BĠR STATÜ TÜKETĠMĠ GÖSTERGESĠ OLARAK IPHONE MARKALI AKILLI TELEFON ALGISI: ÜNĠVERSĠTE ÖĞRENCĠLERĠ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA Ebru Gökaliler* - Ayda Sabuncuoğlu Aybar ** - Göker Gülay***
ÖZET Dünyada ve Türkiye’de mobil medya uygulamalarına paralel olarak akıllı telefon kullanımı da hızla artmaktadır. Akıllı telefonların Türkiye’de özellikle genç kullanıcılar arasındaki yaygınlığına rağmen, ürünlerin algılanması farklılaşabilmektedir. Bu çalışmada, günümüzde dijital çağın yeni statü sembollerinden biri olma özelliğiyle diğer markalardan farklılaşan iPhone marka akıllı tele- fonların, örnek kitle kabul edilen üniversite gençliği tarafından bir statü tüketimi olarak nasıl algılandığını ortaya çıkarmak amaçlanmaktadır. Çalışmada elde edilen verilerin analizi yapıla- rak, örneklem gruplarının sosyo-demografik değişkenlere göre dağılımları ve bu değişkenlerin gruplar arasında fark yaratıp yaratmadığı incelenmiştir. Yapılan analizler sonucunda, iPhone sahibi olan kullanıcılar ile olmayanlar arasında statü tüketimi eğilimi bağlamında farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Anahtar sözcükler: iPhone, statü tüketimi, akıllı telefon, tüketim kültürü
THE PERCEPTION OF IPHONE BRANDED SMART PHONE AS A STATUS CONSUMPTION SYMBOL
ABSTRACT The rate of smartphone usage has increased rapidly due to the mobile media applications in the world and Turkey. Despite this extensiveness of smartphones, especially among young users, per- ception of products can vary. This study seeks to explore the perception of iPhone in context of the status consumption -as a brand which distincts from other smartphones with its symbolizing func- tion of digital age today- by involving only the university youth as the sample mass. The groups’ distribution according to socio-demographic variables and whether these variables make differ- ences between the groups are examined. At the end of the analysis, it is determined that there are remarkable differences in terms of status consumption tendencies between the ones who are iPh- one owners and the ones who are not. Keywords: iPhone, status consumption, smartphone, consumption culture menin kültürel bakımdan başat duruma gelmesi 1. TÜKETĠM TOPLUMUNDA STATÜ (Mutlu 1995: 338) olarak tanımlanan tüketim TÜKETĠMĠNE GENEL BĠR BAKIġ kültürü eğer bir toplum kültürünün temelini oluşturuyor ise ve eğer o toplumun bireyleri Kapitalist sistemin varlığını sürdürebilmesinde sadece gerçek ihtiyaçları nedeni ile satın alma ekonomik bir rol üstlenen tüketim, en basit davranışı göstermek yerine „ihtiyacı olmayan şekli ile; bireylerin pazarda var olan ürün ya da ihtiyaçlar‟ tüketmeye başlıyor ise onlar birer hizmetleri satın almaları olarak tanımlanabil- „tüketim toplumu‟ bireyi olarak tanımlanabil- mektedir. Tüketim kavramı, toplumsal meka- mektedir. Tüketim toplumunda ürünler anlam- nizmanın işleyişini sağlayacak değerlerin oluş- larını toplumsal sistem içerisinde almakta ve turulmasında ve bireylerin içinde bulundukları tüketim bir ilişki biçimi olarak tanımlanmakta- sistemi benimsemelerinde önemli bir yere dır. sahip olmaktadır. Tüketicilerin, “bir materyal dünyasında yaşa- Modern kapitalist toplumlarda mal ve hizmet- yan” varlıklar olarak görülmesi tüketim toplu- lerin pazarlanması ve tüketimine doğru yönse- mu ruhunun keşfedilmesi olagelmektedir. Gü-
* Yrd. Doç. Dr., Yaşar Üniversitesi İletişim Fakültesi ** Öğr. Gör., Yaşar Üniversitesi İletişim Fakültesi *** Arş. Gör., Yaşar Üniversitesi İletişim Fakültesi Bir Statü Tüketimi Göstergesi Olarak Iphone Markalı … (36-48)
nümüz toplumları tüketim objeleriyle destekle- hizmetlerden kaçınarak zamanlarını ve parala- nen anlayışla işgal edilmekte, bireylerin sahip rını gösteriş ve statü için kullandığını ve bunu oldukları şeylerle onların karakterleri analiz tuttukları hizmetkârlarla, verdikleri gösterişli edilebilmektedir (aktaran Çınar ve Çubukçu partilerle, giydikleri pahalı giysilerle, sanat ya 2009: 278). Bu „materyal dünyasında yaşayan da sporlara koruyuculuk ederek ve sahip olduk- varlıklar‟ların tüketim davranışlarının ardında ları varlık ile gerçekleştirmekte olduklarını yatan sebepler kimi zaman fonksiyonel temelli savunan Veblen‟e göre; toplumun diğer sınıfla- olabildiği gibi kimi zaman da sadece duygusal rı da yapabildikleri oranda bu sınıfı taklit et- temelli olabilmektedir. Bu bağlamda bireyler meye çalışmaktadırlar (Günaydın 2007: 32). günümüzde tükettikleri ürünlerden sadece Veblen‟in bu noktada statü ve gösteriş olmak fonksiyonel faydalar elde etme çabası değil üzere iki temel kavramın altını çizdiği ve zen- birçok zaman da duygusal ve psikolojik fayda- gin bireylerin davranışlarının ardında yatan lar elde etmek, kendilerini topluma bu tüketim sebebin diğer bireylere toplumsal statülerini davranışı ile tanımlayabilmek amacı ile satın göstermek ve bu yöntem ile gösteriş yapmak alma davranışında bulunmaktadırlar. olduğunu savunduğu söylenebilmektedir. Bu bağlamda Veblen‟in eserinin, çalışmanın ana Kapitalist toplumlarda tüketim ile toplumsal konusu olan statü tüketiminin ilk kez ortaya statü tanımlanmaktadır. Tüketilen ürünler aynı konduğu yer olduğu söylenebilmektedir. zamanda bireylerin kategorize edilmesine ne- den olmaktadır. Pierre Bourdieu‟ya göre; “be- Statü tüketimi olarak tanımlanan tüketim çeşidi ğeni sınıflandırır ve sınıflandırıcıyı sınıflandı- en basit şekilde; statü göstermek amacı ile rır”. Tüketim ve yaşam tarzı tercihleri, ayrım yapılmış olan satın alma ya da tüketim davra- yapan yargılar içermektedir ve bunlar bireyle- nışları olarak tanımlanabilmektedir. Statü tüke- rin diğerlerine ilişkin kendi tikel beğeni yargı- timi kavramının temelinde yer alan „statü‟ larını tanımlamakta ve sınıflandırmaktadır. kavramının kökeni, Latince bir kelime olan Tikel beğeni öbekleri, tüketim tercihleri ve standing (duruş) sözcüğünden gelmekte ve hayat tarzları, özgül meslek ve sınıf bölüntüle- kelime bir bireyin ya da bireylerin vücutlarının rine denk düşmekte ve böylece tarihteki tikel duruşlarını ya da pozisyonlarını tanımlamakta bir noktada yer alan, bir toplum içerisinde kullanılmakta idi (Pruthi 2005: 110). Ancak işbaşında olan zevk ve hayat tarzları evreninin statü kelimesi sosyolojik bağlamda ele alındı- yapılanmış karşıtlıkları ve inceden inceye dere- ğında ise; bireylerin bir toplumsal hiyerarşi celendirilmiş ayrımlarıyla birlikte haritasını düzeninde belirli kriterler bağlamında derece- çizmemizi olanaklı kılmaktadır. Kapitalist lenmesidir (Odabaşı ve Barış 2007: 296). Statü toplumlarda ürünlerin birer „damga‟ olarak kavramı en basit şekilde ise; bir bireyin top- kullanılmasına nüfuz eden önemli bir etken, lumsal yapı içinde yer alan duruşu ya da yeri yeni ürünlerin üretim oranının „konumsal ürün- olarak tanımlanabilmektedir. leri‟, toplumun en üst katmanlarındaki toplum- sal statüyü tanımlayan ürünleri ele geçirme Bireyler için bir gruba üye olmanın gerekli mücadelesinin göreceli bir mücadele olduğunu olduğu kadar aynı zamanda da psikolojik ola- anlamına gelmektedir (Featherstone 2005: 45). rak tatmin edici bir durum olduğunu savunan Bu bağlamda günümüz modern toplumlarında Tibor Scitovsky‟e göre; bireyler belirli bir tüketim davranışının ardında, kimi zaman top- gruba üye bireylerinin özelliklerine bakarak bu lumda yer alan diğer bireylere kişinin kendi özellikler ile kendi aralarındaki benzerlikleri toplumsal statüsünü göstermenin ve bu statüyü tespit etmeye çalışmakta ve bu bağlamda bu meşrulaştırmanın yattığı söylenebilmektedir. bireylerin mensup oldukları gruba kabul edil- meye çalışmaktadırlar. Ancak sadece kabul Bireylerin statü-arayış süreçlerine yönelik edilmek her zaman yeterli olmamaktadır. Bazı tanımlar ilk kez 1899 yılında Thorstein Veb- tüketiciler mensup oldukları grup tarafından len‟in eserinde yer almıştır. Veblen bireylerin fark edilmek istemekte ve bu isteklerine de „geleneksel temelli özgüven” ve “öz-saygı”yı „statü‟ sayesinde ulaşmaya çalışmaktadırlar. yapılandırma noktasında bir ayrımın nesnesi İşte bu noktada tüketiciler bu statüyü bazı ürün haline geldiklerini söylemektedir (Chao ve ya da markalar sayesinde diğerlerine aktarma Schor 1998: 3). Zenginlerin bütün fonksiyonel çabası gütmektedirler (Clark ve ark. 2007: 46).
