Piatek S2 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ RAANKINGNKING SAAMORZĄDÓWMORZĄDÓW

Ile jeszcze dobrych lat?

>Bogusław Chrabota REDAKTOR NACZELNY „RZECZPOSPOLITEJ"

ok 2016 był dla samorządów udany, choć musiały się zmierzyć z wieloma problemami – m.in. z reformą systemu oświaty, z czym w większości poradziły sobie zupełnie nieźle, i z nowymi zasadami wykorzystania funduszy unijnych, z czym poszło im jeszcze lepiej. Nie Rznaczy to jednak, że polska samorządność ma przed sobą okres prosperity. Na horyzoncie gromadzą się bowiem czarne chmury, przede wszystkim polityczne. Tego jeszcze jednak nie widać w wynikach naszego, już 13., Rankingu Samorządów, który przygotowujemy, by pokazać i uhonorować najszybciej rozwijające się miasta i gminy. W tym roku nasze zestawienie jest tym ciekawsze, że powstało na nieco zmienionych zasadach. Co ważne, wielu liderów, niezależnie od tego, jakby ich podliczać, co roku mieści się w ścisłych czołówkach zestawień. I prawdopodobnie nadciągające wyzwania nie zmienią wiele w kolejnych rankingach, choć na pewno mogą zmienić sam samorząd. Nie wiadomo jeszcze, jak będą wyglądać wybory samorządowe w 2018 r., ale planowane przez PiS zmiany w ordynacji sugerują, że ich wynik może przewrócić samorządową scenę do góry nogami. Zdaniem wielu włodarzy miast i gmin rządzący stopniowo i skutecznie pozbawiają samorządy swobody działania. Poselski projekt PiS przewiduje m.in. wprowadzanie dwukadencyjności prezydentów, burmistrzów i wójtów oraz likwidację jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do rad gmin. Wszystko wskazuje na to, że mogą one zostać upolitycznione w znacznie >NAJLEPSZE MIASTA I GMINY W RANKINGU SAMORZĄDÓW 2017 większym stopniu niż dotychczas. Tego nie możemy być jeszcze pewni. Zawsze jednak warto Na mapie zaznaczyliśmy miasta i gminy, które zajęły czołowe pozycje w rankingach: patrzeć władzy na ręce, bo akurat samorządność bardzo nam się głównym i „Europejski samorząd”. Uwzględniliśmy po trzy pierwsze miejsca w Polsce udała. Tymczasem podziękujmy tym prezydentom, w każdej kategorii. Wskazaliśmy także laureatów nagrody „Innowacyjny samorząd”. burmistrzom i wójtom, których starania, podkreślone w naszym rankingu, sprawiają, że nam wszystkim w naszych małych ojczyznach żyje się lepiej. ©℗ ∑ Ranking Samorządów 2017

RANKING GŁÓWNY: EUROPEJSKI SAMORZĄD >S18 – 20 MIASTA NA PRAWACH POWIATU >S7 – 8 NAJWIĘKSZE INWESTYCJE Redakcja: Wojciech Romański, e-mail: [email protected], S opracowanie graficzne: Piotr Tomkiewicz; GMINY MIEJSKIE I MIEJSKO-WIEJSKIE > 13 – 14 SAMORZĄDOWE>S22 opracowanie graficzne tabel: Andrzej Baranowski GMINY WIEJSKIE >S15 – 16 INNOWACYJNY SAMORZĄD >S23

KAPITUŁA RANKINGU SAMORZĄDÓW

> Jerzy Buzek > Andrzej Porawski > Paweł Tomczak > Cezary Trutkowski > Teresa Czerwińska PRZEWODNICZĄCY KAPITUŁY, DYREKTOR BIURA DYREKTOR BIURA PREZES ZARZĄDU FUNDACJI ROZWOJU WICEMINISTER FINANSÓW BYŁY PREMIER RP, EUROPOSEŁ, ZWIĄZKU MIAST POLSKICH ZWIĄZKU GMIN WIEJSKICH RP DEMOKRACJI LOKALNEJ (w jej imieniu w obradach kapituły brała BYŁY PRZEWODNICZĄCY PARLAMENTU udział dyrektor w MF Zdzisława Wasążnik) EUROPEJSKIEGO

> Adam Hamryszczak >Jerzy Stępień > Bogusław Chrabota > Hanna Wawrowska > Anna WICEMINISTER ROZWOJU SĘDZIA, PRAWNIK, BYŁY PREZES REDAKTOR NACZELNY DZIENNIKA AUTORKA I SZEFOWA PROJEKTU Cieślak-Wróblewska (w jego imieniu w obradach kapituły brał TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO „RZECZPOSPOLITA” „RZECZPOSPOLITA. ŻYCIE REGIONÓW” REDAKTOR DZIENNIKA udział dyrektor w MR Michał Ptaszyński) „RZECZPOSPOLITA” Piatek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S3 RAANKINGNKING SAAMORZĄDÓWMORZĄDÓW Trzeba iść z duchem czasu i wciąż wzmacniać samorządy

ROZMOWA | To, co było „innowacyjne” kilka lat temu, dzisiaj jest już zwykłe, normalne – w ten sposób Jerzy Buzek, przewodniczący Rankingu Samorządów, uzasadnia zmiany, jakie w nim zaszły. ◊: W tym roku w Rankingu w ogóle nie zakwalifikowała Samorządów zaszły duże się do II etapu rankingu. Czy zmiany. Kapituła to efekt zmian, czy prostej zdecydowała, że ranking zasady, że nie zawsze można główny poszerzony został być liderem, że w końcu o zagadnienia, o które mogą pojawić się lepsi? dotychczas pytaliśmy Zawsze tak było, co roku, w rankingu innowacyjności. że w czołówce zmieniały Dlaczego? się gminy, choć te, które Jerzy Buzek: To, co było z niej wypadały, akurat tym „innowacyjne” kilka lat się nie chwaliły, a i my temu, gdy tworzyliśmy ten pozostawialiśmy to do specyficzny, innowacyjny oceny bardziej wnikliwych ranking, dzisiaj jest już czytelników. Proszę też zwykłe, normalne, choć nie pamiętać, że przejście do wszyscy takie rozwiązania drugiego etapu wynika wprowadzili. Dotyczy to z analizy obiektywnych takich spraw, jak na danych finansowych, a ta przykład dostęp do część rankingu nie internetu czy zmieniła się. e-zarządzanie. Podobnie nie wszędzie rozwinięto np. Czy w następnych edycjach odpowiednią sieć można spodziewać się przedszkoli czy kolejnych zmian w rankingu? zapewniono finansowanie Z pewnością tak. Będą inwestycji i tworzenie zmiany, ale raczej nie miejsc pracy, o co z kolei od w roku 2018, bo on jest dla dawna pytamy w tzw. samorządów rokiem głównym rankingu. szczególnym. Jednak od przyszłej kadencji (2018–

W efekcie tego połączenia 2022) warto będzie PRASOWE MATERIAŁY trudno porównać wyniki ponownie odpowiedzieć na tegorocznego rankingu pytanie, jaki model z poprzednimi latami. Czy to samorządu jest dzisiaj dla unijne wynegocjowane odnawialną. I władze lokalne przynosił dotąd lokalnym należy pozostawić nie problem w kontekście Polski i jej obywateli w 2013 r., które w znaczącej to wykorzystują. To dobry zdecydowanie pozytywne odpowiedzialność przede jego ciągłości? najbardziej korzystny. ilości zaczynają do nas kierunek? rezultaty. To samo dotyczy wszystkim inicjatywom Sądzę, że generalnie Jesteśmy na innym etapie właśnie teraz napływać. Energetyka odnawialna, uszczuplania środków do obywatelskim. ciągłość została zachowana, rozwoju jako kraj, regiony Nasze dzisiejsze inwestycje a zwłaszcza jej wariant realizacja zadań Na poziomie województw skoro szeroka czołówka oraz same społeczności muszą na nas zarabiać rozproszony, prosumencki, samorządowych. Ten największy problem to gmin w obydwu dawnych lokalne niż kilkanaście lat w przyszłości i nie ma to bardzo dobry kierunek proces trwa już od dawna, utrzymanie uprawnień rankingach była ta sama. temu, kiedy tworzyliśmy mowy, żebyśmy mogli je działań naszych ale ostatnio istotnie się marszałka i sejmików. Rząd, Można więc oczekiwać, że ranking, a samorządy hojnie dofinansowywać, samorządów. Jesteśmy nasilił. którym kierowałem, obecne połączenie obu uczyły się dopiero jeśli nie spełnią tej zasady. w okresie transformacji wprowadził w 1998 r. daleko rankingów pozostawi tę korzystać z dobrodziejstwa Po drugie, przygotować energetycznej i to od Prawdopodobnie już od idącą decentralizację zadań czołówkę bez zmian. Sami naszego członkostwa w Unii się na zdobywanie samorządów właśnie przyszłego roku prezydenci i pieniędzy – z centrum do oczywiście nie mieliśmy Europejskiej i stosować funduszy rozwojowych po zależeć będzie, czy uda miast, wójtowie samorządów wojewódzkich pojęcia, którym gminom reguły Wspólnoty. 2020 r., kiedy tych środków nam się jako krajowi, i burmistrzowie będą mogli i powiatowych (samorządy połączenie rankingu może Przewidywane przez nas z zewnątrz z pewnością a także poszczególnym sprawować swoją funkcję gminne zostały utworzone społecznościom lokalnym, najwyżej przez dwie i wyposażone we własności przejść tę transformację kadencje. Podoba się panu i finansowanie osiem lat mało boleśnie. Trudno więc to rozwiązanie? wcześniej). Między innymi Partie mają wymiar krajowy, to oczywiste, przecenić wagę działań Jeśli o kadencyjności wprowadziliśmy Kasy samorządów na tym polu. wiadomo z takim Chorych zależne od a na poziomie lokalnym należy pozostawić Wiem coś o tym, wyprzedzeniem jak to jest sejmików i marszałka, a zwłaszcza o zagrożeniach obecnie proponowane, to a dysponujące lwią częścią odpowiedzialność przede wszystkim inicjatywom związanych z brakami można to zaakceptować. funduszy na opiekę dostaw energii, bo Dodałbym jednak ważną zdrowotną, a więc obywatelskim zapobieganie takim brakom poprawkę: po jednej dziesiątkami miliardów w skali unijnej i naszego kadencji przerwy powinno złotych. Od czasu rozbicia kraju to jedno się dać ponowną szansę Kas Chorych z najważniejszych pól tym, którzy swoje dwie i scentralizowania dać lepsze wyniki, a które zmiany w rankingu będzie mniej. To zadanie mojego działania kadencje zakończyli cztery finansowania osłabić. Obiektywne z pewnością nie będą stawiam zwłaszcza wobec w Parlamencie lata wcześniej. w Narodowym Funduszu powody jednak radykalne, tu chodzi samorządów Europejskim, a kiedyś Zdrowia w roku 2002, jednoznacznie wskazywały o stopniowe wojewódzkich, których w polskim rządzie. W przyszłym roku mamy proces stopniowego na konieczność tego dostosowywanie się do główny potencjał wybory samorządowe. Dużo, zmniejszania roli połączenia. zmieniającej się rozwojowy stanowią dzisiaj Może trochę polityki... Rząd pana zdaniem, się zmieni samorządów wojewódzkich rzeczywistości i poziomu unijne dotacje i wiem, że przejął od samorządów kilka w samorządowym na rzecz wojewodów Czy można powiedzieć, że to naszego rozwoju. nie jest łatwo przestawić się zadań i planuje następne krajobrazie? i władzy centralnej trwa ten sam ranking w nowej z pieniędzy, które spadają tego typu kroki. Czy, pana Bardzo niepokoi mnie nieprzerwanie. To bardzo odsłonie? To zmiany w naszym na nas w postaci transferów, zdaniem, to zagrożenie dla nastawienie na zwiększenie smutne, bo idea Absolutnie tak! To ten rankingu. A jakie, pana na takie, które musimy sami zdecentralizowanego roli partii politycznych samorządności sam ranking, ale zdaniem, zmiany zarobić, aby się rozwijać. systemu władzy w Polsce? w wyborach na poziomie przyświecała nam od z uaktualnionymi pytaniami i najważniejsze wyzwania Czy może nawet szerzej, dla powiatów i gmin. To zagraża Pierwszego Zjazdu NSZZ i zasadami. stoją obecnie przed Nowe zasady funduszy UE autonomiczności samorządu budowie atmosfery „Solidarność” samorządami? zmieniły mocno kierunki terytorialnego? społecznej, obywatelskiej zakończonego programem Część gmin, które Po pierwsze, inwestycji samorządowych Przejmowanie zadań odpowiedzialności o znamiennym tytule: w poprzednich latach wykorzystać głównie w mniejszych gminach. Mniej samorządowych przez rząd i aktywności oraz samej idei „Samorządna zajmowały nawet wysokie prorozwojowo, a nie przez dostępne są pieniądze na jest oczywistą centralizacją samorządności. Partie mają Rzeczpospolita”. ©℗ pozycje, może mieć krótkowzroczne transport, drogi, za to sporo i odchodzeniem od systemu wymiar krajowy, to —rozmawiała pretensję, że w tym roku rozdawnictwo, środki jest na energetykę władzy w Polsce, który oczywiste, a na poziomie Anna Cieślak-Wróblewska Piatek S4 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ RAANKINGNKING SAAMORZĄDÓWMORZĄDÓW Wyzwaniem inwestycje

OPINIE | Czy po wyborach w 2018 r. zmieni się całkowicie krajobraz polskiego samorządu? Lokalni liderzy już o tym myślą.

temat piszemy na kolejnych gminy Sianów. – Myślę, że ANNA stronach dodatku). Co więcej, w wielu gminach nawarstwią CIEŚLAK-WRÓBLEWSKA czasami samorządowcy chwalą się problemy finansowe, choć sobie nowe reguły. Przykłado- nas to jednak nie dotyczy, gdyż „Rzeczpospolita” tradycyjnie wo nowy instrument Zintegro- staramy się prowadzić stabilną pyta laureatów naszego Ran- wane (lub Regionalne) Inwe- politykę finansową na miarę kingu Samorządów o najwięk- stycje Terytorialne wymusił naszych możliwości – dodaje. sze problemy, z którymi muszą większą współpracę i realizację – Trudno dziś przewidzieć, się zmierzyć w nadchodzących bardziej kompleksowych pro- czy uda się nam zrealizować miesiącach. Zwykle nasza mi- jektów, wychodzących poza wszystko, co zaplanowaliśmy. nisonda dobrze oddaje nastro- granice jednej gminy. O ile w ubiegłym roku na każ- je i wyzwania dla wszystkich W mniejszych gminach sły- dym przetargu mieliśmy duże lokalnych włodarzy. chać jednak narzekanie na małą oszczędności, o tyle teraz ofe- dostępność dotacji na lokalne renci przeważnie żądają kwot drogi, ale niejako w zastępstwie przewyższających oszacowaną Poradzili sobie gminy zaczęły sięgać po wspar- wartość zamówień – wtóruje cie przedsięwzięć w zakresie burmistrz Goleniowa. – To W ubiegłym roku najwięk- energooszczędności. przedłuża okres rozstrzygania szymi problemami wskazany- przetargów i może nas zmusić mi przez samorządowców była do ograniczania inwestycji. reforma systemu edukacji Klęska urodzaju Na ten problem zwraca i nowe zasady sięgania po fun- uwagę coraz więcej samorzą- dusze UE. Z perspektywy roku Sukces w sięganiu po fundu- dowców. Firmy budowlane wyraźnie widać, że samorządy sze unijne w tym roku może się przyznają, że rzeczywiście dały radę. Do szkolnej rewolu- jednak przerodzić w klęskę oczekiwania zamawiających cji podeszły jako do wyzwania urodzaju w przyszłym roku. i oferty wykonawców inwestycji organizacyjnego i zrobiły W 2018 r. nastąpić może bo- infrastrukturalnych zaczynają wszystko, by na zmianach jak >WYPRACOWANĄ W UB.R. NADWYŻKĘ SAMORZĄDY MOGĄ PRZEZNACZYĆ NA INWESTYCJE wiem kumulacja zadań inwe- się dosyć mocno rozmijać. To najmniej ucierpiały dzieci. stycyjnych na niespotykaną efekt kilku czynników. Z jednej W sumie obyło się bez więk- wcześniej skalę. – A to oznaczać strony rosną ceny usług budow- szych wpadek, choć reorgani- burmistrz gminy Goleniów. – zł rocznie. To dużo, choć obawiano. Choć rzeczywiście będzie problem ze znalezie- lanych, zarówno ze względu na zacja było dosyć kosztowna. Dostosowanie systemu gmin- oczywiście udało się nam do- dotacje przyznawane są na in- niem wykonawców i zmiesz- coraz wyższe koszty pracy – Nasza gmina sprawnie ra- nej oświaty do wymagań refor- piąć budżet – dodaje. nych zasadach, w tym roku czeniem się w planowanych (w budownictwie brakuje rąk dzi sobie z problemami – ko- my wiązało się m.in. ze zwięk- Także fundusze UE okazały samorządy podpisały już kilka kosztach inwestycji – zauważa do pracy i rosną wynagrodze- mentuje Robert Krupowicz, szeniem nakładów o ok. 8 mln się nie takie straszne, jak się tysięcy umów (więcej na ten Maciej Berlicki, burmistrz nia), jak i ceny surowców. Tym-

>OPINIE dla „Rz” > Zygmunt Frankiewicz | prezydent miasta Gliwice > Piotr Przytocki | prezydent miasta Krosno Najbliższy rok będzie bardzo trudny postulatom z pewnością nie będą dla polskich samorządów. Sporym korzystne. Wymuszone przez reformę edukacji wyłanianiem wykonawcy. Za wysoka cena wyzwaniem będzie z pewnością Wygląda również na to, że czeka nas zwiększenie kosztów organizacji zajęć usługi, czy też potrzeba zapewnienia reforma prawa administracyjno-bu- wiele utrudniających codzienne powoduje istotny wzrost nakładów na wyższego od zakładanego wkładu

JERZY DUDEK dowlanego. Planowane zmiany mogą funkcjonowanie zmian związanych oświatę, oczywiście ponad otrzymywaną własnego też niestety spowoduje napięcia

jednak przysłużyć się rozwojowi z ustawą o jawności życia publicznego. PRAS. MAT. subwencję. Dotychczasowe optymalne finansowe. lokalnemu, a do tego Ministerstwo Dodatkowo pod koniec 2018 roku będą zasady finansowania, przy osiąganej Brak możliwych dotacji UE na dofinanso- Budownictwa prowadzi z nami wybory samorządowe. Rok wyborczy jest wysokiej jakości kształcenia, w Krośnie wanie istotnych dla życia miasta projektów merytoryczny dialog i jest otwarte na zawsze trudny, ale 2018 zapowiada się muszą ulec zmianie, niestety na gorsze drogowych hamuje jego rozwój gospodar- postulaty praktyków. szczególnie gorąco z uwagi na coraz dla finansów miasta i kosztem wypraco- czy. Zmiany w regulaminie programu Na wielu polach tego dialogu niestety większe napięcie polityczne w kraju. wywanej nadwyżki operacyjnej. budowy dróg lokalnych (dawne schety- brakuje. W przyszłym roku będziemy Oliwy do ognia z pewnością doleją Realizacja skumulowanych w jednym nówki) preferują drogi podrzędne w musieli zmierzyć się z nowymi pomysły zmian kodeksu wyborczego czasie projektów UE może powodować małych miejscowościach kosztem miast realiami w zakresie gospodarki wodnej i ustaw samorządowych. Spora część różne trudności organizacyjne i napięcia na prawach powiatu. czy gospodarowania odpadami – te z nich wygląda tak, jakby miały na celu finansowe. Przetargi przeprowadzane w Te przykłady pokazują, jak duże wyzwania zmiany prowadzane wbrew naszym utrudnić funkcjonowanie samorządów. ©℗ takiej sytuacji mogą wywołać problem z stoją przed samorządami. ©℗

> Janusz Żmurkiewicz | prezydent miasta Świnoujście > Zenon Reszka | burmistrz Błonia Co nas trapi? Jednym z głównym coraz większe są różnice między Nadchodzący rok 2018 zapowiada się na wkład własny. Kolejny problem to wzrost wyzwań jest fakt, że z jednej strony finansowymi możliwościami intensywnie w obliczu ciągłych zmian lub cen materiałów i usług budowlanych i brak istnieją są duże możliwości samorządu a ofertami i oczekiwaniami prób zmian wielu przepisów i zasad firm wykonawczych. rozwojowe polskich miast. Zarówno ze strony wykonawców. Bywa, że funkcjonowania samorządów. W roku wyborów zwiększa się ingerencja

MAT. PRAS. MAT. oparciu o środki zewnętrzne, w tym oferta nawet dwukrotnie przewyższa PRAS. MAT. To choćby ustalanie cen wody i ścieków, władz centralnych w sprawy samorządu. unijne, jak i w oparciu o wysokie szacunkowy koszt planowanej zmiany ustawy o samorządzie gminnym, Trzeba także pamiętać o proponowanych dochody z podatków i opłat lokalnych inwestycji. znaczny wzrost opłat środowiskowych, np. zmianach w kodeksie wyborczym i innym oraz sprzedaży nieruchomości. Na barki samorządów składanych jest za pobór wód i składowanie odpadów na podziale okręgów wyborczych. Z drugiej jednak strony, niestety, również wiele nowych zadań. wysypiskach, co powoduje konieczność Praca samorządu nie jest łatwa, zwłaszcza samorządy coraz częściej borykają się Powoduje to wzrost wydatków na podnoszenia cen dla mieszkańców. w zmieniających się uwarunkowaniach z problemem znalezienia wykonawców administrację. Szczególnie dotyczy to Problemem jest też brak środków na politycznych i ekonomicznych. Dlatego inwestycji komunalnych, przede miast na prawach powiatu, w których realizację zadań i konieczność dalszego cieszę się, że nasze działania przynoszą wszystkim drogowych. Znaczna część urzędy i ich pracownicy realizują zadłużania się samorządów, co także efekty i zostały kolejny raz docenione prób rozstrzygnięcia przetargów zadania nałożone zarówno na gminy, przekłada się na trudności w korzystaniu z wysoką pozycją w Rankingu Samorządów kończy się niepowodzeniem, ponieważ jak i na powiaty. ©℗ funduszy unijnych z powodu braku środków „Rzeczypospolitej”. ©℗

> Mariusz Makuch | burmistrz Zatora > Artur Tusiński | burmistrz miasta Podkowa Leśna W wojsku funkcjonuje powiedzenie inicjatywa społeczna nawiązująca do Rok 2018 będzie zapewne pełen koszty, wprowadzają chaos i konflikt „żołnierz ma same obowiązki i tylko kopca Grunwaldzkiego usypanego w wyzwań i chyba niespodzianek. decyzyjny. Wydaje się wynikać to z jedno prawo – być dobrze naszej gminie pod zaborem w 1910 Pytanie, czy miłych. Warto zauważyć, że rażąco niskiego zaufania członków partii dowodzonym”. Myślę, że ta sentencja roku. cieniem na funkcjonowaniu samorządu rządzącej do obywatela, mieszkańca.

