MAGAZINE FOTOGRAFIE / MODE / ARCHEOLOGIE / GESCHIEDENIS € 2,- IN DIT MAGAZINE O.A. DE ROMANTIEK TYPHOON IN HET NOORDEN INTERVIEW VAN FRIEDRICH TOT TURNER 4 VOORWOORD 5 ANDREAS BLÜHM We hebben intern heel lang gesproken over de naam voor onze tentoonstelling. Moest het „De Romantiek in het Noor- den“ heten, of gewoon „Romantiek in het Noorden“? Het gaat niet alleen om een kunsthistorische stijlrichting maar ook om een algemeen-menselijk gevoel. Romantici van alle tijden kunnen naast de negentiende-eeuwse landschappen genieten van een hopelijk spannende en in ieder geval verras- sende keuze met recenter werk uit onze eigen collectie. Met soundscapes, zwarte romantiek en een virtueel panorama wordt het romantische levensgevoel opgeroepen. Kortom, genoeg ingrediënten om een lange, koude winter goed door te komen in het Groninger Museum en in contact te raken met andere romantische zielen, al dan niet dolend. Extra handig: Op Valentijnsdag is het museum gewoon open. En als u dan toch in Groningen bent, ga dan ter verhoging van de romantische stemming ook eens langs bij onze colle- ga’s van Fotogalerie Noorderlicht en Museum De Buitenplaats in Eelde. Voor alle bezoekers die vinden dat hun reis naar het Noorden wel erg lang duurde, heb ik een troost: In de negen- tiende eeuw duurde de trip van Amsterdam naar Groningen ongeveer twee dagen. Zonder pauze. „Die beste Bildung findet ein gescheiter Mensch auf Reisen.“ Net als de meeste goede citaten is ook deze uitspraak afkom- Geachte lezer, stig van Johann Wolfgang von Goethe. De vormende kracht van reizen gold niet alleen ten tijde van de romantiek, maar Toen ik onlangs iemand van onze grote wintertentoonstelling ook in de periode daarvoor, en tot op de dag van vandaag. over De Romantiek in het Noorden – van Friedrich tot Turner In onze presentatie De Wereld in Huis nemen kooplieden en vertelde, keek mijn gesprekspartner me verrast aan: “Wat een matrozen van de VOC u mee op reis naar het verre Oost-Azië spannende titel, want Romantiek en Noorden, dat past toch en terug. Daar begon de globalisering, en de kostbare vruch- helemaal niet bij elkaar.” Niet? Volgens mij juist wel. Want ten van die wederzijdse culturele inspiratie staan opgesteld in onder die nuchtere buitenkant schuilt een vurige kern, vol het Starck-paviljoen, waar oud-conservator Christiaan Jörg Sehnsucht en diepzinnigheid, juist hier in het Noorden! In het zijn kennis en kunde leende voor een prachtige tentoonstel- Zuiden hoeft niemand te dromen van het land waar Goethes ling. Vaak moet er een echte kenner aan te pas komen om spreekwoordelijke citroenen bloeien. Of heeft u ooit van Itali- te bepalen of een product afkomstig is uit China, Japan of aanse romantische meesters gehoord? De Franse Romantiek, gewoon uit Nederland. met schilders als Delacroix en Gericault, is ook al iets heel anders dan de Romantiek van een Turner, Friedrich of Dahl. We verheugen ons op uw komst. Johan Peter Hasenclever, De sentimentele, 1846 olieverf op doek, 36,5 x 30,5 cm Museum Kunstpalast, Düsseldorf Foto: Ewoud Rooks 6 DE ROMANTIEK IN HET NOORDEN 7 VAN FRIEDRICH TOT TURNER 9 DECEMBER 2017 T/M 6 MEI 2018 Peter Christian Skovgaard, Gezicht op de zee vanaf Møns Klint, 1850 olieverf op doek, 124 x 185 cm, Skovgaard Museet, Viborg 16 DE ROMANTIEK IN HET NOORDEN VAN FRIEDRICH TOT TURNER OOK ROMANTIEK SCHILDEREN IN 3D 32 INTERVIEW INTERVIEW TYPHOON 22 