Arkusz GĄSOCIN (0409)

PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWION E PRZEZ MINISTRA ŚRO DOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Narodowy Fundusz MINISTERSTWO Ochrony Środowiska ŚRODOWISKA i Gospodarki Wodnej

Warszawa 2010 Autorzy: Adam Mydłowski**, Jerzy Król***, Leszek Kwaśny***, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*

Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny Planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny Planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska.*

* - Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Dolnośląski im. Henryka Teisseyre’a we Wrocławiu ul. Jaworowa 19, 53 -122 Wrocław *** - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

Spis treści

I. Wstęp (A. Mydłowski) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Mydłowski) ...... 3 III. Budowa geologiczna (A. Mydłowski) ...... 5 IV. Złoża kopalin (A. Mydłowski) ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Mydłowski) ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Mydłowski) ...... 19 VII. Warunki wodne (A. Mydłowski) ...... 21 1. Wody powierzchniowe (A. Mydłowski) ...... 21 2. Wody podziemne (A. Mydłowski) ...... 21 VIII. Geochemia środowiska (P. Kwecko, H. Tomassi-Morawiec) ...... 24 1. Gleby (P. Kwecko) ...... 24 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 26 IX. Składowanie odpadów (J. Król) ...... 28 X. Warunki podłoża budowlanego (A. Mydłowski, L. Kwaśny) ...... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Mydłowski, L. Kwaśny) ...... 39 XII. Zabytki kultury (A. Mydłowski, L. Kwaśny) ...... 41 XIII. Podsumowanie (A. Mydłowski) ...... 42 XIV. Literatura ...... 44

I. Wstęp

Arkusz Gąsocin Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowany został w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w 2009 r. (plansza A) oraz w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA i Państwowym Instytucie Geologicznym – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (plansza B). Wykonano go zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Mapa geośrodowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem informacji doty- czących występowania kopalin i ich walorów gospodarczych na tle wybranych zagadnień: geologii inżynierskiej, hydrogeologii oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa się ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowane treści Mapy geologiczno – gospodarczej Polski uzupełnione o system NATURA 2000, a plansza B - nowe informacje z zakresu zagrożeń powierzchni ziemi w tym składowania odpadów i geochemii środowiska. Przeznaczona jest ona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych dzia- łań gospodarczych. Mapa służy różnym instytucjom, samorządom terytorialnym i administracji państwowej przy podejmowaniu decyzji w zakresie planowania przestrzennego i gospodarki zasobami środowiska naturalnego. Jest cennym narzędziem edukacyjnym na wszystkich szczeblach nauczania oraz wspomaga kształtowanie proekologicznych postaw lokalnych spo- łeczności. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogorszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych są użyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Informacje zawarte na mapie mogą być wykorzystane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodaro-

3 wania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowywaniu części graficznej i opisowej mapy, niezbędne materiały pozy- skiwano z archiwów: Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Urzędu Marszał- kowskiego Województwa Mazowieckiego oraz Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. Wykorzystane zostały również informacje uzyskane w starostwach, urzędach gmin, u Woje- wódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie, w zakładach wodociągowych i u użyt- kowników złóż, a także z Mapy geologiczno-gospodarczej Polski (Kwaśny, 2004). Ponadto niektóre dane archiwalne weryfikowano podczas wizji terenowych. Dane dotyczące złóż kopalin pospolitych zawarto w kartach informacyjnych złóż. Mapę wykonano w wersji cyfrowej.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Gąsocin wyznaczają współrzędne geograficzne: 52°40’- 52°50’ szero- kości geograficznej północnej oraz 20°30’- 20°45’ długości geograficznej wschodniej. Admi- nistracyjnie teren mapy znajduje się w województwie mazowieckim w trzech powiatach: cie- chanowskim (gm. Ciechanów - obszar wiejski, gm. Ojrzeń, gm. Sońsk), płońskim (gm. Nowe Miasto, gm. Sochocin) i pułtuskim (gm. Świercze). Według podziału regionalnego (Kondracki, 2002) cały arkusz znajduje się w makrore- gionie Nizina Północnomazowiecka. Północno-zachodnia część arkusza należy do mezore- gionu Wzniesienia Mławskie. Pozostała część obszaru arkusza mieści się na Wysoczyźnie Ciechanowskiej (fig.1). Wysoczyzna Ciechanowska jest równiną morenową urozmaiconą ostańcami wzgórz morenowych oraz gęstą siecią rzek i mniejszych cieków. Jest zbudowana z piasków i żwirów wodnolodowcowych oraz z glin zwałowych stadiału północnomazowieckiego i ich eluwiów. Najwyższe wzniesienia zbudowane są z: piasków, żwirów i głazów moren czołowych. Pasmo takich wzniesień ciągnie się między Sarnową Górą a Bronisławicami, i najwyższy punkt osią- ga na wysokości 158,9 m n.p.m. W południowo-wschodniej części terenu arkusza, wzgórza przekraczają wysokości 130 m n.p.m. osiągając w najwyższym punkcie wysokość 151,9 m n.p.m. Zbudowane są głównie z glin zwałowych, podrzędnie głazów lodowcowych, piasków i żwirów. Najniżej położone punkty terenu nie przekraczają 100 m n.p.m.

Fig. 1. Położenie arkusza Gąsocin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002)

1 – granice makroregionów; 2 – granice mezoregionów

Mezoregiony Niziny Północnomazowieckiej: 318.61 – Wysoczyzna Płońska, 318.62 – Równina Raciąska, 318.63 – Wzniesienia Mławskie, 318.64 – Wysoczyzna Ciechanowska. Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.73 – Kotlina Warszawska.

Gleby charakteryzują się przeważnie słabą jakością. Największą powierzchnię zajmują gleby bielicowe. Dominują tu gleby zaliczane do IV klasy bonitacyjnej. Na terenach leśnych przeważają gleby rdzawe. Wytworzyły się one na osadach holoceńskich lub na utworach po- lodowcowych. Przeważają tu tereny rolnicze z uprawą zbóż i roślin okopowych. Stwierdzono nie- wielki udział kompleksów leśnych, występujących głównie w zachodniej i południowej części arkusza. Dominującym gatunkiem w drzewostanie jest sosna, podrzędnie brzoza i dąb. Arkusz Gąsocin znajduje się w wielkopolsko-mazowieckim regionie klimatycznym (Wiszniewski, Chełchowski, 1975). Średnia temperatura okresu zimowego wynosi 0–0,5°C, a letniego 14–14,5°C. Opady zazwyczaj nie przekraczają 500 mm na rok. Okres wegetacyjny trwa około 220 dni. Przez cały rok dominują wiatry zachodnie i północno-zachodnie. 5

Dominującym elementem hydrografii obszaru jest rzeka Sona. Wpływa ona do rzeki Wkry przecinającej południowo-zachodnie naroże terenu arkusza i odwadniającej cały jego obszar. Rzeka Łydynia wraz z dopływami zajmuje północno-zachodni obszar arkusza i stanowi ona lewobrzeżny dopływ rzeki Wkry. Charakterystyczną cechą w krajobrazie jest rozproszona zabudowa wiejska. Brak du- żych aglomeracji miejskich i ośrodków przemysłowych. Największą miejscowością jest Gą- socin w gminie Sońsk. Działalność gospodarczą prowadzą Gminne Spółdzielnie i Kółka Rol- nicze, niewielkie punkty handlowe i usługowe, oraz drobni przedsiębiorcy trudniący się transportem, usługami ziemnymi i budowlanymi. W Gąsocinie funkcjonuje Spółdzielnia Mle- czarska. W południowo-wschodniej części arkusza prowadzi droga 620 z Płońska do Pułtuska. Przez Ojrzeń prowadzi droga krajowa nr 50 z Ciechanowa do Płońska, a przez Gąsocin przebiega trasa kolejowa z Warszawy do Ciechanowa. Gęsta sieć fotoradarów oraz dobrej jakości jezdni lokalnych zapewnia wysoki stopień bezpieczeństwa na drodze i umożliwia dojazd do niemal każdej zamieszkiwanej miejscowości.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru objętego arkuszem Gąsocin przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Gąsocin wraz z objaśnie- niami (Nowak, 1962, 1967), oraz na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Mława wraz z objaśnieniami (Bałuk, 1976, 1979). Obszar objęty arkuszem Gąsocin położony jest na skłonie prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej, w obrębie synklinorium warszawskiego. Na podłożu krystalicznym zapadającym w kierunku południowo-zachodnim leżą osady paleozoiczno-mezozoiczne i kenozoiczne o łącznej miąższości rzędu 1500-3000 m. Najstarsze osady pochodzące z permu nawiercono na głębokości 2500 m w okolicy Kownat Borowych. Skały węglanowe górnej kredy stanowią podłoże dla osadów kenozoicznych na obszarze całego arkusza Gąsocin (So- kołowski, 1973; Pożaryski i inni 1970). Nad osadami górnej kredy zalegają paleoceńskie piaskowce margliste i glaukonitowe, a nad nimi oligoceński kompleks mułkowo-ilasto-piaszczysty. Wyżej, wśród utworów mioce- nu występuje kilkudziesięciometrowa warstwa mułków, a niekiedy piasków z wkładkami węgla brunatnego. Wyżej zalegają plioceńskie mułki i iły nierzadko przewarstwione drobno- ziarnistymi piaskami (Sokołowski, 1973). Utwory pliocenu odsłaniają się w płytkich wkopach

6 z okolic Kraszewa oraz w otworach wykonanych w Kraszewie i Bardonkach. Zostały naniesione na obszarach sąsiednich arkuszy: na graniczącym od wschodu arkuszu Przewodowo w miejscowości Świercze, oraz na sąsiadującym od południa arkuszu Nasielsk w miejscowości Gołębie, a także w Ujazdowie. Są to iły z wkładkami mułków o barwie pstrej, głównie szaronie- bieskiej lub szarozielonej z pomarańczowymi i rdzawymi plamami. Na podstawie danych otworu w Bardonkach stwierdzono, że miąższość tych osadów wynosi 54 m. Strop iłów i mułków plio- ceńskich jest bardzo zróżnicowany – deniwelacje przekraczają 130 m – i stanowi podłoże dla utworów czwartorzędowych na całym obszarze arkusza Gąsocin (Nowak, 1967). Utwory plejstocenu występują na obszarze całego arkusza Gąsocin (fig. 2). Na osady plejstocenu składają się gliny zwałowe i iły warwowe zlodowaceń południowopol- skich oraz iły warwowe, piaski rzeczne i wodnolodowcowe, gliny zwałowe, piaski i żwiry kemów i ozów zlodowaceń środkowopolskich. Gliny zwałowe zlodowaceń południowopolskich, są zwięzłe o barwie ciemno- i brązo- woszarej. Zawierają dużą ilość żwirów. Gliny te rozdziela trzymetrowa warstwa iłów warwowych związanych z transgresją młodszego stadiału. Miąższość glin zwałowych wynosi 5,5 m. Bezpośrednio nad utworami zlodowacenia południowopolskiego występuje seria piaszczysto-żwirowa zaliczona do zlodowaceń środkowopolskich. Miąższość tych osadów waha się od 10 do 28 m. Nawiercone w kilku otworach, m.in. w Gołotczyźnie, iły warwowe zlodowaceń środkowopolskich są wapniste, mają barwę ciemnoszarą i osiągają miąższość ponad 40 m. Glina zwałowa zalegająca bezpośrednio na iłach zastoiskowych i żwirach wodnolodowcowych, jest związana ze stadiałem najstarszym. Ma barwę ciemnoszarą, jest piasz- czysta i silnie marglista, zawiera otoczaki dochodzące do 8 cm średnicy oraz liczne głazy. W okolicach miejscowości Świercze na glinie zwałowej spoczywają iły warwowe o niewiel- kiej miąższości dochodzącej do 0,4 m, miejscami zaburzone glacitektonicznie. Jednak na ogół na glinie zwałowej występują drobnoziarniste piaski i żwiry rzeczne wodnolodowcowe o miąższości od 1,5 do ponad 9,5 m. W części spągowej materiał ten zawiera porwaki starszej gliny zwałowej. Na osady stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowacenia środkowopolskiego składają się iły i mułki warwowe oraz glina zwałowa. Mułki o miąższości od 0,4 m do 4,4 m są na ogół wapniste, wyraźnie warstwowane, często pylaste, barwy szarej i jasnoszarej. Glina zwałowa o zmiennej miąższości, osiągającej 25 m na wschodzie arkusza oraz barwie szarej, ciemnoszarej i ciemnobrą- zowej występuje na całym obszarze arkusza Gąsocin, częściowo również na powierzchni terenu, np. w krawędzi doliny rzeki Sony. Jest zbita, zawiera głazy i liczne wkładki żwirów, mułków.