MAT. PRAS. MAT. świetnie pasuje zarówno do państwa, Polska przetrwała wieki niewoli PIOTR GILARSKI kładą się zapowiedzi zmian ustrojowych. Drugim zjawiskiem, jakie można jak i do samorządu. ,zachowując swoją tożsamość dzięki Bez względu na to, czy dotyczą zmiany zauważyć w proponowanych zmianach, W samorządzie na co dzień patriotyzmowi, który mieszka w ordynacji wyborczej, budżetów jest brak wiedzy o kształtowaniu się rozwiązujemy różne problemy, dbamy ludziach. Miłość do ziemi, rodziny, obywatelskich, prawa wodnego itp., relacji pomiędzy mieszkańcem a o edukację, pomagamy domu, wsi lub miasta, do miejsca, w można zauważyć dwa poważne lokalnym samorządem, który na tym przedsiębiorcom, ponosimy nakłady na którym mieszkamy, to miłość do Polski. zjawiska. Proponowane zmiany szczeblu administracji nie jest infrastrukturę transportową, Silny samorząd to silna Polska. odchodzą m.in. od idei samostanowienia anonimową „władzą” i dlatego możliwe wodociągową i inną, na sport, kulturę, Największe wyzwanie dla lokalnych wspólnot, odchodzą od idei jest nawiązanie z nią partnerskich relacji wspieramy i angażujemy się w samorządów? Nie dać się upartyjnić… decentralizacji, idei samorządności. obywatel – władza. Szczególnie społeczne inicjatywy… Mówiąc krótko: to już przechodziliśmy i wiemy, jak się Więcej, różne propozycje, gdyby zostały namacalne jest to w małych gminach, żyjemy aktywnie. skończyło. Więc bardzo proszę, nie wprowadzone, ograniczą i utrudnią gdzie nie ma przyzwolenia ani miejsca W 2018 roku sypiemy w Zatorze majstrujcie przy samorządzie udział mieszkańców w partycypacji na okazywanie władztwa nad kopiec Niepodległości. To autentyczna terytorialnym. ©℗ społecznej, generują niepotrzebne obywatelem. ©℗ Piatek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S5 RAANKINGNKING SAAMORZĄDÓWMORZĄDÓW

>OPINIE dla „Rz” > Sławomir Kopacz | wójt gminy Bieliny Rok 2018 przyniesie wiele wyzwań, trudności z wyłanianiem wykonawców chociażby tych związanych z wyborami planowanych inwestycji. O ile kilka lat i polityka i reformą funkcjonowania samorządu. temu zamówienia publiczne były rynkiem Jednak moim zdaniem najważniejsze zamawiającego, o tyle obecnie daje się

MAT. PRAS. MAT. będzie skuteczne wykorzystanie funduszy zauważyć deficyt wykonawców. Prowadzi czasem – uważają budowlańcy łania. Przygotowywana ordy- nych i odsunięcie od władzy europejskich. to do sytuacji, w których cena proponowa- – samorządy tego nie zauważy- nacja może znacząco wpłynąć ludzi bez politycznego popar- Rok obecny przyniósł liczne możliwości na przez oferenta znacznie przewyższa ły i wciąż posługują się cennika- na powyborczy krajobraz cia, za to z doświadczeniem sa- ubiegania się o środki unijne, rok kolejny kosztorysy oraz zaplanowane na daną mi sprzed dwóch lat. wielu miast w Polsce – zazna- morządowym. przyniesie nowe konkursy, co stanowi inwestycję środki w budżecie. To Z drugiej zaś strony właśnie cza Janusz Gromek, prezydent ogromną szansę na kontynuację działań niepokojące zjawisko, które stanowi ze względu na kumulację Kołobrzegu. zainicjowanych w latach ubiegłych. poważne wyzwanie dla większości projektów unijnych na rynku Projekt przygotowany przez Stawiają na rozwój W ostatnim czasie wiele obaw budzą samorządów. ©℗ nagle pojawiło się dużo zamó- posłów PiS przewiduje m.in. wień, na które sektor nie jest wprowadzanie dwukadencyj- Oprócz bieżących wyzwań w stanie odpowiedzieć, bo ności prezydentów, burmi- samorządy borykają się też > Marcin Skonieczka | wójt gminy Płużnica firm jest po prostu za mało strzów i wójtów oraz likwidację z ponadczasowymi czy indy- (wiele z nich nie przetrwało jednomandatowych okręgów widualnymi problemami. To Głównym celem strategicznym naszej wdrażanie rozpoczniemy w 2018 roku. Na dekoniunktury z ostatnich lat). wyborczych w wyborach do na przykład konsekwencje gminy jest rozwinięta i konkurencyjna przykład wspólnie z rodzicami, nauczycie- rad gmin. Oznacza to, że miesz- wciąż zmieniającego się prawa, gospodarka lokalna. Najważniejszym lami i dziećmi pracujemy nad koncepcją kańcy będą musieli głosować niedofinansowanie zadań ze naszym wyzwaniem jest więc pozyskanie „przedszkola naszych marzeń”. Kolejnym

Nowa ordynacja na listy wyborcze (tak jak przy strony administracji rządowej, PRAS. MAT. inwestorów i doprowadzenie do budowy wyzwaniem jest informatyzacja. Chcemy, wyborach do Sejmu), a nie – niedobory kadrowe, koniecz- pierwszych zakładów w Płużnickim Parku aby jak najwięcej spraw klienci załatwiali Dla samorządów wyjściem jak to było wcześniej – na daną ność sprostania oczekiwaniom Inwestycyjnym. W gminie Płużnica przez internet. Mamy już innowacyjny z patowej sytuacji może być osobą. Zniknie też możliwość mieszkańców przy czasami zdiagnozowaliśmy niski poziom kapitału portal, który udostępnia dane podatkowe zgoda na podwyższenie kosz- zakładania własnych komite- ograniczonych możliwościach społecznego. Brak zaufania między ludźmi zgromadzone w urzędzie i wypełnia tów danej inwestycji, co ozna- tów wyborczych danej osoby finansowych, dbałość o rozwój jest dużym ograniczeniem w rozwoju. automatycznie formularze. Teraz cza jednak, że na inne projekty (będzie musiała ją popierać lokalnej gospodarki itp. Dlatego opracowaliśmy strategię rozwoju zachęcamy mieszkańców do korzystania będzie mniej pieniędzy albo jakaś partia czy organizacja). – Wyzwań, przed którymi kapitału społecznego i edukacji, której z tych nowych możliwości. ©℗ ich na nie nie wystarczy. Pro- Zdaniem PiS system JOW-ów staną w 2018 r. samorządy, jest blem w tym, że 2018 r. jest ro- nie „uwzględniał wszystkich z pewnością wiele – mówi Se- kiem wyborów samorządo- głosów, a co za tym idzie – pre- bastian Czwojda, burmistrza > Rafał Kowalczyk | wójt gminy Wąsewo wych i lokalnym władzom ferencji wszystkich mieszkań- Krobi. – Dla nas to np. skutecz- trudno będzie mówić o takich ców gminy”. Nowe zasady pro- ne wdrożenie przedsięwzięć Najważniejszym wyzwaniem, zarówno na podatków od działalności gospodarczej. ograniczeniach. porcjonalności spowodują zaś, opartych na OZE czy wspiera- rok 2018, jak i na kolejne lata jest Ponadto w gminie obowiązują bardzo niskie W kontekście wyborów że rada gminy będzie reprezen- nie podmiotów ekonomii zatrzymanie migracji ekonomicznej opłaty za wodę i ścieki oraz za odbiór znacznie większym wyzwa- tantem wszystkich jej miesz- społecznej. Nie obawiamy się naszych mieszkańców. Niemal każdego śmieci. Pewnym niewykorzystanym atutem

niem okazują się planowane kańców. Opozycja, a także część jednak wyzwań, a przy założe- PRAS. MAT. dnia zastanawiam się, jak zatrzymać tu gminy jest potencjał gospodarczy, czyli przez PiS zmiany w ordynacji samorządowców uważa z kolei, niu podtrzymania współpracy ludzi. Aby poprawić demografię, nasz nadal niezagospodarowane obszary pod wyborczej. – Przyszły rok bę- że propozycje PiS to po prostu i wysokiej aktywności miesz- samorząd realizuje m.in. przyjazną politykę duże inwestycje, w sumie o powierzchni dzie dla nas trudny, bo rządzą- próba upartyjnienia samorzą- kańców istnieje spora szansa podatkową i opłat lokalnych poprzez kilkudziesięciu hektarów, w większości ce Prawo i Sprawiedliwość dów, wprowadzenia do rad na to, że nasza gmina, i mam zwolnienie mieszkańców z podatków od położone w sąsiedztwie drogi DK 60. stopniowo i skutecznie pozba- miast i gmin większej liczby nadzieję inne, będzie dalej się mieszkań, utrzymanie minimalnych stawek Zadaniem na kolejny rok będzie zatem wia samorządy swobody dzia- polityków ugrupowań central- rozwijać – podsumowuje. ©℗ podatku od środków transportu oraz szukanie inwestorów. ©℗

REKLAMA 823790 Biłgoraj przyjazny przedsiębiorcom i mieszkańcom Władze miasta poprawiają stan infrastruktury drogowej, szczególnie prowadzącej do terenów inwestycyjnych. Prowadzą również program rewitalizacji i inwestują w odnawialne źródła energii.

Biłgoraj położony jest w południowej czę- Dbając o środowisko i zdrowie mieszkań- ści województwa lubelskiego na pogra- ców, miasto inwestuje również w odnawial- niczu Równiny Biłgorajskiej i Roztocza ne źródła energii. W ramach Regionalnego Środkowego. Na terenie miasta i w jego Programu Operacyjnego Województwa Lu- okolicach znajduje się kilka dużych zakła- belskiego podpisane zostały umowy z miesz- dów przemysłowych, m.in. fabryka mebli kańcami na montaż kotłów na biomasę, Black Red White, producent drzwi i okien kolektorów słonecznych oraz instalacji fo- Pol-Skone, producent opakowań Model Opa- towoltaicznych. Zadanie realizowane będzie kowania, Zakład Produkcyjny Ambra zlokali- w 2018 roku. zowany w Woli Dużej k. Biłgoraja oraz wiele W Biłgoraju przeprowadzono również mniejszych, głównie z branży przetwórstwa wiele inwestycji mających na celu poprawę drzewnego. Wychodząc naprzeciw potrze- dostępności do obiektów kultury i sportu. bom i oczekiwaniom przedsiębiorców miasto Przebudowany został budynek Biłgorajskie- przeprowadziło wiele inwestycji w celu po- go Centrum Kultury, w którym znajduje się prawy infrastruktury drogowej i komunikacji. m.in. kino 3D; wybudowano nowoczesną Do najważniejszych należy zaliczyć budo- halę sportową, skatepark oraz przebudowano wę dwóch obwodnic miasta: północnej, która stadion lekkoatletyczny. Przebudowa zalewu połączyła drogi wojewódzkie nr 835 Lublin– Bojary sprawiła, że w okresie letnim stał się Grabownica Starzeńska i 858 Zarzecze– on przyjaznym miejscem spotkań i wypo- Szczebrzeszyn o łącznej długości 2,57 km czynku dla mieszkańców miasta i turystów. oraz południowej w ciągu drogi wojewódz- W ramach inwestycji drogowych wybudowa- kiej nr 835 Lublin–Grabownica Starzeńska nych zostało ok. 20 km ścieżek rowerowych, o długości 3,77 km. Przebudowano lub wy- połączonych z licznymi szlakami turystycz- budowano od podstaw wiele dróg na terenie PRACE KONKURSOWE/801141 PLANSZA 2 nymi, m.in. z przebiegającym przez Biłgoraj Rewitalizacja Placu Wolności - widok z lotu ptaka miasta. Realizacja tych inwestycji nie byłaby Wschodnim Szlakiem Rowerowym Green możliwa, gdyby nie dofi nansowanie otrzy- Velo. mane ze środków unijnych, zewnętrznych Biłgoraj został doceniony w ostatnim ran- środków krajowych oraz dobra współpraca Biłgoraj stara się również aby miasto było czynku i aktywnego spędzania czasu wolnego kingu pisma samorządowego „Wspólnota”, z Samorządem Województwa Lubelskiego, przyjazne dla mieszkańców oraz gości. Cel dla dzieci i osób starszych oraz przywrócona podsumowującym wydatki inwestycyjne sa- Starostwem Powiatowym i Gminą Biłgoraj. ten realizowany jest poprzez poprawę estety- zostanie funkcja reprezentacyjna tego miej- morządów w latach 2014–2016, w którym Planowana jest również budowa obwodnicy ki miasta. Pomaga w tym Lokalny Program sca. W ramach rewitalizacji utworzone zosta- miasto zajęło wysokie IV miejsce. zachodniej, która umożliwi dostęp do tere- Rewitalizacji Miasta Biłgoraj, w którym nie Centrum Usług Społecznych – budynek, Wszystkie wymienione inwestycje i inne nów inwestycyjnych przeznaczonych w pla- określone zostały obszary zdegradowane wy- który będzie siedzibą Dziennego Domu Po- starania samorządu mają na celu stworzenie nie zagospodarowania przestrzennego pod magające interwencji. W ramach rewitalizacji mocy dla Seniorów, Środowiskowego Domu miasta przyjaznego mieszkańcom, inwesto- przemysł i usługi. Łączna powierzchnia tych przebudowane zostanie centrum miasta (Plac Samopomocy oraz organizacji pozarządo- rom i przybywającym do nas gościom. ∑ terenów wynosi ok. 70 ha. Wolności). Utworzone zostaną miejsca wypo- wych. Piatek S6 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ RAANKINGNKING SAAMORZĄDÓWMORZĄDÓW

Samorządy, z najwyższą liczbą punktów

Miasta na prawach powiatu Gminy miejskie i wiejsko-miejskie Gminy wiejskie

Patrzą Nazwa Liczba punktów Nazwa Liczba punktów Nazwa Liczba punktów Poznań 73,79 Boguchwała 68,03 Strawczyn 69,82

Bielsko-Biała 68,63 Mszczonów 64,33 Zielonki 62,87 w przyszłość, Nowy Sącz 68,02 Legionowo 63,72 Dębno 60,44 Opole 67,86 Zator 63,61 Ożarowice 60,34

Łódź 67,71 Krobia 62,38 Płużnica 60,34

Świnoujście 67,42 Błonie 62,08 Wąsewo 58,81 działają dziś Gliwice 66,52 Podkowa Leśna 61,44 Teresin 58,47

Wrocław 65,51 Sianów 61,38 Niwiska 58,12

WYNIKI | Poznań, Boguchwała, Strawczyn to zwycięzcy Rzeszów 65,19 Goleniów 60,61 Bieliny 56,99 tegorocznej edycji Rankingu Samorządów. Konkurencja Krosno 64,54 Kołobrzeg 60,43 Lipusz 56,78 była zacięta, a różnice punktowe wśród liderów – niewielkie. Źródlo: Ranking Samorządów 2017

wymi, zrównoważonymi finan- gospodarki mieszkaniowej za to zwiększyć wydatki ogó- sował rywali w tzw. katego- Jerzy Buzek, przewodniczący ANNA sami. W zeszłym roku wypra- i jakości edukacji. Przykłado- łem na ważne dla mieszkań- riach miękkich. Choć we kapitały Rankingu Samorzą- CIEŚLAK-WRÓBLEWSKA cowana nadwyżka operacyjna wo liczba miejsc w przedszko- ców dziedziny, takie jak drogi wskaźnikach finansowych dów, wraz ze zmieniającą się (w skrócie mówiąc, różnica lach, które w różnych formach i gospodarka komunalna. plasuje się mniej więcej po- rzeczywistością zmieniają się W Rankingu Samorządów wy- między dochodami bieżącymi są finansowane przez miasto, Boguchwała świetnie sobie środku stawki, to zajmuje wy- wyzwania stojące przez samo- różniamy najlepiej zarządzane a wydatkami bieżącymi) wy- sięga już prawie 3 tys., czyli radzi z budową tzw. infrastruk- sokie pozycje zarówno pod rządami, tym samym muszą się samorządy w Polsce. To znaczy niosła aż 12 proc. dochodów nawet więcej niż liczba chęt- tury społecznej. Przykładowo względem współpracy z orga- także zmieniać narzędzia oce- takie, które potrafią doskonale ogółem, co było jednym z naj- nych. Widać także postęp w gminie jest 18 placówek, nizacjami pozarządowymi, ny ich pracy. gospodarować swoim finansa- lepszych wyników wśród w cyfryzacji szkół miejskich, gdzie młodzież i dzieci mogą infrastruktury społecznej, jak Poważną zmianą w naszym mi, tworząc przestrzeń do reali- miast. Udało się też zwiększyć już 100 proc. z nich – jak infor- pożytecznie spędzić czas poza i e-administracji oraz wsparcia zestawieniu jest uzupełnienie zacji zadań publicznych na inwestycje o ok. 8 proc. Choć muje miasto – ma dostęp do szkołą (biblioteki, domy kultu- przedsiębiorczości. go o pytania i wskaźniki, które najwyższym poziomie. Staramy taka liczba sama w sobie nie szerokopasmowego internetu. ry, kluby czy świetlice). Drugie miejsce wśród gmin wcześniej ujmowaliśmy w od- się docenić te, który uzyskują wygląda imponująco, to warto Z kolei Nowy Sącz szczegól- Drugie i trzecie miejsce wiejskich zajęły małopolskie dzielnym rankingu Innowacyj- najlepsze efekty w kilku priory- przypomnieć, że akurat nie wyróżnia się na tle innych wśród gmin miejskich i miej- Zielonki. Gmina wyróżnia się ny Samorząd. Kapitała uznała, tetowych dla rozwoju społecz- w 2016 r. większość samorzą- miast na prawach powiatu sko-wiejskich zajmują odpo- m.in. staraniami na rzecz roz- iż kwestie związane z cyfryza- no-gospodarczego obszarach: dów zmniejszyła znacząco szeroką ofertą rekreacyjną dla wiednio Mszczonów i Legiono- woju lokalnej gospodarki. cją, nowymi technologiami czy budowy społeczeństwa obywa- (w porównaniu z 2015 r.) swoje dzieci i młodzieży czy wysoką wo (woj. mazowieckie), które Przykładowo, prawie 100 proc. innowacjami są już bieżącym, telskiego, wzmocnienia kapita- wydatki prorozwojowe. aktywnością organizacji poza- ustępują Boguchwale zaledwie terenu gminy objęte jest pla- codziennym wyzwaniem sa- łu ludzkiego i lokalnej gospo- Poznań wyróżnia się także rządowych. o kilka punktów. nami zagospodarowania morządów, a nie swoistą no- darki oraz budowy nowocze- prawie wzorcową współpracą Także w tych gminach widać przestrzennego, co znakomi- winką. Ubyło także parę pytań snej i sprawnej administracji. z organizacjami samorządo- dbałość o sprawy związane cie ułatwia procesy inwesty- w ankietach, które wysyłaliśmy wymi i dużym wysiłkiem na Ważny kapitał ludzki z edukacją, kulturą czy rekre- cyjne firmom i mieszkańcom. do miast i gmin, za to pojawiły rzecz wsparcia lokalnej przed- acją dla mieszkańców. To jeden Trzecie miejsce przypadło się nowe. Liderzy w miastach siębiorczości. W zeszłym roku Pierwsze miejsce w katego- ze sposobów na realizację zaś gminie Dębno (też z Mało- W sumie zmianie uległy na współpracę z NGO’s miasto rii gmin miejskich i miejsko- ważnego zadnia, które ciąży na polski), która może pochwalić także liczba punktów, jaką Zwycięzcami XIII Rankingu przeznaczyło aż 2,4 proc. -wiejskich zajęła gmina Bogu- barkach samorządów, czyli się znakomitymi wynikami można było maksymalnie Samorządów okazali się: Po- swoich wydatków bieżących, chwała (woj. podkarpackie). budowanie kapitału ludzkie- w zakresie aktywizowania uzyskać, oraz znaczenie po- znań (w kategorii miast na a na terenie miasta aktywnie Gmina otrzymała najwyższą go. Dodatkowo Mszczonów społeczeństwa obywatelskiego. szczególnych wskaźników prawach powiatu), gmina Bo- działa (ubiegając się o wspar- (lub prawie najwyższą) punk- w naszym rankingu uzyskał w ogólnej ocenie (obecnie guchwała (w kategorii gmin cie z urzędu miejskiego) po- tację w większości wskaźników jedną większych punktacji nieco mniejsze znaczenie mają miejskich i miejsko-wiejskich) nad 1,9 tys. organizacji. i kategorii, co świadczy o jej w zakresie rozwoju społeczeń- Zmiany w rankingu wskaźniki wynikające ze spra- oraz gmina Strawczyn (w kate- W kategorii miast na pra- zrównoważonym rozwoju. Ma stwa obywatelskiego, a Legio- wozdań budżetowych gmin). gorii gmin wiejskich). wach powiatu kolejne miejsce zdrowe finanse, udaje się jej nowo – wsparcie lokalnej go- W tym roku przedstawiamy W efekcie tych zmian tego- Poznań w pełni zasłużył so- zajęły, z niewielką różnicą sukcesywnie zwiększać do- spodarki. już XIII edycję Rankingu Samo- roczne wyniki nie są do końca bie na miano najlepiej zarzą- punktową, Bielsko-Biała oraz chody własne (wzrost w 2016 Kolejny zwycięzca Rankingu rządów. Trzeba jednak zauwa- porównywalne z ubiegłymi dzanego miasta, uzyskał bo- Nowy Sącz. r. prawie 19 proc.) i utrzymy- Samorządów 2017 w kategorii żyć, że metodologia jego przy- latami. A jednak to wciąż ran- wiem najwięcej punktów Bialsko-Biała duży nacisk wać wysoką nadwyżkę w bu- gmin wiejskich to Strawczyn gotowania zmieniła się dosyć king najlepiej zarządzanych w kilku obszarach. Przykłado- kładzie na zaspokojenie po- dżecie. Mimo spadku inwesty- z woj. świętokrzyskiego. istotnie w porównaniu z po- samorządów w Polsce. ©℗ wo może pochwalić się zdro- trzeb mieszkańców w zakresie cji w ubiegłym roku udało się Strawczyn praktycznie zdekla- przednimi latami. Jak wyjaśnia Jak powstawał ranking >S10

>MIASTA NA PRAWACH POWIATU

Liczba uzyskanych punktów w Rankingu Samorządów Wybrane wskaźniki za 2016 r., które były brane pod uwagę w rankingu samorządów Liczba Wydatki Wydatki na mieszkańców, Część I Część II Wydatki na Nowe, Poz. Poz. Suma Dochody własne inwestycyjne Pozyskane Relacja nadwyżki organizacje w tys. Miasto Województwo – wskaźniki – pytania transport per zarejestrowane 2017 2016 punktów per capita, zmiana per capita środki unijne operacyjnej do pozarządowe, finansowe ankietowe r./r. w proc. bez środków UE, per capita, w zł dochodów, w proc. capita, zmiana r./r. w proc. wydatków firmy, na 1000 zmiana r./r. w proc. w proc. bieżących mieszkańców 1 2 Poznań wielkopolskie 73,79 30,02 43,76 16,0 8,8 165 12,4 4,3 2,4 16,3 542,3 2 Bielsko-Biała śląskie 68,63 26,81 41,82 17,5 -19,7 85 13,0 64,8 0,6 11,1 172,6 3 9 Nowy Sącz małopolskie 68,02 26,21 41,81 35,5 -29,2 83 4,2 -66,4 3,2 9,7 83,9 4 Opole opolskie 67,86 27,88 39,97 15,5 22,0 188 6,0 29,1 1,2 11,0 118,9 514Łódź łódzkie 67,71 29,70 38,02 13,0 -17,0 343 7,2 -42,2 1,6 10,9 701,0 617Świnoujście zachodniopomorskie 67,42 24,33 43,09 59,4 -2,1 91 7,6 -10,9 1,3 12,8 41,2 73Gliwice śląskie 66,52 28,47 38,06 -2,2 -22,9 147 15,5 -77,9 0,5 9,0 183,4 8 Wrocław dolnośląskie 65,51 26,42 39,09 12,0 -18,7 331 6,9 -13,7 3,0 10,3 635,8 97Rzeszów podkarpackie 65,19 28,33 36,86 18,4 -52,9 384 7,9 -59,2 1,1 12,4 185,9 10 20 Krosno podkarpackie 64,54 30,37 34,17 22,7 -25,4 436 13,5 -63,3 1,3 8,6 46,8 11 16 Częstochowa śląskie 63,81 28,79 35,02 13,3 6,8 109 7,0 -13,9 2,9 7,9 228,2 12 1 Gdańsk pomorskie 63,50 28,86 34,64 11,0 -10,1 380 12,7 -15,5 1,5 14,4 462,2 13 15 Zielona Góra lubuskie 63,26 29,09 34,16 20,7 15,1 157 8,2 37,4 2,1 9,6 138,7 14 19 Lublin lubelskie 63,01 26,09 36,92 18,4 -44,1 237 4,5 -19,4 2,4 11,4 340,7 15 18 Gdynia pomorskie 62,80 21,72 41,08 9,4 -46,1 159 5,0 -5,4 3,5 14,4 247,5 16 8 Kraków małopolskie 61,53 27,60 33,93 14,8 1,7 154 6,3 -7,0 1,8 15,4 761,1 17 12 Bydgoszcz kujawsko-pomorskie 61,33 25,79 35,54 18,6 -12,4 106 10,2 -14,3 2,0 8,6 355,6 18 11 Olsztyn warmińsko-mazurskie 61,21 26,40 34,82 6,7 -80,2 323 9,3 -76,1 2,6 10,4 173,4 19 27 Tychy śląskie 60,30 27,05 33,26 13,4 -38,6 215 13,4 -10,2 2,8 5,9 128,4 20 6 Katowice śląskie 59,85 24,58 35,27 11,7 -47,7 75 13,2 -28,0 0,0 11,8 299,9 21 25 Zamość lubelskie 59,50 30,91 28,60 28,1 64,7 200 6,6 23,0 2,0 6,6 64,8 22 28 Leszno wielkopolskie 58,73 22,37 36,35 26,3 8,5 5 5,4 -9,7 1,4 10,6 64,6 23 Kalisz wielkopolskie 58,66 26,23 32,43 29,7 7,0 86 11,1 -28,4 2,5 6,3 102,8 24 40 Konin wielkopolskie 58,04 19,47 38,58 12,6 -21,6 18 6,5 18,1 2,6 7,8 75,9 25 13 Toruń kujawsko-pomorskie 56,23 20,30 35,93 13,1 -43,6 97 8,6 -53,3 2,2 11,1 202,7 26 Gorzów Wielkopolski lubuskie 56,17 26,09 30,07 26,1 133,6 74 8,6 17,2 1,6 9,3 123,8 27 29 Dąbrowa Górnicza śląskie 55,39 26,40 29,00 12,3 -41,6 341 8,4 4,5 0,6 7,7 122,7 28 42 Żory śląskie 55,38 25,00 30,38 19,7 -17,1 60 8,1 26,9 0,6 7,0 61,9 29 43 Legnica dolnośląskie 54,13 21,33 32,81 11,1 -9,1 59 4,4 -22,5 0,9 8,7 100,9 30 39 Jelenia Góra dolnośląskie 51,72 20,86 30,86 22,6 12,7 22 4,7 -8,4 1,7 11,3 81,0 Piatek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S7 MIIASTAASTA NNAA PRRAWACHAWACH POOWIATUWIATU Miasto z priorytetami

