Den Uyl, Lay-Out
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Joop den Uyl 1919-1987 : dromer en doordouwer Bleich, A. Publication date 2008 Link to publication Citation for published version (APA): Bleich, A. (2008). Joop den Uyl 1919-1987 : dromer en doordouwer. Uitgeverij Balans. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:26 Sep 2021 Den Uyl-revisie 18-01-2008 10:08 Pagina 240 Hoofdstuk 10 Een nieuwe lijsttrekker In de zomer van 1967 analyseerde Ed van Thijn de lastige positie waarin de Partij van de Arbeid na de verloren verkiezingen in februari en het aantreden van het centrum-rechtse kabinet-De Jong was terechtgeko- men. Kernpunt van zijn ten behoevevan dePvdA-Kamerfractiegeschre- ven notitie was de vaststelling dat de aanhang van de PvdA in twee groe- pen uiteen was gevallen,‘(...) een traditionele en een meer sociaal-cultu- reel georiënteerde achterban’. Die twee groepen stonden ‘diametraal tegenover elkaar’.‘Ons succes in de komende jaren’,vervolgdeVanThijn, ‘is volledig aΩankelijk van het vinden van de “formule” die op beide groepen aantrekkingskracht kan uitoefenen. (...) Den Uyl heeft het ver- trouwen van onze traditionele achterban (...). Hij moet de “traditione- len” binnenbrengen in de toekomstige coalitie van de vernieuwers,maar hij moet hen daarin ook kunnen vertegenwoordigen.’1 Den Uyl stond dus voor de opgave – net als de leiders van de confessionele partijen – omineigenrijenhetschijnbaaronverzoenlijketeverzoenen. Allereerst richtte hij zijn aandacht op de nieuwe groepering D66, de clubjeugdigevernieuwersdiehetbijdeverkiezingenzogoedhadgedaan en die streefde naar een ander kiesstelsel en naar het laten ‘ontplo^en’ van de bestaande politieke partijen. Een eerste ontmoeting met D66- lijstaanvoerder Hans van Mierlo had al tijdens de campagne plaats- gevonden. Stomtoevallig, zoals Van Mierlo benadrukte. ‘We waren net begonnen met folders uitdelen op de Albert Cuypmarkt in Amsterdam, toen het bericht kwamdat van genezijdeeenkaravaan opruktemet Joop den Uyl aan het hoofd.De campagneaanvoerders van beide partijen ver- kneukelden zich al bij het vooruitzicht van een kolossaal tre^en tussen de marktkraampjes. Ik dacht:“Jezus, ook dat nog!”Joop zei later dat hij hetzelfde had gedacht. Enfin, we naderden elkaar, langzaam, maar on- miskenbaar. Toen begonnen we allebei een beetje te grijnzen, we keken 240 Den Uyl-revisie 18-01-2008 10:08 Pagina 241 elkaar aan, ik wees naar het koªehuis en we zijn koªe gaan drinken, in plaats van elkaar vanaf de klaar gezette zeepkistjes de huid vol te schel- den. We stonden bij die tapkast, zeiden verder niets, weerden alleen de pogingenafonsalsnogopdiekisttelatenstaan.’2 De tweede ontmoeting was een dag na de verkiezingen in februari 1967.Winnaar Hans van Mierlo – van nul naar zeven zetels – zat met het D66-bestuur te vergaderen in hotel Krasnapolsky, toen een ober kwam zeggendatereenmeneerDenUylaandetelefoonwas.VanMierloonder- brak de vergadering,‘misschien vanwege dat gekke moment in de herfst’, en zei dat hij wel een kwartiertje kon praten, tenminste als Den Uyl naar Kras kon komen.‘Ja’,zei hij,‘ik snap het, jij kan daar niet weg, ik kan wel even komen.’‘Joop komt’,melddeVanMierlo zijn medebestuurders,niet tothungrotegenoegen.Zezatenimmerstevergaderen.MaarVanMierlo zei dat het hem verstandig leek‘dat we niet in ons zelf kruipen,maar ons van het begin af aan rekenschap geven van wat er buiten onze club ge- beurt’. Den Uyl bleek vooral te willen weten wat de gedachte was achter de gekozen minister-president, waar D66 zo vóór was.Van Mierlo begreep dat Den Uyl hier bezorgd over was,want hij dacht zelf ook dat nadruk op leiderschap het risico met zich meebracht dat uiterst rechts erop af zou komen. Zijn uitleg – ‘er is behoefte aan meer directe democratie en te- genover een sterke regering willen we een minstens zo sterk parlement’, – stelde de PvdA-voorman gerust. Maar hij bleef op z’n hoede, volgens Van Mierlo ‘omdat wij revolutionairen waren, met een das aan; dat kon Joopnietplaatsen.’DenUylwasbovendienvanmeningdatD66eigenlijk bij de PvdA hoorde, het had, aldus Van Mierlo‘een sieraad aan de kroon van de Partij van deArbeid moeten zijn.Hij kon moeilijk verkroppen dat D66 buiten de PvdA om was ontstaan.Toen ik opmerkte dat we zelf ook niet zoveel zin hadden om fulltime aan partijpolitiek te gaan doen om- dat we allemaal een leuke baan hadden, keek hij alsof hij er niets van be- greep. Maar hij luisterde, hij luisterde als een gek, met al z’n zintuigen open.’Het gesprek duurde veel langer dan het beoogde kwartiertje,min- stens vijf kwartier. De twee namen zich voor vaker met elkaar te praten. Ze ontdekten daarna al vrij snel dat ze allebei van gedichten hielden.Van