Utwory stadiału północnomazowieckiego w formie piasków i żwirów wodnolodowcowych odsłaniają się w kilku miejscach na krawędziach doliny Wkry i Sony. Odsłaniają się tam także iły i mułki warwowe. Na osadach stadiału północnomazowieckiego występują pyły, piaski i żwiry kemów. Piaski i pyły zalegają na głębokości 2 m.p.p.t i mają 1 m miąższości. Wyżej leżą piaski prze- ławicone żwirami o miąższości od 2 do 4 m, warstwowane poziomo lub ukośnie. Najmłodsza glina obszaru arkusza Gąsocin, leży na piaskach drobnoziarnistych w rejonie Gołotczyzny, Rzy i Bieniek-Karkut. Glina ta ma barwę szarą, zawiera konkrecje wa- pienne. Największą miąższość dochodzącą do 25 m osiąga w południowo-wschodniej części arkusza, natomiast w Bardonkach, Bieńkach-Karkutach i Gołotczyźnie miąższość spada do 11–13 m, a w Rzach nawet do 6 m. Na osadach wodnolodowcowych i glinach zwałowych leżą piaski, żwiry, głazy i głazowi- ska ze żwirami moren czołowych warstwowane poziomo lub ukośnie. Średnica głazów dochodzi do 1 m. W okolicach miejscowości Cichawy, na przestrzeni lat, zbadano miąższość i własności fizyczne tych osadów podczas rozpoznawania licznych złóż kruszywa naturalnego. Na powierzchni w dolinie Łydyni leżą jasnoszare lub żółte piaski wodnolodowcowe typu sandrowego o miąższosći powyżej 2,3 m. W dolinie Wkry zalegają piaski rzeczne i tworzą taras nadzalewowy o wysokości 4,5 m. Miejscami występują też wzdłuż dolin Sony i Łydyni. Osady plejstocenu mają zróżnicowaną miąższość i charakteryzują się skomplikowaną budową. Wyróżnić tu można eluwia piaszczyste gliny zwałowej o miąższościach od 1 do 2,5 m, mułki i piaski jeziorne nie przekraczające 0,6 cm miąższości, piaski eoliczne występu- jące głównie w południowo-wschodniej części arkusza oraz piaski deluwialne, zapylone i przemieszane ze żwirkami, występujace głównie na zboczach i w obniżeniach terenu. Na utwory najmłodsze, holoceńskie, składają się także szarobeżowe i zielonoszare piaski i mułki rzeczne o miąższości od 0,5 do 2 m, szarokremowe kredy jeziorne zalegajace w środkowej części jeziora niedaleko Gąsocina, drobno- i średnioziarniste namuły piaszczyste zagłębień bezodpływowych o miąższości od 0,5 do 2 m oraz namuły torfiaste, rudy darniowe i torfy. Torfy występują w dolinie koło Kondrajca, Cichaw i Zielonej, dolinie Łydyni oraz w rozsze- rzeniach doliny Sony. Są to torfowiska niskie. Obok torfów turzycowych występują torfy mszyste. Ich miąższość osiąga 1,3, a nawet 1,8 m, choć przeciętnie nie przekracza jednego metra. Namuły torfiaste i rudy darniowe wypełniają części dolin Sony i jej dopływów oraz opuszczone koryta Łydyni. Złożona budowa pokryw czwartorzędowych znajduje swoje od- zwierciedlenie w urozmaiconej morfologii terenu.

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Gąsocin udokumentowano dwadzieścia złóż kopalin pospolitych: jedno złoże surowców ilastych – „Kraszewo” oraz dziewiętnaście złóż kruszywa naturalnego: „Cichawy”, „Cichawy II”, „Cichawy III”, „Cichawy IV”, „Cichawy V”, „Cichawy VI”, „Ci- chawy VII”, „Cichawy VIII”, „Cichawy IX”, „Cichawy X” , „Cichawy XI” , „Cichawy XII”, „Cichawy XIII” , „Cichawy XIV” , „Cichawy XV”, „Cichawy 16”, „Kubice”, „Kubice II” i „Adamowo”. Złoża kopalin i ich charakterystykę gospodarczą oraz klasyfikację przedstawiono w tabeli 1. W 1959 r. udokumentowane zostało w obrębie neogeńskich iłów pstrych złoże „Kra- szewo” o powierzchni 2,4 ha. Kompleks surowcowy jest przewarstwiony mułkami i zalega w formie pokładu, który jest ułożony pod dość dużym kątem względem powierzchni terenu. Średnia miąższość iłów wynosi 10 m. W nadkładzie o grubości od 0,45 do 1,57 m występują czwartorzędowe piaski ze żwirem, piaski gliniaste i gliny zwałowe. Skurczliwość liniowa suszenia wynosi od 9,8 do 12,5 %. Nasiąkliwość na zimno po wypaleniu w temperaturze 950°C wynosi od 4,3 do 10,6 %, wytrzymałość na ściskanie waha się od 17 do 47 MPa. Wy- dobywany surowiec wykorzystywano do produkcji ceramiki budowlanej (Domańska, 1959). Złoże zostało zrekultywowane w kierunku wodnym. W okolicy miejscowości Cichawy udokumentowano siedemnaście złóż kruszywa naturalnego. Zalegają one na wzgórzu zbudowanym z osadów moren czołowych stadiału pół- nocnomazowieckiego. Teren ten został wielokrotnie przebadany w ramach prac geologicznych, związanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem nowych złóż. Małe powierzchnie złóż wynikają z uwarunkowań formalno-prawnych, kondycji finansowej przedsiębiorców oraz zapotrzebowania na surowiec. W okolicy Cichaw udokumentowano złoża piasków oraz pia- sków i żwirów o łącznej powierzchni prawie 46 ha. Zasoby geologiczne złóż wahają się w granicach 18 – 1835 tys ton. Średnia miąższość kopaliny wynosi od 4,9 do 11,5 m i zalega pod nadkładem o grubości maksymalnie 5 m, lecz miejscami jest dostępna już od powierzchni terenu. Średni punkt piaskowy przymuje wartości od 51 do 85 %, przy zawartości pyłów oko- ło 3%. Parametry geologiczno-górnicze i jakościowe przedstawiono w tabeli 2 i 3. Złoże piasków ze żwirem „Cichawy” udokumentowano w 1981 r. Serię złożową two- rzą tutaj piaski ze żwirem średnim punkcie piaskowym 57,5% i średniej miąższości przekra-

10 czającej 5 m. Kopalina zalega głównie na piaskach drobnoziarnistych, miejscami bezpośred- nio na glinach zwałowych i jest przykryta dwumetrową warstwą nadkładu złożoną z gleby, piasków różnoziarnistych w różnym stopniu zanieczyszczonych frakcją ilastą (Autowicz, 1981). Pierwotnie złoże udokumentowano w czterech polach o łącznej powierzchni 10,66 ha i zasobach 1106,3 tys. ton. Ponieważ w kolejnych latach udokumentowano nowe złoża obej- mujące swoim zasięgiem część obszaru złoża „Cichawy”, wykonano stosowne dodatki do dokumentacji geologicznej złoża „Cichawy”, których celem było zaktualizowanie obszaru złoża i jego zasobów. Dodatek nr 1 powstał w wyniku udokumentowania złoża „Cichawy XII” i zmniejszono w nim zasoby bilansowe z 1106 tys. ton do 1078 tys. ton (Trapczyńska, 2007a). W dodatku nr 2 powstałego z tytułu udokumentowania złoża „Cichawy 16” zasoby zmniejszono o kolejne 144 tys. ton (Trapczyńska, 2008a). Po udokumentowaniu złoża „Kubice II” sporzą- dzono dodatek nr 3, w którym zasoby złoża „Cichawy” ustalono na 836 tys. ton (Trapczyń- ska, 2008b). W wyniku udokumentowania wymienionych złóż, powierzchnia złoża „Cicha- wy” wynosi obecnie 9,08 ha. Złoża piasków ze żwirem „Cichawy II” udokumentowano w 1999 r. w dwóch polach przedzielonych warstwą nadkładu nie spełniającą kryteriów bilansowości. Zalega ono jako pokład zbudowany z piasków różnoziarnistych, wśród których występują w formie gniazd i soczewek piaski z domieszką żwiru. W latach 2004-2005, w wyniku rozpoczęcia samodziel- nej działalności wydobywczej przez dawnych wspólników, oba pola złoża zostały podzielone na dwie powierzchniowo równe części - sporządzono dodatek nr 1 do dokumentacji (Trap- czyńska, 2004). W zachodniej części złoża „Cichawy II” („Cichawy II/1”) ustalone w dokumentacji geologiczne zasoby bilansowe w kategorii C1 wynoszą 72,78 tys. ton kruszywa naturalnego, a we wschodniej części złoża „Cichawy II” („Cichawy II/2”) ustalone w dokumentacji geologiczne zasoby bilansowe w kategorii C1 wynoszą 72,79 tys. ton. Złoże jest suche. Na południowy zachód od miejscowości Cichawy, znajduje się złoże piasków „Kubi- ce”. Jego powierzchnia wynosi prawie 1,9 ha, a miąższość waha się od 2,8 do 5,5 m. Średnia grubość nadkładu wynosi 0,8 m, jednak przykrywa on złoże jedynie w jego części północnej. Część południową złoża udokumentowano na terenie wyrobiska. Bilansowe zasoby kruszywa naturalnego – piasku różnoziarnistego, udokumentowane w kategorii C1 wynoszą 145,25 tys. ton. Złoże jest suche (Gołubowski, 2003).

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan geologiczne Przyczyny Numer Wiek Kategoria zagospo- Wydobycie Zastosowanie bilansowe Klasyfikacja złoża konfliktowości złoża Rodzaj kompleksu rozpoznania darowania (tys. ton) kopaliny Nazwa złoża (tys. ton, na kopaliny litologiczno- złoża złoża mapie surowcowego tys. m3) Wołkowicz i inni (red), 2009 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Kraszewo i(ic) Ng 146 C1 Z - Scb 4 A 2 Cichawy** pż Q 836* C1* Z - Sb, Sd 4 A

3 Cichawy II pż Q 143 C1 G - Sb, Sd 4 A

4 Cichawy III pż Q 18 C1 G - Sb, Sd 4 A

5 Cichawy IV p Q 245 C1 G 4 Sb, Sd 4 A

6 Cichawy V p Q 276 C1 N - Sb, Sd 4 A

7 Cichawy VI p Q 525 C1 G 4 Sb, Sd 4 A

8 Cichawy VII pż Q 294 C1 G 18 Sb, Sd 4 A

9 Kubice p Q 145 C1 Z - Sb, Sd 4 A

10 Kubice II* p Q 220 C1 N - Sb, Sd 4 A

11 Cichawy 16* p Q 1835 C1 N - Sb, Sd 4 A

12 Cichawy XII p Q 669 C1 G 7 Sb, Sd 4 A

13 Cichawy XIII p Q 818 C1 G - Sb, Sd 4 A

14 Cichawy XV* p Q 155 C1 G 24 Sb, Sd 4 A

15 Cichawy VIII p Q 226 C1 G 1 Sb, Sd 4 A

16 Cichawy IX p Q 69 C1 G 35 Sb, Sd 4 A

17 Cichawy XIV* p Q 179 C1 G 7 Sb, Sd 4 A

18 Cichawy X p Q 258 C1 G 30 Sb, Sd 4 A

19 Cichawy XI p Q 686 C1 G 31 Sb, Sd 4 A

20 Adamowo p Q 56 C1 G 2 Sb, Sd 4 A

Rubryka 2: * złoże nie figuruje w „Bilansie...”, zasoby wg dokumentacji; ** - zasoby wg dodatku do dokumentacji Rubryka 3: p – piaski, pż – piaski i żwiry, i(ic) – iły ceramiki budowlanej Rubryka 4: Q – czwartorzęd, Ng – neogen Rubryka 6: * złoże zarejestrowane Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane Rubryka 9: surowce Scb – ceramiki budowlanej, Sd – drogowe, Sb – budowlane Rubryka 10: złoża: 4 - powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe 12

