5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

Kaynaklar Van Gölü Havzasındaki Tarihi Ulaşım Yapıları

Ahunbay, Z. (2004). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. Yem Yay., İstanbul. Alev Akıllı Öğr. Gör., Bitlis Eren Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO Akyol V. (1977). Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi: Bütün Yönleriyle [email protected] Samsun, Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi, Nüve Matbaası, Ankara.

Bayraktar S. M. (2006). Samsun’da Türk Mimarisinin Gelişimi. Geçmişten Geleceğe Abdulrezzak Bakış Samsun, C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun, s.399-425. Öğr. Gör., Bitlis Eren Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO [email protected] Bayraktar S. M.( 2007). Samsun ve Bafra Ulu Camileri. Geçmişten Geleceğe Samsun, C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun, s.463-508. Fatih Hattatoğlu Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Duymaz Ş.(2006), 4-5-6 Mayıs). XIX. yüzyılda Samsun'un Kentsel Gelişimine Dair Bir [email protected] Kaç Mimari Örnek. Geçmişten Geleceğe Samsun, C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi, Samsun, s.449-462. Ercan Işık Yrd. Doç. Dr., Bitlis Eren Üniversitesi, Müh.-Mim. Fakültesi Eskici, B. (2007). Mimari Onarımlarda Malzeme Kullanımı ve Yöntem Sorunları. [email protected] Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu-1. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Ankara, s.257-268. Osman Ünsal Bayrak Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Köksal A.(2012). Samsun Ulu Camii ve İnşa Süreci. Samsun Sempozyumu. 13-16 Ekim [email protected] 2011, C: 3, Samsun Valiliği, Samsun, s.693-702.

Komisyon.( 2009). Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Samsun: Samsun İl Özel Özet İdaresi. Van Gölü havzası tarihsel süreç içerisinde Hurri, Urartu, Med, Pers, Bizans, Sasani, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Belgeleri Selçuklu ve Osmanlı medeniyeti gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Havza, çok eski bir yerleşim alanı olmasından dolayı birçok uygarlığın geride bıraktığı tarihi Vakıflar Samsun Bölge Müdürlüğü Arşiv Belgeleri yapı ve kültürel değerleri günümüze kadar taşımıştır. Bu tarihi yapılar içerisinde camiler, kaleler, türbeler ve kervansaraylar olduğu gibi ulaşım yapılarını da görmek mümkündür. Havzanın İpek Yolu güzergâhında bulunması, o zamanda tarihi ulaşım yapılarına verilen önemi daha da artırmıştır. İpek yolu güzergâhından günümüz karayollarının geçişiyle her ne kadar tarihi ulaşım yolları ortadan kaybolmuşsa da, havzada bu yolları ve diğer bağlantı yollarını birbirine bağlayan birçok tarihi köprü bulunmaktadır. Havzada, çok eski dönemlerde inşa edilen, yenileme çalışmaları yapılarak halen kullanılmakta olan birçok tarihi ulaşım yapısı mevcuttur. Ancak zamanla bazı tarihi ulaşım yapıları, tanıtım yetersizliğinden dolayı ilgisizliğe mahkûm olmuş, unutulmaya ve yıkılmaya yüz tutmuştur. Bu sebeple gerek havza halkı gerekse havza dışından gelen birçok yerli ve yabancı turist, bu tarihi yapıların varlığını bilmemektedir. Van Gölü havzasında Bitlis ve Van olmak üzere iki ilimiz bulunmaktadır. Bu çalışma, Van Gölü havzasındaki bazı tarihi ulaşım yapılarının tanıtımı amacıyla yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Van Gölü Havzası, Bitlis, Van, tarihi ulaşım yapıları

10 3331

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

Giriş Bitlis ili, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu Bölgeleri’ni birbirine ve İran’a bağlayan İpek Yolu güzergâhında bulunmaktadır. Elazığ-Bingöl-Muş üstünden Van’a bağlanan Van Gölü havza sınırları içerisinde Van ve Bitlis illeri yer almaktadır. Van İli Merkez D-300 karayolu Tatvan’da ikiye ayrılarak güneyden Edremit üzerinden Van’a, İlçe, Erciş, Muradiye, Çaldıran, Özalp, Saray, Edremit, Gürpınar, Gevaş İlçeleri ile kuzeyden Ahlat, Adilcevaz, Erciş, Muradiye, Çaldıran ve Ağrı’ya ulaşmaktadır. Van ili, Bitlis İli Ahlat, Adilcevaz, Tatvan İlçeleri havza sınırları içinde kalmaktadır. Van Gölü coğrafi konumu itibariyle Türkiye’nin en doğu noktalarından birisidir. Kent, doğuda D- havzası yerleşim alanları Şekil 1’ de görülmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008). 300 karayolu ile Özalp ve Saray ilçeleri üzerinden İran’a, batıda aynı yol ile Tatvan- Bitlis-Muş’a, kuzeyde D975 karayolu ile Çaldıran-Doğubayazıt’a ve Erciş-Patnos- Ağrı’ya, güneyde ise Başkale-Hakkâri’ye bağlanmaktadır(DAKA, 2013).