I MIEJSCE – POZNAŃ Poznańskiego Roweru Miej- Dużej Rodziny i biletem rodzin-

woju Miasta Poznania 2020+ remont ronda Kaponiera oraz cie może liczyć również przed- PRAS. MAT. stawia na zrównoważony roz- przebudowę ul. Czechosło- siębiorczość akademicka oraz wój i otwartość, skupiając się wackiej. Rok 2016 to również lokalne firmy z sektora małych na realizacji pięciu priorytetów. uspokojenie ruchu, ogranicze- i średnich przedsiębiorstw. >OPINIA dla „Rz” Są nimi: silna metropolia, no- nie hałasu i emisji spalin Wciąż rozbudowuje się nowo- >Jacek Jaśkowiak | prezydent Poznania woczesna przedsiębiorczość, w centrum poprzez poszerze- czesna powierzchnia biurowa, zielone i mobilne miasto, nie strefy Tempo 30. parki technologiczne i infra- W 2016 roku kończyliśmy inwestycje duży nacisk na politykę prorodzinną przyjazne osiedla oraz wspól- Miasto inwestuje też struktura targowo-kongresowa. rozpoczęte przez naszych poprzedni- i senioralną. notowość i dialog społeczny. w mieszkańców, prowadząc Coraz ciekawsza jest również ków i przygotowywaliśmy się do W kolejnych latach wartość planowanych Realizując te cele, miasto, rozbudowaną politykę proro- oferta spędzania w mieście nowych wyzwań. Chcemy, by nowe inwestycji to 3 023 mln zł. Staramy się

wspierając się konsultacjami dzinną, obejmującą opiekę nad wolnego czasu – w tym propo- PRAS. MAT. inwestycje były odpowiedzią na działać tak, by te nasze projekty społecznymi, rozpoczęło pra- dziećmi do lat trzech z najwyż- zycje turystyczne i kulturalne. potrzeby miasta i jego mieszkańców. przyciągały inwestorów prywatnych ce m.in. nad rewitalizacją szymi w Polsce – wynoszącymi Wszystko to ma wpływ nie tylko Naszym priorytetem jest podnoszenie i generowały dalszy rozwój miasta. To śródmieścia, przygotowaniem rocznie 15 mln zł – dopłatami na rozwój gospodarczy miasta, komfortu życia. Stawiamy na mniejsze właśnie działania rewitalizacyjne, park zagospodarowania Wolnych z miejskiej kasy do miejsc lecz również na postrzeganie projekty inwestycyjne, które realnie kulturowy, uspokajanie ruchu kołowego Torów i starego koryta Warty, w żłobkach niepublicznych, go jako przyjaznego i otwarte- ułatwiają mieszkańcom codzienne w centrum i przywracanie przestrzeni a także wdraża programy sta- miejski program in vitro po 5 go na różnorodność oraz funkcjonowanie w ich okolicy. Mocno publicznej pieszym sprawiają, że Poznań wiające na transport zrówno- tys. zł na parę, wsparcie rodzin współpracę z różnymi grupami inwestujemy w transport publiczny oraz postrzegany jest jako miasto z potencja- ważony – rozwijając system wielodzietnych z miejską Kartą społecznymi. ©℗ —rb rewitalizację centrum, kładziemy też łem i przyciąga inwestorów. ©℗

REKLAMA 823916 Grodzisk Mazowiecki – adres z przyszłością!

Grodzisk Mazowiecki to ponad 43 tysięczna gmina, położona 30 km na południowy zachód od Warszawy w pobliżu głównych szlaków komunikacyjnych, łączących stolicę z największymi polskimi aglomeracjami (Poznań, Kraków, Katowice). Dobrze rozwinięty transport publiczny (PKP i WKD), komunikacja miejska oraz bliskość autostrady A2 to niewątpliwe atuty Grodziska.

Dynamicznie rozwijająca się gmina doceniana inwestorów Grodzisk Mazowiecki jest miejscem jest przez młodych ludzi, którzy wybierają ją zatrudnienia także dla mieszkańców okolicznych jako miejsce do zamieszkania. W ostatnich latach miejscowości. Inwestorzy lokujący swoje biznesy liczba mieszkańców gminy stale wzrasta. Grodzisk w Grodzisku Mazowieckim doceniają nie tylko do- Mazowiecki ma jedno z najwyższych dodatnich bre położenie geografi czne, ale przede wszystkim sald migracji w Polsce. W tegorocznym ogólnopol- pozytywne nastawienie samorządu i pomoc w reali- skim rankingu migracji stworzonym na podstawie zacji przedsięwzięć. danych Głównego Urzędu Statystycznego Grodzisk Mazowiecki zajął 18. miejsce wśród wszystkich Grodzisk Mazowiecki to miejsce tętniące ży- gmin i 6. wśród gmin miejsko-wiejskich, a w tym ciem – każdego dnia można znaleźć powód, aby wyjść z domu i skorzystać z dostępnych atrakcji 2. miejsce wśród gmin miejsko-wiejskich z woje- PRASOWE MATERIAŁY FOT. wództwa mazowieckiego. Rodzi się tu coraz więcej Centrum Kultury w Grodzisku Mazowieckim Pomnik Józefa Chełmońskiego i zróżnicowanych zajęć. Działa tutaj kilkadziesiąt dzieci, a gmina stara się otoczyć rodziny opieką, bu- organizacji pozarządowych, w tym kilkanaście dując nowe mieszkania, domy, przedszkola i szkoły. stanowią kluby sportowe. Do dyspozycji miesz- Bardzo ważnym instrumentem polityki rodzinnej kańców jest szeroka i stale rozbudowywana in- jest wprowadzony w roku 2008 system wsparcia frastruktura w postaci skwerów, ścieżek rowero- rodzin wielodzietnych. Od tego czasu gmina stosuje wych, placów zabaw, boisk, zewnętrznych siłowni, program ulg w ramach Karty Dużej Rodziny. czy skate parku. Szeroką ofertę artystyczną oferują prężnie działające instytucje, od Ośrodka Kultury Grodzisk Mazowiecki przyciąga swoim kulturo- przez Bibliotekę Publiczną po Państwową Szkołę wym i przyrodniczym bogactwem. To miasto o bli- Muzyczną I st. im. Tadeusza Bairda i Państwowe sko 500-letniej tradycji, ponieważ 22 lipca 1522 Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego. Spa- r. król Zygmunt Stary nadał prawa miejskie Gro- cerując miejskim deptakiem można podziwiać dziskowi. Zabytkowe budynki, parki, malowniczo galerię uliczną i pomnik Józefa Chełmońskiego. wijące się rzeczki, liczne stawy, leśne uroczyska,

FOT. MARCIN MASALSKI FOT. PRASOWE MATERIAŁY FOT. W trosce o komfort życia PRASOWE MATERIAŁY FOT. osób starszych powstaje a także ciekawa historia to niewątpliwie walory Stawy Goliana Stawy Walczewskiego nowy obiekt z przeznaczeniem m.in. na Centrum grodziskiej ziemi. Założony w XVIII w. przez rodzi- Seniora. Dodatkowo każda zameldowana i/lub pła- nę Mokronoskich Park im. hr. Skarbków był częścią cąca podatki w gminie osoba może wyrobić sobie ogrodów otaczających dwór jordanowicki – obecny Kartę Mieszkańca, dzięki której może skorzystać Dworek Skarbków. Pod koniec XIX w. miał charakter ze zniżek m.in. na basen, czy do kina. W ścisłym drewniany pomost-scena, na której odbywają się Grodzisk Mazowiecki to także miejsce, gdzie parku zdrojowego. Obecnie po rewitalizacji, podob- centrum miasta powstała Galeria Handlowa Gro- nie jak przed stu laty jest celem wycieczek weeken- koncerty. Na szczególną uwagę zasługują obec- warto prowadzić interesy. Proinwestycyjna polityka dova, a coraz więcej znanych sieciowych sklepów dowych mieszkańców stolicy i okolic. Położone nie- nie rewitalizowane Stawy Walczewskiego – obiekt władz miejskich, utworzenie i uzbrojenie specjal- typu Empik, Netto, Supermarket Piotr i Paweł, opodal Stawy Goliana powstały w XIX w. w wyniku cieszący się od momentu uruchomienia w tym nych stref przemysłowych, przyjazne podejście do Media Expert lokalizuje w mieście swoje siedziby. spiętrzenia rzeki Rokicianki. Dwa zbiorniki o łącznej roku sprzętu wodnego, stworzenia plaży i otwarcia przedsiębiorców przyciągnęło do Grodziska Mazo- powierzchni ponad 2 ha, z charakterystyczną dla kąpieliska ogromnym zainteresowaniem ze strony wieckiego kilkadziesiąt fi rm, które stworzyły ponad Zapraszamy do Grodziska Mazowieckiego środowiska wodnego roślinnością rozdziela wy- mieszkańców nie tylko Grodziska, ale także okolicz- 3000 miejsc pracy. Grono grodziskiej przedsiębior- – gminy, w której warto żyć i rozwijać swoje pasje. spa z groblami. Na jednym ze stawów znajduje się nych miejscowości. czości stale się powiększa. Dzięki pozyskaniu wielu To adres z przyszłością! ∑ Piatek S8 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ MIIASTAASTA NNAA PRRAWACHAWACH POOWIATUWIATU Stolica Podbeskidzia coraz piękniejsza

II MIEJSCE czekali od wielu lat. Była to Turyści mogą także od roku

kilku europejskich stolic – w granicach administracyj- stwa Bielska Jesień czy Foto PRAS. MAT. Warszawy, Wiednia i Buda- nych miasta jeden z najnowo- Art Festival. pesztu. cześniejszych w Polsce kom- Ogółem w 2016 roku wszyst- >OPINIA dla „Rz” Stolica Podbeskidzia może pleksów górskich ścieżek ro- kie instytucje kultury podległe >Jacek Krywult | prezydent Bielska-Białej pochwalić się m.in. znakomi- werowych, który jest samorządowi zorganizowały tym układem drogowym systematycznie rozbudowy- ponad 3100 imprez dla blisko Bielsko-Biała to wyjątkowe miasto. Nie podmiotów gospodarczych, mówi sam z dwiema obwodnicami. Układ wany. Bielsko-Biała było także 620 tys. osób. mam co do tego najmniejszych za siebie. ten – jako swoisty krwiobieg pierwszym miastem w woje- Bielsko-Biała od lat stoi wątpliwości. I nie mówię tego tylko Obecny sukces Bielska-Białej to przede miasta – jest cały czas rozbu- wództwie śląskim, w którym także sportem. Cztery bielskie dlatego, że całe swoje życie jestem z wszystkim efekt równomiernego,

dowywany. W tej chwili prowa- powstały bezobsługowe wy- drużyny grają na najwyższym PRAS. MAT. tym miastem związany. Nie bez zrównoważonego rozwoju. W każdym dzone są dwa ogromne przed- pożyczalnie rowerów. W tej poziomie rozgrywkowym. przyczyny jest ono nazywane małym roku zabezpieczamy w budżecie gminy sięwzięcia drogowe – warta chwili ten popularny wśród Mowa o siatkarkach BKS Profi Wiedniem. Innym, używanym przez lata odpowiednie finansowanie wszystkich prawie ćwierć miliarda złotych bielszczan i turystów system Credit, siatkarzach BBTS, przydomkiem w odniesieniu do sfer naszego życia. Przeznaczamy rozbudowa odcinka drogi wo- jest rozbudowywany. futsalowcach Rekordu oraz Bielska-Białej było „miasto stu zatem środki nie tylko na inwestycje, ale jewódzkiej nr 942 oraz szaco- Dużą popularnością wśród brydżystach Konstanty. W roz- przemysłów”. To świadectwo ogromnego również na oświatę, bezpieczeństwo, wana na ponad 150 mln złotych bielszczan i gości cieszą się grywkach I-ligowych miasto gospodarczego potencjału, opartego zdrowie, pomoc społeczną, kulturę i rozbudowa odcinka drogi także zrewitalizowane nie- ma dwóch swoich reprezen- przede wszystkim na niebywałej sport. Jesteśmy też jednym z polskich krajowej nr 52. Na obydwie te dawno Bulwary Straceńskie tantów – piłkarzy Podbeski- przedsiębiorczości bielszczan. Fakt, że liderów, jeśli chodzi o działania na rzecz inwestycje miastu udało się położone w dolinie rzeki dzia oraz tenisistów stołowych mamy w mieście ponad 23 tysiące ochrony klimatu. ©℗ pozyskać unijne dotacje. Straconki u podnóża Beskidu BISTS. W ostatnim czasie miasto Małego. Powstały tu place za- Największe sukcesy zawod- wzbogaciło się także m.in. baw dla dzieci, boiska, ścieżki nicy z Bielska-Białej odnoszą Dlatego m.in. miasto było go- stolicy Podbeskidzia jest także mistrz świata i Europy – szy- o nowoczesny stadion piłkar- spacerowe i rowerowe oraz w sportach walki, przede spodarzem mistrzostw świata najbardziej utytułowany pol- bownik Sebastian Kawa. ©℗ ski, na który bielscy kibice miejsca do biwakowania. wszystkim w karate i judo. w karate. Reprezentantem ski sportowiec, wielokrotny —rb Miasto ludzi przedsiębiorczych

nie przekracza średnią krajo- O atrakcyjności miasta sta- nawiązującego do tradycji św. Małgorzaty, Dom Gotycki, wą. W Nowym Sączu mieszka nowi również jego oferta sprzed wieku Sądeckiej Wene- kapliczka „szwedzka”, synago- ich ponad 100, w tym aż czte- sportowa i rekreacyjna. Doty- cji, będącego centrum kultu- ga – od września 2015 r. po- rech milionerów od lat noto- czy to zarówno możliwości ralno-rekreacyjno-sporto- nownie wykorzystywana wanych na listach najbogat- uprawiania sportu na pozio- wym. w celach religijnych i będąca szych Polaków. mie półwyczynowym i wyczy- Zaplecze aktywności kultu- miejscem pielgrzymek chasy- Miasto prowadzi działania nowym, a także aktywnego ralnej w mieście stanowią dów z całego świata). na rzecz promocji postaw wypoczynku i rekreacji. Wizy- liczne instytucje i placówki, Nowy Sącz jest miastem na przedsiębiorczych wśród tówką miasta jest bez wątpie- m.in.: Miejski Ośrodek Kultu- prawach powiatu grodzkiego. uczniów szkół ponadgimna- nia ponadstuletni klub Sande- ry oraz dwie marszałkowskie Władze miasta budują jego zjalnych, czego efektem są cja i jego drużyna piłki nożnej instytucje kultury – Małopol- markę, posługując się hasłem: już cztery edycje projektu pn. grająca w Ekstraklasie, a także skie Centrum Kultury Sokół „Nowy Sącz – miasto wiedzy „Włącz myślenie. Postaw na wywodzący się z klubów spor- i Muzeum Okręgowe w No- i kreatywnych ludzi”. Na czele przedsiębiorczość”. Celem towych Dunajec i Start kajaka- wym Sączu. Dzięki znakomitej listy atutów wpisują jego projektu jest kształtowanie rze górscy – olimpijczycy, bazie oraz aktywnej działal- mieszkańców, w kolejności aktywnej, przedsiębiorczej medaliści mistrzostw świata ności tych placówek, miasto dopiero: położenie – dogodny i odpowiedzialnej postawy i Europy. Chlubę miastu przy- urasta do rangi jednego punkt do kontaktów z krajami wśród młodzieży, populary- nosi również kobieca drużyna z najważniejszych ośrodków z południa Europy, dobrą at- zacja wiedzy ekonomicznej piłki ręcznej Olimpia Beskid kulturalnych w województwie mosferę dla przedsiębiorców oraz promocja lokalnych za- grająca w I lidze. małopolskim. i prowadzenia tu biznesu, in- sobów i wyróżników Sądec- Miasto stawia na rozwój Środowisko kulturowe No- frastrukturę komunalną, kul- czyzny w obszarze przedsię- i modernizację infrastruktury wego Sącza to również liczne turalną i turystyczną ofertę biorczości. służącej upowszechnianiu dobra materialne: układy dla mieszkańców i gości, Nowy Sącz może się rów- sportu kwalifikowanego, kul- urbanistyczne, zabytki archi- przyjazne środowisko natu- nież szczycić rozbudowaną tury fizycznej oraz organizacji tektury (m.in. sądecki Rynek ralne oraz plany inwestycyjne siecią instytucji otoczenia imprez sportowych, maso- – największy w Małopolsce po ważne dla miasta, mieszkań-

MAT. PRAS. MAT. biznesu, która zapewnia wych i rekreacyjnych. W No- krakowskim, ratusz, Baszta ców i gości, dla jego pozycji ≥Nowosądecki rynek i jego okolice są coraz piękniejsze szybszy przepływ informa- wym Sączu przystąpiono do Kowalska – ruiny zamku kró- w Małopolsce. ©℗ cji, lepszą obsługę firm oraz realizacji dużego projektu lewskiego, bazylika kolegiacka —rb dostęp do wysokiej jakości III MIEJSCE – NOWY SĄCZ wodem są wysokie pozycje usług. Dzięki temu przedsię- Goście odwiedzający Nowy w niezależnych rankingach, biorstwa stają się konkuren- >OPINIA dla „Rz” Sącz i mieszkańcy, mówią m.in. dziewiąte miejsce w ran- cyjne i mogą się rozwijać. To >Ryszard Nowak | prezydent Nowego Sącza wprost: to nie to samo miasto kingu miast atrakcyjnych dla tutaj z sukcesami funkcjonu- co przed kilku laty. Zmiany biznesu, w kategorii miast od je Park Technologiczny 3.0 Nowy Sącz jest miastem atrakcyjnym sytuacja jednak nie będzie trwała widać niemal na każdym 50 do 150 tys. mieszkańców, MMC Brainville, który jest dla mieszkańców oraz przedsiębiorców, wiecznie. Miasto funkcjonuje i będzie kroku. Nowy Sącz, zwłaszcza opublikowanym przez mie- odpowiedzią na potrzeby stymulując politykę podatkową, działa funkcjonowało z podatków, dzięki którym w ostatnich dwóch latach, sięcznik „Forbes” w 2015 r. nowej gospodarki opartej na w przekonaniu, że przyniesie to inne dziedziny życia jak: oświata, kultura,

wypiękniał i widać tu rękę Miasto otrzymało również wiedzy i nowych technolo- PRAS. MAT. właściwe efekty w przyszłości. „Utrata" sport, mogą się rozwijać. Nowy Sącz gospodarzy. maksymalną liczbę punktów giach informacyjnych. Zloka- przez miasto promujące przedsiębior- mimo zewnętrznych trudności komunika- za wspieranie przedsiębior- lizowany jest w nowocze- czość 14 proc. dochodów podatkowych cyjnych jest atrakcyjny dla inwestorów czości i promocję zatrudnie- snym, wielofunkcyjnym z tytułu stosowanych ulg, zwolnień itp. to i przedsiębiorców z wielu branż – od tych Nowy Sącz znajduje się w czo- nia w Rankingu Samorządów obiekcie integrującym inwestycja w przyszłość, szansa na przemysłowych począwszy, przez łówce miast przyjaznych „Rzeczpospolitej” 2015. To funkcje badawczo-rozwojo- rozpoczęcie i rozwój firm, poszerzenie edukacyjne, prawne czy te związane przedsiębiorcom, czego do- tutaj liczba milionerów znacz- we. rynku pracy i wsparcie dla aktywnych. Ta z rzemiosłem. ©℗ Piatek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S9 REKLAMA 823961 Olsztyn robi wrażenie

Zmian, które w ostatnich latach wstrząsają stolicą Warmii i Mazur, nie da się z niczym porównać. Pojawiły się tramwaje, ulice dostają nowe nawierzchnie i ścieżki rowerowe, a zabytki i miejskie parki – drugą młodość. Miasto wypiękniało i zwróciło się w stronę swoich największych walorów – jezior i lasu.

