© WEJMUTKA Białowieska Akademia Bioróżnorodności Białowieża, 2011 DZIEŃ PIERWSZY Serce Białowieskiego Parku Narodowego

wycieczka piesza, ok. 3 godz., 8 km marszu; wycieczka tylko z licencjonowanym przewodnikiem (biura oferujące usługi przewodnickie: PTTK, Ryś, Sóweczka) - serce Puszczy Białowieskiej - najstarsza część Białowieskiego Parku Narodowego, chroniona prawnie od 1921 roku, wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, stanowi część transgranicznego Rezerwatu Biosfery; fragment pierwotnej puszczy jaka przed laty porastała całą Europę.

ok. 1 godz. zwiedzania ekspozycji stałej, dodatkowo dostępne wystawy czasowe ; możliwość zwiedzania z przewodnikiem - jedno z najnowocześniejszych muzeów przyrodniczych w Polsce, którego „ścieżki” wprowadzają zwiedzających w świat różnorodności przyrodniczej i kulturowej Regionu Puszczy Białowieskiej, rozbudzając wyobraźnię gości

wycieczka piesza lub rowerowa , ok. 8km - spacerując przez Białowieżę podziwiać można drewnianą zabudowę wsi, świątynie: Cerkiew Prawosławna z końca XIXw, przedwojenny Kościół Katolicki, dziewiętnastowieczne parki: Pałacowy i Dyrekcyjny oraz wiele budynków i miejsc historycznych, wzdłuż ulicy Tropinka znajduje się ścieżka edukacyjna „Kwiecista Tropina”, - ścieżka edukacyjna „Krajobrazy Puszczy”, prezentuje na 22 przystankach różne zbiorowiska leśne, prowadzi z Białowieży do rezerwatu „Wysokie bagno” stamtąd do zabytkowej siedziby Ośrodka Edukacji Leśnej „Jagiellońskie”.

Dla najmłodszych: TURYSTYKA AKTYWNA: • Ścieżka edukacyjna „Poznajemy Region Puszczy Białowieskiej tajemnice lasu” w Parku stanowi fantastyczną bazę do Pałacowym uprawiania turystyki rowerowej, • Przejazd „ciuchcią” Białowieski pieszej (Nordic Walking), zimą Expres pokonywanie szlaków na nartach biegowych, w okresie cieplejszym • Muzeum Przyrodniczo – Leśne BPN także spływy kajakowe czy sporty wodne na Zbiorniku • Wystawa grzybów w BPN Siemianówka.

DZIEŃ DRUGI Szlakami wokół malowniczej Białowieży

wycieczka piesza, ok. 4 godz., 12 km marszu - po drodze mijamy Skansen Architektury Drewnianej Ludności Ruskiej Podlasia, ukazujący architekturę ludową z przedpola Puszczy: drewniane wiatraki, stare chaty i kapliczkę oraz barcie i ule kłodowe; - ścieżka „Żebra Żubra” w postaci grobel i kładek biegnąca przy pomnikowych drzewach, głównie przez podmokłe lasy olszowe i olszowo – jesionowe, prowadzi do rezerwatu pokazowego żubrów; - Rezerwat Pokazowy Żubrów BPN – w zagrodach, oprócz żubrów, zaobserwować możemy gatunki ssaków puszczańskich: dziki, jelenie, sarny, łosie, wilki i rysie, ciekawostką są koniki typu tarpana oraz żubronie; -powrót szlakiem Puszczańskie Drzewa - ścieżka prowadzi przez lasy grądowe z okazałymi dębami, lipami, jesionami i sosnami przez Rezerwat Krajobrazowy im. Wł.Szafera. Wzdłuż szlaku, na sosnach można obserwować barcie z rodzinami pszczół którymi opiekują się pracownicy BPN