Van Gölü Havzası Tarihi Ulaşım Yapıları

Tarih boyunca göl çevresindeki kıyı ovaları üzerinde yoğunlaşan yerleşmelerin birbirleriyle olan ulaşım bağlantıları, genel olarak bölgenin topoğrafik yapısı ve iklim özelliklerine bağlı olarak şekillenmiştir. Örneğin Van Gölü çevresine uzun süre hâkim olan Urartular, merkezi otoriteyi güçlendirmek ve ülkenin her tarafı ile sıkı bir ulaşım bağlantısının kurulması için çeşitli yönlerden başkent Tuşba'ya (Van) ulaşan yollar yapmışlardır. Bu dönemde doğudan Tebriz (İran), Saray, Özalp, Erçek Yolu, güneydoğudan Kuzey Irak, Hakkâri, Yüksekova, Başkale, Hoşap Yolu, batı ve Tablo 1. Van Gölü Havzası Mevcut Karayolu Ulaşım Ağı Uzunlukları güneybatıdan Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş yolu ile Diyarbakır-Bitlis yolları, Van Gölü kıyılarında birleşiyordu. Kıyılardaki yerleşmeler arasında ulaşımın sağlanmasında Van Gölü havzasında TÜİK 2011 yılı verileri itibariyle Bitlis ili 667 km (261,7 km'si karayolunun yanı sıra göl ulaşımından da yararlanılıyordu(Belli, 1977). bölünmüş yol), Van ili 1.121 km (444,5 km bölünmüş yol) il ve devlet yolu karayolu Van Gölü'nde ulaşımın yapılmasıyla ilgili elimizdeki en eski bilgiler Urartulara aittir. ulaşım ağı uzunluğuna sahiptir. Havzada toplam 1788 km (706,2 km bölünmüş yol) il Urartular zamanında (M.Ö. 900-600) Van Gölü çevresindeki yerleşmelerden Van, ve devlet yolu mevcuttur. Ayrıca Bitlis ilinde2234 km, Van ilinde 5715 km olmak üzere Yeşilsu, Deliçay, Adilcevaz, Tatvan, Reşadiye ve Gevaş arasındaki ulaşıma yardımcı toplam 7949 km köy yolu bulunmaktadır. Van Gölü havzasında otoyol olan pek çok iskelenin varlığı ve bu iskeleler arasında taşımacılığın yapıldığı (Belli, bulunmamaktadır. Van Gölü Havzası’nın İran'a aktif olarak çalışmakta olan bir adet 1977), daha sonraki dönemlerde ise bu iskelelerin Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve sınır kapısı bulunmaktadır. Bu sınır kapısı Saray-Kapıköy Sınır Kapısı’dır. Bu sınır Osmanlılar gibi çeşitli uygarlıklar tarafından da kullanıldığı bilinmektedir (Gürbüz, kapısı üzerinden İran'a karayolu ile bağlantı aktif olarak sağlanmaktadır. Van Gölü 1994). Havzası’nda batı ile doğu arasındaki önemli güzergâhlardan birisi olan Bitlis-Van arasındaki karayolunun güvenli ve etkin bir şekilde kullanılması amacı ile 2250 metrelik Avrupa ile Orta Asya’yı birbirine bağlayan günümüz ana ulaşım güzergâhlarından birisi Kuzgun Kıran tüneli 2012 yılı itibarıyla hizmete girmiştir. TÜİK 2011 yılı verileri göz ve en kısa mesafeli olanı Trans-Asya Orta Koridoru yani İpek Yolu’dur. Tarihi İpek önüne alınarak Tablo 1 oluşturulmuştur. Tablo 1’ de Van Gölü Havzasındaki mevcut Yolu, Asya ve Avrupa kıtaları arasında özellikle ekonomik amaçlı kullanılan ticari geçiş karayolu ulaşım ağı uzunları görülmektedir. yol ağlarını içine alır. Asya’dan başlayıp, İran üzerinden Tahran ve Tebriz’e, oradan Doğu Anadolu Bölgesi’ne, daha sonra değişik güzergâhlarla Avrupa’ ya kadar uzanan kilometrelerce uzunlukta değişik geçiş güzergâhlarına sahip bir yollar ağıdır. Güzergâhların geçtiği yerlerden birisi de Van Gölü Havzası’dır.D300, D965, D975, D280, D290 devlet yollarının ve E99 uluslararası karayolunun Van Gölü Havzası İpek Yolu güzergâhları üzerindedir. O zamanki dönemlerde Van ili, Adilcevaz, Ahlat, Tatvan, Erciş, Gevaş ve diğer sahil ilçelerinin Van Gölü havzasında önemli sahil limanları olduğu düşünülmektedir. Gevaş ilçesinden gemilerle Adilcevaz, Ahlat ve Tatvan’a geçişlerin olduğu gibi, benzer şekilde bu sahil iskelelerinden de havzadaki herhangi bir diğer sahil iskelesine de geçişlerin yapıldığı söylenebilir (Bakış vd., 2015).Tarihi İpek Yolu ve Urartu Yolu havzanın belirli kısımlarından geçmesine rağmen zamanla üzerlerine modern yollar yapıldığından günümüzde görünürlüğünü kaybetmiştir. Havzada bulunan tarihi ulaşım yapılarından bazıları aşağıda sunulmuştur. Şekil 1. Van Gölü Havzası Yerleşim Alanları

3342 3

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

Giriş Bitlis ili, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu Bölgeleri’ni birbirine ve İran’a bağlayan İpek Yolu güzergâhında bulunmaktadır. Elazığ-Bingöl-Muş üstünden Van’a bağlanan Van Gölü havza sınırları içerisinde Van ve Bitlis illeri yer almaktadır. Van İli Merkez D-300 karayolu Tatvan’da ikiye ayrılarak güneyden Edremit üzerinden Van’a, İlçe, Erciş, Muradiye, Çaldıran, Özalp, Saray, Edremit, Gürpınar, Gevaş İlçeleri ile kuzeyden Ahlat, Adilcevaz, Erciş, Muradiye, Çaldıran ve Ağrı’ya ulaşmaktadır. Van ili, Bitlis İli Ahlat, Adilcevaz, Tatvan İlçeleri havza sınırları içinde kalmaktadır. Van Gölü coğrafi konumu itibariyle Türkiye’nin en doğu noktalarından birisidir. Kent, doğuda D- havzası yerleşim alanları Şekil 1’ de görülmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008). 300 karayolu ile Özalp ve Saray ilçeleri üzerinden İran’a, batıda aynı yol ile Tatvan- Bitlis-Muş’a, kuzeyde D975 karayolu ile Çaldıran-Doğubayazıt’a ve Erciş-Patnos- Ağrı’ya, güneyde ise Başkale-Hakkâri’ye bağlanmaktadır(DAKA, 2013).