175-tysięcznego Olsztyna, prezydent Piotr Grzymo- rzeka Łyna. Ona też zyskała na zmianach. Powstały wicz ryzykował wiele. Inwestycja nie tylko wymagała przy niej drewniane tarasy i siedziska oraz przysta- ogromnych pieniędzy (blisko 0,5 mld zł), ale też na nie dla kajakarzy. Niebawem rozpocznie się budowa dobre kilka lat miała bardzo utrudnić życie olsztynia- Łynostrady – arterii pieszo-rowerowej wzdłuż rzeki, kom. A mieszkańcy to przecież także wyborcy. która połączy północ i południe Olsztyna w jeden ciąg, Prezydent Grzymowicz ryzyko podjął i… wygrał. obejmujący również Las Miejski. Po 50 latach nieobecności, w grudniu 2015 tramwaj Udział w metamorfozie miasta mają też sami ponownie wyruszył na ulice Olsztyna! mieszkańcy. To oni co roku rywalizują o pieniądze Miasto dostało do tramwajowej inwestycji (21 km na projekty, które sfi nansowane zostają z budżetu trakcji tramwajowej, 15 tramwajów i towarzysząca obywatelskiego. W Olsztynie nikogo już nie trzeba infrastruktura) 375 mln zł dofi nansowania z Brukseli. przekonywać, że taki budżet ma sens. Dzięki niemu Inwestycja zaczęła się dramatycznie, bowiem wybra- w ciągu czterech lat olsztyniacy zgłosili blisko tysiąc ny wykonawca z Hiszpanii przez dwa lata nie zrobił pomysłów i zrealizowano w mieście inwestycje za prawie nic i trzeba go było w pośpiechu zmienić, blisko 13 mln zł. We wrześniu odbędzie się głoso- by nie stracić unijnych pieniędzy. I z tym sobie po- wanie na kolejny budżet i ludzie już nie mogą się go radzono, a tramwajowa inwestycja zmieniła Olsztyn doczekać. na plus. Prezydent Piotr Grzymowicz nie ustaje też w poszu- Powstały nowe ulice, wiele starych arterii zyskało kiwaniu inwestorów, namawiając ich do przenosin równe nawierzchnie; pojawiły się eleganckie ciągi biznesu na Warmię. piesze i rowerowe; elektroniczne tablice informacyjne – To ważne, żeby trafi ać do jak najszerszego grona i automaty biletowe na przystankach; do tego kom- potencjalnych inwestorów - mówi Piotr Grzymowicz fortowe, limonkowe niskopodłogowe Solarisy Trami- – Olsztyn jest doskonałym miejscem do prowadzenia no cieszą oczy i oszczędzają uszy, bo to najcichsze działalności. Mamy doskonałe zaplecze biurowe, na- tramwaje w kraju. Uporządkowano zieleń wzdłuż tras ukowe, a jednocześnie świetną bazę, która pozwala tramwajowych, ujednolicono wygląd przystanków, się zrelaksować po pracy. kiosków; postały specjalne pasy dla komunikacji pu- W marcu tego roku podczas III Europejskiego Form O to jak naprawdę wygląda Olsztyn, warto zapytać bardzo ciężko pracowałem, aby zjeść jak najwięcej, blicznej. Samorządów prezydent Piotr Grzymowicz otrzymał ludzi, którzy nigdy tu wcześniej nie byli. Ameryka- żeby wszyscy wiedzieli, że doceniam ich wysiłek. No- W przyszłym roku planowane jest rozpoczęcie bu- tytuł Lidera Samorządu 2016 w kategorii miast na nin Dave Sadlowski odwiedził stolicę Warmii i Mazur wością dla gościa w Polsce jest zauważalna miłość dowy następnych linii tramwajowych, a na razie prawach powiatu, a w przedostatnim dniu sierpnia we wrześniu dwa lata temu. By dotrzeć na Warmię, Polaków do kwiatów. Pomimo, że hotel miał niewielu realizowane są kolejne inwestycje drogowe, w tym odebrał nagrodę i został uznany za Człowieka roku odbył długą podróż z Huntsville w stanie Alabama, klientów, na stołach i stolikach stały bukiety z „praw- dowiązania komunikacyjnej do długo wyczekiwanej 2017 przez jury konkursu Asy Transportu Publicznego. gdzie mieszka na co dzień. Miasto jest amerykań- dziwych” kwiatów. (…) Również użycie papieru lub południowej obwodnicy Olsztyna. Wybudowany został Zarząd Polskiego Instytutu Rozwoju Biznesu Sp. z o.o. skim ośrodkiem przemysłu kosmicznego – mieszka plastiku jest tu bardzo rzadkie i prawie zawsze obrusy nowy Dworzec Zachodni PKP, który przez dziesięcio- oraz kapituła konkursu pod przewodnictwem pro- tam mała, ale bardzo zżyta Polonia. Dave jest jednym są lniane). lecia był prowizorycznym barakiem, a przy dworcu fesora Wojciecha Suchorzewskiego doceniły Piotra z jej aktywnych członków. Pochodzi z rodziny polskich Amerykanie zobaczyli olsztyńskie Stare Miasto oraz głównym powstaje zintegrowane centrum przesiad- Grzymowicza za „przywrócenie tramwajów stolicy emigrantów z Kurpiowszczyzny. Choć po polsku nie Centrum Ukiel, które od kiedy powstało, zdobyło kowe. Warmii i Mazur”. Poza nagrodą indywidualną włodarz mówi, to dzięki matce, kraj przodków nosi w sercu wszystkie możliwe nagrody za koncepcję architekto- Przy okazji najbardziej zniszczone ulice zyskują nowe odebrał statuetkę przyznaną Olsztynowi w kategorii i odwiedza. niczną i wykonanie zagospodarowania największego nawierzchnie. Miejskie parki zostały uporządkowane, Ekologiczne Miasto Roku. Zimą 2015 r. spotkał w Huntsville olsztyniankę. Za z 15 olsztyńskich jezior. Przez dziesięciolecia miasto a zaniedbany teren w centrum miasta zamienił się Dave Sadlowski chce znów odwiedzić Olsztyn w przy- jej namową trafi ł najpierw na Mazury, a z nich do było do swoich jezior odwrócone tyłem. Brzegi zara- w nowy, urokliwy Park Centralny. Spacerując wyło- szłym roku. Dwa spędzone tam dni tak bardzo zapadły Olsztyna. Dwie noce w hotelu nad jeziorem Ukiel stały i stawały się wysypiskami śmieci. żonymi granitową kostką alejkami, możemy podzi- mu w pamięć, że gotowy jest do nowej dalekiej po- i nieśpieszne zwiedzanie miasta zrobiły na Davie Ale chyba warto było czekać, by powstało właśnie wiać odrestaurowane fontanny; nowe restauracyjki; dróży. Liczy, że miasto znów zaskoczy go pozytywnie. i jego kuzynie Charlie’em, z którym podróżował, duże to, czym jest dziś urzeka Ukiel – ciągi piesze i ro- mostki i altany. Parkami płynie wijąca się malowniczo I na pewno się nie przeliczy. ∑ wrażenie. werowe wzdłuż jeziora, mariny, hotele, place zabaw, Z podróży sporządził relację. Napisał: „The accom- kawiarenki i restauracje; boiska i przystanie, miejsca modations in Olsztyn were spacious, clean, quiet and odpoczynku, plaża, a w zimie sztuczne lodowisko comfortable. I had a nice view of the nearby lake. The a wszystko utrzymane w jednej stylistyce i wykonane picture below is of the lake adjacent to the hotel. It z naturalnych materiałów – drewna, kamienia itp. is a very popular for windsurfi ng. (….) Charlie and I Wspólnie z miastem, które była inwestorem, Centrum were the only people at breakfast and the buffet was Rekreacyjno-Sportowe Ukiel zaprojektowały trzy pra- enough to feed 100. It was excellent so I worked very hard to consume as much as possible so they knew I cownie: Dżus GK Architekci, Restudio Architektury oraz appreciated their effort. Something the new visitor to Studio-Projekt Autorska Pracownia Architektoniczna. Poland will notice is their love of fl owers. Even though W połowie tego roku Ukiel zdobył kolejną nagrodę. the hotel had few customers, the dining room tables Tym razem w plebiscycie internautów Nagrody Archi- all had fl owers, »real« fl owers displayed. Also, use of tektoniczne „Polityki”. Olsztyńska inwestycja dosta- paper or plastic is very rare and almost always, linen ła 28 proc. głosów i wyprzedziła m.in Halę Koszyki tablecloths”. w Warszawie (22 proc.) i Centrum Dialogu Przełomy (Pokoje w Olsztynie były przestronne, czyste, ciche w Szczecinie (19 proc.). i komfortowe. Miałem ładny widok na pobliskie jezioro. Kolejnym powodem do dumy jest powrót tramwajów Jest bardzo popularne wśród miłośników windsurfi ngu. na ulice Olsztyna. Były w mieście od 1907 do 1965 r. (...) Charlie i ja byliśmy jedynymi ludźmi na śniada- Dwie linie długości 6 km obsługiwały miasto niu, a bary w formie bufetu wystarczyły, aby nakar- blisko cztery razy mniejsze niż dzisiejsze. Podejmu- mić 100 osób. To (jedzenie) było doskonałe, więc jąc w 2009 r. decyzję o powrocie tramwajów na ulice www.olsztyn.eu Piatek S10 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ RAANKINGNKING SAAMORZĄDÓWMORZĄDÓW Jak powstaje ranking

METODOLOGIA | Ocenie podlegają wskaźniki wynikające ze sprawozdań budżetowych oraz dane podane przez samorządy.

budżetowe wszystkich gmin sunku do dochodów (w la- Po przeliczeniach 250 gmin nym rankingu maksymalnie ∑ wydatki na gospodarkę Zasady i metodologię Rankingu i miast w Polsce. tach 2013–2016) – do 5 pkt; miejskich i wiejsko-miejskich, można było uzyskać w tej czę- mieszkaniową w przeliczeniu Samorządów ustala jego kapi- W tegorocznej edycji pod ∑ dynamika wzrostu docho- 250 gmin wiejskich, który ści 55 pkt. na jednego mieszkańca (w la- tuła, której przewodniczącym uwagę wzięliśmy takie wskaź- dów własnych (w latach uzyskały najlepsze wyniki, Z kolei w części dotyczącej tach 2013–2016) – do 4 pkt; jest były premier Jerzy Buzek. niki, jak: 2013–2016) – do 10 pkt; oraz wszystkie miasta na pra- oceny odpowiedzi na pytania ∑ liczba miejsce w przedszko- Zestawienie najlepszych samo- ∑ dynamika wzrostu wydat- ∑ relacja nakładów inwestycyj- wach powiatu kwalifikują się ankietowe można było osią- lach dofinansowanych przez rządów przygotowywane jest ków majątkowych (pomniej- nych do przyrostu zadłuże- do II etatu. Do tych gmin wysy- gnąć w sumie 58,5 pkt. Rozkład gminę w przeliczeniu na w podziale na trzy główne kate- szonych o środki unijne) nia (w latach 2013–2016) – łamy ankietę z zestawem 37 punktów na poszczególne za- liczbę dzieci w wieku przed- gorie: miasta na prawach po- w przeliczeniu na jednego do 6 pkt; pytań. gadnienia przedstawia się na- szkolnym (w latach 2015– wiatu, gminy miejskie i miejsko- mieszkańca (w latach 2013– ∑ dynamika wzrostu wydat- stępująco: 2016) – do 2 pkt; -wiejskie oraz gminy wiejskie. 2016), za co można było ków na transport (w latach ∑ wydatki na realizację kon- ∑ liczba nowych podmiotów Co do zasady w rankingu nie otrzymać do 10 pkt; 2015–2016) – do 5 pkt; Etap II traktów z organizacjami po- gospodarczych działających jest uwzględniana Warszawa, ze ∑ wartość środków unijnych ∑ dynamika wzrostu wydatków zarządowymi (w latach na terenie gminy (w latach względu na jej wielkość i inny w budżecie gminy w przeli- na ochronę środowiska (w la- W II etapie wskaźniki wyni- 2013–2016) – do 5 pkt; 2013–2016) w przeliczeniu ustrój prawny. czeniu na jednego mieszkań- tach 2015–2016) – do 4 pkt; kające ze sprawozdań budżeto- ∑ liczba wniosków o dofinanso- na 1000 mieszkańców – do 4 Ranking ma charakter dwu- ca (w latach 2014–2016) – do ∑ spełnienie indywidualnych wych są przeliczane ponownie wanie złożonych przez orga- pkt; etapowy. W pierwszym etapie 10 pkt; wskaźników zadłużenie – 5 (bez wskaźnika dotyczącego nizacje pozarządowe (w la- ∑ czy w gminie działa rada se- analizujemy sprawozdanie ∑ nadwyżka operacyjna w sto- pkt. limitu zadłużenia). W tegorocz- tach 2013–2016) – do 5 pkt; niorów, czy w gminie działa rada młodzieżowa – do 1 pkt; ∑ liczba klubów i świetlic dla >GMINY MIEJSKIE I MIEJSKO-WIEJSKIE dzieci i młodzieży, liczba placówek kultury, liczba Liczba uzyskanych punktów placów zabaw dla dzieci, w Rankingu Samorządów Wybrane wskaźniki za 2016 r., które były brane pod uwagę w rankingu samorządów liczba samorządowych, ogólnodostępnych obiektów sportowych – do 4 pkt; Część I Część II Suma Miasto Województwo – wskaźniki – pytania ∑ czy gmina posiada strategię punktów finansowe ankietowe rozwoju oświaty – do 1 pkt; Poz. 2017 Poz. 2016 ∑ czy gmina ma uchwałę o kon- Dochody własne per capita, zmiana w proc. r./r. Wydatki inwestycyjne per capita bez środków UE, zmiana r./r. w proc. Pozyskane środki unijne per capita, w zł Relacja nadwyżki operacyjnej do dochodów, w proc. Wydatki na transport per capita, zmiana w proc. r./r. Wydatki na organizacje pozarządowe, w proc. wydatków bieżących Nowe, zarejestrowane na 1000 firmy, mieszkańców Liczba mieszkańców, w tys. 1 56 Boguchwała podkarpackie 68,03 30,01 38,02 18,6 -31,1 58 13,2 9,2 7,5 7,5 19,8 sultacjach społecznych – do 2 6 Mszczonów mazowieckie 64,33 30,24 34,09 14,2 -20,4 158 13,3 50,2 1,0 5,5 11,6 1 pkt; 3 15 Legionowo mazowieckie 63,72 26,96 36,75 27,4 39,9 469 11,6 -16,4 1,2 10,0 54,3 ∑ współpraca gminy z innymi 42Zator małopolskie 63,61 31,82 31,79 2,7 18,8 502 15,0 322,0 1,1 5,7 9,3 samorządami – do 2 pkt; 516Krobia wielkopolskie 62,38 29,93 32,45 36,7 17,7 19 11,0 23,7 2,1 10,7 13,0 ∑ czy urząd funkcjonuje na 6 Błonie mazowieckie 62,08 29,50 32,58 36,1 7,6 353 20,4 -2,7 1,8 7,3 21,3 podstawie jednej z metod/ 720Podkowa Leśna mazowieckie 61,44 28,98 32,46 5,7 -32,7 185 16,0 10,0 0,4 6,2 3,9 narzędzi wsparcia zarządza- 835Sianów zachodniopomorskie 61,38 30,08 31,30 48,4 -44,9 18 13,9 662,7 0,4 11,1 13,7 nia/samooceny i posiada 98Goleniów zachodniopomorskie 60,61 28,74 31,87 26,6 42,6 0 22,7 -36,6 1,3 10,0 35,8 10 1 Kołobrzeg zachodniopomorskie 60,43 21,48 38,95 19,3 -45,1 179 10,8 -28,3 0,4 11,8 46,7 system przeciwdziałania 11 61 Kolbuszowa podkarpackie 60,41 27,39 33,02 44,0 14,4 104 6,2 173,0 1,6 6,9 24,9 zagrożeniom korupcyjnym 12 34 Stronie Śląskie dolnośląskie 60,22 26,30 33,92 129,1 -22,7 202 8,8 -16,5 0,4 4,0 7,7 – do 2,5 pkt; 13 Jarocin wielkopolskie 59,41 26,65 32,76 42,5 113,6 2 16,4 101,5 15,1 7,6 45,6 ∑ czy miasto posiada rating 14 7 Karpacz dolnośląskie 59,40 22,29 37,12 6,1 -18,3 51 16,7 -17,0 0,7 15,1 4,9 i jaka to ocena – do 2 pkt; 15 58 Siewierz śląskie 59,39 30,37 29,02 23,4 10,1 61 13,8 49,3 4,5 6,8 12,3 ∑ ile wynosi budżet partycypa- 16 20 Babimost lubuskie 58,65 27,43 31,22 -1,6 20,3 30 8,8 108,8 0,5 3,8 6,3 cyjny gminy (w proc. wydat- 17 82 Muszyna małopolskie 58,49 26,65 31,83 16,8 -6,1 251 10,6 -34,2 0,5 8,7 11,7 ków bieżących) – do 2 pkt; 18 Karlino zachodniopomorskie 58,40 24,71 33,68 0,6 23,5 369 5,8 -40,8 0,9 8,0 9,3 ∑ na jakich zasadach gmina 19 42 Ożarów Mazowiecki mazowieckie 57,92 28,83 29,09 28,4 42,0 3 23,7 56,6 1,1 8,5 23,0 współpracuje z jednostkami 20 Nowy Targ małopolskie 57,79 23,25 34,54 32,7 -15,8 162 12,1 10,3 1,2 10,1 33,5 21 94 Żukowo pomorskie 57,49 26,62 30,87 47,9 -38,0 12 17,5 -15,2 0,9 15,4 33,9 pomocniczymi – do 2 pkt; 22 29 Puławy lubelskie 57,02 25,70 31,32 26,5 -28,3 41 16,3 9,1 2,2 6,2 48,8 ∑ czy miasto przygotowuje 23 Tarnowskie Góry śląskie 56,92 26,45 30,47 18,2 -54,6 134 8,8 10,7 1,4 11,2 60,9 budżet zadaniowy i stosuje 24 Radomyśl Wielki podkarpackie 56,42 28,58 27,84 70,3 88,9 0 10,8 -6,7 1,2 7,1 14,2 mierniki określające stopień 25 32 Sośnicowice śląskie 56,10 29,33 26,77 36,7 -34,5 211 13,8 38,6 1,4 4,1 8,7 realizacji celów budżeto- 26 Brusy pomorskie 55,51 25,87 29,64 111,4 -12,9 41 14,7 8,8 0,4 6,6 14,2 wych – do 1 pkt; 27 81 Lębork pomorskie 55,39 25,98 29,41 35,3 -37,2 115 2,3 -63,0 0,2 11,0 35,4 ∑ działania na rzecz rozwoju 28 Września wielkopolskie 54,65 28,31 26,34 5,9 -70,2 254 10,2 -68,6 0,3 8,0 45,9 przedsiębiorczości – do 2,5 29 Myszków śląskie 54,56 27,38 27,18 28,4 3,8 129 9,7 21,1 0,5 7,5 32,4 pkt; 30 Twardogóra dolnośląskie 54,33 29,94 24,39 21,5 -30,4 29 16,5 -3,2 0,5 4,4 13,0 ∑ współpraca z sektorem pry- b.d. – brak danych watnym – do 1 pkt; >GMINY WIEJSKIE ∑ procent objęcia terenu gminy planami zagospodarowania Liczba uzyskanych punktów i odsetek pozwoleń na budo- w Rankingu Samorządów Wybrane wskaźniki za 2016 r., które były brane pod uwagę w rankingu samorządów wę wydawanych na podsta- wie tych planów – do 2,5 pkt. Część I Część II Suma Miasto Województwo – wskaźniki – pytania punktów finansowe ankietowe

Poz. 2017 Poz. 2016 Kolejne pytania Dochody własne per capita, zmiana r/r w proc. Wydatki inwestycyjne per capita bez środków UE, zmiana r/r w proc. Pozyskane środki unijne per capita, w zł Relacja nadwyżki operacyjnej do dochodów, w proc. Wydatki na transport per capita, zmiana r/r w proc. Wydatki na organizacje pozarządowe, w proc. wydatków bieżących Nowe, zarejestrowane na 1000 firmy, mieszkańców Liczba mieszkańców, w tys. 1 7 Strawczyn świętokrzyskie 69,82 27,33 42,49 69,0 2,2 29 14,0 69,3 1,4 7,2 10,5 W tym roku do rankingu 2 1 Zielonki małopolskie 62,87 25,89 36,98 29,8 -40,0 81 22,4 -5,2 0,6 9,3 20,9 głównego wcielone też zostały 3 Dębno małopolskie 60,44 27,96 32,47 97,7 -22,5 39 13,0 -11,3 1,3 10,2 14,6 pytania, które wcześniej zada- 4 12 Ożarowice śląskie 60,34 27,11 33,23 -0,6 -79,7 155 12,7 15,9 0,8 6,2 5,7 waliśmy w ramach Rankingu 430Płużnica kujawsko-pomorskie 60,34 27,79 32,55 40,4 -55,3 206 12,8 22,1 0,5 3,3 4,9 Innowacyjny Samorząd. 649Wąsewo mazowieckie 58,81 29,35 29,46 60,2 -24,9 52 12,6 209,0 0,5 5,6 4,4 Z większość pytań w tej części 79Teresin mazowieckie 58,47 24,42 34,05 -8,3 -52,4 0 13,7 -26,0 4,0 6,3 11,4 można było uzyskać do 1 pkt. 8 54 Niwiska podkarpackie 58,12 27,42 30,70 119,5 -19,0 182 13,6 -18,3 0,5 5,6 6,0 944Bieliny świętokrzyskie 56,99 26,05 30,94 80,9 -76,4 187 8,3 -12,4 0,5 7,6 10,2 Pytaliśmy m.in. o: 10 Lipusz pomorskie 56,78 26,81 29,97 25,9 22,7 95 13,5 98,5 0,5 3,9 3,6 ∑ liczbę e-usług świadczonych 11 78 Dębica podkarpackie 55,86 30,23 25,63 49,0 47,1 175 13,3 87,4 0,5 6,4 25,4 przez gminę, 12 95 Żabia Wola mazowieckie 55,69 30,81 24,88 20,9 27,6 307 12,9 74,7 0,2 8,6 8,2 ∑ szkolenie dla pracowników 13 42 Chełmiec małopolskie 54,85 31,02 23,83 47,6 -82,1 408 21,3 -12,4 0,6 8,5 27,5 urzędu w zakresie ICT, 14 Strachówka mazowieckie 54,54 30,25 24,29 102,4 394,6 542 5,0 -24,3 0,1 3,6 2,8 ∑ wsparcie szkoleń dla miesz- 15 48 Bobrowniki śląskie 53,99 25,79 28,20 18,3 -13,6 10 10,4 -17,0 0,5 7,3 11,9 kańców z zakresie ICT, 16 17 Postomino zachodniopomorskie 53,98 29,25 24,73 21,3 -16,8 74 16,2 -4,3 1,1 6,4 7,0 ∑ czy w gminie działa elektro- 17 64 Olszewo-Borki mazowieckie 53,52 27,56 25,96 39,0 -36,8 277 9,3 -71,8 0,3 0,0 10,3 niczny system informacji 18 Konopiska śląskie 52,51 23,49 29,02 55,0 -44,5 50 12,6 -32,4 0,7 7,5 10,8 przestrzennej, 19 Baranowo mazowieckie 52,36 28,40 23,95 64,3 -31,6 291 17,6 -62,8 0,0 3,3 6,7 20 Nowa Sucha mazowieckie 52,35 30,65 21,70 30,8 90,5 136 15,6 24,2 0,3 4,8 6,5 ∑ ile w gminie jest stanowisk 21 Dębe Wielkie mazowieckie 51,68 29,54 22,14 70,9 -35,3 247 11,4 7,7 0,3 5,3 9,7 komputerowych dostępnych 22 77 Kluczewsko świętokrzyskie 51,66 27,61 24,05 112,0 -72,5 53 11,8 89,7 0,0 7,8 5,3 dla mieszkańców, 23 Kurzętnik warmińsko-mazurskie 51,51 25,44 26,08 82,9 -40,4 0 8,1 -57,2 35 6,9 9,1 ∑ czy gmina dysponuje SMS- 24 Rościszewo mazowieckie 51,02 26,91 24,11 92,4 -81,8 218 10,6 -17,8 0,4 3,3 4,2 -owym systemem informa- 25 Narewka podlaskie 50,87 25,60 25,27 -22,4 -30,7 1 11,8 -15,8 0,7 0,0 3,8 cji/ostrzeżeń, 26 Nawojowa małopolskie 50,71 25,44 25,27 70,4 -65,5 18 16,8 -32,2 0,2 9,6 8,5 ∑ ile komputerów w szkołach 27 Biszcza lubelskie 49,01 27,58 21,43 44,1 134,7 851 7,4 1754,9 0,4 7,8 3,9 przypada na 100 uczniów, 28 Przywidz pomorskie 48,69 26,91 21,77 69,1 34,5 259 10,4 -1,9 0,3 5,5 5,8 ∑ jaki odsetek szkół ma szero- 29 Kije świętokrzyskie 48,46 27,58 20,88 17,4 -82,9 314 7,6 173,7 0,2 4,5 4,5 30 Szaflary małopolskie 48,43 26,30 22,13 102,4 77,0 6 11,2 7,5 0,7 7,4 10,9 kopasmowy internet, ∑ działania gminy w zakresie b.d. – brak danych gospodarki niskoemisyjnej i mobilności miejskiej. ©℗ —acw Piatek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S11 REKLAMA 824610 Gmina Mszczonów od lat podawana jest za przykład i wzór dla innych samorządów. Zarządzający nią Józef Grzegorz Kurek, jest najdłużej urzędującym burmistrzem w Polsce. Sprawuje funkcję od ponad 30 lat.