wycieczka rowerowa lub samochodowa ok. 20 km - Stara Białowieża - ok. 6km - uroczysko uznawane za zalążek dzisiejszej Białowieży. Znajduje się tu ścieżka edukacyjna "Szlak Dębów Królewskich i Wielkich Książąt Litewskich”, biegnie wśród dębów mających po 150-350 lat, nazwanych imionami władców Polski i Litwy ; -Pogorzelce, Teremiski, Budy – urokliwe miejscowości puszczańskie, z tradycyjną zabudową podlaską, po drodze warte zwiedzenia są: Galeria Kresy i skansen Sioło Budy, można też zasmakować dziczyzny w zajeździe „U Kolarza”

Dla najmłodszych: TURYSTYKA PRZYRODNICZA :

• Rezerwat Pokazowy Ze względu na swoją wartość Żubrów BPN przyrodniczą, Puszcza Białowieska jest jedynym w swoim rodzaju, żywym • Skansen we wsi Budy laboratorium przyrody. Osoby chcące • Przejażdżka „białowieską rikszą „ pogłębić swoją wiedzę, zapraszamy na wielogodzinne edukacyjne wyprawy • „Białowieska Aleja Gwiazd” Mapa: WWF przyrodnicze, skoncentrowane na dawny Dworzec Białowieża Pałac Szlaki Rowerowe w Puszczy Białowieskiej wybranych gatunkach zamieszkujących –otwarcie w 2012r puszczę.

DZIEŃ TRZECI Wśród leśnych rezerwatów – na Topiło

Szlak żółty, prowadzi z Białowieży drogami puszczańskimi przez rezerwaty przyrody do osady Topiło, ok.19km. Polecamy wyprawę rowerową, alternatywnie można dojechać samochodem przez Hajnówkę, lub skorzystać z kolejki wąskotorowej mającej swój przystanek startowy na Kolejkach w Hajnówce. Ruszając z Białowieży mijamy:

wycieczka piesza lub rowerowa, ok..5,5 km Osada położona w południowo – wschodniej Miejsce kultu prasłowian bądź kultur części Puszczy Białowieskiej nad sztucznym pogańskich, rosną tu ciekawe drzewa o zbiornikiem wodnym o tej samej nazwie nietypowym kształcie, głóg i grusza, leżą wykopanym na rzece Perebel. Zbiornik głazy i kamienie tworzące kamienny krąg, wodny Topiło z okresu międzywojennego a nieopodal znajduje się wgłębienie stale sprawia dziś wrażenie naturalnego jeziora wypełnione wodą. Ścieżka ma początek przy puszczańskiego. drodze Białowieża - Hajnówka. Miejsce znane LEŚNE OSOBLIWOŚCI - jest to 12 jest z pozytywnego promieniowania. przystanków wokół śródleśnych stawów w miejscowości Topiło, przy których są umieszczone tablice informacyjne np. „leśna rodzina”, „co dzieje się w kupie chrustu?”. Prezentowane są także procesy zachodzące w Cenne miejsce dla wnikliwych obserwatorów ekosystemach leśnych, niektóre grupy przyrody, zwłaszcza iż otwartych zwierząt i ich nisze ekologiczne. krajobrazów w gęstwinie Puszczy Białowieskiej nie ma zbyt wiele. Podmokłe rozległe łąki są miejscem gniazdowania ptaków wodno - błotnych. Występują tu Hajnówka słynie z międzynarodowych stanowiska wielu gatunków płazów wśród festiwali muzyki cerkiewnej. Bardzo ciekawą nich np. rzekotka drzewna. Dolina rzeki to architekturą przyciągającą wzrok jest tu oczywiście obszar polowań ptaków cerkiew prawosławna - Sobór p.w. św. Trójcy. drapieżnych. Przy odrobinie szczęścia można Warto zwiedzić najnowszą atrakcję: Park też zaobserwować bociana czarnego a nawet Miniatur Zbytków Podlasia a także Muzeum i bobra. Podobno rzadki w puszczy zając Ośrodek Kultury Białoruskiej oraz Muzeum bielak widziany był właśnie tu! Kowalstwa i Ślusarstwa.