Van Gölü Havzası Tarihi Ulaşım Yapıları

Tarih boyunca göl çevresindeki kıyı ovaları üzerinde yoğunlaşan yerleşmelerin birbirleriyle olan ulaşım bağlantıları, genel olarak bölgenin topoğrafik yapısı ve iklim özelliklerine bağlı olarak şekillenmiştir. Örneğin Van Gölü çevresine uzun süre hâkim olan Urartular, merkezi otoriteyi güçlendirmek ve ülkenin her tarafı ile sıkı bir ulaşım bağlantısının kurulması için çeşitli yönlerden başkent Tuşba'ya (Van) ulaşan yollar yapmışlardır. Bu dönemde doğudan Tebriz (İran), Saray, Özalp, Erçek Yolu, güneydoğudan Kuzey Irak, Hakkâri, Yüksekova, Başkale, Hoşap Yolu, batı ve Tablo 1. Van Gölü Havzası Mevcut Karayolu Ulaşım Ağı Uzunlukları güneybatıdan Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş yolu ile Diyarbakır-Bitlis yolları, Van Gölü kıyılarında birleşiyordu. Kıyılardaki yerleşmeler arasında ulaşımın sağlanmasında Van Gölü havzasında TÜİK 2011 yılı verileri itibariyle Bitlis ili 667 km (261,7 km'si karayolunun yanı sıra göl ulaşımından da yararlanılıyordu(Belli, 1977). bölünmüş yol), Van ili 1.121 km (444,5 km bölünmüş yol) il ve devlet yolu karayolu Van Gölü'nde ulaşımın yapılmasıyla ilgili elimizdeki en eski bilgiler Urartulara aittir. ulaşım ağı uzunluğuna sahiptir. Havzada toplam 1788 km (706,2 km bölünmüş yol) il Urartular zamanında (M.Ö. 900-600) Van Gölü çevresindeki yerleşmelerden Van, ve devlet yolu mevcuttur. Ayrıca Bitlis ilinde2234 km, Van ilinde 5715 km olmak üzere Yeşilsu, Deliçay, Adilcevaz, Tatvan, Reşadiye ve Gevaş arasındaki ulaşıma yardımcı toplam 7949 km köy yolu bulunmaktadır. Van Gölü havzasında otoyol olan pek çok iskelenin varlığı ve bu iskeleler arasında taşımacılığın yapıldığı (Belli, bulunmamaktadır. Van Gölü Havzası’nın İran'a aktif olarak çalışmakta olan bir adet 1977), daha sonraki dönemlerde ise bu iskelelerin Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve sınır kapısı bulunmaktadır. Bu sınır kapısı Saray-Kapıköy Sınır Kapısı’dır. Bu sınır Osmanlılar gibi çeşitli uygarlıklar tarafından da kullanıldığı bilinmektedir (Gürbüz, kapısı üzerinden İran'a karayolu ile bağlantı aktif olarak sağlanmaktadır. Van Gölü 1994). Havzası’nda batı ile doğu arasındaki önemli güzergâhlardan birisi olan Bitlis-Van arasındaki karayolunun güvenli ve etkin bir şekilde kullanılması amacı ile 2250 metrelik Avrupa ile Orta Asya’yı birbirine bağlayan günümüz ana ulaşım güzergâhlarından birisi Kuzgun Kıran tüneli 2012 yılı itibarıyla hizmete girmiştir. TÜİK 2011 yılı verileri göz ve en kısa mesafeli olanı Trans-Asya Orta Koridoru yani İpek Yolu’dur. Tarihi İpek önüne alınarak Tablo 1 oluşturulmuştur. Tablo 1’ de Van Gölü Havzasındaki mevcut Yolu, Asya ve Avrupa kıtaları arasında özellikle ekonomik amaçlı kullanılan ticari geçiş karayolu ulaşım ağı uzunları görülmektedir. yol ağlarını içine alır. Asya’dan başlayıp, İran üzerinden Tahran ve Tebriz’e, oradan Doğu Anadolu Bölgesi’ne, daha sonra değişik güzergâhlarla Avrupa’ ya kadar uzanan kilometrelerce uzunlukta değişik geçiş güzergâhlarına sahip bir yollar ağıdır. Güzergâhların geçtiği yerlerden birisi de Van Gölü Havzası’dır.D300, D965, D975, D280, D290 devlet yollarının ve E99 uluslararası karayolunun Van Gölü Havzası İpek Yolu güzergâhları üzerindedir. O zamanki dönemlerde Van ili, Adilcevaz, Ahlat, Tatvan, Erciş, Gevaş ve diğer sahil ilçelerinin Van Gölü havzasında önemli sahil limanları olduğu düşünülmektedir. Gevaş ilçesinden gemilerle Adilcevaz, Ahlat ve Tatvan’a geçişlerin olduğu gibi, benzer şekilde bu sahil iskelelerinden de havzadaki herhangi bir diğer sahil iskelesine de geçişlerin yapıldığı söylenebilir (Bakış vd., 2015).Tarihi İpek Yolu ve Urartu Yolu havzanın belirli kısımlarından geçmesine rağmen zamanla üzerlerine modern yollar yapıldığından günümüzde görünürlüğünü kaybetmiştir. Havzada bulunan tarihi ulaşım yapılarından bazıları aşağıda sunulmuştur. Şekil 1. Van Gölü Havzası Yerleşim Alanları

2 3353

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

Bend-i Mahi Köprüsü

İpek Yolu’nun Stratejik Geçiş Noktası Van ili Muradiye ilçesinde, Erciş-Muradiye arası eski karayolları üzerinde, Bend-i Mahi Çayı üzerinde bulunmaktadır. İsmini Bend-i Mahi Çayından almaktadır. İpek Yolu üstüne kurulmuş, stratejik öneme sahip köprülerden biridir. Osmanlı Padişahı IV. Murat’ın Bağdat Seferi sırasında (1635-1639) kapsamlı bir şekilde tamir edilmiştir. Günümüzde karayolundan uzak olan köprü, taşıt trafiğine kapalı olup restore edilmiştir. Köprünün yapımında kullanılan taşlar arasında 1241 tarihli yazılı bir taş bulunmuştur. Buna dayanılarak ve köprünün mimari yapısı da göz önüne alınınca XIII. Yüzyılda, Selçuklular tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir. Bir başka yaklaşıma göre ise köprü İlhanlı (Moğol) hükümdarının Tebriz’den Anadolu’ya geçişlerinde kullanılması amacıyla inşa edilmiştir. Bend-i Mahi köprüsü, güneybatı ve kuzeydoğu yönlerine kurulmuştur. Köprünün uzunluğu 62 m. yüksekliği 5,5 m. ve genişliği 4 metredir. Sivri kemerli iki gözden meydana gelmiştir. Köprü kemerlerinde ve iki kemer arasında iki renkli düzgün kesme taş kaplamalar Şekil 3. Tarihi Şeytan Köprüsü. kullanılmıştır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).Şekil 2’ de tarihi Bend-i Mahi Köprüsü görülmektedir (Top,1998). Hoşap Evliya Bey Köprüsü Köprü, Hoşap çayı üzerinde güney-kuzey doğrultusunda uzanmakta olup; üç gözlü yolunun düz olduğu köprüler grubunda tanımlanmaktadır. Üç gözden ortadaki, yanlardakine göre daha büyük tutulmuştur. Genel olarak, 32.10 m. uzunluğunda 6.30 m. genişliğinde ve 5.10 m. yüksekliğinde ölçülere sahiptir. Köprünün tahliyesi toprak dolgulu stabilize yol şeklindedir. Yolun iki yandan kesme taş korkuluklarla sı- nırlandırdığı görülmektedir. Korkulukların kenarlardan ikişer metrelik kısmı yıkılmıştır. Köprünün günümüzde sağlam ve kullanılır olmasına karşın ayaklardan başlayarak yıkılmaya yüz tuttuğu görülmektedir. Daha fazla yıkıma uğramadan köprünün acilen onarıma ihtiyacı vardır. Şekil 4’ de tarihi Hoşap Evliya Bey Köprüsü görülmektedir (Top, 1998).

Şekil 2. Tarihi Bend-i Mahi Köprüsü.

