Rapport 'Het Verhaal Van De
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SAMEN MAKEN WE HET AA-DAL KLIMAATROBUUST HET VERHAAL VAN DE AA 16 JUNI 2020 veilig voldoende schoon water Het klimaatrobuuste Aa-dal: om trots op te zijn Inzet van het waterschap is om het stroomgebied van de Aa duurzaam en klimaatrobuust in te richten. ‘Bewust met water leven’ is daarbij het nieuwe uitgangspunt. Om de gevolgen van droogte te voorkomen conserveren we water waar het kan. Dat doen we vooral op de Peel-Maashorst, maar ook op de flanken en in het bebouwde gebied. We creëren hiervoor een flexibel en innovatief systeem dat ook piekafvoeren (die steeds vaker zullen voorkomen) aankan, zoals met noodventielen op de Zuid- Willemsvaart. Onze inzet is om wateroverlast zoveel mogelijk te voorkomen, al kunnen we ‘altijd droge voeten’ niet garanderen. Bewust met water leven betekent ook inzetten op slim (toekomstig) grondgebruik. Bij nieuwe ontwikkelingen stellen we de vraag: wat is hier de kans op wateroverlast en past de functie daarbij? Landbouw blijft bijna altijd mogelijk, maar op de Peel-Maashorst en zeker in het beekdal is er een risico op wateroverlast (inundatie). Nog meer dan voorheen zetten we in op de zorg voor schoon water en het versterken van biodiversiteit. We verbinden natuurgebieden zodat de Aa en haar zijbeken een netwerk van ecologische verbindingzones vormen. Zo wordt de Aa nog meer onze trots, die gezien en bewonderd mag worden. Dat kan straks heel goed vanaf het Aa-dalpad langs de beek die door het landschap gaat, en in de steden en dorpen. Het leidmotief voor een klimaatrobuust Aa-dal HET VERHAAL VAN DE AA - juni 2020 2 verkenning klimaatrobuust Aa-dal INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 4 4. Knelpunten 30 6. Gidsprincipes 1.1 Aanleiding 4 4.1 Wateroverlast 30 en bouwstenen 44 1.2 Opgave 4 4.2 Watertekort en droogte 30 6.1 Hele stroomgebied 44 1.3 Doel 5 4.3 Waterkwaliteit 31 6.2 Peel- en Maashorst 45 1.4 Urgentie& autonome ontwikkeling 5 4.4 Ecologie en de KRW opgave 31 6.3 Flank 48 1.5 Ontwikkeling 2100 - 2300 8 4.5 Gebruiksfuncties stedelijke gebied 32 6.4 Beekdal 50 1.6 Definities 10 4.6 Gebruiksfuncties landelijk gebied 32 6.5 Dorp & stad 55 1.7 Werkwijze 11 6.6 Meervoudig inzetbare bouwstenen 58 1.8 Leeswijzer 11 5. Aa-dal van de toekomst 34 PANORAMA Aa 61 2. Handleiding 5.1 Indeling stroomgebied van de Aa 34 presentatie PDF 12 5.2 Ideaalbeeld 36 Bijlage impressie atelierresultaten 64 2.1 Het verhaal van de Aa 12 5.3 Peel- en Maashorst 37 Literatuurlijst 65 2.2 Doelgroepen 12 5.4 Flank 38 2.3 Belang 13 5.5 Beekdal 39 Colofon 66 2.4 Vervolg: implementatie 13 5.6 Landbouw 41 2.5 Houd het up to date 14 5.7 Dorp & stad 42 2.6 Maatwerk 14 5.8 Als een verkeerssysteem 43 2.7 Anticiperen op veranderingen 14 3. Systeem van stroomgebied van de Aa 15 3.1 Ontstaan 15 3.2 Cultuurhistorie van Aa-gebied 18 3.3 Toelichting watersysteem 22 3.3.1 Normale situatie 23 3.3.2 Droge situatie 24 3.3.3 Natte situatie 25 3.3.4 Extreem natte situatie 26 3.4 Landschappelijke kwaliteit 27 HET VERHAAL VAN DE AA - juni 2020 3 verkenning klimaatrobuust Aa-dal 1. INLEIDING 1.1 Aanleiding van deze opgaven gerealiseerd, bijvoorbeeld langs de Aa en zijbeken (restopgave), Het verhaal van de Aa voorziet in de behoefte de beekontwikkeling in het ‘Dynamisch • Het oplossen van vismigratieknelpunten van Waterschap Aa en Maas om de complexe