W bieżącym numerze:

FELIETON REDAKCJI W APTECE

dr n. o zdr. Adam Zemełka Wezwanie salus aegroti suprema lex esto sprawdza się czynem ...... 4 Personal branding. Marka osobista farmaceuty ...... 49

WSZECHNICA APTEKARSKA PANORAMA SAMORZĄDU mgr farm. Karolina Wotlińska-Pełka Samorządowy peryskop ...... 54 Jakie leki mogą okazać się skuteczne w zwalczaniu nowego koronawirusa? ...... 6 BISAKTUALNOŚCI dr n. farm. Anna Serafin

Profil bezpieczeństwa leków ...... 20 Ze strony: www.aptekarzpolski.pl ...... 63 dr hab. n. med. Grzegorz Piotrowski BAROMETR RYNKU APTECZNEGO Leczenie cukrzycy z perspektywy kardiologa ...... 28 Rynek apteczny w lutym 2020 + wyżej niż rok wcześniej (+9,7%) dr hab. n farm. Anna Oniszczuk, profesor uczelni - spadek względem stycznia 2020 r. (-2.2%) .. 68 Czym jest intermittent fasting czyli post przerywany? Część II ...... 39

MANUAŁ APTEKARSKI dr n. farm. Jarosław Filipek mgr farm. Barbara Pandyra-Kowalska Bezpłatne leki dla seniorów od 1 marca 2020 mgr farm. Dorota Czechowska według klasyfikacji ATC/WHO ...... 70

Recepturowe substancje dezynfekujące Styczeń 2020 i odkażające w świetle obecnej sytuacji Polska ...... 83 epidemiologicznej ...... 11 Unia Europejska ...... 88 dr n. farm. Regina Kasperek-Nowakiewicz Nowości na rynku ...... 90 Preparaty odkażające w stanie zagrożenia Test wiedzy Aptekarza Polskiego ...... 93 koronawirusem SARS-CoV-2 ...... 14

FARMACJA SZPITALNA

Natalia Obajtek Farmaceuta a badania kliniczne ...... 43 dr n. med. Natalia Wysocka-Sendkowska Farmaceuci szpitalni – ich codzienna i „niecodzienna” praca ... 47

Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 3 Felieton Redakcji Felieton Redakcji

Następną część redagowanego przez nas Numer jest jak zwykle obszerny i nie zdoła- miesięcznika otwiera artykuł „Profil bezpieczeń- my w krótkim felietonie zaprezentować wszystkich stwa leków” przedstawiony przez dr n. farm. Annę artykułów i opracowań. Są one jednak starannie Serafin oraz artykuł autorstwa dr hab. n. med. wyszczególnione w spisie treści. Mamy jednakże Wezwanie Grzegorza Piotrowskiego. Jesteśmy zaszczyceni, że nieodpartą chęć zwrócić Państwa uwagę na arty- Pan Profesor przyjął zaproszenie na nasze łamy i ze- kuł doktora psychologii i nauk o zdrowiu Adama chciał podzielić się swoją wiedzą na temat, który Zemełki – „Personal branding. Marka osobista salus aegroti suprema lex esto odzwierciedla tytuł artykułu – „Leczenie cukrzycy farmaceuty”. Rekomendujemy ten artykuł z pełnym z perspektywy kardiologa”. Cukrzycę nazwa się – przekonaniem, że po jego przeczytaniu nasuwa się chociaż nie jest ona, jak COVID-19 chorobą zakaźną nieodparcie refleksja, że farmaceuta to bardzo do- sprawdza się czynem – epidemią XXI wieku. Z punktu widzenia farmaceu- bra marka zawodowa, to „ktoś”. ■ ty szeroka wiedza o tym schorzeniu jest arcyważna, ponieważ wśród pacjentów odwiedzających apteki Zapraszamy do lektury. Redakcja Aptekarza Polskiego. znaczna część choruje na cukrzycę. To między inny- Każdego dnia docierają do ludzi, nie tylko A teraz, w czasie próby – niech serca boha- mi na nich skupione są działania aptekarzy w ra- w Polsce i w Europie, ale na całym świecie donie- terów rozgrzewa wezwanie salus aegroti suprema mach opieki farmaceutycznej. sienia o walce z koronawirusem SARS-CoV-2. Na lex esto, które doczekało się czasu, w którym jego pierwszej linii wśród tych, którzy tę walkę prowa- prawdziwość nie jest już tylko hasłem, ale spraw- dzą, są przedstawiciele zawodów medycznych, dza się czynem. a wśród nich farmaceuci. Oni wszyscy są na służbie.  To bohaterowie tych dni, tygodni i miesięcy… Pomimo trudnych okoliczności stają do co- Na każdej okładce Aptekarza Polskiego po- dziennych obowiązków i zadań wykonując je, jak dajemy wyraźną informację o tym, który numer przystało na profesjonalistów. Są cisi i skupieni na miesięcznika przekazujemy naszym czytelnikom. pracy do wykonania, od której zależy zdrowie lub Dotychczas ukazały się 163 numery. Dużo, niepraw- życie wielu ludzi. W czasach epidemii rola farma- daż? Każdy kolejny numer umacnia dzieło, któremu ceutów wykracza daleko poza krąg tradycyjnych na imię Aptekarz Polski. Tak jest i tym razem. Bie- działań związanych z funkcjonowaniem apteki. Nie żący numer jest jak zawsze bogaty. Zamieszczone tylko sporządzają i wydają leki, ale doradzają oraz w nim artykuły i opracowania, są solidną porcją ap- wyjaśniają pacjentom, jak się ustrzec przed zakaże- tekarskiej i farmaceutycznej wiedzy. niem i chorobą COVID-19. W czasie epidemii, gdy Na początek proponujemy trzy artykuły, któ- wiele drzwi jest zamkniętych – apteki są otwarte. rych treść jest wywołana panującą epidemią. Oto Są otwarte, mimo potencjalnego zagrożenia zaka- ich tytuły: – „Jakie leki mogą okazać się skutecz- żeniem i nie bacząc na zmęczenie. ne w zwalczaniu nowego koronawirusa?” autor- Jednakże zmęczeni są niemalże wszyscy. Kie- stwa mgr farm. Karoliny Wotlińskiej-Pełka; – „Re- dy minie ten trudny czas, który tak bardzo ludzi do- cepturowe substancje dezynfekujące i odkażające świadcza? Słyszy się głosy, że po pandemii świat nie w świetle obecnej sytuacji epidemiologicznej” będzie już taki sam. Być może. Jednakże nie mamy napisany przez dwie autorki, mgr farm. Barbarę wątpliwości, że w postpandemicznej rzeczywistości Pandyrę-Kowalską i mgr farm. Dorotę Czechowską; chwała należna bohaterom i społeczna wdzięcz- – „Preparaty odkażające w stanie zagrożenia ko- ność, będzą najlepszą odpłatą za ich poświęcenie. ronawirusem SARS-CoV-2” autorstwa dr n. farm. Reginy Kasperek-Nowakiewicz. źródło: https://gis.gov.pl/

4 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 5 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

irus SARS-CoV-2 jest koronawirusem Obecnie wiemy już, że SARS-CoV-2 ma minimum 4 z pojedynczą nicią ssRNA o dodatniej punkty uchwytu w komórce gospodarza. polaryzacji. Jest siódmym poznanym Pierwszym jest enzym konwertujący angioten- koronawirusemW chorobotwórczym dla człowieka - synę (ACE2), homolog ACE. Jest on jednym z waż- Jakie leki wywołuje chorobę COVID-19. nych receptorów na błonie komórek gospodarza, Tak, jak inne koronawirusy posiada 4 białka a interakcja białka S wirusa i ACE2 przyczynia się do strukturalne: inwazji SARS-CoV-2 do tkanek człowieka. Oprócz • S-Spike - to białko fuzyjne, glikoproteina po- ACE2, inne receptory docelowe dla białka fuzyjnego wierzchniowa; SARS-CoV-2 to receptory furynowe, a także GRP78 oraz CD147. Jest to przezbłonowa glikoproteina mogą okazać • E-białko opłaszczające; należąca do nadrodziny immunoglobulin, biorą- • M-białko błonowe, główne białko macierzy wi- ca udział w rozwoju nowotworów, inwazji Plazmo- rusa; dium (zarodźca malarii) i w infekcjach wirusowych. • N-białko nukleokapsydu, które pełni funkcję Odegrała ona swoją rolę również w przypadku ochronną dla dużej cząsteczki RNA. MERS-CoV0. się skuteczne Wirion SARS-CoV-2 jest kulisty, z widocznymi wypustkami białek Spike, nadającymi mu wygląd Z każdym z tych miejsc docelowych na komór- korony. Podobieństwo strukturalne SARS-CoV-2 wy- ce gospodarza wirus może wiązać się za pomocą nosi 96% genomu z wirusem BatCoV RaTG13 i od określonej sekwencji własnych białek i w obecno- 80,24% do 89,23% z SARS-CoV. BatCoV RaTG13 jest ści odpowiednich enzymów. Każdy z tych punktów w zwalczaniu wirusem nietoperzy Rhinolophus affinis z chińskiej uchwytu może być przyczynkiem do znalezienia leku Prowincji Yunnan. na COVID-19. O ile interakcja z CD147 została już udowodniona in vitro i ludzkie przeciwciało mono- klonalne meplazumab hamowało inwazję wirusa do Punkty uchwytu komórki przez ten receptor, a lek włączono już do dla koronawirusa badań klinicznych, to nadal trwają prace nad ewen- nowego tualnym blokowaniem receptora ACE2. Okazuje się w komórce, a potencjalne bowiem, że jest on mocno rozpowszechniony - wy- stępuje w błonie śluzowej nosogardzieli, komór- terapie lekowe kach płuc, serca, wątroby, nerek i jąder, a także jelit. Ewentualne blokowanie receptora ACE2, aby zmniej- Nowy koronawirus rozpoczął światową pan- szyć inwazję wirusa, może wpłynąć na wiele różnych demię choroby COVID-19 i od listopada 2019 roku koronawirusa? procesów życiowych organizmu, pogorszyć rokowa- rozprzestrzenia się w szybkim tempie po całej ziemi. nia wyników płucnych, a nadmiar wolnej ACE2 jest Jego ekspansywna natura i trudny do przewidzenia podejrzewany o indukcję apoptozy kardiomiocytów. Wirus SARS-CoV-2 jest koronawirusem z pojedynczą nicią przebieg wywoływanej przez niego choroby, mobili- zują naukowców z całego świata do pracy nad zna- Efektywność wiązania wirusowego białka S ssRNA o dodatniej polaryzacji. Jest siódmym poznanym korona- lezieniem zadowalającej farmakoterapii. Wirus jest z ACE2 zależy od ekspresji genów, udowodniono, nowy i wykazuje sporą zakaźność, dlatego wyko- że wpływ na nią ma infekcja wirusem grypy A, inter- wirusem chorobotwórczym dla człowieka - wywołuje chorobę rzystano bazy substancji dostępnych i stosowanych feron alfa czy choroby metaboliczne i kardiologicz- w leczeniu innych chorób do typowania skrinigo- ne gospodarza. Nie jest jednak jasne, czy korzystne COVID-19. wego potencjalnych leków. Uzyskana baza została byłoby zwiększenie czy wygaszanie ich ekspresji. przetestowana in vitro, a zadowalająco rokujące Na tym etapie potrzebne są dodatkowe badania.

związki włączone do badań klinicznych na chorych. Wiadomo jedynie, że SARS-CoV-2 jak i SARS-CoV ►

6 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 7 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► mogą wpływać na procesy zachodzące w organi- W Singapurze pacjent jest pierwotnie pod- Inne leki przeciwwirusowe wicielką tej grupy jest teikoplanina. Jest to anty- zmie człowieka poprzez interakcję z ACE2. dawany tlenoterapii, a dopiero gdy standardowo biotyk glikopeptydowy stosowany w bakteryjnych podawany oseltamiwir nie jest wystarczający, włą- Do innych inhibitorów proteaz włączonych do zakażeniach gronkowcowych. Wykazuje działanie czany jest lopinawir z rytronawirem. Singapur ma badań klinicznych należą między innymi darunawir/ przeciwwirusowe wobec wielu różnych wirusów Leki przeciwwirusowe niski odsetek śmiertelności, więc takie postępowanie kobicystat – inhibitor proteazy HIV, danoprewir/ry- takich jak wirus Ebola, wirus grypy, flawiwirus czy tonawir - doustny inhibitor proteazy HCV. Testo- w terapii COVID-19 wydaje się być skuteczne. Japonia preferuje nato- wirus zapalenia wątroby typu C i HIV. Okazał się też miast favipirawir, który produkowany jest na ich ro- wany jest także galdisewir - nukleozydowy inhibi- skuteczny in vitro wobec ludzkich koronawirusów Ponieważ nie ma zarejestrowanych leków, de- dzimym rynku w połączeniu z interferonem i terapią tor polimerazy RNA, zakłócający proces replikacji – MERS-CoV, SARS-CoV i SARS-CoV-2. Ze względu dykowanych dla SARS-CoV-2, wykorzystuje się te, kontrolującą pozostałe parametry. wirusa. na szerokie działanie przeciwwirusowe teikoplanina które stosowano przy innych chorobach koronawi- została włączona do badań klinicznych. Remdesiwir Rybawiryna, skuteczna w połączeniu z dono- rusowych – SARS-CoV, MERS, Ebola czy HIV. Klini- sowym interferonem alfa w SARS-CoV nie ma uza- Inną grupą antybiotykową, która może wyka- cyści wskazują na konieczność multiterapii, hamu- Dobrze rokujący i polecany w terapii średnie- sadnienia w wypadku SARS-CoV-2, natomiast może zywać działanie przeciwwirusowe i immunomodulu- jącej replikację wirusa na kilku etapach, by uniknąć go i ciężkiego COVID-19 jest remdesiwir. To prolek wywoływać niedokrwistość hemolityczną i zaburza jące są makrolidy. Klarytromycyna ma udowodnio- oporności na stosowane leki. pierwotnie opracowany do zwalczania wirusa Ebola, czynność wątroby. ne działanie przeciwwirusowe wobec wirusa grypy analog nukleotydów wykazujący również aktywność Lopinawir z rytonawirem A H1N1 oraz A H3N2. Azytromycyna ma stwierdzone wobec innych jednoniciowych wirusów RNA. Jest Trzeba pamiętać, że większość leków stosowa- działanie przeciwko wirusowi Zika. W badaniach kli- Pierwszymi kandydatami były leki przeciwwi- włączony do badań klinicznych w wielu krajach i dał nych w terapii nowego koronawirusa ma poważne nicznych, w multiterapii przewidziano karrimycynę, rusowe stosowane w wypadku wirusa HIV. Pierwszą obiecujące wyniki, szybko polepszając rokowania działania uboczne, a często stan chorych obciążo- chiński antybiotyk makrolidowy stosowany w połą- wytypowaną parą był lopinawir i rytonawir. Lopi- i doprowadzając do wyleczenia pierwszego pacjenta nych wielonarządową infekcją, z wirusowym zapa- czeniu z chlorochiną i lopinawierm/rytronawirem. nawir jest inhibitorem proteaz HIV1 i HIV2, dzięki w USA oraz we Francji w Bordeaux. Jak i pozostałe leniem wątroby, nerek, płuc czy nawet mózgu, nie czemu powstają cząstki wirusa niemożliwe do za- leki, obciąża wątrobę, ale jego parametry wydają pozwala na włącznie pacjenta do badań klinicznych. Ostatnio ukazało się badanie wykazujące sku- każania, a rytonawir jest dodany, by wydłużyć czas się być bardziej obiecujące niż wymienionej resz- teczność połączenia hydroksychlorochiny stosowa- działania lopinawiru. Mimo pierwotnie zachęcają- ty. Co ciekawe, w jednym z pierwszych badań jego Antybiotyki – ciekawa opcja nej łącznie z azytromycyną. To zestawienie wydaje cych wyników tandem ten nie jest zalecany w mono- skuteczność oceniono in vitro jako porównywalną się być korzystniejsze niż sama hydroksychlorochina. terapii. Kilka badań wskazało, że to połączenie może z chlorochiną. w terapii COVID-19 Nie bez znaczenia jest tu immunomodulująca rola wywołać gorączkę u osoby chorej, mimo że wcześ- azytromycyny, która działa przeciwzapalnie i tłumi Kamostat i nafamostat W terapii przeciwwirusowej COVID-19 na-

niej ona nie występowała. Ponadto stwierdzono, że działania interleukiny 6 i innych cytokin, które są ukowcy starają się stosować wiele leków, ciekawą ► jeśli nawet ta terapia zmniejsza miano wirusa, to SARS-CoV-2 by połączyć się z ACE2 wykorzy- dużym problemem w przebiegu COVID-19. opcją jest wykorzystanie antybiotyków. Przedsta- niekoniecznie polepsza parametry kliniczne i skraca stuje proteazę transbłonową proteazy serynowej czas choroby. Zestawienie lopinawiru z rytonawirem 2 (TMPRSS2). Mesylan kamostatu, lek stosowany jest przewidziane w badaniach klinicznych w multi- w Japonii na zapalenie trzustki, jest inhibitorem TM- terapii z interferonami, chlorochiną oraz z inhibito- PRSS2 i blokuje komórkowe wejście wirusa SARS- rem neuraminidazy wirusa grypy - oseltamiwirem. -CoV-2. Obecnie jest włączony do badań klinicz- W terapii złożonej występuje też w badaniach kli- nych. Występuje też w połączeniu z bafilomycyną nicznych z innymi lekami przeciwgrypowymi takimi A1 i wskazywany jest przez niemieckich naukowców jak umifenowir – inhibitor fuzji membranowej (wy- jako skuteczny w blokowaniu zakażenia. Lek nie jest stępuje pod nazwą handlową Arbidol), favipirawir, zarejestrowany przez FDA w żadnym ze wskazań, baloksawir czy triazawirin. Istotne w skuteczności natomiast jest zatwierdzony działający podobnie jego zastosowania wydaje się możliwie wczesne do kamostatu nafamostat. Lek ma wskazanie prze- włączenie w terapię, gdyż w ciężkich przypadkach ciwpasożytnicze i silnie hamuje wnikanie koronawi- COVID-19 nie jest polecany. rusów do komórek ludzkich. Jego siła działania jest oceniana na dziesięciokrotnie większą niż mesylanu kamostatu.

8 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 9 Wszechnica aptekarska Manuał aptekarski

► Recepturowe substancje Jej immunomodulujące działanie jest szcze- drogi oddechowe, ma największe powinowactwo do gólnie cenione u osób z astmą. Należy się zasta- receptorów ACE2 w komórkach nabłonkowych, ale nowić, czy połączenie chlorochiny z azytromycyną ukrywa się w układzie nerwowym, przenosi między- i oseltamiwirem nie byłoby równie skuteczne. neuronalnie i ujawnia objawy w dogodnym momen- cie. Jego komponenta neuroinwazyjna odnajduje potwierdzenie w niewydolności oddechowej u cho- dezynfekujące Czy wirus SARS-CoV-2 rych na COVID-19. Przy błędnym zastosowaniu le- wykazuje właściwości ków może dochodzić do maskowania infekcji, która trwa mimo ujemnych wyników testowania, a ujawnia neurotropowe? się ponownie, ale już ze zwiększoną siłą. i odkażające Potencjalnie długi okres bezobjawowy od zakażenia, trwająca do 4 tygodni obecność wiru- Chlorochina czy sa w kale osób uznanych za wyleczone, nieswoiste hydroksychlorochina? objawy przy braku potwierdzenia infekcji testem w świetle obecnej sytuacji i pojawiające się objawy neurologiczne są zastana- Neuropowinowactwo wirusów SARS-CoV jest wiające. Zgłaszane obecnie po infekcji utrata smaku potwierdzone, dlatego multiterapia z lekiem o dłu- i węchu czy objawy drgawkowe w przebiegu cho- gim okresie półtrwania, lipofilowej strukturze, właś- roby, wskazują na powinowactwo neurologiczne ciwościach przeciwwirusowych i immunomodulują- nowego koronawirusa. Byłoby to analogiczne do cych jest korzystniejsza, niż z cząsteczką osiągającą epidemiologicznej SARS-CoV, zatem wniosek taki uprawdopodabnia wyższe stężenie w cytoplazmie. Dlatego chlorochina, podobieństwo obu patogenów. którą 13 lat temu włoska uczona - jako pierwsza - hipotetycznie wytypowała do walki z ludzkimi Na szczególną uwagę zasługuje fakt pojawia- Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczni- Mycie rąk z użyciem wody z mydłem za- koronawirusami, wydaje się lepszym wyborem niż jących się doniesień o ponownych zakażeniach osób czych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobój- bija wirusa, jeśli znajduje się on na rękach.” [1] bardziej hydrofilowa hydroksychlorochina. ■ uznanych za już wyleczone. Prawdopodobna wydaje czych w dniu 11 marca 2020 roku wprowadził do W związku z licznymi zapytaniami farmaceu- się hipoteza, zgodnie z którą wirus wnikając przez mgr farm. Karolina Wotlińska-Pełka Farmakopei Polskiej narodową monografię Solutio tów, przypominamy dostępne w recepturze ap- antiseptica spirituosa ad usum dermicum, opisującą tecznej substancje, które mogą służyć do dezyn- etanolowy roztwór antyseptyczny do stosowania fekcji skóry rąk. na skórę, o składzie:

Glycerolum (85 per centum) 16,7 mL Alkohol etylowy Hydrogenii peroxidum 3 per centum 41,7 mL Ethanolum (96 per centum) 833,3 mL Etanol dostępny jest jako surowiec do recep- Aqua purificata ad 1000,0 mL tury w stężeniach 96% i 70%. Jest podstawowym składnikiem preparató w do dezynfekcji rąk, skó- Główny Inspektor Sanitarny w komunikacie ry, a także do dezynfekcji małych powierzchni ro- z 4 marca 2020 informuje: boczych odpornych na jego działanie. W stężeniu „Należy pamiętać o częstym myciu rąk 60%-80% działa przeciwwirusowo, przeciwbakte- wodą z mydłem, a jeśli nie ma takiej możliwości ryjnie i przeciwgrzybiczo. dezynfekować je płynami/żelami na bazie alko- Najsilniejsze działanie odkażające wykazu-

holu (min. 60%). Wirus osłonięty jest cienką war- je w stężeniu 70%. Działa szybko, w ciągu 2 minut stwą tłuszczową, którą niszczą detergenty, mydło, zmniejsza liczbę drobnoustrojów o 90%. Do etano- ► środki dezynfekcyjne, promienie UV. lu można dodać substancje nawilżające i zmiękcza-

10 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 11 Manuał aptekarski Manuał aptekarski

► jące, które chronią skórę przed wysuszeniem, jak na zastosowaniu na skórę działa chłodząco, przeciw- Piśmiennictwo: 1. Załącznik do Informacji Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów przykład glicerol czy witamina E. bólowo oraz posiada działanie antyseptyczne. Rp.: Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Chlorhexidini gluconatis sol. 20% 2,5 z dnia 11 marca 2020 roku w sprawie wprowadzenia do Farma- Aby zwiększyć skuteczność odkażania rąk kopei Polskiej narodowej monografiiSolutio antiseptica spirituosa należy mieć krótko obcięte, naturalne paznokcie. Ethanoli 96% 66,5 ad usum dermicum http://www.urpl.gov.pl/ 2. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie potwier- Powinno się zdjąć biżuterię, pierścionki, obrączki, Spirytus eukaliptusowy Aquae ad 100,0 dzonego przypadku koronawirusa https://gis.gov.pl/aktualnosci/ 3. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, bransoletki. Rp.: Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Warszawa 2017. Zazwyczaj używa się jednorazowo około 5 ml Ol. Eucalypti 0,1 4. Chlorhexidine–pharmaco-biological activity and application. Karpiński TM, Szkaradkiewicz AK. European Review for Medical płynu, który należy wetrzeć w suchą skórę rąk. Ethanoli 96% 66,5 And Pharmacological Sciences 2016;19(7):1321–1326. Rp.: 5. Chemia leków, A. Zejc, M. Gorczyca, PZWL 1999 Glyceroli 5,0 Chlorhexidini diacetatis 0,5 6. Porównanie efektywności bakteriobójczego wpływu środków de- Przykłady recepturowych spirytusów z olejkami Aquae ad 100,0 zynfekcyjnych na mikroorganizmy izolowane z naskórka Aleksan- Ethanoli 96% 66,5 dra ZIEMBIŃSKA, Marta SZPINDOR – Wydział Inżynierii Środowi- eterycznymi oraz dodatkiem gliceryny. ska i Energetyki, Politechnika Śląska. CHEMIK 2013, 67, 2. Aquae ad 100,0 ■ Olejek eukaliptusowy otrzymywany jest Spirytus lawendowy z drzewa eukaliptusowego. Jego główny składnik mgr farm. Barbara Pandyra-Kowalska Rp.: to eukaliptol – związek organiczny należący do ter- Apteka Szpitala Uniwersyteckiego CMUJ w Krakowie, Ol. Lavandulae 0,5 penów. Olejek posiada aktywność przeciwwiruso- mgr farm. Dorota Czechowska, Ethanoli 96% 66,5 wą, przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczą, dlatego Kraków Glyceroli 5,0 jest stosowany do inhalacji i odkażania powietrza Aquae ad 100,0 w pomieszczeniach w razie wystąpienia infekcji lub choroby zakaźnej. Olejek eukaliptusowy w powyż- szej recepcie wzmacnia działanie dezynfekujące Olejek lawendowy ma wiele zastosowań. Za- etanolu. wiera ponad 150 aktywnych składników, m.in. oc- tan linalilu, linalol i terpinen-4-ol. Posiada także Spirytus Saponis kalini działanie przeciwdrobnoustrojowe, antyseptyczne, (zmodyfikowany) które możemy wykorzystać w preparatach do od- Rp.: każania. Ol. Eucalypti 1,0 Sapo kalinus Ethanoli 96% aa 50,0 Spirytus mentolowy Rp.: Mentholi 0,1-0,5

Ethanoli 96% 66,5 Chlorheksydyna Glyceroli 5,0 W recepturze dostępna w postaci digluko- Aquae ad 100,0 nianu (roztwór 20%) lub dioctanu (proszek). W zależności od stężenia chlorheksydyna wykazuje in vitro działanie bakteriobójcze lub bak- Mentol jest alkoholem należącym do terpe- teriostatyczne wobec bakterii Gram(+), nieco słab- nów. Wchodzi w skład olejku miętowego natural- sze wobec Gram(-) oraz wobec niektórych wirusów nego lub otrzymywany jest syntetycznie. Mentol po i grzybów.

12 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 13 Manuał aptekarski Manuał aptekarski

becnie koronawirus SARS-CoV-2 jest turze 30°C lub wyższej czas utrzymywania się jest trzecim wysoce patogennym ludzkim krótszy (tabela 1). koronawirusem, obok koronawirusa Koronawirusy można skutecznie dezaktywo- zespołu ostrej niewydolności odde- wać przez stosowanie procedur dezynfekcji po- Preparaty odkażające Ochowej (SARS) i koronawirusa zespołu Bliskiego wierzchni. Najskuteczniejszy jest 62–71% etanol, Wschodu (MERS), który pojawił się w ciągu ostat- 0,5% nadtlenek wodoru lub 0,1% podchloryn sodu, nich dwóch dekad. które dezaktywują wirusy w ciągu 1 minuty, nato- Koronawirus SARS-CoV-2 ma zdolność trans- miast inne środki biobójcze, takie jak 0,05–0,2% misji z człowieka na człowieka, czas jego inkubacji chlorek benzalkoniowy lub 0,02% diglukonian w stanie zagrożenia jest długi, a jego rozprzestrzenianie się następuje chlorheksydyny, są mniej skuteczne. drogą kropelkową oraz za pośrednictwem zanie- Badania porównawcze różnych środków bak- czyszczonych dłoni lub powierzchni. Transmisja ko- teriobójczych stosowanych w opiece zdrowotnej ronawirusa może następować z zanieczyszczonych wykazały, że preparaty z etanolem o stężeniu 70% suchych powierzchni, po przeniesieniu go samo- miały silniejszy wpływ na dwa różne koronawirusy koronawirusem dzielnie na błony śluzowe nosa, oczu lub ust. (mysi wirus zapalenia wątroby MHV i zakaźny wirus Ludzkie koronawirusy, takie jak SARS, MERS zapalenia żołądka i jelit TGEV) po minucie kontaktu lub koronawirusy endemiczne (HCoV) mogą utrzy- z twardymi powierzchniami w porównaniu z 0,06%

mywać się na nieożywionych powierzchniach, ta- podchlorynu sodu. Testy przeprowadzone przy kich jak metal, szkło lub plastik przez okres nawet użyciu SARS-CoV wykazały, że podchloryn sodu ► do 9 dni w temperaturze pokojowej. W tempera- jest skuteczny w stężeniu 0,05 i 0,1%. SARS-CoV-2 Tabela 1. Trwałość koronawirusów w zależności od występowania na różnych powierzchniach Czas trwałości Rodzaj powierzchni Wirus Temperatura wirusa Stal MERS-CoV 200C 48 godz. 300C 8-24 godz. Ciężki ostry zespół oddechowy spowodowany HCoV 210C 5 dni Aluminium HCoV 210C 2-8 godz. przez koronawirusa 2 (SARS-CoV-2), wcześniej znany Metal SARS-CoV temp. pokojowa 5 dni pod tymczasową nazwą 2019-nCoV jest przyczyną Drewno SARS-CoV temp. pokojowa 4 dni Papier SARS-CoV temp. pokojowa 4-5 dni zależnie od szczepu i miana wirusa 24 godz. zakaźnej choroby koronawirusowej COVID-19. Nowy 3 godz. < 5 min. zakaźny dla ludzi koronawirus SARS-CoV-2 pojawił się Szkło SARS-CoV temp. pokojowa 4 dni HCoV 210C 5 dni w Chinach i obecnie stał się globalnym problemem Plastik SARS-CoV 22-250C < 5 dni zależnie od miana temp. pokojowa 6-9 dni MERS-CoV 200C 48 godz. zdrowotnym powodującym ciężkie infekcje dróg 300C 8-24 godz. HCoV 210C 5 dni oddechowych u ludzi. Lateksowe rękawiczki HCoV 210C ≤ 8 godz.

14 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 15 Manuał aptekarski Manuał aptekarski

► Według zaleceń WHO dokładne czyszczenie Zalecane przez WHO dwa preparaty zosta- Składniki płynów powierzchni za pomocą wody i detergentu oraz ły ocenione w testach zawiesinowych przeciwko uzupełnić kolbę do 1000 ml wodą destylowa- wykorzystywanie powszechnie stosowanych środ- SARS-CoV i MERS-CoV i oba zostały opisane jako ną lub wodą przegotowaną i schłodzoną. Na dezynfekujących ków dezynfekujących na poziomie szpitalnym (ta- bardzo skuteczne. Dla zapewnienia optymalnego koniec wymieszać zawartość przez delikatne kich jak 0,1% podchloryn sodu w ciągu 1 minuty) przestrzegania zasad higieny rąk, płyny powinny być wytrząsanie kolbą. Skład powyższych dwóch płynów dezynfeku- to skuteczne i wystarczające procedury. Do dezyn- łatwo dostępne, albo przez dozowniki umieszczone W płynie występuje końcowe stężenie al- jących jest w pełni uzasadniony. Większość środ- fekcji małych powierzchni zastosowanie etanolu w pobliżu punktu opieki zdrowotnej, albo w małych koholu izopropylowego 75% v/v , glicerolu ków antyseptycznych wytwarzanych jest na bazie (62–71%) wykazało podobną skuteczność przeciw- butelkach do użytku osobistego. WHO zaleca lokal- 1,45% v/v , nadtlenku wodoru 0,125% v/v. alkoholu, czyli zawiera w swoim składzie albo eta- ko koronawirusowi. ną produkcję następujących preparatów jako alter- nol, izopropanol lub n-propanol, albo kombinację dwóch z tych produktów. Aktywność przeciwdrob- Na stronie internetowej Centers for Disease natywy, gdy odpowiednie produkty komercyjne są Należy stosować wyłącznie odczynniki jako- noustrojowa alkoholi wynika z ich zdolności do Control and Prevention są zamieszczone porady niedostępne lub zbyt kosztowne. ści farmakopealnej, a nie produkty o jakości tech- denaturacji białek. Preparaty zawierające 60–80% dotyczące ochrony przed chorobą COVID-19, do- nicznej. tyczące stosowania do dezynfekcji rąk preparatu alkoholu są najskuteczniejsze, przy czym wyższe Płyny dezynfekujące stężenia są słabsze, ponieważ białka nie ulegają ła- o zawartości co najmniej 60% etanolu oraz dotyczą- Opakowanie ce dezynfekcji powierzchni. Do mycia powierzchni rekomendowane przez WHO twej denaturacji przy braku wody. Aktywność prze- ciwdrobnoustrojowa etanolu 70°C jest związana ze zalecana jest woda z mydłem lub detergentem, Apteki i małe centra produkcyjne dostarcza- zwiększonym przenikaniem etanolu do wnętrza ko- a do dezynfekcji powierzchni użycie domowego jące zalecane przez WHO preparaty nie powinny Przepis 1 mórki bakteryjnej. Etanol stężony powoduje dena- wybielacza w rozcieńczeniu 4 łyżeczki wybielacza produkować lokalnie partii większych niż 50 litrów turację białka, co nie nasila działania przeciwbakte- na 1 litr wody lub 1/3 szklanki wybielacza na 1 ga- na raz. Ze względów bezpieczeństwa zaleca się wy- Etanol 96% v/v 833,3 ml ryjnego, a może je osłabiać przez tworzenie trudno lon wody lub stosowanie roztworów alkoholowych twarzanie mniejszych ilości i przestrzeganie lokal- H O 3% 41,7 ml przenikalnej denaturowanej warstwy na powierzch- co najmniej 70%. 2 2 nych lub/i krajowych wytycznych i przepisów. Pro- Glicerol 98% 14,5 ml ni komórki bakteryjnej. dukcji nie należy podejmować w aptekach central- Woda destylowana do 1000,0 ml Alkohole mają doskonałą aktywność bakte- nych pozbawionych specjalistycznej klimatyzacji Mycie rąk riobójczą in vitro wobec bakterii wegetatywnych i wentylacji. Przygotowanie: Do kolby miarowej pojem- Gram-dodatnich i Gram-ujemnych (w tym pato- Nie ma danych opisujących częstość zakażania Podczas przechowywania składników i pro- ności 1000 ml wlać kolejno etanol, nadtlenek genów opornych na wiele leków, takich jak MRSA rąk koronawirusem ani obciążenia wirusowego rąk duktu końcowego należy przestrzegać krajowych wodoru i glicerol, po czym uzupełnić kolbę i VRE), M. tuberculosis i różnych grzybów. Jednak nie po kontakcie z pacjentem lub po dotknięciu zanie- wytycznych bezpieczeństwa i lokalnych wymagań do 1000 ml wodą destylowaną lub wodą mają one praktycznie żadnej aktywności przeciwko czyszczonych powierzchni. Mycie rąk jedynie wodą prawnych. przegotowaną i schłodzoną. Na koniec wy- przetrwalnikom bakteryjnym lub pierwotniakowym nie może bezpośrednio usuwać substancji hydrofo- Płyn po wytworzeniu powinien być podzie- mieszać zawartość przez delikatne wytrząsa- oocystom i bardzo słabą aktywność przeciwko nie- bowych, takich jak tłuszcze i oleje, często obecne na lony na mniejsze pojemniki, np. pojemności 1000, nie kolbą. W płynie występuje końcowe stę- którym wirusom bezotoczkowym (nie lipofilowym). zabrudzonych rękach. 500 lub 100 ml do plastikowych butelek. Butelki na- żenie etanolu 80% v/v , glicerolu 1,45% v/v , Badania in vitro wykazały, że wirusy otoczkowe Właściwe mycie rąk wymaga zatem użycia leży przechowywać w kwarantannie przez 72 godzi- a nadtlenku wodoru 0,125% v/v . (lipofilowe) są wrażliwe na alkohole, z tym, że nie- mydeł lub detergentów do rozpuszczenia tłuszczo- ny, aby przez ten czas ewentualne zarodniki zostały które bardziej – takie jak wirus opryszczki pospoli- wych materiałów i ułatwienia ich późniejszego płu- wyeliminowane przez nadtlenek wodoru. Etykiety Przepis 2 tej (HSV), ludzki niedobór odporności (HIV), wirus kania wodą. W celu utrzymania skutecznej higieny powinny zawierać nazwę instytucji, datę produkcji Alkohol izopropylowy 99,8% 751,5 ml grypy, syntycjalny wirus oddechowy (RSV) i wirus rąk należy je myć wodą z mydłem lub detergentem i numer partii, skład i następujące stwierdzenia: H2O2 3% 41,7 ml krowianki, a niektóre jak wirus zapalenia wątroby w ten sposób, aby pocierać wszystkie powierzchnie • Preparat rekomendowany przez WHO. Glicerol 98% 164,5 ml typu B (HBV) i typu C, są mniej wrażliwe, ale też in- obu dłoni, a następnie dokładnie spłukać i osuszyć. • Tylko do użytku zewnętrznego. Woda destylowana do 1000,0 ml aktywowane przez 60-70% alkohol. W badaniu ak- WHO zaleca stosowanie chusteczek do rąk na • Unikać kontaktu z oczami. tywności antyseptycznej stwierdzono, że 70% etanol bazie alkoholu w celu ich odkażenia, na przykład po • Trzymać poza zasięgiem dzieci. Przygotowanie: Do kolby miarowej pojem- i 70% izopropanol zmniejszają miano bakteriofaga zdjęciu rękawiczek. Na skuteczność produktów do • Łatwopalne: trzymać z dala od ognia i ciepła. ności 1000 ml wlać kolejno alkohol izopropy- w otoczce skuteczniej niż mydło przeciwdrobno- higieny rąk na bazie alkoholu wpływa wiele czynni- • Sposób użycia: pobrać odrobinę płynu na ręce

lowy, nadtlenek wodoru i glicerol, po czym ustrojowe zawierające 4% glukonianu chlorheksydy- ► ków, w tym rodzaj stosowanego alkoholu, stężenie rąk i nałożyć na całą powierzchnię dłoni. Pocie- ny. Jednak w zależności od stężenia alkoholu, czasu alkoholu, czas kontaktu, objętość użytego alkoholu. rać ręce aż do wyschnięcia.