Dzięki sprawnej polityce samorządowej maitych akwenach z falami czy tzw. rwących szy basen kryty w Europie z otwieranym gim etapie mają stanąć rollercostery, karuze- Mszczonów stał się mekką dla wielu fi rm, rzekach. Z myślą o dzieciach i rodzicach za- dachem, i który to projekt będzie wzorem le oraz inne atrakcje zapewniające zastrzyk które w gminie Mszczonów zainwestowa- planowano wodny plac zabaw. dla Suntago Wodny Świat w gminie Msz- adrenaliny. ły już ponad miliard euro. Teraz powstaje Powodzenie inwestycji gwarantuje czonów. W 2017 roku spółka Global Parks Lokalizacja nie została wybrana przypad- największa inwestycja związana z roz- fakt, że realizują ją fi rmy specjalizujące się Poland odpowiedzialna za projekt Park of kowo. Park znajdzie się w centralnej Polsce. rywką w Europie wschodniej. Firma Glo- w branży rozrywkowej. Głównym inwesto- Poland została ofi cjalnym członkiem Mię- Dojazd do niego zapewnią zarówno auto- bal City Holdings buduje Suntago Wodny rem jest Mooky Greidinger, właściciel sieci dzynarodowego Stowarzyszenia Parków strada A2 i droga ekspresowa S8. Zgodnie Świat. Pod dachem znajdzie się około 20 z zapowiedziami rządu około 40 kilometrów hektarów atrakcji wodnych. W samym od Parku powstanie też Centralny Port Lot- parku pracę znajdzie 600 osób, a około niczy. 1000 poza nim. Palmy, plaża, woda i wszechobecny re- laks. Nie trzeba będzie bukować biletów Suntago Wodny Świat lotniczych. Wystarczy wsiąść w samochód, by po krótkiej trasie znaleźć się w tropikach. stanie się gospodarczym kołem zamacho- O takiej inwestycji marzy każda gmina. Ol- wym nie tylko gminy Mszczonów, ale ca- brzymi kompleks, pełen wodnych atrakcji, łego regionu. Wraz z parkiem powstanie znajdzie się niespełna 50 kilometrów od infrastruktura drogowa, przy której znajdą Warszawy. Inwestycja jest właśnie realizo- się hotele, restauracje, stacje benzynowe. wana. Prace mają zakończyć się w przy- Inwestycja pobudzi też lokalną przedsię- szłym roku. biorczość. Okoliczni mieszkańcy planują tworzenie gospodarstw agroturystycznych FOT. MATERIAŁY PRASOWE MATERIAŁY FOT. oraz pensjonatów. Według szacunków inwe- Co w Suntago znajdą goście? stora park ma odwiedzać ponad milion gości rocznie. Strefa Saunaria, w której do dyspozycji Park oznacza też ogromną liczbę miejsc będzie 10 różnego rodzaju tematycznych pracy. W samym parku docelowo pracę ma saun, prywatne gabinety masażu, mineralne znaleźć około 600 osób. Szacuje się, że wo- baseny zdrowotne oraz solaria. kół parku wygeneruje się dodatkowo około Strefa Relaks – w niej czekać będą na tysiąca miejsc pracy. gości tropikalne klimaty. Można się będzie Mszczonów nie boi się wyzwań i od- zrelaksować w otoczeniu 700 palm. Otaczać ważnych decyzji. Dzięki temu stał się nie- będą basen o powierzchni tysiąca metrów kwestionowanym liderem, nie tylko w re- kwadratowych. Obok basenu będzie ogród gionie, ale całym Mazowszu. Od 10 lat o powierzchni 20 000 metrów kwadrato- w Mszczonowie są wykorzystywane po- wych. Nad nim będzie otwierany w słonecz- kłady wody geotermalnej. Termy Msz- ne dni dach. PRASOWE MATERIAŁY PRASOWE MATERIAŁY FOT. czonów stały się PRASOWE MATERIAŁY FOT. atrakcją znaną w całym Wodna dżungla Jamango – zaplano- kraju, z której chętnie korzystają m.in. wano w niej zjeżdżalnie wodne o długości kin Cinema City. Budową i zarządzaniem Rozrywki i Atrakcji (IAAPA), organizacji mieszkańcy Warszawy. ponad trzech kilometrów. Na odważnych parkiem zajmuje się fi rma WUND. Unter- zrzeszającej ponad 5 000 obiektów z ca- Jak powtarza Józef Grzegorz Kurek – Do- czekać będzie najdłuższa w Europie zjeż- nehmensgruppe WUND prowadzi czte- łego świata. brze jest inwestować w Mszczonowie, bo dżalnia o długości 320 metrów. Na chętnych ry duże aquaparki w Niemczech, w tym Pierwszy etap jest realizowany, inwestor dobrze jest inwestować dobrze. ∑ czekać będzie 30 różnych zjeżdżalni o roz- ThermeErding, gdzie znajduje się najwięk- już zapowiada realizację kolejnego. W dru- REKLAMA NOWOCZESNA I DOBRZE 824709 ZARZĄDZANA GMINA WIEJSKA

ołożona w sercu Województwa Śląskie- niku, który mieści blisko 3 tys. osób, a zlokalizowany jest go Gmina Bobrowniki liczy blisko 12 tysię- w sercu kilkudziesięciohektarowego parku, w pobliżu ma- cy mieszkańców. Pomimo tego, że jest czę- lowniczych zbiorników wodnych, nowoczesnych placów ścią przemysłowej aglomeracji śląskiej, dużą zabaw, ścieżek rowerowych i plaż. Wszystkie inwestycje powierzchnię gminy zajmują lasy i obszary samorządu gminy Bobrowniki mają jeden cel – poprawa Po dużym znaczeniu przyrodniczym, a szanse rozwoju jakości życia. samorząd upatruje w stanie środowiska naturalnego Fundamentem rozwoju gminy są także mieszkań- i położeniu geografi cznym. To właśnie położenie wpły- cy. W 2015 roku Gmina opracowała we współpracy wa na dodatnie saldo migracji na poziomie 12,66%, nie- z mieszkańcami i organizacjami pozarządowymi Stra- spotykane w sąsiednich gminach. W ostatnich latach tegię Rozwoju do 2020 roku, gdzie jako silną stronę Gmina Bobrowniki stała się miejscem dla młodych lu- i jednocześnie szansę rozwoju wskazano aktywność dzi. Każdego roku kilkadziesiąt domów zostaje odda- społeczną. Jest to konsekwencja działań władz gminy nych do użytkowania, a na kolejne lata prognozuje się – w szczególności polityki otwartych drzwi. Pomocna intensywny wzrost tego procesu. dłoń samorządu pobudza zaangażowanie mieszkań- Rozwój gminy kształtowany jest przez czynniki ze- ców, którzy albo włączają się we współpracę z organi- wnętrzne i wewnętrzne. Zdecydowanie głównym ele- zacjami tradycyjnymi takimi jak np. Ochotnicze Straże mentem wewnętrznym jest sprawne zarządzanie gmi- Pożarne, czy Koła Gospodyń Wiejskich albo adaptują ną, jej fi nansami, spójne planowanie przestrzenne własne pomysły tworząc fundacje czy stowarzyszenia. i skuteczne pozyskiwanie środków zewnętrznych – co Co ciekawe, 60% organizacji tzw. współczesnych łącznie buduje sukces. Dynamiczny rozwój kreują tak- to stowarzyszenia i fundacje powstałe po 2010 roku, że czynniki zewnętrzne, takie jak członkowstwo w Gór- tj. po wprowadzeniu przez samorząd gminy polityki nośląsko – Zagłębiowskiej Metropolii, czy w Związku otwartych drzwi, utworzeniu Rady Działalności Pożyt- Gmin i Powiatów Subregionu Centralnego, gdzie gmina ku Publicznego i szerokich działań wspierających i osło- znajduje się w czołówce benefi cjentów środków unij- nowych. nych. Arkadiusz Ziemba, Małgorzata Bednarek, Wójt Gminy Bobrowniki: Zastępca Wójta Gminy — Nasze inwestycje w infrastrukturę Bobrowniki: przekładają się na wzrost aktywno- — Konsekwentnie sięgamy po środki ści naszych mieszkańców. W ciągu zewnętrzne. Każda inwestycja na ostatnich lat zmodernizowaliśmy i terenie naszej gminy jest przede wybudowaliśmy wiele obiektów spor- ców, którzy wolą kupić działkę w nowoczesnej i świadomie wszystkim analizowana pod kątem towych, dzięki czemu rośnie aktywność fi zyczna również rozwijającej się gminie. możliwości i uzyskania wsparcia zewnętrznego. Korzysta- wśród dzieci i młodzieży. Powstają nowe ruchy społeczne, Bobrowniki to także innowacje. Od 2017 roku ofe- my praktycznie ze wszystkich możliwych źródeł krajowych a organizacja zawodów sportowych czy biegów na różnych rujemy mieszkańcom wysokiej jakości usługi elektro- i zagranicznych. Budujemy drogi, ścieżki rowerowe, punk- dystansach staje się powoli domeną naszego samorządu. niczne, możliwość zobaczenia transmisji z sesji Rady ty przesiadkowe, parkingi dla samochodów i rowerów, Dbamy o zdrowie naszych mieszkańców realizując progra- Gminy on-line czy zdalne odczyty wodomierzy. Stajemy place zabaw, boiska, biblioteki, termo modernizujemy my profi laktyczne, ale także inwestując w ochronę środowi- się wielokrotnie wzorem do naśladowania dla innych remizy strażackie i domy kultury, budujemy kanalizację ska. Gmina Bobrowniki jest obecnie skanalizowana w 80%, samorządów. i wodociągi, rewitalizujemy przestrzeń publiczną i wyko- a na kolejne 2 lata planujemy osiągnięcie 95%. Współfi nan- Rekordowy budżet i ambitne plany generują wyso- rzystujemy odnawialne źródła energii. To jedynie zakres sujemy wymianę pieców, a w najbliższym roku będziemy kie pozycje w rankingach. Oprócz tego co widać gołym inwestycji tegorocznych, które współfi nansowane są z kil- wnioskować o wsparcie wykorzystania odnawialnych źró- okiem, w najbliższym otoczeniu, mieszkańcy mogą po- kunastu różnych funduszy krajowych i zagranicznych. Pre- deł energii w indywidualnych gospodarstwach domowych. znać także czynniki trudnej mierzalne, które składają stiżową inwestycją jest modernizacja amfi teatru w Rogoź- Te czynniki wpływają na dynamiczny przyrost mieszkań- się na jedną całość – sukces gminy Bobrowniki. ∑ Piatek S12 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊

REKLAMA 823918 Gmina Ustrzyki Dolne to jeden z najpiękniejszych regionów Podkarpacia, samo miasto uznawane jest również za stolicę Bieszczad. Geografi czne położenie w paśmie Gór Sanocko – Turczańskich zapewnia idealne warunki zarówno do uprawiania turystyki, jak i odpoczynku.

Ustrzyki Dolne warto zwiedzać każdą porą roku. Malownicze kra- jak i zaawansowanych narciarzy. Podczas zimowych dni warto rów- Ponadto czas można spędzić odwiedzając takie miejsca jak: jobrazy, liczne atrakcje, zabytki, spokój, przestrzeń oraz świeże gór- nież skorzystać z bogatej oferty kuligów. Muzeum Młynarstwa i Wsi z ekspozycją maszyn i urządzeń do skie powietrze korzystnie wpływają na wypoczynek oraz dostarczają Walorem regionu jest jego historia oraz dziedzictwo kulturowe, mielenia zboża oraz z zabytkami związanymi z wsią i rolnictwem, niezapomnianych wrażeń. Przy sprzyjających warunkach atmosfe- które znajduje odzwierciedlenie w zachowanych obiektach archi- przedstawiające faunę i fl orę Muzeum Przyrodnicze Bieszczadz- rycznych warto wybrać się na okoliczne szlaki spacerowe, ekomu- tektury sakralnej oraz innych zabytkach. Historycznie tereny te za- kiego Parku Narodowego z Ośrodkiem Naukowo-Dydaktycznym, zea: Hołe i Hoszów-Jałowe „Tropiciele zaginionych śladów” czy na mieszkiwane były przez ludność nie tylko polską, ale także ukraińską, a także Muzeum Rozmaitości Bieszczadzkich w Brzegach Dolnych, ścieżkę historyczno-przyrodniczą Żukowem do Krainy Lipeckiej. grecką, żydowską i niemiecką. Miejscem skupiającym wspomnie- liczące ponad 1000 eksponatów, w tym militaria, ikony oraz trofea W przepięknych zakątkach naszej gminy nie brakuje również nia, dokumenty, eksponaty z tamtych czasów jest znajdująca się łowieckie. wielu kilometrów tras przeznaczonych do uprawiania Nordic Wal- w Ustrzykach Dolnych Izba Regionalna. W gminie odbywają się liczne wydarzenia kulturalne, artystyczne king i kolarstwa górskiego. Dla rowerzystów przygotowane są także Dowodem na funkcjonowanie wielu kultur i religii są m.in. roz- i sportowe m.in. Karpacki Jarmark Turystyczny, Dni Ustrzyk Dolnych, dodatkowe atrakcje, w tym Szlak Naftowy, Bike Park Laworta na siane po okolicznych miejscowościach drewniane cerkwie grec- Święto Chleba, Koncert KSU, Bieszczadzki Bieg Lotników, a także zboczach najwyższego ustrzyckiego szczytu oraz Pumptrack w Par- kokatolickie oraz pozostałości po przycerkiewnych cmentarzach. lokalne święta sołeckie. ku Pod Dębami. Ponadto przez naszą gminę przebiega 150-kilome- Ciekawostką jest fakt, że oprócz Cerkwi pw. Zaśnięcia Matki Bożej Niewątpliwym atutem gminy jest odpowiednio przygotowana trowy konny „Bieszczadzki trakt”, który drogami leśnymi prowadzi w Ustrzykach Dolnych oraz nieużytkowanej świątyni w Liskowatem, baza noclegowa, gastronomiczna oraz pobliskie przejście graniczne z Olszanicy, przez Ustrzyki Dolne aż do Czarnej. wszystkie pełnią funkcję kościołów rzymskokatolickich. Natomiast z Ukrainą w miejscowości Krościenko. Ponadto warto wiedzieć, Ustrzyki Dolne jako zimowa stolica Podkarpacia przyciągają do pozostałości po niemieckich osadnikach prowadzi rowerowy że Gmina Ustrzyki Dolne obejmuje następujące miejscowości: amatorów białego szaleństwa. Urzekające krajobrazy motywują do Szlak Kolonizacji Józefi ńskiej, biegnący z Ustrzyk Dolnych przez Arłamów, Bandrów Narodowy, Brelików, Brzegi Dolne, Daszówka, aktywnego spędzania czasu i powodują, że trening staje się nie- Bandrów Narodowy, Stebnik, Krościenko oraz Brzegi Dolne. Ponad- Dźwiniacz Dolny, Grąziowa, Hoszowczyk, Hoszów, Jałowe, Jamna zapomniany. Odpowiednio przygotowana infrastruktura zapewnia to na terenie miasta znajduje się kirkut z zachowanymi macewami, Dolna, Jamna Górna, Jureczkowa, Krościenko, Kwaszenina, możliwość uprawiania: narciarstwa biegowego, zjazdowego oraz z którego roztacza się widok na budynek dawnej synagogi, będący Leszczowate, Liskowate, Łobozew Dolny, Łobozew Górny, Łodyna, jazdy na snowboardzie. Na terenie gminy oprócz wyciągów nar- obecnie Powiatową i Miejską Biblioteką Publiczną. Unikatowym za- Moczary, Nowosielce Kozickie, Równia, Ropienka, Sokole, Serednica, ciarskich, w tym jedynego w Bieszczadach oferującego przejazd bytkiem w stylu barokowym, pochodzącym z 1740 roku jest Sank- Stańkowa, Stebnik, Teleśnica Oszwarowa, Teleśnica Sanna, kolejką krzesełkową, znajdują się jedne z najciekawszych polskich tuarium Matki Bożej Bieszczadzkiej w Jasieniu z repliką ikony Matki Trójca, Trzcianiec, Ustjanowa Dolna, Ustjanowa Górna, Wojtkowa, tras biegowych. Przygotowano je zarówno dla początkujących, Bożej Rudeckiej. Wojtkówka, Wola Romanowa, Zadwórze, Zawadka. Piatek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S13 GMMINYINY MIIEJSKIEEJSKIE I MIIEJSKOEJSKO-WIIEJSKIEEJSKIE Biznes i miękkie projekty

I MIEJSCE – BOGUCHWAŁA 2015 roku oddano do użytku gminnych oraz chodników,

zdecydowała się na inwestowa- nym inwestorem jest zatrudnia- Łączna wartość inwestycji PRAS. MAT. nie w przedszkola czy budow- jący około 700 osób ZAPEL SA, w 2017 roku wyniesie 12,4 mln. nictwo, zanim zaczęły się mi- czyli Zakład Porcelany Elektro- Gmina aktywnie wykorzy- gracje ludności związane technicznej. Władze gminy chcą stuje środki w ramach Zinte- >OPINIA dla „Rz” z rozwojem Doliny Lotniczej. przyciągnąć kolejne, duże growanych Inwestycji Teryto- >Wiesław Dronka | burmistrz Boguchwały Sąsiednie, okołorzeszowskie przedsiębiorstwa, inwestując rialnych, to łącznie około 5,3 gminy podejmowały ryzyko w boguchwalską podstrefę mln zł na same drogi i chodni- Skupiamy wysiłki na zrównoważonym two. Do tego budujemy przedszkola ostrożniej. Krakowskiej Specjalnej Strefy ki. – Projekt obejmie również rozwoju, wykorzystując lokalne i żłobki, mamy już przedszkole w każdej To gotowa infrastruktura Ekonomicznej. przebudowę budynku dworca przewagi konkurencyjne. Korzystamy miejscowości! To sprawia, że np. dwa lata przyciąga mieszkańców. – Lud- Dlatego samorząd dba rów- kolejowego o wartości 3,3 mln bowiem z szybkiego rozwoju Rzeszowa temu liczba ludności wzrosła nam o 8

ności gminy wzrosła z 18 tys. nież o bardziej tradycyjną in- zł oraz rozbudowę bogu- PRAS. MAT. i jego stref przemysłowych, sami proc. Jeżeli chodzi o migracje, to mamy osób w 2008 roku do 20 tys. frastrukturę. W gminie bo- chwalskiego dworca autobu- odczuwając trend migracji na przedmie- najlepszy rezultat ze wszystkich osób w roku 2016. W listopa- wiem brakuje większego sowego za 2,6 mln zł, gdzie ścia i gminy okołoaglomeracyjne. Zatem podrzeszowskich gmin. Stawiamy na dzie 2014 roku rozpoczęła się przemysłu, ale dzięki bliskości oprócz zagospodarowania te- inwestujemy w budownictwo mieszkanio- przyciąganie ludzi poprzez inwestycje jedna z największych inwesty- Rzeszowa potencjał istnieje. – renu i zakupu wyposażenia we, tak socjalne, jak komunalne, a nawet w jakość życia, w tym bezpieczeństwo cji w historii Boguchwały. Na Najważniejsze inwestycje re- utworzona zostanie strefa oferując pożyczki stanowiące 20 proc. socjalne. Mamy dobre drogi, więc 16,5 ha TBS rozpoczęło budo- alizowane w 2016 roku to parkingowa w systemach Bike wartości nieruchomości. Wybudowaliśmy możemy pozwolić sobie na rywalizację wę nowego osiedla mieszka- kontynuowany program bu- & Ride i Park & Ride – uzupeł- już trzy bloki mieszkalne i będziemy o mieszkańców mniej twardymi niowego. Z końcem grudnia dowy i modernizacji dróg nia Kalandyk. ©℗ —raf kontynuować inwestycje w mieszkalnic- inwestycjami. ©℗ Dobre położenie to nie wszystko

właściwie samorząd nie ma inwestuje również w efektyw- mu Rozwoju Gminnej i Powia- żadnych problemów społecz- ność energetyczną. – W ze- towej Infrastruktury Drogowej nych. Może sobie nawet po- szłym roku ruszyło kilka pro- na lata 2016–2019. Całkowita zwolić na dofinansowanie re- jektów termomodernizacyj- wartość inwestycji wyniosła habilitacji dla mieszkańców. nych, np. Szkoły Podstawowej prawie 2 mln zł, z czego dota- W Mszczonowie, wraz z cen- w Piekarach. W tym roku, cja celowa z budżetu państwa trum rehabilitacyjnym, po- dzięki finansowaniu z Regio- to około 1 mln zł. Ogólnie rzecz wstanie basen o głębokości 40 nalnego Programu Operacyj- ujmując, strategia rozwoju m, jedyny tego rodzaju w Eu- nego Województwa Mazo- gospodarczego gminy polega ropie Środkowo-Wschodniej. wieckiego, podpisaliśmy na przyciąganiu mieszkańców To kolejna przewaga konku- umowy na ponad 4 mln zł, wysoką jakością usług komu- rencyjna Mszczonowa, zgodna z czego 2,8 mln zł to kwota nalnych, stąd duże nakłady na z najnowszymi trendami łą- dofinansowania z UE. Pozwoli edukację, także przedszkolną, czenia usług turystycznych, to na objęcie termomoderni- oraz opiekę zdrowotną. Szan- np. dla nurków, z ofertą sekto- zacją między innymi budynku są jeszcze nie do końca rozpo- ra zdrowia, także w ramach gminnego z filią Gminnego znaną dla Mszczonowa może centrum rehabilitacyjnego. Centrum Informacji w Osu- być budowa Centralnego Mszczonów słynie bowiem chowie. Zakończenie wszyst- Portu Komunikacyjnego. Naj-

A. MATYSIAK z wody o właściwościach lecz- kich prac przewidziane jest do większy park wodny w tej ≥Miasto ma miejsca w przedszkolach dla wszystkich małych mieszkańców niczych i ma źródła termalne. maja 2018 roku – dodaje Pię- części Europy, w połączeniu Mimo wysokich nakładów in- cek. z usługami rehabilitacyjnymi, westycyjnych gmina trzyma W tym roku czołową inwe- pozwoli przynieść jeszcze II MIEJSCE – MSZCZONÓW gminę, a sektor usług rozryw- – W 2016 roku ruszyła roz- finanse w ryzach, przy docho- stycją samorządu w infra- większą wartość dodaną, Dumą Mszczonowa, a zarazem kowo-wypoczynkowych zaro- budowa szkoły związana dach około 70 mln zł, zadłuże- strukturę była modernizacja dzięki bliskości Portu Solidar- specjalnością gospodarczą bi na tym krocie. Gmina ma z rozbudową ostatniego nie wynosi około 12 mln zł. ul. Warszawskiej, z dofinanso- ność. ©℗ ma być powstający Park zarezerwowane środki na przedszkola. Inwestycja zosta- Położona przy trasie S8 gmina waniem otrzymanym z Progra- —raf of Poland, największy park uzbrojenie terenów pod usłu- ła zakończona w tym roku. wodny w Europie Środkowo- gi, które powstaną wokół W wyniku realizacji inwestycji -Wschodniej. kompleksu. powstało 100 miejsc przed- >OPINIA dla „rz” Samorządowcy deklarują, szkolnych. Całkowita wartość >Józef Grzegorz Kurek | burmistrz Mszczonowa że gmina korzysta z ogólno- prac to ponad 2 mln zł. Dzięki W obiekcie zaplanowano 30 polskiego trendu migracji realizacji inwestycji wszystkie Myślę, że wysoką pozycję w rankingu oczekiwania. Dbamy o ład przestrzenny, zjeżdżalni o łącznej długości ludności na przedmieścia dzieci zostały przyjęte do zawdzięczamy konsekwentnie realizowa- nie pozwalamy budować i przekształcać 3,2 km, łaźnie termalne, base- i do gmin w sąsiedztwie aglo- przedszkola – mówi Jarosław nej strategii rozwoju gospodarczego, nieruchomości tam, gdzie nie jesteśmy ny mineralne, kompleks spa meracji. W Mszczonowie Pięcek z Gminnego Centrum w czym pomaga stabilny skład rady w stanie doprowadzić mediów. Zabezpie-

oraz ponad dziesięć różnego stale rośnie liczba mieszkań- Informacji w Mszczonowie. PRAS. MAT. gminy i administracji. Nie marnujemy czyliśmy potrzeby mieszkańców, jeżeli rodzaju saun. Inwestycja warta ców, dlatego inwestują Przedszkole powstało dzięki pieniędzy, nie podejmujemy się utopijnych chodzi o dostęp do przedszkoli, w ponad 150 mln euro ma stworzyć w podstawową infrastrukturę adaptacji II piętra budynku projektów, na które nie mamy środków. Nie 100 proc., przyjmujemy nawet dzieci około 600 miejsc pracy. Wła- społeczną, w tym w szkoły Szkoły Podstawowej przy ul. opracowujemy dokumentacji technicznej, z sąsiednich gmin. Mamy punkt żłobkowy dze gminy deklarują, że obiekt i przedszkola. Mszczonów, co Warszawskiej 27. Dodatkowo studiów wykonalności, specyfikacji czy w prywatnym przedszkolu i kilka innych zostanie otwarty na przełomie należy do rzadkości w Polsce w jednym z prywatnych analiz, jeżeli uznajemy przedsięwzięcie za przedszkoli. Dobrze współpracujemy 2018 i 2019 roku. Dzięki bli- w tej kategorii samorządów, przedszkoli działa punkt żłob- zbyt drogie i nieefektywne, dzięki czemu z marszałkiem czy starostą, podobnie skości aglomeracji warszaw- ma miejsca w przedszkolach kowy. utrzymujemy stosunkowo niskie z wojewodą i rządem. Nie patrzę na skiej i dobremu skomunikowa- dla wszystkich podopiecz- Józef Grzegorz Kurek, bur- zadłużenie. Mamy dobry kontakt politykę, interesuje mnie gospodarka niu z resztą kraju ma rozsławić nych. mistrz Mszczonowa, mówi, że z mieszkańcami i wiemy, jakie są ich i rozwój. ©℗ Piatek S14 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ GMMINYINY MIIEJSKIEEJSKIE I MIIEJSKOEJSKO-WIIEJSKIEEJSKIE Aktywni mieszkańcy to skarb

III MIEJSCE – LEGIONOWO OPINIA dla „Rz” Miasto jest otwarte Komunika- na partycypację mieszkańców, cyjne >Roman Smogorzewski stąd duże nakłady na projekty w Legionowie burmistrz Legionowa osiedlowe inicjowane Potencjałem Legionowa są ludzie. To właśnie z budżetu obywatelskiego. mieszkańcy, którzy coraz chętniej angażują się i utożsamiają z miastem, są jego siłą napędową.