Tabela 2 Główne parametry geologiczno-górnicze złóż kopalin okruchowych

Powierzchnia Miąższość Grubość Numer N/Z złoża złoża złoża nadkładu Warunki hydro- Nazwa złoża od-do; śr. na (ha) od-do; śr. od-do; śr. geologiczne

mapie (m) (m) 1 2 3 4 5 6 7 2,0–10,7; 5,1 2 Cichawy 9,08 0,2–5,0; 2,1 0,02–1,5 złoże suche

3 Cichawy II 1,67 3,5–10,1; 4,9 0,0–1,7; 1,0 0,2 złoże suche

4 Cichawy III 1,40 5,1–9,5; 6,3 0,0–1,5, 0,3 0,08 złoże suche

złoże częściowo 5 Cichawy IV 1,61 5,1–12,7; 9,4 0,0–1,9; 0,8 0,09 zawodnione 10,0–14,3; złoże częściowo 6 Cichawy V 1,28 0,3–2,0; 0,9 0,08 11,5 zawodnione złoże częściowo 7 Cichawy VI 2,93 7,8–14,7; 11,4 0,3–1,9; 0,6 0,06 zawodnione złoże częściowo 8 Cichawy VII 2,00 9,6–13,4; 11,5 0,0–2,0; 1,1 0,13 zawodnione

9 Kubice 1,87 2,8–5,5 0,3–1,2; 0,8 0,19 złoże suche

0,02–0,15; złoże częściowo 10 Kubice II 1,09 9,9–12,4; 10,7 0,3–1,5; 0,5 0,05 zawodnione złoże częściowo 11 Cichawy 16 8,15 9,1–13,0; 11,5 0,3-1,8; 0,5 0,05 zawodnione złoże częściowo 12 Cichawy XII 3,34 6,5–14,5; 10,8 0,8–3,0; 1,6 0,15 zawodnione złoże częściowo 13 Cichawy XIII 3,94 6,5–14,5; 10,9 0,8–3,0; 1,8 0,16 zawodnione 11,5–14,0; 0,02–0,16; 14 Cichawy XV 0,94 0,3–1,8; 1,1 złoże suche 13,0 0,09 0,03–0,19; złoże częściowo 15 Cichawy VIII 2,00 7,8–11,7; 9,5 0,3–1,9; 1,1 0,11 zawodnione 0,03–0,08; złoże częściowo 16 Cichawy IX 0,99 2,6–12,0; 9,3 0,0–0,9; 0,4 0,04 zawodnione 0,03–0,17; złoże częściowo 17 Cichawy XIV 0,93 9,0–12,0; 10,7 0,0–1,5; 0,9 0,08 zawodnione 6,8–11,4 śr. 0,13–0,28; złoże częściowo 18 Cichawy X 1,73 1,4–2,0; 1,7 9,9 0,18 zawodnione 0,03–0,33; złoże częściowo 19 Cichawy XI 3,84 8,6–11,7; 10,4 0,3–3,8; 1,1 0,09 zawodnione

20 Adamowo 1,04 3,3–3,8; 3,5 0,3 0,09 złoże suche

Tabela 3 Parametry jakościowe złóż kopalin okruchowych Zawartość Gęstość Numer Punkt piaskowy złoża pyłów nasypowa Nazwa złoża od-do;śr. na od-do;śr. w stanie utrzęsionym (%) mapie (%) (t/m3) 1 2 2 3 4 Cichawy 2 (Autowicz 1981, Trapczyńska, 42,5–73,4; 57,5 1,1–11,4; 3,2 b.d. 2007a, 2008a, 2008b) Cichawy II 3 42,3–94,1; 70,7 1,2–6,5; 3,7 1,75–1,90; 1,80 (Trapczyńska, 1999, 2004) Cichawy III 4 49,2–86,2; 51,2 1,6–5,4; 3,7 1,8–2,0; 1,90 (Trapczyńska, 2001a) Cichawy IV 5 49,6–94,7; 76,6 1,6–4,2; 3,2 1,8–1,95; 1,875 (Trapczyńska, 2001b) Cichawy V 6 79,9–92,0; 85,7 3,8–7,7; 5,2 1,85–1,9; 1,867 (Trapczyńska, 2001c) Cichawy VI 7 79,5–92,0; 87,6 3,0–10,0; 5,7 1,8–1,9; 1,85 (Gołubowski, 2001) Cichawy VII 8 64,4–81,1; 74,8 0,4–1,4; 0,77 1,83–1,97; 1,92 (Trapczyńska, 2003) Kubice 9 62,0–93,0; 77,0 2,1–4; 3,0 śr. 1,90 (Gołubowski, 1989, 2003) Kubice II 10 72,1–82,6; 77,8 2,2–3,3; 2,90 1,86–1,91; 1,89 (Gołubowski, 2008) Cichawy 16 11 69,5–86,4; 77,05 2,1–3,6; 2,8 1,87–2,02; 1,95 (Trapczyńska, 2008e) Cichawy XII 12 69,8–94,6; 80,33 1,8–2,6; 2,2 1,81–1,97; 1,88 (Trapczyńska, 2007d) Cichawy XIII 13 72,9–91,2; 82,07 2,4–4,3; 3,5 1,84–1,96; 1,9 (Trapczyńska, 2007e) Cichawy XV 14 74,3–88,3; 81,27 2,8–3,6; 3,1 1,81–1,95; 1,88 (Trapczyńska, 2008d) Cichawy VIII 15 74,1–98,6; 85,08 2,7–7,2; 4,27 1,8–1,96; 1,88 (Trapczyńska, 2005) Cichawy IX 16 74,1–90,3; 79,6 1,8–4,5; 3,03 1,82–1,96; 1,88 (Trapczyńska, 2006) Cichawy XIV 17 78,6–90,3; 85,15 1,8–3,3; 2,75 1,82–1,92; 1,86 (Trapczyńska, 2008c) Cichawy X 18 71,4–94,5; 82,77 1,8–2,9; 2,5 1,79–1,91; 1,86 (Trapczyńska, 2007b) Cichawy XI 19 77,9–90,7; 84,7 1,7–3,2; 2,7 1,81–1,92; 1,85 (Trapczyńska, 2007c) Adamowo 20 72,9–92,7; 85,33 1,4–2,7; 2,2 1,9–2,05; 1,97 (Gołubowski, 2005)

Rubryka 3: Punkt piaskowy - % ziarn o średnicy < 2 mm

W południowo-wschodniej części arkusza nieopodal miejscowości Adamowo figuruje złoże kruszywa naturalnego „Adamowo”. Złoże jest suche. Udokumentowane zasoby piasku i żwiru wynoszą 57 tys. ton z czego 5,79 tys. ton mieści się w filarach ochronnych. Złoże zawiera średnio 85% frakcji powyżej 2 mm. Pokład zalega na mułkach piaszczystych i jest czę- ściowo przykryty przez 30-centymetrową warstwę piaszczystą z kamieniami. 14

Według kryteriów konfliktowości i dostępności złóż zawartych w instrukcji opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski z 2005 roku, wymienione złoża są małokonfliktowe, powszechne, licznie występujące i łatwo dostępne.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Gąsocin eksploatowanych jest czternaście złóż kruszywa naturalnego – „Cichawy II”, „Cichawy III”, „Cichawy IV”, „Cichawy VI”, „Cichawy VII”, „Cicha- wy VIII”, „Cichawy IX”, „Cichawy X” , „Cichawy XI” , „Cichawy XII” , „Cichawy XIII” , „Cichawy XIV” , „Cichawy XV” i „Adamowo”. Eksploatacja w granicach złoża „Cichawy II”, była prowadzona od 2000 r. w granicach pola południwego (pole B). W związku z podziałem złoża przez jego właścicieli (Trap- czyńska, 2004) w roku 2004 została wydana koncesja (ważna do 2013 roku) na prowadzenie działalności wydobywczej w części zachodniej złoża – utworzono obszar „Cichawy II/2” o powierzchni 0,83 ha. W 2005 roku wydana została koncesja (ważna do 2013 roku) na prowadzenie wydobycia w pozostałej części złoża (obszar górniczy „Cichawy II/1” o powierzchni 0,84 ha). Teren górniczy jest wspólny dla obu obszarów i wynosi 2,52 ha. Eksploa- tacja w wyrobiskach stokowo-wgłębnych prowadzona jest systemem ścianowym i postępuje w kierunku północnym, jednym poziomem. Według przybliżonej oceny użytkownicy wydo- bywają około trzech tys. ton rocznie. Złoże „Cichawy III” „Cichawy VII”, „Cichawy X”, „Cichawy XI” i „Cichawy XII” są eksploatowane przez przedsiębiorstwo „Bliźniaczek” z siedzibą w Cichawach. W wyniku eksploatacji złoża „Cichawy III”, w części południowej złoża powstało wyrobisko stokowo-wgłębne. Kopalina urabiana jest ze ściany o wysokości 10 m. W części północnej złoża istnieje stare wyrobisko po niekoncesjonowanej eksploatacji i jest częściowo zawodnione. Surowiec przeznaczony jest na cele drogowe i budowlane. Złoża „Cichawy VII” i „Cichawy X” graniczą ze sobą i są eksploatowane wspólnie. W obu złożach osiągnięto drugie, zawodnione piętro eksploatacji. W północnej części złóż „Cichawy VII” i „Cichawy X” zbudowano zakład przeróbczy, którego zadaniem jest uszla- chetnianie surowca z podziałem na poszczególne frakcje. W pobliżu złoża „Cichawy XI” zaplano- wano osadnik gliny i pyłów powstałych po przesiewaniu i płukaniu surowca. Eksploatacja złoża Cichawy XI odbywa się systemem stokowo-wgłębnym dwoma piętrami. Użytkownik rozpoczął już wydobycie na poziomie drugiego zawodnionego piętra. W lecie 2008 roku firma „Bliźniaczek” przejęła prawa i obowiązki wynikające z posiadania koncesji na eksploatację części złoża „Ci- chawy XII” i rozpoczęła eksploatację.

Eksploatację złoża piasku „Cichawy IV” rozpoczęto w 2001 r. Koncesję otrzymał przedsiębiorca prywatny. W roku 2003 nastąpiła zmiana użytkownika złoża. Właścicielem złoża jest firma „MIK” z siedzibą w Kossobudach. Obecnie eksploatowany jest pierwszy, suchy poziom w sposób odkrywkowy, systemem ścianowym. Piasek wykorzystywany jest w budownictwie i drogownictwie. Złoża piasków „Cichawy VI”, „Cichawy VIII”, „Cichawy IX” i „Cichawy XIV” są eksploatowane przez przedsiębiorstwo „ARTEX” z Nowego Dworu Mazowieckiego. Na obszarze tych złóż występuje jedno wspólne wyrobisko. Wydobywany surowiec jest transportowany z pierwszego, suchego piętra eksploatacji drogą dojazdową w stronę obszaru złoża „Cichawy VI” i dalej do pierwotnego poziomu powierzchni terenu na dro- gę gruntową. Miejscami użytkownik pogłębił eksploatację i dotarł do drugiego, zawodnionego piętra. W latach 1995 – 2002, na podstawie koncesji wydanej przez Wojewodę Ciecha- nowskiego, eksploatowano złoże piasków „Kubice”. Koncesję zatwierdzono w 1989 r. na podstawie karty rejestracyjnej złoża (Gołubowski, 1989). W 2003 roku decyzją Wo- jewody Mazowieckiego z kwietnia 2003 r. koncesja została zniesiona, a obszar i teren górniczy wykreślono z rejestru. Decyzja ta poprzedzona była wykonaniem dodatku do karty rejestracyjnej złoża kruszywa naturalnego „Kubice”, w której rozliczono zasoby złoża. W wyniku eksploatacji powstało wyrobisko o głębokości 6 m, a zasoby złoża zmniejszyły się o 24,4 tys. ton (Gołubowski, 2003). W 2003 roku wykonano dokumen- tację rekultywacyjną złoża (Szykuła, 1990). Koncesję na wydobywanie piasku ze złoża „Adamowo” wydano w 2005 r. dla firmy „Usługi Transportowe w zakresie przewozu ładunków oraz wykonywanie prac sprzętem cięż- kim, kopanie, spychanie” z siedzibą w Anielinie. Ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 1,0 ha. Jej ważność upływa z dniem 31 grudnia 2014 r. Dla złoża ustanowiono jeden teren górniczy o powierzchni 1,7 ha. W wyniku dotychczasowej eksploatacji powstało wyrobisko, w którym wysokość skarpy sięga 6 m.