16 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 17 Manuał aptekarski Manuał aptekarski

► ekspozycji i wariantu wirusowego, alkohol może nie • Barwniki – mogą być wprowadzone w celu od- i badać skuteczność żeli na bazie alkoholu zawiera- • zależnie od polimeru żelowanie może występo- być skuteczny przeciwko wirusom bezotoczkowym różnienia od innych płynów, o ile taki dodatek jących substancje nawilżające. Jak można przypusz- wać w roztworze wodnym pod wpływem dodat- (nielipofilowym). Ogólnie ujmując etanol ma więk- jest bezpieczny i zgodny z podstawowymi skład- czać, żele powodowały znacznie mniejsze podraż- kowego czynnika, np. jonów sodu (np. Guma szą aktywność przeciwko wirusom niż izopropanol. nikami płynu. Należy wziąć pod uwagę, że ze nienie i wysuszenie skóry niż testowane mydła lub Guar), trietanoloaminy (np. karbomer). Kolejny składnik płynu, czyli nadtlenek wodo- względu na obecność nadtlenku wodoru barwnik detergenty przeciwdrobnoustrojowe. Do uzyskania hydrożelu z alkoholem do de- ru 3% jest dodawany do płynu, aby wyeliminować może zmieniać kolor lub zanikać w płynie. Dostępnych jest niewiele danych dotyczących zynfekcji rąk należałoby do ochłodzonego roz- zanieczyszczenia spor w roztworach i substancjach • Substancje zapachowe – dodawanie substancji względnej skuteczności różnych preparatów w po- tworu polimeru dodać odpowiednią ilość alkoho- pomocniczych. zapachowych nie jest zalecane ze względu na staci żeli i pianek na bazie alkoholu. W jednym do- lu. Pewnym rozwiązaniem może być skorzystanie Dodatek glicerolu jest bardzo korzystny ze ryzyko reakcji alergicznych. świadczeniu wykazano, że ​​żel etanolowy był nieco z gotowej bazy żelowej, np. Celugel. względu na to, że glicerol utrzymuje wilgoć, zapo- • Inne substancje przeciwdrobnoustrojowe – mniej skuteczny niż porównywalny roztwór etanolu W celu uzyskania odpowiedniej konsystencji biega wysuszaniu i podrażnieniu skóry, co może w różnych badaniach oceniano skuteczność do- w zmniejszaniu liczby bakterii na rękach. Konieczne hydrożelu sporządza się roztwory o różnym stęże- wystąpić po zastosowaniu alkoholu. Zamiast gli- datku do płynów z alkoholem takich substancji są jednak dalsze badania w celu ustalenia względ- niu polimeru, zależnym od jego typu oraz lepkości. cerolu do płynu mogą być dodawane inne środki jak heksachlorofen, czwartorzędowych związków nej skuteczności roztworów i żeli na bazie alkoholu Odpowiednią konsystencję hydrożelu można uzy- utrzymujące wilgoć i zmiękczające skórę, pod wa- amoniowych, jodowanego powidonu, triklosanu w zmniejszaniu przenoszenia patogenów. skać stosując od 2-5% polimeru zależnie od jego runkiem, że mieszają się z alkoholem i wodą, oraz lub glukonianu chlorheksydyny. W ten sposób Biorąc pod uwagę możliwość uniknięcia po- rodzaju. ■ są hipoalergiczne i nietoksyczne. próbowano przedłużyć odkażające działanie drażnień skóry i utrzymywania wilgoci na skórze nie Badania wykazały, że regularne stosowanie alkoholu po zastosowaniu na skórę. Alkohole należy rezygnować ze stosowania żeli do odkażania dr n. farm. Regina Kasperek-Nowakiewicz balsamów i kremów do rąk znacząco łagodzi po- mają szybkie działanie dezynfekujące po na- skóry. Żele są wytwarzane przez rozpuszczenie poli- Katedra i Zakład Farmacji Stosowanej i Społecznej drażnienia skóry wynikające ze stosowania pre- łożeniu na skórę, ale nie wykazują znaczącej meru o właściwościach żelujących w wodzie i zwykle Uniwersytet Medyczny w Lublinie paratów do dezynfekcji rąk. Kremy zawierają sub- trwałej aktywności. Jednak badania kinetyki po- mają dodatek do 10% glicerolu lub glikolu propy- email: [email protected] stancje utrzymujące wilgoć, tłuszcze i oleje, przez pulacyjnej bakterii na dłoniach w rękawiczkach lenowego oraz dodatek etanolu lub izopropanolu co zwiększają nawilżenie skóry i zastępują usunięte po zastosowaniu preparatów na bazie alkoholu w ilości około 30% dla ułatwienia rozpuszczalności Literatura 1. [1] WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care First Global lipidy skórne. z dodatkami i bez nich wykazało niewielki wpływ substancji leczniczych i zwiększenia wchłaniania. Patient Safety Challenge Clean Care Is Safer Care. Geneva: World Health Organization; 2009 dodatkowych substancji na opóźnienie odrasta- W płynach dezynfekujących należy utrzymać 2. in: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html nia bakterii na dłoniach w rękawiczkach. stężenie alkoholu co najmniej 70%, dlatego jeśli 3. [2] ECDC Technical Report. Interim guidance for environmental Inne dodatki do płynów cleaning in non-healthcare facilities exposed to SARS-CoV-2 18 • Substancje żelujące – według WHO brak jest rozważa się wykonanie żelu jako docelowego pre- February 2020 4. in: file:///C:/Users/HP/Desktop/1.pdf do dezynfekcji dostępnych danych pozwalających ocenić paratu należałoby dobrać odpowiednie warunki 5. [3] Kampf G., Todt D., Pfaender S., Steinmann E.: Persistence of przydatność dodawania środków żelujących do wytwarzania w zależności od substancji żelującej. coronaviruses on inaminate surfaces and their inactivation with Zasadniczo nie jest polecane dodawanie in- biocidal agents. J. Hospital Infection 104, 246-251, 2020. zalecanych preparatów płynnych, ale może to Hydrożele mogą być sporządzane w wyniku roz- 6. [4] Sznitowska M. (red.) Farmacja stosowana. Technologia postaci nych składników niż określone w powyższych prze- leku. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017. potencjalnie zwiększyć zarówno trudności pro- puszczenia substancji żelującej (np. pochodne ce- pisach. W przypadkach uzasadnionych, jeśli sub- dukcyjne, jak i koszty oraz zagrozić skuteczności lulozy) lub rozproszenia (np. bentonit) na zimno stancje są kompatybilne z pozostałymi składnikami przeciwdrobnoustrojowej. lub na gorąco w wodzie z dodatkiem glicerolu lub płynu mogą być zastosowane. glikolu propylenowego. Zależnie od zastosowanej • Substancje gorzkie – zasadniczo nie zaleca substancji są różne metody otrzymywania podłóż się dodawania żadnych gorzkich substancji, Hydrożele żelowych: które mogłyby zmniejszyć ryzyko połknięcia Częste stosowanie preparatów na bazie alko- • polimer jest na początku rozpuszczany w części płynu. Jednak w szczególnych przypadkach, holu do antyseptyki rąk powoduje wysuszanie skó- gorącej wody, po czym mieszany z wodą ozię- w których ryzyko spożycia może być bardzo ry, chyba że do preparatów zostaną dodane środki bioną wysokie (u dzieci lub jeśli istnieje możliwość nawilżające lub inne środki kondycjonujące skó- • polimer może być najpierw zwilżany etanolem, pomylenia płynów przez pacjentów), substancje rę. Jednak nawet dobrze tolerowane płyny na bazie a następnie jest rozpuszczany w wodzie takie jak metyloetyloketon i benzoesan denato- alkoholu zawierające substancje utrzymujące wilgoć • polimer może być rozpuszczany bezpośrednio nium mogą być dodawane, aby uczynić je mniej mogą powodować przejściowe uczucie pieczenia w wodzie o temperaturze pokojowej przy inten- smacznymi, a tym samym zmniejszyć ryzyko skóry, zwłaszcza w miejscu pękniętej skóry, otarcia sywnym mieszaniu mieszadłem magnetycznym przypadkowego lub umyślnego połknięcia. lub skaleczenia. Z tego względu zaczęto wytwarzać lub szybkoobrotowym

18 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 19 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

d dawien dawna znana jest zasada leku w różnych tkankach i płynach ustrojowych mówiąca o tym, że im lek wykazuje zwierząt dają nam pogląd na profil farmakokine- silniejsze działanie farmakologiczne, tyczny badanej cząsteczki w organizmie zwierząt, tym ryzyko wystąpienia działań niepo- co pozwala nam wstępnie zakładać zachowanie się Ożądanych oraz ich charakteru czy stopnia nasilenia leku w organizmie człowieka. wzrasta. Każdą grupę zwierząt po podaniu badanej substancji obserwuje się pod kątem oceny stanu Jak jest ustalany profil czynnościowego takich narządów jak szpik kostny, wątroba, nerki, układ sercowo-naczyniowy, pokar- bezpieczeństwa nowej mowy i ośrodkowy układ nerwowy i porównuje się z grupą kontrolną. Dzięki temu uzyskuje się wyniki Profil cząsteczki? obiektywne, które zostają wykorzystane do analizy statystycznej. Wyniki mówią nam, na jakie narządy Profil bezpieczeństwa nowej cząsteczki leku oraz tkanki działa lek i określają stopień toksyczno- jest ustalany poprzez liczne testy i badania przed- ści, jaki może pojawić się w wyniku długotrwałego kliniczne, a następnie wieloetapowo weryfikowany podawania leku. i oceniany wieloma badaniami klinicznymi. Naj- Wykonuje się również badania, w których wcześniejsze etapy obejmują badania in vitro, które cząsteczka leku stosowana jest miejscowo na skó- bezpieczeństwa oceniają wpływ potencjalnego leku na najważniejsze rę i błony śluzowe, co pomaga określić jej ewen- narządy takie jak serce, wątroba, żołądek, mózg, je- tualne właściwości uczulające i drażniące. Dane lita, ale również na tkanki i poszczególne komórki. z badań nieklinicznych mają największe znaczenie W momencie uzyskania obiecujących wyników na na wstępnych etapach oceny leku, natomiast wraz etapie badań in vitro, podejmowana jest decyzja z rozwojem dalszych faz, to dane kliniczne odgry- o przejściu w fazę badań in vivo. wają kluczową rolę. Badania na zwierzętach Ocena działania Badania in vivo prowadzone są na różnych genotoksycznego leków gatunkach zwierząt laboratoryjnych: dwóch niższych (myszy, szczury, świnki morskie lub chomiki) i jed- Bardzo ważnym elementem badań niekli- nym wyższym (króliki, koty lub psy). W sytuacjach nicznych jest ocena działania genotoksycznego, wyjątkowych, badania prowadzi się na ssakach wyż- mutagennego, kancerogennego potencjalnego Produkt leczniczy, który znajduje się w obro- szych (małpy). leku oraz jego wpływu na zdolności reprodukcyjne Wszystkie zwierzęta laboratoryjne hodowane zwierząt. Niekorzystny wpływ badanego związku na cie musi charakteryzować się zadowalającą skutecz- są w ściśle kontrolowanych warunkach i są odpo- aktywność genów lub chromosomów, potencjalnie wiednio karmione. Badania na zwierzętach rozpo- mogący wywołać mutacje, ocenia się w badaniach nością i akceptowalnym profilem bezpieczeństwa, czyna się od ustalenia dawki śmiertelnej (letalnej) genotoksyczności, które obejmują swoim zakresem dla 50% osobników z grupy badanych zwierząt, tzw. ocenę działania mutagennego. dosis letalis co oznacza, że stosowanie każdego leku wiąże się DLM ( ). Na tym etapie oceny wykonuje Konsekwencją wykazywania aktywności ge- się pomiary stężenia badanej cząsteczki w płynach notoksycznej jest zmiana w sekwencji nukleotydów ustrojowych, tkankach i narządach po podaniu jej w wyniku czego powstają nieprawidłowe białka per os, per rectum, z większym lub mniejszym ryzykiem wystąpienia dzia- różnych dawek różnymi drogami ( pozbawione swoich podstawowych funkcji. Coraz

intravenous). Na tej podstawie określa się przypusz- powszechniej badania te prowadzi się na liniach ► łań niepożądanych. czalne dawki lecznicze. Co więcej, pomiary stężeń komórkowych, które pozwalają wskazać, czy dany

20 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 21 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► związek chemiczny wpływa bezpośrednio lub po- wiekiem jest szympans. Z powodów głównie ekono- jące sposób usuwania leku z organizmu. W oparciu zależności od zmienności osobniczej i wpływ róż- średnio na aktywność genów, skutkując powstawa- micznych, jest on jednak bardzo rzadko wykorzysty- o wyniki tej fazy badania wstępnie ustala się daw- nych czynników na określone parametry kinetyczne. niem mutacji punktowych w obrębie genu lub mu- wany w badaniach przedklinicznych. Jednak co jest kowanie leku poprzez ocenę tego, jak dawka leku W tej fazie badań prowadzi się pierwsze badania tacji chromosomowych w obrębie chromosomów. najważniejsze to to, że do fazy badań klinicznych daje oczekiwaną odpowiedź kliniczną. o charakterze porównawczym nowego leku z place- przechodzą jedynie te leki, które ocenione zosta- bo lub terapią referencyjną dla danego schorzenia, Ocena działania ły w fazie badań przedklinicznych, jako skuteczne II faza badań klinicznych najczęściej podwójnie zaślepione. Wyniki tych badań i bezpieczne. pozwalają nie tylko potwierdzić skuteczność tera- II faza badań klinicznych określa skuteczność peutyczną nowego leku, ale również ocenić kolejne kancerogennego i krótkotrwałe bezpieczeństwo leku w grupie pacjen- działania niepożądane, ich stopień nasilenia oraz Działanie kancerogenne ocenia się po kilku- Jak przebiegają badania tów stanowiących populację docelową dla danego częstotliwość. lub kilkunastomiesięcznym okresie podawania leku leku stosowanego we wstępnie zakładanych wska- kliniczne? zaniach. Czas obserwacji klinicznej jest już istotnie zwierzętom hodowlanym. Kolejnym badaniem jest III faza badań klinicznych ocena wpływu cząsteczki leku na funkcje rozrodcze Badania kliniczne składają się z 4 faz. Trzy dłuższy, a liczba pacjenta sięga kilkuset osób. Na i płodność samców i samic, jak również wpływ na z nich prowadzone są przed wprowadzeniem leku tym etapie prowadzi się badania, w których określa III faza badań klinicznych to etap, w którym funkcje rozwojowe u potomstwa. Są to badania wy- do obrotu, ostatnia w momencie, kiedy lek uznany się schemat dawkowania leku w oparciu o ocenę skuteczność i bezpieczeństwo oceniane jest z udzia- konywane dla każdego leku i prowadzone są tylko za skuteczny i bezpieczny znajduje się na rynku. To oczekiwanej skuteczności przy akceptowalnym pro- łem jak największej liczby chorych (od 1 000 do

w fazie badań przedklinicznych. Zapisy z tych badań pokazuje, że nawet jeśli lek jest już w obrocie, na- filu bezpieczeństwa. 3 000 i więcej) na przestrzeni kilku lat. Osoby biorące znajdują się w Charakterystyce Produktu Lecznicze- dal prowadzone są aktywne czynności pod postacią Prowadzone są również badania szczegóło- udział w badaniach tej fazy mają stanowić zróżni- ► go każdego leku w punkcie 5.3. Przedkliniczne dane post-marketingowych badań klinicznych, oceniają- wo analizujące profil farmakokinetyczny leku, jego cowaną populację (płeć, wiek, pochodzenie), jednak o bezpieczeństwie. cych jego bezpieczeństwo.

Na czym polegają badania I faza badań klinicznych W trakcie badań klinicznych I fazy dokonywa- przedkliniczne? na jest pierwsza ocena bezpieczeństwa stosowania Badania przedkliniczne stanowią podstawę leku u człowieka. Te badania prowadzone są naj- do uzyskania bardzo ogólnego poglądu na profil częściej w zamkniętych, specjalnie do tego rodzaju bezpieczeństwa leku. Należy jednak pamiętać, że badań zaprojektowanych ośrodkach badawczych. nie istnieje żaden model zwierzęcy, który umożli- Najczęściej w tej fazie biorą udział zdrowi pacjen- wiłby wyeliminowanie badania leku na ludziach, czy ci, niekiedy ze względów etycznych są to pacjenci nawet wprowadzenia ograniczeń w jego badaniu. z jednostką chorobową, która stanowi potencjalne Zwierzęta nie tylko różnią się od człowieka budową, wskazanie dla badanego leku (leki stosowane w te- ale również wrażliwością na działanie leków. Zwie- rapii przeciwnowotworowej). rzęciem najbardziej zbliżonym budową i mającym Przeprowadzane są zwykle na małej grupie najwięcej wspólnych szlaków metabolicznych z czło- osób, liczącej od kilku do kilkunastu, maksymalnie kilkudziesięciu osób. Jest to najkrótsza i najmniej liczna z faz klinicznych oceny leku, ponieważ niesie ze sobą najwięcej ryzyka dla uczestnika badania. Kandydat na potencjalny lek podawany jest uczest- nikom badania w dawce pojedynczej, ale w różnych stężeniach przez okres kilku dni oraz w dawkach wielokrotnych z zastosowaniem zmiennych odstę- pów czasowych. Na tym etapie określany jest sto- pień wchłaniania leku z przewodu pokarmowego, stężenie we krwi i tkankach oraz parametry określa-

22 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 23 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► z jasnym określeniem kryterium włączenia mającym skały już pozwolenie na dopuszczenie do obrotu i są Ograniczenia w badaniach klinicznych W przypadku gdy wystąpią, zalecana jest konsultacja na celu przebadanie leku w populacji zbliżonej do obecne w aptekach. Celem badań post-marketingo- z lekarzem i modyfikacja dawki lub zmiana schema- Badania kliniczne, nawet te prowadzone przez populacji chorych występującej w praktyce klinicznej. wych jest przede wszystkim dalsza, pogłębiona oce- tu przyjmowania leku. wiele lat, w wielu ośrodkach, państwach czy konty- Prowadzona jest ona zwykle przez wie- na profilu bezpieczeństwa zarejestrowanego leku. Przykładami takich działań niepożądanych są nentach posiadają swoje ograniczenia ze względu le ośrodków klinicznych, często zlokalizowanych Badania te są długofalowe i mają głównie charakter na przykład krwotoki w wyniku stosowania leków na obowiązujące kryteria włączenia i wyłączenia pa- w różnych krajach. Celem tej fazy badań jest dalsze obserwacyjny. przeciwzakrzepowych (np. warfaryna), hipotensja cjentów, jak również z góry określone ścisłe schema- potwierdzenie skuteczności leku w danej terapii ortostatyczna po inhibitorach receptorów alfa1- ty postępowania. Tym samym, nawet w badaniach u większej liczby pacjentów, ustalenie korzyści do -adrenergiczneych (np. doksazosyna), hipoglikemia Działania niepożądane klinicznych prowadzonych w warunkach jak najbar- ryzyka na podstawie obserwowanej skuteczności po podaniu insuliny czy ból głowy po stosowaniu dziej zbliżonych do warunków rzeczywistych, trudne oraz raportowanych zdarzeń niepożądanych, nie zaraportowane w przebiegu leków rozszerzających naczynia krwionośne. Ich jest do zaobserwowania wszystkich działań niepo- tylko podczas krótkotrwałego, ale również długo- występowanie może być wynikiem wielokierun- żądanych wynikających ze stosowania danego leku. trwałego stosowania. Oczywiście zadaniem następ- trzech faz badania kowego działanie leku, jak również słabej selek- nej fazy jest potwierdzenie lub zweryfikowanie wy- klinicznego Działania niepożądane typu A tywności, np. hipotonia ortostatyczna po podaniu ników dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa sildenafilu. Przyczyną działań niepożądanych typu leku uzyskanych podczas poprzedniej fazy badania, Badania kliniczne wszystkich trzech faz dostar- W badaniach klinicznych najczęściej obser- A są też przypadkowe przedawkowania leku, do czyli w tym przypadku II. Pozwala także na poznanie czają nam danych na temat profilu bezpieczeństwa, wowanymi działaniami niepożądanymi są te wyni- których należy hepatotoksyczność po podaniu pa- działań niepożądanych występujących nieco rzadziej w tym rodzaju działań niepożądanych i częstotli- kające z mechanizmu działania leku i te zależne od racetamolu, jak również interakcje lekowe, głównie i uzależnionych od innych czynników, takich jak rów- wości występowania, dla których potwierdzony zo- przyjętej przez pacjenta dawki substancji leczniczej te wynikające z działania synergistycznego, co po- nolegle stosowane leki czy schorzenia współistnie- stał związek przyczynowo-skutkowy. Raportowane (typ A; „drug actions”). Są to działania niepożądane woduje nakładanie się działań niepożądanych np. jące, których zdobycie jest niezbędne do ubiegania działanie niepożądane zostają uwzględnione w dru- stosunkowo łatwe do przewidzenia, które występują przyjmowanie wielu leków z grupy niesteroidowych

najczęściej, a jednocześnie rzadko kiedy skutkują się o uzyskanie pozwolenia na dopuszczenie leku kach informacyjnych przeznaczonych dla pacjenta leków przeciwzapalnych i ich działanie gastrotok- ► do powszechnego stosowania. (Ulotka informacyjna) oraz dla lekarzy i farmaceu- hospitalizacją pacjenta lub prowadzą do jego zgonu. syczne. tów (Charakterystyka Produktu Leczniczego). Zapis IV faza badań klinicznych tych działań niepożądanych jest ściśle określony i uporządkowanych zgodnie z częstotliwością ich Ostatnia, czyli IV faza badań klinicznych pro- raportowania w czasie trwania badań klinicznych. wadzona jest dla produktów leczniczych, które uzy- (Tabela 1).

Tabela 1.

Kategoria Obserwowana częstotliwość występowania działania niepożądanego u ludzi

bardzo często ≥1/10

często od ≥1/100 do <1/10

niezbyt często od ≥1/1 000 do <1/100

rzadko od ≥1/10 000 do <1/1 000

bardzo rzadko <1/10 000

Brak jest wiarygodnych bądź dostępnych danych, na podstawie których można przyporządkować częstotliwość występowania działania niepożądanego do danej kategorii. częstość nieznana Ta kategoria jest najczęściej wybierana dla działań niepożądanych obserwowanych po

wprowadzeniu leku do obrotu na podstawie zbieranych danych o bezpieczeństwie. ►

24 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 25

Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska ► Działania niepożądane typu B A – krótki, typ C – długi). Typowymi działaniami Jak postąpić w przypadku danych i poinformowany o sposobie postępowania niepożądanymi w tej kategorii jest choroba zakrze- w przypadku ich wystąpienia. Należy jednak pamię- Jeśli chodzi o dalsze kategorie działań niepo- powa u kobiet stosujących doustną antykoncepcję, tać, aby każde działanie niepożądane (ciężkie, nie- żądanych, to w następnej kolejności mamy działania wystąpienia działania lipohipertrofia tkanki podskórnej na skutek długo- ciężkie, spodziewane, jak i niespodziewane) zgło- niepożądane typu B („bizarre”), których występowa- trwałego podawania insuliny w to samo miejsce bez niepożądanego? sić lekarzowi prowadzącemu, farmaceucie, firmie nie nie jest uzależnione od mechanizmu czy daw- stosowania rotacji miejsc iniekcji czy osteoporoza na odpowiedzialnej za lek bądź Urzędowi Rejestracji ki leku, a jedynie od wrażliwości osobniczej osoby Działania niepożądane mogą wystąpić u każ- skutek przewlekłego stosowania glikokortykosteroi- URPL. Taka postawa pomaga na bieżąco aktualizo- przyjmującej lek. Są to wszelkiego rodzaju reakcje dego pacjenta, lecz zdecydowana ich większość nie dów. W tej grupie znajdują się również uzależnienia, wać dane na temat bezpieczeństwa leku po wpro- nadwrażliwości, których przebieg niestety może wymaga natychmiastowej reakcji ze strony chorego. np. od opioidowych leków przeciwbólowych lub le- wadzeniu do obrotu. ■ mieć bardzo poważny charakter (wstrząs anafilak- Tak naprawdę działania niepożądane typu B, które ków o działaniu nasennym i uspokajającym, a także dr n. farm. Anna Serafin tyczny, obrzęk naczynioruchowy), a ryzyko hospita- mają gwałtowny przebieg, wymagają natychmiasto- nadmierne używanie leków przeczyszczających. Clinical Expert lizacji pacjenta z powodu ich wystąpienia jest wyso- wego przerwania stosowania leku i skontaktowania kie. Reakcja nadwrażliwości może wystąpić z różnym Działania niepożądane typu D się z lekarzem. W pozostałych opóźnieniem – w ciągu kilku minut, godziny lub przypadkach samodzielne, bez nawet kilka dni od rozpoczęcia leczenia. Oczywi- Działania niepożądane typu D („delayed)”) to konsultacji z lekarzem, prze- ZGŁOŚ DZIAŁANIE ście w tej kategorii mieszczą się również działania działania niepożądane, które mogą wystąpić kilka rwanie terapii może skutkować niepożądane, takie jak wysypka, świąd, zaczerwie- miesięcy, a nawet lat po zakończeniu terapii danym większym ryzykiem związanych NIEPOŻĄDANE LEKU nienie skóry o podłożu alergicznym, w przypadku lekiem. Leki, dla których zaobserwowano ten typ z pogorszeniem stanu zdrowia których ostawienie leku i ewentualnie wdrożenie działań niepożądanych to antybiotyki antracyklino- pacjenta niż kontynuowanie le- Niepożądane działanie leku to terapii przeciwhistaminowej lub skórnie stosowa- we i ich działanie uszkadzające mięsień sercowy lub czenia, pomimo obserwowanych każde szkodliwe i niezamierzone działanie, stosowanie dietylostilbestrolenu podczas ciąży i wy- które występuje podczas nych sterydów jest wystarczające. Jednak należy pa- działań niepożądanych. stosowania zalecanych dawek leku. stępowanie chorób nowotworowych dróg rodnych miętać, że ta grupa działań niepożądanych mimo, Leki dostępne bez recepty, Jeżeli jesteś pacjentem iż trudna do przewidzenia powinna u osób, u któ- u córek tych kobiet. ze względu na to, że są dostęp- lub opiekunem pacjenta i obserwujesz jakiekolwiek niepożądane działanie leku, rych w przeszłości występowały incydenty związane ne bez konieczności posiadania zgłoś ten fakt! z nadwrażliwością, skutkować zachowaniem szcze- Działania niepożądane typu E recepty i sprzedawana są często To proste i szybkie, a Twój głos może wspomóc badania nad lekiem gólnej ostrożności. Działania niepożądane typu E („end of use”) w takich miejscach jak stacje i eliminację działań niepożądanych. Są grupy leków, na przykład niesteroidowe to reakcje organizmu, które są wynikiem natych- benzynowe czy sklepy spożyw- leki przeciwzapalne, gdzie występuje tak zwana nad- miastowego odstawienia leku stosowanego przez cze, charakteryzują się bardzo Działanie niepożądane możesz zgłosić używając BEZPŁATNEJ aplikacji mobilnej: wrażliwość krzyżowa, czyli jeśli pacjent ma objawy dłuższy czas. Przykładem, takich działań niepożą- korzystnym profilem bezpie- uczulenia związane z przyjmowaniem naproksenu, danych jest zaostrzenie lub zwiększenie napadów czeństwa. Stąd ryzyko wystąpie- Pobierz aplikację Mobit Skaner Uruchom Mobit ze strony Google Play Skaner i zeskanuj kod z dużym prawdopodobieństwem będzie również nia ciężkich, jak i nieopisanych 1. 2. kreskowy z opakowania padaczkowych po nagłym odstawieniu leków prze- lub zeskanuj leku, którego dotyczy uczulony na inne leki z tej grupy, jak ibuprofen czy ciwpadaczkowych, takich jak fenobarbital, fenytoina dotąd w drukach informacyjnych ten QR kod: zgłoszenie ketoprofen. Inne grupy leków cechujące się wystę- czy wystąpienie zespołu abstynencyjnego po dłu- działań niepożądanych, jest sto- powaniem nadwrażliwości krzyżowej to antybiotyki gotrwałym stosowaniu opiatów czy benzodiazepin. sunkowo niskie. beta-laktamowe czy leki miejscowo znieczulające. Inaczej sytuacja wygląda Wypełnij Wyślij zgłoszenie działania w przypadku leków nowych, formularz 4. niepożądanego do Urzędu Rejestracji Działania niepożądane typu F 3. zgłoszenia Produktów Leczniczych Wyrobów Działania niepożądane typu C bądź takich gdzie zostało roz- Medycznych i Produktów Biobójczych. Działania niepożądane typu F („failure of the- szerzone wskazanie lub grupa Działania niepożądane typu C („chronic”) to rapy”) to brak skuteczności prowadzonej farmako- docelowa pacjentów, które są takie działania, które występują na skutek długo- terapii danym lekiem. Należą do nich: nieskuteczne wydawane z przepisu lekarza. trwałej terapii danym lekiem i są pochodną jego me- działanie przeciwbakteryjne antybiotyków wobec W takim przypadku pacjent po- Bądź odpowiedzialny – Twoje zgłoszenie może przyczynić się do większego bezpieczeństwa produktów leczniczych i rozwoju nowych produktów. chanizmu działania i czasu trwania terapii. Pomimo bakterii opornych na ich działanie, zachorowanie PAMIĘTAJ! Urząd nie udziela porad medycznych, a jedynie ewidencjonuje zdarzenia działań niepożądanych. winien zostać uprzedzony przez pozornie takich samych przyczyn ich powstawania, na np. odrę, pomimo zaszczepienia się szczepionką Partnerzy technologiczni: Partner branżowy: Patronat honorowy: lekarza o potencjalnie niebez- istotna różnica między działaniami niepożądany- przeciwko tej chorobie, zajście w ciążę przez kobietę Instytut Logistyki i Magazynowania piecznych działaniach niepożą- mi typu C i typu A to czas stosowania leku (typ stosującą doustną antykoncepcję hormonalną. Źródło: http://www.urpl.gov.pl/pl/produkty-lecznicze

26 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 27 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

do hyperinsulinemii, nadciśnienia tętniczego, za- Wprowadzenie, udoskonalenie i upowszech- burzeń lipidowych, subklinicznej aktywacji szla- nienie insulin nie wyeliminowało wszystkich proble- ków zapalnych oraz przewlekłej aktywacji układu mów chorych z cukrzycą. Obecnie chorzy na cukrzycę krzepnięcia. Wszystkie te zaburzenia składają się bardzo rzadko umierają już na powikłania metabo- na obraz cukrzycy typu 2 i prowadzą do powikłań liczne (śpiączki). Przyczyną ich przedwczesnej śmierci tej choroby [3]. są przewlekłe powikłania długotrwałej cukrzycy. Po- Oczywiście najlepiej jest zapobiegać rozwojo- mimo poprawnego leczenia przewlekłe powikłania Leczenie cukrzycy wi choroby. Ale kiedy już cukrzyca się rozwinie, to rozwijają się z czasem, ograniczając przeżycie i po- w większości przypadków same interwencje beha- garszając jakość życia chorych z cukrzycą. wioralne (odpowiednia dieta, aktywizacja ruchowa, Insuliny mają też swoje wady i ograniczenia. normalizacja masy ciała) są niewystarczające. Dla- Insulina powoduje przyrost masy ciała, pogarszający tego należy wdrożyć leczenie. Pierwszym sposo- z kolei przebieg cukrzycy i obciążający układ krą- bem leczenia cukrzycy była insulina, którą odkrył, żenia. W różnych mechanizmach prawdopodobnie z perspektywy wyizolował z trzustki psów oraz zastosował po raz predysponuje do zachorowania na nowotwory [5]. pierwszy u chorego z cukrzycą w 1922 roku zespół Nieprawidłowe dawkowanie insuliny może prowa- naukowców z Toronto w Kanadzie. Od tego czasu dzić do groźnych w następstwach, zwłaszcza dla klu- cukrzyca przestała być chorobą śmiertelną i stała się czowych narządów (mózgu, serca, nerek) epizodów chorobą przewlekłą. Czyli taką, z którą można żyć hipoglikemii. Insulina jest skutecznym narzędziem kardiologa przez wiele lat, jeśli jest ona odpowiednio leczona. wyrównania glikemii, ale nie doskonałym. Insulina wkrótce, bo już w 1924 roku była produ- kowana w Polsce, w Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie przez zespół kierowany przez profesora Cukrzyca a choroby serca Cukrzyca to zaburzenie metabo- drugiego stanowi około 90% przypadków tej cho- Kazimierza Funka. W owym czasie produkcja insuliny – kardiolog a cukrzyca roby. W poniższej dyskusji będzie mowa głównie liczne charakteryzujące się hiperglike- w Europe miała miejsce jeszcze tylko w Danii, Anglii, o tej postaci cukrzycy. Hiszpanii i Holandii [4]. Cukrzyca jest chorobą ogólnoustrojową. Z cza- mią (podwyższonym stężeniem glukozy W ostatnich 20-30 latach w krajach rozwi- Pierwsze insuliny były otrzymywane z trzustek sem, w wyniku wielu zaburzeń metabolicznych do- we krwi) wynikającą z defektu produk- niętych i rozwijających się obserwuje się wzrost zwierzęcych – świńskich i bydlęcych. Ale z powodu chodzi do powikłań w organizmie osoby chorej. cji, wydzielania insuliny przez komórki zachorowalności na cukrzycę i wynikający z tego tego, że były to obce antygenowo białka oraz po- Z najważniejszych, w kontekście spojrzenia na cuk- faktu wzrost liczby chorych na tę chorobę. Trend ten nieważ ich preparaty były zanieczyszczone białka- rzycę przez kardiologa, należy wymienić mikroan- β-trzustki lub defektu działania insuliny dotyczy głównie cukrzycy typu 2. W dużej mierze mi/antygenami innymi obcogatunkowymi, dawały giopatie i makroangiopatie. Wśród mikroangiopatii na tkanki obwodowe. zjawisko to wynika ze stylu życia i sposobu odżywia- dużo powikłań odczynowych, alergicznych i częstą wyróżnia się retinopatię, nefropatię, polineuroptię nia się. Coraz więcej jest osób otyłych i prowadzą- insulinooporność. W latach 80-tych opracowano i neuropatię autonomiczną. Choroby dużych tętnic Wyróżnia się: cych osiadły styl życia. Te dwa czynniki są wiodące syntezę insuliny ludzkiej przy wykorzystaniu metod powstające w następstwie cukrzycowych zaburzeń 1. cukrzycę typu 1, w której uszkodzone wśród przyczyn zachorowania na cukrzycę typu 2. inżynierii genetycznej i biotechnologii. Uzyskano metabolicznych to makroangiopatie i do nich na- komórki β-trzustki nie produkują odpo- Prognozuje się, że liczba chorych na cukrzycę typu czyste preparaty niezawierające białek immunogen- leżą: choroba wieńcowa z jej najgorszą postacią wiedniej ilości insuliny; 2 w najbliższych 15 latach podwoi się. Obecnie na nych. Zredukowało to znacznie częstość powikłań – zawałem serca, zaburzenia krążenia mózgowego 2. typ 2, gdzie pierwotnie zwykle dominuje świecie żyje 415 mln chorych na cukrzycę. Szacuje insulinoterapii. w tym udar mózgu, miażdżyca tętnic obwodowych, oporność tkanek na insulinę, co prowa- się, że liczba ta wzrośnie w 2040 roku do 642 mln. Pod koniec lat 90-tych opracowano analogi zwłaszcza kończyn dolnych doprowadzająca często dzi do względnego, a z czasem do bez- Największy przyrost zachorowań będzie miał miejsce insulin ludzkich. Są to insuliny o nieznacznie zmo- do amputacji [1]. względnego niedoboru insuliny; w krajach rozwijających się [2]. dyfikowanej budowie (zmienione 1-2 aminokwasy Za większość zgonów chorych na cukrzycę 3. cukrzycę ciężarnych. Podstawowym zaburzeniem metabolicznym w cząsteczce), co daje efekt udoskonalenia ich far- odpowiedzialne są choroby układu krążenia. Ryzyko Inne typy cukrzycy są rzadkie i mogą być po- w cukrzycy typu 2 jest oporność tkanek na insulinę, makokinetyki. Analogi insulin mają korzystniejszy sercowo-naczyniowe to prawdopodobieństwo wy-

która rozpoczyna się i narasta wraz ze wzrostem czas działania w porównaniu do podawanych pod- wodowane przez rozwinięte defekty i zaburzenia stąpienia choroby sercowo-naczyniowej, czyli cho- ► w produkcji i wydzielaniu insuliny [1]. Cukrzyca typu masy ciała (nadwagą oraz otyłością). Prowadzi to skórnie lub dożylnie insulin ludzkich. roby będącej następstwem uszkodzenia tętnic, na-