37 Selçuk İletişim, 7, 1, 2011
Tüketicilerin içinde bulundukları bu çaba, statüsünü arttırmaya ve göstermeye yarayacak günümüzde „statü tüketimi‟ kavramının ve bu ürünleri satın alma davranışında da o kadar çok bağlamdaki tüketici davranışlarının tartışılma- bulunacaktır (Eastman ve ark., 1999: 43). ya başlanmasına sebep olmaktadır. O‟Cass ve McEwen da iki kavram arasındaki farkı ortaya koymak amacı ile yapmış oldukları Statü tüketimi; bireylerin kendilerine ve top- araştırmalar sonucunda bu farkı bir örnek ile lumdaki diğer bireylere göre statü sembolize ortaya koymaktadırlar. O‟Cass ve McEwen‟a eden ürünleri satın almaları yolu ile toplumdaki göre (2005: 27); kavramlar arasındaki bir diğer duruşlarını gösterme çabalarının motivasyonel önemli fark ise; toplumda yer alan diğer birey- bir süreci olarak tanımlanmaktadır (Heaney ve lerin satın alınan ürünü görmeleri/görmemeleri ark. 2005: 85). Csikszentmihalyi ve Rochberg- gerekliliği olmaktadır. Örneğin; Calvin Klein Halton (1981) statü tüketimini kültürün temeli- marka bir iç çamaşırı giyen bir birey statü tüke- ni ifade eden diğer bireylerin saygı, itibar ve timi bağlamında ele alındığında, birey bu mar- kıskançlıklarından oluşan bir güç şekli olarak ka bir iç çamaşırına sadece sahip olarak marka- tanımlamaktadır. Statü tüketimi kavramı litera- nın temsil ettiği statüyü kendisine de kanıtla- türde bazı akademisyenler tarafından gösteriş maktadır. Bireyin sahip olduğu ürün; statüyü tüketimi kavramı ile aynı olarak kabul edilmek- temsil eden markalı bir iç çamaşırı olduğu için te ya da bu iki kavram birbirinin yerine kulla- birey bunu çevresinde yer alan diğer bireylere nılmaktadır. Örneğin; J.C. Kilsheimer statü gösterememektedir. Bu bağlamda statü tüketi- tüketimi kavramını tanımlarken her iki kavramı mi ve gösteriş tüketimi arasındaki fark, bireyin iç içe kullanmakta ve statü tüketiminin; birey- satın aldığı ürünü çevresindekilere gösterme lerin çevresindeki diğer bireylere statüsünü ya zorunluluğu olarak da ortaya konabilmektedir. da prestijini göstermek adına yaptıkları gösteriş amaçlı tüketim olduğunu savunmaktadır. Buna 2. IPHONE MARKALI AKILI CEP benzer birkaç çalışma bu kavramları birbirinin TELEFONU VE STATÜ TÜKETĠMĠ yerine kullansa da özellikle Eastman ve diğer- ĠLĠġKĠSĠ leri gibi bu konu üzerine araştırmalar yapan akademisyenler bu iki kavramının birbirlerin- Toplumsal yapı içinde yaşanan dönemsel ge- den farklı kavramlar olduğunu savunmaktadır- lişmeler ve oluşumlara göre farklı statü göster- lar (aktaran Güllülü ve ark. 2010: 107). Jacque- geleri yaratılmaktadır. Günümüzde küreselleş- line K. Eastman ve diğerleri, statü tüketimi me sürecinin etkisiyle gelişen teknolojiyle bağlamında tüketici davranışlarını değerlendir- dijital çağ başlamıştır. Bilgi çağı olarak da dikleri ve statü tüketimi üzerine araştırma ölçe- ifade edilen bu dönemde cep telefonları, inter- ği geliştirdikleri araştırmalarında statü tüketi- net, televizyon vb araçlar her geçen gün tekno- mini gösteriş tüketiminden kesin çizgilerle lojik donanımını arttırarak yaşamın bir parçası ayırmakta ve statü tüketiminin tek boyutlu olmaktadır. Dijital araçlar birbirleriyle entegre olduğunu ve sadece statü elde etmek amacı ile hale gelerek internet bağlantılı cep telefonları yapılan tüketim davranışlarını kapsadığını gibi akıllı telefon olarak adlandırılan özel ürün- savunmaktadırlar. Eastman ve diğerlerine göre; ler tüketicilere sunulmakta ve bireyler de bu statü elde etme arzusu statü ürünlerine duyulan ürünlere statü amacıyla sahip olmaya çalışmak- arzuyu ortaya çıkarmaktadır. Statü tüketimi ile tadır. Bir diğer ifadeyle Iphone gibi dijital çağ gösteriş tüketimi arasındaki en temel fark ise; ürünleri statü belirleyicileri (Marwick 2008: 6- statü tüketiminin temelinde bireyin kendisine 7) olarak gösterilmektedir. Bu bağlamda gü- ya da çevresindeki diğer bireylere statü temsil nümüzde dijital çağın simgesi haline gelen eden bir ürünü satın alma arzusu yatarken, iPhone gibi akıllı telefonların, statü tüketiminin gösteriş tüketiminin temelinde ise; kişinin bir parçası olarak bireyi toplum içinde temsil kendi egosunu şişirmek ama pahalı bir ürünü ettiği düşünülebilmektedir. satın alma çabası yatmaktadır. Aynı zamanda bir bireyin statü sembolü olarak kabul gören bir Mobil iletişim araçlarının artan çeşitliliği, daha ürünü satın alması, bireyin kendine olan saygısı önce hiçbir teknolojiye bu derece çabuk uyum ile olan savaşında ve toplum tarafından onay sağlamamış olan günümüz insanının yaşantısını görme konularında ona yardımcı olmaktadır. derinden etkilemiştir (Goggin 2009: 3). Mobil Bir tüketici ne kadar statü arayışında ise, kendi medyanın yeni biçimleri ve bu biçimlerle ilişki-
38 Bir Statü Tüketimi Göstergesi Olarak Iphone Markalı … (36-48)
li kültürel anlamlar, toplum ve insan davranışı 2010 yılında International Data Center tarafın- üzerindeki etkileri daha yeni yeni görülmekte dan gerçekleştirilen akıllı telefonlarla ilgili bir olan olgular olarak nitelendirilmektedir. Buna araştırmaya göre dünya genelinde 2010 yılının rağmen iletişim, sosyal erişim ve fiziksel uzak- son çeyreğinde akıllı telefon satın alımı bilgi- lıkların ortadan kaldırılması bağlamında yeni sayar satın alım adetini geçmiştir. 101 milyon nesil akıllı telefonların ve özellikle iPhone‟un akıllı telefon satın alınırken, buna karşılık 92 kullanıcılarına emsalsiz olanaklar sunduğu bir milyon bilgisayar satın alınmıştır. Bir diğer gerçek olarak kabul edilmektedir (Katz 2006: araştırma sonucunda da, 2009 senesinde ger- 10). çekleşen 173 milyon adetlik akıllı telefon satı- şının % 87 artış göstererek 2010‟da 302 milyon Farber (2008)‟a göre, hızla çoğalan “mobil olarak gerçekleştiği belirtilmektedir (http:// medya” tasarımlı akıllı telefonların, başarılı sosyalmedya.co/akilli-telefon-satislari-pc- örnekleri olmakla birlikte, hiçbiri kullanıcıları- satislarini-gecti-2750/). Bireylerin bilgisayar- na iPhone kadar gerçekçi bir deneyim sunma- dan akıllı telefonlara yönelmesinin en temel maktadır. Öyle ki, aynen Sony Walkman örne- nedenlerinden birisi akıllı telefonların bilgisa- ğinde olduğu gibi iPhone da kültürel anlamla- yarların yapabildiği e-posta gönderme, interne- rın hem kaynağı hem de bu anlamların dolaşı- te girme gibi özellikleri destekleyebilmesi ve mını sağlayan bir araç olarak görülmektedir aynı zamanda rahat taşıma ve telefon kullanım (Du Gay ve ark. 1997). özelliklerinin olması olarak ifade edilebilmek- Gelişen internet kullanımının yüksek hafıza ve tedir. Türkiye‟deki akıllı telefon pazarı ince- işlemci gücü gibi ek özellikler taşıyan mobil lendiğinde 2010 yılının ilk çeyreğinde satılan iletişim cihazları üzerinden gerçekleşmesini telefonların % 16‟sı akıllı telefon iken, 2010 hedefleyen akıllı telefonlar 2000‟li yıllarda yılında satılan akıllı telefon sayısı 2004-2009 büyük bir ilerleme kaydetmiştir. 