Złoże „Kubice II” rozpoznano w 2008 roku w kategorii C1 na wniosek firmy „SONA” z siedzibą w Ciechanowie (Gołubowski, 2008). Złoże jak dotąd nie jest eksploatowane. Złoże „Cichawy” eksploatowano w latach 1985 – 1997 w polu południowym (pole D) graniczącym ze złożem „Cichawy III”. Złoże zrekultywowano w kierunku leśnym.

Tabela 4 Charakterystyka formalno-prawna złóż

Powierzchnia Nr złoża Okres ważności Sposób Nazwa złoża Użytkownik złoża OG i TG Planowana rekultywacja Uwagi na mapie koncesji eksploatacji [m2] 1 2 3 4 5 6 7 8 1 Kraszewo - - - - leśna, wodna - 2 Cichawy - - - - zalesienie - OG „Cichawy II/1”: 8399,0 m2 R. Świątecka 2000.07.06 OG: 16677,5 OG „Cichawy II/2”: 8278,5 m2 3 Cichawy II ciągła wodna, leśna A. Wróblewski - 2013.12.31 TG: 25181,0 TG i termin ważności koncesji wspólny. „Bliźniaczek” 2001.03.13 OG: 13128,5 4 Cichawy III ciągła wodna - M. Z. Kucińska - 2011.12.31 TG: 17063,0 „MIK” Roboty 2001.03.21 OG: 13939,5 5 Cichawy IV ciągła wodna, leśna - ziemne i drogowe - 2012.12.31 TG: 19993,0 6 Cichawy V ------1) 2003.06.23 OG: 2) działka nr 35 F.P. „Artex” - 2012.12.31 1) 19867,0 7 Cichawy VI ciągła wodna, leśna 1) działka 33 i 34 D. Śliwiński 2) 2005.05.23 - 2) 9424,0 TG wspólny. 2013.12.31 TG: 36495,0 „Bliźniaczek” 2003.12.18 OG: 19987,0 8 Cichawy VII ciągła wodna, leśna - M. Z. Kucińska - 2012.12.31 TG: 38615,0 9 Kubice - - - - leśna - 10 Kubice II ------11 Cichawy 16 ------2008.02.21 OG: 19930,5 12 Cichawy XII F.U.P.H. „Folmar” ciągła wodna, leśna - 2016.12.31 TG: 34275,0 U.P.H.W.K. 2008.02.21 OG: 19875,0 13 Cichawy XIII ciągła wodna, leśna - „Monika” 2016.12.31 TG: 40959,0 F.P. „Artex” 2008.07.25 OG: 9390,0 14 Cichawy XV ciągła wodna - D. Śliwiński 2017.12.31 TG: 12120,5

1 2 3 4 5 6 7 8

F.P. „Artex” 2005.11.23 OG: 19953,0 15 Cichawy VIII ciągła wodna, leśna - D. Śliwiński - 2014.12.31 TG: 31117,5

F.P. „Artex” 2007.04.03 OG: 9908,0 16 Cichawy IX ciągła wodna, leśna - D. Śliwiński - 2011.12.31 TG: 12852,5 F.P. „Artex” 2008.11.24 OG: 9339,5 17 Cichawy XIV ciągła wodna, leśna - D. Śliwiński 2016.12.31 TG: 23198,5 „Bliźniaczek” 2007.07.24 OG: 17297,0 18 Cichawy X ciągła wodna, leśna - M. Z. Kucińska 2016.12.31 TG: 24963,5 „Bliźniaczek” 2007.10.30 OG: 19993,7 19 Cichawy XI ciągła wodna, leśna - M. Z. Kucińska 2016.12.31 TG: 31628,0 2005.06.23 OG: 10406,5 20 Adamowo G. Słodkowski ciągła wodna - 2014.12.31 TG: 17629,5

Rubryka 5 i 8: OG – obszar górniczy, TG – teren górniczy

Złoże iłów ceramiki budowlanej „Kraszewo”, udokumentowane w roku 1959, było eksploatowane w latach sześćdziesiątych. Użytkownikiem złoża była cegielnia w Krubinie (poza obszarem arkusza). Z uwagi na zbyt wysoką zawartość siarczanów rozpuszczalnych w wodzie, wstrzymano dalszą eksploatację. Obecnie wyrobiska są zalane wodą, a wokół porosła roślinność. Charakterystykę formalno-prawną wszystkich złóż udokumentowanych na obszarze arkusza Gąsocin przedstawiono w tabeli 4.Na arkuszu Gąsocin figuruje sześć punktów wystę- powania kopaliny, które są przedmiotem eksploatacji. Znajdują się one w okolicach miejsco- wości: Sarnowa Góra, Brodzięcin, Zasonie, Łopacin oraz Cichawy. We wszystkich przypadkach kopaliną główną są piaski z nieznaczną domieszką żwirów.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na podstawie geologicznych prac poszukiwawczych oraz Szczegółowej mapy geologicznej Polski, na terenie arkusza Gąsocin wyznaczono trzy obszary perspektywiczne i cztery obszary negatywnego rozpoznania. Obszarem perspektywicznym dla piasków i żwirów jest rejon w okolicy Spondoszyna. Obejmuje on niewielkie wzgórza morenowe. Podczas badań poszukiwawczych odwiercono 14 sond o głębokości od 10,0 do 12,5 m. Na jednym z tych wzgórz w partii szczytowej wy- stępują gniazda i soczewy piaszczysto-żwirowe o miąższości od 3,0 do powyżej 12,2 m zale- gające pod nadkładem piasku i gliny o miąższości od 0,3 do 3,5 m. W sondach które nawier- ciły spąg soczew piaszczysto-żwirowych, w podłożu stwierdzono glinę zwałową. Zawartość frakcji poniżej 2,5 mm waha się granicach 50–80%. Kopaliną towarzyszącą są piaski budowlane. Wodę gruntową nawiercono na głębokości 6,0–6,5 m. Powierzchnia występowania kruszywa wynosi około 0,3 ha, natomiast kubaturę określono na 15 tys. m3. Zasoby oszacowano na około 25 tys. ton. Z uwagi na niewielkie rozprzestrzenienie, kruszywo było wydobywane tylko na potrzeby lokalne (Rybak, Strzelczyk, 1979). Na Szczegółowej mapie geologicznej Polski wykreślono w tym miejscu wychodnię piasków, żwirów i głazów moren czołowych (Nowak, 1962). Drugi obszar perspektywiczny kruszywa naturalnego wyznaczono na południe od wsi Marusy. W rejonie tym wykonano 2 otwory geologiczne. Pod nadkładem gleby o grubości 0,4 m stwierdzono wodnolodowcowe piaski średnio- i różnoziarniste, o średniej miąższości 5 m i o punkcie piaskowym wahającym się między 70 a 80%. Surowiec może mieć zastosowanie w budownictwie i drogownictwie (Bandurska-Kryłowicz, 1988). Obszar kontynuuje się

19 na arkuszu Przewodowo. Na Szczegółowej mapie geologicznej Polski wykreślono w tym miejscu wychodnię piasków, żwirów oraz głazów moren czołowych (Nowak, 1962). Na wschód od miejscowości Cichawy wyznaczono obszar perspektywiczny piasków o powierzchni 68 ha. W jego granicach znajdują się dwa punkty występowania kopaliny, gdzie seria użyteczna o miąższości przekraczającej 6 m, występuje pod nadkładem o grubości 0,3 m. W bezpośrednim sąsiedztwie tego obszaru udokumentowano złoża piasków „Cichawy X” i „Cichawy XI”. Udokumentowana tam kopalina ma średnią miąższość 10 m (Trapczyń- ska, 2007b, 2007c). W ramach geologicznych prac poszukiwawczych złóż piasków, przebadano trzy obszary w okolicach miejscowości: Ojrzeń (4 otwory), Trzpioły (1 otwór) i Radziwie (2 otwory). W okolicy Ojrzenia odwiercono najgłębszy otwór sięgający 12 m.p.p.t, pozostałe trzy – do głębokości 6 m. W dwóch otworach nawiercono serię piasku drobnoziarnistego z wkład- kami gliny, a w pozostałych dwóch - serię gliny zwałowej. Piasek występuje jedynie w formie gniazd w rejonie Radziwia i osiąga miąższość około 1 m. W żadnym z wymienionych otwo- rów nie stwierdzono serii piaszczysto-żwirowej, co dyskwalifikuje te obszary pod względem złożowym (Bandurska, Domańska, 1972). Zaznaczono je na mapie jako obszary negatywne dla piasków i żwirów. W rejonie Trzpioł nawiercono serię piasku drobnoziarnistego zalegają- cego na mułkach. W otworze nie stwierdzono serii piaszczysto-żwirowej, dlatego zrezygno- wano z dodatkowych wierceń (Bandurska, Domańska, 1972). Podczas prac poszukiwawczych za grubym kruszywem naturalnym dla celów budowlanych zbadano rejon między Karolinowem a Zawadami. Piasek występuje tu w formie gniazd, ma zróżnicowaną miąższość i parametry surowcowe (Łazowski, 1973). Na mapie zaznaczono go jako obszar negatywny dla piasków. Dalej na południowy wschód na glinie zwałowej zalegają serie piaszczysto-żwirowe. Osiągają one niewielkie miąższości i mają ograniczony zasięg, dlatego uznano je za obszar negatywnego rozpoznania dla piasków i żwi- rów (Bandurska, Strzelczyk, 1972; Nowak, 1962). Torfy występują w wielu miejscach, zarówno dolinach rzecznych jak i w obniżeniach po dawnych jeziorach. Większość wystąpień torfu w granicach arkusza Gęsocin zlokalizowa- na jest na terenach objętych ochroną prawną (Nadwkrański Obszar Chronionego Krajobrazu, łąki na glebach pochodzenia organicznego) i dlatego wyłączono je z rozważań surowcowych. W latach 1949 – 1955 okoliczna ludność eksploatowała torf w celach opałowych, ale tylko w rejonie Soboklęszcza i na południe od Cichaw, gdzie miąższość przekraczała 1,5 m. Zasoby te zostały niemal całkowicie wyeksploatowane (Nowak, 1967).

VII. Warunki wodne

Warunki wodne obszaru objętego arkuszem Gąsocin przedstawiono na podstawie Ma- py hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Gąsocin (Ćwiertniewska, Fert, 2000).

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Gąsocin obejmuje dolną część dorzecza Wkry, która jest prawobrzeż- nym dopływem Wisły. Zarówno w okresie letnim jak i zimowym rzeka Wkra odznacza się znaczną zmiennością przepływu. Część centralną i wschodnią obejmuje zlewnia Sony, a część zachodnią zlewnia Łydyni. Na omawianym obszarze wewnętrzne działy wodne pomiędzy poszczególnymi dopływami zaliczono do działów wodnych IV rzędu (Czarnecka, 2005). Zgodnie z klasyfikacją elementów biologicznych i fizykochemicznych wód zawartą w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r., Sona prowadzi wody od- powiadające bakteriologicznie klasie I, a fizykochemicznie - klasie III, gdyż została przekro- czona zawartość azotu i fosforu (Rozporządzenie…, 2008). Punkty kontrolne znajdują się w Ciemniewku oraz w Popielżynie (poza arkuszem). Stan ogólny wód rzeki Wkry jest zły i odpowiada bakteriologicznie klasie III, a fizykochemicznie - klasie II. Punkty kontrolne znajdują się poza arkuszem w miejscowościach: Gutarzewo, Pomiechówek i Drzazga. Stan ogólny wód rzeki Łydyni jest dobry, prowadzi ona wody odpowiadające bakteriologicznie i fizykochemicznie klasie II (Rozporządzenie…, 2008; WIOŚ, 2009). Punkt kontrolny znajduje się w Gutarzewie (poza arkuszem). Udział odpływu podziemnego rzeki Wkry, podobnie jak rzeki Łydyni i Sony, wynosi 30 do 45% ogólnej masy odpływu. Poza wymienionymi, głównymi ciekami, na obszarze arkusza Gąsocin występują nieduże stawy, jeziorka i rowy melioracyjne.