PIERRE WIND 36 EN VERDER DE ROMANTIEK LEEFT 26 EEN DURE KAST 44 500 JAAR REFORMATIE IN GRONINGEN 50 INTERVIEW MET MARK WILSON 58 ALBARTA INTERVIEW 54 ROMANTIEK OP DE KLASSIEKE ACADEMIE 62 TEN OEVER CHRISTIAAN JÖRG INTERVIEW MET HELEEN VAN BALEN 70 40 10 DE ROMANTIEK IN HET NOORDEN Friedrich Nerly, De Piazzetta in Venetië bij maanlicht, 1838 11 VAN FRIEDRICH TOT TURNER olieverf op doek, 74,8 x 101,8 cm, Angermuseum Erfurt 9 DECEMBER 2017 T/M 6 MEI 2018 12 DE ROMANTIEK IN HET NOORDEN Barend Cornelis Koekkoek, Wintergezicht, 1839 13 VAN FRIEDRICH TOT TURNER olieverf op doek, 38 x 54 cm, Groninger Museum, verworven met steun van de Vereniging Rembrandt 9 DECEMBER 2017 T/M 6 MEI 2018 14 DE ROMANTIEK IN HET NOORDEN Andreas Achenbach, Noordse bergen in de winter (rotslandschap), 1838 15 VAN FRIEDRICH TOT TURNER olieverf op doek, 167 x 228 cm, Museum für Kunst und Kulturgeschichte, Dortmund 9 DECEMBER 2017 T/M 6 MEI 2018 16 Jens Juel, Gezicht vanaf Veyrier over het Meer van Genève richting het Juragebergte, 1779 DE ROMANTIEK IN HET NOORDEN 17 olieverf op doek, 116,4 x 86,9 cm, Thorvaldsens Museum, Kopenhagen VAN FRIEDRICH TOT TURNER 9 DECEMBER 2017 T/M 6 MEI 2018 DE ROMANTIEK IN HET NOORDEN Van Friedrich tot Turner DOOR RUUD SCHENK De Romantiek (ca. 1800-1850) is een zeer belang- romantici waren rusteloze zoekers, dromers, verloren zielen rijke periode geweest in de geschiedenis van de soms, die de bevrediging en het geluk dat ze zo hartstoch- kunst, waarvan de invloed vandaag de dag nog telijk najoegen zelden of nooit konden vinden. In dat opzicht steeds voelbaar is. Deze beweging begon als een waren zij de directe voorgangers van veel moderne kunste- reactie van tal van denkers, dichters en schilders naars, die immers ook vaak vanuit hun ‘gevoel’ werken en tegen de opvattingen van de Verlichting, die in iets tot uiting willen brengen dat ze niet exact in woorden heel Europa in de achttiende eeuw dominant was kunnen vatten. geweest. Het landschap Tijdens de Verlichting lag de nadruk sterk op de ontwikkeling Het genre in de beeldende kunst dat tijdens de Romantiek van de menselijke rede en van de wetenschap. De romantici tot de grootste bloei kwam, was het landschap. Tot die tijd vonden dat men daarin te ver was doorgeschoten, dat emo- had een landschapschilderij nauwelijks enig aanzien gehad. ties en religieuze gevoelens hierbij te weinig aandacht kregen. Het landschap diende in een schilderij altijd alleen als ach- Ook de Verlichting was op haar beurt een reactie geweest: tergrond voor de afbeelding van een scène uit de Bijbel, een van mensen die zich wilden ontworstelen aan het autoritaire verhaal uit de klassieke oudheid of een belangrijke histori- gezag van onder meer de kerk – men wilde voortaan als sche gebeurtenis. Als er al belang werd gehecht aan een zelfstandig individu nadenken. De romantici wilden deze ver- geschilderd landschap op zich, dan was dat een verbeelding worvenheid niet overboord zetten, integendeel zelfs, maar ze van het idyllische, maar volstrekt utopische Arcadië, dat de vonden dat er met de grote nadruk op de autonomie van het trekken kreeg van een zonovergoten Griekse of Italiaanse individu en op het rationele denken op een dieper niveau iets omgeving, maar dat nooit een werkelijk bestaand land- anders wezenlijk menselijks verloren was gegaan, zoals een schap weergaf. Een uitzondering hierop was de Nederlandse