2000‟li yıllarla yılları arasında satılan toplam akıllı telefon birlikte üreticiler, Kuzey Amerika‟da sayısının 2,5 katından fazla olmuştur Handspring Treo 180 (2001) ve BlackBerry (http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aTyp 5810 (2002), Avrupa‟da da Ericsson p800 e=RadikalDetayV3&Date=&ArticleID=10357 (2002) gibi kullanıcıların ihtiyaçlarına daha 22&CategoryID=80) . Bu bilgiler çerçevesinde çok cevap verebilen ürünleri piyasaya sürmeye sadece dünya genelinde değil, Türkiye genelin- başlamışlardır. de de akıllı telefon pazarının her geçen gün daha da büyüdüğü belirtilebilmektedir. 2010 2007 yılında ilk iPhone modeli duyurulduğun- yılında Amerika Birleşik Devletleri‟nde akıllı da, ABD ve Avrupa‟daki mobil veri iletişimi- telefon pazarı içinde iPhone en çok satış yapan nin büyük bir bölümü, RIM BlackBerry gibi cep telefonu olmuştur (http://www.bitdunyasi. akıllı telefonlarla e-posta alışverişi yapan iş com/tr/?Sayfa=Detay&Id=6204). Türkiye pa- dünyası tarafından oluşturulmaktaydı. Gele- zarı incelendiğinde de yine benzer bir sonuç neksel mobil cihazlardan farklı olarak iPhone, ortaya çıkmaktadır. 2010 yılında Türkiye paza- gelişmiş web tarayıcısı, internetten video izle- rında satılan akıllı telefonlarda ilk sırada iPho- yebilmek için büyük bir dokunmatik ekran, tuş ne yer almaktadır (http://www. compu- takımı olmaksızın dokunmatik ekrana özel terworld.com.tr/iphone-satislari-blackberryyi- olarak tasarlanmış kullanıcı arayüzü ve iTunes gecti-detay_5722.html). Bu bağlamda günü- müzik-video servisleri gibi halihazırda gelişti- müzde akıllı telefonların, geleneksel cep tele- rilmiş yazılım desteği ile akıllı telefon piyasa- fonlarının önüne geçerek teknolojik gelişmeleri sına farklı bir giriş yapmıştır (West ve Mace takip eden, modern bireyleri temsil eden bir 2007). 2008 yılında iPhone 3G, 2009 yılında statü göstergesi olup olmadığının belirlenebil- iPhone 3GS, 2010 yılında iPhone 4 modellerini mesi önem taşımaktadır. donanım ve yazılım olarak çeşitli geliştirmeler- le piyasa süren Apple şirketi, Mart 2011 verile- Geleneksel cep telefonlarının kullanım davra- rinde bugüne kadar 100 milyon iPhone sattığını nışları ardında yatan güdülerin belirlenebilmesi açıklamıştır (Warren 2011). Nielsen araştırma amacı ile gerçekleştirilen çalışmalar bazı güdü- şirketinin Nisan 2011 verilerinde ABD‟deki lerin öne çıktığını göstermiştir. Louis Leung ve cep telefonu kullanıcılarının % 36‟sının akıllı Ran Wei‟nin 2000 yılında gerçekleştirmiş telefon sahibi olduğu belirtilmiştir. (Nielsen oldukları araştırma kapsamında cep telefonu 2011). kullanımında, güzel ve modaya uygun görü-
39 Selçuk İletişim, 7, 1, 2011
nümü ve statü sembolü olmasını tanımlayan 3.2. AraĢtırmanın Kapsamı, Yöntemi Ve moda/statü faktörü, aile ve çevresindekilere her Sınırlılıkları an ulaşılabilir olduğunun gösterilmesini ifade Araştırma anket yöntemiyle gerçekleştirilmiş- eden duygusallık/toplumsallık faktörü, dediko- tir. Anketin ilk bölümünde katılımcılara de- du yaparak ya da konuşarak rahatlamayı ve mografik özelliklerini ortaya çıkarma amaçlı zaman geçirmeyi temsil eden rahatlama faktö- sorular yöneltilirken, ikinci bölümde katılımcı- rü, kamuya açık olan ankesörlü telefonların lara iPhone markalı akıllı telefonları bir statü kullanımından uzaklaşmayı temsil eden taşınır- göstergesi olarak nasıl algıladıklarını anlamak lık faktörü, bireylerin zaman ve mekan gözet- amaçlı olarak araştırmanın literatür kısmında meksizin cep telefonlarını kullanabileceklerini sözü edilen statü ifadeleri ile oluşturulmuş temsil eden anında erişim faktörü, ticari işlem sorular yöneltilmiştir. Anket sorularının olu- ve iş ile ilgili görüşmelerin gerçekleştirilebil- şumunda K.J. Eastman, R.E. Goldsmith, L.R. mesini temsil eden aracılık faktörü ve acil Flynn tarafından yayınlanan “Tüketici Davra- durumlarda bir cep telefonuna sahip olmanın nışlarında Statü Tüketimi: Ölçek Geliştirme ve verdiği güvenlik hissini temsil eden güvence Değerlendirme” (Status Consumption in Con- faktörlerinin etkili olup olmadığı ortaya kon- sumer Behaviour: Scale Development and muştur. Leung ve Wei‟nin araştırma sonuçları- Validation) makalelerinde geliştirdikleri ölçek- na göre; duygusallık/toplumsallık faktörü, ten faydalanılmıştır. Söz konusu ölçeğin güve- taşınırlık faktörü, anında erişim faktörü ve nilirlik katsayısı 0,86, bu araştırmanın güveni- aracılık faktörleri cep telefonu kullanımının lirlik katsayısı ise 0.94‟dür. Araştırma amacı ardındaki güdüler olarak öne çıkmakta iken kapsamında 380 kişiye 10-17 Mart 2011 dö- moda/statü faktörünün aralarında olduğu diğer neminde anket uygulaması yapılmıştır. Ankete faktörler cep telefonu kullanımının ardındaki verilen cevaplar SPSS 16.0 programında kod- güdüler arasında kabul edilmemiştir (Leung ve lanmıştır. Örneklem grubu kolayda örneklem Wei 2000: 313-314). 2003 yılında Özcan ve yönteminden yararlanılarak oluşturulmuştur. Koçak‟ın Türkiye‟de benzer güdülerin cep Anket, İzmir‟de en çok öğrencisi olan İzmir telefonu kullanımı üzerindeki etkisini araştır- Ekonomi Üniversitesi ve Yaşar Üniversitesi dıkları çalışmanın sonuçlarına göre ise; statü ve öğrencileriyle gerçekleştirilmiştir. Üniversite rahatlama faktörleri tüketicilerin cep telefonu öğrencilerinin örneklem grubunda yer alması- kullanımını negatif olarak güdülemekte iken, nın nedeni; 2010 yılında yapılan bir araştırma- güvence ve toplumsallık faktörünün pozitif ya göre akıllı telefon kullanımının yaş bazında birer güdü olarak rol oynadıkları belirlenmiştir incelendiğinde % 15 oranıyla en çok 18-24 yaş (Özcan ve Koçak 2003: 251). Literatürde yer arasındaki gençlerin kullandığının (http://www. alan tüm bu veriler ışığında günümüzde her emarketer.com/blog/index.php/category/ de- geçen gün kullanımı artan akıllı telefonların