Şeytan Köprüsü

19. yüzyılda inşa edilen köprü, Van İli Muradiye ilçesindedir. Şeytan Köprüsü, ortalama 15,5 metre uzunluğunda, 3 metre genişliğinde ve yerden 17-18 metre yüksekliğindedir. Kemer yayının batı ucu doğrudan ana kayaya tutturulmuş, doğu ucu ise andezit taşlarla örülmüştür. Bend-i Mahi Çayı’nın üzerine kurulmuştur. Doğu-Batı doğrultusunda uzanmaktadır. Bend-i Mahi Çayı’nın batısında yer alan köylere geçit vermektedir. Mimari olarak köprü çok dar inşa edildiğinden, insanların sık sık uçurumdan düşmesine sebep olmaktadır. Rivayete göre bir düğün alayının köprüden kanyona düşüp ölmesinden dolayı, bölge halkı arasında “Şeytan Köprüsü” adıyla anılmaya Şekil 4. Hoşap Evliya Bey Köprüsü. başlanmıştır. Muradiye Çaldıran karayolunun 300 metre batısında bulunan köprü, yerli- yabancı turistlerin ilgi odağıdır.Şekil 3’ de tarihi Şeytan Köprüsü görülmektedir (http://www.vankulturturizm.gov.tr). Çatak Hurkan Köprüsü Çatak suyu üzerinde kurulmuş olan köprü Çatak-Narlı yol ayrımında bulunmaktadır. Köprünün inşa tarihini verecek herhangi bir kitabe ve tarihi belge mevcut olmadığından kesin tarihi ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir, Ancak yöredeki

3364 5

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

Bend-i Mahi Köprüsü

İpek Yolu’nun Stratejik Geçiş Noktası Van ili Muradiye ilçesinde, Erciş-Muradiye arası eski karayolları üzerinde, Bend-i Mahi Çayı üzerinde bulunmaktadır. İsmini Bend-i Mahi Çayından almaktadır. İpek Yolu üstüne kurulmuş, stratejik öneme sahip köprülerden biridir. Osmanlı Padişahı IV. Murat’ın Bağdat Seferi sırasında (1635-1639) kapsamlı bir şekilde tamir edilmiştir. Günümüzde karayolundan uzak olan köprü, taşıt trafiğine kapalı olup restore edilmiştir. Köprünün yapımında kullanılan taşlar arasında 1241 tarihli yazılı bir taş bulunmuştur. Buna dayanılarak ve köprünün mimari yapısı da göz önüne alınınca XIII. Yüzyılda, Selçuklular tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir. Bir başka yaklaşıma göre ise köprü İlhanlı (Moğol) hükümdarının Tebriz’den Anadolu’ya geçişlerinde kullanılması amacıyla inşa edilmiştir. Bend-i Mahi köprüsü, güneybatı ve kuzeydoğu yönlerine kurulmuştur. Köprünün uzunluğu 62 m. yüksekliği 5,5 m. ve genişliği 4 metredir. Sivri kemerli iki gözden meydana gelmiştir. Köprü kemerlerinde ve iki kemer arasında iki renkli düzgün kesme taş kaplamalar Şekil 3. Tarihi Şeytan Köprüsü. kullanılmıştır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).Şekil 2’ de tarihi Bend-i Mahi Köprüsü görülmektedir (Top,1998). Hoşap Evliya Bey Köprüsü Köprü, Hoşap çayı üzerinde güney-kuzey doğrultusunda uzanmakta olup; üç gözlü yolunun düz olduğu köprüler grubunda tanımlanmaktadır. Üç gözden ortadaki, yanlardakine göre daha büyük tutulmuştur. Genel olarak, 32.10 m. uzunluğunda 6.30 m. genişliğinde ve 5.10 m. yüksekliğinde ölçülere sahiptir. Köprünün tahliyesi toprak dolgulu stabilize yol şeklindedir. Yolun iki yandan kesme taş korkuluklarla sı- nırlandırdığı görülmektedir. Korkulukların kenarlardan ikişer metrelik kısmı yıkılmıştır. Köprünün günümüzde sağlam ve kullanılır olmasına karşın ayaklardan başlayarak yıkılmaya yüz tuttuğu görülmektedir. Daha fazla yıkıma uğramadan köprünün acilen onarıma ihtiyacı vardır. Şekil 4’ de tarihi Hoşap Evliya Bey Köprüsü görülmektedir (Top, 1998).

Şekil 2. Tarihi Bend-i Mahi Köprüsü.

Şeytan Köprüsü

19. yüzyılda inşa edilen köprü, Van İli Muradiye ilçesindedir. Şeytan Köprüsü, ortalama 15,5 metre uzunluğunda, 3 metre genişliğinde ve yerden 17-18 metre yüksekliğindedir. Kemer yayının batı ucu doğrudan ana kayaya tutturulmuş, doğu ucu ise andezit taşlarla örülmüştür. Bend-i Mahi Çayı’nın üzerine kurulmuştur. Doğu-Batı doğrultusunda uzanmaktadır. Bend-i Mahi Çayı’nın batısında yer alan köylere geçit vermektedir. Mimari olarak köprü çok dar inşa edildiğinden, insanların sık sık uçurumdan düşmesine sebep olmaktadır. Rivayete göre bir düğün alayının köprüden kanyona düşüp ölmesinden dolayı, bölge halkı arasında “Şeytan Köprüsü” adıyla anılmaya Şekil 4. Hoşap Evliya Bey Köprüsü. başlanmıştır. Muradiye Çaldıran karayolunun 300 metre batısında bulunan köprü, yerli- yabancı turistlerin ilgi odağıdır.Şekil 3’ de tarihi Şeytan Köprüsü görülmektedir (http://www.vankulturturizm.gov.tr). Çatak Hurkan Köprüsü Çatak suyu üzerinde kurulmuş olan köprü Çatak-Narlı yol ayrımında bulunmaktadır. Köprünün inşa tarihini verecek herhangi bir kitabe ve tarihi belge mevcut olmadığından kesin tarihi ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir, Ancak yöredeki

4 3375

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

yapılaşmaya bakarak, XVII-XVIII. yüzyıl içerisinde inşa edilmiş olabileceği tahmin gözlü köprüler grubundadır. Köprünün yolu 35 m. uzunluğunda ve 2.35 m. genişliğinde edilmektedir. Kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanan eser; tek gözlü, yol eğimli tutulmuştur. Sivri kemerli gözün yüksekliği 8.00 m. genişliği ise 13 m. dir. Tamamı köprüler grubunda yer almaktadır. Köprü gözü sivri kemerli bir şekilde düzenlenmiştir. düzgün kesme taş malzemeyle inşa edilmiştir. Oldukça dik tutulmuş yolu düzgün sal Yolu taş döşemeli olup, korkuluklar Ahlat taşından yapılmıştır. 1988 yılında Karayolları taşlarıyla kaplanmıştır. Batı taraftan yol güneye doğru dönüktür. Vadide patika yolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilen köprü, sağlam ve faal durumdadır. Şekil 5’ birbirlerine bağlayan köprünün günümüzde oldukça sağlam ve kullanılır olduğu de tarihi Çatak Hurkan Köprüsü görülmektedir(Top, 1998). görülmektedir. Bu da 1988 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. (Top, 1998)

Şekil 5. Çatak Hurkan Köprüsü.