28 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 29 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► rządów przez nie zaopatrywanych oraz uszkodzenia W oddziałach kardiologii, które jak wiado- W pierwszej dekadzie XXI wieku nastąpił ol- W kilku badaniach zauważono, że ścisłe wy- serca. W cukrzycy typu 2 ryzyko sercowo-naczynio- mo zajmują się chorobami układu krążenia, chorzy brzymi postęp w farmakologii cukrzycy. Stopniowo równanie glikemii nie tylko nie daje korzystnych we jest statystycznie 2 razy większe w porównaniu z cukrzycą stanowią 25-30% leczonych pacjentów. do praktyki weszły nowe leki cukrzycowe. Do tej efektów w zakresie redukcji incydentów makro-na- do osób o podobnej charakterystyce klinicznej bez Podobny odsetek chorych z cukrzycą stanowią pa- grupy tzw. nowych leków należą: inkretynomimetyki czyniowych, ale w niektórych badaniach (ACCORD) cukrzycy [6]. cjenci poradni i gabinetów kardiologicznych. W USA – inhibitory dipeptydylopeptydazy 4 (wildagliptyna, prowadziło do większej śmiertelności [15]. Innymi Chory z cukrzycą typu 2 ma statystycznie 2 w liczbach bezwzględnych kardiolodzy konsultują sytagliptyna, saksagliptyna, linagliptyna, alogliptyna) słowy pomimo tego, że poziomy glikemii były wy- razy większe ryzyko zachorowania na zawał serca, 3 razy więcej chorych na cukrzycę niż endokryno- i agoniści receptora glukagonopodobnego peptydu równane bardzo dobrze – porównywalne z tymi miażdżycę objawową tętnic obwodowych, która do- lodzy czy diabetolodzy. Jeśli analizuje się chorych typu 1 (eksenatd, liksysenatyd, liragutyd, semaglutyd, u zdrowego człowieka – to jednak taka strategia prowadza do amputacji, czy udar mózgu. W ostat- z cukrzycą i powikłaniami sercowo-naczyniowymi, dulaglutyd, albiglutyd), inhibitory kotransportera skracała statystycznie życie pacjentom. Za ten efekt nich latach zaobserwowano bardzo ścisły związek to liczba konsultacji jest 5-krotnie większa na ko- sodowo-glukozowego typu 2 (SGLT-2) – flozyny obwinia się epizody hipoglikemii, które łatwo wy- przyczynowo-skutkowy cukrzycy typu 2 z niewydol- rzyść kardiologów – 43.482 vs. 8.624 [13]. W kontek- (empagliflozyna, kanagliflozyna, dapagliflozyna, er- wołać silnymi lekami hipoglikemizującymi. nością serca [7]. Chorzy na cukrzycę w 10-15% mają ście tych faktów kardiolog musi posiadać, chociaż tugliflozyna). Na hipoglikemię bardzo wrażliwe są osoby rozpoznaną niewydolność serca [8]. Natomiast 47% w umiarkowanym zakresie wiedzę na temat cukrzycy Leczenie cukrzycy powinno być wielokierun- z chorobami sercowo-naczyniowymi, u których i tak pacjentów z ciężką niewydolnością serca z obniżoną i doświadczenie w leczeniu tej choroby. Uważa się, kowe. Wyniki wielu prospektywnych badań jedno- poddane stresowi komórki serca, mózgu czy śród- frakcją wyrzutową lewej komory (HFrEF) choruje na że rola kardiologa powinna polegać na czynnym znacznie wykazały, że im wyższa glikemia, tym więk- błonek naczyń są bardzo łatwo uszkadzane przez współistniejącą cukrzycę, a 25% ma rozpoznany screeningu w kierunku cukrzycy wśród chorych, sze ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych – tym hipoglikemię. Brak korzyści ze ścisłego wyrównania stan przedcukrzycowy [7,9]. Współistnienie cukrzycy którzy są przez niego leczeni. Dlatego już dzisiaj częściej dochodzi do zawału serca, udaru mózgu, glikemii najprawdopodobniej nie wynika z tego, że i niewydolności serca znacznie pogarsza rokowanie. obowiązkowo taki screening jest wykonywany u każ- amputacji kończyn i zgonów sercowo-naczyniowych obniżenie poziomów glukozy do poziomów niemal- Śmiertelność chorych z niewydolnością serca i cuk- dego pacjenta hospitalizowanego z powodu ostrego [14]. Oczywistym się wydawało, że wyrównanie gli- że fizjologicznych jest szkodliwe. Związane jest to rzycą typu 2 jest dwukrotnie większa w porównaniu zespołu wieńcowego i niewydolności serca. W zakres kemii i osiągnięcie wartości stężeń glukozy jak naj- raczej z tym, że metody obniżania glikemii, którymi do pacjentów z niewydolnością serca bez cukrzycy kompetencji kardiologa powinna wchodzić ocena bardziej zbliżonych do prawidłowych spowoduje re- dysponujemy są nieprecyzyjne i powodują epizody [10]. Chorzy z cukrzycą częściej niż bez mają nad- ryzyka sercowo-naczyniowego, kontrola czynników dukcję powikłań, obniży ryzyko sercowo-naczyniowe, hipoglikemii [16]. Dlatego w diabetologii poszu- ciśnienie tętnicze. Z kolei u chorych z nadciśnieniem ryzyka (zwłaszcza nadciśnienia, dyslipidemii) oraz co pociągnie za sobą także spadek śmiertelności. kiwano bardziej precyzyjnych metod wyrównania istotnie częściej stwierdzana jest cukrzyca. Istnieje stosowanie terapii obniżających ryzyko powikłań Okazało się jednak, że takie założenie nie było do glikemii, które nie dawałyby zbyt dużych, niekon-

wspólne podłoże patofizjologiczne między tymi naczyniowo-sercowych. końca prawidłowe. trolowanych spadków poziomów cukru we krwi. ► dwoma stanami chorobowymi. Pacjent z rozpoznaną cukrzycą typu 2 w 50-tym roku życia żyje przeciętnie 6 lat krócej niż osoba bez Leczenie cukrzycy takiego rozpoznania. Skrócenie czasu życia chorych – zarys z cukrzycą zależy także od obecności innych chorób pogarszających rokowanie. Jeśli u chorego z cukrzycą W leczeniu cukrzycy stosowanych jest kilka typu 2 wystąpi zawał serca, to współistnienie tych strategii. Do najstarszych sposobów należy dieta tzw. dwóch stanów zwiększa ryzyko wystąpienia następ- cukrzycowa. Dużą rolę odgrywa normalizacja masy nego epizodu naczyniowego 4-krotnie, a czas prze- ciała oraz odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny. życia takiej osoby skraca się przeciętnie o 12 lat [11]. W celu normalizacji stężeń glukozy we krwi stosuje Liczba lat życia „skradzionych” przez cukrzycę się insuliny oraz doustne leki hipoglikemizujące. zależy także od czasu jej trwania. W im młodszym Przez wiele lat diabetolodzy dysponowali wieku zachoruje się na cukrzycę, tym większy bę- kilkoma lekami hipoglikemizującymi. Są to do dziś dzie ona miała wpływ ograniczający na przeżycie. używane tzw. klasyczne leki cukrzycowe. Należą do Dlatego bardziej narażone na powikłania i krótsze nich: pochodne sulfonylomocznika (tolbutamid, gli- przeżycie są osoby, które wcześniej zachorowały na benklamid, glipizyd, gliklazyd, glikwidon, glimepiryd), tę chorobę. Jeśli cukrzyca rozwinęła się w wieku 90 meglitinidy (repaglinid, nateglinid), pochodne bigua- lat, to praktycznie będzie miała nieistotny wpływ na nidów (metformina), tiazolidynodiony (pioglitazon, rokowanie [12]. rosiglitazon), inhibitory alfa-glukozydazy (akarboza).

30 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 31 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► Do połowy lat 90-tych XX wieku możliwości skonstruowany punkt końcowy. Ważne było także, W rejestracyjnych badaniach bezpieczeństwa nerwowym, wątrobie, mięśniówce gładkiej naczyń leczenia cukrzycy były bardzo ograniczone. Dostęp- aby glikemia w grupie leczonej nowym lekiem oraz gliptyny były neutralne w stosunku do układu krą- i przewodu pokarmowego, kardiomiocytach, ko- ne były insuliny oraz klika preparatów doustnych w grupie zrandomizowanej do placebo była porów- żenia. Co znaczy, że nie wpływały negatywnie ani mórkach układu odpornościowego. Zatem działanie (pochodne sulfonylomocznika, pochodne biguani- nywalna – najlepiej taka sama. Ma to wyeliminować pozytywnie na końcowy punkt tj. na liczbę zgonów agonistów GLP-1 jest wielokierunkowe (pleotropo- dów, meglitynidy i inhibitory α-glukozydazy). Pod wpływ różnic wyrównania glikemii na punkt końco- sercowo-naczyniowych zawałów i udarów niezakoń- we) i nie do końca jeszcze poznane we wszystkich koniec lat 90-tych i na początku XXI wieku zaczęło wy. W obydwu grupach lekarz prowadzący cukrzycę czonych zgonem. Jednakże saxagliptyna w badaniu aspektach. Między innymi leki te zmniejszają wą- się pojawiać na rynku mnóstwo nowych preparatów ma prawo i obowiązek stosować wszystkie zalecane, SAVOR-TIMI 53 powodowała istotny 23% względny trobową produkcję glukozy spowalniając motorykę do leczenia cukrzycy. Były to zarówno coraz bardziej możliwe metody lecznicze, aby uzyskać optymalne wzrost hospitalizacji z powodu niewydolności serca przewodu pokarmowego, opóźniają opróżnianie doskonałe insuliny, jak i nowe, hipoglikemizujące leki wyrównanie cukrzycy. Nieco później, kiedy poznano [18 ]. Natomiast alogliptyna w badania EXAMINE żołądka. Zmniejszają również apetyt, przez mecha- doustne. Niestety zauważono, że niektóre z nich, ścisły związek cukrzycy z niewydolnością serca do wykazywała podobny, lecz nieznamienny statystycz- nizm podwzgórzowy (hamowanie ośrodka łaknienia) chociaż bardzo skutecznie obniżały poziomy glukozy ocenianych zdarzeń w badaniach bezpieczeństwa nie trend [19]. oraz akumulację tłuszczu w wątrobie, przeciwdzia- we krwi, to czasami nie tylko powodowały reduk- dołączono śmiertelność i hospitalizację związane W następnych badaniach dla kolejnych gliptyn: łając stłuszczeniu tego narządu. Powodują redukcję cji ryzyka sercowo-naczyniowego, ale podczas ich z niewydolnością serca. sitagliptyny i linagliptyny nie obserwowano nega- masy ciała. Niektóre preparaty z tej grupy (liraglutyd) stosowania wzrastała częstość niektórych powikłań. tywnego wpływu na niewydolność serca (badania zarejestrowane są w USA jako leki wspomagające W kilku sytuacjach rosła nawet śmiertelność. Nowe TECOS i CARMELINA) [20;21]. Zbiorcza metaanaliza odchudzanie. Obniżają ciśnienie tętnicze i stężenie Najlepszym przykładem są tiazolidynediony, wszystkich badań klinicznych z gliptynami również cholesterolu LDL. Zmniejszają sztywność tętnic. które zwiększały ryzyko wystąpienia i destabilizacji leki hipoglikemizujące nie wykazała szkodliwego wpływu tych leków na Grupa agonistów GLP-1 jest bardzo różnorod- już istniejącej niewydolności serca. Dlatego w 2008 układ krążenia. Ostatecznie inhibitory DPP-4 uznane na w aspekcie budowy chemicznej, co pociąga za roku FDA (Food and Drug Administration), a w 2012 a układ krążenia są za leki bezpieczne w kontekście wpływu na układ sobą zróżnicowanie farmakokinetyki, czasu działania, roku jej europejski odpowiednik – EMA (European Pierwszą ocenioną w ten sposób przed re- krążenia. Zaleca się jednak zachować ostrożność dróg podania i oczywiście działań pozahipoglikemi-

Medical Agency) wprowadziły wymóg przeprowa- jestracją grupą leków były inhibitory dipeptydylo- i nie stosować saxagliptyny oraz alogliptyny u cho- zujących. Do grupy tej należą: syntetyczne białka, dzenia badań klinicznych potwierdzających bezpie- peptydazy 4 (gliptyny). Należą do nich: sytagliptyna, rych z niewydolnością serca lub wysokim ryzykiem eksenatyd, lixisenatyd, analogi ludzkiego GLP-1: lira- ► czeństwo sercowo-naczyniowe dla każdego leku alogliptyna saksagliptyna, linagliptyna, wildaglipty- jej rozwoju. Bezpieczeństwo gliptyn jednak wyraża glutyd (acylowana pochodna w 97% homologiczna cukrzycowego, przed zarejestrowaniem na rynku na. Leki te modulują układ inkretyn. W odpowiedzi się tylko neutralnością, czyli nie obserwowano, aby z ludzkim GLP-1), semaglutyd (w 94% homologiczny [17]. Decyzje te wzbudziły wiele dyskusji oraz kry- na posiłek pobudzają wydzielanie insuliny przez leki te redukowały w porównaniu do innych metod z ludzkim GLP-1), znacznie zmodyfikowane peptydy tyki. Wydłużyły proces rejestracyjny oraz zwiększyły komórki beta wysp trzustkowych. W ten sposób leczenia cukrzycy, powikłania sercowo-naczyniowe. jak dulaglutyd, albigutyd [22,23,24,25]. koszt wprowadzenia na rynek nowego leku. Jednakże działają tylko po posiłku i nie prowadzą do niepo- W badaniach rejestracyjnych bezpieczeństwa niewątpliwie ich wyniki dostarczyły olbrzymią ilość trzebnego wydzielania insuliny. Zatem nie powodują Agoniści receptora dla sercowo-naczyniowego liraglutyd (badanie LEADER) danych na temat patofizjologii i leczenia cukrzycy, hipoglikemii. oraz semaglutyd (badanie SUSTEIN) redukowały zwłaszcza typu 2. Dipeptydylopeptydaza 4 (DPP-4, dipeptidyl glukagonopodobnego punk końcowy definiujący obciążenie powikłaniami Wszystkie badania rejestracyjne bezpieczeń- peptidase 4) jest enzymem proteolitycznym rozkła- sercowo-naczyniowymi: zgon sercowo-naczyniowy, stwa sercowo-naczyniowego są podobnie skon- dającym hormony inkretynowe. Jej zablokowanie peptydu typu-1 (GLP-1) zawał serca, udar mózgu niezakończone zgonem struowane. Punktem końcowym są łącznie: istot- powoduje wzrost stężenia inkretyn, co pociąga za GLP-1 wydzielany jest do krwi przez komórki [24,25]. Wykazywały nie tylko neutralność, ale tak- ne klinicznie zdarzenia sercowo-naczyniowe: zgon sobą zależną od stężenia glukozy zwiększoną odpo- dalszego odcinka jelita cienkiego i okrężnicy w od- że korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. sercowo-naczyniowy, zawał serca i udar mózgu wiedź trzustki na posiłek. Efektem działania DPP-4 powiedzi na dostającą się tam glukozę. Hormon Liraglutyd w badaniu LEADER istotnie redukował niezakończone zgonem. Populacja badania zwykle jest wzrost stężenia insuliny oraz spadek sekrecji ten przenoszony jest do trzustki i tam wiążąc się ze zgony sercowonaczyniowe oraz śmiertelność cał- utworzona jest z pacjentów podatnych na powikłania glukagonu, który podnosi stężenie cukru we krwi. swoistymi receptorami (dla GLP-1) stymuluje wy- kowitą. Natomiast liksysenatyd (ELIXA) nie wykazał sercowo-naczyniowe, czyli takich, u których łatwo Inhibitory DPP-4 mają korzystny profil metaboliczny. dzielanie insuliny, a hamuje glukagonu. pozytywnych efektów w porównaniu do placebo. może dojść do powikłań leczenia hipoglikemizują- Nie powodują wzrostu masy ciała w przeciwieństwie Agoniści receptora GLP-1 nasilają sekrecję in- Wpływ tego leku na układ sercowo-naczyniowy był cego. Są to zwykle pacjenci z długotrwale leczoną do insulin i pochodnych sulfonylomocznika, obni- suliny w odpowiedzi na posiłek zawierający węglo- neutralny [26]. Nie obserwowano także negatywne- i niezbyt dobrze wyrównaną cukrzycą, po incyden- żają nieco ciśnienie tętnicze, można je stosować wodany, zapobiegając w ten sposób hiperglikemii go wpływu agonistów receptora GLP-1 na przebieg tach naczyniowych (zawałach serca, udarach mózgu, przy znacznie obniżonej funkcji nerek. Na ogół są poposiłkowej. Poza tym hamują sekrecję glukagonu niewydolności serca. Uważa się, że ta grupa leków amputacjach, rewaskularyzacjach). Oceniania się, jak dobrze tolerowane. przez komórki β-trzustki. Receptory dla GLP-1 znaj- może być bezpiecznie stosowana u chorych z cuk- nowy lek w porównaniu do placebo wpływa na tak dują się także poza trzustką: w ośrodkowym układzie rzyca i niewydolnością serca.

32 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 33

Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska ► Inhibitory transportera W badaniach rejestracyjnych bezpieczeństwa białkomocz. Zatem leki te są rekomendowane jako Mechanizm korzystnego oddziaływania flozyn sercowo-naczyniowego wszystkie flozyny udowod- nefroprotekcyjne, a zastosowanie ich wydaje się nie jest dokładnie rozumiany. Oprócz wspomnianych sodowo-glukozowego niły brak negatywnego wpływu na układ krążenia. być zasadne i w pełni bezpieczne do wartości GFR wyżej, leki te mają wiele korzystnych mechanizmów typu 2 – flozyny Empagliflozyna oraz kanagliflozyna redukowały zło- 30 ml/min [32]. oddziaływania na układ krążenia. Jako leki moczo- żony punkt końcowy w badaniach (odpowiednio, Chociaż trzeba zaznaczyć, że w większości pędne, hipotensyjne, sodopędne korzystnie działają Transporter sodowo-glukozowy typu-2 (SGLT- EMPA-REG OUTCOME i CANVAS) [27,28,29,30]. krajów, w tym także w Polsce w charakterystykach hemodynamicznie. Jako doskonałe diuretyki usuwają 2 – sodium-glucose cotransporter-2) znajduje się Empagliflozyna w badaniu EMPA-REG OUTCO- produktu wszystkich dostępnych flozyn dolnym pro- nadmiar płynów z przestrzeni zewnątrznaczyniowej, w kanalikach bliższych nefronu. Jest odpowiedzialny ME redukowała istotnie śmiertelność sercowo-naczy- giem GFR dla ich stosowania jest wartość 60 ml/min. a nie zmniejszają objętości w przestrzeni wewnątrz- za wchłanianie zwrotne 90% przesączonej w kłę- niową oraz śmiertelność całkowitą. Spójny jest także Zapis ten wynika z przeszłości, gdyż na początku naczyniowej. Nie aktywują układu współczulnego buszkach nerkowych glukozy. Jest to mechanizm efekt dla wszystkich flozyn w zakresie korzystnego stosowania inhibitorów SGLT2 obawiano się o bez- i nie zwiększają stężenia adrenaliny jak powszechnie oszczędzający energię i w znacznym stopniu nad- oddziaływania na przebieg niewydolności serca. We pieczeństwo i o działanie uszkadzające w stosunku używane diuretyki. W bliżej niezdefiniowanym me- miernie aktywowany (większa gęstość kotransportera wszystkich dotychczas przeprowadzonych badaniach do nerek. Te obawy się nie potwierdziły. Niemniej chanizmie, korzystnie oddziaływują na przebudowę SGLT-2) w cukrzycy. Selektywne zablokowanie SGLT- z tą grupą leków obserwowany był spójny efekt po- dla pełnego efektu hipoglikemizującego potrzebna serca i nerek. Korzystnie przestrajają metabolizm 2 w kanalikach nerkowych prowadzi do istotnego legający na 35% redukcji hospitalizacji z powodu nie- jest dobra funkcja nerek. Przy niskiej filtracji nie- narządów, zwłaszcza serca i nerek. Być może zwięk- hamowania zwrotnego wchłaniania glukozy i jej wydolności serca. Flozyny zapobiegają pogorszeniu wielka ilość glukozy jest przesączana i wydalana szają wykorzystanie korzystnych z punktu widzenia utraty z moczem (glukozurii). To powoduje utratę przebiegu rozpoznanej niewydolności serca (prewen- przez nerki. Niemniej obserwowane liczne korzystne energetycznego ketonów, których stężenie podczas nadmiaru cukru z organizmu oraz utratę energii, cja wtórna niewydolności serca) oraz zapobiegają lub efekty flozyn w układzie krążenia nie wynikają z ich ich stosowania nieznacznie rośnie [33]. W badaniach której nośnikiem jest tracona glukoza. oddalają w czasie nowe rozpoznanie niewydolności działania hipoglikemizującego. Umiarkowany efekt eksperymentalnych obserwowano zmianę własności Glukozuria powoduje nie tylko utratę glukozy serca (prewencja pierwotna). Biorąc pod uwagę, że hipoglikemizujący, jakkolwiek istotny, nie koreluje niektórych kanałów jonowych pod wpływem flozyn. i obniżenie jej stężenia we krwi, ale także efekt cukrzyca znacznie pogarsza przebieg i rokowanie z redukcją zdarzeń sercowo-naczyniowych. Pacjenci Pomimo tych wszystkich zalet, leki tej grupy moczopędny (glukoza musi się wydalać w postaci niewydolności serca oraz zwiększa ryzyko rozwoju odnoszą korzyści sercowo-naczyniowe bez względu mają także działania niepożądane. Na pierwszym rozpuszczonej, zatem pociąga za sobą płyny) oraz tej bardzo źle rokującej choroby, flozyny powinny na stopień wyrównania cukrzycy (stopień redukcji miejscu wśród nich należy wymienić: zwiększone łagodny efekt hipotensyjny. Działanie moczopędne mieć bardzo silną pozycję terapeutyczną w cukrzycy hemoglobiny glikowanej-HgbA1C). ryzyko infekcji dróg rodnych u kobiet (drożdżyca i hipotensyjne wzmacniane jest przez zablokowanie z punktu widzenia kardiologa. Niewydolność serca

zwrotnego wchłaniania sodu (efekt natriuretyczny). jest dla flozyn najbardziej obiecującym wskazaniem. Zwiększone wydzielanie glukozy i związana z tym W badaniu DAPA-HF dapagliflozyna u chorych bez ► utrata energii powoduje zmniejszenie masy ciała. cukrzycy z niewydolnością serca istotnie redukowała Podczas stosowania flozyn obserwuje się także śmiertelność i hospitalizacje [31]. Obecnie toczą się obniżenie insulinooporności. podobne badania oceniające korzystny wpływ na Inhibitory SGLT2 są jedyna grupą leków reko- niewydolność serca dla empagliflozyny (EMPAROR). mendowanych w leczeniu cukrzycy, które powodują Prawdopodobnie w niedługiej przyszłości leki te usuwanie z organizmu nadmiaru glukozy i energii. mogą zostać zalecone przez towarzystwa naukowe Każda grupa „narzędzi” hipoglikemizujących (in- w leczeniu niewydolności serca bez towarzyszącej suliny, pochodne sulofonylomocznika, inkretyno- cukrzycy. mimetyki, częściowo pochodne biguanidów) za Osobnym tematem jest bardzo korzystny wszelką cenę próbuje przesunąć nadmiar glukozy wpływ flozyn na nerki. W pierwszych latach stoso- z przestrzeni pozakomórkowej do komórek. Po- wania tych leków obawiano się, że glukozuria uszko- woduje to rozregulowanie mechanizmów meta- dzi kłębuszki nerkowe i cewki. Nie obserwowano bolicznych i energetycznych, „przekaloryzowanie jednak takiego zjawiska. Wręcz przeciwnie, flozyny komórki” i w końcowym efekcie zwiększenie masy hamują degradację kłębuszków nerkowych i utratę ciała. W przypadku inhibitorów SGLT-2 koncepcja filtracji, które zawsze są przyspieszone w cukrzycy. leczenia jest zupełnie inna. Dostępne obecnie na Flozyny także hamują uszkodzenie bariery filtracyjnej rynku flozyny to: empagliflozyna, kanagliflozyna, kłębuszków nerkowych, zmniejszają ryzyko wystą- dapagliflozyna oraz ertugliflozyna. pienia mikroalbuminurii oraz jej przejście w jawny

34 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 35 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► pochwy) oraz zwiększone ryzyko zakażenia napletka niu cukrzycy kładzie się nacisk na ścisłe wyrównanie wydolnością serca, inaczej z niewydolnością nerek, -naczyniowe wydają się być niezależne od obniżania u mężczyzn. Nie obserwowano natomiast istotnego wszystkich zaburzeń metabolicznych, w tym także, a inaczej pacjenta otyłego, który nie przebył incy- i wyrównania glikemii. Według zaleceń ekspertów wzrostu częstości groźnych infekcji dróg moczowych. ale nie tylko i nie za wszelką cenę – na normaliza- dentu naczyniowego. europejskich pierwszoplanowym celem leczenia Stosując flozyny trzeba uwzględnić, że w sytuacjach cję hiperglikemii. Obniżanie glikemii do poziomów, Cukrzyca jest chorobą, w której występują cukrzycy jest dziś redukcja zagrożenia (ryzyka) po- stresowych, podczas infekcji, wymiotów, biegunek które występują u zdrowego człowieka, zwłaszcza wielokierunkowe zaburzenia metaboliczne. Dlatego, wikłaniami sercowo-naczyniowymi oraz śmiertelno- czy głodówki, okołooperacyjnie leki te mogą nasi- za pomocą metod tradycyjnych, nie cechujących się podobnie jak w leczeniu nadciśnienia tętniczego, dla ści. Oczywiście nie należy zapominać o wyrównaniu lać ketogenezę i prowadzić do normogklikemicznej fizjologiczną precyzją działania hipoglikemizujące- jak najbardziej skutecznego wyrównania należy dzia- poziomów glukozy, ale nie jest to cel jedyny – ani kwasicy ketonowej. W takich sytuacjach należy cza- go, powoduje występowanie niekontrolowanych łać wielokierunkowo. Stosuje się zatem kilka leków pierwszoplanowy i nie należy dążyć do jego osiąg- sowo przerwać stosowanie flozyn. epizodów hipoglikemii, co daje groźne dla życia równocześnie, co określa się mianem terapii złożo- nięcia za wszelką cenę. ■ powikłania w postaci zawałów serca, udarów mózgu nej. Cukrzyca jest chorobą przewlekłą i postępującą. czy innych uszkodzeń układu krążenia. Przeciętnie, co 4-5 lat pacjent wymaga dołożenia dr hab. n. med. Grzegorz Piotrowski Ogólne zasady leczenia W strategię redukcji ryzyka sercowo-naczy- kolejnego leku hipoglikemizującego. Odpowiedzią Kierownik Oddziału Kardiologii, Wojewódzkie Centrum Onkologiii Traumatologii niowego wpisuje się stosowanie omówionych wcześ- na potrzebę stosowania kilku leków równocześnie cukrzycy typu 2 im. M. Kopernika w Łodzi niej nowych leków hipoglikemizujących, które nie są preparaty złożone, zawierające w jednej tabletce Kierownik Zakładu Kardioonkologii, z perspektywy kardiologa tylko obniżają poziomy glukozy, ale przede wszyst- dwie czynne substancje. Złożona terapia w cukrzycy Uniwersytet Medyczny w Łodzi kim hamują uszkodzenie układu krążenia przez za- i idea polypill – SPC, Single Pill Combination (w jed- Niestety przez wiele lat środowisko diabeto- burzenia metaboliczne w cukrzycy, zapobiegają ich nej tabletce kilka substancji czynnych) wpisuje się Użyte w artykule skróty: logów kierowało główny cel terapeutyczny przede wystąpieniu lub opóźniają ich rozwój. Te leki należy w obecne trendy w farmakologii klinicznej podob- SGLT-2 - sodium-glucose cotransporter-2, inhibitory kotransportera sodowo- -glukozowego typu 2; ACCORD - The Action to Control CardiOascular Risk wszystkim na normalizację glikemii. Taką strategię preferować. Znacznym ograniczeniem stosowania nie jak w dyslipidemii, nadciśnieniu tętniczym czy in Diabetes; FDA - Food and Drug Administration; EMA - European Medical określa się mianem glukocentrycznej. Wyrównanie nowoczesnej terapii jest jej cena i brak dla większości ostatnio niewydolności serca. Agency DPP-4 - dipeptidyl peptidase 4, Dipeptydylopeptydaza 4; SAVOR-TIMI 53 - SAxagliptin and CardioVascular Outcomes Recorded in Patients with poziomów glukozy redukuje ryzyko powikłań mi- preparatów i sytuacji klinicznych refundacji umożli- Insulina jest najsilniejszym narzędziem hipo- Type 2 Diabetes Mellitus –Thrombolisis in Myocardial Infarction 53; EXAMINE kroangiopatycznych, ale nie jest pewny wpływ takiej wiającej odpowiednio wcześnie rozpoczęcie leczenia. glikemizującym. Jednakże mając na uwadze jej dzia- - EXAMINation of Cardiovascular Outcomes with Alogliptin versus Standard of strategii na znamienną redukcję powikłań makro- CarE; EMPA-REG OUTCOME - (EMPAgliflozin) CaRdiovascular Outcome Event We wspólnych wytycznych Europejskiego łania niepożądane, powinna być traktowana w cuk- Trial in Type 2 Diabetes Mellitus Patient; CANVAS - CANagliflozin cardioVas- angiopatycznych, a zwłaszcza nawet bardzo ścisłe Towarzystwa Kardiologicznego i Europejskiego To- rzycy typu 2, jako ostatnia interwencja, kiedy leki cular Assessment Study; TECOS - Trial Evaluating Cardiovascular Outcomes wyrównanie glikemii nie redukowało śmiertelności with Sitagliptin; CARMELINA - CARdiovascular and Renal Microvascular Out- warzystwa Badań w Cukrzycy (European Society of doustne nie dają wystarczającego efektu. Obecnie come Study With LINAgliptin in Patients With Type 2 Diabetes Mellitus; GLP-1 [34]. Okazało się także, że więcej niż na wyrówna- Cardiology, ESC/European Association for the Study dysponujemy lepszymi niż insulina z punku widzenia glukagonopodoby peptyd typu-1; LEADER - Liraglutide EffEct and Action in niu glikemii, u chorego z cukrzycą typu 2 zyskuje of Diabetes, EASD) każdy chory z cukrzycą typu 2 metabolicznego i sercowonaczyniowego metodami DiabEtes: Evaluation of CaRdiovascular Outcome Results; SUSTEIN – Trial to Evaluate Cardiovascular and Other Long-term Outcomes with Semaglutide in się w aspekcie redukcji obciążenia powikłaniami i dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym, w tym leczenia cukrzycy typu 2, chociaż mniej skutecznymi Subjects with Type 2 Diabetes; DAPA-HF - DAPAgliflozin in Patients withH eart sercowo-naczyniowymi poprzez obniżenie choleste- rozpoznaną chorobą układu krążenia powinien w aspekcie działania hipoglikemizującego. Failure and Reduced Ejection Fraction; EMPEROR - EMPagliflozin outcomE tRial in Patients With chrOnic heaRt Failure; GFR - glomerular filtration rate, rolu LDL oraz normalizację wartości ciśnienia tętni- mieć w leczeniu zastosowany lek z grupy agoni- szybkość przesączania kłębuszkowego; HgbA1C - hemoglobina glikowana czego. W ujęciu kardiologicznym hiperglikemia nie stów GLP1 lub SGLT2, jeśli nie ma przeciwwskazań A1C LDL - Low Density Lipoprotein, proteiny o małej gęstości; ESC - European Society of Cardiology, Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne; EASD - Eu- jest obecnie wiodącym pierwszoplanowym celem. do takiego leczenia [32]. Agonistów GLP1 preferuje Podsumowanie ropean Association for the Study of Diabetes, Europejskie Towarzystwo do Oczywiście nie należy o tej strategii zapominać, czy się u chorych z chorobą miażdżycową, natomiast in- Badań w Cukrzycy W ostatnich latach obserwować można ją zaniedbywać. hibitory SGLT2 u chorych z niewydolnością serca lub wzrost liczby chorych na cukrzycę. W ponad 90% Piśmiennictwo Pierwszoplanowym nadrzędnym celem le- z bardzo wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. 1. 1.Sieradzki J. Cukrzyca tom 1 ,Via Medica, Gdańsk 2006 są to chorzy z cukrzycą typu 2. Głównymi powikłania- 2. International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas,7-7th ed. czenia cukrzycy dzisiaj jest redukcja powikłań serco- W pierwszej grupie wskazuje się liraglutyd, w drugiej mi cukrzycy są uszkodzenia układu sercowonaczy- Brussels; IDF 2015 wo-naczyniowych, w tym śmiertelności. Powikłania empagliflozynę, jako leki, które wykazały w bada- 3. Grant PJ. Diabetes mellitus as a prothrombotic condition. J Inter niowego. To jest przyczyna znacznej chorobowości Med 2007;262:157-72 cukrzycy obniżają jakość życia, doprowadzają do niach klinicznych własności redukujące śmiertelność oraz krótszego życia chorych z cukrzycą. Obecnie 4. Bliss M, „Chwały wystarczy dla wszystkich” Historia odkrycia in- kalectwa i są przyczyną przedwczesnych zgonów. sercowo-naczyniową [24,28]. suliny. PTBPC, Łódź 2003 dysponujemy licznymi lekami w leczeniu cukrzycy, To głownie powikłania naczyniowe cukrzycy są od- Leczenie w cukrzycy powinno być także zin- 5. Home P.D, Lagarenne P. Combined randomised controlled trial które nie tylko skutecznie obniżają poziomy glikemii, experience of malignancies in studies using insulin glargine. Dia- powiedzialne z krótsze życie chorych z cukrzycą dywidualizowane. Typ leczenia należy dobrać do betologia 2009;52: 2499–2506 ale redukują także powikłania sercowo-naczyniowe. w porównaniu do populacji ogólnej. zbioru zaburzeń metabolicznych, profilu ryzyka ser- 6. Nawaneri C, Coope H, Bowen-Jones D. Mortality in type 2 diabetes Niektóre z nich redukują także śmiertelność (lira- mellitus: magnitude of the evidence from a systematic review and Aby zrealizować te wszystkie cele należy po- cowonaczyniowego. Inaczej należy leczyć pacjenta glutyd, empagliflozyna). Korzystne efekty sercowo- meta-analysis. Br J Diabetes Vasc Disc 2013;13: 192-207 stępować wielokierunkowo i kompleksowo. W lecze- po zawale serca, inaczej pacjenta z przewlekłą nie-

