzağılarda büyüme ve yemden Koçak S, Tekerli M, Özbeyaz C, Yüceer B 2007. yararlanma üzerine etkisi, Lalahan Hayvancılık Environmental and genetic effects on birth weight Araştırma Enstitüsü Dergisi, 44 (1), 17-23. and survival rate in Holstein calves, Turkish Yıldırım F, Yıldız A 2015. Esmer ve Siyah-Alaca Journal of Veterinary and Animal Sciences, 31(4): buzağılarda sütün biberon ve kova ile verilmesinin 241-246. canlı ağırlık ve yemden yararlanma üzerine etkisi, Lamb R, Barker B 1975. Genetic relationship between Atatürk Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi, birth weight and adult weight in Holsteins, 10(2): 102-108. Journal of Dairy Science, 58(5): 724-728. Yüceer B, Özbeyaz C 2010. Kolostrum almış Okuyucu İC, Erdem H 2018. Holsteın ırkı ineklerde buzağılarda bağışıklığın büyüme, hastalık kolostrum kalitesini etkileyen bazı faktörler ve insidansı ve yaşama gücü üzerine etkisi, Ankara kolostrum kalitesi ile barındırma şeklinin Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 57: 185- buzağıların büyüme performansına etkileri, 190. Akademia Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, Zülkadir U 1997. Siyah Alaca buzağıların 1(4): 47-59. rasyonlarında süt yerine süt ikame yeminin Özlütürk A, Güler O, Yanar M, Akbulut Ö, Tüzemen kullanılabilme olanakları, Yüksek Lisans Tezi, N, Kopuzlu S, Küçüközdemir A, Yüksel S 2007. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doğu Anadolu Kırmızısı sığırlarında büyüme ve Erzurum, 90 sy. gelişme özellikleri üzerine etkili bazı çevre

161