mographics/) saptanmasıdır. Ayrıca akıllı tele- tüketiciler nezdinde birer statü sembolü olarak fonlara yönelik kampanyalar gerçekleştiren görülüp görülmediği ve tüketici algılarında Vodafone, Vodafone Türkiye Ürün Servis ve İş statü sembolü olarak yer alıp almadığı belir- Geliştirmeden Sorumlu Genel Müdür Yardım- lenmeye çalışılmıştır. cısı Phil Patel de Türkiye‟de gerçekleştirdikleri araştırma sonuçlarına dayanarak akıllı telefon 3. iPHONE MARKALI AKILLI alma eğilimi ve mobil internet kullanımının TELEFONUN VAKIF ÜNĠVERSĠTELERĠ gençler arasında, diğer segmentlere kıyasla ÖĞRENCĠLERĠNĠN STATÜ ortalamanın üzerinde (http://vodafone.com.tr/ TÜKETĠMĠNE ETKĠSĠNE ĠLĠġKĠN BĠR VodafoneHakkin- ARAġTIRMA da/basin_odasi_bultenler.php?id=384) olduğu- nu belirterek Türkiye‟de en çok gençlerin akıllı 3.1. AraĢtırmanın Amacı telefonlara yöneldiklerini ifade etmektedir. Bu yaş aralığındaki gençler eğitimlerine üniversi- Araştırmanın amacı vakıf üniversitesinde oku- tede devam ettikleri için araştırma üniversite yan üniversite öğrencilerinin akıllı telefonlar- öğrencilerine yönelik gerçekleştirilmiştir. An- dan biri olan İphone‟un statü tüketimine dair cak iPhone markalı akıllı telefon ücretlerinin algılarını belirlemektir. yüksek olması nedeniyle araştırma devlet üni- versitesine göre harçlarının daha yüksek oldu-
40 Bir Statü Tüketimi Göstergesi Olarak Iphone Markalı … (36-48)
ğu vakıf üniversitesinde okuyan öğrencilere Ankete katılan öğrencilerin geneli değerlendi- yönelik gerçekleştirilmiştir. Harçların yüksek rildiğinde öğrencilerin % 41.9‟u akıllı telefona olması ve bu harçları ödeme gücüne sahip sahipken, % 58.1‟inin sahip olmadığı saptan- ailelerin bir bireyi olan öğrencilerin bu telefonu mıştır. Ankete katılanlar arasında akıllı telefona alım gücüne de sahip olduğu düşünülmektedir. sahip olanların üniversitelere göre dağılımı incelendiğinde ise, İzmir Ekonomi Üniversite- Araştırmanın zaman kısıtı nedeniyle tüm vakıf si‟nde akıllı telefona sahip olma oranları % 57 üniversitesinde okuyan öğrencilere yönelik iken, Yaşar Üniversitesi‟nde ise bu oran % gerçekleştirilememesi ve sadece İzmir ili ile 42‟dir. sınırlı kalması araştırmanın sınırlılıklarını oluş- turmaktadır. Tablo 2. Akıllı Telefon Markaları Dağılımı 3.3. Hipotezler Üniversite iPhone Diğer
H1: iPhone markalı akıllı telefonunun statü Markalar tüketimi ifadeleri cinsiyete göre farklılık gös- İzmir Ekonomi 42 49 termektedir. Üniversitesi 46,2% 53,8% Yaşar 24 43 H2: iPhone markalı akıllı telefonunun statü Üniversitesi 35,8% 64,2% tüketimi ifadeleri eğitim görülen üniversiteye TOPLAM 66 92 göre farklılık göstermektedir. 41,8% 58,2%
H3: iPhone markalı akıllı telefonunun statü Akıllı telefon kullandığını belirten 158 katılım- tüketimi ifadeleri akıllı telefon sahipliğine göre cının telefon tercihlerine göre marka dağılımı farklılık göstermektedir. incelendiğinde, iPhone marka akıllı telefon kullananların oranı % 41.8 iken, iPhone dışında H4: iPhone markalı akıllı telefonunun statü bir marka akıllı telefon kullananların oranı % tüketimi ifadeleri akıllı telefon marka tercihine 58.2‟dir. iPhone marka akıllı telefonların en göre farklılık göstermektedir. çok kullanıldığı üniversite % 46.2‟lik oranla İzmir Ekonomi Üniversitesi olarak belirlenmiş- 3.4. Bulgu Ve Yorumlar: tir. Anketin sonucunda elde edilen bu verinin Anketi, 233 İzmir Ekonomi Üniversitesi öğren- literatür taramasında yer alan iPhone markalı cisi ve 147 Yaşar Üniversitesi öğrencisi olmak akıllı telefonların Türkiye pazarında en çok üzere toplam 380 katılımcı cevaplamıştır. An- satan akıllı telefon olduğu bilgisi ile eşleşdiği kete katılan kişilerin demografik yapıları ince- görülmektedir. Bu bağlamda üniversite öğren- lendiğinde katılımcıların % 58.4‟ünün kadın, % cileri arasında iPhone‟un tercih edilen bir akıllı 41,6‟sının erkek olduğu saptanmıştır. Yaş dağı- telefon markası olduğu belirtilebilmektedir. lımlarının ortalamaları alındığında ankete katı- lan öğrencilerin yaşlarının 18 ile 29 arasında Ankete katılan tüm öğrencilerin iPhone marka değiştiği, yaş ortalamasının 23,5 olduğu ve % akıllı telefonları statü tüketimi açısından değer- 88,7 oranında büyük çoğunluğun 20 ile 24 yaş lendirdikleri soruların betimsel analizlerine aralığında kümelendiği görülmüştür. Ankete bakıldığında, öğrencilerin en çok puanı 5‟li katılan kişilerin hane haklı aylık geliri en az likert ölçek üzerinden 1,95 ortalama puan ile 1000 TL en fazla 22500 TL olduğu saptanır- “Hayranlık uyandırıcı çekiciliği olduğu için ken, genel durum incelendiğinde hane halkı değerlidir” ifadesine katıldıkları, en az 1,62 aylık ortalama gelirinin ağırlıklı olarak 5.000 ortalamayla “iPhone'u bir zenginlik göstergesi TL. olduğu saptanmıştır. olduğu için alırdım” ifadesine katıldıkları saptanmaktadır. “Hayranlık uyandırıcı çekici- Tablo 1. Akıllı Telefona Sahip Olma Oranları liği olduğu için değerlidir” ifadesini 1,92 orta- lama ile “Yeni iPhone modelleriyle sağladığı Üniversite Evet Hayır Toplam imaj için ilgilenirim” maddesi ve ardından 1,82 İzmir Ekonomi 91 140 231 Üniversitesi 57,6% 63,9% 61,3% ortalama ile “iPhone'un statüsü kişisel imajıma Yaşar 67 79 146 katkı sağlar” ifadesi izlemektedir. Statü ifade- Üniversitesi 42,4% 36,1% 38,7% lerine göre verilen cevap sıralamasında “iPho- TOPLAM 158 219 377 ne'u bir prestij sembolü olduğu için alırdım” %41,9 %58.1 100,0% ifadesi 1,80 ortalama ile 4. sırada yer almakta-
41 Selçuk İletişim, 7, 1, 2011
dır. Statü tüketimine ilişkin değerlendirilecek gösterdikleri görülürken; zenginlik göstergesi, maddeler arasında en düşük ortalamaya sahip statüsü için daha yüksek ücret ödeme gibi ifa- olan madde 1,62 ortalama ile “iPhone'u zengin- delere daha az katıldıkları görülmüştür. Araş- lik göstergesi olduğu için alırdım” ifadesi ol- tırma sonucu, katılımcıların, iPhone‟u kullanım muştur. Bu ifadeyi 1,64 ortalama ile “Statüsü sebepleri arasında zenginlik göstergesi için için iPhone'a daha fazla öderdim” ifadesi iz- satın alma, statü için daha yüksek ücret ödeme lemektedir. Genel olarak statü göstergesi olarak vb.‟den çok kişisel imaj ve hayranlık olmuştur. iPhone kullanım oranlarının düşük olduğu Bu bağlamda iPhone‟u bireylerin kişisel tatmi- görülmektedir. Ankete katılanların hayranlık, ni için kullanılan bir marka olarak değerlen- imaj, kişisel imaj gibi ifadelere yüksek katılım dirmek mümkündür.