36 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 37 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► 7. McMurray JJ, Packer M, Desai AS, et al. PARADIGM-HF Committees 24. Steven P. Marso SP, Daniels GH et al. Liraglutide and Cardiovascular Czym jest Investigators. Baseline characteristics and treatment of patients in Outcomes in Type 2 Diabetes. N Engl J Med 2016; 375:311-322 prospective comparison of ARNI with ACEI to determine impact on 25. Marso SP, Bain SC, Consoli A et al. Semaglutide and Cardiovascular global mortality and morbidity in heart failure trial (PARADIGM-HF). Outcomes in Patients with Type 2 Diabetes. N Engl J Med 2016; Eur J Heart Fail.2014;16(7):817-825 375:1834-1844 8. Seferović PM, Petrie MC, Filippatos GS et al. Type 2 diabetes mel- 26. Pfeffer MA, Claggett B, Diaz R et al. Lixisenatide in Patients with litus and heart failure: a position statement from the Heart Failure Type 2 Diabetes and Acute Coronary Syndrome. N Engl J Med Association of the European Society of Cardiology. Eur J Heart 2015; 373:2247-2257 Fail. 2018;20(5):853-872 27. Fitchett D, Inzucchi SE, Cannon CP. Empagliflozin Reduced Mor- 9. Kristensen SL, Preiss D, Jhund PS et al. Risk Related to Pre–Diabe- tality and Hospitalization for Heart Failure Across the Spectrum of tes Mellitus and Diabetes Mellitus in Heart Failure With Reduced Cardiovascular Risk in the EMPA-REG OUTCOME Trial. Circulation. Ejection Fraction Insights From Prospective Comparison of ARNI 2019;139:1384–1395 With ACEI to Determine Impact on Global Mortality and Morbidity 28. Kovacs CS, Seshiah V, Swallow R, Jones R, Rattunde H, Woerle in Heart Failure Trial Circ Heart Fail. 2016; 9(1): e002560 HJ, Broedl UC; EMPA-REG PIO™ trial investigators. Empagliflozin intermittent 10. MacDonald MR, Petrie MC, Varyani F et.al. Impact of diabetes on improves glycaemic and weight control as add-on therapy to pi- outcomes in patients with low and preserved ejection fraction heart oglitazone or pioglitazone plus metformin in patients with type 2 failure: an analysis of the Candesartan in Heart failure: Assessment diabetes: a 24-week, randomized, placebo-controlled trial. Diabetes of Reduction in Mortality and morbidity (CHARM) programme. Eur Obes Metab. 2014;16(2):147-158 Heart J 2008;29:1377-1385 29. Shah SR, Najim NI, Abbasi Z et al. Canagliflozin and Cardiovascular 11. The emerging Risk Factor Colaboration Association of Cardiomet- disease- results of the CANVAS trial. J Community Hosp Intern abolic Multimorbidity With Mortality. JAMA. 2015;314(1):52-60 Med Perspect. 2018;8(5):267-268 12. Rao Kondapally Seshasai S, Kaptoge S, Thompson A, Di Angelan- 30. Mosenzon O, Wiviott SD, Cahn A et al. Effects of dapagliflozin on tonio E, Gao P, Sarwar N, et al. Diabetes mellitus, fasting glucose, development and progression of kidney disease in patients with and risk of cause-specific death. N Engl J Med. 2011;364(9):829-841. type 2 diabetes: an analysis from the DECLARE-TIMI 58 randomised 13. Gunawan F, Partridge C, Kosiborod M, et al. Cardiologist vs. en- trial. Lancet Diabetes Endocrinol. 2019;7(8):606-617 docrinologist encounters in patients with T2D and CVD: potential 31. McMurray JJV, DeMets DL, Inzucchi SE et al. A trial to evaluate the fasting implications for glucose-lowering therapy use and education. Pro- effect of the sodium-glucose co-transporter 2 inhibitor dapagli- gram and abstracts of the 2019 Endocrine Society Annual Meeting; flozin on morbidity and mortality in patients with heart failure and March 23-26, 2019; New Orleans, Louisiana. Abstract SUN-149 reduced left ventricular ejection fraction (DAPA-HF). Eur J Heart 14. Pistrosch F, Natali A, Hanefeld M. Is Hyperglycemia a Cardiovascular Fail. 2019;21(5):665-675 Risk Factor? Diabetes Care. 2011;34 Suppl.2:S128-S131 32. Cosentino F, Grant PJ, Aboyans V et al. 2019 ESC Guidelines on di- 15. Patel A, MacMahon S, Chalmers J, et al. Intensive blood glucose abetes, pre-diabetes, and cardiovascular diseases developed in collaboration with the EASD. Eur Heart J. 2020;41(2):255-323 czyli post przerywany? control and vascular outcomes in patients with type 2 diabetes. N Engl J Med. 2008;358:2560-2572 33. Swedberg K, Rydén L. Treatment of diabetes and heart failure: 16. Lee AK, Warren B, Lee CJ, McEvoy JW, Matsushita K, Huang ES, joint forces. Eur Heart J. 2016;37(19):1535-1537 et al. The Association of Severe Hypoglycemia With Incident Car- 34. Ray KK, Seshasai SR, Wijesuriya S, Sivakumaran R, Nethercott diovascular Events and Mortality in Adults With Type 2 Diabetes. S,Preiss D, et al. Effect of intensive control of glucose on cardi- Diabetes Care. 2018;41(1):104-111. ovascular outcomes and death in patients with diabetes mel- 17. Guidance for Industry on Diabetes Mellitus-Evaluating Cardiovas- litus: a metaanalysis of randomised controlled trials. Lancet. Część II cular Risk in New Antidiabetic Therapies to Treat Type 2 Diabetes. 2009;373(9677):1765-1772. Centre for drug evaluation and research at the Food and Drug administration website. 18. Scirica BM, Braunwald E, Raz I et al. Heart failure, saxagliptin, and diabetes mellitus: observations from the SAVOR-TIMI 53 rand- omized trial. Circulation. 2014;130(18):1579-1588 19. White WB, Heller SR, Cannon CP, Howitt H, Khunti K, Bergenstal Post to naturalny stan, z którym ludzie mają do RM; EXAMINE Investigators. Alogliptin in Patients with Type 2 Diabetes Receiving Metformin and Sulfonylurea Therapies in the EXAMINE Trial.Am J Med. 2018;131(7):813-819 20. Green JB, Bethel MA, Armstrong PW et al. Effect of Sitagliptin czynienia od setek lat i są do tego genetycznie zaad- on Cardiovascular Outcomes in Type 2 Diabetes. N Engl J Med 2015;373:232-242 21. Rosenstock J, Perkovic V,Johansen OE et al. Effect of Linagliptin aptowani. Nasi przodkowie spędzali całe dnie bez je- vs Placebo on Major Cardiovascular Events in Adults With Type 2 Diabetes and High Cardiovascular and Renal RiskThe CARMELINA Randomized Clinical Trial. JAMA.2019;321(1):69-79. 22. Bhavsar S, Mudaliar S, Cherrington A. Evolution of exenatide as dzenia, a kiedy pożywienie było dostępne, jadali raz a diabetes therapeutic. Curr Diabetes Rev. 2013;9(2):161-193 23. Flint A, Kapitza C, Zdravkovic M. The once-daily human GLP-1 analogue liraglutide impacts appetite and energy intake in patients with type 2 diabetes after short-term treatment. Diabetes Obes lub maksymalnie dwa razy dziennie. Dzięki temu ich Metab. 2013;15(10):958-962 organizmy bardzo często osiągały stan ketozy.

38 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 39 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

osty były i są nadal praktykowane przez 16 godzin wyeliminować posiłki, a sięgać jedynie w której głównym substratem energetycznym są wieniowego. Oznacza to, że codziennie pości się różne grupy religijne od bardzo dawna. po napoje bez kalorii. Ostatni posiłek zjadamy na tłuszcze, przy minimalnej podaży węglowodanów przez 20 godzin. W tej ekstremalnej diecie również Innymi słowy, post nie jest nową modą ani przykład około godziny 19, pierwszy następnego i ograniczonej do minimum ilości białek. Jest to istotny jest skład posiłków i wykorzystanie natural- marketingową sztuczką. Jest obecny w spo- dnia około godziny 11. Należy zauważyć, że na okres ciekawe i dość łatwe do zrealizowania połączenie po nych, nieprzetworzonych składników oraz intensyw- łeczeństwieP od dłuższego czasu i faktycznie działa. postu przypada czas snu, więc głodzenie się nie jest tym, jak organizm przyzwyczai się do 16- godzinnej ny trening interwałowy. wielkim wyrzeczeniem. głodówki. Posiłki wysokotłuszczowe utrzymują długo Osobom początkujących poleca się rozpocząć sytość i unikamy częstszego sięgania po przekąski. Znaczenie postu od dwunastogodzinnych okien jedzenia i niejedzenia Należy pamiętać, że dieta ketogeniczna na skutek Dieta 5:2 i sukcesywnie skracać czas przeznaczony na posiłki, ograniczenia spożywania węglowodanów staje się przerywanego W tym systemie tydzień podzielony jest na dochodząc do ośmiogodzinnego okna żywieniowe- niedoborowa pod względem wielu niezbędnych do dwie części. Przez pięć dni spożywa się 2-3 posiłki go. Literatura nie precyzuje na ten czas dokładnego życia i prawidłowego funkcjonowania składników Intermittent fasting jest stylem życia, zupełnie w ciągu doby, bez względu na porę dnia. Dwa dni składu i proporcji składników w diecie. Warto jed- odżywczych, stąd potrzeba odpowiednio dobranej innym niż promowany od wielu lat pięcioposiłko- to okres postu, co oznacza ograniczenie spożycie nak pamiętać, by spożywać zbilansowane posiłki, suplementacji. wy sposób odżywiania się. Udowodniono, że krót- energii do 500 kcal na dobę w dowolnej konfigura- przygotowane z dobrych jakościowo składników. Czasem system żywienia 8/16 przechodzi kie przerywane głodówki mają nieoceniony wpływ cji (trzech małych posiłków albo jednego dużego). Wszystkie narządy i układy muszą być odpowiednio w dietę typu 6/18, gdzie okno żywieniowe skraca nie tylko na nasz metabolizm, ale również na wiele Z racji niskiej kaloryczności poleca się spożywanie odżywione, zaopatrzone w energię, aby zapewnić się do sześciu godzin w ciągu doby. Okna żywienio- problemów zdrowotnych. posiłków wysokobiałkowych, które dłużej utrzymu- prawidłową pracę w spoczynku, jak i podczas ak- wego nie trzeba stosować w tym samym przedziale Naukowcy udowodnili, że stosowanie diety IF ją uczucie sytości. Zaleca się, by dwa dni postu nie tywności fizycznej. godzinowym, na przykład jednego dnia można spo- prowadzi do zwiększenia poziomu hormonu wzrostu następowały po sobie, gdyż stanowi to zbyt duży Liczba posiłków w oknie żywieniowym to żywać posiłki między godziną 12 a 18, a kolejnego o 1300% u kobiet i 2000% u mężczyzn. Hormon deficyt energetyczny. ten odgrywa ogromną rolę w utrzymaniu ludzkie- kwestia indywidualna, można w tym czasie spożyć może to być przedział 13 do19. Najważniejsze, by go ciała w prawidłowej kondycji fizycznej, a także cztery lub ograniczyć się tylko do trzech. Powinni- każdej doby nie przekroczyć czasu przeznaczonego jest niezwykle istotny w procesach metabolicznych. śmy zwrócić też uwagę na swój komfort trawienny na przyjmowanie kalorii. Post przerywany co drugi Pomaga budować masę mięśniową i jednocześnie – duże posiłki mogą powodować wzdęcia i uczucie jest sprzymierzeńcem spalania tkanki tłuszczowej, ciężkości. Duży nacisk kładzie się w diecie IF na ko- dzień zwłaszcza trzewnej, jednakże przy jego udziale re- lacje, które nie powinny być aż tak kaloryczne jak Głodówka 20-godzinna IF w tej wersji obejmuje dłuższe okresy na dukcja tłuszczu nie odbywa się kosztem mięśni. pierwszy posiłek w ciągu dnia, choć tutaj należy słu- Ten rodzaj postu nazywany jest także „dietą czczo w naprzemiennych dniach w ciągu tygodnia. Kolejną ważną sprawą jest odzyskanie równo- chać własnego organizmu i wprowadzić regularność. wojownika”. Został opracowany przez Oriego Hof- Na przykład jemy posiłek w poniedziałek wieczorem, wagi i ponowne uwrażliwienie organizmu na insulinę Taki system żywienia dobrze sprawdza się u osób, meklera, żołnierza, satyryka i redaktor naczelnego a następnie pościmy do wtorku wieczorem. W śro- i leptynę. Te dwa hormony odgrywają kluczową rolę które nie są zwolennikami śniadań oraz pracujących magazynu Mind and Power, autora książek o tema- dę jemy normalnie, przez cały dzień, a następnie w procesach metabolicznych oraz odpowiadają za w systemie zmianowym albo też tych, które podczas tyce żywieniowej. Inspiracją dla Hofmeklera były po kolacji we środę wieczorem znów zaczynamy właściwą budowę ciała. Zaczynamy także prawidło- pracy mają tylko jedną przerwę. starożytni wojownicy - Spartanie i Rzymianie. Naj- 24-godzinny cykl postu. Pozwala to na uzyskanie wo reagować na grelinę czyli tzw. „hormon głodu”. Efekty bywają zaskakujące. Na początku trud- ważniejszą zasadą „diety wojownika” jest spożywa- długich okresów bez posiłków, przy spożywaniu Brak wrażliwości na grelinę jest jedną z głównych no doczekać się śniadania, ale ten niekomfortowy

nie pojedynczego posiłku w ciągu doby. Co najcie- jednocześnie co najmniej jednego posiłku każdego przyczyn przejadania się. stan trwa około tygodnia. Bardzo szybko organizm ► kawsze, posiłek ten powinien być spożyty w nocy/ dnia tygodnia. uznaje, iż jedzenie w wyznaczonych godzinach sprzy- wieczorem, podczas czterogodzinnego okna ży- ja mu. Po kilku tygodniach możemy zauważyć, że Post przerywany 8/16 nie jesteśmy w stanie zjeść na raz całego zaplano- wanego posiłku. Zaczynamy zwyczajnie jeść mniej Istnieje wiele odmian diety IF, najbardziej i to bez żadnego większego wysiłku. Efekty widoczne popularna polega na 16-godzinnych przerwach są także na wadze. w jedzeniu. Brzmi groźnie, ale w praktyce wpro- Post przerywany w wersji 8/16 może podlegać wadzenie jej w życie jest bardzo proste. IF w wersji różnym modyfikacjom. Jedną z nich jest połączenie 8/16 polega na zachowaniu okna żywieniowego postu 16-godzinnego z dietą o obniżonej podaży przez osiem godzin w ciągu doby, by przez kolejne węglowodanów albo nawet z dietą ketogeniczną,

40 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 41

Wszechnica aptekarska Farmacja Szpitalna ► Kiedy trenować, stosując często odsypiamy w weekendy. Drzemka w dzień może pomóc zmniejszyć lub uregulować debet, ale intermittent fasting? tylko jeśli nie trwa zbyt długo. To znaczy do 20 minut.

Jeśli zamierzamy pójść na siłownię przed roz- poczęciem okna żywieniowego, należy zadbać o to Podsumowując… Farmaceuta by przed treningiem dobrze się nawodnić. W trakcie postu organizm ma tendencję do zwiększania pro- Intermittent fasting zamienia nasze ciała dukcji moczu, a to może powodować odwodnienie. w „maszynę do spalania tłuszczu”, a to za sprawą Zaledwie 4% ubytek wody w organizmie powoduje likwacji potrzeby jedzenia cukru i podjadania między około 40% spadek wydolności. posiłkami oraz regulacji pracy hormonów. W okre- Po treningu wykonanym na czczo nie mu- sie krótkiego postu nasze ciało będzie zmuszone simy natychmiast przerywać postu, ale nie jest to „podbierać” energię ze zgromadzonego tłuszczu zbyt korzystna sytuacja. Pozwala ona co prawda zapasowego. Dodatkowo należy pamiętać, że dieta a badania na bardzo skuteczne spalanie tkanki tłuszczowej, IF w naturalny sposób prowadzi do ograniczenia ale może utrudnić utrzymanie masy mięśniowej ilości spożywanych kalorii, gdyż szybciej odczuwamy w trakcie odchudzania. Z tego powodu poleca się stan sytości. Minie tydzień lub dwa zanim zaczniemy zaplanować trening tak, by od razu po nim zjeść odczuwać pozytywne skutki postu, takie jak zwięk- pierwszy posiłek dnia. szenie poziomu energii. Na długoterminowe efekty, W przypadku, gdy trenujemy w trakcie okna takie jak poprawa parametrów zdrowotnych i wy- żywieniowego nie różni się to niczym od klasycznych ników krwi, trzeba niestety poczekać około trzech zasad planowania posiłków okołotreningowych. Po- miesięcy. ■ kliniczne siłek poprzedzający trening powinien być oddalony od treningu o około 90 minut. Nie ma natomiast dr hab. n farm. Anna Oniszczuk, profesor uczelni Katedra Chemii znaczenia czy zjemy posiłek bezpośrednio, czy go- Uniwersytet Medyczny w Lublinie dzinę po treningu. Badania kliniczne to hasło znane prawdo- Piśmiennictwo: 1. C. Berg, Forslund, H. B. (2015). The influence of portion size and timing of meals on weight balance and obesity. Current Obesity Sen jest niezmiernie ważny Reports 4, 11–18. podobnie większości osób związanych z branżą 2. L. Camelo, T. de Souza Marinho, M. Barbosa Águila, V. Souza-Mello, S. Barbosa da Silva (2019). Intermittent fasting exerts beneficial Przerywany post wymaga odpowiednio dłu- metabolic effects on blood pressure and cardiac structure by giego snu. O jego jakość nie trzeba się martwić, modulating local renin-angiotensin system in the heart of mice fed high-fat or high-fructose diets. Nutrition Research 63, 51-62 farmaceutyczną. Obecnie dziedzina ta w Polsce gdyż organizm nie jest już tak obciążony procesami 3. J. Fung, The Obesity Code, Scribe Publications 2016 4. A. W. Kinsey, M. J. Ormsbee (2015). The health impact of night- trawiennymi, więc koncentruje się na regeneracji. time eating: Old and new perspectives. Nutrients, 7, 2648–2662 Długość snu można dopasować indywidualnie do 5. S. Park, K. M. Yoo, J. S. Hyun, S. Kang (2017). Intermittent fasting reduces body fat but exacerbates hepatic insulin resistance in nabiera coraz większego znaczenia. Jednak co potrzeb, ale trzeba pamiętać o ogólnej zasadzie, że young rats regardless of high protein and fat diets. Journal of Nutritional Biochemistry 40, 14–22 na każdą godzinę funkcjonowania musi przypadać 6. K. A. Varady, K. K. Hoddy, C. M. Kroeger, J. F. Trepanowski, M. C. około 30 minut snu. Zatem jeśli nie śpimy 16 godzin, Klempel, A. Barnosky (2016). Determinants of weight loss success with alternate day fasting. Obesity Research & Clinical Practice dokładnie kryje się pod tym terminem? W jaki to kolejne 8 powinno być przeznaczone na sen. Jeśli 10, 476–480 7. J. Mizera. Dieta okienkowa. Wydawnictwo Zwierciadło, 2020. więc śpimy w nocy 6,5 godziny, zaczynamy dzień 8. https://piotr-kopczynski.pl/post-przerywany-jak-najefektywniej- z 30 minutowym niedoborem. Nawet jeśli kolejnej -wykorzystac-go-do-odchudzania/ 9. https://zwierciadlo.pl/zdrowie/dieta-okienkowa-skuteczny-post sposób wiedza magistrów farmacji może okazać nocy prześpimy 7 godzin, zaczynamy sen od „spła- 10. https://kukbuk.pl/artykuly/dieta-if-chwytliwe-slogany-a-nauka/ 11. http://zdrowokracja.pl/dieta-intermittent-fasting-if-naukowo-i- cenia” długu z poprzedniego dnia, przez co znów -w-praktyce-czyli-jak-omijanie-sniadania-moze-zmienic-twoje- liczy się to jako 6,5 godziny snu. Z tego powodu -zycie-i-cialo/ się tutaj nieocenioną pomocą?

42 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 43 Farmacja Szpitalna Farmacja Szpitalna

adania kliniczne możemy najprościej zde- Praktykowana ze względu na znaczną pomoc w wy- być przydatna i istotna. Gdzie zatem osoby zainte- wpisane do karty obserwacji klinicznej czy na bieżąco finiować jako badania z uczestnictwem lu- typowaniu cząsteczki, która w dalszych etapach resowane tematem mogłyby znaleźć zatrudnienie? sprawdza przestrzeganie wytycznych dobrej praktyki dzi, których celem jest ocena skuteczności badaniach ma największą szansę uzyskać właściwe Możliwości z pewnością jest kilka, poniżej wybór je- klinicznej (GCP). Monitor to również pierwsza osoba, i bezpieczeństwa leków czy też wyrobów parametry lecznicze. dynie niektórych. Należy przy tym pamiętać, że każda z którą kontaktują się pracownicy ośrodka w razie medycznych. Opis ten oczywiście nie ujmuje wszyst- jednostka zajmująca się badaniami klinicznymi działa wszelkich wątpliwości czy problemów związanych B Faza I (bezpieczeństwo leku) kich aspektów związanych z tym obszarem, ale już inaczej i może oferować różne propozycje pracy. z badaniem. Osoba kandydująca na to stanowisko na wstępie podkreśla nam kilka istotnych faktów. Prowadzona jest na małej grupie chorych, do powinna wykazać się bardzo dobrą znajomością ● Udział ludzi, który wyrazili pełną i świadomą kilkudziesięciu osób i jej celem jest wstępna ocena języka angielskiego, odpornością na stres czy go- zgodę na uczestnictwo w badaniu. bezpieczeństwa badanego leku oraz dobór zakresu Farmaceuta w ośrodku towością na regularne wyjazdy. Wiedza zdobyta ● Podmiotem badania jest konkretny lek lub wy- dawek, które mogą być efektywne. Określa się rów- badawczym na studiach farmaceutycznych pozwala na dobrą rób medyczny, który jest aplikowany w ściśle nież podstawowe parametry farmakodynamiczne orientację w całym procesie badania – farmaceuci określony sposób, identyczny dla wszystkich i farmakokinetyczne, np. po jakim czasie lek zostaje Hasło to ujmuje kilka możliwych stanowisk. Po znają mechanizmy działania leków, potrafią analizo- uczestników. wydalony z organizmu. pierwsze można czuwać nad odpowiednim przecho- wać farmakodynamikę i farmakokinetykę leku oraz znają medyczny język, co z pewnością pozwala na ● Badanie ma jasno określony cel – ocena skutecz- Faza II (skuteczność terapii) wywaniem i wydawaniem leków pacjentowi, tak by ności, bezpieczeństwa, zidentyfikowanie działań nie dopuścić do jakichkolwiek odstępstw od proto- łatwiejszą komunikację w zespole, np. z lekarzem Liczba badanych waha się od kilkudziesięciu niepożądanych. kołu badania. Istotny jest również nadzór prawidło- będącym badaczem. do kilkuset pacjentów. W tej fazie analizuje się bez- Warto również wiedzieć, że definicja badania wego dawkowania, a także drogi podawania leku. pieczeństwo i skuteczność leku w danej jednostce klinicznego jest ujęta w Ustawie „Prawo Farmaceu- Wyuczona przez farmaceutów dokładność i świa- Koordynator chorobowej oraz precyzyjnie ustala wartość dawki tyczne” w art. 2 pkt. 2, która formułuje je następu- domość znaczenia, jakie mają powyższe aspekty terapeutycznej. badania klinicznego jąco: Każde badanie prowadzone z udziałem ludzi w powodzeniu farmakoterapii, są nieocenione, gdyż w celu odkrycia lub potwierdzenia klinicznych, Faza III (efektywność danej terapii pozwalają na uniknięcie czy też wyłapanie błędów, (Clinical Research Coordinator - CRC) które mogą pogorszyć wyniki badań. Dlatego też farmakologicznych, w tym farmakodynamicznych w porównaniu z tą standardową) Rolą koordynatora badania klinicznego jest nad wyborem tej drogi mogą zastanowić się osoby, skutków działania jednego lub wielu badanych Lek zostaje poddany badaniom na dużej ilości odciążenie zespołu badawczego z administra- które są skrupulatne, cenią sobie stabilną pracę, ale produktów leczniczych, lub w celu zidentyfikowania chorych, od kilkuset do kilku tysięcy. Już bardziej cyjnych, prawnych, etycznych oraz finansowych jednocześnie chciałyby w niej trochę dynamiki (różne działań niepożądanych jednego lub większej liczby szczegółowo monitorowane są skuteczność, bezpie- obowiązków, jakie pojawiają się w całym procesie protokoły badań, pacjenci) oraz pragną przyłożyć

badanych produktów leczniczych, lub śledzenia czeństwo czy odpowiednia dawka leku. Powodzenie badania. To właśnie CRC czuwa, żeby wszystko swoją cegiełkę do rozwoju nowych leków. ► wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania tej fazy umożliwia zarejestrowanie leku i wprowa- przebiegało według zasad GCP – dobrej praktyki jednego lub większej liczby badanych produktów dzenie go na rynek. leczniczych, mając na względzie ich bezpieczeństwo Monitor badań i skuteczność. Faza IV (długofalowe bezpieczeństwo) Przez niektórych określana również jako ba- klinicznych (Clinical Fazy badań klinicznych danie kontrolne, co wynika z faktu, że jest ona pro- research associate - wadzona już po dopuszczeniu produktu leczniczego CRA) Podział na kolejne etapy badań klinicznych to do obrotu. Pozwala na odpowiednią weryfikację nie jedynie formalne wymaganie. Przejście do kolej- efektu oczekiwanego leku oraz czy jest bezpieczny Praca polega na nadzo- nej fazy jest możliwe tylko wtedy, gdy poprzednia dla wszystkich chorych, którzy stosują go według rze, by dane badanie klinicz- zakończyła się pozytywnym wynikiem. Dzięki temu zaleceń. ne zostało przeprowadzone minimalizuje się ryzyko oraz ilość uczestników ba- zgodnie z protokołem i z za- dania narażonych na potencjalne negatywne skutki Możliwości pracy chowaniem pełnego bezpie- działania testowanego leku. czeństwa pacjenta. Osoba Ten wstęp pozwolił w bardzo dużym uprosz- na tym stanowisku jeździ do Faza 0 czeniu zorientować się, jaki cel mają badania kli- ośrodków badawczych na Faza ta jest opcjonalna. Oznacza użycie mi- niczne i jak przebiegają. Dotyczą leków, więc już kontrolę, weryfikuje wyniki krodawek produktu leczniczego na ochotnikach. na pierwszy rzut oka wiedza farmaceuty wydaje się

44 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 45 Farmacja Szpitalna Farmacja Szpitalna

► klinicznej oraz kontroluje działalność pracowników kie standardy, takie jak zgodność z protokołem, badania. Bezsprzecznie stanowisko to wymaga przeprowadzenie odpowiednich badań, warunki łatwości w zbieraniu i sprawdzaniu dokumentacji, przechowywania leków itd. Wszystko to ma na celu gdyż w całym procesie powstaje jej całkiem dużo. zapewnienia odpowiedniej jakości badań. Koordynator również musi wykazać się znakomitą Farmaceuci komunikacją między zespołem badaczy, sponsorem Komisje bioetyczne czy innymi jednostkami, z którymi nawiązana jest współpraca, gdyż ściśle z nimi współpracuje. Wy- Jednostka ta niezależnie wydaje własną opi- korzystanie farmaceutycznego wykształcenia jest tu nię na temat danego badania, a głównym celem jej podobne jak w przypadku monitora badań klinicz- działania jest zadbanie o dobro, godność i bezpie- nych, jednak z pewnością większy nacisk kładzie się czeństwo pacjentów. Każdy etap badania klinicznego musi być przez nią zaakceptowany. W skład komisji szpitalni na odpowiednią umiejętność zarządzania. wchodzą głównie lekarze, jednak wymagani są też Administrator badania przedstawiciele innych zawodów, jak farmaceuta czy prawnik. Ta opcja pracy będzie otwarta dla osób już klinicznego z odpowiednim stażem zawodowym, gdyż trzeba – ich codzienna (Clinical Research Associate – CRA) posiadać co najmniej 10 letnie doświadczenie. Praca CRA obejmuje w zasadzie logistyczno- Podsumowanie i „niecodzienna” praca -techniczną stronę badań. Osoba taka zapewnia, że wszystkie normy państwowe i międzynarodowe Badania kliniczne to dziedzina, która wymaga Oglądać ją można było w głównym holu szpi- zostaną wypełnione, koordynuje on pracę zespo- współpracy wielu osób. Niezbędna jest świadomość Farmaceuci szpitalni mogą po- tala. Kolorowe obrazki oraz ciekawostki farmaceu- łu, przygotowuje również sprawozdania z badań. odpowiedzialności i dokładności wszystkich podej- dejmować szereg aktywności na swej tyczne zachęcały naszych pacjentów do czytania. Przydatna będzie tu zdolność do organizacji pracy mowanych działań, gdyż na każdym etapie badań drodze zawodowej. W ich codziennej Kilka dni po tej akcji zaprosiłam studentów własnej i czyjejś, przywiązanie do szczegółów oraz uczestniczą ludzie i priorytetem jest zapewnienie ich pielęgniarstwa do naszego szpitala. dobra komunikacja interpersonalna. bezpieczeństwa. Bez wątpienia jednak praca w tym pracy dużą rolę odgrywają działania Wspólnie z pracownikami apteki zapoznaliśmy obszarze istotnie wspiera rozwój nowych leków edukacyjne, które mogą być kierowa- studentów z pracą naszej apteki. Omówiliśmy z nimi oraz pomaga zapewnić pacjentom dostęp do coraz Dział bezpieczeństwa ne do pacjentów oraz do personelu wytyczne dotyczące żywienia pozajelitowego. W na- bardziej efektywnych sposobów leczenia. ■ farmakoterapii medycznego. Aktywności te stanowią szym boksie aseptycznym przeprowadziliśmy proces suplementacji worków żywieniowych. Zapoznaliśmy Stanowisko to bywa różnie nazywane, lecz studentka farmacji Natalia Obajtek jeden z aspektów rozwoju farmacji studentów pielęgniarstwa z procedurami boksu głównym celem osoby zatrudnionej jest zapewnie- Collegium Medicum UJ w Krakowie, szpitalnej. aseptycznego i opowiedzieliśmy na czym polega Polskie Towarzystwo Studentów Farmacji nie bezpieczeństwa uczestników badań klinicznych. współpraca między oddziałami a apteką. Podczas Osoba taka monitoruje działania niepożądane, re- Źródła: Chciałabym podzielić się z Państwem kilkoma wizyty studentów pielęgniarstwa w aptece zapre- jestruje je i przekazuje dalej do analizy. Wszystkie 1. Ustawa „Prawo Farmaceutyczne” z dnia 6 września 2001 roku (t.j. swoimi codziennymi doświadczeniami. W ostatnim zentowaliśmy system komunikacyjno-informatyczny, badania kliniczne wymagają stałego kontrolowania Dz. U. 2008 nr 45, poz. 271) 2. PwC, Raport „Badania Kliniczne w Polsce”, grudzień 2015 czasu wspólnie ze swoimi pracownikami postanowi- z którego korzystamy w szpitalu. takich danych, które muszą być wprowadzone do 3. https://abm.gov.pl/pl/aktualnosci/ 4. https://www.gcppl.org.pl liśmy zorganizować w naszym szpitalu wystawę na W serwisie stworzyliśmy zakładkę – Komuni- systemu w odpowiednim okresie czasowym i prze- 5. https://karierawfarmacji.pl/badania-kliniczne-stanowiska Dzień Chorego 11 lutego 2020. katy Apteka Szpitalnej, zamieszczamy tam ważne 6. http://www.polcro.pl/images/polcro/ słane odpowiednim jednostkom. Wystawa ta kierowana była do naszych pa- informacje dla oddziałów. Dużym zainteresowaniem cjentów i nosiła tytuł - „Farmacja wczoraj i dziś”. cieszą się komunikaty bezpieczeństwa przedstawio- Audytor badania klinicznego Celem tej wystawy było przybliżenie tradycji apte- ne w postaci kolorowych ulotek. Informacje te są

karskich, przedstawienie roli farmaceuty w opiece również skierowane dla naszych pacjentów, którzy Osoba taka niezależnie ocenia, jak przebie- zdrowotnej oraz zachęcenie młodzieży do podjęcia otrzymują ulotki i z chęcią je czytają. Projekt ten ► ga badanie kliniczne i czy zachowane są wszyst- praktyk, stażu w aptekach szpitalnych. przyjął się w naszym szpitalu, kolorowe, istotne in-

46 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 47 Farmacja Szpitalna W Aptece

► formacje trafiają już od prawie dwóch lat na oddziały stworzenie tzw. śluzy. Przed głównym wejściem do i do naszych pacjentów. apteki poprosiłam o wstawienie dodatkowych drzwi. W ten sposób stworzyłam śluzę oddzielającą główne Farmaceuta szpitalny pełni również kluczową wejście do apteki i teren apteki. W śluzie zainstalo- rolę w optymalizowaniu pracy w aptece szpitalnej wałam dozownik ze środkiem dezynfekcyjnym, tak w codziennym jak i nieco- aby pracownicy szpitala mogli Personal dziennym funkcjonowaniu z niego korzystać oraz stolik, szpitala. na którym przekazujemy leki na cito. Biorąc pod uwagę dy- namiczną sytuację z związa- Biorąc czynny udział ną z epidemią koronawirusa w przygotowaniach szpi- chciałam podzielić się z far- tala do pacjentów z koro- maceutami szpitalnymi kil- nawirusem napotkałam na koma rozwiązaniami, które brak możliwości zrealizowa- branding w ostatnich dniach podjęłam. nia przez hurtownie dostaw Wszystkie te działania uwa- środków dezynfekcyjnych. żam za niecodzienne. Podjęłam zatem działanie Marka osobista i wraz z moimi farmaceutami Pierwszym z działań, rozpoczęliśmy produkcję de- które wdrożyłam było od- zynfekcji na potrzeby szpitala. separowanie moich pracow- farmaceuty ników od bezpośredniego Kolejnym działaniem kontaktu z pracownikami podjętym przeze mnie szpitala. Każda apteka szpitalna sta- z uwagi na czas epi- nowi centrum logistyczne szpitala. demii korona wirusa Personal branding – jak każdy termin zapożyczony Jest miejscem, do którego po kilka była zmiana organiza- razy dziennie zgłaszają się osobi- cji pracy. Z uwagi na i przetransponowany na grunt rodzimy – wymaga wypusz- ście oddziałowe, lekarze, ratowni- jednozmianowy czas cy, sanitariusze, a nawet księgowe. pracy oraz dużą ilość czenia z niego powietrza, odczarowania, odebrania nimbu Wprowadziłam zatem bezwzględny zaległego urlopu moich zakaz wstępu na teren apteki szpi- pracowników wprowa- wyjątkowości i odarcia z tabu tworzonego zwykle przez talnej osób nie będących jej pra- dziłam tzw. rotacyjny cownikami. system pracy. Podział pracowników na dwie tych, którzy mają się za proroków tego, co postępowe. Pracownicy szpitala dosto- grupy, które pracujące sowali się do nowych wytycznych. wymiennie, np. po tygo- Mówmy więc o naszym profesjonalnym wizerunku, Jednak pojawiło się pytanie w jaki dniu lub dwóch wzmaga sposób wydawać leki, które po- poczucie bezpieczeń- a także – co istotniejsze – tym, co się nań powinno składać. trzebne są na cito? Nasz szpital nie stwa i gwarantuje cią- posiada poczty pneumatycznej, głość pracy. ■ To jest realnych kompetencjach, osiągnięciach i usługach, a panie pielęgniarki przychodzą indywidualnie po leki na cito do głównego wejścia apteki. Porozma- dr n. med. Natalia Wysocka-Sendkowska wiałam z działem technicznym i zaproponowała im Kierownik Apteki Szpitalnej PCM w Pabianicach które możemy z czystym sumieniem świadczyć.