WYPRAWY PRZYRODNICZE - WIOSNA Dla najmłodszych: Wiosna to czas kiedy Puszcza Białowieska budzi się z zimowego snu. To właśnie wiosną chodząc

• Kolejka wąskotorowa na Topiło do lasu widzimy wyraźne zmiany jakie z dnia na dzień zachodzą w przyrodzie – i to nie tylko wśród roślinności!!! Żubry udają się z miejsc zimowego dokarmiania na obszar całej puszczy do • Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa swoich naturalnych miejsc żerowania. Codziennie mamy szanse na usłyszenie nowej melodii w Hajnówce ptasiej czyli nowego przybysza z ciepłych odległych krajów, który powraca każdego roku, przemierzając tysiące kilometrów. Wszystko po to aby uwić gniazdko właśnie tu, w zielonej oazie • Park Miniatur Zabytków polskiej puszczańskiej przyrody. Puszcza Białowieska wiosną rozbrzmiewa najpiękniej. Wiosna to Podlasia w Hajnówce największa szansa na podglądanie i poznawanie ptasich zwyczajów. Pamiętajmy o lornetkach.

DZIEŃ CZWARTY Tropem żubra po ścieżkach Obrębu Ochronnego Hwoźna

Obręb Ochronny Hwoźna został utworzony w 1996 roku, po poszerzeniu Białowieskiego Parku Narodowego, o północną część Puszczy Białowieskiej. Obręb obejmuje swoim zasięgiem lasy pochodzenia naturalnego, na znacznym obszarze zmienione w wyniku gospodarki prowadzonej przez człowieka. Obręb jest otwarty dla turystyki pieszej i rowerowej, wyznaczono tu szlaki, wybudowano wiaty turystyczne, wieże widokowe oraz przygotowano miejsca do obserwacji żubrów w ich naturalnym środowisku.

Szlak zielony, Kosy Most – Zamosze: ok. 11,5 Szlak czerwony, ok. 7 km, bierze swój km. Szlak oddalony jest od Białowieży o ok. początek w uroczej wsi Stare Masiewo, gdzie 20 km. Możemy dojechać tam samochodem zachowało się dawne drewniane lub rowerem przez puszczę w kierunku budownictwo . Jedną z głównych osobliwości Narewki. 2,5 km przed Narewką skręcamy na przyrodniczych szlaku jest kompleks borów „Kosy Most”. Przy Wilczym Szlaku znajdują sosnowych objętych ochroną ścisłą. Tu była się zimowe ostoje żubrów. Kosy Most to ostatnia ostoja głuszca w polskiej części doskonały punkt widokowy na dolinę rzeki Puszczy Białowieskiej. Dodatkowo od szlaku Narewki. To tu właśnie można w Masiewie odbija ścieżka prowadząca do zaobserwować bobry a także wiele gatunków zimowej ostoi żubrów „Czoło”. Szlak ptaków. Wilczy Szlak możemy zwiedzać na zwiedzamy pieszo. piechotę, rowerem a zimową porą pokonywać na nartach.

Czarny szlak ok. 4 km, rozpoczynamy zwiedzanie od dawnej składnicy przed Szlak żółty „Kosy Most” – Babia góra, ok. 20 „Kosym Mostem” w oddziale 128 (dziś jest to km. Zwiedzamy północną część parking gdzie możemy zostawić samochód). Białowiskiego Parku Narodowego i lasy Szlak wiedzie m.in. wzdłuż doliny rzeki zagospodarowane przez Nadleśnictwo Narewki starą drogą usypaną jeszcze w Browsk. Ścieżka prezentuje 2 ostoje zimowe czasach carskich (XIXw.) Znaczną część dokarmiania żubrów , dolinę rzeki Braszczy, szlaku w miejscach podmokłych pokonujemy przebiega przez wieś Nowe Masiewo a kładkami. Tu zdarza się widywać łosie, kończy się w Babiej Górze nieopodal jelenie, dziki, sarny, żubry . W mokrych zbiornika wodnego Siemianówka. Szlak jest miejscach poza kładkami można dostrzec bardzo urozmaicony krajobrazowo i nadaje ślady tych zwierząt. Carską tropinę się zarówno na rower jak i do wędrówek zwiedzamy pieszo. pieszych a zimą na narty.