2. Wody podziemne

Obszar arkusza Gąsocin jest częścią prowincji niżowej i zalicza się do regionu mazowiecko-podlasko-mazurskiego. Region ten stanowi połączenie jednostki mazursko-podlaskiej, północnomazowieckiej i mazurskiej. Głębsze struktury czwartorzędowe mają przebieg SE- NW i rozcinają częściowo lub całkowicie starszy kenozoik. Litologia utworów podłoża czwartorzędu jest słabo poznana (Paczyński, Sadurski, 2007). W granicach arkusza Gąsocin są dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i trzeciorzę- dowe. W czwartorzędowym piętrze wodonośnym wydzielono trzy poziomy wodonośne. 21

Pierwszy związany jest z piaskami wodnolodowcowymi i piaskami moren czołowych. Zwier- ciadło wody zazwyczaj jest swobodne lub bardzo słabo napięte i kształtem nawiązuje do morfologii terenu. Wydajności tego poziomu są niewielkie i wynoszą około 200 l/24h. Drugi poziom wodonośny stanowią piaszczyste utwory fluwioglacjalne i ma on napięte zwierciadło wody. Miąższość tego poziomu jest zmienna i waha się w granicach od kilku do ponad 40 m, a jego strop występuje na głębokościach od 15 do 50 m.p.p.t. Wydajności studni mieszczą się w szerokich granicach od kilku do ponad 120 m3/h. W rejonie doliny kopalnej Wkry i okolicy Sońska poziom ten łączy się z trzecim poziomem wodonośnym, obejmującym piaszczyste i żwirowe osady rzeczne i piaszczysto-pylaste osady interglacjału mazowieckiego. Trzeci poziom wodonośny występuje głównie w rejonie doliny kopalnej Wkry, a także w okolicach Burkat i Gołotczyzny. Miąższość warstw jest tu zmienna i wynosi od kilku do kilkudziesięciu metrów. W rejonach występowania znacznych miąższości wyznaczono potencjalne wydajno- ści studni powyżej 100m3/h. Strop tego poziomu zalega na głębokości 50-60 m. W obrębie arkusza Gąsocin odwiercono 60 studni. Część z nich jest już zlikwidowana, żadna nie ujmuje wód z piętra trzeciorzędowego. Podstawą zaopatrzenia w wodę dla gospodarstw wiejskich jest pierwszy czwartorzędowy poziom wodonośny. Najczęściej ujmowanym poziomem - z uwagi na powszechność występowania - jest drugi czwartorzędowy poziom wodonośny. Udokumentowane zasoby eksploatacyjne piętra czwartorzędowgo wynoszą 970 m3/h. Spośród działających studni dwie znajdują się w Gościminie. Osiągają wydajność 100m3/h przy leju depresyjnym rzędu 5 m. Kolejne dwie studnie o wydajności 117 i 63 m3/h są w Gołotczyźnie. Pozostałe studnie znajdują się w: Kraszewie, Luberadzu, Damiętach i Ciemniewku. Najgłębsza studnia sięga 130 m.p.p.t. Ogólnie w granicach arkusza Gąsocin eksploatuje się 14 studni, z tym że studnie mieszczące się w jednej miejscowości eksploatowane są na przemian. Studnie w Damiętach i Kraszewie mają wyznaczony obszar ochrony pośredniej. Łączna wydajność wszystkich wymienionych studni waha się od 273 do 454 m3/h zależnie od konfiguracji pracy. Trzeciorzędowe piętro wodonośne ma 20 m miąższości, występuje 210–220 m.p.p.t. i charakteryzuje się niejednolitym uziarnieniem. W jej skład wchodzą piaski drobnoziarniste z lignitem, oraz piaski średnio- i gruboziarniste z domieszką węgla brunatnego. Wydajności tego piętra wahają się w granicach 15 – 20 m3/h. Uzyskano je z otworów położonych poza granicami arkusza Gąsocin (Paczyński, 1995). Na obszarze arkusza znajdują się jeden czwartorzędowy i dwa trzeciorzędowe główne zbiorniki wód podziemnych: GZWP 214 – „Zbiornik Działdowo” w centrum arkusza i w czę-

ści zachodniej, GZWP 215 – „Subniecka warszawska” na całym obszarze arkusza oraz GZWP 215A – „Subniecka warszawska część centralna” w rejonie południowo-wschodnim (Kleczkowski, 1990, fig. 3). Dla żadnego z tych zbiorników nie opracowano do tej pory dokumentacji hydrogeologicznej.

Fig. 3. Położenie arkusza Gąsocin na tle głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000 wg A.S. Klecz- kowskiego (1990)

1 - obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 - granica GZWP w ośrodku porowym

Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 214 – Zbiornik Działdowo, czawrtorzęd (Q); 215 – Subniecka Warszawska, trzeciorzęd (Tr); 215A – Subniecka warszawska (część centralna), trzeciorzęd (Tr); 219 – Zbiornik międzymorenowy rzeki Łydynia, czawrtorzęd (Q).

VIII Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń metali określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Rozporządzenie…, 2002 r). Do- puszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup użytkowania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 409 – Gąsocin, umieszczono w tabeli 5. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o przeciętnej zawartości (median) pierwiast- ków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Tabela 5 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Wartość prze- Wartość przeciętnych tości w glebach ciętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 409 – dian) w gle- obszarów niezabu- Wartości dopuszczalne stężeń w glebie Gąsocin bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporządzenie Ministra szu 409 – Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Gąsocin

Metale N=6 N=6 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 10 – 42 28 27 Cr Chrom 50 150 500 2 – 3 2 4 Zn Cynk 100 300 1000 22 – 36 31 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1 – 2 <1 2 Cu Miedź 30 150 600 1 – 8 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 1 – 4 2 3 Pb Ołów 50 100 600 5 – 10 9 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05 – 0,06 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 409 – Gąsocin 1) grupa A w poszczególnych grupach użytkowania a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza- As Arsen 6 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 6 wy Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 6 o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 6 grożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Miedź 6 szarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 6 2) Pb Ołów 6 grupa B – grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rtęć 6 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbani- sza 409 – Gąsocin do poszczególnych grup użytkowania zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, (ilość próbek) użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 6 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilość próbek

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna

25 próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze- śnia 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 5). Przeciętne zawartości: arsenu, chromu, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, rtęci i ołowiu w badanych glebach arkusza są na ogół niższe lub równe w stosunku do wartości przecięt- nych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wyższą wartość mediany wy- kazuje jedynie zawartość baru i cynku. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektrometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produ- kowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4.) dla dwóch krawędzi 26

409W PROFIL ZACHODNI 409E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5855736 5854853 5853701 5852727 5851698 5850702 m m5843616 5842797 5841569 5839507 5839745 5837844 5837728 0 5 10 15 20 25 30 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5855736 5854853 5853701 5852727 5851698 5850702 m m5843616 5842797 5841569 5839507 5839745 5837844 5837728 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 5 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Gąsocin (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

27 arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmują sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wynoszą od 13,4 nGy/h do 26,2 nGy/h. Średnia wartość wynosi 19,3 nGy/h i jest znacznie niższa od śred- niej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma są generalnie nieco wyższe - wahają się w zakresie od 15,7 do 40,8 nGy/h i średnio wynoszą 29,3 nGy/h. W profilu zachodnim pomierzone dawki promieniowania są dość niskie i wyrównane, gdyż wzdłuż profilu przeważa podobny typ osadów – utwory piaszczysto-żwirowe (wodnolodowcowe z okresu zlodowacenia środkowopolskiego, holoceńskie rzeczne i eoliczne), zazwyczaj charakteryzujące się niskimi wartościami promieniowania gamma. W profilu wschodnim najwyższymi wartościami promieniowania gamma (rzędu 30-40 nGy/h) cechują się gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego występują- ce głównie w południowej części profilu oraz utwory zastoiskowe (iły, mułki i piaski) zwią- zane z tym samym zlodowaceniem, a najniższymi (15-20 nGy/h) – wodnolodowcowe piaski i żwiry, także z tego samego okresu zlodowacenia.

Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wahają się od 0,4 do 4,0 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego – od 1,0 do 4,2 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy określaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzględ- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa …, 2001) oraz w Rozpo- rządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporządzenie …, 2003). 28

W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wyżej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficz- nego i nie stoi w sprzeczności z możliwością późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze względu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki inży- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów, ze względu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, są one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których możliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża a także ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie w obrę- bie POLS:

- warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami przyjętymi w tabeli 6; - zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m; miąższość lub jednorodność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 6 Kryteria izolacyjnych właściwości gruntów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Miąższość Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów (m) (m/s)

N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10-9 Iły, -9 iłołupki K – odpady inne niż niebezpieczne i obojętne 1 – 5 ≤ 1 x 10

O – odpady obojętne ≥ 1 ≤ 1 x 10-7 Gliny

Omawiane wyżej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie 29 dokumentacyjnej wskazano lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne do- kumentują obecność warstwy izolacyjnej do głębokości 10 m. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagrożenia główne- go użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Gąsocin Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Ćwiertniewska, Fert, 2000). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznacza się w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropoge- niczne uwarunkowania. Dlatego też obszarów o różnym stopniu zagrożenia nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagro- żeniu jakości wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawierają elementy wiedzy o środowi- sku, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska lub mogących pogorszyć jego stan.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na terenie arkusza Gąsocin bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów podlegają:

- obszary występowania osadów holoceńskich w dnach dolin rzecznych Łydyni, Sony i na niewielkim odcinku - Wkry, oraz mniejszych cieków bez nazwy, a także w obrębie poło- żonych na sandrze zagłębień o różnej genezie. Są to tereny akumulacji torfów, namułów torfiastych (powszechnych w południowo-zachodniej części arkusza), namułów piaszczystych, kredy jeziornej, piasków i mułków rzecznych. Wyłączono również strefy szeroko- ści 250 m od granic występowania holoceńskich osadów organogenicznych; - obszary występowania piasków deluwialnych w dnach niewielkich dolin i obniżeń w zboczach wysoczyzny morenowej i równiny sandrowej, liczne w południowej i wschodniej części omawianego arkusza (w rejonie Karolinowa oraz na północny za- chód od Gąsocina); 30

- tereny zabagnione i podmokłe wzdłuż dolin cieków oraz w obrębie zagłębień wysoczyzn morenowych i równin sandrowych, występujące w północnej i zachodniej części obszaru arkusza; - tereny występowania łąk na glebach pochodzenia organicznego rozprzestrzenione rów- nomiernie na całym omawianym obszarze (wraz ze strefą o szerokości 250 m); - obszary położone w strefie 250 m od źródeł znajdujących się w centralnej (rejon miej- scowości Kraszewo, Żochy oraz Bądkowo) oraz wschodniej części obszaru arkusza (rejon Gąsocina, Cichaw, Jurzyna); - tereny o spadkach powyżej 10° (głównie w otoczeniu dolin rzecznych); - strefy ochrony ujęć wód podziemnych w Kraszewie i Damiętach; - obszary zwartej zabudowy miejscowości Sońsk oraz Ojrzeń będących siedzibami gmin oraz większych wsi: Gąsocina i Gołotczyzny; - zwarte kompleksy leśne o powierzchni powyżej 100 ha, obejmujące około 15% obszaru arkusza.