Bahçesaray Kırmızı Köprü Şekil.7. Zeril Köprüsü.

Müküs Çayı üzerinde yer alan köprü, Bahçesaray-Hizan yolu güzergâhında ilçenin 4 Narlıdere (Kasrik) Köprüsü km. güneyinde kurulmuştur. Adını tuğlanın renginden almıştır. Tarihi hakkında kesin bir şey söylenememekte; ancak yöredeki imar faaliyetlerine bakarak XVI-XVII. Bitlis-Baykan yolu Narlıdere Köyünde bulunan bu muhteşem yapının kitabesi yüzyıllarda yapılmış olabileceğini akla getirmektedir. Doğu batı doğrultusunda uzanan olmadığından hangi tarihte ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ancak, gerek köprü, yolu eğimli tek gözlü köprüler grubuna dâhil edilmektedir. Köprünün uzunluğu köprü mimari özellikleri ve gerekse yörenin tarihi durumu göz önüne alındığında 24 m. yüksekliği 10.35 m. yol genişliği 4.50 m.'dir. Köprünün korkulukları tamamen Osmanlı dönemi 16. yy. sonları ya da 17. yy. içinde yapılmış olabileceği kanaati yıkılmış olup, toprak kaplı tabliyesi stabilize yol şeklindedir. Köprü, günümüze yaygındır. Şekil 7’ de tarihi Narlıdere (Kasrik) Köprüsü görülmektedir duvarlarındaki birkaç çatlak dışında sağlam olarak ulaşmıştır. Şekil 6’ da tarihi (http://www.bitliskulturturizm.gov.tr). Bahçesaray Kırmızı Köprü görülmektedir(Top, 1998).

Şekil 8. Narlıdere (Kasrik) Köprüsü. Şekil 6. Bahçesaray Kırmızı Köprü. Menteşoğlu Köprüsü Zeril Köprüsü Köprü, Bitlis merkez başhan çayı üzerinde güneybatı-kuzey doğu istikametinde Çatak yakınlarında, ilçe merkezine 10 km. mesafede bulunan köprü, Zeril suyu üzerinde kurulmuştur. Kitabesi bulunmayan köprünün taşıdığı mimari özellikleri ile 16.yy.'da ana yolun 200 m. güneyine derin bir vadide kurulmuştur. Üzerinde yazıt bulunmayan inşa edildiği düşünülmektedir. günümüzde yaya ulaşımı için kullanıla tek gözlü köprünün kesin tarihi belirlenememiştir. Bunun da XVII-XVIII. yüzyıllarda yapılmış köprünün döşeme uzunluğu 13.40m.,tabiliye genişliği 4.80m.,köprünün yüksekliği olabileceği tahmin edilmektedir. Doğu-batı istikametinde uzanan köprü yolu eğimli tek 6.40m. Açıklığı ise 8.85m.dir. Köprünün kemer açıklığı iki kademelidir. iç kemeri

3386 7

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

yapılaşmaya bakarak, XVII-XVIII. yüzyıl içerisinde inşa edilmiş olabileceği tahmin gözlü köprüler grubundadır. Köprünün yolu 35 m. uzunluğunda ve 2.35 m. genişliğinde edilmektedir. Kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanan eser; tek gözlü, yol eğimli tutulmuştur. Sivri kemerli gözün yüksekliği 8.00 m. genişliği ise 13 m. dir. Tamamı köprüler grubunda yer almaktadır. Köprü gözü sivri kemerli bir şekilde düzenlenmiştir. düzgün kesme taş malzemeyle inşa edilmiştir. Oldukça dik tutulmuş yolu düzgün sal Yolu taş döşemeli olup, korkuluklar Ahlat taşından yapılmıştır. 1988 yılında Karayolları taşlarıyla kaplanmıştır. Batı taraftan yol güneye doğru dönüktür. Vadide patika yolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilen köprü, sağlam ve faal durumdadır. Şekil 5’ birbirlerine bağlayan köprünün günümüzde oldukça sağlam ve kullanılır olduğu de tarihi Çatak Hurkan Köprüsü görülmektedir(Top, 1998). görülmektedir. Bu da 1988 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. (Top, 1998)

Şekil 5. Çatak Hurkan Köprüsü.

Bahçesaray Kırmızı Köprü Şekil.7. Zeril Köprüsü.

Müküs Çayı üzerinde yer alan köprü, Bahçesaray-Hizan yolu güzergâhında ilçenin 4 Narlıdere (Kasrik) Köprüsü km. güneyinde kurulmuştur. Adını tuğlanın renginden almıştır. Tarihi hakkında kesin bir şey söylenememekte; ancak yöredeki imar faaliyetlerine bakarak XVI-XVII. Bitlis-Baykan yolu Narlıdere Köyünde bulunan bu muhteşem yapının kitabesi yüzyıllarda yapılmış olabileceğini akla getirmektedir. Doğu batı doğrultusunda uzanan olmadığından hangi tarihte ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ancak, gerek köprü, yolu eğimli tek gözlü köprüler grubuna dâhil edilmektedir. Köprünün uzunluğu köprü mimari özellikleri ve gerekse yörenin tarihi durumu göz önüne alındığında 24 m. yüksekliği 10.35 m. yol genişliği 4.50 m.'dir. Köprünün korkulukları tamamen Osmanlı dönemi 16. yy. sonları ya da 17. yy. içinde yapılmış olabileceği kanaati yıkılmış olup, toprak kaplı tabliyesi stabilize yol şeklindedir. Köprü, günümüze yaygındır. Şekil 7’ de tarihi Narlıdere (Kasrik) Köprüsü görülmektedir duvarlarındaki birkaç çatlak dışında sağlam olarak ulaşmıştır. Şekil 6’ da tarihi (http://www.bitliskulturturizm.gov.tr). Bahçesaray Kırmızı Köprü görülmektedir(Top, 1998).

Şekil 8. Narlıdere (Kasrik) Köprüsü. Şekil 6. Bahçesaray Kırmızı Köprü. Menteşoğlu Köprüsü Zeril Köprüsü Köprü, Bitlis merkez başhan çayı üzerinde güneybatı-kuzey doğu istikametinde Çatak yakınlarında, ilçe merkezine 10 km. mesafede bulunan köprü, Zeril suyu üzerinde kurulmuştur. Kitabesi bulunmayan köprünün taşıdığı mimari özellikleri ile 16.yy.'da ana yolun 200 m. güneyine derin bir vadide kurulmuştur. Üzerinde yazıt bulunmayan inşa edildiği düşünülmektedir. günümüzde yaya ulaşımı için kullanıla tek gözlü köprünün kesin tarihi belirlenememiştir. Bunun da XVII-XVIII. yüzyıllarda yapılmış köprünün döşeme uzunluğu 13.40m.,tabiliye genişliği 4.80m.,köprünün yüksekliği olabileceği tahmin edilmektedir. Doğu-batı istikametinde uzanan köprü yolu eğimli tek 6.40m. Açıklığı ise 8.85m.dir. Köprünün kemer açıklığı iki kademelidir. iç kemeri

