The Ngai Tahu Ancillary Claims Report 1995
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
The Ngai Tahu Ancillary Claims Report 1995 (Wai 27) Waitangi Tribunal Report: 8 WTR Wellington 1995 Original cover design by Cliff Whiting, invoking the signing of the Treaty of Waitangi and the consequent development of Maori- Pakeha history interwoven in Aotearoa, in a pattern not yet completely known, still unfolding Waitangi Tribunal Reports ISSN 0113-4124 ISBN 0-86472-188-9 Crown copyright 1995 First published 1995 Published by Brooker's Ltd, Wellington, New Zealand Waiata Ka hoki tonu mai au Ki a koe Ngai Tahu Ki te whakarongorongo Ki te wherawhera I o Poutini Pounamu Kua hahaea te ata I runga o Rekohu Tirotiro noa ana Poua ma Ka ngaro koutou i runga I o Otautahi E tangi te Hakuwai I runga i o Moutere Whakamatakutaku ana au Te Kaitiaki nga titi Nga Mahinga Kai E tama ma I mua o te Honore Whakaitiiti iho ra Pupuritia ko Te Tokotoru E Hine, e Shonagh Ko koe te ngakau nui Tangi whakaroto ake nei Te arohanui hei hoa Haere rerenga Makahuri e tu Kua mutu te nohotanga Te Matua Whakarite mai tatau Homai nga korerorero Te kupu Tapu Mo tenei ra Sir Monita Delamere KBE 17 June 1921 – 28 April 1993 Tihei maui ora! Te tangata i whanau i te wahine he toru, toru nei ona ra, a ki tonu i te raruraru, rere ana ia ano he atairangi kahore hoki te tumautanga, i waenganui o te ora kei te mate matau, me rapu ora matau i a wai ki te kahore i a koe, E Ihowa. A ka rongo ahau i tetahi reo i te rangi e mea mai ana, Tuhituhia ka hari te hunga mate, e mate ana i roto i te Ariki kia oki ratau i a ratau mahi. No reira, Tumatauenga, takoto mai, takoto mai me ratau katoa i hinga atu i te pae o te riri, haere, haere ki a ratau e takoto mai na i te whenua Iwi ke. Kaore e mutu te tangi mo koutou. No reira, kei te hoa, kei te rangatira kei te pu o te hahi, tenei matau o hoa o te Ropu Whakamana i te Tiriti o Waitangi te poroporoaki ano. Tenei mtau me te iwi whanau kei te tangi tonu. Kapiti hono, tatai hono, koutou te hunga mate ki a koutou — Kapiti hono tatai hono, tatau te hunga ora ki a tatau. Moe mai e te Pononga a te Atua e mohio ana hoki tatau, e hara i te mou mou o mauiuitanga i roto i te Ariki. Contents Introductory letter to the Minister enclosing report ............................................................................................... xiii Acknowledgements...................................................................................................................................................... xiv Preface ........................................................................................................................................................................... xv Chapter 1: Kaikoura Ancillary Claims 1.1 Introduction ............................................................................................................................................................... 1 1.2 Waiharakeke J and Omihi K ..................................................................................................................................... 1 1.3 Mangamaunu A ....................................................................................................................................................... 12 Chapter 2: Canterbury Ancillary Claims 2.1 Introduction ............................................................................................................................................................. 29 2.2 North Canterbury 1868 fishery reserves ................................................................................................................. 29 2.3 Taerutu .................................................................................................................................................................... 12 2.4 Waimaiaia ............................................................................................................................................................... 39 2.5 Torotoroa ................................................................................................................................................................. 39 2.6 Te Aka Aka ............................................................................................................................................................. 40 2.7 Te Ihutai .................................................................................................................................................................. 42 2.8 Ahuriri ..................................................................................................................................................................... 46 2.9 Tutaepatu ................................................................................................................................................................. 49 2.10 Pukatahi and Te Houriri ......................................................................................................................................... 51 2.11 Wainono ................................................................................................................................................................. 53 2.12 Taumutu commonage ............................................................................................................................................. 55 2.13 Ellesmere Landing ................................................................................................................................................. 58 2.14 Hawea ..................................................................................................................................................................... 61 Chapter 3: Arahura Ancillary Claims 3.1 Introduction ............................................................................................................................................................. 81 3.2 South Westland reserves ......................................................................................................................................... 81 3.3 South Westland reserves ......................................................................................................................................... 82 3.4 South Westland reserves ......................................................................................................................................... 85 3.5 The acquisition of Ngai Tahu reserves ................................................................................................................... 89 3.6 Arawata MR 1 ......................................................................................................................................................... 89 3.7 Bruce Bay MR 6 ..................................................................................................................................................... 92 3.8 Whataroa MR 20, MR 21, MR 22 ........................................................................................................................ 101 3.9 Bruce Bay .............................................................................................................................................................. 106 3.10 Poerua ................................................................................................................................................................... 109 3.11 Kaniere ................................................................................................................................................................. 110 3.12 Taumaka, Popotai ................................................................................................................................................ 112 Chapter 3 - continued 3.13 Lands reserved in 1860 but not allocated ........................................................................................................... 114 3.14 Paringa MR 3 ...................................................................................................................................................... 114 3.15 Okarito MR 19 .................................................................................................................................................... 116 3.16 Waimea MR 28 ................................................................................................................................................... 116 3.17 Watarakau MR 45 ............................................................................................................................................... 120 3.18 The alienation of Ngai Tahu reserves ................................................................................................................. 122 3.19 Kawatiri MR 39, MR 40, MR 41 ....................................................................................................................... 123 3.20 Pakihi MR 29 ...................................................................................................................................................... 124 3.21 Greymouth MR 51 .............................................................................................................................................. 125 3.22 Greymouth MR 86 .............................................................................................................................................. 125 3.23 South Island landless natives reserves ...............................................................................................................