48 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 49

W Aptece W Aptece ► Śladami Konfucjusza Pierwszy zestaw pytań nie wyklucza drugiego. Nie zawsze jednak sprawy mają się tak jed- tacja neuronalna w naszym mózgu. I tym większa Można je mieszać, modyfikować, doprecyzowywać, noznacznie, że bez cienia wątpliwości idziemy w jed- sprawność, do której dochodzimy krok po kroku. Personal branding tłumaczymy na język pol- dodawać kolejne. Moc pytań otwartych skierowa- nym, wytyczonym wcześniej kierunku. Czy jeśli więc ski jako markę osobistą. Pojęcie to nastręcza jed- nych do samych siebie tkwi w ich wymagającej na- świeżo dyplomowany farmaceuta nie potrafi znaleźć nak pewnego kłopotu we właściwym przypisaniu mysłu formule. Nie odpowiemy zdawkowo „tak”, odpowiedzi na pytanie, czy farmacja jest jego pasją, Ekspert z Internetu? do adresata. Pojawia się bowiem pytanie, czy markę „nie”, „nie wiem”. Jeśli chcemy być wobec siebie istnieje szansa, że jednak pasją się stanie? Na pewno Bezprzykładny postęp technologiczny, który osobistą posiada każdy (lub też czy każdy nią jest), uczciwi oraz wykazać się troską o swoje dziś i jutro, trzeba dać sobie szansę, pielęgnując świadomość odbywa się (jako proces ciągły) na naszych oczach, czy też może jest czymś wymagającym wykreowa- warto rzetelnie podejść do sprawy. wysiłków włożonych w to, by dotrzeć do miejsca, sprawia, że konkurencja na rynku pracy również ule- nia? Wydaje się właściwszym przyjęcie pierwsze- Przy okazji można by spytać, dlaczego zwy- w którym się znaleźliśmy. ga znacznym przeobrażeniom. Dostępność kanałów go rozwiązania i potraktowanie terminu personal kła rozmowa z terapeutą przynosi często kolosalne Jak niekiedy mogliśmy usłyszeć od naszych społecznościowych oraz platform video, umożliwia- branding bardzo szeroko - jako swego rodzaju rezultaty. Bo przez bitą godzinę mówimy o sobie babć i prababć – miłość przychodzi także z czasem, jących prezentację swoich dokonań powoduje, że całokształtu aktywności zawodowych człowieka, i siebie słuchamy podążając za mądrze zadanymi a małżeństwa z rozsądku wcale nie są skazane na nie zawsze kompetencja zajmuje miejsce na podium którymi może legitymować się na arenie, jaką jest pytaniami. Czy bowiem na co dzień pozwalamy so- bycie nieszczęśliwymi. Wybitna anatom, prof. Ja- zainteresowania społecznego. rynek pracy. bie na przywilej chociażby 10 minut aktywnej, wypo- nina Sokołowska-Pituch, w udzielonym krótko Nie ma sensu jednak obrażać się na świat, że Pracę nad marką osobistą warto rozpocząć wiadanej na głos autorefleksji? Niby to tak niewiele, przed śmiercią wywiadzie, przyznała, że rozpoczy- nie zawsze premiuje tych, którzy na to zasłużyli. Jak od mądrych słów Konfucjusza: „Wybierz pracę, którą ale jednocześnie swoista dziwaczność tej aktywno- nając studia lekarskie na Uniwersytecie Lwowskim pytał z przekorą twórca psychoterapii poznawczej – kochasz, a nie będziesz musiał pracować nawet przez ści skutecznie zmniejsza szansę na jej zagoszczenie nie zastanawiała się nad tym, czy dany przedmiot Albert Ellis: czy istnieje odgórne prawo wszechświata jeden dzień w swoim życiu”. To piękna maksyma, któ- w naszej rzeczywistości. Bo jak to miałoby wyglądać? ma sens, czy program jest ciekawy, czy organizacja mówiące, że nie możemy doświadczać niesprawiedli- ra powinna skłonić do refleksji. Tej natomiast dosko- Że usiądziemy w samotności i zaczniemy ze sobą kształcenia jest odpowiednia – uznała, że nie ma wości? Następnie dopytywał: czy ktokolwiek gwaran- nale służą pytania wywiedzione z metod autoterapii rozmawiać? Czy może zadamy sobie kilka pytań sensu roztkliwiać się nad rzeczami, na które nie ma tował nam, że ludzie muszą i self-coachingu. Warto zapytać więc samych siebie: i podejmiemy trud udzielenia odpowiedzi – sami się wpływu i trzeba po prostu zaufać, że tak ma być dla nas mili, a miej- − co sprawia mi przyjemność i dostarcza sa- lub w czyjejś obecności? Tak. Co w tym złego? być. I koniec. sce, w którym żyjemy tysfakcji? Jeśli jednak ta wokalna forma introspekcji nas Postępując bowiem krok za krokiem na wyty- sprzyjające naszemu − dlaczego to sprawia mi przyjemność i do- nie przekonuje, weźmy kartkę i długopis w dłoń, czonej ścieżce odkrywamy bowiem z chwili na chwi- dobrostanowi? Od- starcza satysfakcji? a następnie zapiszmy swoje przemyślenia. Możemy lę, że owa ścieżka jest coraz bardziej nasza – już powiedź jest oczy- stawiać pytania, po czym na nie odpowiadać, lub po nie nowa i nie obca, lecz przedeptana i oswojona. − co najbardziej w tym sprawia mi przyjem- wiście przecząca. prostu pozwolić strumieniowi swoich myśli wylewać Jedna z zasad starorzymskiej pedagogiki głosiła, że ność? Choć wolelibyśmy, aby się z głębi na papier. rzeczy powtórzone podobają się (łac. „Bis repetita − czego brakuje mi, by czuć przyjemności i sa- było inaczej. placent”). Była to zachęta do wytrwałego zgłębia- tysfakcji więcej? nia nauki nawet jeśli początkowo jawi się jako − co mógłbym zrobić inaczej, by przyjemność Miłość z rozsądku nieprzenikniona materia, tak bardzo daleka od i satysfakcja były większe? naszych predyspozycji. Niektórym z nas słowa Konfucjusza wydadzą Jeśli jednak wciąż poszukujemy i pozostajemy Z kolei buddyjski mędrzec Śantidewa doda- się naiwne. Usłyszymy, że młody człowiek udając się z ciągłą niewiadomą w fazie pytania pierwszego, wał: „Nie ma rzeczy, w której nie mógłbyś z czasem na studia nie miał zielonego pojęcia o tym, co chce warto może sformułować pytania nieco inaczej: nabrać wprawy”. I wcale się nie mylił, co potwier- w życiu robić. Lubił po prostu określone przedmioty, Jak − kiedy odczuwam największą przyjemność dzają współczesne badania nad plastycznością móz- dlatego może wybrał farmację, medycynę czy pra- zatem radzić i satysfakcję? gu, polegającej między innymi na tym, że rozwijane wo. Jednak z drugiej strony, kończąc studia, począt- sobie w świe- − jak mogę połączyć to z życiem zawodowym? umiejętności znajdują swoje biologiczne korelaty kujący farmaceuta może mieć poczucie znacznego cie, w którym − w postaci powiększających się fizycznie rejonów skąd mogę dowiedzieć się, jak z tych działań ukierunkowania. Oto bowiem właśnie zdobył pre- autorytetem zawiadujących daną czynnością (dość wspomnieć uczynić swój zawód lub część życia zawo- stiżowy zawód o wielowiekowej tradycji, na którego medycznym o odkryciach Paula Bach-y-Rity nad osobami nie- dowego? reprezentantów zapotrzebowanie nigdy nie wygaś- dla setek ty- widzącymi czy Eleanor Maguire nad londyńskimi − z kogo mógłbym wziąć przykład? nie. Podobnie jak na pracę lekarzy, nauczycieli czy sięcy osób

taksówkarzami). Mówiąc wprost, im częściej wyko- − jaki będzie pierwszy krok? adwokatów. staje się do- ► nujemy daną czynność, tym mocniejsza jej reprezen-

50 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 51 W Aptece W Aptece

► wolny celebryta lub inżynier górnictwa? Być może Z kolei w serwisie blogowym blogspot.com osobą w życiu codziennym niezbędną. Ktoś, do z pomocą przyjdzie nam starożytny filozof Plotyn, pani magister farmacji przez kilka lat wytrwale kogo można zwrócić się po pomoc i kto z miesiąca który w swoich „Enneadach” zawarł piękne we- publikowała merytoryczne wpisy obnażające prze- na miesiąc, i z roku na rok, zapracowuje na należne zwanie: „Wróć do siebie i patrz”. W słowach tych kłamania spotykane w reklamach produktów lecz- sobie uznanie i prestiż. Dzięki czasowi poświęco- znajdujemy echa maksymy zdobiącej wejście do niczych. Blog zgromadził liczne grono wiernych nemu pacjentom, znajomości historii ich choroby świątyni Apolla w Delfach: „Poznaj samego siebie” czytelników, na których pytania autorka cierpliwie i leczenia, farmaceuta wypracowuje sobie markę z prawdziwego zdarzenia, wpisując się coraz bar- i które z całą mocą – jako esencję codziennej prak- i fachowo udzielała odpowiedzi. Ostatni wpis poja- dziej trwale w krajobraz codzienności ludzi, którzy tyki – starał się urzeczywistniać Sokrates. Wróćmy wił się w październiku 2018 roku, wydaje się więc, zwracają się doń po wsparcie. do siebie i odpowiedzmy sobie (najlepiej pisemnie) że czasowo publikacje zostały zawieszone. Nie każdy musi stać się z dnia na dzień na kilka kolejnych pytań: blogerem czy wziętym facebookowiczem, choć − jakie zdobyłem/am wykształcenie? Nowa rola – nowe szanse właściwe wykorzystanie tych narzędzi, co pokazują − jakie są moje osiągnięcia edukacyjne? przytoczone przykłady, może przynieść znakomite, Wschodząca inicjatywa opieki farmaceutycz- edukacyjne i profilaktyczne efekty. Tworząc miejsca, − jakie są moje osiągnięcia zawodowe? nej otwiera przed farmaceutami nowe możliwości w których internauci znajdą fachową wiedzę, daje- − w czym jestem ekspertem? rozwoju zawodowego. Mogą stać się kimś więcej niż my odpór wszelkim pseudomedycznym narracjom. I nie jest to odpór polegający na zwalczaniu, lecz − jakie są moje silne strony jako specjalisty? dotychczas – zarówno w lokalnym środowisku danej apteki, jak i w systemie ochrony zdrowia. Partycy- na kreowaniu alternatywy wobec kłamstw. Zamiast − nad czym chciałbym/abym popracować? powanie w procesie leczenia pacjenta to zadanie, więc wylewać żółć z powodu cudzej niekompetencji, − jakie trzy rzeczy w rozwoju zawodowym zro- do którego farmaceuci są doskonale przygotowani, możemy stać się emisariuszami wiedzy i rzetelności. A to najlepsza marka, jaką człowiek oddany swojej bię w najbliższym czasie? choć jak dotąd system nie ułatwiał im realizacji tej możliwości. Farmaceuta-doradca, pracujący w przy- misji, może wypracować. ■ Jest niezwykle istotnym, by wszelkie zaplano- aptecznym gabinecie może stać się dla pacjentów wane kroki do osiągnięcia jak najszerzej opisanego dr n. o zdr. Adam Zemełka celu (w tym pomóc może popularny w psychologii lekarz, ma prowadzić profilaktykę z prawdziwego model SMART), zaplanować z przypisanymi im ter- zdarzenia czy profesjonalną promocję zdrowia? minami. Jeśli więc planujemy w najbliższym czasie Obecnie w polskim Internecie znajdziemy co odbyć kurs doszkalający, zapiszmy w kalendarzu najmniej kilka godnych odnotowania inicjatyw far- datę przejrzenia dostępnej na rynku oferty, wysłania maceutów i lekarzy, działający we wspomnianych zapytań, aplikowania czy wreszcie rozpoczęcia kur- wyżej obszarach. Jednym z nich jest młody pediatra, su. Bez ujęcia planów w sztywne karby terminarza który z poświęceniem od kilku lat zwalcza przekła- można łatwo zrezygnować z konsekwentnego dąże- mania dotyczące zbawiennego wpływu witaminy C nia do tego celu. A cel bez planu realizacji – jak ma- i niektórych suplementów na leczenie najcięższych wiał z kolei klasyk psychoterapii systemowej Milton chorób, w tym nowotworów. Obecnie profil lekarza Erickson – pozostaje jedynie płonnym marzeniem. na facebooku śledzi ponad 45 tysięcy osób, a ich Nie każdy musi zakładać blog internetowy, liczba stale rośnie. stronę na facebooku czy kanał na youtube. Ale jeśli Inne ciekawe przedsięwzięcie prowadzi dok- mamy chęć podzielenia się ze światem swoją wiedzą torant biologii z Poznania, gromadząc na swoim czy aktywnościami, dlaczego by tego nie zrobić? facebookowym fanpage’u ponad 155 tysięcy sym- Kto, jak nie wykwalifikowany farmaceuta, ma legity- patyków. Podobnie jak wspomniany lekarz pediatra, mację do tego, by wypowiadać się w sprawie leków tak również i ten popularyzator nauki zwalcza co czy suplementów? Kto, jeśli nie farmaceuta, dyspo- sił medyczne mity, w tym szczególnie te związane nuje wiedzą mogącą obnażyć manipulacje marke- z powodowaniem autyzmu przez szczepienia czy

tingowe, których ofiarami stajemy się mimowolnie dotyczące wspomnianej witaminy C w farmakote- każdego dnia? Wreszcie, kto jeśli nie farmaceuta lub rapii chorób onkologicznych. ►

52 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 53 Panorama samorządu Panorama samorządu

zawierające informacje na temat wirusa, choroby i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych COVID-19 oraz zaleceń odnośnie postępowania oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. oraz udzielania informacji pacjentom odwiedzają- poz. 374) mających na celu wydanie polecenia cym apteki. Wszystkie informacje zostały zatwier- przedsiębiorcom prowadzącym apteki ogólnodo- dzone przez Ministerstwo Zdrowia oraz Główny stępne i punkty apteczne na terenie województwa Inspektorat Farmaceutyczny. do dziennej ekspedycji leków, wyrobów medycznych i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia 11.03.2020. Komunikat Prezesa URPL w spra- żywieniowego wyłącznie poprzez okienka ekspe- Samorządowy wie wprowadzenia do Farmakopei Polskiej dycyjne służące co do zasady do wydawania leków narodowej monografii Solutio antiseptica w porze nocnej. spirituosa ad usum dermicum. 12.03.2020. NIA: obsługa pacjentów w wy- - Ogłasza się wprowadzenie do Farmakopei znaczonych strefach lub przez okienka Polskiej wydanie XI monografii narodowej Solutio do sprzedaży nocnej. peryskop antiseptica spirituosa ad usum dermicum (Etanolo- wy roztwór antyseptyczny do stosowania na skórę). - Naczelna Izba Aptekarska rekomenduje aptekom ogólnodostępnym i punktom aptecznym 11.03.2020. Jak zmiejszyć ryzyko zakażenia ko- wydawanie pacjentom wszystkich produktów w wy- ronawirusem? Wytyczne dla aptek. znaczonych strefach lub za pośrednictwem okienek do sprzedaży nocnej. - W związku z dynamicznym wzrostem liczby Treść poniższej publikacji zawiera informacje wybrane z portali Naczelnej Izby Aptekarskiej i okręgo- zachorowań na COVID-19, Naczelna Izba Aptekarska W ocenie samorządu aptekarskiego zachodzi wych izb aptekarskich. zarekomendowała wdrożenie działań zapobiegaw- uzasadniona konieczność ograniczenia bezpośred- czych celem zabezpieczenia personelu aptek. niej styczności personelu aptek w kontaktach z pa- teki posiadające izby recepturowe, mogą wydawać cjentami celem uniknięcia dalszego rozprzestrze- środki dezynfekujące do higieny osobistej oraz słu- 12.03.2020. Rekomendacje zdrowotnej FIP. In- niania się zakażenia COVID-19. żące do dezynfekcji sprzętów codziennego użytku, formacje i tymczasowe wytyczne dla far- w opakowaniach własnych, bądź dostarczonych Wprowadzenie takiego rozwiązania pozwoli maceutów i pracowników aptek w języku przez Pacjentów. pacjentom na zachowanie stałego dostępu do le- polskim. 11.03.2020. NRA negatywnie o propozycji wpro- ków ratujących zdrowie i życie, przy jednoczesnym Podczas wydawania należy zachować nastę- wadzenia Farmaceutycznego Egzaminu ograniczeniu potencjalnego ryzyka dla fachowego pujące środki ostrożności: - Grupa ekspertów Międzynarodowej Fede- Weryfikacyjnego (FEW). racji Farmaceutycznej (FIP) opracowała w związku personelu aptek. • przyniesione opakowanie musi być czyste; z sytuacją epidemiologiczną związaną z zakaże- - Opublikowano Stanowisko VIII/1/2020 Na- 12.03.2020. Naczelna Rada Aptekarska apeluje • osoba wydająca musi właściwie oznaczyć niami koronawirusem, wywołującym chorobę CO- czelnej Rady Aptekarskiej z dnia 9 marca 2020 r. do Ministra Zdrowia. opakowanie (tak jak przy leku recepturo- VID-19 przewodnik, który zawiera usystematyzo- w sprawie projektu ustawy przewidującego uzna- wym lub aptecznym); wane i najważniejsze informacje dla farmaceutów wanie kwalifikacji zawodowych farmaceuty poprzez - Naczelna Rada Aptekarska zwróciła się i pracowników aptek. Farmaceutyczny Egzamin Weryfikacyjny. • osoba wydająca musi poinformować Pa- z apelem do Ministra Zdrowia o podjęcie dodatko- 11.03.2020. Komunikat GIF w sprawie sprzedaży cjenta, że produkt przeznaczony jest wy- wych działań zwiększających bezpieczeństwo per- 12.03.2020. Wniosek do Wojewodów o spowo- w aptekach środków dezynfekujących. łącznie do stosowania zewnętrznego. sonelu aptek w związku ze zwiększającą się licz- dowanie wydawania leków przez okienka - Zgodnie z art. 86 ust. 8 ustawy – Prawo far- bą przypadków zakażenia wirusem SARS-CoV-2. 11.03.2020. Koronawirus. Materiały dla farma- ekspedycyjne w aptekach. maceutyczne apteki ogólnodostępne mogą sprze- W apelu wskazała potrzebę bezpłatnego zapewnie- ceutów. dawać produkty służące do dezynfekcji. Wobec - Naczelna Rada Aptekarska wnosi o podjęcie nia farmaceutom pracującym w aptekach środków ochrony osobistej (maski, odzież ochronna, środki zagrożenia epidemiologicznego oraz ze względu - W związku z nadzwyczajną sytuacją po- odpowiednich działań, w trybie przepisów ustawy

na możliwe braki opakowań o małej pojemności, z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach do dezynfekcji ciała i sprzętów codziennego użytku tencjalnego rozwoju epidemii koronawirusa zespół ► itp.) z Agencji Rezerw Materiałowych. Główny Inspektor Farmaceutyczny informuje, że ap- Naczelnej Izby Aptekarskiej przygotował materiały związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem

54 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 55 Panorama samorządu Panorama samorządu

► 13.03.2020. Zalecenia NFZ w sprawie uzgod- Centrala NFZ wskazuje na możliwość rozlicze- wienia zbiorczego w postaci elektronicznej może prosi o zapewnienie pracownikom środków ochrony nionego zestawienia zbiorczego w posta- nia zrealizowanych zleceń na zaopatrzenie w wyroby być wykorzystane z użyciem podpisu kwalifikowa- osobistej i zabezpieczeń oraz wprowadzenia orga- ci elektronicznej. medyczne po pozytywnej weryfikacji dokumentów nego lub profilu zaufanego ePUAP. W przypadku nizacji pracy, które będą skutecznie chronić przed rozliczeniowych przekazanych przez świadczenio- potwierdzenia zestawienia zbiorczego z użyciem transmisją koronawirusa na pracowników. - Udostępniono komunikat Narodowego Fun- dawcę z wykorzystaniem systemów teleinformatycz- podpisu kwalifikowanego lub profilu zaufanego 18.03.2020. Prezes ORA w Łodzi wystoso- duszu Zdrowia dla kierowników aptek, posiadają- nych lub innych systemów łączności”. ePUAP nie jest wymagane przekazanie dokumentu cych z Funduszem podpisaną umowę na wydawanie wał do Łódzkiego Państwowego Wojewódzkiego papierowego do oddziału NFZ. Inspektora Sanitarnego prośbę o pilne wydanie refundowanych leków, środków spożywczych spe- 19.03.2020. Zawody medyczne jednym głosem podmiotom gospodarczym będącym właścicielami cjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyro- apelują do rządu! aptek, które są placówkami ochrony zdrowia zale- bów medycznych na receptę. - Przedstawiciele samorządów zawodów ceń dotyczących organizacji pracy apteki i obsługi pacjentów, które ochronią pracowników przed za- 14.03.2020. Szybsze rozliczenie refundacji. Ko- medycznych spotkali się 18 marca w formule on- każeniem. munikat Ministerstwa Zdrowia do Naro- -line. Tematem rozmów było zagrożenie COVID-19. dowego Funduszu Zdrowia. W ocenie przedstawicieli zawodów medycznych ta 20.03.2020. Opublikowano wpis Skrócenie szczególnie trudna sytuacja wymaga zespołowego OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA W ŁODZI kwarantanny w celu powrotu do pracy zawierający - Zgodnie z komunikatem, środki finansowe działania i dlatego powstała inicjatywa zwrócenia informację dotyczącą możliwość podjęcia działania zostaną przekazane aptekom przez Narodowy Fun- się z apelami do rządu polskiego, do pacjentów 12.03.2020. Opublikowano wpis Uchylenie w celu skrócenia czasu trwania kwarantanny. dusz Zdrowia najpóźniej następnego dnia po po- oraz do środowiska lekarskiego. przez NSA zaskarżonej uchwały Rady Powiatu w spra- zytywnej weryfikacji dokumentów rozliczeniowych. wie rozkładu godzin pracy aptek ogólnodostępnych 24.03.2020. Etanolowy roztwór antyseptyczny zawierający informację o wyroku zapadłym 25 lu- 18.03.2020. Komunikat NFZ dotyczący wysta- do stosowania na skórę. Komunikat Głów- tego przed Naczelnym Sądem Administracyjnym wiania, potwierdzania i realizacji zleceń nego Inspektora Farmaceutycznego. w sprawie skargi kasacyjnej złożonej przez członka na zaopatrzenie w wyroby medyczne. Okręgowej Izby Aptekarskiej w Łodzi o uchylenie - Wobec wprowadzenia stanu epidemii na te- uchwały Rady Powiatu w sprawie rozkładu godzin ŚLĄSKA IZBA APTEKARSKA - W celu minimalizacji ryzyka transmisji in- renie Rzeczpospolitej Polskiej oraz ze względu pracy aptek ogólnodostępnych. Sprawa otrzymała fekcji COViD-19 poprzez ograniczanie osobistych na duże zapotrzebowanie na środki dezynfekujące sygn. akt II GSK 3624/17. W orzeczeniu NSA, które 17.03.2020. Opublikowano wpis Skutki ogło- kontaktów z pacjentami, Centrala NFZ informuje, przeznaczone do stosowania na skórę, Główny In- jest ostateczne i nie podlega zaskarżeniu Sąd uchylił szenia stanu zagrożenia epidemicznego. Jest to że możliwe jest wystawienie zlecenia na zaopatrze- spektor Farmaceutyczny informuje, że apteki po- zaskarżoną uchwałę Rady Powiatu ustalającą rozkład opracowanie autorstwa mecenasa Krystiana Szul- nie w wyroby medyczne w ramach teleporady. siadające izby recepturowe, mogą przygotowywać godzin pracy aptek ogólnodostępnych na terenie ca, który przedstawia wybrane aspekty dotyczące - Realizacja zlecenia w sklepie medycznym lek apteczny na podstawie monografii narodowej całego powiatu, stwierdził jej nieważność i zsądził rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 14 marca lub aptece odbywa się po podaniu numeru zlece- Etanolowy roztwór antyseptyczny do stosowania na rzecz aptekarki od Rady Powiatu koszty procesu. 2020 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie nia i numeru PESEL pacjenta, a w przypadku osób na skórę (Solutio antiseptica spirituosa ad usum der- ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej 12.03.2020. Opublikowano wpis Nie musisz, bez numeru PESEL daty urodzenia – bez wydruku stanu zagrożenia epidemicznego. micum), na bazie spirytusu konsumpcyjnego, rekty- to w tych dniach nie przychodź. Prosząc o ogra- papierowego. Pacjent podpisuje jedynie dokument fikowanego o zawartości 95% alkoholu etylowego, niczenie wizyt w biurze OIA w Łodzi zapewnia, że 20.02.2020. Opublikowano wpis Nabór SUM potwierdzenia odbioru wyrobu medycznego. Po- który został prawidłowo, tj. legalnie wprowadzony pracownicy biura Izby są do dyspozycji członków na specjalizację w dziedzinie: farmacja apteczna. nadto, w przypadku dostarczenia wyrobu medycz- do obrotu na terytorium RP, o udokumentowanym Izby od poniedziałku do piątku i są przygotowani nego za pośrednictwem firmy kurierskiej, dopusz- pochodzeniu. do załatwienia izbowych spraw w dużej części via 25.03.2020. Opublikowano Komunikat nr 3 - czalne jest niepotwierdzenie odbioru przez pacjenta e-mail lub telefonicznie zmiana terminu IX Mistrzostw Polski Okręgowych

Izb Aptekarskich w Piłce Nożnej Halowej. Nowa data

(potwierdzenia dostawy dokonuje osoba dostar- 25.03.2020. Komunikat w sprawie przekazywa- 17.03.2020. Opublikowano wpis Prezes Naro- rozgrywek zostanie ustalona, kiedy tylko będzie to ► czająca przesyłkę, a apteka lub sklep ortopedyczny nia uzgodnionego zestawienia zbiorczego dowego Funduszu Zdrowia wydał polecenie wstrzy- możliwe. zachowuje dokument potwierdzający dostawę). z użyciem podpisu kwalifikowanego lub profilu zaufanego. mania kontroli zarówno w szpitalach jak i aptekach. Sklep medyczny, apteka musi posiadać umo- 17.03.2020. Opublikowano wpis Pracodawco! wę z NFZ na realizację zaopatrzenia w wyroby me- - Naczelna Izba Aptekarska przypomina, Chroń Twoich Pracowników. Apel Prezesa Okręgo- dyczne wydawane na zlecenie oraz dostęp do sy- że przekazywanie do wojewódzkich oddziałów Na- wej Rady Aptekarskiej w Łodzi. W treści apelu prezes stemu e-ZWM. rodowego Funduszu Zdrowia uzgodnionego zesta-

56 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 57 Panorama samorządu Panorama samorządu

► • Ograniczenie do minimum wizyt osób trzecich w aptekach (np. przedstawicieli aptecznych) • Rekomendowanie dokonywania płatności bez- gotówkowych (płatności zbliżeniowe, BLIK) • Usunięcie z izby ekspedycyjnej wszystkich zbęd- nych przedmiotów – zabawek dla dzieci, dys- OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA penserów z wodą, ulotek, koszy wyprzedażo- OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA LUBELSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA W WARSZAWIE wych i innych. W OLSZTYNIE 11.03.2020. Opublikowano Stanowisko Okrę- 20.03.2020. Opublikowano komunikat dr hab. 7.03.2020. Odbył się Okręgowy Zjazd Apteka- gowego Zjazdu Aptekarzy Okręgowej Izby Aptekar- 15.03.2020. Opublikowano komunikat doty- Tomasza Baja, prezesa ORA w Lublinie o przedłu- rzy OIA w Warszawie. skiej w Warszawie w sprawie marż aptecznych na leki czący zmiany trybu pracy Okręgowej Izby Aptekar- żeniu okresu potwierdzenia dopełnienia obowiązku refundowane oraz stanowisko Okręgowego Zjazdu skiej w Olsztynie. podnoszenia kwalifikacji zawodowych do 31 maja 11.03.2020. Opublikowano Wytyczne doty- Aptekarzy Okręgowej Izby Aptekarskiej w Warszawie 2020 roku. czące postępowania w aptece w celu zmniejszenia 27.03.2020. Poinformowano o treści pisma w sprawie uznania kwalifikacji farmaceuty uzyska- ryzyka zakażenia korona wirusem. skierowanego do Starostw i Rad Powiatów w spra- 31.03.2020. Opublikowano Wytyczne konsul- nych w państwie niebędącym państwem członkow- wie godzin pracy aptek ogólnodostępnych, w któ- tanta krajowego ds. chorób zakaźnych dla maseczek Okręgowa Izba Aptekarska w Warszawie re- skim Unii Europejskiej w drodze Farmaceutycznego rym uprzedzono o ewentualnej zmianie czas pracy przeznaczonych dla osób, które nie wykonują za- komenduje wdrożenie w aptekach działań zapo- Egzaminu Weryfikacyjnego (FEW). aptek, w tym w dni wolne i święta, innego od usta- wodów medycznych oraz nie potwierdzono u nich biegawczych: lonego w stosownej uchwale Rady Powiatu. aktywnego zakażenia COVID 19. • Wyznaczenie w aptece strefy buforowej dla pa- cjentów oczekujących na obsługę • Wyznaczenie przed każdym ze stanowisk linii gwarantującej zachowanie bezpiecznej (powyżej 1 metra) odległości pomiędzy pacjentem a far- maceutą lub technikiem farmaceutycznym ZACHODNIOPOMORSKA • Jak najczęstsza dezynfekcja powierzchni ekspo- OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA PODKARPACKA nowanych – blatów, klamek, bilownic, szyb, tele- W BIAŁYMSTOKU OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA fonów, klawiatury, terminali do płatności karta- 29.03.2020. Opublikowano wpis Maseczki dla mi płatniczymi i wszystkich innych powierzchni aptek, w którym poinformowano, że „Dzięki pomy- 25.03.2020. Opublikowano komunikat w spra- 11.03.2020. Opublikowano przypomnienie i przedmiotów narażonych na kontakt z wirusem słowi i zaangażowaniu Pań mgr farm. Patrycji Ru- wie zawiadomienia o zmianie godzin pracy aptek. o zbliżającym się terminie opłaty recyklingowej za • Umieszczenie w toaletach instrukcji mycia rąk mińskiej i mgr farm. Barbary Arndt udało się nawią- Okręgowa Izba Aptekarska w Białymstoku przypo- torby foliowe wydane pacjentom w 2019 roku. Ter- oraz zapewnienie dostępu do detergentów zać kontakt ze Szczeciniankami szyjącymi maseczki mina, że w przypadku jakiejkolwiek zmiany rozkła- min ten upływa 15 marca. • Jak najczęstsze mycie rąk lub stosowanie pre- dla personelu medycznego”. du godzin pracy apteki ogólnodostępnej (lub jej paratów dezynfekcyjnych zamknięcia), ustalonego w trybie art. 94 ustawy 14.03.2020. Opublikowano informację o od- • Unikanie dotykania rękami twarzy (ust, oczu, z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne wołaniu Zjazdu Sprawozdawczego zaplanowanego nosa) i błon śluzowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 499 ze zm.) przez właściwą na dzień 24 marca. • Wietrzenie izb ekspedycyjnych (co najmniej raz dla lokalizacji apteki radę powiatu, o zmianie należy na godzinę) zawiadomić następujące odpowiednie instytucje. • Przypomnienie personelowi aptek zakazu prze- chowywania i spożywania żywności i płynów Zawiadomienie powinno być podpisane nie w izbie ekspedycyjnej GDAŃSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA tylko przez kierownika apteki, ale również przez • Unikanie przechowywania telefonów komórko- osobę uprawnioną do reprezentowania przedsię- wych w izbie ekspedycyjnej 20.03.2020. Poinformowano o opublikowaniu biorcy prowadzącego aptekę (chyba, że kierownik OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA • Każdorazową zmianę odzieży wierzchniej po 261 numeru biuletynu Gdańskiej Okręgowej Izby apteki jest jednocześnie osobą uprawnioną w tym W KRAKOWIE zakończeniu pracy Aptekarskiej – Przegląd farmaceutyczny. zakresie). • Codzienne pranie fartuchów ochronnych 11.03.2020. Opublikowano zawiadomienie

o odwołaniu Sprawozdawczego Zjazdu Okręgowej ►

58 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 59 Panorama samorządu Panorama samorządu