Tablo 3. iPhone Markalı Akıllı Telefonun Statü Tüketimi İfadelerinin Ortalaması
l-
r- sel
i
si si
o
dim
cak
e
r
için için
için
riyle rim
alı
a
i
için
e
'adaha
dım dım
sü
r ginlik r
için bolü
dım
ü
n
ğerlidir
tüsü
sağlar
prestij
e alı alı
a m
ze
hayranlık duğu
d
iPhone'un iPhone'un
gösterg
ilgilen
olduğu olduğuiçin
St iPhone Stat
se
iPhone'ubir iPhone'ubir
uyandır
YeniiPhone
modell birçekiciliği
imajınakatkı
fazlaöde
iPhone statüsükiş
sağladığıimaj 376 378 377 378 375 376 377 Ortalama 1,77 1,64 1,92 1,95 1,80 1,62 1,82
Tablo 4. iPhone Markalı Akıllı Telefonun Statü Tüketimi İfadelerinin Cinsiyete Göre Ortalaması
l-
kı
t tij tij
s
mak
dım
l
r
tüsü
tergesi
ranlık a
s
y
dır
cak bircak
ı
duğuiçin
lidir
lar
lenirim a l
r
ladığıimaj
dım
i
hibio
ğ
la öderdimla r
ğ
a
şar
z
dır
sa
a
alırdım alı
lüo
n
b
süiçiniPhone
liği olduğu liği için
değe
o
i
iPhone'ubir
ginlikgö
tü
niiPhone mode
hafa
tüsüiçiniPhone'a
içinilg
uya n
a duğuiçinalı
e
a l
a imajımaşisel ka
iPhone'unst
i
iPhone'ubirpre
d o
St
ze
Y
iPhones semb
k
St
leriylesa
çekic iPhone'unha Ortalama 1,78 1,82 1,73 2,04 2,04 1,87 1,65 1,89 Kadın Sayı 220 221 221 221 221 219 221 220 Standart Sapma 1,169 1,202 1,106 1,391 1,246 1,189 1,100 1,243 Ortalama 1,68 1,70 1,52 1,74 1,83 1,70 1,58 1,73 Erkek Sayı 156 155 157 156 157 156 155 157 Standart Sapma 1,119 1,106 ,896 1,101 1,099 1,068 1,018 1,070 Ortalama 1,74 1,77 1,64 1,92 1,95 1,80 1,62 1,82 Toplam Sayı 376 376 378 377 378 375 376 377 Standart Sapma 1,148 1,164 1,028 1,285 1,190 1,142 1,066 1,175 Ankete katılan kadınların ifadelere verdikleri göstergesi olduğu için alırdım” ifadesi sapta- cevapların ortalamaları ile erkeklerin ifadelere nırken, erkek katılımcılarda ise “Statüsü için verdikleri cevapların ortalamaları incelendiğin- iPhone'a daha fazla öderdim” ifadesi 1,52 de, kadınların statü tüketimi ifadelerine daha ortalamadadır. Kadınlar ve erkekler iPhone ile çok katıldıkları görülmektedir. Ayrıca erkekler- ilgili olarak kendilerine imaj sağladıkları ve le kadınların benzer ifadelere katıldıkları ve hayranlık uyandıracak çekiciliğe sahip olduğu- benzer ifadelere katılmadıkları saptanmıştır. nu düşünmektedir. Hem erkek katılımcıların (ortalama: 1,83) hem de kadın katılımcıların (ortalama: 2,04) verdik- Ankete katılan tüm öğrencilerin iPhone marka leri cevapların ortalamalarının en yüksek oldu- akıllı telefonları statü tüketimi açısından değer- ğu tanım “iPhone'un hayranlık uyandıracak bir lendirdikleri soruların betimsel analizlerine çekiciliği olduğu için değerlidir” ifadesidir. bakıldığında, öğrencilerin en çok puanı 5‟li Kadın katılımcıların aynı ortalama değerinde likert ölçek üzerinden 1,95 ortalama puanı yer alan “Yeni iPhone modelleriyle sağladığı “Hayranlık uyandırıcı çekiciliği olduğu için imaj için ilgilenirim” ifadesi erkek katılımcıla- değerlidir” önermesine verdikleri, en az ise rın verdikleri cevaplarda 2. sırada yer almakta- 1,62 ortalamayla “iPhone'u bir zenginlik gös- dır. Kadın katılımcılarda en az puan olan 1,65 tergesi olduğu için alırdım” görülmektedir. Bu puanı alan ifade olarak “iPhone'u bir zenginlik bağlamda, iPhone markalı akıllı telefonların
42 Bir Statü Tüketimi Göstergesi Olarak Iphone Markalı … (36-48)
statü ifadelerine verilen cevaplar incelendiğin- duğu görülmektedir. “Yeni iPhone modelleri de anketi cevaplayanların kişilere göre iPhone ile sağladığı imaj için ilgilenirim” ifadesine ise markalı akıllı cep telefonu hayranlık uyandır- yine; kadınların katılım oranının erkeklere göre mak amacıyla statü ifade edebilirken, zenginlik daha fazla olduğu görülmüştür. göstergesi olarak statü ifade etmediği saptan- mıştır. Statü tüketimi ifadelerinin cinsiyete göre farklı- lık gösterip göstermediğini belirleyebilmek Statü tüketimi ifadelerinin cinsiyete göre farklı- amacıyla yapılmış olan bağımsız örneklem t lık gösterip göstermediğini belirleyebilmek testi sonuçlarına göre; diğer 6 statü tüketimi amacıyla yapılmış olan bağımsız örneklem t ifadesi ile cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık testi sonuçlarına göre; “Statüsü için iPhone'a yoktur. Sonuçlar genel olarak değerlendirildi- daha fazla öderdim” (t=2,031; df=376; ğinde statü tüketimi ifadelerinin bazıları cinsi- p<0,05)ifadesi ve “Yeni iPhone modelleri ile yete göre anlamlı bir farklılık gösterirken bazı- sağladığı imaj için ilgilenirim” (t=2,188; ları anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Bu df=375; p<0,05) ifadesi ile cinsiyet arasında bağlamda “H1: iPhone markalı akıllı telefonu- anlamlı bir farklılık vardır. “Statüsü için iPho- nun statü tüketimi ifadeleri cinsiyete göre fark- ne'a daha fazla öderdim” ifadesine kadınların lılık göstermektedir.” hipotezi kısmen kabul katılım oranının erkeklere göre daha fazla ol- edilmektedir.
