Van Gölü Havzasındaki Tarihi Ulaşım Yapıları
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu Kaynaklar Van Gölü Havzasındaki Tarihi Ulaşım Yapıları Ahunbay, Z. (2004). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. Yem Yay., İstanbul. Alev Akıllı Öğr. Gör., Bitlis Eren Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO Akyol V. (1977). Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi: Bütün Yönleriyle [email protected] Samsun, Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi, Nüve Matbaası, Ankara. Bayraktar S. M. (2006). Samsun’da Türk Mimarisinin Gelişimi. Geçmişten Geleceğe Abdulrezzak Bakış Samsun, C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun, s.399-425. Öğr. Gör., Bitlis Eren Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO [email protected] Bayraktar S. M.( 2007). Samsun ve Bafra Ulu Camileri. Geçmişten Geleceğe Samsun, C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun, s.463-508. Fatih Hattatoğlu Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Duymaz Ş.(2006), 4-5-6 Mayıs). XIX. yüzyılda Samsun'un Kentsel Gelişimine Dair Bir [email protected] Kaç Mimari Örnek. Geçmişten Geleceğe Samsun, C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi, Samsun, s.449-462. Ercan Işık Yrd. Doç. Dr., Bitlis Eren Üniversitesi, Müh.-Mim. Fakültesi Eskici, B. (2007). Mimari Onarımlarda Malzeme Kullanımı ve Yöntem Sorunları. [email protected] Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu-1. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Ankara, s.257-268. Osman Ünsal Bayrak Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Köksal A.(2012). Samsun Ulu Camii ve İnşa Süreci. Samsun Sempozyumu. 13-16 Ekim [email protected] 2011, C: 3, Samsun Valiliği, Samsun, s.693-702. Komisyon.( 2009). Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Samsun: Samsun İl Özel Özet İdaresi. Van Gölü havzası tarihsel süreç içerisinde Hurri, Urartu, Med, Pers, Bizans, Sasani, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Belgeleri Selçuklu ve Osmanlı medeniyeti gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Havza, çok eski bir yerleşim alanı olmasından dolayı birçok uygarlığın geride bıraktığı tarihi Vakıflar Samsun Bölge Müdürlüğü Arşiv Belgeleri yapı ve kültürel değerleri günümüze kadar taşımıştır. Bu tarihi yapılar içerisinde camiler, kaleler, türbeler ve kervansaraylar olduğu gibi ulaşım yapılarını da görmek mümkündür. Havzanın İpek Yolu güzergâhında bulunması, o zamanda tarihi ulaşım yapılarına verilen önemi daha da artırmıştır. İpek yolu güzergâhından günümüz karayollarının geçişiyle her ne kadar tarihi ulaşım yolları ortadan kaybolmuşsa da, havzada bu yolları ve diğer bağlantı yollarını birbirine bağlayan birçok tarihi köprü bulunmaktadır. Havzada, çok eski dönemlerde inşa edilen, yenileme çalışmaları yapılarak halen kullanılmakta olan birçok tarihi ulaşım yapısı mevcuttur. Ancak zamanla bazı tarihi ulaşım yapıları, tanıtım yetersizliğinden dolayı ilgisizliğe mahkûm olmuş, unutulmaya ve yıkılmaya yüz tutmuştur. Bu sebeple gerek havza halkı gerekse havza dışından gelen birçok yerli ve yabancı turist, bu tarihi yapıların varlığını bilmemektedir. Van Gölü havzasında Bitlis ve Van olmak üzere iki ilimiz bulunmaktadır. Bu çalışma, Van Gölü havzasındaki bazı