► Izby Aptekarskiej w Krakowie wyznaczonego na 16.03.2020. Opublikowano wpis Pilna proś- 20.03.2020. Opublikowano komunikat infor- dzień 14 marca. ba Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu do mujący, że Wojewódzka Inspekcja Farmaceutyczna przedsiębiorców. Treścią wpisu jest apel w związku w Gorzowie Wielkopolskim prosi o przesyłanie in- 24.03.2020. Opublikowano informację, że z dynamicznie rozwijającą się sytuacją epidemiolo- formacji dotyczących skrócenia godzin czynności w zakładce „Często zadawane pytania” znajduje się giczną, oraz mając na uwadze możliwy wzrost za- aptek i fotografii zastosowanych rozwiązań w aptece instrukcja przesyłania e-zestawień refundacyjnych potrzebowania na artykuły ochrony osobistej pra- dotyczących ochrony personelu i pacjentów. podpisywanych profilem zaufanym. cowników medycznych, do firm i przedsiębiorstw, które w chwili obecnej posiadają niewykorzystane CZĘSTOCHOWSKA 30.03.2020. Opublikowano informację o uka- OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA zaniu się na rynku czytelniczym biuletynu infor- zapasy tych produktów o przekazywanie ich na Wy- macyjnego OIA w Krakowie „Farmacja Krakowska” dział Farmaceutyczny Uniwersytetu Medycznego we 17.03.2020. Opublikowano wpis Regionalna (numer 1/2020). Wrocławiu. baza specjalistów - żywienie pozajelitowe, cytosta- 20.03.2020. Opublikowano wpis Regionalna tyki. W związku z dynamiczną sytuacją epidemio- BESKIDZKA baza specjalistów - żywienie pozajelitowe, cytosta- logiczną, Śląska Izba Aptekarska oraz Wojewódz- OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA tyki. Dolnośląska Izba Aptekarska we Wrocławiu ki Konsultant d.s. Farmacji Szpitalnej zwracają się oraz Wojewódzki Konsultant ds. Farmacji Szpitalnej z prośbą do farmaceutów szpitalnych posiadających 25.03.2020. Opublikowano wpis GIF do pa- zwracają się z prośbą do farmaceutów szpitalnych kompetencje/uprawnienia do sporządzania żywie- cjentów o ostrożność w zakupie preparatów rekla- posiadających kompetencje/uprawnienia do spo- nia pozajelitowego i cytostatyków, o dobrowolne mowanych jako preparaty przeciw COVID-19 przy- WIELKOPOLSKA rządzania żywienia pozajelitowego i cytostatyków, wpisywanie się do bazy Izby. Działanie to ma na pominający pacjentom, aby zachowali szczególną OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA o dobrowolne wpisywanie się do bazy Izby. Dzia- celu stworzenie regionalnej bazy specjalistów, któ- ostrożność kupując preparaty prezentowane przez łanie to ma na celu stworzenie regionalnej bazy rzy, w przypadku ewentualnych, nasilonych absencji, sprzedawców jako, te które zapobiegają, łagodzą, 13.03.2020. Opublikowano komunikat infor- specjalistów, którzy, w przypadku ewentualnych, mogliby zabezpieczyć potrzeby pacjentów w regio- diagnozują lub leczą COVID-19. Mogą być one mujący, że ze względów bezpieczeństwa Zjazd za- nasilonych absencji, mogliby zabezpieczyć potrzeby nie. Ponadto, zaleca się by w aptekach szpitalnych, przedstawiane, jako: suplementy diety, inne pro- planowany na dzień 21 marca nie odbędzie się we pacjentów w regionie. w których sporządza się cytostatyki i żywienie po- dukty spożywcze, produkty rzekomo będące lekami, wspomnianej lokalizacji, a zostanie przeprowadzony zajelitowe, w miarę możliwości, opracować system 20.03.2020. Opublikowano wpis Regionalna wyroby medyczne lub szczepionki. za pośrednictwem poczty elektronicznej. pracy, oparty o co najmniej dwa, niestykające się ze baza farmaceutów szpitalnych. Dolnośląska Izba sobą bezpośrednio zespoły. 18.03.2020. Opublikowano wpis „Dziś apteka Aptekarska we Wrocławiu oraz Wojewódzki Konsul- jest niezbędnym ogniwem systemu ochrony zdro- tant ds. Farmacji Szpitalnej zwracają się z prośbą do 19.03.2020. Opublikowano wpis Nabór na wia”. Tytuł wpisu jest zaczerpnięty z portalu Rynek wszystkich farmaceutów zainteresowanych ewen- specjalizację z farmacji aptecznej. Nabór ogłosiło Aptek na łamach którego ukazał się wywiad z mgr tualną pracą w ramach umowy zlecenia z aptekami Studium Kształcenia Podyplomowego Wydziału

farm. Alina Górecką, prezesem WOIA. szpitalnymi w przypadku wystąpienia tam istotnych Nauk Farmaceutycznych w Sosnowcu Śląskiego braków kadrowych, o dobrowolne wpisywanie się Uniwersytetu Medycznego. POMORSKO-KUJAWSKA do bazy Izby. Działanie to ma na celu stworzenie OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA regionalnej bazy farmaceutów, którzy, w przypadku ewentualnych, nasilonych absencji, mogliby zabez- 13.03.2020. Opublikowano wpis Decyzje Dzie- pieczyć potrzeby pacjentów w regionie. kana Wydziału Farmaceutycznego CM UMK w Byd- goszczy dotyczące kontynuowania 6-miesięcznej DOLNOŚLĄSKA 31.03.2020. Opublikowano wpis E-recepta far- praktyki zawodowej w aptece studentów naszego maceutyczna - jak się do tego przygotować? Wydziału. IZBA APTEKARSKA LUBUSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA 25.03.2020. Opublikowano wpis Jak chronić 10.03.2020. Opublikowano komunikat o od- swoje zdrowie i biznes apteczny zawierający pro- wołaniu konferencji MedFarma z uwagi na rosnące 12.03.2020. Opublikowano Komunikat ORA cedurę funkcjonowania apteki w czasie pandemii zagrożenie związane z epidemią zakażeń koronawi- o odwołaniu XXIX Okręgowego Zjazdu Sprawo- koronowirusa oraz zalecenia dla pracowników. rusem SARS-CoV-2 w Polsce oraz w trosce o zdro- zdawczego Aptekarzy LOIA, którego datę wyzna- 26.03.2020. Opublikowano informację doty- wie i bezpieczeństwo uczestników. czono na dzień 25 kwietnia 2020 r. w Zielonej Górze. czącą składania wniosków - dokumentów w celu

uzyskania prawa wykonywania zawodu farmaceuty. ►

60 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 61

Panorama samorządu BisAktualności ► Ze strony: www.aptekarzpolski.pl

W tej rubryce powtarzamy w całości lub w części wybrane Aktualności, które publikowaliśmy w Aptekarzu Polskim on-line, www.aptekarzpolski.pl OPOLSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA ŚRODKOWOPOMORSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA 11.03.2020. Udostępniono opracowanie Wy- tyczne dla aptek - jak zmniejszyć ryzyko zakażenia 11.03.2020. Opublikowano wpis NRA nega- Wpis z dnia 3.03 Wpis z dnia 5.03 korona wirusem. tywnie o propozycji wprowadzenia Farmaceutycz- nego Egzaminu Weryfikacyjnego (FEW) odsyłający Komunikat Głównego Inspektora Krajowi producenci leków 16.03.2020. Opublikowano pismo Opolskiego do stanowiska Naczelnej rady Aptekarskiej w tej Sanitarnego dla profesjonalistów w sprawie zabezpieczenia Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego, któ- sprawie. ry pragnie podziękować zespołom aptek za okazy- medycznych. polskich pacjentów. wane zaangażowanie w tej trudnej sytuacji, „która 31.03.2020. Opublikowano wpis Wytyczne - „Główny Inspektor Sanitarny wydał - „Ministerstwo Zdrowia wspólnie z krajowymi dla nas wszystkich jest testem odpowiedzialności. konsultanta krajowego ds. chorób zakaźnych dla 02.03.2020 komunikat następującej treści: Mając na producentami leków pracuje nad zabezpieczeniem Nasze wykształcenie stawia nas na pierwszej linii maseczek, które dotyczą maseczek przeznaczonych uwadze kluczową rolę profesjonalistów medycznych polskich pacjentów w niezbędne leki. Sektor farma- w kontaktach z pacjentem”. Opolski Wojewódzki dla osób, które nie wykonują zawodów medycznych w prewencji szerzenia się zakażeń, rekomenduję od- ceutyczny zobowiązał się do priorytetowego trakto- Inspektor Farmaceutyczny dziękuje aptekom za oraz nie potwierdzono u nich aktywnego zakażenia wołanie wszystkich konferencji i wydarzeń branżo- wania polskiego rynku i zaopatrywania go w pierw- sprawne wdrożenie w placówkach rozwiązań zmie- COVID-19. wych z udziałem osób wykonujących zawody me- szej kolejności. Resort zdrowia obiecał proceduralne rzających do ograniczenia rozprzestrzeniania się dyczne”. wsparcie zwiększenia produkcji leków w Polsce. infekcji. W związku z zagrożeniem epidemią koronawi- rusa SARS-CoV-2 wiceminister zdrowia Maciej Mił- Wpis z dnia 4.03 kowski spotkał się wczoraj z krajowymi producenta- mi leków. W spotkaniu uczestniczyli także Minister Ministerstwo Zdrowia potwierdziło Paweł Piotrowski, Główny Inspektor Farmaceutycz- ny oraz przedstawiciele Urzędu Rejestracji Produk- KIELECKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA pierwszy przypadek koronawirusa tów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów w Polsce. Biobójczych. Zdecydowano, iż spotkania takie będą KALISKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA 23.03.2020. Opublikowano wpis Pytania i od- się odbywać regularnie, aby na bieżąco monitoro- - „minister zdrowia prof. Łukasz Szumowski powiedzi dotyczące obrotu produktami leczniczymi wać sytuację na rynku leków i reagować na poten- poinformował o pierwszym przypadku koronawiru- 16.03.2020. Opublikowano Informacje doty- odsyłający do zbioru odpowiedzi na najczęściej za- cjalne zagrożenia. sa w Polsce. czące organizacji pracy Biura KOIA z prośbą o ogra- dawane pytania dot. obrotu produktami leczniczymi. Krajowi producenci zobowiązali się, że w przy- – Jest to pacjent w województwie lubuskim, niczenie wizyt w naszym biurze jedynie do spraw padku problemów z dostępnością leków polski rynek 23.03.2020. Prezes Rady KORA, mgr farm. Ro- przebywa w szpitalu w Zielonej Górze, czuje się do- koniecznych i pilnych. będzie dla nich priorytetowy”. bert Gocał wystosował do członków izby podzięko- brze. Pacjent przyjechał z Niemiec. Wszystkie osoby, które miały z nim styczność są objęte kwarantanną 27.03.2020. Opublikowano Komunikat Wiel- wania za pracę wykonywaną warunkach epidemii. domową. Wszystkie procedury zadziałały tak, jak kopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Farma- powinny zadziałać. Proszę o uszanowanie prywat- ceutycznego z dnia 27 marca 2020 roku dotyczący ności pacjenta – dodał minister”. utrudnionego i często stwarzającego zagrożenie zakażeniem koronawirusem, dostępu do aptek dla

kierowców hurtowni farmaceutycznych. ►

62 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 63 BisAktualności BisAktualności

► Wpis z dnia 9.03 Wpis z dnia 10.03 W związku ze zwiększającą się liczbą przy- Wpis z dnia 11.03 padków zakażenia wirusem SARS-CoV-2 i rozprze- Informacja Ministerstwa Zdrowia Komunikat Głównego Inspektora strzeniania się choroby zakaźnej u ludzi, wywołanej Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia tym wirusem, Naczelna Rada Aptekarska zwraca w sprawie przewozu leków przez Farmaceutycznego w sprawie się z apelem do podmiotów prowadzących apteki koronawirusem? granice dla indywidualnych sprzedaży w aptekach środków o podjęcie dodatkowych działań w celu zwiększenia Wytyczne dla aptek. pacjentów. dezynfekujących do ciała oraz bezpieczeństwa personelu aptek, w szczególności poprzez: - „W związku z dynamicznym wzrostem liczby służących do dezynfekcji sprzętów zachorowań na COVID-19, Naczelna Izba Aptekar- - „Ministerstwo Zdrowia przygotowało komu- 1. opracowanie i wdrożenie procedur ska rekomenduje wdrożenie działań zapobiegaw- nikat dotyczący zasad wywozu i przywozu leków codziennego użytku. gwarantujących bezpieczeństwo personelu; przez granice Rzeczpospolitej oraz innych państw. czych celem zabezpieczenia personelu aptek”. 2. zapewnienie środków ochrony osobistej (…) Prawu wywozu leków z Polski (w tym tak- Komunikat Głównego Inspektora oraz środków dezynfekujących; że tych wymagających stosownych dokumentów Farmaceutycznego Wpis z dnia 12.03 ze strony GIF) nie odpowiada automatyczne prawo w sprawie sprzedaży w aptekach środków de- 3. ewentualny montaż szyb ochronnych ich wwozu na terytorium innych państw. Możliwość zynfekujących do ciała oraz służących do dezynfek- oddzielających personel aptek Rekomendacje zdrowotne FIP taka powinna być każdorazowo rzetelnie weryfiko- cji sprzętów codziennego użytku. Zgodnie z art. 86 od pacjentów korzystających z usług aptek. wana (…) przez osobę zamierzająca dokonać wwozu ust. 8 ustawy – Prawo farmaceutyczne apteki ogól- Jednocześnie NRA zwraca się do Ministra w sprawie epidemii koronawirusa leku na terytorium innego państwa. nodostępne mogą sprzedawać produkty służące do Zdrowia z wnioskiem o zaopatrzenie aptek w ade- SARS-CoV-2. Ministerstwo Zdrowia zaleca jednocześnie – ze dezynfekcji. Wobec zagrożenia epidemiologicznego kwatną do potrzeb liczbę materiałów ochronnych względów ostrożnościowych, – aby wwożąc (przy- oraz ze względu na możliwe braki opakowań o ma- i preparatów dezynfekujących oraz przygotowanie - „W porozumieniu z Międzynarodową Fede- wożąc) leki do Polski z innego państwa, jak również łej pojemności, Główny Inspektor Farmaceutyczny jednoznacznych procedur postępowania personelu racją Farmaceutyczną (FIP), Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, jako członek tej organizacji, pod- wywożąc leki z Polski w celu ich wwozu (przywozu) informuje, że apteki posiadające izby recepturowe, aptek gwarantujących ich bezpieczeństwo”. do innego państwa, posiadać przy sobie dokument mogą wydawać środki dezynfekujące do higieny jęło się tłumaczenia przewodnika, opracowanego przez grupę ekspertów FIP w związku z sytuacją epi- uprawdopodabniający taką potrzebę, tj. dokument, osobistej oraz służące do dezynfekcji sprzętów co- Wpis z dnia 11.03 z którego wynika, że przywóz tego leku wynika z po- dziennego użytku, w opakowaniach własnych, bądź demiologiczną związaną z zakażeniami koronawi- trzeb zdrowotnych osoby dokonującej przywozu albo dostarczonych przez Pacjentów. Informacja z dnia 11 marca 2020 rusem, wywołującym chorobę COVID-19”. innej osoby, dla której ten lek jest przeznaczony”. Podczas wydawania należy zachować nastę- pujące środki ostrożności: roku w sprawie wprowadzenia do Wpis z dnia 12.03 Farmakopei Polskiej narodowej Wpis z dnia 9.03 • przyniesione opakowanie musi być czyste; • osoba wydająca musi właściwie monografii Solutio antiseptica spirituosa Rekomendacje NIA w sprawie Apel Głównego Inspektora oznaczyć opakowanie (tak jak przy leku ad usum dermicum. wydawania produktów Sanitarnego w związku recepturowym lub aptecznym); leczniczych pacjentom. • osoba wydająca musi poinformować - „Ogłasza się wprowadzenie do Farmakopei Polskiej wydanie XI monografii narodowej Solutio - „Naczelna Izba Aptekarska rekomenduje ap- z występowaniem koronawirusa Pacjenta, że produkt przeznaczony jest w Polsce. antiseptica spirituosa ad usum dermicum (Etanolo- tekom ogólnodostępnym i punktom aptecznym wy- wyłącznie do stosowania zewnętrznego”. wy roztwór antyseptyczny do stosowania na skórę). dawanie pacjentom wszystkich produktów w wy- - „W związku z sytuacją występowania koro- Wprowadzenie do Farmakopei Polskiej mono- znaczonych strefach lub za pośrednictwem okienek nawirusa w Polsce, w trosce o wspólne bezpieczeń- Wpis z dnia 11.03 grafii dla etanolowego roztworu antyseptycznego do do sprzedaży nocnej. stwo zdrowotne, apelujemy o przestrzegania zaleceń stosowania na skórę (Solutio antiseptica spirituosa W ocenie samorządu aptekarskiego zachodzi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i stosowania się do NRA apeluje o działania ad usum dermicum) w trybie pilnym spowodowane uzasadniona konieczność ograniczenia bezpośred- wytycznych służb sanitarnych w zakresie kwaran- zwiększające bezpieczeństwo jest szczególną sytuacją epidemiologiczną związaną niej styczności personelu aptek w kontaktach z pa- tanny i zasad higieny.”. z zakażeniami koronawirusem powodującym cho- cjentami celem uniknięcia dalszego rozprzestrzenia- personelu aptek. robę zakaźną COVID-19. Monografia została opra- nia się zakażenia COVID-19. - „Naczelna Rada Aptekarska apeluje o pod- cowana dla rekomendowanego przez WHO składu Wprowadzenie takiego rozwiązania pozwoli jęcie dodatkowych działań w celu zwiększenia bez- preparatu do dezynfekcji skóry”. pacjentom na zachowanie stałego dostępu do leków pieczeństwa personelu aptek w związku ze zwięk- ratujących zdrowie i życie, przy jednoczesnym ogra-

niczeniu potencjalnego ryzyka dla fachowego perso- szającą się liczbą przypadków zakażenia wirusem ► SARS-CoV-2. nelu aptek”.

64 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 65 BisAktualności BisAktualności

► Wpis z dnia 12.03 chowego personelu zatrudnionego w Państwa pla- Wpis z dnia 19.03 rze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii; http:// cówkach. dziennikustaw.gov.pl/D2020000049101.pdf ”. Ministerstwo Zdrowia wprowadzi Adnotacja: Komunikat został wysłany do naj- Informacja URPL większych sieci aptecznych działających na rynku stan zagrożenia epidemicznego. w sprawie niesteroidowych leków Wpis z dnia 24.03 polskim”. - „Dziś ma wejść w życie rozporządzenie na przeciwzapalnych stosowanych Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej mocy, którego zostanie wprowadzony stan zagroże- Wpis z dnia 14.03 w zakażeniach spowodowanych dziękuje farmaceutom za udział nia epidemicznego, a dziewiętnaście szpitali zosta- wirusem SARS-CoV-2019 nie przekształconych w szpitale zakaźne – to kolejne Nowe wskazanie terapeutyczne w walce z koronawirusem. działania Ministerstwa Zdrowia, które mają ograni- (COVID-19). dla produktu leczniczego Arechin. - „Drodzy Farmaceuci, Koleżanki i Koledzy, czyć rozszerzanie się koronawirusa. -„Europejska Agencja ds. Leków informuje, ostatnie tygodnie są bardzo trudnym czasem dla 11 marca Światowa Organizacja Zdrowia - „13 marca br. Urząd Rejestracji Produktów że w chwili obecnej brak jest naukowych dowodów wszystkich zawodów medycznych. Pandemia ko- (WHO) ogłosiła stan pandemii. Minister zdrowia Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów potwierdzających związek pomiędzy ibuprofenem ronawirusa, opanowując niemal wszystkie zakątki prof. Łukasz Szumowski podał, że od dziś – w dro- Biobójczych wydał pozytywną decyzję w sprawie a pogorszeniem przebiegu choroby COVID-19.” świata, niestety nie ominęła również Polski. Wirus, dze rozporządzenia – zostanie w Polsce wprowadzo- . zmiany do pozwolenia na dopuszczenie do obrotu z którym musi zmierzyć się system ochrony zdro- ny stan zagrożenia epidemicznego zgodnie z ustawą dla produktu leczniczego Arechin (Chloroquini pho- wia to trudny do pokonania przeciwnik. Prioryte- o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób Wpis z dnia 20.03 sphas) w dawce 250 mg w postaci tabletek. tem każdego przedstawiciela zawodu medycznego zakaźnych u ludzi”. Dodano nowe wskazanie terapeutyczne: „Le- Przedstawiciele samorządów w tym czasie powinna być więc jedność oraz poczu- czenie wspomagające w zakażeniach koronawi- cie odpowiedzialności za zdrowie całego społeczeń- rusami typu beta takimi jak SARS-CoV, MERS-CoV zawodów medycznych wspólnie Wpis z dnia 14.03 stwa”. i SARS-CoV-2” oraz związanego z nim dawkowania apelują do rządu, pacjentów produktu leczniczego. Uzasadnienie zostało opar- Apel NIA do przedsiębiorców te na analizie danych pochodzących z dotychczas i środowiska lekarskiego. Wpis z dnia 27.03 opublikowanych danych klinicznych.”. w sprawie zabezpieczenia - „Przedstawiciele samorządów zawodów me- - „Jak czytamy w komunikacie producenta: Wirtualny asystent odpowie dycznych spotkali się 18 marca w formule on-li- personelu aptek. „Produkt jest wytwarzany w zakładach produkcyj- ne. Tematem rozmów było zagrożenie COVID-19. na pytania o koronawirusa. nych Adamed Pharma w Polsce i będzie dostępny dla - „W związku z sygnałami docierającymi W ocenie przedstawicieli zawodów medycznych ta pacjentów wymagających leczenia tym produktem”. - „Ministerstwo Zdrowia we współpracy z IBM do izb aptekarskich, dotyczącymi braku wdrożenia szczególnie trudna sytuacja wymaga zespołowe- działań zabezpieczających personel aptek przed ry- Polska uruchomiło wirtualnego asystenta, który do- go działania i dlatego powstała inicjatywa zwróce- stępny jest w serwisie pacjent.gov.pl. Od teraz Polacy zykiem zakażenia koronawirusem lub wdrażaniem Wpis z dnia 17.03 nia się z apelami do rządu polskiego, do pacjentów ich w sposób częściowy, Naczelna Izba Aptekarska mogą online uzyskać szybką odpowiedź na najczęś- oraz do środowiska lekarskiego. Apele będą dostęp- ciej zadawane pytania, w szczególności dotyczące wzywa do natychmiastowego: Laureat nagrody FNP rozpracował ne na wszystkich stronach izb samorządów. Zachę- zakażenia, objawów, kwarantanny, leczenia, zasad 1. Zastosowania się do wytycznych przygotowa- enzym kluczowy w walce camy do zapoznania się i prosimy o pomoc w roz- przemieszczania się, postępowania w razie zachoro- nych przez samorząd aptekarski w porozumie- powszechnianiu ich treści. Tylko razem możemy wania lub podejrzenia choroby, pracy czy wprowa- z SARS-CoV-2. pokonać zagrożenie, jakie wynika z szybkiego roz- niu z Ministerstwem Zdrowia i Głównym Inspek- dzonych w związku z epidemią aktów prawnych”. ■ toratem Sanitarnym - „Prof. Marcin Drąg z Politechniki Wrocław- przestrzeniania się koronawirusa”. 2. Udostępnienia pracownikom aptek środków skiej z zespołem rozpracował enzym, którego dzia- łanie może być kluczowe dla walki z koronawirusem ochrony osobistej i płynów dezynfekujących SARS-CoV-2. „Jeśli enzym potraktujemy jako zamek, Wpis z dnia 23.03 3. Wdrożenia procedur ograniczających liczbę to my do niego dorobiliśmy klucz” – mówi nauko- pacjentów oczekujących w izbie ekspedycyjnej wiec w rozmowie z PAP. Rozporządzenie w sprawie do koniecznego minimum, sprzedaż w wyzna- „Jest to właśnie to najważniejsze białko – ogłoszenia stanu epidemii. czonych strefach lub za pośrednictwem okienek wśród wielu zidentyfikowanych – o którym tajemni- do sprzedaży nocnej. czo mówią firmy poszukujące superszybkiego testu - „W Dzienniku Ustaw (poz.491/2020) opub- Jednocześnie przypominamy, że rozwój pan- diagnostycznego” – tak o zbadanym enzymie mówi likowano Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia demii wymaga wdrażania rozwiązań nadzwyczaj- prof. Marcin Drąg z Politechniki Wrocławskiej, laure- 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obsza- nych, których najwyższym celem jest zapobieganie at Nagrody FNP za rok 2019 w obszarze nauk che- rozprzestrzeniania się COVID-19 oraz ochrona fa- micznych i o materiałach”.

66 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 67 Barometr rynku aptecznego Barometr rynku aptecznego

Tabela 1: Wartość sprzedaży w kluczowych segmentach rynku i porównanie do roku 2019 Pacjent

Rynek apteczny Wartość sprzedaży do pacjenta Kluczowe segmenty rynku lut.20 sty.20 zmiana trend lut.20 lut.19 zmiana trend W lutym 2020 r. Rynek apteczny Leki refundowane (Rx) 1 059.9 1 108.1 -48.2 -4.4% 1 059.9 1 017.5 42.4 4.2% Leki pełnopłatne (Rx) 743.6 768.7 -25.1 -3.3% 743.6 657.6 86.0 13.1% Sprzedaż odręczna (OTC) 1 521.8 1 517.0 4.7 0.3% 1 521.8 1 356.1 165.6 12.2% statystyczną aptekę od- Całkowita sprzedaż 3 348.1 3 423.2 -75.1 -2.2% 3 348.1 3 052.0 296.0 9.7% wiedziło średnio 4 310 pa- cjentów. To o 10.8% więcej w lutym 2020 r. Tabela 2: Sprzedaż wartościowa statystycznej apteki (ceny dla pacjenta) niż w analogicznym okre- w kluczowych segmentach rynku i porównanie do roku 2019 sie 2019 r. W porównaniu do poprzedniego miesiąca Średnia sprzedaż statystycznej apteki

Kluczowe segmenty rynku lut.20 sty.20 zmiana trend lut.20 lut.19 zmiana trend liczba pacjentów spadła Leki refundowane (Rx) 76.9 80.0 -3.0 -3.8% 76.9 70.2 6.7 9.6% Leki pełnopłatne (Rx) 54.0 55.5 -1.5 -2.7% 54.0 45.4 8.6 19.0% o 1.1%. Sprzedaż odręczna (OTC) 110.4 109.5 1.0 0.9% 110.4 93.5 16.9 18.1% Średnia wartość Całkowita sprzedaż 243.0 247.0 -4.0 -1.6% 243.0 210.5 32.5 15.4% sprzedaży przypadająca Informacja dla Aptekarza Polskiego na pacjenta wyniosła w lu- Tabela 3: Średnia cena opakowania (ceny dla pacjenta) tym 2020 r. 56.4PLN i była w kluczowych segmentach rynku i porównanie do roku 2019 o 4.2% wyższa niż w lutym Statystyczna apteka Średnia cena opakowania 2019 roku (54.1 PLN). Na- Kluczowe segmenty rynku lut.20 sty.20 zmiana trend lut.20 lut.19 zmiana trend tomiast względem stycz- Leki refundowane (Rx) 29.2 28.5 0.6 2.3% 29.2 28.3 0.9 3.0% Leki pełnopłatne (Rx) 27.6 27.3 0.3 1.1% 27.6 26.0 1.6 6.0% nia 2020 (56.7 PLN) war-  wyżej niż rok wcześniej (+9,7%) Sprzedaż odręczna (OTC) 17.2 17.1 0.0 0.1% 17.2 16.1 1.0 6.4% Całkowita sprzedaż 22.0 22.0 0.1 0.3% 22.0 21.0 1.0 4.9% tość ta spadła o 0.5%. Udział refundacji Tabela 4: Średnia wartość marży (narzutu) per opakowanie w statystycznej aptece w średniej wartości sprze-  wzrost względem stycznia 2020 r. (-2.2%) w kluczowych segmentach rynku i porównanie do roku 2019 daży na pacjenta w lutym 2020 r. wyniósł 23.7% i był Statystyczna apteka Średnia marża

Kluczowe segmenty rynku lut.20 sty.20 zmiana trend lut.20 lut.19 zmiana trend niższy o 0.6 pp. w porów- Rynek apteczny w lutym 2020 r. zanotował sprzedaż na poziomie Leki refundowane (Rx) 19.1% 18.8% 0.3% 1.7% 19.1% 18.3% 0.8% 4.5% naniu do poprzedniego Leki pełnopłatne (Rx) 22.0% 20.8% 1.2% 5.6% 22.0% 20.0% 2.0% 10.0% Sprzedaż odręczna (OTC) 29.3% 29.1% 0.2% 0.8% 29.3% 31.0% -1.6% -5.2% miesiąca oraz o 1.0 pp. 3 348.1 mln PLN. Jest to więcej o 296.0 mln PLN niż w analogicz- Całkowita sprzedaż 25.1% 24.7% 0.4% 1.5% 25.1% 24.9% 0.2% 0.9% niższy niż w analogicznym nym okresie 2019 roku (+9.7%). Natomiast w porównaniu do stycz- Tabela 5: Ilość pacjentów w statystycznej aptece w kluczowych segmentach rynku okresie ubiegłego roku. i porównanie do roku 2019 Średnia zapłata pacjenta nia 2020 wartość sprzedaży spadła o 75.1 mln PLN (-2.2%). w odniesieniu do całko- Statystyczna apteka Liczba pacjentów witej ceny w lutym wyno- Kluczowe segmenty rynku lut.20 sty.20 zmiana trend lut.20 lut.19 zmiana trend Leki refundowane (Rx) 950 980 -30 -3.1% 950 770 180 23.4% siła 76.3%, w porównaniu Leki pełnopłatne (Rx) 870 890 -20.0 -2.2% 870 780 90 11.5% W porównaniu do lutego 2019 r. średnia cena była Sprzedaż odręczna (OTC) 3 530 3 540 -10 -0.3% 3 530 3 270 260 8.0% do lutego ubiegłego roku Całkowita sprzedaż 4 310 4 360 -50 -1.1% 4 310 3 890 420 10.8% Statystyczna apteka wyższa o 4.9%, a wobec poprzedniego miesiąca była wyższa o 1.4%. ■ wzrosła o 0.3%. Z monitorowanych segmentów Tabela 6: Średnia wartość refundacji i zapłata pacjenta na opakowanie W lutym 2020 r. wartość sprzedaży dla sta- PEX PharmaSequence największy procentowy wzrost cen względem po- w statystycznej aptece i porównanie do roku 2019 Materiał prasowy tystycznej apteki wyniosła 243.0 tys. PLN. Średnia przedniego roku miał miejsce w segmencie leków wartość przypadająca na aptekę była o 32.5 tys. PLN pełnopłatnych (+6.0%) i w segmencie leków sprze- Współpłacenie Średnia wartość refundacji i zapłaty pacjenta lut.20 sty.20 zmiana trend lut.20 lut.19 zmiana trend większa od wartości w analogicznym okresie po- daży odręcznej (+6.4%). Sprzedaż na pacjenta 56.4 56.7 -0.3 -0.5% 56.4 54.1 2.3 4.2% Zapłata przez pacjenta 43.0 42.9 0.2 0.4% 43.0 40.7 2.3 5.6% przedniego roku. W porównaniu do stycznia 2020 Dopłata refundatora 13.4 13.8 -0.4 -3.1% 13.4 13.4 0.0 -0.2% wartość sprzedaży statystycznej apteki zmniejszyła Zapłata przez pacjenta % 76.3% 75.7% 0.6% 0.8% 76.3% 75.3% 1.0% 1.4% Marża apteczna w lutym wyniosła 25.1% Dopłata refundatora % 23.7% 24.3% -0.6% -2.6% 23.7% 24.7% -1.0% -4.2% się o 4.0 tys. PLN. i wzrosła o 0.9% w porównaniu z analogicznym Średnia cena* produktów sprzedawanych okresem poprzedniego roku. Względem stycznia *Obliczona średnia cena odnosi się do produktów skategoryzowanych i uwzględnionych w bazie danych aptecznych PEX PharmaSequence i Kamsoft (Omni- w aptekach w lutym 2020 r. wyniosła 22.0 PLN. 2020 marża zwiększyła się o 0.4 pp. bus) – stanowią 97% obrotu aptecznego. Przy obliczeniu ceny transakcje są klasyfikowana na podstawie kategorii odpłatności zarejestrowanej w programie aptecznym podczas sprzedaży produktu.