Tablo 5. iPhone Markalı Akıllı Telefonun Statü Tüketimi İfadelerinin Üniversitelere Göre Orta- laması
kı
n-
l- t
e-
mak
duğu duğu
l
l
tüsü
ranlık
hone'a
a
y mode
dır
ı
duğuiçin
lidir
lar
l
r
dım
ladığıimaj
hibio
ğ
la öderdimla r
gesio ğ
Üniversite a
şar r
z
sa
lenirim
a
alırdım alı
lüo
i
te
b
dıracakbirç s
değe
o
liği olduğu liği için
içinalırdım
n
i
tüsüiçiniPhone
hafa
tüsüiçiniP
a
niiPhone
a
a imajımaşisel ka
iPhone'unst
e
i
iPhone'ubirprestij
kic
d
St uya
iPhone'unha
iPhone'ubirzengi
iPhones semb
k
St
lik gölik
Y sa ile leri icinilg Ġzmir Ortalama 1,80 1,80 1,68 1,95 2,06 1,88 1,67 1,88 Ekonomi Sayı 231 231 231 230 231 229 230 230 Üniversitesi Standart 1,215 1,175 1,076 1,258 1,250 1,204 1,128 1,209 Sapma YaĢar Ortalama 1,65 1,74 1,59 1,86 1,78 1,68 1,55 1,73 Üniversitesi Sayı 145 145 147 147 147 146 146 147 Standart 1,031 1,149 ,950 1,329 1,071 1,030 ,962 1,119 Sapma Ortalama 1,74 1,77 1,64 1,92 1,95 1,80 1,62 1,82 Toplam Sayı 376 376 378 377 378 375 376 377 Standart 1,148 1,164 1,028 1,285 1,190 1,142 1,066 1,175 Sapma Anketin yapıldığı İzmir Ekonomi Üniversitesi alırdım” ifadesinde görülmektedir. Yaşar Üni- ve Yaşar Üniversitesi‟nin iPhone Markalı Akıl- versitesi‟nde en yüksek ortalama 1,86 ortala- lı Telefonun Statü Tüketimi İfadelerinin yer masıyla “Yeni iPhone modelleri ile sağladığı aldığı ankete verdikleri cevaplar birbirine ben- imaj için ilgilenirim” ifadesine verilirken, en zemektedir. Ancak İzmir Ekonomi Üniversitesi düşük ortalama ise İzmir Ekonomi Üniversitesi öğrencileri tarafından verilen cevapların iPhone gibi 1,55 ortalama ile “iPhone'u bir zenginlik markalı akıllı telefonun statü tüketimi ifadeleri göstergesi olduğu için alırdım” ifadesi için ortalamasının Yaşar Üniversitesi‟ne göre daha verildiği saptanmıştır. Bu bağlamda anketi yüksek olduğu görülmektedir. İzmir Ekonomi cevaplayan katılımcılara göre iPhone markalı Üniversitesi öğrencilerinin verdikleri cevaplara akıllı cep telefonunun statü tüketimi çerçeve- göre 2,06 ortalama ile en yüksek ortalamanın sinde çekicilik özelliğinin ön plana çıktığı, “iPhone'un hayranlık uyandıracak bir çekicili- ancak zenginlik göstergesi olarak algılanması- ği olduğu için değerlidir” ifadesi olduğu sapta- nın daha az olduğu görülmüştür. nırken, en düşük ortalama 1,67 ortalama ile “iPhone'u bir zenginlik göstergesi olduğu için
43 Selçuk İletişim, 7, 1, 2011
Üniversitelere göre statü tüketimi ifadelerinin amacıyla gerçekleştirilen bağımsız örneklem t farklılaşıp farklılaşmadığını saptayabilmek testi sonuçlarına göre; diğer 7 statü tüketimi amacıyla gerçekleştirilen bağımsız örneklem t ifadesi ile eğitim görülen üniversiteler arasında testi sonuçlarına göre; “iPhone'un hayranlık anlamlı bir farklılık yoktur. Sonuçlar genel uyandıracak bir çekiciliği olduğu için değerli- olarak değerlendirildiğinde statü tüketimi ifa- dir” ifadesi ile eğitim görülen üniversiteler delerinden sadece biri üniversiteye göre farklı- arasında anlamlı bir farklılık vardır (t=2,283; lık gösterirken diğer ifadeler üniversitelere df=376; p<0,05). İzmir Ekonomi Üniversitesi göre farklılık göstermemektedir. Bu bağlamda; öğrencilerinin bu ifadeye diğer üniversite öğ- “H2: iPhone markalı akıllı telefonunun statü rencilerine oranla daha yüksek oranda katıldık- tüketimi ifadeleri eğitim görülen üniversiteye ları görülmektedir. göre farklılık göstermektedir.” hipotezi kısmen kabul edilmektedir. Üniversitelere göre statü tüketimi ifadelerinin farklılaşıp farklılaşmadığını saptayabilmek Tablo 6. Statü Tüketimi İfadelerinin Akıllı Telefon Sahipliğine Göre Ortalaması
i-
l-
kı
n-
t
tij
s
mak
duğu duğu
l
l
tüsü
ranlık
a
y
duğuiçin
lidir
lar
lenirim l
r
ladığıimaj
dım
i
hibio
ğ
arıdır
la öderdimla
r gesio ğ
Akıllı telefon sahipliği a
ş r
z
sa
a
alırdım lüo alı
te
b
s
değe o
ne'ubirzengi
dıracakbirçek
içinalırdım
tüsüiçiniPhone
liği olduğu liği için
n
hafa niiPhone mode
tüsüiciniPhone'a
içinilg i
a
a e
a imajımaşisel ka
c
iPhone'unst
i
iPhone'ubirpre
d
St
iPhone'unha
Y iPho
iPhones semb
k
St
leriylesa gölik uya
Ortalama 2,06 1,96 1,82 2,02 2,13 1,99 1,84 2,03 Evet Sayı 156 156 157 157 157 157 155 157 Standart Sapma 1,331 1,256 1,135 1,243 1,234 1,225 1,230 1,298 Ortalama 1,52 1,65 1,52 1,84 1,82 1,67 1,48 1,67 Hayır Sayı 217 217 218 217 218 215 218 217 Standart Sapma ,943 1,082 ,932 1,311 1,140 1,067 ,912 1,058 Ortalama 1,75 1,78 1,65 1,91 1,95 1,80 1,63 1,82 Toplam Sayı 373 373 375 374 375 372 373 374 Standart Sapma 1,151 1,166 1,031 1,284 1,188 1,145 1,069 1,177 lımcılarla sahip olmayan katılımcıların ortala- Anketi cevaplayan katılımcıların % 41,9‟ı akıllı maları incelendiğinde kullanan kişilerin statü telefon kullanırken, % 58,1‟inin kullanmadığı ifadelerine daha fazla katıldığı saptanmıştır. Bu saptanmıştır (bkz. Tablo-1). İfadelere katılım bağlamda akıllı telefon kullanan kişiler, akıllı ortalamaları incelendiğinde akıllı telefona sahip telefon kullanmayan kişilere göre iPhone‟u katılımcı cevaplarının ortalamaları sırasıyla daha yüksek bir oranda statü göstergesi olarak 2,13 ortalamasıyla “iPhone'un hayranlık uyan- görmektedir. Bunun nedeni olarak akıllı telefon dıracak bir çekiciliği olduğu için değerlidir”, kullanıcıların iPhone marka telefona daha fazla 2,06 ortalamasıyla “iPhone sahibi olmak başa- aşina olması ve akıllı telefon alım sürecinde rıdır”, 2,03 ortalamasıyla “iPhone'un statüsü araştırma yaparak bilgi edinilmiş olması yoru- kişisel imajima katkı sağlar” olarak saptanır- mu yapılabilmektedir. ken, akıllı telefon kullanmayanlar 1,84 ortala- malarıyla “Yeni iPhone modelleriyle sağladığı Akıllı telefon kullanan bireylerin statü tüketimi imaj için ilgilenirim” ve “iPhone'un statüsü ifadelerinin kullanmayan bireylere göre farklı kişisel imajıma katkı sağlar” ifadesine eşit olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan ortalamayla katılmıştır. Akıllı telefonu olan bağımsız örneklem t testi sonuçlarına göre; kişilerin ortalamalarında en az katıldıkları ifade “iPhone sahibi olmak başarıdır” ifadesi “Statüsü için iPhone'a daha fazla öderdim” (t=4,582; df=371; p<0,05), “Statüsü için iPho- iken akıllı telefonu olmayan kişilerin en az ne‟a daha fazla para öderdim” ifadesi (t=2,827; katıldıkları ifade olarak “iPhone'u bir zenginlik df=373; p<0,05), iPhone‟u bir prestij sembolü göstergesi olduğu için alırdım” ifadesi görül- olduğu için alırdım” ifadesi (t=2,678; df=370; mektedir. Akıllı telefona sahip olan kişilerin p<0,05), “iPhone‟u bir zenginlik göstergesi statü ifadelerine daha fazla katılım gösterdikle- olduğu için alırdım” (t=3,296; df=371; p<0,05) ri saptanmıştır. Akıllı telefona sahip olan katı- ifadesi ve “iPhone‟un statüsü kişisel imajıma
44 Bir Statü Tüketimi Göstergesi Olarak Iphone Markalı … (36-48)
katkı sağlar” (t=2,956; df=372; p<0,05) ifadesi Bu bilgiler ışığında statü tüketimi ifadelerinden ile akıllı telefon sahipliği arasında anlamlı bir 5 ifade akıllı telefon sahipliğine göre farklılık farklılık olduğu ve tüm bu ifadelere akıllı tele- gösterirken, 3 ifade faklılık göstermemektedir. fon sahiplerinin katılım oranlarının, akıllı tele- Bu kapsamda “H3: iPhone markalı akıllı tele- fon sahibi olmayanlara oranla daha fazla oldu- fonunun statü tüketimi ifadeleri akıllı telefon ğu saptanmıştır. Ayrıca bağımsız örneklem t sahipliğine göre farklılık göstermektedir.” testi sonuçlarına göre; diğer 3 statü ifadesi ile hipotezi kısmen kabul edilmektedir. akıllı telefon sahipliği arasında anlamlı bir fark yoktur.