MAT. PRAS. MAT. To dzięki wyjątkowym ludziom mieszkającym W 2016 roku największą ukoń- w Legionowie miasto się rozwija. Na niewielkiej czoną inwestycją w Legionowie powierzchni mieszka nas ponad 50 tysięcy było Centrum Komunikacyjne, i podstawą działania naszego samorządu jest o multimodalnym charakterze. poprawianie jakości i komfortu ich życia. Zaangażo- To połączenie dworca kolejo- wanie mieszkańców w sprawy ich małej ojczyzny wego, multimedialnej bibliote- widać w inicjatywach lokalnych – małych projektach ki, powierzchni usługowej oraz inwestycyjnych, które od początku do końca

pomieszczeń biurowych, PRAS. MAT. powstają przy zaangażowaniu grupy inicjatywnej w których odbywają się m.in. – osób, które z tych inwestycji będą każdego dnia konferencje. Na nowy dworzec korzystać. Dzięki środkom przeznaczonym na czekano niemal 60 lat. stycję w postaci budynku so- teresowanie tym pierwszym plenerowych, a także stale inicjatywy lokalne powstały siłownie plenerowe, Będąca wizytówką miasta cjalnego, odebraliśmy liczne przewyższa możliwości obiek- wymieniamy kotły węglowe na place zabaw i tereny rekreacyjne. Jestem dumny inwestycja była dofinansowana place zabaw i siłownie plenero- tu, więc budowa na Piaskach ekologiczne źródła ciepła – z Legionowa i mieszkańców, którzy chętnie włączają w 85 proc. z funduszy szwajcar- we zainspirowane lokalnymi stała się koniecznością. To dodaje Mytkowska. się w życie swojego miasta. Najlepszym dowodem skich w ramach Szwajcarsko- inicjatywami, wymienialiśmy największa inwestycja miejska Inwestycje są zgodne ze na to zaangażowanie było tegoroczne referendum, -Polskiego Programu Współ- kotły węglowe na ekologiczne zaplanowana na lata 2017– strategią marki miasta Legio- w którym frekwencja była porównywalna z wyborami pracy. W jej ramach powstały źródła ciepła, ważna była rów- 2018. Basen będzie miał sie- nowa. Ośrodek chce prezento- ogólnokrajowymi i którego wynik pokazuje, że także w Centrum dwa wielopo- nież inwestycja w kogenerację dem torów, leżanki z masażem, wać się jako otwarty na oby- walcząc wspólnie o nasze miasto, zapominamy ziomowe parkingi na ponad w Przedsiębiorstwie Energety- masaż ścienny, odrębny bro- watelską partycypację miesz- o wszelkich podziałach. To prawdziwa przyjemność 1000 samochodów. Z obiektów ki Cieplnej Legionowo – mówi dzik dla dzieci. Na zewnątrz kańców, stąd duża część pracować dla tak wyjątkowych ludzi. ©℗ korzystają mieszkańcy całego Tamara Mytkowska, kierownik będzie zamontowana zjeżdżal- nakładów na projekty osiedlo- powiatu legionowskiego. Me- Referatu Komunikacji Społecz- nia. Inwestycja będzie koszto- we inicjowane z budżetu diatece towarzyszy z kolei sala nej Urzędu Miasta Legionowo. wała miasto około 18 mln zł. obywatelskiego. Podobnie jest wia. Niemniej miasto dba dwóch skrzyżowań, pierwsze- widowiskowa. Inwestycja W tym roku rozpoczęła się – Poza tym budujemy par- z budową ścieżek rowero- także o twardą infrastrukturę, go położonego u zbiegu alei w wartości 50 mln zł została budowa basenu przy zespole kingi Park and Ride przy ul. wych, ten sam dokument wedle pierwotnych propozycji Róż z aleją Legionów i drugie- zakończona z dwuletnim opóź- szkół na osiedlu Piaski. Pływal- Szwajcarskiej, stacje rowero- mówi, że miasto ma słynąć budżetowych Legionowo go leżącego na styku aż czte- nieniem. Wzrost kosztów wyni- nia ma być gotowa we wrześniu we, budynek wielorodzinny na dobrej infrastruktury prze- w tym roku miało wydać rech innych ulic, alei 3 Maja, kał głównie z prawie dwulet- następnego roku, w dzień będą osiedlu Piaski z przedszkolem, znaczonej do aktywnego wy- z miejskiego budżetu przeszło Mikołaja Kopernika, Frydery- niego opóźnienia na budowie z niej korzystali uczniowie, klubem osiedlowym i przy- poczynku, wysokiej jakości 7,3 mln zł na budowę i moder- ka Chopina i Henryka Siemi- i konieczności wyboru nowego a popołudniami pozostali chodnią na parterze, planuje- życia. Sztandarowym projek- nizację 16 legionowskich ulic. radzkiego z tegorocznego bu- wykonawcy. – W ubiegłym roku mieszkańcy. To drugi nowocze- my oddanie do użytku kolej- tem związanym z tą koncepcją Do większych inwestycji dro- dżetu wydanych zostanie bli- zakończyliśmy również inwe- sny basen w Legionowie. Zain- nych miejsc do zabaw i siłowni była budowa tzw. parku zdro- gowych należy przebudowa sko 1,12 mln zł. ©℗ —raf

REKLAMA 823923 Wszystkie kanały komunikacji – zero problemów Niedomagający system przyjmowania i przetwarzania zgłoszeń o awariach, a także brak jasnych procedur komunikacji na wypadek sytuacji kryzysowych, takich jak katastrofy naturalne, może rodzić poważne problemy. Dlatego władze lokalne coraz chętniej inwestują w nowoczesne produkty usprawniające przebieg komunikacji ze służbami i mieszkańcami.

Blue Alert, od sopockiej spółki Blue Me- Informacje o nieprzewidzianych zdarze- dia, jest zaawansowanym narzędziem do niach, np. o nieprzejezdnych drogach skutecznej komunikacji na temat zaistnia- z powodu obfi tych opadów śniegu, mogą łych incydentów, zdarzeń lub planowanych zgłaszać sami mieszkańcy za pomocą działań, z wykorzystaniem m.in. SMS-ów, SMS-ów lub specjalnych formularzy on- wiadomości e-mail czy informacji na stro- line. Dzięki temu władze mogą szybciej nie internetowej. Blue Alert tym różni się informować o incydentach odpowiednie od Regionalnego Systemu Ostrzegania, służby. że nie służy jedynie do wysyłania maso- wych ostrzeżeń, ale przede wszystkim Co istotne, aby mieszkańcy mogli do precyzyjnego i skutecznego powiada- czerpać korzyści z Blue Alert nie muszą miania urzędników, przedstawicieli służb, mieć zainstalowanej żadnej aplikacji, ani mediów i samych mieszkańców. Blue Alert nawet nie muszą mieć dostępu do inter- wymaga bowiem w sytuacjach krytycz- netu, wystarczy być w zasięgu telefonii nych potwierdzenia otrzymania alertu. komórkowej. Blue Alert jest też jedynym Dzięki temu dyspozytor wysyłający ostrze- systemem szybkiego ostrzegania, któ- żenie ma świadomość, jaki odsetek adre- ry potrafi przyjmować użytkowników satów – a także kto konkretnie – zareago- „ad hoc”. Co to znaczy? – Wyobraźmy wał na alert. sobie, że ma nadejść fala powodziowa do jakiegoś miasta. Dyspozytor za pomocą – Załóżmy, że w ciągu kilku godzin naszego systemu wysyła alert do mediów mają nadejść silne wiatry, które mogą wy- z wiadomością, aby osoby chcące otrzy- rządzić sporo zniszczeń nad określonym mywać aktualne informacje o zagrożeniu FOT. MATERIAŁY PRASOWE MATERIAŁY FOT. powiatem. Za pomocą Blue Alert, dyspo- wysłały SMS pod podany numer. Dzięki zytor jest w stanie automatycznie powia- temu mogą natychmiast otrzymywać pilne domić przedstawicieli konkretnych gmin w danym momencie powiadomienia, bez i miejscowości o zbliżającym się zagroże- kańcami – wyjaśnia Marcin Burda, odpo- obywateli i jednostek, do których chcą do- konieczności bycia wcześniej zapisanym niu. W tym samym czasie może też wysłać wiedzialny za rozwój Blue Alert. trzeć z komunikatem. Wszystko po to, by do określonej bazy numerów – wylicza alert do mieszkańców, lokalnych mediów w sytuacjach awaryjnych, jeden dyżurny Marcin Burda. Kluczowa zaleta Blue Alert polega na i innych zainteresowanych instytucji (np. mógł w minutę powiadomić wszystkie służ- przedsiębiorstw znajdujących się na za- tym, że system pomaga ułożyć – w jednost- Blue Alert obsługuje wszystkie kana- by, mieszkańców czy media o zaistniałych grożonym obszarze). Jeśli sytuacja jest kach administracji centralnej, wojewódzkiej ły komunikacji – SMS, telefon, formularz zdarzeniach. Jeden dyspozytor w ciągu za- naprawdę dramatyczna system wymaga i powiatowej, jak i na poziomie samorzą- zgłoszeniowy, informacyjną stronę inter- ledwie kilku minut jest też w stanie zwołać od adresatów potwierdzenia otrzymania dów miejskich i gminnych – jasne proce- netową. Platforma oferuje cztery schema- sztab kryzysowy, bez potrzeby wydzwania- wiadomości – np. poprzez wysłanie smsa dury komunikacyjne w sytuacjach alarmo- ty komunikacji: informacyjny, alarmowy, nia po kolei do zainteresowanych osób. zwrotnego lub odsłuchania do końca wia- wych. Podmioty korzystające z platformy planowany i zgłoszeniowy, które można domości głosowej. Nawet jeśli alert jest najpierw ustalają temat – może to być Po- dostosowywać do potrzeb danego samo- wysyłany w piątkowy wieczór, to wymóg wódź, Silny wiatr, Akcja Zima, Smog, Pro- Sprawne przyjmowanie zgłoszeń rządu. Prostota i wygoda używania platfor- przymusowej odpowiedzi zwiększa szan- blemy komunikacyjne, itp. Następnie dla my sprawia, że można ją łatwo i szybko sę na szybkie skoordynowanie działań każdego tematu ustawiają odpowiednią Blue Alert nie tylko informuje czy ostrze- zaimplementować w dowolnym urzędzie pomiędzy wszystkimi służbami i miesz- procedurę komunikacji oraz defi niują grupę ga, ale również przyjmuje zgłoszenia. miasta czy gminy. ∑ Piatek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S15 GMMINYINY WIIEJSKIEEJSKIE

wielomilionowego projektu, growanych Inwestycji Teryto- dzięki któremu wszystkie rialnych Kieleckiego Obszaru placówki oświatowe oraz dwie Funkcjonalnego „Wdrożenie Ambitna droga ku ekologii strażnice otrzymały ponad 3 systemu efektywności energe- mln zł dofinansowania z RPO tycznej oświetlenia ulicznego WŚ 2007–2013. na terenie gminy Strawczyn” I MIEJSCE – STRAWCZYN wiącą regionalną pomoc inwe- -sportowej gminy. Budowa Władze gminy kładą szcze- W 2016 r. gmina pioniersko polegający na wprowadzeniu Atrakcyjna i dynamicznie stycyjną. Samorząd odnosi nowoczesnego Centrum Spor- gólny nacisk na wykorzysty- zrealizowała inwestycję pole- nowoczesnych systemów opar- rozwijająca się gmina liczne sukcesy w pozyskiwaniu towo-Rekreacyjnego w Straw- wanie energii ze źródeł odna- gającą na budowie kilkudzie- tych na źródłach ledowych. w województwie środków pozabudżetowych. czynku ze stadionem lekko- wialnych. W modyfikowanym sięciu instalacji fotowoltaicz- Na terenie gminy powstało świętokrzyskim, licząca Według raportu podsumowu- atletycznym, krytą pływalnią, obecnie MPZP gminy planuje nych dla gospodarstw domo- 16 nowych odcinków dróg 10,8 tys. mieszkańców. Kusi jącego wdrażanie PROW na polem do minigolfa, skatepar- się tereny pod farmy fotowol- wych i jednej instalacji na gminnych o łącznej długości walorami przyrodniczymi, lata 2007–2013 gmina zajmuje kiem, kortem tenisowym taiczne. Do tej pory większa krytej pływalni Olimpic 7,5 km za kwotę 2,992 mln zł. bogatą ofertą kulturalną, I miejsce w województwie sprawia, że w gminie istnieje część obiektów użyteczności w Strawczynku. Środki pozy- Ponad 63 proc. kosztów inwe- rekreacyjną i sportową. świętokrzyskim pod wzglę- możliwość organizowania im- publicznej przeszła gruntow- skaliśmy z PROW 2007-2013. stycji zostało pokrytych z po- dem wykorzystania środków prez i przedsięwzięć na miarę ną termomodernizację. Syste- Gmina na różne sposoby zyskanych przez władze gminy z tego programu. oczekiwań mieszkańców całe- my solarne, pompy ciepła walczy o ograniczanie tzw. ni- środków unijnych w ramach Czyste powietrze, wysoki sto- Jednym z sukcesów jest go województwa świętokrzy- i ekologiczne kotły stały się skiej emisji. Obecnie realizowa- Programu Rozwoju Obszarów pień zalesienia, dogodne poło- rozwój oferty rekreacyjno- skiego. nieodłącznym elementem ny jest projekt w ramach Zinte- Wiejskich 2014–2020. ©℗ —rb żenie w Kieleckim Obszarze Funkcjonalnym sprawiają, że Strawczyn coraz chętniej od- >OPINIA dla „Rz” wiedzają turyści ceniący sobie odpoczynek na łonie natury >Tadeusz Tkaczyk | wójt gminy Strawczyn i coraz częściej osiedlają się tu W 2016 roku rozpoczęliśmy budowę nowoczesne- nowi mieszkańcy. Z roku na go budynku w technologii energooszczędnej rok ich przybywa. Samorząd – pasywnej - na potrzeby wielooddziałowego prowadzi zrównoważoną poli- przedszkola (120 dzieci) i żłobka (16 dzieci). Dziś

tykę rozwoju gminy. Dzięki PRAS. MAT. w budynku certyfikowanym przez Polski Instytut realizacji założonych celów Budownictwa Pasywnego i Energii Odnawialnej i programów możliwe jest prowadzona jest opieka przedszkolna i żłobkowa osiągnięcie bardzo dobrych dla najmłodszych mieszkańców naszej gminy. wyników w wielu dziedzinach. Przed nami dalsze wyzwania związane z porządkowa- Atrakcyjne tereny inwesty- niem gospodarki wodno-ściekowej, w tym m.in. cyjne oraz progospodarcza budowa nowoczesnej oczyszczalni w Korczynie wraz z polityka sprawiają, że Straw- budową kanalizacji, poprawa dostępności komunika- czyn jest przyjazny dla przed- cyjnej na terenie gminy, budowa hali widowiskowo- siębiorców i inwestorów. -sportowej ze strzelnicą przy Centrum Sportowo-Re- W 2015 r. przyjęto uchwałę kreacyjnym w Strawczynku, ciekawa ścieżka określającą warunki udziela-

ku od nieruchomości stano- PRAS. MAT. w Strawczynie (przewiduje się montaż 229 instalacji OZE). ©℗

REKLAMA 823924 Polskie samorządy stawiają na szybkie płatności online W 2017 roku perspektywa stania w kolejce, by dokonać opłat w kasie lub złożyć wniosek czy oświadczenie w urzędzie, wydaje się już wielu Polakom nieprawdopodobna. Coraz więcej samorządów to rozumie i wdraża szybkie płatności online.

Z raportu Blue Media „E-administracja oszczędności i jednocześnie wpływa na oczami Polaków” wynika, że prawie po- poprawę jakości życia mieszkańców. łowa Polaków (46 proc.) najchętniej zała- twiałaby sprawy urzędowe, takie jak reje- Dlaczego warto wprowadzić płatności stracja samochodu czy opłacenie podatku internetowe w samorządzie? za nieruchomość, przez internet. Jest ich niemal tyle samo, co zwolenników wizyt Dzięki Systemowi Płatności Online w urzędzie – 49 proc. Tymczasem aż czte- BM samorządy lokalne mogą sprawniej rech na pięciu interesantów, by skorzystać ściągać należne opłaty i podatki – takie z usług administracji publicznej, musi udać jak podatki od nieruchomości, opłaty za się do urzędu osobiście. Różnica pokazuje, wywóz nieczystości czy opłaty koncesyj- jak bardzo Polacy chcą korzystać z usług ne. Współpraca samorządów z operato- e-administracji, i w jakim stopniu urzędy rem systemu płatności online ma więcej i instytucje nie są na to przygotowane. zalet. Do załatwiania spraw bez wychodzenia 1) Uzupełnia proces płatności – miesz- z domu przyzwyczaiły nas zakupy online kańcy mają możliwość wyboru spośród czy możliwość płacenia rachunków przez różnych form płatności, zarówno trady- internet. Nic dziwnego, że podobnych cyjnych, jak i internetowych. rozwiązań – wygodnych i pomagających oszczędzać czas – domagamy się w in- 2) Przyspiesza transfer środków do gminy nych sferach życia. Technologie spraw- czy dzielnicy - środki wpłacane przez dzone w branży e-handlu czy przez maso- GEBER86 FOT. mieszkańców mogą być wypłacane na wych wystawców faktur, z powodzeniem konto samorządu automatycznie, na- są wdrażane przez kolejne polskie urzędy wet w ciągu kilkunastu minut. czy instytucje publiczne. Wszystkie wymienione miasta korzy- automatyczny przelew bankowy, płatność 3) Korzystny model biznesowy – koszt Urząd Miejski w Gdańsku umożliwia stają z systemu Płatności Online BM od mobilną BLIK lub kartę płatniczą, a środki obsługi płatności jest po stronie płacą- mieszkańcom internetowe umówienie sopockiej fi rmy Blue Media, specjalizują- automatycznie przekazywane są na konto cych, samorząd nie ponosi dodatko- wizyty w urzędzie i automatyczne uisz- cej się w technologicznych rozwiązaniach instytucji. wych kosztów obsługi systemu. w zakresie fi nansów, ubezpieczeń i trans- czenie opłaty online za czynność, którą akcji elektronicznych. Firma posiada sta- – Płatności to element obsługi admi- 4) Brak rozbieżności pomiędzy kwotą chcą załatwić. W ten sposób czas wizyty tus krajowej instytucji płatniczej i jest nistracji publicznej, który mógłby w zde- oczekiwaną a kwotą wpłaconą – miesz- mieszkańca w urzędzie zostaje skrócony nadzorowana przez Komisję Nadzoru cydowanej większości odbywać się kańcy dokonują płatności na kwotę do niezbędnego minimum, bez przecho- Finansowego (KNF). bezgotówkowo i z pominięciem okienka wskazaną przez urząd i nie mają możli- dzenia „od okienka do okienka”. Podobnie kasowego – mówi Krzysztof Ambroziak wości jej edycji, a tym samym popełnie- jest też m.in. w Sopocie, Słupsku, Płocku Blue Media udostępnia placówkom z Blue Media. – Dzięki automatycznym nia błędów. czy Tarnobrzegu, gdzie mieszkańcy płacą administracji samorządowej gotową plat- płatnościom zyskują mieszkańcy, którzy przez internet np. za zarejestrowanie po- formę, poprzez którą mieszkańcy mogą otrzymują możliwość regulowania swoich 5) Pełna identyfi kacja wpłacającego jazdu, wydanie prawa jazdy, sporządzenie dokonywać opłat administracyjnych i skar- zobowiązań fi nansowych względem sa- – środki są przekazywane na rachu- aktu małżeństwa, wydanie zaświadczenia bowych za czynności załatwiane w urzę- morządu w wygodny i bezpieczny sposób nek docelowy z czytelnym, dostosowa- o zameldowaniu czy sprawy budowlane. dzie. System sam wskazuje mieszkańcom oraz urzędy, które mogą sprawniej ściągać nym do wymagań samorządu tytułem Procedura przebiega w sposób dobrze kwotę opłaty za sprawę, którą chcą zała- należne opłaty i podatki. Inwestycja w no- oraz danymi płatnika w polu „Nadawca znany z zakupów internetowych. twić. Użytkownik wybiera formę płatności: watorskie rozwiązania przynosi im realne przelewu”. Piątek S16 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ GMMINYINY WIIEJSKIEEJSKIE Szybki rozwój na wielu płaszczyznach

II MIEJSCE – ZIELONKI wenci gimnazjów. Na terenie tys. domów na terenie gminy Gmina Zielonki buduje szkoły gminy działają dwa przed- jest ogrzewanych gazem, ale ok. i baseny, kanalizację i drogi, szkola samorządowe i 11 nie- 1000 gospodarstw ma stare walczy ze smogiem. publicznych. piece węglowe, które wymagają W szybkim tempie przybywa W zeszłym roku wśród gmin- wymiany. Obecnie gmina ma mieszkańców, podobnie nych inwestycji dominowały zabezpieczone 6 mln zł na ten jak i miejsc pracy. drogowe, m.in. wykonano cel, co wystarczy na wymianę przebudowę dwóch ulic w Zie- 450 pieców. Ten proces już już lonkach z udziałem funduszy trwa. W 2016 r. na terenie gminy Niewątpliwym atutem gminy zewnętrznych, wartą prawie 1,3 zrealizowano projekt „Powie- jest jej położenie. Z krakow- mln. Gmina współfinansuje 16 trze na wagę złota” – pilotażowo skiego Rynku Głównego do aglomeracyjnych linii autobu- wdrożono monitoring jakości granic Zielonek jest w linii sowych MPK, by zapewnić powietrza za pomocą 12 czujni- prostej 5 kilometrów. Gmina mieszkańcom dobrą komuni- ków, następnie gmina dokupiła w większości leży w strefie kację z Krakowem, każdego kolejne czujniki od firmy Airly chronionego krajobrazu, m.in. roku wydaje na to ponad 2,2 (którą stworzyli studenci AGH w otulinie Ojcowskiego Parku mln zł. W 2017 r. gmina podpi- zaangażowani w ten projekt). Narodowego i Parku Krajobra- sała z Krakowem i powiatem W efekcie gmina Zielonki jako zowego Dolinki Krakowskie. krakowskim umowę o wspólnej pierwsza w Polsce uruchomiła Malownicze krajobrazy zachę- realizacji ważnej inwestycji sieć monitoringu jakości powie- cają do rekreacji, stolica Mało- drogowej o wartości 18,3 mln zł, trza – od ubiegłego sezonu polski najkorzystniej widoko- będzie to rozbudowa układu grzewczym w 19 miejscowo- wo prezentuje się właśnie drogowego na wlocie do Krako- ściach gminy 42 czujniki moni- z gminy Zielonki. wa od północy. Powstanie tam torują stężenie pyłów, a miesz- W pięciu szkołach uczy się m.in. wiadukt nad torami kole- kańcy mogą sprawdzać poziom 2200 osób, właśnie trwa roz- jowymi, dwa ronda, chodniki zanieczyszczeń online na map. budowa dwóch placówek – i ścieżki rowerowe. Inwestycja, airly.eu i zielonki.pl. Kolejne

w Zielonkach i Bibicach. Nowe która ma znacznie poprawić gminy w Polsce poszły tym PRAS. MAT. segmenty mają być gotowe wjazd do stolicy Małopolski od śladem (Zielonki są w tym roku ≥Świetne położenie i bardzo dobra infrastruktura przyciąga do Zielonek nowych mieszkańców w 2018 r., przy obu szkołach północy, powinna być gotowa także laureatem nagrody „Inno- powstaną przyszkolne baseny, w 2019 r. Gmina Zielonki jest wacyjny samorząd” – więcej na by dzieci już od najmłodszych liderem tego projektu. str. 23). >OPINIA dla „Rz” lat mogły uczyć się pływać. Jeśli chodzi o liczbę firm na Również od ubiegłego sezo- >Bogusław Król | wójt gminy Zielonki W przyszłym roku ma ruszyć tysiąc mieszkańców, to gmina nu grzewczego, jako pierwsza też budowa nowego budynku Zielonki jest na trzecim miej- gmina wokół Krakowa, Zielon- Rozwijamy się równocześnie na wielu Inwestujemy w place zabaw, tereny oświatowego w Przybysławi- scu w Małopolsce, po Zakopa- ki kontrolują, czym mieszkań- płaszczyznach. Jednocześnie inwestuje- rekreacyjne, boiska, siłownie zewnętrz- cach: szkoły z basenem nem i Krakowie. Jest tu ponad cy palą w piecach, i badają my w infrastrukturę komunalną, ne, szlaki rowerowe. Ważne jest i przedszkola, który zastąpi 2200 podmiotów gospodar- próbki popiołów. Rusza ter- sieciową (kanalizację, wodociągi), bezpieczeństwo, nie tylko najmłodszych,

niefunkcjonalny budynek czych, w większości to przed- momodernizacja sześciu bu- PRAS. MAT. oświatową, rekreacyjną, turystyczną dlatego budujemy nowe drogi i chodniki. w Korzkwi. Inwestycje zwięk- siębiorstwa usługowe. Miesz- dynków użyteczności publicz- i drogi. Dzięki temu gmina Zielonki od lat Nie bez znaczenia jest rozwinięta szą bazę oświatową o miejsca kańcy gminy pracują w Krako- nej. Teraz gmina Zielonki, jest chętnie wybierana na miejsce infrastruktura – gmina jest skanalizowa- dla kolejnych 900 uczniów. Co wie, ale i mieszkańcy Krakowa wraz z 26 samorządami Mało- zamieszkania – w ciągu ostatnich 20 lat na w 85 proc., a kolejna inwestycja ważne, uczniowie gminnych korzystają z prawie 8 tys. polski, zabiega o pozyskanie liczba mieszkańców wzrosła z 11 do 22 kanalizacyjna za blisko 25 mln właśnie szkół od lat osiągają najlepsze miejsc pracy na terenie gminy. dotacji unijnych na budowę tys., a każdego roku przybywa ok. 500 została rozpoczęta. Kilka lat temu w Małopolsce wyniki z egza- Smog to problem całej Mało- instalacji odnawialnych źródeł nowych mieszkańców. Gmina ma jedno wybudowaliśmy trzy duże zbiorniki na minów zewnętrznych, co też polski, więc i gmina Zielonki energii w domach mieszkań- z najwyższych dodatnich sald migracji wodę, przy takim tempie rozwoju było to potwierdzili tegoroczni absol- z nim walczy. Większość z 7,2 ców. ©℗ —rb w województwie małopolskim. niezbędne. ©℗ Dobrze wykorzystują swoje atuty