WYPRAWY PRZYRODNICZE - LATO Dla najmłodszych: Lato to okres, który wymaga bardzo porannej pobudki do obserwacji przyrody. Spotkanie z

• Skansen kolejki wąskotorowej żubrem jest wtedy raczej wielkim szczęśliwym wyjątkiem. Puszczańska bujna przyroda skrywa na szlaku przy Uroczysku wtedy swych mieszkańców najdoskonalej. W tym okresie, wyjątkowym przypadkiem, jest nawet spotkanie takich zwierząt, które przejawiają swoją wzmożoną aktywność właśnie latem. Borsuki, Głuszec bo to o nich m.in. mowa, gdy zapada zmrok aktywnie wyruszają ze swoich letnich kryjówek na • Punkt widokowy przy Carskiej polowania. Podczas wypraw terenowych o świcie, wciąż pojawia się szansa spotkania z takim Tropinie oraz zimowe ostoje mieszkańcem puszczy. Latem warto, także zwiedzać szlaki w miejscach bardziej podmokłych np. przy dolinach rzek gdzie wilgotna gleba zdradza liczne ślady zwierząt. żubrów

DZIEŃ PIĄTY Narewka – zielona kraina dobrych wiatrów

Gmina Narewka, to oprócz terenów położonych wzdłuż rzeki Narewki , także znaczne obszary Puszczy Białowieskiej wraz z północnymi fragmentami Białowieskiego Parku Narodowego, oraz wody Zalewu Siemianówka. Wyznaczonych tu zostało kilkaset kilometrów szlaków pieszych, rowerowych i konnych. Niezapomnianych wrażeń dostarczają spływy kajakowe, regaty, windserfing, czy wędkowanie na Siemianówce.

Miejscowość założona została w 1639r. Do Wieś i folwark Siemianówka istniały już w dnia dzisiejszego zachował się XVIII-wieczny początkach XVII w., dobrze zachowana została układ ulic z drewnianą architekturą; XIX w. drewniana architektura, murowana cerkiew z cerkiew prawosławna, cmentarz z końca XVIII XVIII w. oraz kaplica cmentarna. Budowę w.; zabytkowy cmentarz żydowski (kirkut) z zbiornika rozpoczęto pod koniec lat 70-tych, przełomu XIX –XX w. – pochowani są tu zmarli zatapiając pięć wsi. Mimo wielu kontrowersji Żydzi z Narewki, Białowieży, Hajnówki oraz związanych z jego powstaniem, położony w Świsłoczy i Szereszewa. Gmina Narewka to Dolinie Górnej Narwi, Zbiornik Siemianówka, wielokulturowość i wielowyznaniowość, to dziś jest jedną z najważniejszych ostoi ptaków także wspaniałe krajobrazy. Można tu jeszcze wodno-błotnych w Polsce. zobaczyć brogi z sianem na łąkach, zagrody z Zalew, to również doskonałe miejsce do żerdzi, da się usłyszeć unikatową mowę uprawiania sportów wodnych i wypoczynku. pogranicza. Warto zajrzeć do galerii im. Tamary Sołoniewicz (nieżyjąca reżyser filmów dokumentalnych) gdzie odbywają się wystawy malarstwa, lekcje historii i etnografii. • Szlak czarny - Narewka-"Składnica Szypulowa" - 9 km • Szlak niebieski - Narewka-Masiewo - 25 km • Szlak zielony - Narewka-Masiewo-Narewka,36 km • Szlak żółty - Białowieża-Narewka - 21 km warte poznania są mniejsze i większe wsie w • Ścieżka „Pod Dębami” we wsi Świnoroje gminie Narewka: Olchówka, Siemianówka, • Ścieżka „Masiewo – Zalew Siemianówka” Babia Góra, Gruszki czy Masiewo – większość z • „Szlakiem puszczańskich mokradeł” mającą początek nich kryje wiele ciekawych zakątków. w Nowosadach • Ścieżka edukacyjna „Szlak Św. Eustachego”