Tablo 7. iPhone Markalı Akıllı Telefonun Statü Tüketimi İfadelerinin Akıllı Telefon Markaları Kullanımına Göre Ortalaması
i-
l-
kı
n- t
mak
duğu duğu
l
l
tüsü
ranlık
a
Kullanılan akıllı y
duğuiçin
lidir
lar
lenirim l
r
ladığıimaj
dım dım
i
hibio
ğ
la öderdimla
r r gesio ğ
telefon markası a
şarıdır r
z
sa
a
alı lüo alı
te
b
s
değe o
dıracakbirçek
içinalırdım
tüsüiçiniPhone
liği olduğu liği icin
n
hafa niiPhone mode
tüsüiçiniPhone'a
içinilg i
a
a e
a imajımaşisel ka
c
iPhone'unst
i
Phone'ubirzengi
iPhone'ubirprestij
d
St
iPhone'unha
Y i
iPhones semb
k
St
leriylesa gölik uya
Ortalama 2,44 1,98 1,98 2,26 2,42 2,03 1,80 2,05 iPhone Sayı 66 65 66 66 66 66 66 66 Standart Sapma 1,530 1,305 1,196 1,396 1,426 1,301 1,231 1,364 Ortalama 1,73 1,89 1,66 1,85 1,90 1,89 1,80 1,96 Diğer Sayı 91 92 92 92 92 92 90 92 Standart Sapma 1,034 1,190 1,030 1,099 1,028 1,114 1,192 1,204 Ortalama 2,03 1,93 1,80 2,02 2,12 1,95 1,80 1,99 Toplam Sayı 157 157 158 158 158 158 156 158 Standart Sapma 1,310 1,236 1,110 1,244 1,233 1,193 1,204 1,269 Anketi cevaplayan katılımcıların % 41,8‟i telefona sahip olmayanlara göre daha fazla iPhone markalı akıllı telefon kullanırken, % katılım gösterdikleri saptanmıştır. Bunun nede- 58,2‟sinin kullanmadığı saptanmıştır (bkz Tab- ni olarak iPhone kullanan kişilerin bu telefona lo 2). İfadelere katılım ortalamaları incelendi- verdikleri değer ve ifade etmek istedikleri statü ğinde iPhone marka akıllı telefona sahip katı- göstergelerini yansıtmaları belirtilebilir. Araş- lımcı cevaplarının ortalamaları sırasıyla 2,44 tırma sonucunu, iPhone markalı akıllı cep tele- ortalamasıyla “iPhone sahibi olmak başarıdır”, fonu kullanan kişilerin iPhone kullanım neden- 2,42 ortalamasıyla “iPhone'un hayranlık uyan- leri arasında başarı göstergesi olması ve hay- dıracak bir çekiciliği olduğu icin değerlidir”, ranlık uyandırıcı bir çekiciliğe sahip olması yer 2,26 ortalamasıyla “Yeni iPhone modelleriyle alırken, iPhone markalı cep telefonuna sahip sağladığı imaj için ilgilenirim” olarak saptanır- olmayan kişiler kişisel imaj ve hayranlık uyan- ken, iPhone kullanmayanlar 1,96 ortalamalarıy- dıracak çekicilik ifadelerine yönelmiştir. iPho- la “iPhone'un statüsü kişisel imajıma katkı ne sahipleri, iPhone kullanımını bir başarı sağlar”, 1,90 ortalama ile “iPhone'un hayranlık ölçütü olarak değerlendirmektedir. uyandıracak bir çekiciliği olduğu için değerli- dir” ve 1,89 ortalama ile “Statüsü için iPhone Statü tüketimi ifadelerinin akıllı telefon marka alırdım” ifadelerine en fazla katılım sağlamış- tercihine göre farklılık gösterip göstermediğini lardır. iPhone markalı akıllı telefonu olan kişi- belirleyebilmek amacıyla yapılan bağımsız lerin ortalamalarında en az katıldıkları ifade örneklem t testi sonuçlarına göre; “iPhone “iPhone'u bir zenginlik göstergesi olduğu icin sahibi olmak başarıdır” (t=3,921; df=177; alırdım” iken iPhone markalı akıllı telefonu p<0,05) ifadesi ve “Yeni iPhone modelleriyle olmayan kişilerin en az katıldıkları ifade olarak sağladığı imaj için ilgilenirim” (t=1,975; “Statüsü için iPhone'a daha fazla öderdim” df=179; p<0,05) ifadesi ile akıllı telefon marka ifadesi saptanmıştır. Genel olarak tablo değer- tercihi arasında anlamlı bir farklılık vardır. Her lendirildiğinde iPhone markalı telefona sahip iki ifadeye, İphone sahiplerinin katılım oranla- olan kişilerin statü ifadelerine iPhone markalı rının, diğer markalara ait akıllı telefonlara
45 Selçuk İletişim, 7, 1, 2011
sahip katılımcılara oranla daha fazla olduğu aracılığıyla saptanan verilerle paralel olduğu ve saptanmıştır. Diğer yandan bağımsız örneklem yoğun bir kullanım oranı olduğu saptanmıştır. t testi sonuçlarına göre; diğer 6 statü tüketimi ifadesi ile akıllı telefon marka tercihi arasında Statü tüketimi kapsamında araştırılan iPhone anlamlı bir fark yoktur. markalı akıllı telefonlara üniversite öğrencile- rinin bakış açısı değerlendirildiğinde kişisel Bu bağlamda “H4:iPhone markalı akıllı telefo- imaj ve hayranlık gibi kavramların öne çıktığı nunun statü tüketimi ifadeleri akıllı telefon görülmüştür. iPhone‟un bireylere kattığı imaj marka tercihine göre farklılık göstermektedir” ve hayranlık uyandıran bir çekiciliğe sahip hipotezi kısmen kabul edilmektedir. olduğu ve bu özellikleriyle statü göstergesi olduğu saptanmıştır. Bireylerin, tüketim toplu- Genel olarak değerlendirildiğinde; katılımcıla- munda kendini ifade etme biçimi olarak satın rın statü tüketimi ifadelerine katılım oranları aldıkları ve kullandıkları ürünler arasında yer akıllı telefon sahipliği ve iPhone markalı akıllı alan iPhone markalı akıllı cep telefonları aracı- telefon sahipliğine göre farklılaşmaktadır. lığıyla, kişisel imajlarını yansıttıkları ve bir tanımlama ifadesi olarak kullandıkları „hayran- SONUÇ lık uyandıran ürün çekiciliği‟ni bireysel özel- likleriyle özdeşleştirdikleri ve ürünü toplum Tüketim kültürü içinde yaşayan bireylerin içinde statü göstergesi olarak kullandıkları tüketim davranışları fonksiyonel veya duygusal saptanmıştır. temelli olarak çeşitlenebilmektedir. Tüketim kültürü içinde yaşayan bireylerin tercih ettikleri Ayrıca araştırma genelinde iPhone kullanan markalar ve ürünler ile topluma veya kendileri- katılımcılar ile kullanmayan katılımcılar ara- ne kendilerini ifade etme alanları oluşmuştur. sında iPhone markalı akıllı cep telefonuna Bu süreçte bireyler, ürünleri sadece fonksiyo- yönelik statü tüketimi ifadelerinde bir farklılık nel özelliklerinden çok, toplum içinde kabul olduğu saptanmıştır. iPhone sahiplerinin bu görme, statü elde etme gibi sebeplerle de tü- marka akıllı telefona karşı daha yüksek bir ketmektedir. Bir diğer ifadeyle; satın alınan ve oranda statü tüketimi eğilimine sahip oldukları tüketilen ürünler bireylerin kendilerini toplum- saptanmıştır. Bir diğer ifadeyle; iPhone kulla- sal yapı içinde ifade etme ve statü gösterme nan kişiler iPhone‟un statü göstergesi olduğu- amaçlarına dönüşmektedir. Bireyler, tüketim nu, iPhone kullanmayan kişilere oranla daha kültürünün de etkisiyle toplum içinde kullan- yüksek bir ortalamayla düşünmektedirler. dıkları markalar ve bu markaların temsil ettik- Araştırma sonuçları ile; bu kişilerin iPhone leri statü göstergeleri ile diğer bireylere statüle- kullanım nedenlerinin toplum içinde statü sem- rini aktarmaktadırlar. Tüketim kültürü içinde bolüne sahip olmak olduğu, iPhone