68 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 69 Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku P – Leki przeciwpasożytnicze, środki owadobójcze i odstraszające 1 1 R – Układ oddechowy 21 58 S – Narządy zmysłów 15 60 BEZPŁATNE LEKI DLA SENIORÓW V – Preparaty różne 0 0 Suma 146 692

Tabela 2a. Podział marek produktów leczniczych w klasie A według drugiego poziomu klasyfikacji ATC (16 OD 1 MARCA 2020 WEDŁUG klas). Marki Substancje A – Przewód pokarmowy i metabolizm produktów czynne/skład KLASYFIKACJI ATC/WHO leczniczych A01 – Preparaty stomatologiczne 0 0 Obowiązujący od 1 marca 2020 wykaz bezpłatnych leków dla seniorów (Dz. Urz. MZ poz. 11/2020) liczy A02 – Preparaty stosowane w zaburzeniach związanych z nadkwaśnością 0 0 2048 pozycje. Poniżej przedstawiono ten wykaz z podziałem według klasyfikacji ATC/WHO, uwzględniając A03 – Leki stosowane w czynnościowych zaburzeniach żołądkowo-jelitowych 0 0 tylko substancje czynne i ich zestawienia w produktach złożonych (146) i liczbę oraz nazwy marek leków A04 – Leki przeciw wymiotom i nudnościom 0 0 (692), pomijając postaci, dawki, opakowania oraz wskazania z wykazu aptecznego, na podstawie których A05 – Leczenie chorób dróg zółciowych i wątroby 0 0 lek przysługuje seniorom bezpłatnie. Aktualny wykaz przedstawiono porównawczo z wykazem sprzed 3 lat A06 – Środki przeciw zaparciom 0 0 (Dz. Urz. MZ poz. 17/2017), który liczył 1264 pozycje i zawierał 87 substancji czynnych i 471 marek leków A07 – Leki przeciwbiegunkowe, leki o działaniu przeciwzapalnym/ 2 6 (http://www.aptekarzpolski.pl/2017/03/bezplatne-leki-dla-seniorow-od-1-marca-2017-wedlug-klasyfikacji- przeciwzakaźnym stosowane w chorobach jelit atcwho/ ), co oznacza przyrost o 59 substancji czynnych lub ich zestawień oraz o 221 marek leków, przy A08 – Środki do leczenia otyłości, z wyłączeniem produktów dietetycznych 0 0 czym: A09 – Środki poprawiające trawienie, włączając enzymy 0 0 - substancje czynne i marki leków dodane do wykazu obowiązującego od 1 marca 2017 podano czcionką A10 – Leki stosowane w cukrzycy pogrubioną; dodatkowo dopisane do wykazu substancje czynne i ich klasy ATC podświetlono na 10 62 zielono; A11 – Witaminy 0 0 - substancje czynne i marki leków usunięte z wykazu obowiązującego od 1 marca 2017 podano kursywą A12 – Preparaty minerałów 0 0 i czcionką przekreśloną; dodatkowo skreślone z wykazu substancje czynne i ich klasy ATC A13 – Środki wzmacniające 0 0 podświetlono na żółto. A14 – Środki anaboliczne do stosowania ogólnego 0 0 Dopisanie substancji czynnych i marek produktów leczniczych do wykazu bezpłatnych leków dla seniorów A15 – Środki zwiększające apetyt 0 0 wynika z wpisania ich do refundacyjnego wykazu aptecznego i/lub z decyzji o objęciu ich wykazem dla A16 – Pozostałe produkty działające na przewód pokarmowy i metabolizm 0 0 seniorów. Suma 12 68 Usunięcie substancji czynnych i marek produktów leczniczych z wykazu bezpłatnych leków dla seniorów wynika ze skreślenia tych leków z Rejestru (skrócenie okresu ważności pozwolenia lub brak przedłużenia Tabela 2b. Podział marek produktów leczniczych w klasie A według czwartego poziomu klasyfikacji ATC rejestracji) i/lub z refundacyjnego wykazu aptecznego. Liczba marek Usunięcie z wykazu lub dopisanie do wykazu obejmuje także porejestracyjne zmiany nazw produktów Substancja ATC4 produktów Marki produktów leczniczych leczniczych. czynna/skład leczniczych

Tabela 1. Liczba marek produktów leczniczych według pierwszego poziomu klasyfikacji ATC (14 klas). A07EC Mesalazine 4 Asamax, Crohnax, Pentasa, Salofalk Marki A07EC Sulfasalazine 2 Salazopyrin EN, Sulfasalazin EN Krka/Sulfasalazin Krka Substancje Klasa ATC produktów Actrapid Penfill, Insuman Rapid, Gensulin R, Humulin R, Insuman czynne/skład A10AB Insulin 6 leczniczych Rapid, Polhumin R A – Przewód pokarmowy i metabolizm 12 68 A10AB Insulin aspart 2 Fiasp, Novorapid Penfill B – Krew i układ krwiotwórczy 10 26 C – Układ sercowo-naczyniowy 54 306 A10AB Insulin glulisine 1 Apidra D – Leki stosowane w dermatologii 0 0 A10AB Insulin lispro 3 Insulin Lispro Sanofi, Humalog, Liprolog G – Układ moczowo-płciowy i hormony płciowe 4 43 Gensulin N, Humulin N, Insulatard Penfill, Insuman Basal, Polhumin – Leki hormonalne działające ogólnie, z wyłączeniem hormonów płciowych A10AC Insulin 5 H 2 3 N i insulin J – Leki przeciwzakaźne działające ogólnie Gensulin M, Humulin M, Insuman Comb, Mixtard Penfill, 1 1 A10AD Insulin 5

L – Leki przeciwnowotworowe i wpływające na układ odpornościowy 2 8 Polhumin Mix M – Układ mięśniowo-szkieletowy 3 9 A10AD Insulin aspart 1 Novomix Penfill ► N – Układ nerwowy 21 109

70 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 71 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Tabela 4a. Podział marek produktów leczniczych w klasie C według drugiego poziomu klasyfikacji A10AD Insulin lispro 1 Humalog Mix ATC (9 klas). Marki A10AE Insulin detemir 1 Levemir Penfill Substancje C – Układ sercowo-naczyniowy produktów czynne/skład A10AE Insulin glargine 3 Abasaglar, Lantus, Toujeo leczniczych Avamina, Etform, Formetic, Glucophage, Metfogamma, Metformax, C01 – Leki stosowane w chorobach serca 0 0 A10BA Metformin 11 Metformin Bluefish, Metformin Galena, Metifor, Siofor,Symformin C02 – Leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi 1 13 Clazicon, Diabrezide, Diagen, Diaprel MR, Diazidan, Gliclada, C03 – Leki moczopędne 4 19 A10BB Gliclazide 12 Gliclastad, Gliclazide Zentiva, Glikuron, Oziclide MR, Salson, C04 – Leki rozszerzające naczynia obwodowe 0 0 Symazide MR C05 – Środki ochraniające naczynia 0 0 b Amaryl, Diaril, Glibetic, Glidiamid, GlimeHexal, Glimepiride C07 – Leki blokujące receptory -adrenergiczne 8 39 A10BB Glimepiride 10 Aurovitas, Glimepiride Genoptim, Glimorion, Glitoprel, Symglic C08 – Blokery kanału wapniowego 4 24 C09 – Leki działające na układ renina-angiotensyna A10BB Glipizide 1 Glipizide BP 29 141 C10 – Środki wpływające na stężenie lipidów 8 70 Suma 12 68 68 Suma 54 306

Tabela 3a. Podział marek produktów leczniczych w klasie B według drugiego poziomu klasyfikacji ATC Tabela 4b. Podział marek produktów leczniczych w klasie C według czwartego poziomu klasyfikacji ATC (5 klas). Liczba Substancje Marki produktów Substancja czynna/ marek B – Krew i układ krwiotwórczy ATC4 Marki produktów leczniczych czynne/skład leczniczych skład produktów B01 – Leki przeciwzakrzepowe 10 26 leczniczych B02 – Leki przeciwkrwotoczne 0 0 C02AC Clonidine 1 Iporel B03 – Preparaty stosowane w niedokrwistości 0 0 Adadox, Apo-Doxan, Cardura XL, Doxagen, Doxalong, Doxanorm, B05 – Substytuty krwi i płyny do wlewów 0 0 C02CA Doxazosin 13 Doxar, Doxazosin Aurovitas, Doxazosin Genoptim, Doxonex, B06 – Inne środki hematologiczne 0 0 Doxorion, Dozox, Kamiren, Zoxon Suma 10 26 C03BA Clopamide 1 Clopamid VP Tabela 3b. Podział marek produktów leczniczych w klasie B według czwartego poziomu klasyfikacji ATC Diuresin SR, Indapamide Krka, Indapamide SR, Indapamide SR Genoptim, Indapamide SR Mercapharm, Indapamidum 123ratio, Liczba marek C03BA Indapamide 13 Substancja Indapen, Indapres, Indix SR, Ipres Long, Ivipamid, Opamid, Rawel ATC4 produktów Marki produktów leczniczych czynna/skład SR, Symapamid SR, Tertensif SR leczniczych C03DA Spironolactone 4 Finospir, Ismian, Spironol, Verospiron B01AA Acenocoumarol 1 Acenocumarol WZF Amiloride + C03EA 1 Tialorid B01AA Warfarin 1 Warfin hydrochlorothiazide B01AB Dalteparin 1 Fragmin C07AA Propranolol 2 Propranolol Accord, Propranolol WZF B01AB Enoxaparin 3 Clexane, Losmina, Neoparin C07AA Sotalol 3 Biosotal, Sotahexal, Sotalol Aurovitas B01AB Nadroparin 2 Fraxiparine, Fraxodi C07AB Acebutolol 2 Acebutolol Aurovitas, Sectral Agregex, Areplex, Carder, Clopidix, Clopidogrel Apotex, C07AB Atenolol 1 Atenolol Sanofi Clopidogrel Bluefish, Clopidogrel Genoptim, Clopidogrel Krka, B01AC Clopidogrel 12 Bicardef, Bisoprolol Actavis, Bisoprolol Genoptim, Bisoprolol Clopidogrel Teva, Grepid, Pegorel, Plavocorin, Trombex, Vixam, C07AB Bisoprolol 8 Zyllt VP, Bisoratio, Corectin, Coronal, Sobycor B01AC Ticlopidine 3 Aclotin, Apo-Clodin, Iclopid, Ifapidin C07AB Metoprolol 1 Metocard Dabigatran Daneb, Ebivol, Ivineb, Nebicard, Nebilenin, Nebilet, Nebinad, B01AE 1 Pradaxa etexilate C07AB Nebivolol 13 Nebispes, NebivoLek, Nebivolol Aurovitas, Nebivolol Genoptim, Nebivor, Nedal B01AF Apixaban 1 Eliquis Atram, Avedol, Carvedilol Genoptim, Carvedilol-Ratiopharm,

B01AF Rivaroxaban 1 Xarelto C07AG Carvedilol 9 Carvedilolum 123ratio, Carvetrend, Coryol, Dilatrend, Hypoten, ► Suma 10 26 26 Symtrend, Vivacor

72 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 73 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Adipine, Agen, Aldan, Almiden, Alneta, Amlaxopin, Amlodipine Actelsar, Micardis, Polsart, Pritor, Telmabax, Telmisartan Aurobindo, Amlodipine Aurovitas, Amlodipine Bluefish, Apotex, Telmisartan Bluefish, Telmisartan Egis, Telmisartan C08CA Amlodipine 19 Amlodipinum 123ratio, Amlomyl, Amlonor, Amlopin, Amlozek, Apo- C09CA Telmisartan 17 Genoptim, Telmisartan Mylan, Telmisartan Orion, Telmisartan Amlo, Cardilopin, Damloc, Finamlox, Normodipine, Tenox, Vilpin Sandoz, Telmisartanum 123ratio, Telmix, Telmizek, Tezeo, Tolura, Zanacodar C08CA Felodipine 1 Plendil Apo-Valsart, Avasart, Awalone, Axudan, Bespres, Diovan, Dipper- C08CA Lacidipine 3 Lacipil, Lacydyna, Lapixen Mono, Ivisart, Nortivan, Tensart, Valorion, Valsacor, Valsargen, Amlodipine + C09CA Valsartan 16 Valsartan 123ratio, Valsartan Aurobindo, Valsartan Aurovitas, C08GA 1 Tertens-AM indapamide Valsartan Genoptim, Valsotens, Valtap, Valzek, Vanatex, Walsartan Krka C09AA Benazepril 1 Lotensin Candesartan + Candepres HCT, Candesartan + HCT Genoptim, Candesartan + C09DA 4 C09AA Cilazapril 2 Cazaprol, Cilan hydrochlorothiazide Hydrochlorothiazide Vitama, Carzap HCT, Karbicombi C09AA Enalapril 1 Enarenal Hyzaar/Hyzaar Forte, Loreblok HCT, Lorista H/HD/HL, Losacor Losartan + HCT, Losartan + HCT Genoptim, Losartan HCT Bluefish, C09AA Imidapril 1 Tanatril C09DA 8 hydrochlorothiazide Losartan Hydrochlorotiazyd Krka, Lozap HCT, Presartan H, Xartan C09AA Lisinopril 4 LisiHexal, Lisinoratio, Lisiprol, Ranopril HCT C09AA Perindopril 4 Erbugen, Prenessa, Prestarium, Vidotin Actelsar HCT, Gisartan, MicardisPlus, Polsart Plus, PritorPlus, Telmisartan + Telhyd, Telmidon, Telmisartan + HCT Genoptim, Telmisartan/ C09AA Quinapril 3 Accupro, Acurenal, Pulsaren C09DA 12 hydrochlorothiazide Hydrochlorothiazide Billev, Telmisartan/Hydrochlorothiazide Egis, Ampril, Apo-Rami, Axtil, Ivipril, Piramil, Polpril, Ramicor, Telmizek HCT, Tezeo HCT, Tolucombi, Zanacodar Combi C09AA Ramipril 13 Ramipril Aurovitas, Ramipril Billev, Ramistad, Ramve, Tritace, Vivace Apovalsart HCT, Awalten, Axudan HCT, Co-Bespres, Co-Diovan, Co-Dipper, Co-Nortivan, Co-Valsacor, Tensart HCT, Valsartan Valsartan + Cilazapril + C09DA 10 + HCT Genoptim, Valsartan + Hydrochlorothiazide Aurobindo, C09BA 1 Casacombi hydrochlorothiazide hydrochlorothiazide Valsartan + Hydrochlorothiazide Krka, Valsartan HCT Mylan, Valsotens HCT, Valtap HCT, Vanatex HCT Lisinopril + C09BA 1 Lisiprol HCT hydrochlorothiazide Losartan + C09DB 1 Alortia amlodipine Perindoril + Co-Prenessa, Indix Combi, Noliprel Bi‑Forte/Noliprel Forte, C09BA 4 indapamide Tertensif Bi-Kombi/Tertensif Kombi Telmisartan + C09DB 1 Teldipin Ramipril + amlodipine C09BA 2 Ampril HD/Ampril HL, Tritace Comb hydrochlorothiazide Valsartan + C09DB 1 Dipperam Lisinoril + amlodipine C09BB 1 Dironorm amlodipine Apo-Atorva, Atoris, Atorvagen, Atorvastatin Aurovitas, Atorvastatin Bluefish, Atorvastatin Perindopril + Atorvastatin Bluefish AB, C09BB 4 Amlessa, Co-Prestarium, Prestozek Combi, Vilpin Combi C10AA Atorvastatin Genoptim, Atorvastatin Vitama, Atorvastatinum 123ratio, amlodipine 19 Atorvasterol, Atorvox, Atractin, Atrox, Corator, Lambrinex, Larus, Ramipril + Olvastim, Pharmastatin, Storvas CRT, Torvacard, Torvalipin, Tulip C09BB 4 Egiramlon, Ramizek Combi, Rimal, Sumilar amlodipine C10AA Lovastatin 3 Liprox, Lovasterol, Lovastin Ramipril + C09BB 1 Delmuno Astrium, Crosuvo, Ridlip, Romazic, Rosugen, Rosutrox, felodipine C10AA Rosuvastatin 10 Roswera, Suvardio, Zahron, Zaranta Atacand, Candepres, Candesartan Genoptim, Carzap, Kandesar, C09CA Candesartan 8 Kangen, Karbis, Ranacand Apo-Simva, Simcovas, Simorion, Simratio, Simvacard, Simvachol, Simvacor, Simvagamma, Simvagen, SimvaHexal, Simvastatin C09CA Eprosartan 1 Teveten C10AA Simvastatin 19 Aurovitas, Simvastatin Bluefish, Simvastatin Genoptim, Simvastatin Krka, Simvastatinum Accord, Simvasterol, Sistat, C09CA Irbesartan 2 Ifirmasta, Irbesartan Aurovitas, Irprestan Vasilip, Vastan, Ximve, Zocor Apo-Lozart, Cozaar, Lakea, Loreblok, Lorista, Losacor, Losagen, C10AB Ciprofibrate 1 Lipanor Losartan Bluefish, Losartan Genoptim, Losartan Krka, C09CA Losartan 13 Losartanum 123ratio, Losartic, Lozap, Presartan, Rasoltan, C10AB Fenofibrate 5 Apo-Feno, Biofibrat, Fenardin, Grofibrat, Lipanthyl Xartan, Zeprez

Esetin, Etibax, Ezehron, Ezen, Ezetimibe Mylan, Ezetrol, C10AX Ezetimibe 10 ► Ezoleta, Ezolip, Lipegis, Mizetib, Symezet

74 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 75 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Atorvastatin + Tabela 6b. Podział marek produktów leczniczych w klasie H według czwartego poziomu klasyfikacji ATC C10BA 1 Atozet ezetimibe Liczba marek ATC4 Substancja czynna/skład Marki produktów leczniczych Rosuvastatin + produktów leczniczych C10BA 3 Coroswera, Ezehron Duo, Suvardio Plus ezetimibe H03AA Levothyroxine sodium 2 Euthyrox N, Letrox Suma 54 306 306 H04AA Glucagon 1 GlucaGen HypoKit Suma 2 3 3 W klasie D (leki stosowane w dermatologii) wykaz bezpłatnych leków dla seniorów nie zawiera żadnej substancji czynnej. Tabela 7a. Podział marek produktów leczniczych w klasie J według drugiego poziomu klasyfikacji ATC Tabela 5a. Podział marek produktów leczniczych w klasie G według drugiego poziomu klasyfikacji ATC (6 klas). (4 klasy). Marki Substancje J – Leki przeciwzakaźne działające ogólnie produktów Marki czynne/skład Substancje leczniczych G – Układ moczowo-płciowy i hormony płciowe produktów czynne/skład leczniczych J01 – Leki przeciwbakteryjne działające ogólnie 1 1 – Leki przeciwgrzybicze działające ogólnie G01 – Ginekologiczne leki przeciwzakaźne i antyseptyczne 0 0 J02 0 0 – Leki przeciwprątkowe G02 – Inne preparaty ginekologiczne 0 0 J04 0 0 – Leki przeciwwirusowe działające ogólnie G03 – Hormony płciowe i środki wpływające na czynność układu płciowego 0 0 J05 0 0 – Surowice odpornościowe i immunoglobuliny G04 – Leki urologiczne 4 43 J06 0 0 – Szczepionki Suma 4 43 J07 0 0 Suma 1 1 Tabela 5b. Podział marek produktów leczniczych w klasie G według czwartego poziomu klasyfikacji ATC Tabela 7b. Podział marek produktów leczniczych w klasie J według czwartego poziomu klasyfikacji ATC Liczba Liczba marek Substancja marek ATC4 Substancja czynna/skład Marki produktów leczniczych ATC4 Marki produktów leczniczych produktów leczniczych czynna/skład produktów leczniczych J01GB Gentamicin 1 Gentamicin Krka G04CA Alfuzosin 5 Alfabax, Alfurion, Alfuzostad, Alugen, Dalfaz SR/Dalfaz Uno Suma 1 1 1 Adatam, Apo-Tamis, Bazetham Retard, Fokusin, Omnic/Omnic Ocas, Omsal, Prostamnic, Ranlosin, Symlosin SR, TamisPras, Tabela 8a. Podział marek produktów leczniczych w klasie L według drugiego poziomu klasyfikacji ATC (4 G04CA Tamsulosin 16 Tamoptim, Tamsudil, Tamsugen, Tanyz/Tanyz Eras, Uprox/ klasy). Uprox XR, Urostad Marki Substancje G04CA Terazosin Hytrin, Kornam L – Leki przeciwnowotworowe i wpływające na układ odpornościowy produktów 2 czynne/skład leczniczych Adaster, Androster, Antiprost, Apo-Fina, FinaGen, Finahit, L01 – Leki przeciwnowotworowe 0 0 Finamef, Finaran, Finaster, Finasterid Stada, Finasteridum G04CB Finasteride 20 Bluefish, Finiprost, Finpros, Finxta, Hyplafin, Penester, Proscar, L02 – Leczenie związane z wydzielaniem wewnętrznym 0 0 Symasteride, Uronezyr, Zasterid L03 – Środki pobudzające układ odpornościowy 0 0 L04 – Leki hamujące układ odpornościowy Suma 4 43 43 2 8 Suma 2 8 Tabela 6a. Podział marek produktów leczniczych w klasie H według drugiego poziomu klasyfikacji ATC Tabela 8b. Podział marek produktów leczniczych w klasie L według czwartego poziomu klasyfikacji ATC (5 klas). Liczba marek Marki Substancja H – Leki hormonalne działające ogólnie, z wyłączeniem hormonów płciowych Substancje produktów ATC4 produktów Marki produktów leczniczych i insulin czynne/skład czynna/skład leczniczych leczniczych H01 – Hormony przysadki i podwzgórza oraz ich analogi 0 0 Arava, Leflunomid Bluefish, Leflunomide medac, L04AA Leflunomide 4 H02 – Kortykosteroidy działające ogólnie 0 0 Leflunomide Sandoz

H03 – Leki stosowane w chorobach tarczycy 1 2 L04AX Methotrexate 4 Ebetrexat, Metex, Methofill/Methofill SD, Namaxir H04 – Hormony trzustki ► 1 1 Suma 2 8 8 H05 – Homeostaza wapnia 0 0 Suma 2 3

76 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 77 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Tabela 9a. Podział marek produktów leczniczych w klasie M według drugiego poziomu klasyfikacji ATC Benserazide + N04BA 1 Madopar/Madopar HBS (6 klas). levodopa Marki Carbidopa + Substancje N04BA Nakom/Nakom Mite, Sinemet CR M – Układ mięśniowo-szkieletowy produktów 2 czynne/skład levodopa leczniczych N04BB Amantadine 1 Viregyt-K M01 – Leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne 0 0 M02 – Leki stosowane miejscowo w bólach stawów i mięśni 0 0 N04BC Piribedil 1 Pronoran M03 – Środki zwiotczające mięśnie 0 0 N04BC Pramipexole 1 Hitoff, Oprymea M04 – Leki przeciw dnie moczanowej 0 0 Aparxon PR, ApoRopin, Aropilo/Aropilo SR, – Leki stosowane w chorobach kości M05 3 9 N04BC Ropinirole 10 Ceurolex SR, Nironovo SR, Polpix SR, Repirol SR, M09 – Inne leki stosowane w chorobach układu mięśniowo-szkieletowego 0 0 Requip/Requip-Modutab, Rolpryna SR, Ropodrin Suma 3 9 N04BD Selegiline 2 Segan, Selgres Tabela 9b. Podział marek produktów leczniczych w klasie M według czwartego poziomu klasyfikacji ATC N05BE Buspirone 1 Spamilan Substancja Liczba marek Andepin, Bioxetin, Deprexetin, Fluoksetyna Egis, ATC4 Marki produktów leczniczych czynna/skład produktów leczniczych N06AB Fluoxetine 7 Fluoxetin Polpharma, Fluoxetine Aurovitas, Fluxemed, Seronil Alendran, Alendrogen, Alendronat Bluefish, M05BA Alendronic acid 7 Alendronate Arrow, Alendronic Acid Genoptim, N06AB Fluvoxamine 1 Fevarin Ostemax Comfort, Ostenil, Ostolek, Sedron Arketis, Parogen, Paroxetine Aurobindo, Paroxetine M05BA Risedronic acid 1 Risendros N06AB Paroxetine 8 Aurovitas, Paroxetine Vitama, Paroxinor, Paxtin, Rexetin, Xetanor M05BX Denosumab 1 Prolia ApoSerta, Asentra, Asertin, Miravil, Sastium, Suma 3 9 9 Sertagen, Sertralina Krka, Sertraline Aurobindo, N06AB Sertraline 14 Sertraline Aurovitas, Sertranorm, Setaloft, Tabela 10a. Podział marek produktów leczniczych w klasie N według drugiego poziomu klasyfikacji ATC Stimuloton, Zoloft, Zotral (7 klas). N06AG Moclobemide 3 Aurorix, Mobemid, Moklar Marki Substancje N06AX Mianserin 4 Deprexolet, Lerivon, Miansec, Miansegen N – Układ nerwowy produktów czynne/skład leczniczych N06AX Trazodone 1 Trittico CR N01 – Środki znieczulające 0 0 Alventa, Axyven, Efectin ER, Efevelon SR, Faxigen N02 – Leki przeciwbólowe 1 5 XL, Faxolet ER, Lafactin, Olwexya, Oriven, Prefaxine, N06AX Venlafaxine 14 N03 – Leki przeciwpadaczkowe 2 10 Symfaxin ER, Velafax, Velaxin ER, Venlafaxine N04 – Leki przeciw chorobie Parkinsona 7 18 Bluefish XL, Venlectine N05 – Leki psychotropowe 1 1 Apo-Doperil, Cogiton, Donecept, Donectil/Donectil N06 – Psychoanaleptyki 10 75 ODT, Donepesan, Donepestan, Donepex, Donepezil N07 – Inne leki wpływające na układ nerwowy 0 0 N06DA Donepezil 14 Bluefish, Donepezil Hydrochloride Accord, Donepezil Polfarmex, Doneprion, Donestad, Donesyn, Pamigen, Suma 21 109 Ricordo, Symepezil, Yasnal/Yasnal Q-Tab

Tabela 10b. Podział marek produktów leczniczych w klasie N według czwartego poziomu klasyfikacji ATC Evertas, Exelon, Nimvastid, Ristidic, Rivaldo, Rivastigmin NeuroPharma, Rivastigmin Orion, N06DA Rivastigmine 9 Rivastigmine Actavis, Rivastigmine Mylan, Substancja Liczba marek Rivastigmine Teva, Rywastygmina Apotex, Symelon

ATC4 Marki produktów leczniczych czynna/skład produktów leczniczych ► Suma 21 109 109

Accordeon, OxyContin, Oxydolor, Reltebon, N02AA Oxycodone 5 Xancodal Gabacol, Gabagamma, Gabapentin Aurovitas, N03AX Gabapentin 7 Gabapentin Teva, Neuran, Neurontin, Symleptic N03AX Pregabalin 3 Lyrica, Naxalgan, Pregabalin Sandoz

78 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 79 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Tabela 11a. Podział marek produktów leczniczych w klasie P według drugiego poziomu klasyfikacji ATC AirFluSal Forspiro, Asaris, Comboterol, Salflumix Salmeterol + (3 klasy). R03AK 7 Easyhaler, Salmex, Seretide/Seretide Dysk, fluticasone Symflusal Marki Substancje P – Leki przeciwpasożytnicze, środki owadobójcze i odstraszające produktów Fenoterol + czynne/skład R03AL 1 Berodual/Berodual N leczniczych ipratropium bromide P01 – Leki stosowane przeciw pierwotniakom 1 1 Formoterol + P02 – Leki przeciwrobacze 0 0 glycopyrronium – Leki przeciw pasożytom zewnętrznym, łącznie z lekami R03AL 1 Trimbow P03 0 0 bromide + przeciwświerzbowymi, środkami owadobójczymi i odstraszającymi beclometazone Suma 1 1 Indacaterol + R03AL glycopyrronium 1 Ultibro Breezhaler Tabela 11b. Podział marek produktów leczniczych w klasie P według czwartego poziomu bromide klasyfikacji ATC Olodaterol + Liczba marek R03AL 1 Spiolto Respimat Substancja tiotropium bromide ATC4 produktów Marki produktów leczniczych czynna/skład leczniczych Vilanterol + R03AL umeclidinium 1 Anoro Ellipta P01BA Chloroquine 1 Arechin bromide Suma 1 1 1 BDS N, Benodil, Budelin Novolizer, Budesonide Easyhaler, Budezonid Lek-AM, Budiair, Budixon Neb, R03BA Budesonide 11 Tabela 12a. Podział marek produktów leczniczych w klasie R według drugiego poziomu klasyfikacji ATC Miflonide Breezhaler, Nebbud, Pulmicort/Pulmicort (6 klas). Turbuhaler, Ribuspir Marki R03BA Ciclesonide 1 Alvesco Substancje R – Układ oddechowy produktów czynne/skład R03BA Fluticasone 2 Flixotide/Flixotide Dysk, Flutixon leczniczych R01 – Preparaty stosowane w chorobach nosa 0 0 R03BA Mometasone 1 Asmanex Twisthaler R02 – Preparaty stosowane w chorobach gardła 0 0 Glycopyrronium R03BB 1 Seebri Breezhaler R03 – Leki stosowane w obturacyjnych chorobach dróg oddechowych 21 58 bromide R05 – Preparaty stosowane w kaszlu i przeziębieniach 0 0 Ipratropium R03BB 2 Atrodil, Atrovent/Atrovent N R06 – Leki przeciwhistaminowe działające ogólnie 0 0 bromide R07 – Inne preparaty działające na układ oddechowy 0 0 R03BB Tiotropium bromide 3 Braltus, Spiriva/Spiriva Respimat, Srivasso Suma 21 58 Umeclidinium R03BB 1 Incruse Ellipta bromide Tabela 12b. Podział marek produktów leczniczych w klasie R według czwartego poziomu klasyfikacji ATC R03DA Theophylline 3 Euphyllin long, Theospirex retard, Theovent Liczba marek Substancja czynna/ ATC4 produktów Marki produktów leczniczych Suma 21 58 58 skład leczniczych R03AC Fenoterol 1 Berotec N Tabela 13a. Podział marek produktów leczniczych w klasie S według drugiego poziomu klasyfikacji ATC (3 klasy). Atimos, Foradil, Foramed, Forastmin, Formoterol R03AC Formoterol 8 Easyhaler, Oxis Turbuhaler, Oxodil PPH, Zafiron Marki Substancje S – Narządy zmysłów produktów R03AC Indacaterol Onbrez Breezhaler czynne/skład 1 leczniczych R03AC Salbutamol 4 Aspulmo, Buventol Easyhaler, Sabumalin, Ventolin S01 – Leki oftalmologiczne 15 60 R03AC Salmeterol 3 Pulmoterol, Pulveril, Serevent/Serevent Dysk S02 – Leki otologiczne 0 0

S03 – Preparaty oftalmologiczne i otologiczne 0 0 Formoterol + ► R03AK 1 Fostex Suma beclometazone 15 60 Formoterol + Airbufo Forspiro, Bufomix Easyhaler, DuoResp R03AK 4 budesonide Spiromax, Symbicort/Symbicort Turbuhaler

80 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 81 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Tabela 13b. Podział marek produktów leczniczych w klasie S według czwartego poziomu klasyfikacji ATC Nowe rejestracje PL

Liczba Substancja marek ATC4 Marki produktów leczniczych czynna/skład produktów leczniczych Luty 2020 S01AA Gentamicin 1 Gentamicin WZF Alphagan, Biprolast, Briglau Free/Briglau PPH, Brymont, Luxfen, S01EA Brimonidine 5 Oculobrim W lutym 2020 r. Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, S01EB Pilocarpine Pilocarpinum WZF 1 Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych wydał 40 pozwo- S01EC Brinzolamide 3 Azopt, Brinzolamide Genoptim, Brinzolamide Sandoz, Optilamid leń na dopuszczenie produktów leczniczych do obrotu w Polsce. Dolopt, Dorzolamid Stada, Dorzolamide Genoptim, Dorzoma Mono, Pozwolenia dla nowych produktów leczniczych obejmują 18 jed- S01EC Dorzolamide 8 Dorzostill, Dropzol, Nodofree, Nodom, Oftidor, Rozalin, Trusopt, nostek klasyfikacyjnych na 5. poziomie klasyfikacji ATC (substan- Vizidor cja czynna/skład). Produkty omówiono na tle wcześniejszych reje- S01ED Betaxolol 2 Betoptic S, Optibetol stracji i produktów obecnych już na rynku, w ramach poszczególnych klas ATC/WHO oraz substancji czynnej lub składu preparatu, pomijając szczegóły (postaci, dawki, opakowania, S01ED Timolol 2 Cusimolol, Oftensin kategorie dostępności, numery pozwoleń, Globalne Numery Jednostki Handlowej – GTIN Timolol + S01ED 2 Bimaroz Duo, Ganfort [Global Trade Item Number]), które można znaleźć w internetowym Biuletynie Informacji bimatoprost Publicznej Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Timolol + S01ED 1 Combigan Biobójczych (http://bip.urpl.gov.pl/pl/biuletyny-i-wykazy/produkty-lecznicze/2020 ) – „Wy- brimonidine kaz Produktów Leczniczych, które uzyskały pozwolenie na dopuszczenie do obrotu w lu- Cosopt, Dolopt Plus, Dorzolamide + Timolol Genoptim, Dropzol Tim, Timolol + tym 2020 r.” został opublikowany przez Urząd 10 marca 2020. S01ED 7 Nodofree Combi, Nodom Combi, Oftidorix, Rozacom, Tymolamid, dorzolamide Vizidor Duo Latacom, Latanoprost Timolol Genoptim, Latanoprost+Timolol Timolol + A – PRZEWÓD POKARMOWY I METABOLIZM wadzonego wcześniej preparatu Anacard Medica S01ED 5 Stada, Polprost Plus, Tilaprox, Timlatan, Timprost, Xalacom, latanoprost Xaloptic Combi A10 – Leki stosowane w cukrzycy; A10B Protect w dawce 75 mg. Zarejestrowano w tej klasie Timolol + – Leki obniżające poziom glukozy we krwi, 19 marek preparatów kwasu acetylosalicylowego. S01ED 3 Duotrav, Rozaduo, Travoprost+Timolol Genoptim travoprost z wyłączeniem insulin; A10BH – Inhibitory Na rynek wprowadzono 12 marek: Acard (Polfa Bimakolan, Bimaroz, Bimatoprost Genoptim, Bimican, Bimifree, peptydazy dipeptydylowej IV (DPP-4) Warszawa), Acesan (Sun-Farm), Aspirin Cardio S01EE Bimatoprost 7 Lumigan, Treprovist, Vizibim Sitagliptin: Sigletic (Polpharma) i Sitagliptin Me- (Bayer; lek wprowadzony wcześniej pod nazwą Akistan, Latalux, Latanoprost Arrow, Latanoprost Genoptim, dana (Medana Pharma) to odpowiednio 10. i 11. Aspirin Protect 100), Encopirin Cardio 81 (Medi- S01EE Latanoprost 9 Latanoprost Stada, Latanost, Monoprost, Polprost, Rozaprost/ zarejestrowana marka sitagliptyny. Do sprzedaży cofarma), Polocard (Pfizer), Proficar (Adamed), od Rozaprost Mono, Vizilatan, Xalatan, Xaloptic/Xaloptic Free wprowadzono 2 marki: od czerwca 2010 Xelevia stycznia 2016 Cardiopirin (PharmaSwiss; lek za- S01EE Tafluprost 1 Taflotan (Merck Sharp & Dohme) i od października 2014 rejestrowany pierwotnie pod nazwą Vasopirin), od Bondulc, Lytrescio, Rozatrav, Travatan, Travoprost Genoptim, S01EE Travoprost 4 Ristaben (Merck Sharp & Dohme). marca 2016 Anacard Medica Protect (Hasco-Lek; Vizitrav Nie pojawiły się jeszcze na rynku: DPPSITA (Teva), lek wprowadzony od listopada 2013 pod pierwotną Suma 15 60 60 Januvia (Merck Sharp & Dohme), Jolistol (Prote- nazwą Hascopiryn Cardio, a następnie pod nazwą rapia), Sitagliptin Adamed, Sitagliptin Polpharma, Anacard Protect), od sierpnia 2016 Lecardi (Espe- W klasie V (preparaty różne) wykaz bezpłatnych leków dla seniorów nie zawiera żadnej Sitagliptin Teva, Tesavel (Merck Sharp & Dohme). fa), od października 2016 Alepton (G.L. Pharma), substancji czynnej. od maja 2017 Abrea (Krka), od lutego 2019 Aspi- 2020-03-25 B – KREW I UKŁAD KRWIOTWÓRCZY cont (Vitama; lek w dawce 75 mg zarejestrowany Źródła: - nomenklatura nazw substancji czynnych oraz klasyfikacja ATC na podstawie opracowania WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology (“Guidelines B01/B01A – Preparaty przeciwzakrzepowe; pierwotnie pod nazwą Acticard) i od kwietnia 2019 for ATC Classification and DDD assignment 2020”, Oslo 2019; “ATC Index with DDDs 2020”, Oslo 2019), ze zmianami i uzupełnieniami mającymi zastosowanie w roku 2020 – tłumaczenie własne; B01AC – Inhibitory agregacji płytek krwi Cardioteva (Teva; lek wprowadzony od lutego 2012 - pozostałe opinie i komentarze: autorskie. (z wyłączeniem heparyny) pod pierwotną nazwą Aspifox). Acetylsalicylic acid: Anacard Protect (Hasco-Lek) Nie pojawiły się jeszcze w sprzedaży: Acetylsalicylic

w dawce 150 mg to rozszerzenie względem wpro- Acid Sandoz, Acoren (Wooller), Asapirine (Wooller), ►