6 3397

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Onarımlar geçiren köprünün kesme taş, kemer ayakları Köprü açıklığını çevreleyen kemer üç kademelidir (http://www.kulturportali.gov.tr). ile tabliyesinde onarımlarla beraber beton malzeme kullanılmıştır. Köprü tabliyesinin Şekil 8’ de tarihi Hatuniye Türbe Köprüsü görülmektedir (Serdar, 2013). her iki yanında taş korkuluklar mevcuttur. (http://www.kulturportali.gov.tr)

Şekil 11. Hatuniye Türbe Köprüsü Sindiya Köprüsü

Şekil 9. Menteşoğlu Köprüsü Bitlis şehir merkezinin 5km.güney doğusunda yer alan eski kilise mahallesi ile Sindiya köyü arasında bulunmaktadır. Kitabesi bulunmamakla birlikte 18 ve 19.yy.'larda Mermutlu (Kömüs) Köprüsü yapıldığı düşünülmektedir. Köprü uzunluğu 11.20 m, tabliye genişliği 2.15 m, zeminden yüksekliği 6.80 m, kemer açıklığı ise 4.55m’dir.Açıklık zeminden yaklaşık olarak Köprü Bitlis ili merkez Mermutlu mahallesinin içinden geçen Başhan çayı üzerinde yer 1.65m.yükselen ayaklara oturan yuvarlak bir kemerle geçilmektedir. Köprü açıklığını almaktadır. Kitabesi olmamakla beraber, büyük olasılıkla 16.yy.'da Şerefhanlar çevreleyen kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Şekil9’ de döneminde inşa edildiği düşünülmektedir. Köprünün tabiliye uzunluğu 17.90m. tarihi Sindiya Köprüsü görülmektedir (http://www.kulturportali.gov.tr). Genişliği 3.74m.kemer açıklığı ise 7.10m.dir. tek gözlü köprünün kemer ayakları zeminden yükselerek, sivri kemer yardımı ile açıklık geçilmektedir. Açıklığı çevreleyen kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. İç kemer tempan duvarı ile aynı seviyededir. Köprünün tempan duvarları ve kemerleri kesme taş, son dönem ayak köprü ayak onarımlarında ise beton kullanılmıştır. Günümüzde köprü, yaya ve taşıt ulaşımı için kullanılmaktadır.(http://www.kulturportali.gov.tr)

Şekil 12. Sindiya Köprüsü Kanlı Köprü Bitlis-Mutki karayolu üzerindeki Koyunlu çayı üzerinde kurulu olan köprü, kuzeydoğu- güneybatı istikametinde uzanmaktadır. Yapım tarihi bilinmemekle beraber taşıdığı mimari özellikleriyle XVII. yy.’ da inşa edildiği düşünülmektedir. Tek gözlü sivri kemerli köprünün tabiliye uzunluğu 13.40 m, döşeme genişliği 4.40 m, köprü yüksekliği Şekil.10. Mermutlu (Kömüs) Köprüsü 4.57 m ve kemer açıklığı 5.70m’dir. Köprü açıklığını oluşturan kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Köprü tabliyesinin her iki yanında taş Hatuniye Türbe Köprüsü korkuluklar yer alır. Köprünün ayak onarımlarında beton malzeme kullanılmıştır. Köprü Bitlis merkezden geçen Başhan çayı üzerinde kurulmuştur. Kitabesine göre Süsleme unsuru bulunmayan köprü günümüzde yaya ulaşımı için kullanılmaktadır. H.1097(1687)tarihinde Nuh HAN tarafından yapılmıştır. Doğu batı istikametinde Şekil 10’ da tarihi Kanlı Köprü görülmektedir (http://www.kulturportali.gov.tr). kurulu olan köprünün uzunluğu 12 m, tabiliye genişliği 3.60 m, yüksekliği 7.07 m, kemer açıklığı ise 8.90m’dir. Köprü tabliyesi her iki yanda da basamaklardan oluşmaktadır. Günümüzde köprünün sağ ayağı beton malzeme ile desteklenmektedir.

3408 9

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Onarımlar geçiren köprünün kesme taş, kemer ayakları Köprü açıklığını çevreleyen kemer üç kademelidir (http://www.kulturportali.gov.tr). ile tabliyesinde onarımlarla beraber beton malzeme kullanılmıştır. Köprü tabliyesinin Şekil 8’ de tarihi Hatuniye Türbe Köprüsü görülmektedir (Serdar, 2013). her iki yanında taş korkuluklar mevcuttur. (http://www.kulturportali.gov.tr)

Şekil 11. Hatuniye Türbe Köprüsü Sindiya Köprüsü

Şekil 9. Menteşoğlu Köprüsü Bitlis şehir merkezinin 5km.güney doğusunda yer alan eski kilise mahallesi ile Sindiya köyü arasında bulunmaktadır. Kitabesi bulunmamakla birlikte 18 ve 19.yy.'larda Mermutlu (Kömüs) Köprüsü yapıldığı düşünülmektedir. Köprü uzunluğu 11.20 m, tabliye genişliği 2.15 m, zeminden yüksekliği 6.80 m, kemer açıklığı ise 4.55m’dir.Açıklık zeminden yaklaşık olarak Köprü Bitlis ili merkez Mermutlu mahallesinin içinden geçen Başhan çayı üzerinde yer 1.65m.yükselen ayaklara oturan yuvarlak bir kemerle geçilmektedir. Köprü açıklığını almaktadır. Kitabesi olmamakla beraber, büyük olasılıkla 16.yy.'da Şerefhanlar çevreleyen kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Şekil9’ de döneminde inşa edildiği düşünülmektedir. Köprünün tabiliye uzunluğu 17.90m. tarihi Sindiya Köprüsü görülmektedir (http://www.kulturportali.gov.tr). Genişliği 3.74m.kemer açıklığı ise 7.10m.dir. tek gözlü köprünün kemer ayakları zeminden yükselerek, sivri kemer yardımı ile açıklık geçilmektedir. Açıklığı çevreleyen kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. İç kemer tempan duvarı ile aynı seviyededir. Köprünün tempan duvarları ve kemerleri kesme taş, son dönem ayak köprü ayak onarımlarında ise beton kullanılmıştır. Günümüzde köprü, yaya ve taşıt ulaşımı için kullanılmaktadır.(http://www.kulturportali.gov.tr)