sahipliğini her dönem belli ürünler statü tüketiminde daha bir başarı göstergesi olarak değerlendirdikleri öncelikli ve ön planda yer almaktadır. Son ve aynı zamanda iPhone markalı akıllı cep yıllarda bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan telefonlarının hayranlık uyandıran bir çekicili- gelişmeler sonucunda başlayan bilgi çağında, ğe sahip olduğu için değerli olduğu düşündük- teknoloji temelli ürünlerin bireylere sağladıkla- leri belirlenmiştir. rı statü göstergeleri de benzer olmaktadır. Bu bağlamda son yıllarda, bilgisayar, cep telefonu Genel olarak değerlendirildiğinde akıllı telefon ve internet bağlantılarını tek bir cihazda birleş- sahipliği ve iPhone markalı akıllı telefon sahip- tiren akıllı telefonlar önem kazanmıştır. Bu liğine göre statü algıları farklılaşmaktadır. Bu ürünler bireylerin statü amacıyla sahip olmaya bağlamda iPhone ve diğer akıllı marka cep çalıştıkları ürünler haline gelmiştir. telefonlarına sahip olan bireyler, iPhone marka- lı akıllı telefonu statü göstergesi olarak değer- Dünya genelinde akıllı telefon pazarında önem- lendirmektedirler. Tüketim toplumu içinde yer li bir konumda olan iPhone markalı akıllı cep alan bireylerin satın aldıkları ürünleri statü telefonun statü tüketimi algısının incelendiği göstergesi olarak kullanımı son yıllarda iPhone araştırma sonuçlarında ortaya çıkan bireylerin markalı akıllı telefonun tercih nedenlerine de akıllı telefon kullanım oranlarının literatür yansımıştır.
46 Bir Statü Tüketimi Göstergesi Olarak Iphone Markalı … (36-48)
KAYNAKLAR Goggin G (2009) Mobile Phone Cultures, Tay- lor and Francis. Akıllı Telefon Satışları PC Satışlarını Geçti, http://sosyalmedya.co/akilli-telefon-satislari- Güllülü U, Ünalı S ve Bilgili B (2010) Kendini pc-satislarini-gecti-2750/, Yayın Tarihi: 10 Gösterim ve Kişilerarası Etkileşimin Gösterişçi Şubat 2011, Erişim Tarihi: 26 Şubat 2011. Tüketim Üzerindeki Etkilerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma, Hacettepe Üniversitesi Akıllı telefonlar satışları uçurdu http://www. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Derg, 28 radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType= (1), 105-139. De- tayV3&Date=&ArticleID=1035722&CategoryI Günaydın A U (2007) Tanzimat Romanında D=80, Yayın Tarihi: 09.01.2011, Erişim Tarihi. Kamusal Alan ve Serbest Zaman Etkinlikleri, 26 Şubat 2011. Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, An- kara. Chao A ve Schor J B (1998) Empirical Tests Of Status Consumption: Evidence from wom- Heaney J G, Goldsmith R E ve Jusoh W J W en's cosmetics, Journal of Economic Psycholo- (2005) Status Consumption Among Malaysion gy, 19 (1), 107-131. Consumers: Exploring Its Relationships with Materialism and Attention-to-Social- Clark R A, Zboja J J ve Goldsmith R E (2007) Comparison-Information, Journal of Interna- Status Consumption and Role-Relaxed Con- tional Consumer Marketing, 17 (4) 83-98. sumption: A Tale of Two Retail Consumers, Journal of Retailing and Consumer Services, http://vodafone.com.tr/VodafoneHakkinda/basi 14, 45–59. n_odasi_bultenler.php?id=384, Erişim Tarihi: 26 Şubat 2011. Csikszentmihalyi M ve Rochberg-Halton E (1981) The Meaning of Things, Cambridge Katz J (2006) Magic in the Air: Mobile Com- University Press, Cambridge. munication and the Transformation of Social Life, Transaction Publisher, New Brunswick. Çınar R ve Çubukçu İ (2009) Tüketim Toplu- munun Şekillenmesi ve Tüketici Davranışları - Leung L ve Wei R (2000) More Than Just Talk Karşılaştırmalı Bir Uygulama, Atatürk Üniver- on the Move: Uses and Gratifications of the sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Derg 13 (1), Cellular Phone, Journalism and Mass Commu- 277-300. nication Quarterly 77 (2), 308-320. Digital News Platforms Still Present Oppor- Marwick A E (2008) Becoming Elite: Social tunity For Marketers, Status in Web 2.0 Cultures, New York. http://www.emarketer.com Mutlu E (1995) İletişim Sözlüğü, Ark Yayıne- /blog/index.php/category/demographics/,Erişim vi, Ankara. Tarihi: 26 Şubat 2011. NDP: Akıllı Telefon Satışlarını Son Çeyrekte Du Gay P, Hall S, Janes L, Mackay H ve Android % 53 Artırdı, http://www.bitdunyasi. Negus K. (1997), Doing Cultural Studies: The com/tr/?Sayfa=Detay&Id=6204, Erişim Tarihi: Story of the Sony Walkman, Sage Publications, 26 Şubat 2011. London. Nielsen (2011) Consumers and Mobile Apps in Eastman K J, Goldsmith R E ve Flynn L R the U.S.: All About Android and Apple iOS. (1999) Status Consumption in Consumer Be- http://blog.nielsen.com/nielsenwire/online_mo haviour: Scale Development and Validation, bile/consumers-and-mobile-apps-in-the-u-s-all- Journal of Marketing: Theory and Practice, about-android-and-apple-ios/ Summer, 41-52. Nielsen. (2011) iPhone Users Watch More Farber D (2008) Revisiting Apple‟s iPhone Video… and are Older than You Think. Strategy, Erişim 28 Nisan 2011: http://news. http://blog.nielsen.com/nielsenwire/online_mo cnet.com/8301-13953_3-9894850-80.html bile/iphone-users-watch-more-video-and-are- Featherstone M (2005) Postmodernizm ve older-than-you-think/ Tüketim Kültürü, 2. Basım, Mehmet Küçük (çev), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
47 Selçuk İletişim, 7, 1, 2011
O‟Cass A ve McEwen H (2005) Exploring Consumer Status and Conspicuous Consump- tion, Journal of Consumer Behaviour, 4 (1) 25– 39. Odabaşı Y ve Barış G (2007) Tüketici Davra- nışı, 7. Baskı, Mediacat Yayını, İstanbul. Özcan YZ ve Koçak A (2003) A Need or a Status Symbol: Use of Cellular Telephones in Turkey, European Journal of Communication, 18 (2), 241-254. Pruthi, R K (2005) The Political Theory, Sarup & Sons. Tek Y, iPhone satışları Blackberry'yi geçti, http://www.computerworld.com.tr/iphone- satislari-blackberryyi-gecti-detay_5722.html, Yayın tarihi: 21 Ocak 2011, Erişim Tarihi: 26 Şubat 2011. Warren C (2011) Apple: 100 Million iPhones Sold, http://mashable.com/2011/03/02/100- million-iphones/ West J ve Mace M (2007) Entering a Mature Industry Through Innovation: Apple‟s iPhone Strategy, DRUID Summer Conference 2007, URL: http://www2.druid.dk/conferences/ vi- ewabstract.php?id=1675&cf=9 West J ve Michael M (2010) Browsing as the killer app: Explaining the rapid success of Apple's iPhone, Telecommunications Policy, Communication & Mass Media Complete, EBSCOhost, pp: 270-286. (erişim 1 Mayıs, 2011).
48