III MIEJSCE – DĘBNO Położona na granicy dwóch pozbawionych rwących po- Gmina ma charakter rolniczy, krain geograficznych: Przed- toków częściach kraju pew- ale zamierza silniej postawić górza Karpackiego i Kotliny nie trudno to zrozumieć, ale na turystykę. Sandomierskiej, gmina po- w Dębnie jedną z większych siada istotne walory tury- potrzeb inwestycyjnych jest styczne, zarówno o charakte- ochrona przeciwpowodzio- Położona 60 km na wschód rze kulturowym, jak i przy- wa. W zeszłym roku przepro- od Krakowa gmina wiejska rodniczym. Na terenie gminy wadzono regulację potoku Dębno w powiecie brzeskim Dębno znajdują się obszary Niedźwiedź, w celu ochrony szybko nadrabia zaległości objęte różnymi formami pobliskich terenów przed w budowie infrastruktury prawnej ochrony przyrody: zalaniem. W ramach projek- drogowej. Jesienią tego roku Bratucicki Obszar Krajobra- tu utrwalono i zabezpieczo- zaplanowano przebudowę zu Chronionego, Radłowsko- no koryto potoku na terenie sześciu odcinków dróg. -Wierzchosławicki Obszar Dębna i Woli Dębińskiej, na W lipcu odebrano odcinki Chronionego Krajobrazu, odcinkach o łącznej długości dróg między innymi w Łonio- Obszar Chronionego Krajo- około 1,9 kilometra. Projekt wej i Łysej Górze Zamieściu. brazu Wschodniego Pogórza powstał w ramach partner- Gmina dba o infrastruktu- Wiśnickiego. stwa gminy Dębno z Mało- rę publiczną, stawiając np. Dużą uwagę gmina po- polskim Zarządem Meliora- nowe wiaty przystankowe. To święca promocji walorów cji i Urządzeń Wodnych wyróżnia ten lokalny samo- turystycznych, np. obiektów w Krakowie. rząd, oddalony od aglomera- dawnej Spółdzielni Pracy Łączne koszty prowadzo- cji krakowskiej w dobie Przemysłu Ludowego i Arty- nych na terenie gminy Dębno podupadającego transportu stycznego Kamionka, starego inwestycji wyniosły prawie publicznego między mniej- zakładu ceramiki. Chcemy 2,5 miliona złotych. Uboga szymi miejscowościami nieopodal zrobić plac zabaw. w środki własne gmina musi

a stolicami powiatów. W gmi- PRAS. MAT. Promuje też Muzeum Zamek opierać się przy najwięk- nach wiejskich znaczącą rolę ≥Gmina promuje Muzeum Zamek w Dębnie, organizując tu m.in. turniej rycerski w Dębnie. W celu poszerze- szych projektach inwestycyj- zarówno tożsamościową, jak nia oferty rekreacyjnej nych na finansowaniu ze- i kulturotwórcza, odgrywa w ubiegłym roku w Biadoli- wnętrznym, co całkiem nie- Ochotnicza Straż Pożarna. >OPINIA dla „Rz” nach Szlacheckich zbudowa- źle samorządowcom Dębna Flagowymi inwestycjami no zadaszoną scenę plenero- wychodzi. W listopadzie Dębna w 2016 roku był re- >Wiesław Kozłowski | wójt Dębna wą. bieżącego roku wsparcie fi- monty remizy OSP w Jawor- Tylko w tym roku oddaliśmy około 15 km pod uwagę fakt, że nasz budżet to około 46 Choć liczba ludności nansowe przyznane zostało sku i budowa nowej w Woli wyremontowanych dróg. A bodaj mln zł, a wydatki inwestycyjne około 8 mln w gminie wzrasta, samorząd z Ministerstwa Infrastruktu- Dębińskiej, zakończono też największym tegorocznym sukcesem jest zł, wsparcie zewnętrzne bardzo nam nie rezygnuje z nakładów na ry i Budownictwa. Minister- prace przy remizie w Perle, pozyskanie środków na budowę hali pomaga. Widzimy przyszłość w nakładach politykę prorodzinną. Tylko stwo pokryje 50 proc. wyno-

inwestycje finansowano PRAS. MAT. sportowej przy Zespole Szkolno-Przed- na zrównoważony rozwój i ekologię, to może w zeszłym roku oddano do szących 1,6 mln zł kosztów między innymi w ramach szkolnym w Dębnie w kwocie 4 mln zł. być nasza przewaga, pozwalająca użytku trzy place zabaw, modernizacji drogi gminnej programu „Małopolskie re- Wsparcie będzie pochodziło z Ministerstwa przyciągać nowe osadnictwo. Mamy cały przy przedszkolu w Porąbce Dębno-Granice. Inwestycja mizy”. Sportu i Turystyki. Postaraliśmy się również o czas przyrost naturalny na plusie, a że blisko Uszewskiej oraz Maszkieni- zostanie współfinansowana W strategii rozwoju gminy środki na renowacje boisk sportowych, to jest autostrada, ludność coraz bardziej cach i Niedźwiedzy. W 2016 w ramach Programu Rozwo- Dębno na lata 2015–2022 522 tys. zł. W ramach projektów unijnych mobilna, to nakłady na ochronę środowiska roku wyremontowano i roz- ju Gminnej i Powiatowej In- położono silny nacisk na udało nam się zdobyć milionową dotację na wobec problemów Krakowa ze smogiem budowano także szkołę frastruktury Drogowej. ©℗ rozwój usług turystycznych. wyrównywanie szans dla uczniów. Biorąc mogą przynieść ponadprzeciętny zwrot. ©℗ w Łoniowej. W nizinnych —raf Piątek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S17 REKLAMA 824501 Warszawa atrakcyjna dla mieszkańców

Warszawa, jako stolica Polski spełniająca różnorodne oczekiwania – administracji publicznej, przedstawicielstw dyplomatycznych, administracji samorządowej, biznesu, turystów i mieszkańców – wypracowała rozwiązania, które dla tych wszystkich grup stanowią o wygodnym, bezpiecznym i atrakcyjnym życiu w mieście.

Warszawa rozwija się przede wszyst- busowy i tramwajowy, dwie linie metra, dosadzane są drzewa – w 2017 roku W tym roku Warszawa na inwestycje kim dla swoich mieszkańców. Wiele inwe- wygodne przystanki, nowy most, ścież- 19 tysięcy sztuk. To powoduje, że skut- przeznaczyła blisko 2,5 mld zł, w tym 800 stycji, modernizacji i programów powstaje ki i rowery miejskie, parkingi P&R czynią ki bardzo dynamicznie rozwijającego się mln zł z unijnych dotacji. Efekty zmian są też z myślą o wszystkich jego użytkow- miasto dostępnym i funkcjonalnym za- miasta nie uszczuplają w znaczący spo- widoczne nie tylko na wielkich budowach komunikacyjnych, szpitali i przychod- nikach – zarówno o mieszkańcach, jak równo dla mieszkańców, jak i gości. sób liczby drzew. i przyjeżdżających po wypoczynek, czy ni zdrowia, szkół, żłobków i przedszkoli, Dbałość o ekologię – o zieleń miej- ale także w programach skierowanych pracę. Warszawa jest miastem otwartym Stolica wygrała walkę o dobrą wodę i tolerancyjnym, i coraz ciekawszym tury- ską, powietrze, wodę – to nie tylko do seniorów i dzieci, oraz tych tworzo- prosto z kranu, natomiast na sile przybie- stycznie. W ubiegłym roku gościła blisko miasto zdrowsze na co dzień, ale lepiej nych z myślą o zwierzętach. Zrównowa- ra cięgle trwająca batalia o zmniejszenie 10 mln turystów z zagranicy i Polski. postrzegane przez przyjezdnych i inwe- żony rozwój stolicy wpływa na realizację storów. W Warszawie jest blisko 80 par- smogu, wyraża się sumą 12,5 mln zł prze- osobistych planów mieszkańców, którym Wizytówką Warszawy jest rozwinięta ków i rozległe tereny lasów miejskich. znaczonych w 2017 r. na m.in. wymianę w Warszawie dobrze się mieszka, pracuje komunikacja miejska. Nowy tabor auto- Sukcesywnie w nich, oraz przy ulicach pieców i odnawialne źródła energii. i odpoczywa. ∑ h ac L a lin e t. Ew o Fot. Ewelina Lach F Panorama Warszawy Najnowsza część bulwarów

REKLAMA 824590 Ambicja w parze ze skutecznością Płocki samorząd realizuje wiele przedsięwzięć poprawiających jakość życia mieszkańców w różnych sferach życia. Buduje drogi o strategicznym znaczeniu, unowocześnia tabor transportu publicznego, ale także sięga po nowatorskie rozwiązania, jak współpraca w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego czy autorski program „Mieszkania na start”.

Inwestycje z milionowym wsparciem docznych elementów inwestycji, bowiem renowacja obejmowała także m.in. odwod- Jedną z inwestycji, mających ogromne nienie i umocnienie skarpy. Łączna wartość znaczenie dla rozwoju Płocka, jest budowa prac wyniosła około 7 mln zł, a miasto pozy- obwodnicy północno-zachodniej. – Będzie skało ponad 3 mln zł dofi nansowania z re- to nowy kręgosłup komunikacyjny miasta, zerwy ministra administracji i cyfryzacji na ale także trasa o dużym znaczeniu regional- usuwanie skutków osuwisk. nym. Droga umożliwi też dojazd do nowych terenów inwestycyjnych – wyjaśnia Andrzej Lider wśród samorządów Nowakowski, prezydent Płocka. Budowa podzielona jest na trzy etapy. Pierwszy Płocki samorząd szczyci się też tym, z nich już służy użytkownikom, drugi odci- że podejmuje się realizacji nowatorskich nek wkrótce zostanie skończony, a trzeci przedsięwzięć. Jednym z nich jest autor- etap, który jest w fazie realizacji, zakończy ski program „Mieszkania na start”. – Naszą się w połowie przyszłego roku. Szacunko- koncepcją wyprzedziliśmy rządowy pomysł wa wartość całej inwestycji wynosi ponad „Mieszkanie dla młodych”. Inicjatywa pole- 164 mln zł, a dofi nansowanie unijne to bli- ga na budowie mieszkań z przeznaczeniem sko 130 mln zł. na wynajem dla ludzi młodych, chcących Kolejnym dużym przedsięwzięciem, na swoją przyszłość związać z naszym mia- które miasto pozyskało wsparcie z UE jest stem – podkreśla prezydent Andrzej Nowa- tzw. program mobilności miejskiej. Składa kowski. Program adresowany jest do ludzi się na niego kilka zadań, m.in. przebudo- w wieku 18-35. W 2016 roku oddany został do użytku pierwszy budynek z 15 mieszka- wa ul. Łukasiewicza, zakup 25 autobusów DOMINIK DZIECINNY FOT. niskoemisyjnych, kupno nowych wiat przy- Prezydent Płocka Andrzej Nowakowski (z lewej) i dyrektor Andrzej Sienkiewicz z Solaris Bus niami, w tym roku klucze do lokali otrzyma- stankowych, z których część będzie wypo- and Coach po podpisaniu umowy na zakup 25 autobusów hybrydowych ło 16 kolejnych rodzin. Następne budynki, sażona w system dynamicznej informacji w których łącznie będzie prawie sto miesz- pasażerskiej, citylighty i monitoring. Zbudo- się nowe elementy, które sprawią, że to miej- będzie też plac zabaw oraz skwer bizneso- kań, zostaną przekazane użytkownikom wany zostanie też parking dla kilkuset aut w sce zyska dodatkowe walory – przekonuje wy - miejsce, w którym będzie można doła- w przyszłym roku. systemie park and ride. – Całkowity koszt prezydent Płocka. W ramach pierwszego dować sprzęt mobilny. Zbudowana zostanie Kolejną inicjatywą, dzięki której Płock zali- inwestycji przekracza 92 mln zł, a z Unii Eu- etapu rewitalizacji przebudowany zostanie także ścieżka biegowa o długości czterech cza się do grona liderów, jest realizacja umo- ropejskiej uzyskaliśmy dotację w wysokości kilometrowy odcinek bulwarów, wybudowa- kilometrów. Inwestycja będzie kosztować wy w formule partnerstwa publiczno-pry- 66,5 mln zł. Już podpisaliśmy umowy z wy- na zastanie również ścieżka rowerowa. Przy 32 mln zł, ale miasto stara się o 20 mln zł watnego. – Płock, jako jedno z pierwszych konawcami – na dostarczenie autobusów okazji tych prac powstanie infrastruktura, unijnego dofi nansowania. miast na Mazowszu, postawił na inwestycje hybrydowych i na przebudowę ul. Łukasie- której w tym miejscu brakuje: sieć kolekto- To nie jest pierwsza inwestycja w tej czę- realizowane w formule PPP. Umowa obej- wicza. W przyszłym roku na płockie ulice rów sanitarnych, deszczowych, sieć energe- ści miasta. Niespełna trzy lata temu zostały mowała modernizację 24 obiektów użytecz- wyjadą autobusy marki Solaris Urbino 12 tyczna. Wzdłuż rzeki powstanie promenada wyremontowane alejki spacerowe na skar- ności publicznej, aby zwiększyć ich efektyw- Hybrid – informuje prezydent Nowakowski. spacerowa ciągnąca się od mostu do nowe- pie wiślanej. Powstała nowa nawierzchnia ność energetyczną. W planach są również go portu. Powstaną też nowe ostrogi, które mineralna oraz z płyt granitowych, nowe kolejne projekty w obszarze sportu i ochrony Frontem do Wisły ułatwią korzystanie z portów (nowego i sta- ogrodzenie, w części wykonane z bezpiecz- zdrowia – zaznacza prezydent Płocka. rego) oraz „odepchną” główny nurt rzeki od nego, hartowanego szkła z podświetleniem Warto dodać, że pod koniec listopada Miasto rozpoczęło też modernizację na- jej prawego brzegu i dzięki temu zapobiegną ledowym. Zasadzone zostały też nowe rośli- płocki samorząd organizuje Międzynarodo- brzeża. - Już dziś skarpa i tereny nad Wisłą niszczeniu plaży. Wzdłuż promenady staną ny, m.in. lipy kandelabrowe, których korony we Forum PPP, podczas którego o dobrych są atrakcyjnym miejscem do rekreacji i wy- nowe ławki, stojaki na rowery, oświetlenie, przypominają swoim kształtem otwarte pa- praktykach współpracy w formule PPP opo- poczynku, a po zakończeniu prac pojawią budynek socjalny z ogólnodostępnym WC, rasole. Jednak te prace to tylko część z wi- wiedzą praktycy i eksperci. ∑ samorząd

ERANKINGuropejski WYKORZYSTANIA FUNDUSZY UNIJNYCH Piątek 24 listopada 2017 Samorządy ruszają do przodu

FUNDUSZE UE | Gminy przyspieszyły ostatnio z dotowanymi przedsięwzięciami. Piętrzą się jednak przed nimi nowe przeszkody.

wach powiatu są raptem czte- ale także merytorycznej. ARTUR OSIECKI ry. Są to: Gdańsk, Gdynia, – Zmiany te dotyczą zarów- Słupsk i Sopot i wszystkie no samorządów województw, – Jeśli chodzi o bieżącą per- znalazły się w pierwszej trzy- które zarządzają RPO, jak i sa- spektywę środków unijnych dziestce tej kategorii, zajmując morządów lokalnych. Uprosz- mogę powiedzieć – nareszcie! odpowiednio miejsca: 14., 19., czenia wpłyną na proces wybo- Na uruchomienie poszczegól- 12. i 9. Miastom śląskim trzeba ru ich projektów. Liczymy, że nych programów czekaliśmy oddać sprawiedliwość, bo zmiany go usprawnią. Nie z niecierpliwością. Poświęcili- zdominowały pierwszą dzie- chcemy dłużej korzystać z oce- śmy wiele czasu na to, aby się siątkę tej kategorii, plasując ny formalnej, na co pozwalają do niej dobrze przygotować w niej aż piątkę swych przed- nowe przepisy. Mamy również i zaplanować szereg projektów stawicieli, w tym Rybnik na dużo bardziej elastyczne po- do realizacji. Trwają już inwe- pozycji lidera i Rudę Śląską na dejście, jeśli idzie o wybór stycje kubaturowe, ale także miejscu nr 2. projektów. Przypomnę, że be- projekty „miękkie”. To dla nas neficjenci, w tym gminy, będą kolejna szansa na dalszy roz- mogli dokonywać zmian mery- wój – mówi Janusz Gromek, Trudności i ułatwienia torycznych w już złożonych prezydent Kołobrzegu. Co wnioskach – mówi Kwieciński. popularne wśród turystów Przed samorządami dalsza – Umożliwiliśmy to, zauważa- i kuracjuszy nadmorskie część perspektywy 2014– jąc, że wiele bardzo dobrych uzdrowisko zyska dzięki dota- 2020, w której trzeba zakon- projektów wypadało przez cjom? traktować drugą połowę często drobne uchybienia – Dzięki funduszom unij- wszystkich pieniędzy (resort merytoryczne czy nie do końca nym rozpoczęliśmy wielką rozwoju chce do końca br. właściwą prezentację projektu. przebudowę dróg w samym objąć umowami o dofinanso- Teraz będzie możliwość usu- centrum miasta, która ma wanie 50 proc. środków z UE). nięcia tych usterek, oczywiście ułatwić dojazd do najwięk- Łatwo jednak nie będzie. – To jak najbardziej przejrzyście szych turystycznych atrakcji. >RESORT ROZWOJU WSKAZUJE NA ZBYT WOLNE, W JEGO OCENIE, TEMPO REALIZACJI RPO. bardzo trudna perspektywa i z taką możliwością dla wszyst- Trwa też budowa kolejnej dla gmin i powiatów. Ich bu- kich startujących w danym części naszej wizytówki – nad- dżety są już mocno nadwerę- konkursie. Wpłynie to na ja- morskiej promenady. Rozpo- niędzy unijnych. regionu, co wiąże się z ogrom- także na Pomorzu, zdecydo- żone realizacją ambitnych in- kość projektów i tym samy częliśmy inwestycję mającą – Realizacja regionalnych nym nakładem pracy. Obecnie wanie przyspieszyło dopiero westycji w poprzednim okre- lepsze inwestowanie środków poprawić ogólną komunikację programów operacyjnych jednak programy regionalne w tym roku, ale Pomorze sie programowania, a jeszcze z UE. mieszkańców. To sześć mniej- (RPO) nabiera tempa. Głoszo- przyspieszają. Według danych w tym procesie przodowało groźniejsze jest zjawisko ob- Inaczej widzi to Geblewicz, szych projektów m.in. rower ny przez obecną władzę mit, na koniec października br. już i w 2016 r. serwowane w ostatnich mie- który przypomina i inne, wcze- miejski, centrum przesiadko- jakoby programy krajowe szły średni poziom kontraktacji Mocne odzwierciedlenie siącach na rynku wykonaw- śniejsze zmiany. – Musimy być we, ścieżki rowerowe, nowe świetnie, a regionalne kiepsko, w regionach wynosił 42 proc., takiego stanu znalazło się czym – mówi Geblewicz. Jak świadomi, że wdrażanie pro- przystanki komunikacji miej- upada dzisiaj w konfrontacji a w przypadku programów w wynikach naszego rankingu, wyjaśnia, ceny oferowane gramów z poziomu regionalne- skiej czy zadaszone parkingi z faktami. A fakty są takie, że krajowych – 49 proc. Widać w którym badamy m.in. liczbę w branży budowlanej rzadko go jest niełatwe w obecnym rowerowe. Dzięki dofinanso- dotychczas siłą napędową więc wyraźnie, że różnica jest nowych projektów i wartość mieszczą się w budżetach za- klimacie, zbudowanym na waniu zakupiliśmy osiem au- chociażby krajowego progra- niewielka – mówi Geblewicz, umów podpisanych w 2016 r. planowanych na realizację głośnym wejściu CBA do tobusów niskoemisyjnych, mu operacyjnego „Infrastruk- który pełni też funkcję prezesa (w zł na osobę). Dość wskazać, poszczególnych inwestycji. – wszystkich wydziałów fundu- rozpoczynamy też pracę nad tura i środowisko 2014–2020” Związku Województw RP. że w pierwszej trzydziestce W sytuacji, gdy samorządy szowych w urzędach marszał- uatrakcyjnieniem wybranych było śmiałe podejście rządu najlepszych gmin wiejskich aż muszą dokładać kilkadziesiąt, kowskich w całej Polsce i suge- terenów zielonych. Mamy PO–PSL do budowy dróg tuzin to gminy pomorskie, a czasem nawet kilkaset pro- rowaniu istnienia gigantycz- podpisaną umowę na remont krajowych i autostrad, a więc Pomorska dominacja w tym lider tej kategorii gmina cent więcej środków na wkła- nych nadużyć w tej sferze. miejskiego targowiska – wyli- ogłaszanie przetargów i pod- Cedry Wielkie i laureat trze- dy własne, zmuszone są do Także siłowe i niekonstytucyjne cza Gromek. pisywanie umów z wykonaw- Co prawda, jak podkreśla ciego miejsca gmina Przywidz. rezygnacji z przyznanego do- przejęcie wojewódzkich fun- Jak podkreśla, ważne są cami od samego początku Jerzy Kwieciński, wiceminister Również w kategorii gmin finansowania i realizacji duszy ochrony środowiska również projekty edukacyjne, obecnej perspektywy, w latach rozwoju (rozmowa obok), miejskich i wiejsko-miejskich przedsięwzięcia. To powoduje przez Ministerstwo Środowi- jak: pilotażowy i jedyny w Pol- 2014–2015. Przewaga w zakre- programy regionalne są reali- dominują samorządy z Pomo- konieczność powtarzania ska powoduje utrudnienia sce koncept „Zdrowe dzieci sie kontraktacji i certyfikacji zowane wolniej od krajowych rza. W pierwszej trzydziestce konkursów – tłumaczy mar- w komponencie środowisko- w zdrowych gminach” obej- programów krajowych wyni- to jednak wiceminister przy- najlepszych jest ich dziewięć, szałek zachodniopomorski. wym w niektórych regionach mujący dzieci pierwszych klas kała więc ze strategicznych znaje, że wśród regionów są w tym Krynica Morska, która Zważywszy na fakt, że sa- np. na Pomorzu Zachodnim – szkół podstawowych i „Równy decyzji poprzedniej ekipy i liderzy, i to w skali całego zajęła w tej kategorii drugą morządy pozostaną najważ- tłumaczy. – Zwracaliśmy uwagę start – zwiększenie szans do- rządzącej – mówi Olgierd Ge- kraju, a więc zarówno progra- pozycję. Inaczej jest jedynie niejszą grupą beneficjentów na to, że równie niekorzystne stępu do edukacji przedszkol- blewicz, marszałek wojewódz- mów regionalnych, jak i krajo- w kategorii miast na prawach ważne jest, że będą mogły ko- są zmiany w nowej ustawie nej” obejmujący również twa zachodniopomorskiego. wych. Niekwestionowanym powiatu, w której dominują rzystać z ułatwień dla „konsu- wdrożeniowej. Jej szczegółowe dzieci niepełnosprawne. Jak podkreśla, programy liderem, jeśli idzie o kontrak- miasta z województwa śląskie- mentów” funduszy europej- regulacje powodują, że mar- regionalne mają inną specyfi- tację jest województwo po- go (w pierwszej trzydziestce skich wprowadzonych noweli- szałkowie mają związane ręce kę. – Są dużo bardziej skom- morskie, w którym do końca naszego rankingu jest ich aż zacją tzw. ustawy np. w kwestii przedłużania Niesnaski polityczne plikowane. Ich realizacja to de października br. zawarto już dziesięć), ale to aż tak nie dzi- wdrożeniowej, które obowią- terminów realizacji inwestycji facto żmudne rozsiewanie umowy na 72 proc. wszystkich wi, bo wynika pośrednio z ich zują 2 września br. To m.in. z przyczyn niezależnych od Również władze woje- wielu mniejszych inwestycji dostępnych w tamtejszym ogólnej dużej liczebności (ta- nowy system oceny wniosków beneficjentów. Skutkiem jest wództw wskazują na przyśpie- wśród zróżnicowanych bene- RPO środków. Co prawda za- kich miast jest na Śląsku 19). umożliwiający ich poprawę częste wycofanie się z realizacji szenie w wykorzystaniu pie- ficjentów na obszarze całego wieranie umów w regionach, Na Pomorzu miasta na pra- nie tylko od strony formalnej, projektów. ©℗