Şekil 12. Sindiya Köprüsü Kanlı Köprü Bitlis-Mutki karayolu üzerindeki Koyunlu çayı üzerinde kurulu olan köprü, kuzeydoğu- güneybatı istikametinde uzanmaktadır. Yapım tarihi bilinmemekle beraber taşıdığı mimari özellikleriyle XVII. yy.’ da inşa edildiği düşünülmektedir. Tek gözlü sivri kemerli köprünün tabiliye uzunluğu 13.40 m, döşeme genişliği 4.40 m, köprü yüksekliği Şekil.10. Mermutlu (Kömüs) Köprüsü 4.57 m ve kemer açıklığı 5.70m’dir. Köprü açıklığını oluşturan kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Köprü tabliyesinin her iki yanında taş Hatuniye Türbe Köprüsü korkuluklar yer alır. Köprünün ayak onarımlarında beton malzeme kullanılmıştır. Köprü Bitlis merkezden geçen Başhan çayı üzerinde kurulmuştur. Kitabesine göre Süsleme unsuru bulunmayan köprü günümüzde yaya ulaşımı için kullanılmaktadır. H.1097(1687)tarihinde Nuh HAN tarafından yapılmıştır. Doğu batı istikametinde Şekil 10’ da tarihi Kanlı Köprü görülmektedir (http://www.kulturportali.gov.tr). kurulu olan köprünün uzunluğu 12 m, tabiliye genişliği 3.60 m, yüksekliği 7.07 m, kemer açıklığı ise 8.90m’dir. Köprü tabliyesi her iki yanda da basamaklardan oluşmaktadır. Günümüzde köprünün sağ ayağı beton malzeme ile desteklenmektedir.

8 3419

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

Şekil 15. Paşa Köprüsü Şekil 13. Kanlı Köprü Emir Bayındır Köprüsü Kuşluk Köprüsü Akkoyunlular dönemine ait Bitlis ili Ahlat ilçesindeki Emir Bayındır Köprüsü, küçük Kuşluk köprüsü Tatvan-Hizan karayolunun 24. km’sinde kuşluk çayı üzerinde yer bir yapı olmasına rağmen o devrin kervan ve yayaların geçmesine elverişli merdivenli almaktadır. Kitabesi bulunmamakla birlikte taşıdığı mimari özellikleriyle 18-19 yy.’lar yoluyla dikkati çeker. Derenin iki yakası arasında önce düz olan köprünün tek açıklığını arasında yapıldığı düşünülmektedir. Köprünün taban kaplaması korkulukları tempan takiben batıya doğru dönerek keskin bir dirsek meydana getirmektedir. Dere, suların duvarı 1994 yılında sel taşkınlarıyla yıkılmış sonradan onarılmıştır. Köprünün döşeme fazla olduğu zaman mukavemeti arttırmak için yapıldığı anlaşılmaktadır. Beden duvarı uzunluğu 13.35 m, tabliye genişliği 3.70 m, yüksekliği ise 3.85m’dir. Tek gözlü Ahlat taşından yapılmıştır. Yapı, değişik sivil mimarisini aksettiren bir yapıdır. Şekil köprünün döşemesi stabilize malzeme ile sıkıştırılarak günümüzde yaya ulaşımına 16’ de tarihi Emir Bayındır Köprüsü görülmektedir (http://www.ahlat.gov.tr).Büyük hizmet vermektedir. Köprü açıklığı yuvarlak basık iki kademeli kemer ile geçilmektedir. kemer açıklığı 11,20 m., yüksekliği ise 5,60 m. kadardır. 1954’te tamir görmüştür İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Şekil 14’ de Kuşluk Köprüsü görülmektedir (Beygü, 1932; Tabak, 1972; Çulpan, 1975). (http://www.kulturportali.gov.tr).

Şekil 16. Emir Bayındır Köprüsü Alemdar Köprüsü Şekil 14. Kuşluk Köprüsü Bitlis ili Kömüs çayı üzerinde kurulu ve olan köprünün kitabesi bulunmamakla birlikte Paşa Köprüsü taşıdığı mimari özellikler ve bölgedeki diğer köprülerle olan benzerlikleri ile 16. yy.’ da Köprü, Bitlis merkezden geçen Başhan çayı üzerinde bulunmaktadır. Kitabesi yapıldığı düşünülmektedir. Köprünün döşeme uzunluğu 36.80 m, Tabliye genişliği 7.80 bulunmayan köprünün yanında bulunduğu hamam ile planlanarak 16. yy. sonlarında m, yüksekliği 10.53 m, kemer açıklığı ise 14.20 m’dir. Köprünün tabliyesi inşa edildiği düşünülmektedir. Tek kemer gözlü köprünün döşeme uzunluğu 15.80 0.55m.yüksekliğinde yekpare kesme taş korkuluklarıyla güvenli hale getirilmiştir. m,tabliye genişliği 5.60 m,zeminden yüksekliği 6.80 m ve kemer açıklığı 9.30m’dir. Kemerin oturduğu ayaklar son dönemlerde yapılan beton kaplama ile Köprü açıklığını oluşturan kemer ikisi ince biri kalın olmak üzere üç kademelidir. İç sağlamlaştırılmıştır. Köprüde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Şekil 17’ kemeri dıştan iki ince hafifletme kemeri kuşatır. Kemer ayaklarının her iki yanı istinat de tarihi Bitlis Alemdar Köprüsü görülmektedir (Serdar, 2013). duvarı ile sağlamlaştırılmıştır. Şekil 15’ de tarihi Paşa Köprüsü görülmektedir(Serdar,2013).

34210 11

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

Şekil 15. Paşa Köprüsü Şekil 13. Kanlı Köprü Emir Bayındır Köprüsü Kuşluk Köprüsü Akkoyunlular dönemine ait Bitlis ili Ahlat ilçesindeki Emir Bayındır Köprüsü, küçük Kuşluk köprüsü Tatvan-Hizan karayolunun 24. km’sinde kuşluk çayı üzerinde yer bir yapı olmasına rağmen o devrin kervan ve yayaların geçmesine elverişli merdivenli almaktadır. Kitabesi bulunmamakla birlikte taşıdığı mimari özellikleriyle 18-19 yy.’lar yoluyla dikkati çeker. Derenin iki yakası arasında önce düz olan köprünün tek açıklığını arasında yapıldığı düşünülmektedir. Köprünün taban kaplaması korkulukları tempan takiben batıya doğru dönerek keskin bir dirsek meydana getirmektedir. Dere, suların duvarı 1994 yılında sel taşkınlarıyla yıkılmış sonradan onarılmıştır. Köprünün döşeme fazla olduğu zaman mukavemeti arttırmak için yapıldığı anlaşılmaktadır. Beden duvarı uzunluğu 13.35 m, tabliye genişliği 3.70 m, yüksekliği ise 3.85m’dir. Tek gözlü Ahlat taşından yapılmıştır. Yapı, değişik sivil mimarisini aksettiren bir yapıdır. Şekil köprünün döşemesi stabilize malzeme ile sıkıştırılarak günümüzde yaya ulaşımına 16’ de tarihi Emir Bayındır Köprüsü görülmektedir (http://www.ahlat.gov.tr).Büyük hizmet vermektedir. Köprü açıklığı yuvarlak basık iki kademeli kemer ile geçilmektedir. kemer açıklığı 11,20 m., yüksekliği ise 5,60 m. kadardır. 1954’te tamir görmüştür İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Şekil 14’ de Kuşluk Köprüsü görülmektedir (Beygü, 1932; Tabak, 1972; Çulpan, 1975). (http://www.kulturportali.gov.tr).

