Noordelijke Gelderse Vallei) Tijdens De Middeleeuwen En De Nieuwe Tijd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
NEDERZETTINGSGESCHIEDENIS EN BEZITSVERHOUDINGEN IN HET KAMPENLANDSCHAP VAN APPEL EN HELL (NOORDELIJKE GELDERSE VALLEI) TIJDENS DE MIDDELEEUWEN EN DE NIEUWE TIJD Masterscriptie M.E.M. Diederiks Groningen, Landschapsgeschiedenis 15 februari 2017 Rijksuniversiteit Groningen NEDERZETTINGSGESCHIEDENIS EN BEZITSVERHOUDINGEN IN HET KAMPENLANDSCHAP VAN APPEL EN HELL (NOORDELIJKE GELDERSE VALLEI) TIJDENS DE MIDDELEEUWEN EN DE NIEUWE TIJD Masterscriptie Landschapsgeschiedenis Rijksuniversiteit Groningen M.E.M. Diederiks Groningen, 15 februari 2017 0 1e begeleider: prof.dr.ir. Th. Spek (Rijksuniversiteit Groningen) 2de begeleider: prof. dr. J. Renes 1 Voorwoord Na een onderzoek van het archeologisfch adviesbureau RAAP, vond Luuk Keunen die aan het project meewerkte eigenlijk dat er nog verdieping miste. Hierin zag hij een kans voor een student om zijn/haar masterscriptie Landschapsgeschiedenis een invulling te geven. Deze student werd ik, waar ik erg dankbaar voor ben. Hij heeft mij geholpen hoe ik het onderzoek moest opzetten en ik kon gebruik maken van al zijn verzamelde kennis. Hiervoor wil ik hem en RAAP dan ook graag bij deze bedanken voor de mooie kans en de geboden hulp. Dit onderzoek heb ik geschreven in een moeilijke tijd in mijn leven en ben dan ook erg blij en trots dat het nu af is. Dit heb ik onder ander te danken aan mijn vader die me enorm heeft geholpen en bijgestaan. Behalve dat het heel fijn was dat hij me hielp was het ook gezellig. Daarnaast wil ik Theo Spek bedanken voor het begrip, de hulp en de nuttige tips en kritiek. Als ik aan mijn scriptie denk, den ik ook aan mooie dingen. Zoals de fantastische middag met Peter Bijvank, die mij door het gebied rondleidde en mooie verhalen aan mij vertelde. En zijn hele verzameling aan informatie over de omgeving van Nijkerk liet zien. Ik ben trots op het eindresultaat en wens u dan ook veel leesplezier! Mocht u nog vragen hebben? Aarzel dan niet en stuur mij een mailtje op: [email protected] 1 Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 1 Samenvatting ........................................................................................................................................... 4 Hoofdstuk 1: Inleiding ............................................................................................................................. 5 1.1 Witte vlekken in de Gelderse Vallei .............................................................................................. 5 1.2 Stand van onderzoek ..................................................................................................................... 5 Regionaal onderzoek ....................................................................................................................... 5 Lokaal onderzoek............................................................................................................................. 6 Kampenlandschap ........................................................................................................................... 9 1.3 Probleemstelling ............................................................................................................................ 9 1.4 Afbakening van het onderzoek...................................................................................................... 9 Onderzoeksgebied ........................................................................................................................... 9 Onderzoeksperiode ....................................................................................................................... 13 Onderzoeksthematiek ................................................................................................................... 13 1.5 Theoretisch kader ........................................................................................................................ 13 Het kampenlandschap ................................................................................................................... 13 Domeingoederen als gidsfossiel .................................................................................................... 15 1.6 Onderzoeksopzet en onderzoeksvragen ..................................................................................... 18 1.7 Bronnen en methoden ................................................................................................................ 18 Hoofdstuk 2: Het landschap van de Noordoostelijke Gelderse Vallei .................................................. 20 2.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 20 2.2 Geogenese van de Gelderse Vallei .............................................................................................. 20 2.3 Het natuurlijk landschap van de Noordoostelijke Gelderse Vallei ............................................. 23 Het stuwwal- en smeltwaterlandschap ......................................................................................... 26 Het dekzandlandschap .................................................................................................................. 27 2.4 Het cultuurlandschap van de Noordoostelijke Gelderse Vallei in de 19de eeuw ....................... 29 Het nederzettingspatroon ............................................................................................................. 29 De engen, heidevelden en bossen op de stuwwal ........................................................................ 35 Het kampenlandschap in het dekzandgebied ............................................................................... 35 De heidevelden in het dekzandgebied .......................................................................................... 36 2.5 Historische bezitsverhoudingen in de Noordoostelijke Gelderse Vallei ..................................... 37 Kloosters ........................................................................................................................................ 39 Herengoederen ............................................................................................................................. 43 Hoofdstuk 3 Nederzettingsgeschiedenis en bezitsverhoudingen in Appel ........................................... 44 3.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 44 3.2 Het landschap van Appel rond 1832 ........................................................................................... 44 2 Reliëf en bodem ............................................................................................................................ 44 Het nederzettingspatroon ............................................................................................................. 48 Opbouw van het cultuurlandschap ............................................................................................... 48 Infrastructuur en waterhuishouding ............................................................................................. 50 Perceelsrandbegroeiing ................................................................................................................. 52 3.3 Bezitsverhoudingen vòòr 1832.................................................................................................... 52 Kloostergoederen .......................................................................................................................... 52 Herengoederen ............................................................................................................................. 58 Overige goederen .......................................................................................................................... 58 3.4 Synthese: de ontwikkeling van de bewoning van Appel ............................................................. 59 Hoofdstuk 4 Nederzettingsgeschiedenis en bezitsverhoudingen in Hell .............................................. 62 4.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 62 4.2 Het landschap van Hell rond 1832 .............................................................................................. 62 Reliëf en bodem ............................................................................................................................ 62 Het nederzettingspatroon ............................................................................................................. 63 Opbouw van het cultuurlandschap ............................................................................................... 63 Infrastructuur en waterhuishouding ............................................................................................. 65 Perceelsrandbegroeiing ................................................................................................................. 65 4.3 Bezitsverhoudingen voor 1832.................................................................................................... 66 Kloostergoederen .......................................................................................................................... 66 Herengoederen ............................................................................................................................