Obszary bezwzględnie wyłączone zajmują ponad 60% waloryzowanego terenu.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych

Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmują około 40% powierzchni arkusza i wyznaczono je na obszarach: wysoczyzn morenowych (płaskich, częściowo zdenudowanych), równin sandrowych i miejscami moren czołowych akumulacyj- nych. Do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych preferowane są obszary w przeważają- cej części posiadające naturalną warstwę izolacyjną, zgodną z wymaganiami dotyczącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 6). Wskazane na mapie rejony POLS wydzielono na podstawie obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Gąsocin Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Nowak, 1962). Podkreślić należy, że charakterystyka litologiczna utworów stanowiących naturalną barierę geologiczną, przedstawiona w objaśnieniach do SMGP i profilach otworów archiwalnych jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. W obrębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniające warunki dla bezpośredniej lokalizacji składowisk odpadów obojętnych wykazują przede wszystkim gliny zwałowe sta- diału wkry zlodowacenia warty (zlodowacenia środkowopolskie). Są to utwory zwięzłe, wapniste, w stropowych partiach silniej piaszczyste, a w północno-wschodniej części - ilaste. Analiza archiwalnych otworów wiertniczych oraz przekroju geologicznego (Nowak, 1962, 31

1967) wskazuje, że miąższość tych glin na obszarze arkusza jest zmienna i waha się od 3–6 m w rejonie Rzy (pod osadami eluwialnymi), 12,2 m w Bieńkach-Karkutach i Gołotczynie, a największe jej miąższości zanotowano w południowo-wschodniej części arkusza w rejonie miejscowości Bylice i Wyrzki-Pękale (28 m). Na tym obszarze omawiane gliny podścielone są na ogół cienką warstwą iłów i mułków warwowych (1–2 m) oraz kolejnym pakietem glin zwałowych i iłów (stadiału dolnego zlodowacenia warty) o łącznej miąższości dochodzącej do 75,0 m. Między Gąsocinem a Cichawami gliny zwałowe osiągają miąższość 3,0–9,0 m, a wraz z niżejległymi iłami i mułkami warwowymi stanowią warstwę izolacyjną o miąższości 12,0-18,0 m. W północnej części arkusza, w rejonie miejscowości Sokołówek, zlokalizowane są otwory dokumentujące (na głębokościach 0,5 i 1,0 m) występowanie różnowiekowych glin zwałowych o miąższości dochodzącej do 45,5 m. W północno-wschodniej części arkusza gliny te osiągają miąższości od 7,0 m (rejon miejscowości Bieńki-Karkuty) do 36,0 m (rejon Sońska). W tej części arkusza (na północ od miejscowości Burkaty) glina zwałowa również jest podścielona iłami warwowymi (o miąższości 3,5 m) oraz glinami o miąższości 3,0 m. Podobna sytuacja ma miejsce w okolicach miejscowości Mieszki-Śmietanki, Bieńki-Karkuty, Żochy, Dąbrowa, Kuchary Żydowskie. W zachodniej części arkusza (rejon Dąbrowy) kompleks osadów słabo przepuszczalnych (zastoiskowych i lodowcowych) osiąga miąższość 45,2 m. Duża miąższość naturalnej bariery izolacyjnej w wymienionych rejonach stanowi bardzo dobre zabezpieczenie przed migracją zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Miąższość glin zwałowych występujących w granicach wyznaczonych POLS jest wy- starczająca i zgodna z wymaganiami dla utworzenia składowisk odpadów obojętnych. W północnej części analizowanego obszaru (okolice miejscowości: Rzeczki-Wólki, Mieszki-Śmietanki, Bieńki-Karkuty, Mieszki-Różki, Skrzynek) oraz wzdłuż wschodniej kra- wędzi arkusza (okolice miejscowości Marusy) na powierzchni występują innego typu osady słabo przepuszczalne: mułki i iły warwowe (często o zatartym warstwowaniu w spągowej części, w stropie wykształcone jako gliny pylaste), akumulowane w najmłodszym stadiale zlodowacenia warty. Ich miąższość waha się od 1,5 m do 4,5 m. Analiza archiwalnych otwo- rów wiertniczych oraz przekroju geologicznego (Nowak, 1962) wskazuje, że utwory te w rejonie miejscowości Bieńki-Karkuty podścielone są dwudzielnymi glinami zwałowymi zlodowacenia warty z wkładką mułków warwowych o łącznej miąższości dochodzącej do 30 m. Z uwagi na niejednorodność wykształcenia i stosunkowo niski stopień skonsolidowania

32 utworów mułkowo-ilastych występujących w północnej części omawianego obszaru, stano- wić mogą one barierę izolacyjną odpowiednią jedynie dla składowisk odpadów obojętnych. Między miejscowością Mieszki-Śmietanki a Bieńki-Karkuty zlokalizowany jest otwór dokumentujący występowanie osadów opisywanych jako iły warwowe (na głębokości 0,8 -4,0), podścielonych glinami zwałowymi o miąższości 12,2 m. Ponieważ na mapie geologicznej (Nowak, 1962) w tym rejonie występują zastoiskowe osady pylaste, kompleks ten został uznany jako spełniający warunki izolacyjności odpowiednie dla składowisk odpadów obojętnych. Zmienne właściwości izolacyjne wyznaczono przede wszystkim ze względu na przy- krycie naturalnej bariery geologicznej (glin zwałowych, mułków i iłów zlodowacenia warty) piaszczystymi osadami eolicznymi, zwietrzelinowymi (eluwialnymi) oraz piaszczysto- żwirowymi osadami lodowcowymi i wodnolodowcowymi o miąższości 0,5–2,5 m. Lokaliza- cja składowiska na tych terenach wiąże się z koniecznością usunięcia warstwy osadów przepuszczalnych. Rozległe obszary przypowierzchniowego występowania piaszczystych osadów eolicz- nych, rzecznych, lodowcowych lub wodnolodowcowych (o miąższości przekraczającej 2,5 m), określono jako pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej. Utwory przepuszczalne na ogół są tu podścielone ciągłymi warstwami glin zwałowych lub iłów i mułków warwowych zlodowacenia warty (o miąższości od 3,0 do 18,0 m), jednak ze względu na miąższość osa- dów nie stanowiących naturalnej bariery izolacyjnej (>3 m), lokalizacja składowiska na tych terenach wiązać się będzie z koniecznością wykonania sztucznej bariery izolacyjnej jego dna i skarp. W zasięgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów obojętnych głównym użytkowym piętrem wodonośnym jest przede wszystkim piętro czwartorzędowe. Największe znaczenie użytkowe ma drugi czwartorzędowy poziom wodonośny (o zmiennym, nieciągłym rozprzestrzenieniu) występujący przeważnie na głębokościach od 15 do ponad 40 m. Pierw- szy czwartorzędowy poziom wodonośny posiada szersze znaczenie użytkowe w rejonie miej- scowości: Kownaty Borowe, Sońsk - Gołotczyzna, Nowa Wieś i Bądkowo. Wody piętra czwartorzędowego charakteryzują się na ogół niskim stopniem zagrożenia na zanieczyszczenia. Lokalnie (w okolicach położonych na wschód od Łopacina i na południu, w rejonie Za- soni i Czarnot) określono go jako średni, głównie z uwagi na występowanie ognisk zanie- czyszczeń. Część wyznaczonych POLS znajduje się na obszarach występowania mioceńskie- go głównego piętra użytkowego, którego wody ze względu na wysoką lub średnią izolację co

33 najmniej 50 metrową warstwą utworów słabo przepuszczalnych cechują się bardzo niskim stopniem zagrożenia na zanieczyszczenia. Są to na ogół obszary występowania wyniesień powierzchni czwartorzędowych: między: Rykaczewem i Kownatami Borowymi, Śmietan- kami i Burkatami, Sarnową Górą i Chrościcami, koło Skarbocina, między Kondrajcem i Kucharami Żydowskimi oraz w południowo-wschodnim narożu arkusza, na południe od Gąsocina. Należy podkreślić, że w przypadku omawianego rejonu każdorazowa lokalizacja skła- dowiska odpadów wymagać będzie przeprowadzenia szczegółowych badań geologicznych (mających na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologicznych oraz geologiczno-inżynierskich. W przypadku stwierdzenia zaburzeń glacitektonicznych, możliwych w strefach występowania wyniesionych w rejonie miejscowości Kuchary Żydowskie utworów neogeńskich, ewentualnie w obrębie moren czołowych, budowa składowiska odpadów będzie wymagała wykonania dokumentacji geologiczno-inżynierskiej.

W obrębie wyznaczonych rejonów POLS wydzielono obszary wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) wyróżnione na podstawie ograniczeń lokalizowania składowisk, wyni- kających z: obecności strefy ochronnej głównego zbiornika wód podziemnych, obszarów podlegających ochronie przyrody oraz ze względu na bliskość zwartej zabudowy. Warunkowe ograniczenie oznaczone indeksem „w” obejmuje fragment nieudokumen- towanego czwartorzędowego głównego zbiornika wód podziemnych nr 214 - Działdowo, dla którego przewidziano wysoki stopień ochrony (OWO). Warunkowe ograniczenie typu „p” dotyczy terenów w południowo-zachodniej część obszaru, objętych granicami Nadwkrzańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Warunkowe ograniczenie oznaczone indeksem „b” obejmuje strefę w odległości do 1 km od zwartej zabudowy dwóch miejscowości gminnych: Sońska (wraz z Gołotczyzną) i Ojrzenia oraz dużej wsi Gąsocin.

Lokalizacja składowisk w obrębie rejonów posiadających powyższe ograniczenia powinna być rozpatrywana w sposób zindywidualizowany, w ramach oceny jego oddzia- ływania na środowisko, a w dalszej procedurze - w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej, odpowiednimi służbami ochrony przyrody i nadzoru budowlanego oraz gospodarki wodnej.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Na terenie arkusza Gąsocin, jego południowej części wyznaczono obszary spełniające wymagania pod lokalizację składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (komunalne), dla których wymagana jest płytko występująca warstwa gruntów spoistych o współ- czynniku filtracji ≤1x10-9m/s i miąższości większej od 1 m. Są one zlokalizowane w okolicy miejscowości Gościmin oraz Czarnoty, po obu stronach doliny Sony (południowa część arkusza). Utwory spełniające wymagania pod lokalizację tego typu składowisk potencjalnie speł- niają iły i mułki warwowe stadiału wkry zlodowacenia warty (zlodowacenia środkowopol- skie). Są to osady ciemnobrązowe, w spągu szare,- nieco mułkowate, wyraźnie warstwowane i silnie wapniste. Analiza otworów wiertniczych i przekrojów geologicznych do mapy geologicznej (Nowak, 1962) wskazuje, że miąższość tych osadów nie przekracza 3,0–5,7 m. Leżą one na piaszczysto-żwirowych osadach wodnolodowcowych.

Osady zastoiskowe zlodowacenia warty: iły i mułki warwowe występują również w północno-wschodniej części omawianego obszaru. Stanowią one kontynuację serii ilastej udokumentowanej w granicach złoża surowców ilastych „Nasierowo” (arkusz Ciechanów), gdzie jest ona najpełniej wykształcona. Wykazują one tam zmienną miąższość (od 2 do 13 m), a także zmienność litologiczną: w górnej partii są to przewarstwienia mułków z chu- dymi i średniotłustymi iłami, miejscami również z piaskami pylastymi. Poniżej występują iły tłuste (1,2–5,3 m). Średnia zawartość frakcji iłowej wynosi od 20,3 do 44,4%. Iły i mułki podścielone są kompleksem glin zwałowych. Osady te znajdują się w dużej części pod nadkładem piasków lodowcowych lub muł- ków piaszczystych o grubości dochodzącej do 6 m, dlatego też obszary te zostały wskazana na mapie jako pozbawione warstwy izolacyjnej. Ponieważ kopalina występująca w sąsiadującym z granicami arkusza złożu posiada cechy odpowiadające kryteriom jakościowym przyjętym dla surowców ilastych ceramiki budowlanej, omawiany obszar można rekomendować jako zgodny z wymaganiami dla posado- wiania składowisk odpadów komunalnych, częściowo o zmiennym wykształceniu bariery geologicznej, z uwagi na obecność nadkładu przepuszczalnego. Obszary preferowane pod składowiska odpadów komunalnych występują w zasięgu czwartorzędowego głównego piętra wodonośnego, cechującego się średnim stopniem zagro- żenia na zanieczyszczenia. W południowej części arkusza występują w granicach RWU wy-

35 znaczonych z uwagi na położenie w obrębie strefy wysokiej ochrony (OWO) głównego zbiornika wód podziemnych nr 214- Działdowo.