gevoel van verbondenheid, van zingeving. Maar hoe dit terug Gouden Eeuw, toen de landschapsschilderkunst tot grote te vinden, als je ook niet terug kunt of wilt naar de tijd dat de hoogten was gestegen. En ondanks dat in de eeuw daarna kerk op autoritaire wijze richting gaf aan het geestelijk leven? koningen en aristocraten door heel Europa maar wat graag Een definitief antwoord op die vraag is nooit gevonden. De zeventiende-eeuwse Nederlandse landschapschilderijen aan 18 19 Adolph Tidemand & Hans Gude, Vissen met een speer op het Krøderen meer, 1851 Carl Blechen, Landweg in de winter bij maanlicht, ca. 1836 olieverf op doek, 115 x 159 cm, Nasjonalmuseet for Kunst, Arkitektur og Design, Oslo olieverf op paneel, 39 x 53 cm, die Lübecker Museen, Museum Behnhaus Drägerhaus, Lübeck hun grote kunstverzamelingen toevoegden, duurde het tot Romantiek, zoals Barend Cornelis Koekkoek, Wijnand Nuijen Het spirituele landschapschilderkunst lopen en die ook voor de moderne begin negentiende eeuw voordat deze Nederlandse schil- en Andreas Schelfhout, zich verhouden tot hun beroemde Ook het tegendeel van deze heftige emoties kwam volop toeschouwers nog heel invoelbaar zijn. Wat opvalt wanneer ders in de rest van Europa navolging kregen. Vooral het werk buitenlandse tijdgenoten. aan bod: verstilling, contemplatie. Sommige kunstenaars je de levensbeschrijvingen van de romantische kunste- van Jacob van Ruisdael (1628-1682) was enorm populair. betreurden het wegvallen van religie als verbindend element naars leest, is hun grote lust tot reizen. Dat een schilder Heel veel landschapsschilders uit de Romantiek zijn door Een bijzonder aspect van de schilderkunst uit de Romantiek in de samenleving en zochten in de afzondering van de natuur voor zijn ontwikkeling naar Italië reisde om er de resten van Ruisdaels werk beïnvloed, onder wie de Engelsman John is dat er nooit een landschap werd geschilderd alleen maar naar contact met het goddelijke. Dat kon resulteren in land- de klassieke oudheid en de rijkdom van de Renaissance Constable, de Duitser Carl Gustav Carus en de Noor Johan omdat het zo mooi is. Er is altijd een of ander verhaal aan schappen waarin een kerk, een kloosterruïne of een crucifix te bestuderen, was niet nieuw. Maar velen van hen bleven Christian Dahl, om slechts enkele van de belangrijksten te verbonden, een concrete emotie of stemming die wordt opge- in een bos of op een berg het gevoel voor het religieuze met vaak ook daarna nog hongerig om andere landen te noemen. roepen, of een opvatting of een gedachte die wordt verbeeld. de natuur verbond, zoals vaak bij Caspar David Friedrich het bezoeken, nieuwe indrukken op te doen en nieuwe contac- Een populair onderwerp was de weergave van de ontzag- geval is. Soms zijn deze uitgesproken religieuze elementen ten te leggen. Tegelijkertijd was er begin negentiende eeuw Het unieke van de huidige tentoonstelling in het Groninger wekkende krachten van de natuur: hevige stormen, bliksem, afwezig, maar heerst er toch een stemming van inkeer, bij- sprake van een opkomend nationalisme, vooral in landen Museum is dat nu voor het eerst een uitgebreid internationaal vulkaanuitbarstingen, woeste zeeën, hoge watervallen, diepe voorbeeld wanneer een eenzame figuur in gedachten verzon- die het juk van Napoleon hadden afgeworpen, en kozen overzicht getoond wordt van de landschapsschilderkunst uit bergravijnen.