beekdal’, en waterberging bij Den Bosch, (stuwen), werking van het watersysteem inzichtelijk te Veghel en Helmond. Er ligt echter nog een • Benutten van kansen ter verbetering van de maken én om vanuit samenhang in beeld te grote restopgave. Die restopgave moet niet waterkwaliteit. brengen welke bouwstenen er zijn voor een op de klassieke manier worden ingevuld, klimaatrobuust Aa-dal. Het wordt als gemis maar vraagt - gelet op ontwikkelingen zoals de Dit alles speelt zich af in een setting van ervaren dat hiervoor nu geen eenduidig klimaatverandering - om een andere aanpak. een landbouwsector in transitie. De instrument is. agrarische sector heeft een opgave om te Op hoofdlijnen ziet de wateropgave in het verduurzamen: minder gericht op import van Het opstellen van het verhaal van de Aa was stroomgebied van de Aa er zo uit: grondstoffen, minder emissies, herstel van de een intensieve zoektocht, waarbij zoveel • Inrichting van een robuust en veerkrachtig bodemkwaliteit en biodiversiteit en aanpassing mogelijk waterschappers zijn betrokken. watersysteem (klimaatbestendig), aan klimaatverandering. Het is de uitdaging Op een ‘Aa-tafel’ op het ‘dorpsplein’ waren • Oplossen van de NBW-wateropgave om het stroomgebied van de Aa, waar de de vorderingen voor alle waterschappers te (bijvoorbeeld extra waterberging), landbouw een belangrijke grondgebruiker is, volgen. Dat was belangrijk omdat de experts • Beekherstel en invulling doelstellingen zo te veranderen dat naast het oplossen van van het waterschap zich moeten herkennen KRW: nog te bepalen ruimtebeslag, gewenst de wateropgave, ook de inkomenspositie van in het verhaal en zij er straks mee gaan beekprofiel, meandering of niet, boeren èn de kwaliteit van landschap, natuur werken. Het verhaal van de Aa is samengevat • Realisatie van ecologische verbinding (EVZ) en milieu er op vooruitgaan. en beeldend gemaakt in een presentatie- pdf. Het rapport dat voor u ligt zorgt voor de kaders van het verhaal en geeft verdieping. Voor waterschappers die gaan werken met de presentatie-pdf van het verhaal van de Aa is zeker belangrijk de inhoud van dit rapport door te nemen (zie ook hoofdstuk 2 - Handleiding). 1.2 Opgave In het watersysteem van de Aa liggen er verschillende opgaven op het vlak van waterkwaliteit, natuur, waterberging en waterconservering. De laatste jaren is een deel HET VERHAAL VAN DE AA - juni 2020 4 verkenning klimaatrobuust Aa-dal Inleiding 1.3 Doel Daarmee is het verhaal van de Aa enerzijds steeds vaker aan de orde zijn. De waterafvoer Het ‘verhaal van de Aa’ biedt bouwstenen een strategisch document voor alle integrale naar de Maas kan periodiek belemmerd voor het waterschap om samen met andere projecten in het stroomgebied waarmee het worden door hogere Maasafvoeren. Ook de partijen stap voor stap te bouwen aan een waterschap, anderzijds biedt het concrete zeespiegelstijging kan de afvoer op de Maas in klimaatrobuust stroomgebied van de Aa. Wat bouwstenen voor elk project of initiatief om het de toekomst belemmeren. kan elke transitie in het stroomgebied bijdragen klimaatrobuuste beekdal vorm te geven. aan het streven naar een klimaatrobuust Naast wateroverlast doen zich ook steeds beekdal in 2050? 