Mierlo: ‘Jaren later, op de begrafenis van Ed Hoornik bleken we allebei wel vijf of zes van zijn gedichten uit het hoofd te kennen. Dat is iets wat een bijzondere band geeft, dat had hij niet met z’n partijgenoten en ik ookniet.’3 241 Den Uyl-revisie 18-01-2008 10:08 Pagina 242 Elkaars bedoelingen welwillend aftasten.Zo kan de verstandhouding tussen Hans van Mierlo en Joop den Uyl in die eerste tijd het beste wor- den omschreven.Persoonlijk mochten ze elkaar meteen,de al wat oude- re, nieuwsgierige Doorbraak-socialist en de jonge ex-katholiek die ver- langde naar iets nieuws in de politiek en daarom aan het ‘krankzinnig avontuur’ met D66 was begonnen. Politiek rendement zou die goede persoonlijke verhouding pas begin jaren zeventig gaan opleveren.Want voorlopig peinsde Van Mierlo, anders dan bijvoorbeeld Hans Gruyters, die zo snel mogelijk een progressieve concentratie wilde,er niet over om D66 op sleeptouw te laten nemen door de ‘ouderwetse‘ PvdA, uit angst datzijnpartijdaarmeehaarfrisse,jongeimagozouverspelen. Ook binnen de PvdA roerden degenen die een vernieuwde,verjongde en geradicaliseerde partij voor ogen stond zich hevig. Nieuw Links had eind 1966 na de val van het kabinet-Cals aarzelend steun gegeven aan Den Uyl als lijsttrekker,omdat in hun ogen zijn geloofwaardigheid min- derwasaangetastdoorhetministerschapdandievanVondeling. De eerste ontmoeting – misschien is confrontatie een geschiktere term – tussen de auteurs van het Nieuw Links-manifest Tien over rood en aspirant-lijstaanvoerder Joop den Uyl vond eind november plaats, op verzoek van Den Uyl, in de Schrij≈amer van het Amsterdamse hotel Americain. De nl-voormannen Han Lammers en André van der Louw hebben allebei op die bijeenkomst teruggeblikt; het verschil in toon is opmerkelijk en laat zien dat de waardering voor Den Uyl als politicus en intellectueel binnen Nieuw Links behoorlijk uiteenliep. Han Lammers was het opgevallen dat Den Uyl‘(...) niets tegen onze ideeën over demo- cratisering van de partij had. (...) hij had kennelijk het gevoel dat hij ons welaankon,dat hij dit welweer teboven zou komen,dat hij het varkentje wel kon wassen – op welke geordende of ongeordende manier dan ook (...). Hij verweet ons niet rechtstreeks dat we baantjesjagers waren, maar hij probeerde het uit te lokken;hij zat te loeren en testvragen te stellen.Er waren er wel die daarover gebelgd waren,maar ik vond het nogal logisch. (...) Dat soort gesprekken amuseerde mij geweldig,want je zat tegenover iemand die bepaald niet weg te cijferen viel.Een man met eindeloze vol- harding, ik heb hem wel vergeleken met een duikelaartje, je legt hem neer, maar zo gauw je even loslaat, hup, daar komt hij weer. Een onver- moeibare tegenspreker met een duidelijke neiging tot provoceren,om te zien wat er nou weer terug zou komen en of dat dan nog kwaliteitstoet- senkondoorstaan.’4 242 Den Uyl-revisie 18-01-2008 10:08 Pagina 243 André van der Louw kon duidelijk minder waardering opbrengen voor Den Uyls debattechniek.‘Den Uyl doet enigszins uit de hoogte’,her- innerde hij zich. ‘Hij fulmineert, daagt uit, er komt geen waarderend woord over zijn lippen. Uitspraken van ons die hij niet begrijpt of ver- werpt, worden op een onnavolgbaar gebrom onthaald, dat we later als een typisch Uyliaans geluid herkennen.Den Uyl drijft de zaak een beetje op de spits. “Allemaal journalisten en wetenschappelijke medewerkers, datsteltniksvoor.”ArievanderZwanlaatzichprovocerenenantwoordt: “Ach man, sodemieter toch op, wat doe je hier nog!” Dit eerste contact met Den Uyl’,concludeerde Van der Louw,‘heeft eerder een openhartig daneenkameraadschappelijkkarakter.’5 Dat zou er na de verloren verkiezingen van begin 1967 voorlopig niet beter op worden.Meteen na de teleurstellende stembusuitslag klommen twaalf Nieuw Linksers in de pen. Ze eisten dat de PvdA zou afzien van regeringsdeelname.BovendienvondenzedezojuistgekozenTweedeKa- mer-fractie niet representatief voor een zich vernieuwende partij, dus moesten er volgens de briefschrijvers tussentijds fractieleden worden vervangen. En ten slotte toonden de twaalf zich ‘verbluft’ dat de fractie nog tijdens het tellen van de stemmen ‘een vrijage’ was begonnen met D66.6 DenUylwasditkeerechtpijnlijkgeraakt,zobleekuitzijnwoorden tijdens een vergadering van het dagelijks bestuur met een nl-delegatie. Hij noemde de brief, zo vlak na de verkiezingen,‘bedenkelijk’,‘een staal van slecht politiek besef’,‘zelfs karakterloos’.Ook vond hij het‘geen stijl om dit alles in de pers te gooien’.Nu zijn eigen positie als politiek leider ter discussie dreigde te komen, leek bij Den Uyl de bestuurder die geen serieuzetegenspraakgewendwasdeoverhandtekrijgenopdelieΩebber van partijdemocratie.