Miejsca pod składowisko odpadów komunalnych można poszukiwać w południowo- zachodniej części obszaru arkusza w rejonie miejscowości Kuchary Żydowskie, na obszarze występowania utworów o zmiennych właściwościach izolacyjnych dla składowisk typu O. Zlokalizowane są tam otwory dokumentujące występowanie neogeńskich osadów ilastych. W profilu utworów nieprzepuszczalnych, występujących na głębokości 3,0-24,-0 m, nawiercono 18-metrowy przerost iłów pstrych (na głębokości 6,0–24,0 m). W sąsiednim otworze na głębokości 3,5 m występuje 2,5-metrowa warstwa tych iłów. Na badanym obszarze osady neogeńskie reprezentowane są przez silnie skonsolidowane plioceńskie iły pstre. Obszar ich płytkiego występowania znajduje się w granicach Nadwkrzańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (ograniczenie warunkowe „p”). Na terenie arkusza, zlokalizowane jest nieczynne (od 2010 r) gminne składowisko od- padów komunalnych (na południe od Zasoni) oraz trzy składowiska zamknięte wcze- śniej,w: Brodzięcinie, Ślubowie oraz Kondrajcu. Na obszarze arkusza znajduje się także wy- lewisko w Klukówku-Świerczach, zamknięte w 2001 roku.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk Najkorzystniejsze warunki naturalne dla lokalizowania składowisk odpadów wskazać należy na obszarach, gdzie występuje pakiet różnowiekowych utworów słabo przepuszczalnych stanowiący naturalną barierę geologiczną o miąższości znacznie przekraczającej wyma- ganą dla lokalizacji składowisk określonego typu odpadów, jednocześnie wykazujące korzystne warunki hydrogeologiczne i brak ograniczeń warunkowych. Spośród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania od- padów obojętnych najkorzystniejsze warunki wykazują obszary wychodni mułków i iłów warwowych stadiału górnego zlodowacenia warty (o miąższości od 1,5 m do 12,2 m), podścielonych glinami zwałowymi (rejon miejscowości Mieszki-Śmietanki, Bieńki- Karkuty). Korzystne warunki panują także w rejonie miejscowości Bylice i Wyrzki-Pękale (południowo-wschodnia część obszaru arkusza), gdzie występują gliny zwałowe stadiału wkry zlodowacenia warty (o miąższości od 9,0 m do 28,0 m). Podścielone są one słabo przepuszczalnymi utworami zastoiskowymi (iłami i mułkami warwowymi) i kolejną war- stwą glin zwałowych oraz starszych iłów i mułków warwowych zlodowacenia warty o łącznej miąższości od 30 do 75 m. 36

Na północ od Burkatów, w sąsiedztwie złoża „Nasierowo” (arkusz Ciechanów) seria ilasto-mułkowej jest znacznie lepiej wykształcona, dlatego też rejony te, bez ograniczeń warunkowych, można wskazać jako korzystne dla lokalizacji składowisk typu „K”. Występujące w tych obszarach czwartorzędowe użytkowe piętro wodonośne cechuje się niskim, a trzeciorzędowe - bardzo niskim stopniem zagrożenia.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobjętych bezwzględnym zakazem lokalizowania składowisk zlokalizowano cztery wyrobiska kruszywa naturalnego, które z racji pozostawienia poeksploatacyjnych niezagospodarowanych nisz i zagłębień w morfologii terenu mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsce składowania odpadów. W rejonie miejscowości Wólka Szczawińska znajduje się wyrobisko powstałe w wyniku koncesjonowanej eksploatacji piasków ze złoża „Adamowo”. Na obszarze arkusza zlokalizowano dwa wyrobiska po niekoncesjonowanej eksploatacji złóż piasków - na południowy wschód od Karolinowa, na północ od Kondrajca oraz w rejonie Sarnowej Góry. Miejscami składowania odpadów nie mogą być liczne wyrobiska w rejonie Cichaw, z uwagi na planowaną przez przedsiębiorcę eksploatację również drugiego, zawodnionego piętra. Po zakończonej eksploatacji zostaną one zrekultywowane w kierunku wodnym. Dwa wyrobiska (w okolicy Sarnowej Góry, Wólki Szczawińskiej) znajdują się na obszarach pozbawionych naturalnej warstwy izolacyjnej, stąd ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod składowiska odpadów będzie wiązało się z wykonaniem sztucznych zabezpieczeń dna i skarp wyrobisk przy użyciu izolacji syntetycznych lub barier gruntowych. Każde z wyrobisk posiada ograniczenie warunkowe ze względu na bliskość zabudowy. Dodatkowo wyrobiska w rejonie Sarnowej Góry i Kaolinowa posiadają ograniczenia warunkowe wynikające z ochrony wód (znajdują się w obrębie obszaru ochronnego GZWP).

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych.

Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan śro- 37 dowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odporności śro- dowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią.

X. Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Gąsocin wyznaczono warunki podłoża budowlanego dla prawie ¾ powierzchni. Przy klasyfikacji pominięto obszary gleb chronionych od klasy I do IVa, obszary leśne, łąki na glebach pochodzenia organicznego oraz tereny, na których eksploatowane są wyrobiska górnicze, m.in. obszar działalności górniczej w obrębie złóż Cichawy. Warunki podłoża budowlanego podzielono na korzystne i niekorzystne. Obszary korzystne pod względem budowlanym składają się z gruntów niespoistych: średniozagęszczonych i zagęszczonych, oraz z gruntów spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych. Z obszarów o korzystnych warunkach budowlanych wyłączono rejony, gdzie położenie wód gruntowych jest płytsze niż 2 m.p.p.t. Powyższe warunki spełnia ponad połowa obszaru arkusza Gąsocin, gdyż takie cechy mają piaszczysto-żwirowe osady moren czołowych oraz piaski i żwiry ozów. Spośród gruntów spoistych na uwagę zasługują gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich (gliny piaszczyste). Najbardziej sprzyjające warunki budowlane występują w południowo-wschodniej i w zachodniej części arkusza, gdzie obszary te są szczególnie rozległe. Niekorzystne warunki podłoża budowlanego znajdują się głównie w dolinach Wkry, Łydyni i Sony, a także pomniejszych cieków. Tamtejsze grunty składają się głównie z mułów plastycznych i miękkoplastycznych, luźnych piasków i żwirów, a także - szczególnie w okolicy Jędrzejowa i Nowej Wsi - z namułów organicznych i torfów. Niekorzystne warunki budowlane występują w rejonie Ojrzenia, Grabowca i Bieniek, gdzie wśród słabonośnych namu- łów organicznych, w zagłębieniach bezodpływowych, zaobserwowano lustro wody powyżej 2 m.p.p.t. Niekorzystne warunki podłoża budowlanego wyznaczono w rejonach zalegania mało skonsolidowanych iłów, glin i mułków - osadów zastoiskowych stadiału północnoma- zowieckiego, gdzie w przewarstwieniach piaszczystych nierzadko spotkać można sączenia wody. W rejonie miejscowości Świercze znajdują się osady iłów miejscami zaburzonych glacitektonicznie. Ponadto rozwojowi budownictwa nie sprzyjają licznie występujące w połu- dniowej części arkusza piaski eoliczne. Przed przystąpieniem do wykonywania prac budow-

38 lanych należy sporządzić stosowną dokumentację geologiczno-inżynierską. Na szczęście większość takich obszarów jest zalesiona i przez to wyłączona z zabudowy w planach zagospodarowania przestrzennego. W granicach arkusza Gąsocin nie stwierdzono osuwisk i ob- szarów zagrożonych ruchami masowymi (Grabowski, 2007). Rozpatrując przydatność podłoża dla budownictwa pod względem nachylenia terenu, warto zaznaczyć, że na obszarze arkusza Gąsocin stoki w znakomitej większości są bardzo połogie, choć większe nachylenia spotyka się w rejonach południowo-wschodnich arkusza, na krawędziach dolin rzecznych oraz na zboczach wzgórz okolic Ojrzenia, ale i tam nie przekra- czają one 10%. Wyjątek stanowią zbocza wzgórza leżącego nieopodal Sarnowej Góry, gdzie nachylenie stoku wynosi ponad 12%.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na terenie arkusza Gąsocin występuje jeden obszar chronionego krajobrazu, kilkana- ście pomników przyrody i trzy użytki ekologiczne. Nadwkrzański Obszar Chronionego Krajobrazu (NOChK) założono w 1990 roku. Na obszarze arkusza Gąsocin zajmuje on powierzchnię 5082 ha. Obejmuje on rejony wartościo- we ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, tereny chronione z uwagi na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach. NOChK spełnia także funkcję korytarzy ekologicznych. Jest to głównie obszar rolniczy, choć występują tu lasy sosnowe oraz roślinność torfowiskowa, łąkowa i wydmowa. Na obszarze arkusza Gąsocin występuje kilka głazów narzutowych i szereg po- mników przyrody żywej, w skład której wchodzą drzewa rosnące pojedynczo oraz w grupach (Tabela 7). Oprócz lipy drobnolistnej spotkać można dęby szypułkowe, buki, klony i wiąz (Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, 2008).

Tabela 7 Wykaz pomników przyrody i użytków ekologicznych

Forma Nr Rok ochro- Gmina Rodzaj obiektu obiektu Miejscowość zatwierdze- ny Powiat (powierzchnia w ha) na mapie nia

1 2 3 4 5 6 Ciechanów 1 P Gołoty 1981 Pż – jesion wyniosły ciechanowski Ojrzeń 2 P Grabowiec 1989 Pż – siedem dębów szypułkowych ciechanowski Ojrzeń 3 P Kraszewo 1989 Pż – dąb szypułkowy ciechanowski 39

1 2 3 4 5 6 Ojrzeń 4 P Trzpioły 1990 Pn, G – granit skandynawski ciechanowski Ojrzeń 5 P Kraków 1987 Pż – lipa drobnolistna ciechanowski Ojrzeń 6 P Kraków 1987 Pż – lipa drobnolistna ciechanowski Ojrzeń 7 P Kraków 1987 Pż – lipa drobnolistna ciechanowski Ojrzeń 8 P Kraków 1987 Pż – dąb szypułkowy ciechanowski Ojrzeń 9 P Ojrzeń 1987 Pż – dąb szypułkowy ciechanowski Sońsk 10 P Gołotczyzna 1977 Pż – klon ciechanowski Sońsk Pż – dąb szypułkowy, dwa klony 11 P Gołotczyzna 1977 ciechanowski srebrzyste Sońsk 12 P Sońsk 1978 Pż – lipa drobnolistna ciechanowski Sońsk 13 P Sarnowa Góra 1990 Pn, G – granit skandynawski ciechanowski Ojrzeń 14 P Ojrzeń 1980 Pż – dąb szypułkowy ciechanowski Ojrzeń 15 P Żochy 1976 Pż – wiąz szypułkowy ciechanowski Ojrzeń 16 P Dąbrowa 1980 Pż – lipa drobnolistna ciechanowski Sońsk 17 P Bądkowo 1986 Pż – dąb szypułkowy ciechanowski Sońsk 18 P Bądkowo 1986 Pż – cztery dęby szypułkowe ciechanowski Sońsk 19 P Kosmy 1990 Pn, G – granit skandynawski ciechanowski Ojrzeń 20 P Zielona 1986 Pż – siedem dębów szypułkowych ciechanowski Ojrzeń 21 P Radziwie 1984 Pż – cztery dęby szypułkowe ciechanowski Ojrzeń 22 P Osada-Wola 1986 Pż – klon pospolity ciechanowski Nowe Miasto 23 P Gościmin 1973 Pż – dąb szypułkowy płoński Nowe Miasto 24 P Jurzynek 1986 Pż – lipa drobnolistna płoński Kuchary Królew- Sochocin Pż – dąb szypułkowy „Dąb kró- 25 P 1972 skie płoński lewski” Leśniczówka Sochocin bagno 26 U 1996 Paryż płoński (1,08) Leśniczówka Sochocin bagno 27 U 1996 Paryż płoński (0,45) Leśniczówka Sochocin bagno 28 U 1996 Paryż płoński (2,06)

Objaśnienia: Rubryka 2: P - pomnik przyrody, U – użytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej, Pn – nieożywionej, rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy 40

Użytki ekologiczne, mają znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk. W granicach arkusza Gąsocin ochroną w formie użytków ekologicznych objęto trzy bagna (Tabela 7). Na arkuszu Gąsocin nie występują obszary systemu Natura 2000. Przez teren arkusza przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym (41k-Wkry), łączący obszary węzłowe Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i Puszczy Kampinowskiej (Liro, 1998, fig. 5).

Fig. 5. Położenie arkusza Gąsocin na tle systemów ECONET (Liro, 1998)

1 - korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 41k – Wkry

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Gąsocin osadnictwo rozwijało się już w 1400 r. p.n.e. Pozostały po nich cmentarzysko w Kownatach Borowych oraz osada i grodzisko w okolicach Bieniek- Karkut.