1.4 Urgentie & autonome meer problemen voor met droogte. In het ontwikkelingen diepe grondwater in de Centrale Slenk is de stijghoogte de afgelopen jaren afgenomen. Ideaalbeeld Gevolgen klimaatverandering Het is een teken dat er meer water onttrokken Voor het opstellen van de bouwstenen is een De klimaatverandering manifesteert zich wordt dan wordt aangevuld door neerslag. Ook ideaalbeeld voor het stroomgebied gemaakt. sneller dan verwacht. Er is al wetenschappelijk de ondiepe grondwaterstanden dalen licht. Met Dat beeld is op haar beurt afgeleid van de vastgesteld dat er nu extremere hoeveelheden name bovenstrooms vallen sloten vaker droog. ideale werking van het watersysteem. Het neerslag optreden dan eerder was voorspeld. In de toekomst zullen langere periodes van ideaalbeeld is de stip op de horizon voor het Voor de toekomst geldt dat wateroverlast vaker droogte voorkomen, waarbij de aanvoer vanuit waterschap om zo naar toe te werken, in de gaat voorkomen, ook in de zomerperiode. de Maas via de Zuid-Willemsvaart en Peelkanaal wetenschap dat een ideaalbeeld nooit exact Piekbuien zoals in 2016, zullen in de toekomst te realiseren is. Dat is ook niet het doel. Het ideaalbeeld is het toekomstbeeld voor de lange termijn dat het waterschap als haar streefbeeld kan inbrengen in integrale discussies. Het is bij elk integraal project bruikbaar als de inzet van het waterschap. De bouwstenen zijn afgeleid van het ideaalbeeld. Voor de projecten van het waterschap vormen de bouwstenen een vertrekpunt voor de planvorming. Daarnaast zijn ze bedoeld om initiatieven in het stroomgebied mede aan te sturen, en partijen te inspireren om (ook) een bijdrage te leveren aan een klimaatrobuust stroomgebied. HET VERHAAL VAN DE AA - juni 2020 5 verkenning klimaatrobuust Aa-dal Inleiding niet gegarandeerd is. In de zomer van 2019 Transitie van de landbouw is aangewezen als proefgebied voor deze was deze aanvoer nog net mogelijk, maar al Een andere autonome ontwikkeling met invloed maatregelen, bijna gestopt door watertekort. Dat zou grote op het watersysteem, is de transitie naar • Reductie van de CO2 -uitstoot, gevolgen hebben gehad voor het stroomgebied natuurinclusieve en/of kringlooplandbouw, • Fosfaatverzadiging en -tekorten elders, van de Aa. afgestemd op de draagkracht van het • Doorgaande schaalvergroting: 63% van de landschap. Wanneer deze transitie in goede oudere varkenshouders heeft geen opvolger Daarnaast zullen er vaker problemen zijn in het banen wordt geleid, draagt het bij aan (bron: CBS 2016). Kapitaalkrachtige agrariërs bebouwd gebied, als de riolering bij piekbuien klimaatrobuustheid van het stroomgebied (zie zullen vrijkomende gronden opkopen en de hoeveelheid water niet aankan. Ook voor ook de ‘New Deal tussen boer en maatschappij’ schaalvergroting in de hand werken, hittestress moeten de dorpen en steden van de in Panorama Nederland van de Rijksadviseurs)1. • Kapitaalintensieve teelten (kassen, toekomst een antwoord ontwikkelen. Opgaven die met deze transitie van de landbouw samenhangen zijn: bomenteelt, groente en fruit) staan vaak op Verbeteren waterkwaliteit • Stikstofmaatregelen in de landbouw plekken met hoog inundatierisico, Aandacht voor waterkwaliteit in het rondom Natura 2000-gebieden. De Peel • LOP stuwtjes, bedoeld om water vast te stroomgebied van de Aa is belangrijk. Het houden door grondeigenaren, werken water voldoet voorlopig niet aan de eisen uit de 1 https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/ niet omdat grondgebruikers ze nauwelijks Kader Richtlijn Water (KRW).