WYPRAWY PRZYRODNICZE - JESIEŃ Dla najmłodszych: Puszcza Białowieska wraz ze zmianą pór roku niesie wiele sezonowych atrakcji. Pierwsze

• Ścieżka edukacyjna „Ptaki przymrozki zmuszają przyrodę do większej aktywności po leniwym lecie. Jednym z takich Zbiornika Siemianówka” spektakularnych przyrodniczych wydarzeń jest rykowisko przypadające zazwyczaj na II połowę września. Po zachodzie słońca wyraźnie wzrasta aktywność jeleni - samce demonstrując siłę • Ścieżka - Szlak Św. Eustachego swego głosu rozpoczynają okres godowy. W niektórych latach rykowisko jest tak silne, że słyszane jest nocą nawet w samej Białowieży. Październik to czas kiedy Puszcza Białowieska zmienia swoją • Plaża i plac zabaw w Starym szatę na bardzo ciepłe złote i żółte barwy a zimozielone drzewa dodają jej wtedy wyjątkowego Dworze uroku. Warto wziąć ze sobą aparat. Oczywiście jesień - to również grzyby – niezliczone gatunki.

DZIEŃ SZÓSTY czyli dlaczego warto TUTAJ wrócić

Podlasie jest bardzo różnorodną krainą; Podlaski Szlak Bociani, Białowieski Rowerowy Szlak Transgraniczny, Krain Żubra - to doskonałe prezentacje lokalnej przyrody, architektury i historii. To tu właśnie - na Podlasiu - ścierają się wpływy różnych kultur.

• Święta GÓRA GRABARKA jest • Malownicze wsie podlaskie, które najważniejszym miejscem kultu religijnego zwiedzamy „Szlakiem Otwartych wyznawców Prawosławia w Polsce. Znajdują Okiennic”: Narew, Ancuty, Trześcianka, się tu 3 cerkwie, cmentarz i żeński monaster, Soce, Puchły. jednak symbolem tego miejsca jest las krzyży • Białystok z Pałacem Branickich i m.in. ofiarnych wokół głównej cerkwi który z roku Szlakiem architektury PRL-u. na rok gęstnieje… • a tekże „Podlaski Szlak Tatarski” • Po drodze do Grabarki z Białowieży warto prezentujący kulturę Polskich Tatarów odwiedzić Kleszczele z Galerią Smyka, łączący miejsowości: Sokółka, Malawicze, przedstawiającą współczesną rzeźbę w Bohoniki, Bobrowniki, Krynki, Białogorce, drewnie. Górka, Kruszyniany, Nietupa, Żylicze, • Dalej DROHICZYN – miasto kultur, czego Ciumicze, Leszczany, Supraśl. dowodem są liczne zachowane zabytki m. in. • Warto zwiedzić tez Tykocin i okolice, oraz grodzisko na zamkowej górze, zespoły Pentowo – Europejską Wieś Bocianią. klasztorne jezuitów, franciszkanów i benedyktynek, cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja Cudotwórcy . Czyli białoruska część Puszczy Białowieskiej gdzie znajduje się Park Narodowy • Urocze wsie podlaskie , które zwiedzamy „Białowieżskaja Puszcza” wymaga jadąc z Białowieży „Szlakiem Carskim”: wcześniejszego zaplanowania, gdyż przez Hajnówkę, Czyżyki, Nowe Berezowo, konieczne jest posiadanie wizy, paszportu i Kojły, Osówka, Czyże, Podrzeczany, Łoknica, uprzednie uzgodnienie wizyty w dziale Użyki, Widowo, Bielsk Podlaski, Studziwody. turystycznym parku. Przejście graniczne • Inne piękne miejscowości w okolicy poza Białowieża - Grudki dostępne jest tylko na szlakiem: Lady, Szczyty, Strabla z dworkiem piechotę lub rowerowo. W tym kierunku szlacheckim z XVIII w. wyznaczony jest Białowieski Rowerowy Szlak • Ciekawostką archeologiczną jest Transgraniczny. Samochodem możemy wczesnośredniowieczne grodzisko i przekroczyć granicę polsko - białoruską w cmentarzysko w okolicach Zbucza, a także oddalonych od Białowieży ok. 45 km grodzisko w Haćkach. Połowcach.