Ślady osadnictwa przypadające na czasy kultury przeworskiej znajdują się w rejonie Gołotczyzny. Najliczniejsze zabytki archeologiczne pochodzą z X w. Zaliczyć do nich można przedmioty z osad w miejscowościach: Gąsocin, Klukówek, Gościmin, Gutków, Bądkowo, Mieszki Wielkie i Modzele-Kubice. Ponadto w Sońsku odnaleziono pozostałości grodziska z okresu średniowiecza. Ponieważ większość miejscowości pamięta swoją średniowieczną historię, na terenie całego arkusza istnieją dworki, parki zabytkowe, zespoły sakralne. Spośród parków podwor- skich na wyróżnienie zasługuje dziewiętnastowieczny park w Sokołówku. W Gołotczyźnie powstał Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego - jeden z najstarszych w kraju ośrodków oświaty rolniczej. W okolicy spotykamy zespół muzealny „Krzewina” po- chodzący z XIX, oraz willą umiejscowioną na terenie parku, w której zamieszkiwał Aleksan- der Świętochowski – założyciel szkoły rolniczej, pisarz i publicysta. W placówce jest niewielka galeria malarstwa i liczne pamiątki. Zachowano wystrój gabinetu i wyposażenie jadalni i biblioteki. W pobliskich budynkach znajdują się zabytkowe maszyny i narzędzia z początków XX w., a całość okala piękny park. W miejscowościach Bądkowo i Żochy znajdują się dziewiętnastowieczne zespoły dworskie z parkiem. Budynek dworca kolejowego w Gąsocinie jest chronionym obiektem architektonicznym. Spośród chronionych zespołów sakralnych na uwagę zasługuje drewniany kościół oraz dzwonnica w Kraszewie, dziewiętnastowieczna drewniana dzwonnica i ogrodzenie wraz z czterema kapliczkami w Ciemniewku, oraz drewniany kościół parafialny wraz z otoczeniem w promienu 100 m i dzwonnicą z XVIII w. w Łopacinie.

XIII. Podsumowanie

Na obszarze arkusza Gąsocin ludność zajmuje się głównie rolnictwem. Większość gospodarstw rolnych nie przekracza 5 ha powierzchni. Wiele z nich funkcjonuje, aby zaspokoić jedynie własne potrzeby konsumpcyjne. O charakterze rolnictwa często decyduje jakość gleb. Na obszarze arkusza Gąsocin przeważają gleby zaliczane do IV klasy bonitacyjnej. Oprócz miejscowości takich jak Gąsocin, Ojrzeń, Kraszewo, Sońsk, nie ma większych ośrodków miejskich. Dominuje tu przemysł branży przetwórczej, rolno-spożywczej i usługowej, np. transport, budownictwo, piekarnie, przetwórswo mięsa, warsztaty mechaniczne i handel. Du- że znaczenie gospodarcze odgrywa gospodarka leśna i przemysł wydobywczy.

Aktualnie zagospodarowano czternaście złóż kruszywa naturalnego – „Cichawy II”, „Cichawy III”, „Cichawy IV”, „Cichawy VI”, „Cichawy VII”, „Cichawy VIII”, „Cichawy IX”, „Cichawy X”, „Cichawy XI”, „Cichawy XII”, „Cichawy XIII”, „Cichawy XIV”, „Ci- chawy XV” i „Adamowo”. Są to nieduże złoża, zazwyczaj nie przekraczające powierzchni 2 ha o znaczeniu lokalnym. Ujęcia wody pitnej czerpią z piętra czwartorzędowego i wykorzystują zaledwie 1/5 za- twierdzonych zasobów eksploatacyjnych zaklasyfikowanych do Ib, II i III klasy jakości. Dużą szansą na wzrost gospodarczy w regionie jest rozwój rolnictwa ekologicznego produkującego tzw. zdrową żywność. Rozwojowi regionu będzie też sprzyjać przekształcenie się małych gospodarstw w duże ośrodki rolne, mające znacznie większe możliwości zdoby- wania dotacji unijnych. Na obszarze arkusza Gąsocin nie występują obszary systemu Natura 2000. W granicach arkusza Gąsocin wyznaczono obszary predysponowane do bezpośrednie- go lokalizowania składowisk odpadów obojętnych oraz innych niż niebezpieczne i obojętne (komunalne).

Wymogi przewidziane dla projektowania składowisk odpadów obojętnych spełniają gliny zwałowe oraz mułki i iły warwowe (młodsze) zlodowacenia warty, odsłaniające się na obszarach wysoczyzn morenowych oraz równin sandrowych.

Najkorzystniejsze warunki pod lokalizację składowisk wykazują obszary wysoczy- znowe bez ograniczeń warunkowych, zlokalizowane w północno-wschodniej części w rejonie miejscowości Mieszki-Śmietanki, Bieńki-Karkuty gdzie mułki i iły warwowe (o miąższości od 1,5 m do 4,5 m) podścielone starszymi glinami zwałowymi stadiału wkry zlodowacenia warty oraz w rejonie miejscowości Wyrzki-Pękale (południowo-wschodnia część obszaru arkusza), gdzie gliny zwałowe (o miąższości od 9 m do 24 m) podścielone są naprzemiennie starszymi utworami nieprzepuszczalnymi (iłami i mułkami warwowymi i glinami zwałowy- mi) o łącznej miąższości od 30 do 75 m. Występujące w tych obszarach trzeciorzędowe użyt- kowe piętro wodonośne cechuje się bardzo niskim, a czwartorzędowe - niskim stopniem za- grożenia na zanieczyszczenia. W rejonie miejscowości Gościmin i Czarnoty, na terenach o niskim stopniu zagrożenia wodonośnego piętra użytkowego na zanieczyszczenia, w granicach obszaru wysokiego stopnia ochrony (OWO) wyznaczonego dla fragmentu głównego zbiornika wód podziemnych, występują iły i mułki warwowe stadiału wkry, spełniające wymagania dla lokalizacji składo- wisk odpadów komunalnych. Miejsca pod składowisko odpadów komunalnych można poszu- 43 kiwać w rejonie występowania zaburzonych glacitektonicznie neogeńskich osadów ilastych (koło miejscowości Kuchary Żydowskie), gdzie zlokalizowane są otwory, dokumentujące ich występowanie. Rejony te wymagają jednak dokładniejszego rozpoznania w celu określenia zasięgu, miąższości i cech izolacyjnych naturalnej bariery geologicznej.

Warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk wynikają z położenia w obszarze wysokiego stopnia ochrony (OWO) wyznaczonego dla fragmentu głównego zbiornika wód podziemnych - Działdowo, ochrony przyrody w obrębie Nadwkrzańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (południowo-zachodnia część obszaru arkusza) oraz zwartej zabudowy (okolice miejscowości Ojrzeń, Sońsk i Gąsocin). Na arkuszu zlokalizowano cztery wyrobiska kruszywa naturalnego, które mogłyby być w przyszłości rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Posiadają one ograniczenia warunkowe ze względu na bliskość zabudowy oraz strefy ochronnej GZWP.

XIV. Literatura

AUTOWICZ Z., 1981 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Cichawy”. Central- ne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. BAŁUK A., 1976 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Mława. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Ba- dawczy, Warszawa. BAŁUK A., 1979 – Objaśnienia do mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Mława. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Pań- stwowy Instytut Badawczy, Warszawa. BANDURSKA H., DOMAŃSKA Z.,1972 – Sprawozdanie z prac geologiczno – poszukiwawczych za złożami kruszywa naturalnego w rejonach: Drogiszka, Sułkowo – Bo- rowe, Krośnice, Unikowo, Modełka – Pawłowo, Rydzewo, Krusz, Rutki Głowice, Trzpioły, Ojrzeń i Radziwie. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. BANDURSKA H., STRZELCZYK G., 1972 - Sprawozdanie z prac geologiczno- poszukiwawczych złóż kruszywa naturalnego w rejonie: Latonice-Karolinowo, grom. Nowe Miasto, powiat Płońsk, woj. warszawskie. Centralne Archiwum Geolo-

giczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warsza- wa. BANDURSKA-KRYŁOWICZ H., 1988 – Sprawozdanie z prac geologiczno- poszukiwawczych za złożami kruszywa naturalnego w rejonie miejscowości Morusy – Koniewo Średnie, Ostaszewo Folwark, Gotardy. Arch. Przeds. Geol. w Warszawie. ĆWIERTNIEWSKA Z., FERT M., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, Arkusz Gąsocin. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologicz- ny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. CZARNECKA H., 2005 – Atlas podziału hydrograficznego Polski. Cz. 2: Zestawienia zlew- ni. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa. DOMAŃSKA Z., 1959 – Złoże iłów ceglarskich w Kraszewie. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warsza- wa. Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, 2008 - Nr 152 poz.5332, 5333. Warsza- wa, 7 września 2008. GOŁUBOWSKI P., 1989 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Kubice”. Cen- tralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Insty- tut Badawczy, Warszawa.

GOŁUBOWSKI P., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Cichawy VI”. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Insty- tut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. GOŁUBOWSKI P., 2003 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej (karty rejestracyjnej)

złoża kruszywa naturalnego „Kubice” w kat. C1, Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. GOŁUBOWSKI P., 2005 – Dokumentacja geologiczna (uproszczona) złoża kruszywa natu-

ralnego „Adamowo” w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Insty- tut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. GOŁUBOWSKI P., 2008 – Dokumentacja geologiczna (uproszczona) złoża kruszywa natu-

ralnego „Kubice II” w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Insty- tut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), KUCHARSKA M., NOWACKI Ł., 2007 – Mapa osuwisk i obsza- rów predysponowanych do występowania ruchów masowych w województwie ma-

zowieckim. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Ba- dawczy, Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red) 1990 - Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 - Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KWAŚNY L., 2004 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000. Centralne Ar- chiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Ba- dawczy, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdrożenia krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. ŁAZOWSKI L., 1973 – Sprawozdanie geologiczne z badań penetracyjnych przeprowadzonych w ramach poszukiwań złóż piasków budowlanych w rejonach miejscowości Zawady, Srebna, Strzembowo. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Insty- tut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W. & PIOTROWSKA K., 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geolo- giczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. NOWAK J., 1962 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Gąsocin. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. NOWAK J., 1967 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Gąsocin. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. PACZYŃSKI B. (red), 1995 – Atlas Hydrogeologiczny Polski 1:500 000 część I, II. PIG-PIB, Warszawa. PACZYŃSKI B., SADURSKI A. (red), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

POŻARYSKI W, MAREK S. i inni, 1970 – Ropo- i gazonośność synklinorium warszawskiego na tle budowy geologicznej. Część I – budowa geologiczna synklinorum warszawskiego. Część III – Atlas geostrukturalny i naftowy. Centralne Archiwum Geo- logiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, War- szawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw z 2002 r. Nr 165 poz. 1359 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw z 2003 r. Nr 61 poz.. 549. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Dziennik Ustaw z 2008 r. Nr 162 poz. 1008. RYBAK A., STRZELCZYK G., 1979 – Orzeczenie o występowaniu złóż kruszywa naturalnego (pospółki) na podstawie prac zwiadowczych przeprowadzonych w południowej części woj. ciechanowskiego. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. SOKOŁOWSKI S. (red.), 1973 – Budowa geologiczna Polski, tom I. Stratygrafia. wydawnictwo Geologiczne. PIG-PIB, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa stężenia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa. SZYKUŁA, T., 1990 – Dokumentacja rekultywacji perspektywicznej dla punktu eksploata- cyjnego Kubice. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologicz- ny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

TRAPCZYŃSKA W., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Cichawy II”. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy In- stytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

TRAPCZYŃSKA W., 2001a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Cichawy III”. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy In- stytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

TRAPCZYŃSKA W., 2001b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Cichawy IV”. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

TRAPCZYŃSKA W., 2001c – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Cichawy V”. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy In- stytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2003 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Ci-

chawy VII” w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geo- logiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2004 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża kruszywa

naturalnego „Cichawy II” w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2005 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy VIII w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geo- logiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2006 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy IX w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geolo- giczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2007a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej (karty rejestracyj-

nej) złoża kruszywa naturalnego CICHAWY w kat. C1. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warsza- wa. TRAPCZYŃSKA W., 2007b – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy X w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geolo- giczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2007c – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy XI w kat. C1. CAG, PIG-PIB, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2007d – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy XII w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geolo- giczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.

TRAPCZYŃSKA W., 2007e – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy XIII w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geo- logiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2008a – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej (karty rejestracyj-

nej) złoża kruszywa naturalnego CICHAWY w kat. C1. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warsza- wa. TRAPCZYŃSKA W., 2008b – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej (karty rejestra-

cyjnej) złoża kruszywa naturalnego CICHAWY w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2008c – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy XIV w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geo- logiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2008d – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy XV w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geolo- giczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. TRAPCZYŃSKA W., 2008e – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Ci-

chawy 16 w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Państwowy Instytut Geolo- giczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). DzU. z 2003 r., nr 39, poz. 251. WISZNIEWSKI W., CHEŁCHOWSKI W., 1975 – Charakterystyka klimatu i regionalizacja klimatologiczna Polski. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, 2009 - Monitoring rzek w 2008 roku. Warszawa. WOŁKOWICZ M., MALON A., TYMIŃSKI M., (red), 2009 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.XII 2007 r. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warsza- wa.