tarihi ulaşım yapılarının tanıtımı amacıyla yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Van Gölü Havzası, Bitlis, Van, tarihi ulaşım yapıları 10 3331 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu Giriş Bitlis ili, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu Bölgeleri’ni birbirine ve İran’a bağlayan İpek Yolu güzergâhında bulunmaktadır. Elazığ-Bingöl-Muş üstünden Van’a bağlanan Van Gölü havza sınırları içerisinde Van ve Bitlis illeri yer almaktadır. Van İli Merkez D-300 karayolu Tatvan’da ikiye ayrılarak güneyden Edremit üzerinden Van’a, İlçe, Erciş, Muradiye, Çaldıran, Özalp, Saray, Edremit, Gürpınar, Gevaş İlçeleri ile kuzeyden Ahlat, Adilcevaz, Erciş, Muradiye, Çaldıran ve Ağrı’ya ulaşmaktadır. Van ili, Bitlis İli Ahlat, Adilcevaz, Tatvan İlçeleri havza sınırları içinde kalmaktadır. Van Gölü coğrafi konumu itibariyle Türkiye’nin en doğu noktalarından birisidir. Kent, doğuda D- havzası yerleşim alanları Şekil 1’ de görülmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008). 300 karayolu ile Özalp ve Saray ilçeleri üzerinden İran’a, batıda aynı yol ile Tatvan- Bitlis-Muş’a, kuzeyde D975 karayolu ile Çaldıran-Doğubayazıt’a ve Erciş-Patnos- Ağrı’ya, güneyde ise Başkale-Hakkâri’ye bağlanmaktadır(DAKA, 2013). Van Gölü Havzası Tarihi Ulaşım Yapıları Tarih boyunca göl çevresindeki kıyı ovaları üzerinde yoğunlaşan yerleşmelerin birbirleriyle olan ulaşım bağlantıları, genel olarak bölgenin topoğrafik yapısı ve iklim özelliklerine bağlı olarak şekillenmiştir. Örneğin Van Gölü çevresine uzun süre hâkim olan Urartular, merkezi otoriteyi güçlendirmek ve ülkenin her tarafı ile sıkı bir ulaşım bağlantısının kurulması için çeşitli yönlerden başkent Tuşba'ya (Van) ulaşan yollar yapmışlardır. Bu dönemde doğudan Tebriz (İran), Saray, Özalp, Erçek Yolu, güneydoğudan Kuzey Irak, Hakkâri, Yüksekova, Başkale, Hoşap Yolu, batı ve Tablo 1. Van Gölü Havzası Mevcut Karayolu Ulaşım Ağı Uzunlukları güneybatıdan Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş yolu ile Diyarbakır-Bitlis yolları, Van Gölü kıyılarında birleşiyordu. Kıyılardaki yerleşmeler arasında ulaşımın sağlanmasında Van Gölü havzasında TÜİK 2011 yılı verileri itibariyle Bitlis ili 667 km (261,7 km'si karayolunun yanı sıra göl ulaşımından da yararlanılıyordu(Belli, 1977). bölünmüş yol), Van ili 1.121 km (444,5 km bölünmüş yol) il ve devlet yolu karayolu Van Gölü'nde ulaşımın yapılmasıyla ilgili elimizdeki en eski bilgiler Urartulara aittir. ulaşım ağı uzunluğuna sahiptir. Havzada toplam 1788 km (706,2 km bölünmüş yol) il Urartular zamanında (M.Ö. 900-600) Van Gölü çevresindeki yerleşmelerden Van, ve devlet yolu mevcuttur. Ayrıca Bitlis ilinde2234 km, Van ilinde 5715 km olmak üzere Yeşilsu, Deliçay, Adilcevaz, Tatvan, Reşadiye ve Gevaş arasındaki ulaşıma yardımcı toplam 7949 km köy yolu bulunmaktadır. Van Gölü havzasında otoyol olan pek çok iskelenin varlığı ve bu iskeleler arasında taşımacılığın yapıldığı (Belli, bulunmamaktadır. Van Gölü Havzası’nın İran'a aktif olarak çalışmakta olan bir adet 1977), daha sonraki dönemlerde ise bu iskelelerin Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve sınır kapısı bulunmaktadır. Bu sınır kapısı Saray-Kapıköy Sınır Kapısı’dır. Bu sınır Osmanlılar gibi çeşitli uygarlıklar tarafından da