WYPRAWY PRZYRODNICZE - ZIMA Dla najmłodszych: Zimą, tak naprawdę możemy zobaczyć w Puszczy Białowieskiej najwięcej. Doskonały okres na obserwację ssaków. Żubry, gdy tylko dno lasu okryje śnieg, gromadzą się w miejscach zimowego • „Park Kolejowy” przy Restauracji dokarmiania czyli w tzw. ostojach. Znając ich zwyczaje i miejsca mamy zwiększoną szansę na Carskiej i przejażdżka drezyną spotkanie tych zwierząt. Zimowa aura sprzyja obserwacjom wilków, wydr , łosi, dzików i innych najskrytszych mieszkańców puszczy. Na zalegającym śniegu widać liczne tropy tych zwierząt. • Park wodny w Hajnówce Zimowa pora roku jest doskonała również do obserwacji i poznawania zachowań ptaków • Mini golf Hotelu Żubrówka zimujących w Puszczy Białowieskiej np. dzięciołów , sikor, kowalików, pełzaczy, grubodziobów. Niektóre gatunki ptaków przylatują do nas z dalekiej północy np. jemiołuszki, które możemy • Kino pod Gwiazdami - Wejmutka obserwować już od listopada.

Wspieramy ideę powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego na obszar całej Puszczy Białowieskiej; We support idea to enlarge Bialowieza National Park

to entire Bialowieza Forest Area

, ,

Roesner DWÓR WEJMUTKA / MANOR WEJMUTKA

, Sascha

Loo

van de de van

, Karol PabianOlimpiaKarol Zub, ,

Martijn Smerczyński

LETNI BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY

, Ireneusz Ireneusz , SUMMER BIALOWIEZA NATIONAL PARK

: WEJMUTKA Białowieska AkademiaBioróżnorodności; BiałowieskaWEJMUTKA :

Layout

Smerczyńska Joanna

; Opracowanie graficzne/ Opracowanie ; JESIENNE OBSERWACJE ŻUBRÓW /

BISON TRACKING IN AUTUMN TIME

Smerczyńska

: Krzysztof Komar, Janusz Korbel, MarcinKomar,Korbel, Korniluk,Janusz Katarzyna Krzysztof Kubicka,:

Photos

: Olimpia Pabian, JoannaPabian,Olimpia :

Autorzy zdjęć/ zdjęć/ Autorzy Text

HERBACIARNIA / TEA ROOM WEJMUTKA Tekst/

Kontakt / Contact: WEJMUTKA Białowieska Akademia Bioróżnorodności ul. Kolejowa 1A, 17-230 Białowieża tel. +48 85 68 12 117, kom. +48 692 012 087 email: [email protected] ; www.wejmutka.pl ZIMOWE TROPIENIA SSAKÓW / WINTER MAMMALS TRACKING