82 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 83 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Bonacard (Eubioco), Cardioas (Esculap), Eubiocard fazowe; G03FA17 – Drospirenon i estrogen pharma), Kimoks (Alkaloid-Int), Moxifloxacin Kabi Sorafenib: Sorafenib Teva to 2. zarejestrowana (Eubioco), Neuroas (Esculap). Drospirenone+estradiol: Klimedix (Gedeon Rich- (Fresenius Kabi), Moxifloxacin MSN (Vivanta Ge- marka sorafenibu i pierwszy lek generyczny. Na Ostatnio skreślono z Rejestru: Aspifox Cardio (Ac- ter Polska) to 2. zarejestrowana marka leku o poda- nerics), Moxifloxacin Noridem. rynek został wprowadzony lek oryginalny Nexavar tavis; lek był obecny na rynku od lutego 2012), nym składzie. Do sprzedaży wprowadzono Angeliq J02/J02A – Leki przeciwgrzybicze działające (Bayer). Bestpirin (Teva). (Bayer). ogólnie; J02AX – Inne leki przeciwgrzybicze L01XX – Inne leki przeciwnowotworowe G04 – Leki urologiczne; G04C – Leki sto- działające ogólnie Anagrelide: Anagrelide Bluefish w to 17. zarejestro- C – UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY sowane w łagodnym przeroście gruczołu Anidulafungin: Anidulafungin Fresenius Kabi to 6. wana marka anagrelidu. Do sprzedaży wprowadzo- C10 – Środki wpływające na stężenie lipidów; krokowego; G04CA – Antagoniści receptora zarejestrowana marka anidulafunginy. Do sprze- no 10 marek: Thromboreductin (AOP Orphan Phar- C10B - Środki wpływające na stężenie lipidów α-adrenergicznego; G04CA52 – Tamsulozyna daży wprowadzono od lutego 2008 lek oryginalny maceuticals), od marca 2018 Anagrelide Vipharm, w połączeniach; C10BX - Inhibitory reduktazy i dutasteryd Ecalta (Pfizer). od czerwca 2018 Anagrelide Zentiva i Grenalvon hydroksymetyloglutarylokoenzymu A w innych Tamsulosin+dutasteride: Twinpros (Krka) to 9. za- Nie pojawiły się jeszcze na rynku: Anidulafungina (Alvogen), od lipca 2018 Anagrelide Accord (Accord połączeniach; C10BX14 – Rosuwastatyna, rejestrowana marka leków o podanym składzie. Do Accord (Accord Healthcare), Anidulafungin Mylan, Healthcare), od września 2018 Atremia (Teva), od amlodypina i peryndopryl sprzedaży wprowadzono 2 marki: od października Anidulafungin Sandoz i Anidulafungin Synoptis. stycznia 2019 Anagrelide Ranbaxy, od marca 2019 Rosuvastatin+amlodipine+perindopril: Rosame- 2010 Duodart (GlaxoSmithKline) i od października Anagrelide Stada oraz od września 2019 Anagrelide ra (Krka) w 6 zestawieniach dawek to 1. zarejestro- 2019 Dutaprostam (Alvogen). L – LEKI PRZECIWNOWOTWOROWE Bioton i Anagrelide Sandoz. wana marka leków o podanym składzie. Nie pojawiły się jeszcze na rynku: Adatam Duo I WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD Nie pojawiły się jeszcze na rynku: Anagrelid Au- Rosamera jest wskazany jako leczenie substytu- (Adamed), Duitam (+pharma), Duotix (Polpharma), ODPORNOŚCIOWY rovitas, Anagrelide Glenmark, Anagrelide Mylan, cyjne u dorosłych pacjentów, u których uzyskano Dutatev (Teva), Dutrozen (Zentiva) i Tamduro (Be- L01 – Leki przeciwnowotworowe; L01X – Inne Anagrelid Nordic, Anagrelidum AOP (AOP Orphan odpowiednią kontrolę stanu klinicznego podczas lupo). leki przeciwnowotworowe; Pharmaceuticals) i Xagrid (Shire). leczenia skojarzonego rosuwastatyną, peryndopry- L01XE – Inhibitory kinazy białkowej L04/L04A – Leki hamujące układ odpornoś- lem i amlodypiną (przyjmowanymi oddzielnie jako J – LEKI PRZECIWZAKAŹNE Dasatinib: Dasatinib Krka to 6. zarejestrowana ciowy; L04AD – Inhibitory kalcyneuryny rosuwastatyna i produkt zawierający peryndopryl DZIAŁAJĄCE OGÓLNIE marka dazatynibu. Do sprzedaży wprowadzono lek Tacrolimus: Dailiport (Sandoz) w 5 dawkach to 7. i amlodypinę) podawanymi w takich samych daw- J01 – Leki przeciwbakteryjne działające ogól- oryginalny Sprycel (Bristol-Myers Squibb). zarejestrowana marka takrolimusu, w tym w nowej kach jak w produkcie złożonym, w terapii nadciś- nie; Nie pojawiły się jeszcze na rynku: Dasatinib My- dawce 2 mg o przedłużonym uwalnianiu. Na ryn- nienia tętniczego i równocześnie występującego J01D – Inne beta-laktamowe leki przeciw- lan, Dasatinib Sandoz, Dasatinib Stada, Dasatinib ku pojawiły się 4 leki: Advagraf (Astellas), Prograf któregokolwiek z następujących stanów: pierwotna bakteryjne; J01DD – Cefalosporyny trzeciej Zentiva. (Astellas), od września 2011 Cidimus (Sandoz) i od hipercholesterolemia (typu IIa, heterozygotyczna generacji Imatinib: Imatinib Altan to 24. zarejestrowana mar- grudnia 2015 Envarsus (Chiesi). hipercholesterolemia rodzinna) lub mieszana dys- Ceftazidime: Ceftazidim AptaPharma (Apta Medi- ka imatynibu. Na rynek wprowadzono 11 marek: Nie wprowadzono jeszcze do sprzedaży: Modigraf lipidemia (typu IIb) - jako leczenie dodatkowe do ca) to 4. zarejestrowana marka ceftazydymu. Do Glivec (Novartis Europharm; lek oryginalny), od (Astellas) i Tacforius (Teva). diety, gdy stosowanie diety i innych niefarmakolo- sprzedaży wprowadzono 3 marki: Biotum (Polphar- czerwca 2013 Nibix (Adamed), od października Ostatnio skreślono z Rejestru: Tacni (Teva; lek był gicznych sposobów leczenia (np. ćwiczenia fizycz- ma), od października 2011 Ceftazidime Kabi (Frese- 2013 Telux (Glenmark), od lutego 2014 Imatenil obecny na rynku od lipca 2011), Taliximun (Phar- ne, zmniejszenie masy ciała) jest niewystarczające, nius Kabi) i od maja 2018 Ceftazidim MIP Pharma. (Biofarm) i Meaxin (Krka), od marca 2014 Imatinib maSwiss; lek był obecny na rynku od czerwca 2011). homozygotyczna hipercholesterolemia rodzinna - Ostatnio skreślono z Rejestru: Ceftazidime Hospira, Teva i Imatinib Zentiva, od maja 2014 Imakrebin jako leczenie dodatkowe do diety i innych sposo- Fortum (GlaxoSmithKline; lek oryginalny, był obecny (Alvogen), od września 2014 Imatinib Actavis, od M – UKŁAD MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWY bów leczenia zmniejszającego stężenie lipidów na rynku). kwietnia 2015 Imatinib Accord (Accord Healthcare) M01 – Leki przeciwzapalne i przeciwreuma- (np. afereza LDL) lub jeśli inne sposoby leczenia J01M – Chinolony przeciwbakteryjne, J01MA i od sierpnia 2018 Imatinib Aurovitas. tyczne; M01A – Niesteroidowe leki przeciw- są niewłaściwe. – Fluorochinolony Nie pojawiły się jeszcze w sprzedaży: Imatilek (Le- zapalne i przeciwreumatyczne; M01AC - Ok- Moxifloxacin: Moxifloxacin Genoptim (Synoptis) to kam), Imatinib Adamed Pharma, Imatinib Aurovitas, sykamy G – UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY 10. zarejestrowana w tej klasie marka moksyflok- Imatinib Fair-Med (Fair-Med Healthcare), Imatinib Meloxicam: Opokan i Opokan-forte (Aflofarm) I HORMONY PŁCIOWE sacyny. Do sprzedaży wprowadzono 4 marki: od Fresenius Kabi, Imatinib Lek-Am (Lekam), Imati- w postaci tabletek ulegających rozpadowi w jamie G03 – Hormony płciowe i środki wpływające września 2014 Floxitrat (Sandoz) i Moloxin (Krka), nib Polpharma, Imatinib Sandoz, Imatinib Vipharm, ustnej to rozszerzenie względem wprowadzonych na czynność układu płciowego; G03F – Połą- od kwietnia 2018 Moxinea (Solinea) oraz od listo- Imatynib BioOrganics, Imatynib Genthon, Leuzek wcześniej tabletek. Zarejestrowano 16 marek me-

czenia progestogenów i estrogenów; G03FA pada 2018 Moxifloxacin Aurovitas. (Zaphyr), Nibix PP (Polfa Pabianice). loksykamu. Do sprzedaży wprowadzono 14 marek: - Progestogeny i estrogeny, preparaty jedno- Nie pojawiły się jeszcze na rynku: Floxamic (Pol- Ostatnio skreślono z Rejestru: Imatynib Synthon. Aglan (Zentiva), Aspicam (Biofarm), Meloksam (Ge- ►

84 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 85 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku deon Richter Polska), Meloxic (Polpharma), Movalis Dexmedetomidine Mylan i od lipca 2019 Dexmede- (GlaxoSmithKline), Xylogel (Polfa Warszawa), Xy- S – NARZĄDY ZMYSŁÓW (Boehringer Ingelheim; lek oryginalny), od września tomidine Kalceks. Nie pojawiły się jeszcze w sprze- lometazolin WZF (Polfa Warszawa), Xylometazolin S01 – Leki oftalmologiczne; S01B – Leki 2006 Meloxistad (Stada), od października 2006 Me- daży: Deksmedetomidyna Altan oraz zarejestrowa- VP (PharmaSwiss), Xylorin (Omega Pharma), od przeciwzapalne; S01BA – Kortykosteroidy, lobax (Ranbaxy), od lutego 2007 Lormed (Pro.Med), na centralnie w UE, również w lutym 2020, 6. marka kwietnia 2010 Sudafed XyloSpray i Sudafed Xylo- leki proste od czerwca 2010 dostępny bez recepty Opokan Dexmedetomidine Accord (Accord Healthcare). Spray HA (McNeil), od sierpnia 2013 Xylometazolin Dexamethasone: Dexaprotect (S-Lab) to 5. zareje- w dawce 7,5 mg (Aflofarm; wcześniejsza nazwa Vibrocil (GlaxoSmithKline; lek wprowadzony wcześ- strowany w tej klasie preparat deksametazonu. Do preparatu: Meloxicam), od lipca 2010 receptowy R – UKŁAD ODDECHOWY niej pod nazwą Otrivin), od września 2014 Disnemar sprzedaży wprowadzono 3 marki: Dexamethason Opokan forte w dawce 15 mg (Aflofarm; wcześ- R01 – Preparaty stosowane w chorobach Xylo (Mylan; lek zarejestrowany pierwotnie pod na- WZF 0,1% (Polfa Warszawa), od stycznia 2007 De- niejsza nazwa preparatu: Meloxicam), od listopada nosa; R01A – Środki udrożniające nos i inne zwą Xyladur), od października 2015 Sudafed Xylo- xafree (Thea) i od grudnia 2011 Ozurdex (Allergan) 2011 Trosicam (Alpex), od lipca 2012 Moilec (Ge- preparaty stosowane miejscowo do nosa; Spray dla dzieci (McNeil), od listopada 2016 Xylo- będący implantem do ciała szklistego oka, w postaci deon Richter Polska; wcześniejsza nazwa w dawce R01AA – Sympatykomimetyki, leki proste metazolin Teva (lek zarejestrowany pierwotnie pod pręcika. Nie pojawił się jeszcze na rynku Demezon 7,5 mg: Meloksam), od listopada 2015 Reumelox Oxymetazoline: Nosox Junior i Nosox Classic (Ha- nazwą Xylometazolin 123ratio) i Sudafed XyloSpray (Sun-Farm). (Polpharma; wprowadzony wcześniej w dawce 7,5 sco-Lek) w postaci aerozolu do nosa to rozszerze- HA dla dzieci (McNeil), od września 2017 Orinox mg pod nazwą Meloxic), od marca 2016 Mel (Ha- nie względem wprowadzonych wcześniej kropli do (Dr. Max Pharma; lek zarejestrowany pierwotnie 2020-03-24 Źródła: sco-Lek) oraz iniekcyjny Opokan INJ (Aflofarm), od nosa. Zarejestrowano 9 marek donosowych prepa- pod nazwą Xylometazolin Dr. Max), od paździer- - nomenklatura nazw substancji czynnych oraz klasyfikacja ATC na podstawie opracowania WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology (“Guidelines for ATC Classification and DDD assignment 2020”, Oslo 2019; “ATC Index with DDDs 2020”, Oslo 2019), ze zmianami lipca 2016 Mel Forte (Hasco-Lek), od kwietnia 2018 ratów oksymetazoliny. Do obrotu wprowadzono 7 nika 2018 Otrivin Katar i Zatoki (GlaxoSmithKline) i uzupełnieniami mającymi zastosowanie w roku 2020 – tłumaczenie własne; - nomenklatura nazw substancji czynnych dla preparatów roślinnych, galenowych i szczepio- doustny Remolexam (Vital Pharma) i od września marek: Acatar (US Pharmacia), Afrin i od sierpnia i Xylometazoline Coldact (Ranbaxy) oraz od maja nek: „Farmakopea Polska XI”; “Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”; 2019 iniekcyjny Opokan Fast (Aflofarm; lek zareje- 2012 Afrin ND i Afrin ND Mentol (Bayer), Nasivin 2019 Snup (Stada). - informacje rejestracyjne: “Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Ob- rotu na Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”; miesięczne wykazy zarejestrowanych produktów strowany pierwotnie przez firmę Vital Pharma pod (Merck), Nosox (Hasco-Lek), od czerwca 2012 Nie pojawił się jeszcze w sprzedaży Xylometazolin leczniczych publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Rejestracji PLWMiPB; pozwolenia i decyzje porejestracyjne nadsyłane przez podmioty odpowiedzialne; wykazy nazwą Remolexam). Vicks Sinex Aloes i Eukaliptus (Wick), od paździer- Apteo Med (Synoptis). produktów leczniczych, którym skrócono okres ważności pozwolenia; - informacje o wprowadzeniu produktu na rynek w Polsce: dane IQVIA; - opisy wskazań i mechanizmów działania: Charakterystyki Produktów Leczniczych; Spośród nich 4 leki dostępne są w postaci iniekcji: nika 2017 żele do nosa Oxalin Baby i Oxalin Ju- Ostatnio skreślono z Rejestru: Xylometazolin 123ra- - pozostałe opinie i komentarze: autorskie. Aglan, Movalis, Opokan Fast i Opokan INJ. nior (Polfa Warszawa; leki wprowadzone wcześniej tio (lek był obecny na rynku od grudnia 2013). Nie pojawiły się jeszcze na rynku: MeloxiMed i Me- pod nazwą Oxalin), od listopada 2017 Nasivin Baby loxiMed Forte (US Pharmacia), Noflamen (Egis). (Merck; lek zarejestrowany pierwotnie pod nazwą Ostatnio skreślono z Rejestru: Antrend (Nord Farm), Nasivin Sanft 0,01%, a następnie wprowadzony Meloxicam Adamed (lek był obecny na rynku od na rynek pod nazwą Nasivin Soft 0,01%), Nasivin stycznia 2016; w dawce 7,5 mg zarejestrowany Classic (Merck; lek zarejestrowany pierwotnie pod pierwotnie przez firmę Medochemie pod nazwą nazwą Nasivin Sanft 0,05%, a następnie wprowa- Enaros), Meloxicamum 123ratio (lek zarejestrowany dzony na rynek pod nazwą Nasivin Soft 0,05%) pierwotnie pod nazwą Meloxicam Teva i wprowa- i Nasivin Kids (Merck; lek zarejestrowany pierwot- dzony na rynek w sierpniu 2006; w grudniu 2008 nie pod nazwą Nasivin Sanft 0,025%, a następnie zmiana nazwy na Melotev, a w grudniu 2013 na wprowadzony na rynek pod nazwą Nasivin Soft Meloxicamum 123ratio i wprowadzenie na rynek 0,025%) oraz od października 2019 Oxymetazolin od kwietnia 2014). Apteo Med (Synoptis; lek zarejestrowany pierwot- nie pod nazwą Oxymetazolin Dr. Max) w postaci N – UKŁAD NERWOWY aerozolu do nosa. N05 – Leki psychotropowe; N05C – Leki na- Nie pojawiły się jeszcze w sprzedaży aerozole do senne i uspokajające; N05CM – Inne leki na- nosa Afrin ND Glicerol (Bayer) i Rinazoline (Far- senne i uspokajające mak) oraz krople do nosa Sinuzolin (Nord Farm). Dexmedetomidine: Dexmedetomidine Altan to 7. Xylometazoline: Orinox HA (Dr. Max) to rozszerze- zarejestrowana marka deksmedetomidyny. Na ry- nie względem wprowadzonego wcześniej preparatu nek wprowadzono 4 marki: od listopada 2011 Dex- Orinox. Zarejestrowano 13 marek ksylometazoliny. dor (Orion), od czerwca 2018 Dexmedetomidine Na rynek wprowadzono 12 marek w różnych po- Ever Pharma (Ever Valinject), od czerwca 2019 staciach: Otrivin i od maja 2014 Otrivin Menthol

86 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 87 Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje UE Nie pojawiły się jeszcze na rynku w Polsce: Hali- zaniu VEGF-A ze swoimi receptorami VEGFR-1 matoz (Sandoz), Hefiya (Sandoz) i Idacio (Frese- i VEGFR-2. Hamując wiązanie VEGF-A, brolucizu- nius Kabi). mab powstrzymuje proliferację komórek śródbłon- Ostatnio skreślono z Rejestru: Kromeya (Frese- ka, a tym samym redukuje patologiczną neowasku- Luty 2020 nius Kabi). laryzację i zmniejsza przepuszczalność naczyń.

W lutym 2020 r. Komisja Europejska w ramach procedury centralnej N – UKŁAD NERWOWY Niektóre decyzje porejestracyjne Komisji Europej- wydała 5 decyzji o dopuszczeniu do obrotu nowych produktów leczniczych N05 – Leki psychotropowe; N05C – Leki na- skiej: przeznaczonych do stosowania u ludzi. Dotyczą one 2 nowych substancji senne i uspokajające; N05CM – Inne leki na- • informacja z 13 I 2020 o wygaśnięciu pozwole- czynnych (brolucizumab, relebaktam) oraz 5 substancji czynnych już senne i uspokajające nia na dopuszczenie do obrotu (sunset clause) stosowanych w lecznictwie. Produkty omówiono w ramach klasy ATC według WHO oraz substancji czynnej z uwzględnieniem wskazań Dexmedetomidine: Dexmedetomidine Accord produktu leczniczego stosowanego u ludzi Fe- i mechanizmu działania według Charakterystyki Produktu Leczniczego, pomijając inne szczegóły, (Accord Healthcare) to 6. zarejestrowana marka xeric (Akebia), zarejestrowanego 28 IX 2015 które można znaleźć w witrynie internetowej Europejskiej Agencji Produktów Leczniczych (https:// deksmedetomidyny. Na rynek wprowadzono 4 - substancja czynna: ferric citrate coordination www.ema.europa.eu ) marki: od listopada 2011 Dexdor (Orion), od czerw- complex, klasa: V03AE; ca 2018 Dexmedetomidine Ever Pharma (Ever Va- • decyzja z 11 II 2020 dotycząca wycofania, na linject), od czerwca 2019 Dexmedetomidine Mylan wniosek posiadacza (Leo) z 8 I 2020, pozwo- i od lipca 2019 Dexmedetomidine Kalceks. Nie lenia na dopuszczenie do obrotu produktu J – LEKI PRZECIWZAKAŹNE DZIAŁAJĄCE wytwarzanej przez bakterie z rodzaju Pseudomo- pojawiły się jeszcze w sprzedaży: Deksmedeto- leczniczego stosowanego u ludzi Picato, zare- OGÓLNIE nas (PDC). Relebaktam nie hamuje aktywności midyna Altan oraz zarejestrowana w Polsce, rów- jestrowanego 15 XI 2012 – substancja czynna: J01 – Leki przeciwbakteryjne działające enzymów klasy B (metalo-beto-laktamazy) ani kar- nież w lutym 2020, 7. marka deksmedetomidyny ingenol mebutate, klasa: D06BX; ogólnie; J01D – Inne beta-laktamowe leki bapenemazy klasy D. Relebaktam nie wykazuje Dexmedetomidine Altan. • informacja z 16 II 2020 o wygaśnięciu pozwo- przeciwbakteryjne; J01DH – Karbapenemy; również działania przeciwbakteryjnego. lenia na dopuszczenie do obrotu (sunset clau- J01DH56 – Imipenem, cilastatyna i relebaktam S – NARZĄDY ZMYSŁÓW se) produktu leczniczego stosowanego u ludzi Imipenem+cilastatine+relebactam: Recarbrio L – LEKI PRZECIWNOWOTWOROWE S01 – Leki oftalmologiczne; S01L – Środki Lifmior (Pfizer), zarejestrowanego 15 II 2017 - (Merck Sharp & Dohme) jest wskazany do stoso- I WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD ODPORNOŚ- stosowane w leczeniu zaburzeń naczynio- substancja czynna: etanercept, klasa: L04AB. wania w leczeniu zakażeń wywołanych przez tle- CIOWY wych oka; S01LA – Leki hamujące tworzenie nowe bakterie Gram-ujemne u dorosłych pacjen- L01 – Leki przeciwnowotworowe; L01B – An- nowych naczyń 2020-03-20 tów z ograniczonymi możliwościami leczenia. Na- tymetabolity; L01BC – Analogi pirymidyny Brolucizumab: Beovu (Novartis Europharm) jest Źródła: leży wziąć pod uwagę oficjalne wytyczne dotyczą- Azacitidine: Azacitidine Accord (Accord Health- wskazany do stosowania u dorosłych w leczeniu - klasyfikacja ATC i nomenklatura nazw substancji czynnych na podstawie opracowania WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology (“Guidelines for ATC Classification and ce prawidłowego stosowania przeciwbakteryjnych care) to 3. zarejestrowana marka azacytydyny. Do DDD assignment 2020”, Oslo 2019; “ATC Index with DDDs 2020”, Oslo 2019), ze zmianami neowaskularnej (wysiękowej) postaci zwyrodnie- i uzupełnieniami mającymi zastosowanie w roku 2020 – tłumaczenie własne; produktów leczniczych. sprzedaży wprowadzono Vidaza (Celgene Euro- - informacje rejestracyjne: “Union Register of medicinal products for human use”; “Union Reg- nia plamki związanego z wiekiem (ang. age-related ister of not active medicinal products for human use”; - informacje o wprowadzeniu produktu na rynek w Polsce: dane IQVIA; Działanie bakteriobójcze imipenemu wynika z ha- pe), który do 22 grudnia 2018 miał status leku sie- macular degeneration, AMD). Jest przeznaczony - opisy wskazań i mechanizmów działania: Charakterystyki Produktów Leczniczych; - pozostałe opinie i komentarze: autorskie. mowania białek wiążących penicylinę (PBP, peni- rocego. Nie pojawił się jeszcze na rynku Azacitidi- do podawania wyłącznie do ciała szklistego oka. cillin binding proteins), co prowadzi do hamowania ne Celgene (Celgene Europe). Brolucizumab jest humanizowanym jednołańcu- syntezy peptydoglikanu ściany komórkowej bak- L04/L04A – Leki hamujące układ odpornoś- chowym fragmentem przeciwciała monoklonal- terii. Cylastatyna zmniejsza metabolizm nerkowy ciowy; L04AB – Inhibitory czynnika martwicy nego Fv (scFv) o masie cząsteczkowej ~26 kDa, imipenemu i nie wykazuje działania przeciwbak- nowotworów alfa (TNF-α) wytwarzanym metodą rekombinacji DNA w komór- teryjnego. Relebaktam jest nie-beta-laktamowym Adalimumab: Amsparity (Pfizer) to lek biopo- kach Escherichia coli. Nasilone przesyłanie syg- inhibitorem beta-laktamaz klasy A i C według kla- dobny, 9. zarejestrowana marka adalimumabu. nałów na szlaku czynnika wzrostu śródbłonka syfikacji Amblera, w tym karbapenemazy klasy Do sprzedaży wprowadzono 5 marek: Humira naczyniowego A (VEGF-A) jest związane z pato- A wytwarzanej przez bakterie z gatunku Klebsiella (AbbVie; lek oryginalny), od października 2018 logiczną angiogenezą w gałce ocznej i obrzękiem pneumoniae (KPC) i beta-laktamazy o rozszerzo- Amgevita (Amgen), od lutego 2019 Hulio (Mylan) siatkówki. Brolucizumab wiąże się z wysokim powi- nym spektrum działania (ESBL) oraz beta-lakta- i Imraldi (Samsung Bioepis) oraz od kwietnia 2019 nowactwem z izoformami VEGF-A (np. VEGF110, maz klasy C (typu AmpC), w tym cefalosporynazy Hyrimoz (Sandoz). VEGF121 i VEGF165), przez co zapobiega wią-

88 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 89 Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku J02AC Posaconazole Posaconazole Mylan PL 05.2019 NOWOŚCI NA RYNKU Mylan J05AE Atazanavir Atazanavir Mylan Mylan UE 08.2016 J05AF Tenofovir disoproxil Tenofovir Aurovitas PL 08.2018 disoproxil – Luty 2020 Aurovitas M01AE Ibuprofen IbuTeva Teva PL 08.2009 Ibunin/Ibunin IbuTeva Max forte, zm. 04.2010 Ifenin*/ W lutym 2020 r. na rynek farmaceutyczny w Polsce zostało wprowadzonych 19 nowych Ifenin forte*, zm. 12.2019 IbuTeva/IbuTeva Max marek produktów leczniczych: N05AL Amisulpride Symamis Symphar PL 07.2019 Klasa ATC/ Nazwa Nazwa handlowa Podmiot Obszar i data 1. rejestracji/ S01ED51 Timolol + tafluprost Taptiqom Santen PL 05.2015 WHO międzynarodowa (marka) odpowiedzialny zmiany

A01AD Benzydamine Septogard Farmak PL 06.2019 Adolsep, *preparat pod wcześniejszą nazwą został wprowadzony na rynek D – LEKI STOSOWANE W DERMATOLOGII zm. 11.2019 Septogard D01 – Leki przeciwgrzybicze stosowane w derma- Ponadto w lutym 2020 r. wprowadzono do A06AG11 Sodium Microlax McNeil PL 02.2018 tologii; D01A – Leki przeciwgrzybicze stoso- sprzedaży 1 nową wersję marki już obecnej na laurylsulfoacetate wane miejscowo; D01AE – Inne leki przeciw- rynku: grzybicze stosowane miejscowo + sodium citrate • B05BA10, nutrimentum, SmofKabiven Low D06 – Antybiotyki i chemioterapeutyki stosowane + sorbitol Osmo Peripheral (Fresenius Kabi), PL 12.2018. w dermatologii; D06A – Antybiotyki stosowa- A11CC Colecalciferol Fultium-D3 Stada PL 10.2017 Atrium D3, ne miejscowo; D06AX – Inne antybiotyki sto- zm. 03.2018 Fultium-D3 A – PRZEWÓD POKARMOWY sowane miejscowo B05BB02 Glucose Gnak Baxter PL 05.2019 I METABOLIZM G – UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY + magnesium chloride A01/A01A – Preparaty stomatologiczne; A01AD – I HORMONY PŁCIOWE + potassium chloride Inne środki do stosowania miejscowego w ja- G03 – Hormony płciowe i środki wpływające na + sodium acetate mie ustnej czynność układu płciowego; A06/A06A – Środki przeciw zaparciom; A06AG - + sodium chloride G03C – Estrogeny; G03CX – Inne estrogeny Wlewki doodbytnicze; A06AG11 - Laurylosul- G03D – Progestogeny; G03DB – Pochodne C09DX03 Olmesartan medoxomil Elestar HCT Menarini PL 11.2011 fooctan sodu, także w połączeniach pregnadienu + amlodipine A11 – Witaminy; A11C – Witaminy A i D, włączając + hydrochlorothiazide preparaty złożone zawierające obie witami- J – LEKI PRZECIWZAKAŹNE DZIAŁAJĄCE ny; A11CC – Witamina D i analogi C10AX Ezetimibe Etibax Ranbaxy PL 04.2019 OGÓLNIE D01AE Amorolfine Undofen Omega Pharma PL 03.2019 B – KREW I UKŁAD KRWIOTWÓRCZY J01 – Leki przeciwbakteryjne działające ogólnie; J01C – Beta-laktamowe leki przeciwbakte- Amorolfina B05 – Substytuty krwi i płyny do wlewów; B05B – ryjne, penicyliny; J01CR – Połączenia peni- Roztwory do podawania dożylnego; D06AX Mupirocin Soltopin InfectoPharm PL 04.2016 Mupirocin cylin, w tym z inhibitorami beta-laktamazy; B05BA – Roztwory do żywienia pozajelitowe- InfectoPharm, zm. 06.2019 J01CR02 – Amoksycylina i inhibitor beta- go; B05BA10 – Połączenia Soltopin -laktamazy B05BB – Roztwory wpływające na równowa- J01D – Inne beta-laktamowe leki przeciw- G03CX Tibolone Tibolone Aristo Aristo PL 09.2018 gę elektrolitową; B05BB02 – Elektrolity z wę- bakteryjne; J01DH – Karbapenemy glowodanami G03DB Dienogest Endovelle Exeltis PL 03.2019 J02/J02A – Leki przeciwgrzybicze działające ogól- G03DB Dienogest Symdieno Symphar PL 02.2019 C – UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY nie; J02AC – Pochodne triazolu J05 – Leki przeciwwirusowe działające ogólnie; J01CR02 Amoxicillin Amoxicillin + Aurovitas PL 03.2019 C10 – Środki wpływające na stężenie lipidów; C10A J05A – Bezpośrednio działające leki prze- Clavulanic acid - Środki wpływające na stężenie lipidów, leki + clavulanic acid ciwwirusowe; Aurovitas proste; C10AX – Inne środki wpływające na

J05AE – Inhibitory proteazy

stężenie lipidów J01DH Meropenem Meropenem Apta Medica PL 03.2019 J05AF – Nukleozydowe i nukleotydowe inhi- ► AptaPharma bitory odwrotnej transkryptazy

90 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 91

Panorama samorządu ► Nowe rejestracje i nowości na rynku M – UKŁAD MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWY Źródła: - klasyfikacja ATC i nomenklatura nazw substancji czynnych na podstawie opra- Test wiedzy. cowania WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology (“Guideli- M01 – Leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne; nes for ATC Classification and DDD assignment 2020”, Oslo 2019; “ATC Index M01A – Niesteroidowe leki przeciwzapalne with DDDs 2020”, Oslo 2019), ze zmianami i uzupełnieniami mającymi zastoso- wanie w roku 2020 – tłumaczenie własne; Sprawdź i przeciwreumatyczne; M01AE – Pochodne - nomenklatura nazw substancji czynnych dla preparatów roślinnych, galeno- kwasu propionowego wych i szczepionek: „Farmakopea Polska XI”; “Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na Terytorium Rzeczypospolitej Pol- skiej”; N – UKŁAD NERWOWY - informacje rejestracyjne PL: “Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Do- co zapamiętałeś! puszczonych do Obrotu na Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”; miesięczne N05 – Leki psychotropowe; N05A – Leki neurolep- wykazy zarejestrowanych produktów leczniczych publikowane w Biuletynie In- formacji Publicznej Urzędu Rejestracji PLWMiPB; pozwolenia i decyzje poreje- tyczne; N05AL – Benzamidy stracyjne nadsyłane przez podmioty odpowiedzialne; wykazy produktów leczni- czych, którym skrócono okres ważności pozwolenia; S – NARZĄDY ZMYSŁÓW - informacje rejestracyjne UE: “Union Register of medicinal products for human use” - informacje o wprowadzeniu produktu na rynek w Polsce: dane IQVIA; S01 – Leki oftalmologiczne; S01E – Leki prze- - pozostałe opinie i komentarze: autorskie. ciw jaskrze i zwężające źrenice; S01ED – Leki blokujące receptory b-adrenergiczne; Pytanie ❶: Punktem uchwytu dla wirusa SARS- Pytanie ❹: Wybierz odpowiedź nieprawidłową S01ED51 – Timolol w połączeniach -CoV-2 są między innymi: dotyczącą dezynfekcji rąk: 2020-03-24 A. białka furynowe i receptory ACE2 A. jednorazowo używa się około 5 ml płynu B. kanały dla jonów sodu i potasu B. płyn należy wcierać w lekko wilgotną skórę rąk Opracowanie: C. białko S-spike C. należy usunąć biżuterię dr n. farm. Jarosław Filipek D. M-białko błonowe D. skuteczność dezynfekcji zwiększają krótko ob- cięte paznokcie Kierownik Działu Informacji o Produktach Prawidłowa odpowiedź: A. Obecnie wiemy już, że SARS- Administrator Farmaceutycznej Bazy Danych -CoV-2 ma minimum 4 punkty uchwytu w komórce go- Prawidłowa odpowiedź: B. Środek należy wcierać w suchą spodarza, oraz kilka istotnych własnych białek struktu- skórę rąk. Przeciwne postępowanie prowadzi do nadmier- ralnych. nego rozcieńczenia środka odkażającego.

IQVIA Pytanie ❷: Obiecującymi opcjami terapeutycz- Pytanie ❺: Alkohole nie są aktywne przeciwko: nymi w terapii COVID-19 są: Krajowa Baza Produktów Ochrony Zdrowia (KBPOZ) A. grzybom A. chlorochina i fawipirawir B. prątkom gruźlicy B. kamostat i nafamostat C. przetrwalnikom i oocystom C. inhibitory polimerazy RNA i niektóre antybiotyki D. wirusom otoczkowym D. wszystkie odpowiedzi są prawdziwe Prawidłowa odpowiedź: C. Alkohole mają doskonałą Prawidłowa odpowiedź: D. Obecnie prowadzonych jest aktywność bakteriobójczą, przeciwko M. tuberculosis i wiele badań mających ocenić przydatność kliniczną leków w stosunku do różnych grzybów. Jednak nie mają one z różnych grup terapeutycznych. Wydaje się, że optymal- praktycznie żadnej aktywności przeciwko przetrwalnikom na będzie multiterapia. bakteryjnym lub pierwotniakowym oocystom i bardzo słabą aktywność przeciwko niektórym wirusom bezo- Pytanie ❸: Narodowa monografia Solutio an- toczkowym. tiseptica spirituosa ad usum dermicum to receptura, w skład której wchodzi: Pytanie ❻: Najłatwiejsze do przewidzenia są działania niepożądane: A. woda i etanol B. woda, etanol i izopropanol A. drug actions – typu A C. woda, izopropanol i gliceryna B. bizarre – typu B D. woda, etanol, gliceryna i woda utleniona C. delayed – typu D Prawidłowa odpowiedź: D. Przepis farmakopealny zawie- D. failure of therapy – typu F ra w składzie alkohol etylowy, wodę utlenioną (eliminuje ewentualne zarodniki), glicerynę jako składnik nawilżający Prawidłowa odpowiedź: A. Najłatwiej jest przewidzieć oraz wodę do uzupełnienia objętości. działania niepożądane typu A, zależne od mechanizmu

działania leku i zależne od przyjętej dawki. ►

92 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 93 PanoramaTest samorządu wiedzy. Sprawdź

co zapamiętałeś! ► Pytanie ❼: „Dietą wojownika” określa się: Pytanie ❾: Personal branding to termin ozna- czający: A. żywienie w oparciu o maksymalnie dużą ilość czerwonego mięsa A. strategię budowania własnej marki B. rodzaj postu polegający na spożywaniu poje- B. noszenie identyfikatora ze szczegółowymi dynczego posiłku w ciągu doby danymi dotyczącymi kwalifikacji danej osoby C. dietę bazującą na tłuszczach zwierzęcych, C. prowadzenie własnego bloga związanego głównie rybich z pracą i wykształceniem D. rodzaj piramidy żywienia, na szczycie której D. zaszeregowanie pracowników według klucza znajdują się białka umiejętności interpersonalnych Prawidłowa odpowiedź: B. „Dietą wojownika” nazywa się Prawidłowa odpowiedź: A. Personal branding to rodzaj model żywienia, dla którego inspiracją byli starożytni wo- strategii marketingowej polegającej na budowaniu włas- jownicy – Spartanie i Rzymianie. Najważniejszą zasadą nej reputacji, wizerunku i zwiększaniu swojej pozycji za- „diety wojownika” jest spożywanie pojedynczego posiłku wodowej. w ciągu doby. Pytanie ❿: Brolucizumab to nowy lek: Pytanie ❽: Inhibitory SGLT2 tym różnią się od A. przeciwciało monoklonalne z zastosowaniem innych leków przeciwcukrzycowych, że: w cukrzycy A. nie powodują przekaloryzowania komórki B. będący inhibitorem czynnika martwicy nowo- B. nie powodują zwiększenia masy ciała tworów alfa (TNF-α) C. działają powodując glukozurię C. stosowany w leczeniu neowaskularnej (wysię- D. wszystkie odpowiedzi są prawdziwe kowej) postaci zwyrodnienia plamki związa- Prawidłowa odpowiedź: D. W przypadku inhibitorów nego z wiekiem (AMD) SGLT-2 koncepcja leczenia jest unikalna – leki te, za- D. stosowany w nowotworach szyi i głowy miast przesuwać nadmiar glukozy z przestrzeni pozako- mórkowej do komórek, powodują, że jest ona tracona Prawidłowa odpowiedź: C. Brolucizumab jest humani- z moczem. zowanym fragmentem przeciwciała monoklonalnego. Brolucizumab powstrzymuje proliferację komórek śród- błonka, a tym samym redukuje patologiczną neowasku- laryzację i zmniejsza przepuszczalność naczyń.

94 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 Aptekarz Polski, 163 (141e) marzec 2020 95 Aptekarz Polski – Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, www.aptekarzpolski.pl Wydawca: Naczelna Izba Aptekarska, ul. Długa 16, 00-238 Warszawa, tel. 22 635 92 85, fax 22 887 50 32, e-mail: nia(at)nia.org.pl

Redakcja Aptekarza Polskiego: Redaktor Wydawca – mgr farm. Michał Grzegorczyk; Redaktor Naczelny – Zbigniew Solarz; Zastępca Redaktora Naczelnego – dr hab. n. farm. Tomasz Baj; Sekretarz redakcji – mgr farm. Olga Sierpniowska e-mail: olga(at)aptekarzpolski.pl; Project Manager – mgr Halina Roszkowska-Filip. 96 Aptekarz Polski, 161 (139e) styczeń 2020 Ilustracje numeru: pixabay.com, stock.chroma.pl