Şekil 16. Emir Bayındır Köprüsü Alemdar Köprüsü Şekil 14. Kuşluk Köprüsü Bitlis ili Kömüs çayı üzerinde kurulu ve olan köprünün kitabesi bulunmamakla birlikte Paşa Köprüsü taşıdığı mimari özellikler ve bölgedeki diğer köprülerle olan benzerlikleri ile 16. yy.’ da Köprü, Bitlis merkezden geçen Başhan çayı üzerinde bulunmaktadır. Kitabesi yapıldığı düşünülmektedir. Köprünün döşeme uzunluğu 36.80 m, Tabliye genişliği 7.80 bulunmayan köprünün yanında bulunduğu hamam ile planlanarak 16. yy. sonlarında m, yüksekliği 10.53 m, kemer açıklığı ise 14.20 m’dir. Köprünün tabliyesi inşa edildiği düşünülmektedir. Tek kemer gözlü köprünün döşeme uzunluğu 15.80 0.55m.yüksekliğinde yekpare kesme taş korkuluklarıyla güvenli hale getirilmiştir. m,tabliye genişliği 5.60 m,zeminden yüksekliği 6.80 m ve kemer açıklığı 9.30m’dir. Kemerin oturduğu ayaklar son dönemlerde yapılan beton kaplama ile Köprü açıklığını oluşturan kemer ikisi ince biri kalın olmak üzere üç kademelidir. İç sağlamlaştırılmıştır. Köprüde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Şekil 17’ kemeri dıştan iki ince hafifletme kemeri kuşatır. Kemer ayaklarının her iki yanı istinat de tarihi Bitlis Alemdar Köprüsü görülmektedir (Serdar, 2013). duvarı ile sağlamlaştırılmıştır. Şekil 15’ de tarihi Paşa Köprüsü görülmektedir(Serdar,2013).

10 34311

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

344 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

345 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

yapıların varlığını bilmemektedir. Bu çalışma, Van Gölü havzasındaki bazı tarihi ulaşım Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarında Cam yapılarının tanıtımı yapılarak havza turizminin canlandırılması ve tarihi nitelik taşıyan bu köprülerin bakımsızlıktan kaybolmasına engel olmak amacıyla yapılmıştır. Malzeme Kullanımı Üzerine Bir Araştırma Banu Gökmen Erdoğan Kaynaklar Beykent Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Beylikdüzü Yerleşkesi Büyükçekmece/İstanbul Bakış, A., Serdar, M.T., Işık, E., Akıllı, A., Hattatoğlu, F. (2015) Van Gölü Havzası [email protected] İpek Yolu Güzergâhı Üzerine Bir Çalışma. International Journal of Scientific and Technological Research, 1 (2), 51-75.

Belli, O. (1977) Urartular Çağında Van Bölgesi Yol Şebekesi. Yayınlanmamış Doktora Özet Tezi, İstanbul. Bu çalışmada camın doğada kendiliğinden var olduğu en ilkel halinden yüksek teknoloji Beygü, A.Ş. (1932) Ahlat Kitabeleri, 77-79, İstanbul. ürünü yapısal cam olana kadar geçirdiği tarihsel süreç ve restorasyonda çağdaş cam malzeme kullanımı örneklerle ele alınmıştır. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008) Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı, Ankara. Çağımızın gelişen teknolojik etkileri yapı malzemesi alanında da görülmektedir. Yüksek teknoloji ürünü malzemeler tasarımcıya büyük olanaklar sağlamakta ve Çulpan, C. (1975) Türk Taş Köprüleri, s. 120-121, Ankara. tasarımları daha özgür kılmaktadır. Bu noktadan hareketle tarihi yapıların restorasyonlarında da farklı nedenlerle geniş olanaklar sunan çağdaş yapı DAKA. (2013) TRB2 Bölgesi Mevcut Durum Analizleri, Van. malzemelerinin kullanımına rastlamaktayız. Restorasyonda; geleneksel malzeme ile aslına uygun onarımın kural olmasına rağmen Gürbüz, O. (1994) Van Gölü Çevresinin Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. çağdaş malzeme kullanımının gerekli olduğu durumlar ise çeşitlilik göstermektedir. Örneğin yapının özgün halinde mevcut olmayan bazı değişiklikler, eklemeler ve Johansson, E. (2012) Sürdürülebilir Turizm, Türkiye ve Dünya Deneyimleri. Doğu güçlendirme yapılması gibi sonradan müdahaleler gerektiğinde ya da işlevi Anadolu'da Kültür Turizmi İçin İttifaklar, BM Ortak Programı, Kars. değiştirilerek korunması planlanan yapılarda yeni işlevden kaynaklanan yeni mekan ihtiyaçları gibi. Serdar, M. T. (2013) Şehri-i Bitlis. Bitlis Belediyesi Kültür Yayınları, Yayın No: 1, İlkay Matbaacılık Basın Yayıncılık San. Ve Tic. Ltd. Şti., 108-110, İzmir. Bu çalışmada seçilmiş olan çağdaş cam malzeme; tarihi yapı restorasyonlarında, geleneksel malzemeler ile beraber kullanılan belki de en masum yapı malzemesidir. Tabak, N. (1972) Ahlat Türk Mimarisi, s. 43, İstanbul. Cam malzeme, özgün malzemelerin önüne geçmeyen, geri planda kalarak özgün yapıyla uyum sağlayan ve geri dönüşümlü bir malzemedir. Top, M. (1998) Van’ın Tarihi Köprüleri. Dünyada Van, s.12-17, İstanbul. Çağdaş cam malzeme; restorasyonda tercih edilen bir malzeme olmasına rağmen sorunlu noktalar da vardır. Kullanımında karşılaşılan en büyük sorun sera etkisi ve TÜİK. (2011) Bölgesel İstatistikler. yoğuşmadır. Bu sorunlar, doğru tasarım ve önlemler ile çözümlendiğinde yukarıda bahsedilen restorasyon uygulamalarında, günümüz ihtiyaçlarını büyük oranda KGM Köprüler Dairesi Başkanlığı, Tarihi Köprüler Şubesi Müdürlüğü karşılayabilecek bir malzemedir cam. Erişim tarihi: 04Mayıs 2015, http://www.vankulturturizm.gov.tr Anahtar Sözcükler: Restorasyon, koruma, geleneksel ve çağdaş cam malzeme Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015, http://www.kulturportali.gov.tr

Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015, http://www.ahlat.gov.tr

Erişim tarihi:31.08.2015, https://www.google.com/maps

34614