kullanıldığı bilinmektedir (Gürbüz, kapısı üzerinden İran'a karayolu ile bağlantı aktif olarak sağlanmaktadır. Van Gölü 1994). Havzası’nda batı ile doğu arasındaki önemli güzergâhlardan birisi olan Bitlis-Van arasındaki karayolunun güvenli ve etkin bir şekilde kullanılması amacı ile 2250 metrelik Avrupa ile Orta Asya’yı birbirine bağlayan günümüz ana ulaşım güzergâhlarından birisi Kuzgun Kıran tüneli 2012 yılı itibarıyla hizmete girmiştir. TÜİK 2011 yılı verileri göz ve en kısa mesafeli olanı Trans-Asya Orta Koridoru yani İpek Yolu’dur. Tarihi İpek önüne alınarak Tablo 1 oluşturulmuştur. Tablo 1’ de Van Gölü Havzasındaki mevcut Yolu, Asya ve Avrupa kıtaları arasında özellikle ekonomik amaçlı kullanılan ticari geçiş karayolu ulaşım ağı uzunları görülmektedir. yol ağlarını içine alır. Asya’dan başlayıp, İran üzerinden Tahran ve Tebriz’e, oradan Doğu Anadolu Bölgesi’ne, daha sonra değişik güzergâhlarla Avrupa’ ya kadar uzanan kilometrelerce uzunlukta değişik geçiş güzergâhlarına sahip bir yollar ağıdır. Güzergâhların geçtiği yerlerden birisi de Van Gölü Havzası’dır.D300, D965, D975, D280, D290 devlet yollarının ve E99 uluslararası karayolunun Van Gölü Havzası İpek Yolu güzergâhları üzerindedir. O zamanki dönemlerde Van ili, Adilcevaz, Ahlat, Tatvan, Erciş, Gevaş ve diğer sahil ilçelerinin Van Gölü havzasında önemli sahil limanları olduğu düşünülmektedir. Gevaş ilçesinden gemilerle Adilcevaz, Ahlat ve Tatvan’a geçişlerin olduğu gibi, benzer şekilde bu sahil iskelelerinden de havzadaki herhangi bir diğer sahil iskelesine de geçişlerin yapıldığı söylenebilir (Bakış vd., 2015).Tarihi İpek Yolu ve Urartu Yolu havzanın belirli kısımlarından geçmesine rağmen zamanla üzerlerine modern yollar yapıldığından günümüzde görünürlüğünü kaybetmiştir. Havzada bulunan tarihi ulaşım yapılarından bazıları aşağıda sunulmuştur. Şekil 1. Van Gölü Havzası Yerleşim Alanları 3342 3 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu Giriş Bitlis ili, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu Bölgeleri’ni birbirine ve İran’a bağlayan İpek Yolu güzergâhında bulunmaktadır. Elazığ-Bingöl-Muş üstünden Van’a bağlanan Van Gölü havza sınırları içerisinde Van ve Bitlis illeri yer almaktadır. Van İli Merkez D-300 karayolu Tatvan’da ikiye ayrılarak güneyden Edremit üzerinden Van’a, İlçe, Erciş, Muradiye, Çaldıran, Özalp, Saray, Edremit, Gürpınar, Gevaş İlçeleri ile kuzeyden Ahlat, Adilcevaz, Erciş, Muradiye, Çaldıran ve Ağrı’ya ulaşmaktadır. Van ili, Bitlis İli Ahlat, Adilcevaz, Tatvan İlçeleri havza sınırları içinde kalmaktadır. Van Gölü coğrafi konumu itibariyle Türkiye’nin en doğu noktalarından birisidir. Kent, doğuda D- havzası yerleşim alanları Şekil 1’ de görülmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008). 300 karayolu ile Özalp ve Saray ilçeleri üzerinden İran’a, batıda aynı yol ile Tatvan- Bitlis-Muş’a, kuzeyde D975 karayolu ile Çaldıran-Doğubayazıt’a ve Erciş-Patnos- Ağrı’ya, güneyde ise Başkale-Hakkâri’ye bağlanmaktadır(DAKA, 2013). Van Gölü Havzası Tarihi Ulaşım Yapıları Tarih boyunca göl çevresindeki kıyı ovaları üzerinde yoğunlaşan yerleşmelerin birbirleriyle olan ulaşım bağlantıları, genel olarak bölgenin topoğrafik yapısı ve iklim özelliklerine bağlı olarak şekillenmiştir. Örneğin Van Gölü çevresine uzun süre hâkim