>METODOLOGIA Jak ocenialiśmy samorządy pozyskujące dotacje z UE W tym roku kapituła rankingu Europejski ∑ W rankingu w 2017 r. samorządy jak zawsze rozwój”, „Polska wschodnia”, „Polska cyfrowa”, przyznawania punktów. Co prawda w 2016 r., Samorząd zdecydowała o zmianie punktacji. sklasyfikowaliśmy w trzech kategoriach: „Pomoc techniczna”), jak i regionalnych. Tak jak tak jak i w 2015 r., gmina mogła maksymalnie ∑ Przypomnijmy w skrócie metodologię z I – miasta na prawach powiatu, zawsze w przypadku danych z Ministerstwa uzyskać 100 pkt, ale zmieniły się wagi. poprzedniej perspektywy finansowej. W 2015 r. II – gminy miejskie i miejsko-wiejskie, Rozwoju wzięliśmy pod uwagę jedynie wartość ranking powstał na podstawie danych o docho- III – gminy wiejskie. dofinansowania unijnego bez wkładu krajowego. ∑ W tegorocznej edycji samorządy otrzymywały: dach budżetowych pochodzących z funduszy Wykorzystaliśmy dane z Ministerstwa Finansów Analizując nowe umowy o dofinansowanie, tak jak 70 pkt za łączną wartość umów o dofinansowanie unijnych oraz na podstawie wielkości przyznane- oraz Ministerstwa Rozwoju. Zestawienie powstało w ostatnich sześciu latach braliśmy pod uwagę zawartych w 2016 r. w przeliczeniu na jednego go samorządom wsparcia unijnego z krajowych na podstawie informacji o przychodach dane za ostatni rok, czyli tym razem 2016. Do mieszkańca, oraz regionalnych programów operacyjnych na z funduszy UE oraz na podstawie wielkości wartości projektów braliśmy pod uwagę tylko 20 pkt za wartość wykazanych w budżecie za lata 2007–2013. W 2015 r. jednostka samorządu przyznanego samorządom wsparcia unijnego dofinansowanie z umów zawieranych przez gminy 2016 r. dochodów z funduszy unijnych w przeli- mogła maksymalnie uzyskać 100 pkt, w tym 45 z krajowych i regionalnych programów operacyj- (wyłączone zostały projekty na poziomie czeniu na jednego mieszkańca, pkt za wartość wykazanych w budżecie za 2014 r. nych na lata 2014–2020. powiatów i województw, z których środki trafiają 10 pkt za liczbę projektów skierowanych dochodów z funduszy unijnych w przeliczeniu na I to pierwsza ważna zmiana. Wynikała ona do kilku gmin). Analizując dane, uwzględniliśmy do realizacji w 2016 r. jednego mieszkańca, 45 pkt za łączną wartość z faktu, że w 2016 r. gminy mogły zawierać (już po raz szósty) dotacje pozyskane przez Zmiana ta miała na celu zmniejszenie premiowa- umów o dofinansowanie, zawartych w 2014 r., umowy o dofinansowanie z nowych programów spółki komunalne, w których samorząd ma co nia w kolejnych latach samorządów, które, w przeliczeniu na jednego mieszkańca oraz 10 krajowych („Infrastruktura i środowisko 2014– najmniej 51 proc. udziałów. realizując tę samą wieloletnią, dotowaną pkt za liczbę tych umów. 2020”, „Wiedza edukacja rozwój”, „Inteligentny Druga ważna zmiana nastąpiła w zasadach inwestycję, wykazują ją stale w budżecie. ©℗ Piątek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S19 EUUROPEJSKIROPEJSKI SAAMORZĄDMORZĄD

>MIASTA NA PRAWACH POWIATU

Wartość umów Środki unijne Liczba Jako kraj zdaliśmy Suma podpisanych w budżecie Poz. Gmina Województwo nowych punktów w 2016 r. 2016 r. projektów (w zł na osobę) (w zł na osobę) 1 Rybnik śląskie 89,21 11 4342 174 2 Ruda Śląska śląskie 87,80 9 2002 320 trudny egzamin 3 Opole opolskie 86,59 11 2034 188 4 Zielona Góra lubuskie 81,84 11 1894 157 5 Sosnowiec śląskie 80,18 14 1182 109 JERZY KWIECIŃSKI | Samorządy lokalne nie ograniczają się 6 Bielsko-Biała śląskie 79,50 7 3434 85 7 Łódź łódzkie 79,02 58 532 343 do pozyskiwania pieniędzy z programów regionalnych 8 Płock mazowieckie 77,92 8 2267 78 9 Sopot pomorskie 76,81 4 700 536 – mówi wiceminister rozwoju. 10 Tychy śląskie 76,55 3 972 215 11 Tarnobrzeg podkarpackie 74,97 7 868 179 Czy w okresie 2014–2020 samorządy nadal są one efekt popytowy teraz, ale i efekt podażo- 12 Słupsk pomorskie 74,10 9 956 132 jedną z dwóch głównych grup beneficjentów wy w dłuższym okresie i aby wpływały na 13 Lublin lubelskie 72,48 7 697 237 obok firm? zwiększenie konkurencyjności regionów. 14 Gdańsk pomorskie 72,32 10 435 380 Samorządy lokalne pozostaną najwięk- 15 Częstochowa śląskie 71,35 12 758 109 szym beneficjentem funduszy unijnych. Okres 2014–2020 to trudniejsze reguły niż 16 Gorzów Wielkopolski lubuskie 67,64 10 849 74 Pozyskują środki nie tylko z 16 regionalnych w latach 2007–2013. Czy można uznać, że 17 Szczecin zachodniopomorskie 66,49 7 350 348 programów operacyjnych (RPO), ale samorządy poradziły sobie z wyższą poprzeczką? 18 Gliwice śląskie 66,40 13 500 147 i z programów krajowych, w szczególności Jako kraj ten egzamin zdaliśmy. Dlatego że 19 Gdynia pomorskie 66,35 5 533 159 z programu „Infrastruktura i środowisko tempo wykorzystywania środków UE w tej 20 Jaworzno śląskie 66,09 3 1004 58 2014–2020”, jak i z programu „Polska perspektywie jest na podobnym poziomie 21 Kraków małopolskie 65,28 14 384 154 wschodnia”. jak w poprzednim okresie przy trudniejszych regułach, z którymi niestety większość 22 Zamość lubelskie 60,82 4 364 200 Nie ograniczają się do RPO? krajów unijnych ma poważny problem. To 23 Krosno podkarpackie 60,74 2 325 436 Korzystają też z wsparcia z poziomu jednocześnie pokazuje, że Polska mocno 24 Przemyśl podkarpackie 57,11 9 525 48 krajowego. Nawet czasami nie jest to do końca korzystająca z polityki spójności jest 25 Rzeszów podkarpackie 54,46 6 152 384 po naszej myśli. Posłużę się przykładem niewątpliwie liderem, gdyż dotychczas 1/3 Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych wszystkich wypłat z Komisji Europejskiej za (ZIT), a więc nowego mechanizmu stosowane- zrealizowane już projekty trafiła do naszego >GMINY MIEJSKIE I MIEJSKO-WIEJSKIE go w RPO, z którego korzystają głównie kraju. Natomiast jeśli już wewnątrz porówna- samorządy miast. Otóż uznały one, że my sobie poziom krajowy i regionalny, to Wartość umów Środki unijne Liczba pieniądze z ZIT mają już przyznane i przestały w obecnej perspektywie, odwrotnie niż Suma podpisanych w budżecie Poz. Gmina Województwo nowych się nimi interesować, kierując zainteresowanie w poprzedniej, zdecydowanie lepiej punktów w 2016 r. 2016 r. projektów na programy z nowymi (w zł na osobę) (w zł na osobę) krajowe, aby również zasadami radzimy 1 Uniejów łódzkie 97,91 7 5739 855 w nich zabezpieczyć sobie w progra- 2 Krynica Morska pomorskie 93,75 3 19253 2746 środki na inwestycje, mach krajowych. 3 Nowa Sól lubuskie 81,9 6 2754 59 a dopiero później Wykorzystujemy 4 Cieszyn śląskie 81,88 4 913 324 zająć się ZIT. z nich pieniądze 5 Grodzisk Mazowiecki mazowieckie 81,13 4 1508 125 Spowodowało to znacznie szybciej niestety stosunkowo niż w latach 6 Stepnica zachodniopomorskie 80,86 2 1043 288 wolne kontraktowa- 2007–2013. 7 Lębork pomorskie 80,03 3 1682 115 nie pieniędzy Natomiast 8 Malbork pomorskie 80 6 2308 51 przeznaczonych na samorządy 9 Kutno łódzkie 79,85 5 2091 67 ZIT. województw 10 Aleksandrów Łódzki łódzkie 78,83 3 1040 187 wydają środki 11 Kościerzyna pomorskie 78,78 3 2897 64 Na co przede dwukrotnie 12 Kartuzy pomorskie 78,54 4 1309 122 wszystkim gminy wolniej, co 13 Łapy podlaskie 77,9 7 1457 50 pozyskują dotacje? przekłada się na 14 Skórcz pomorskie 77,31 2 2074 81 Nadal największe wynik całego 15 Szczuczyn podlaskie 77,29 1 900 311 zainteresowanie, ale kraju. To jedno 16 Wolbórz łódzkie 77,03 4 6420 23 i największe tempo z naszych 17 Kępice pomorskie 76,27 3 1029 134 korzystania ze największych 18 Starogard Gdański pomorskie 75,73 3 2146 48 środków dotyczy zmartwień. Są 19 Miejska Górka wielkopolskie 75,55 6 2472 0 projektów infra- jednak bardzo 20 Biała Rawska łódzkie 75,31 6 977 74 struktury transpor- duże różnice 21 Nowy Dwór Gdański pomorskie 74,62 1 2585 51 towej. Dotyczy to pomiędzy RPO, w których co regionami. Mamy 22 Żyrardów mazowieckie 74,6 2 958 171 prawda w mniejszym liderów, którzy są 23 Bychawa lubelskie 74,4 1 1483 88 24 Ełk warmińsko-mazurskie 74,1 6 840 100 stopniu niż poprzed- PRAS. MAT. nimi nie tylko nio, ale jednak nadal wśród programów 25 Ozorków łódzkie 74,07 4 1326 62 możemy finansować regionalnych, ale projekty drogowe, wszystkich, łącznie a w większym Samorządy lokalne pozostaną z krajowymi. >GMINY WIEJSKIE kolejowym, jak też Należą do nich programu „Infra- Pomorze, największym beneficjentem Wartość umów Środki unijne Liczba struktura i środowi- Wielkopolska, Suma podpisanych w budżecie Poz. Gmina Województwo nowych sko 2014–2020” oraz funduszy unijnych Dolny Śląsk czy punktów w 2016 r. 2016 r. projektów programu „Polska Opolskie, (w zł na osobę) (w zł na osobę) wschodnia”. a z drugiej strony 1 Cedry Wielkie pomorskie 91,48 3 6108 367 Samorządy mogą też mamy regiony, 2 Wilkowice śląskie 87,14 1 4384 326 wciąż korzystać z dotacji na infrastrukturę które bardzo odstają od średniej krajowej, 3 Przywidz pomorskie 86,24 2 3716 259 społeczną, w tym służby zdrowia. Pozyskują którym wręcz w najbliższych miesiącach 4 Biszcza lubelskie 85,11 1 1841 851 także środki na ochronę środowiska, a więc będzie groziło niewykorzystanie środków 5 Daszyna łódzkie 82,22 3 3474 120 m.in. na sieci wodociągowe czy kanalizacyjne. będących w ich dyspozycji. Dużą nowością, którą samorządy są bardzo 6 Lubochnia łódzkie 81,69 4 2458 106 zainteresowane, i to nas cieszy, są projekty Ile jeszcze potrwa proces kontraktacji, a więc 7 Olsztyn śląskie 81,11 12 10552 13 poprawiające efektywność energetyczną, objęcia umowami wszystkich środków UE 8 Nowa Karczma pomorskie 81,00 3 1805 200 czyli np. termomodernizacja obiektów z puli na lata 2014–2020? 9 Osjaków łódzkie 80,96 5 1418 223 użyteczności publicznej czy wykorzystanie W poprzedniej perspektywie finansowej 10 Bojszowy śląskie 80,21 3 1257 400 odnawialnych źródeł energii. działo się niedobrze, bo szeroka kontraktacja 11 Sławno łódzkie 79,28 5 3218 149 trwała praktycznie do samego końca. Teraz 12 Pęczniew łódzkie 78,86 2 2776 99 Nawołuje pan do inwestowania, a nie tylko większość środków chcemy objąć umowami 13 Rybczewice lubelskie 77,97 1 1204 935 wydawania środków unijnych. Czy w przypad- do końca 2019 r. Jesteśmy w pełni świadomi, 14 Krokowa pomorskie 77,35 3 1630 135 ku samorządów można już mówić o przemyśla- że będą one zawierane i później, w roku 2020 15 Kaliska pomorskie 76,83 1 3986 77 nym inwestowaniu? i kolejnych, ale będzie to miało raczej na celu 16 Skierniewice łódzkie 76,52 5 4573 0 Za wcześnie na taką ocenę. Kwoty wydane jedynie wykorzystanie oszczędności pojawia- 17 Konopnica lubelskie 76,45 1 1924 0 przez samorządy są jeszcze zbyt niskie. Jeśli jących się w trakcie realizacji dotowanych 18 Stężyca pomorskie 74,46 4 3897 183 idzie o RPO, jest to dopiero 7 proc. przy inwestycji, a nie prowadzenie szerokiej 19 Tuchomie pomorskie 74,25 2 4891 20 kontrakcji na poziomie 42 proc. Wydaje mi się kontraktacji. Nacisk położymy na jak 20 Stare Pole pomorskie 73,89 2 2172 58 jednak, że samorządy zgadzają się z tym najszybsze zakontraktowanie środków. W br. 21 Główczyce pomorskie 73,55 2 2403 42 podejściem. Chcemy też zapewnić sprawniej- umowami chcemy objąć ponad 50 proc. szy system monitorowania wykorzystywania środków z UE. Wydaje się, że jesteśmy na 22 Bobrowniki śląskie 73,46 6 1833 10 środków, szczególnie właśnie pod kątem ich dobrej drodze, choć bardziej w programach 23 Ryjewo pomorskie 73,44 2 2260 48 inwestowania, a nie prostego wydawania. krajowych niż w RPO. Ten proces chcemy 24 Smętowo Graniczne pomorskie 73,43 2 1536 107 W tym celu chcemy wykorzystać potencjał domknąć w latach 2018–2019, aby potem 25 Branice opolskie 73,35 1 3803 39 urzędów wojewódzkich. Takiego potencjału uniknąć problemów na finiszu i umożliwić w resorcie nie ma. Mamy zbyt mało kadr. spokojne zagospodarowanie oszczędności Inwestowanie pieniędzy publicznych, czy to także z powodu wypadnięcia niektórych unijnych czy krajowych, to przedmiot naszej projektów. ©℗ największej troski. Chodzi o to, aby dawały —rozmawiał Artur Osiecki Piątek S20 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ EUUROPEJSKIROPEJSKI SAAMORZĄDMORZĄD Cel: uratować zabytkową kopalnię

I MIEJSCE WŚRÓD MIAST

2020, jest budowa w granicach PRAS. MAT. w ub. roku oddano do użytku rozstrzygnięcie konkursów, miasta nowego przebiegu nowe przedszkole dla 250 w ramach których ubiega się drogi wojewódzkiej nr 935 – dzieci. Inwestycja warta była o dofinansowanie w wysokości mówi Agnieszka Skupień z największych w historii ryb- takich, które mają rozwiązywać W ubiegłym roku wymieniono prawie 9 mln zł, z czego niemal prawie 25 mln zł na kolejne z Urzędu Miasta w Rybniku. To nickiego samorządu inwestycji problemy zidentyfikowane oświetlenie miejskie na ener- 4 mln zł to dotacje unijne. trzy obiekty. – W sumie war- ponad 10 km nowej drogi będzie kosztować ponad 430 podczas prac nad strategią gooszczędne, co kosztowało ok. Miasto rozbudowuje jeszcze tość inwestycji w obu kom- o przekroju 2x2 wraz z pięcio- mln zł, zaś pozyskane w 2016 rozwoju Rybnika. To przede 2 mln zł, z czego 1,2 mln pocho- dwa kolejne przedszkola: pleksach ma wynieść ponad ma bezkolizyjnymi węzłami. roku dofinansowanie z RPO wszystkim projekty mające na dziło z dotacji unijnych. Poza w dzielnicy Chwałęcice oraz 50 mln zł i być znaczącym im- Ten odcinek będzie stanowił opiewa na kwotę prawie 290 celu obniżanie wpływu infra- tym miasto realizowało projekt Północ. – Dzięki tym inwesty- pulsem m.in. dla rozwoju tury- południową obwodnicę miasta mln zł – wyjaśnia urzędniczka. struktury należącej do miasta związany z wymianą wysoko- cjom zredukowano deficyt styki opartej na regionalnym oraz zapewniał szybki dostęp Ale miasto realizuje też sze- na emisję substancji zanie- emisyjnych źródeł ciepła na te, miejsc dla przedszkolaków – dziedzictwie kulturowym – do autostrady A1. – Ta jedna reg innych inwestycji, głównie czyszczających powietrze. oparte na odnawialnych źró- mówi urzędniczka. Dodaje, że mówi urzędniczka. ©℗ —blik Dla mieszkańców i turystów

I MIEJSCE WŚRÓD GMIN go obiektu z przeznaczeniem Podkreśla, że nowe przed- mamy dofinansowanie MIEJSKO-WIEJSKICH na dom kultury i bibliotekę szkole oznacza rozwój bazy z EFRR, w najbliższym czasie – UNIEJÓW publiczną – opowiada Marcin edukacyjnej, co przyczyni się planujemy rozpoczęcie szere- Przedszkole integracyjne Wegner, inspektor ds. funduszy do wzrostu jakości nauczania gu inwestycji, z czego służyć i dom kultury z biblioteką UE w Urzędzie Miasta w Unie- oraz pozwoli na lepsze przygo- będzie poszerzaniu oferty powstają w Uniejowie dzięki jowie. Poza tym urzędnicy chcą towanie dzieci do kolejnych uzdrowiskowej oraz turystycz- środkom unijnym. Gmina chce zagospodarować bulwary etapów edukacji. no-rekreacyjnej – mówi Mar- też dzięki dotacjom poszerzyć nadwarciańskie. Trwają prace Dzięki dotacjom zmienią się cin Wegner. Zapewnia, że swoją ofertę uzdrowiskową projektowe nad nimi. Podobnie bulwary nadwarciańskie. urząd myśli też o projektach i turystyczno-rekreacyjną. jak w przypadku przedszkola. Znajdą się na nich m.in. kine- związanych z poprawą życia Wszystkie te projekty, warte tyczna rzeźba wodna, szlak mieszkańców, takich jak roz- łącznie 24,5 mln zł, mają zostać rekreacyjny Bose Stopy oraz budowa sieci wodno-kanaliza- Uniejów leży w północno-za- zakończone w latach 2019– inne szlaki rekreacyjno-po- cyjnej czy instalacji fotowolta- chodnim krańcu województwa 2020. Dofinansowanie z Euro- znawcze, przystań kajakowa, icznych. – Zostaną one rozpo- łódzkiego, w granicach admini- pejskiego Funduszu Rozwoju kino letnie, plac zabaw, siłow- częte w przyszłym roku i będą stracyjnych powiatu poddębic- Regionalnego w ramach RPO nia zewnętrzna. Zagospodaro- realizowane w okresie kiego. Tegoroczny lider rankin- WŁ na to ok. 15 mln zł. wane zostanie też bezpośred- dwóch–trzech lat, zaś orienta- gu „Europejski samorząd” Dla władz Uniejowa szcze- nie otoczenie. – Bulwary staną cyjny koszt to ok. 60 mln zł – w kategorii gmin miejskich gólnie ważny jest projekt się atrakcyjnym miejscem wy- mówi Marcin Wagner. i miejsko-wiejskich pozyskane związany z budową przed- poczynku zarówno dla miesz- Podkreśla, że każda z inwe- środki inwestuje w infrastruk- szkola integracyjnego. – Ta kańców, jak i turystów i kura- stycji poszerzających ofertę turę oraz usługi dla ludności. – inwestycja wpłynie na wyrów- cjuszy odwiedzających nasze turystyczną zakłada utworze- W ubiegłym roku rozpoczęli- nanie dysproporcji w zakresie miasto – zachwala urzędnik. nie miejsc pracy, co jest istotne śmy m.in. budowę przedszkola poprawy dostępności do in- Uniejów ma dalsze pomysły z punktu widzenia rozwoju

integracyjnego, a także przebu- frastruktury usług społecz- na inwestycje związane z dota- gospodarczego i społecznego PRAS. MAT. dowę i rozbudowę zabytkowe- nych – tłumaczy urzędnik. cjami unijnymi. – Jeśli otrzy- gminy. ©℗ —blik ≥Miasto planuje budowę bulwarów nadwarciańskich Gmina otwarta na wodniaków i cyklistów

I MIEJSCE WŚRÓD GMIN mach działania 8.4. „Wsparcie rystycznemu gminy i stworze- sały umowę z wykonawcą na roku. W miejscowości Wocławy Trwa też renowacja zbudo- WIEJSKICH – CEDRY atrakcyjności walorów dzie- niu warunków do aktywnego postawienie 13 siłowni plene- trwa budowa nowego boiska wanego w 1731 roku domu WIELKIE dzictwa przyrodniczego”, spędzania czasu wolnego rowych, które pojawią się w 11 wielofunkcyjnego. Inwestycja podcieniowego w Miłocinie. Dzięki unijnemu wsparciu z czego trzy dotyczą inwestycji przez mieszkańców i turystów. miejscowościach. Warta niemal pochłonie 300 tys. zł, z czego Kilka tygodni temu wykonano w gminie Cedry Wielkie planowanych przez Cedry Władze gminy stawiają na 150 tys. zł inwestycja zostanie 200 tys. zł jest z Programu prace związane z zagospodaro- powstaną trasy rowerowe Wielkie. Dotacje pójdą na bu- sport. W październiku podpi- zrealizowana jeszcze w tym Rozwoju Obszarów Wiejskich. waniem terenu, wyremontowa- i przystanie kajakowe. dowę pomorskich tras rowero- no też pomieszczenia. Znajdu- Władze inwestują w zabytki, wych: R-10 i Wiślanej Trasy jące się w obiekcie mieszkanie obiekty sportowe, Rowerowej R-9. – W ramach gmina przekształci w izbę pa- ale też w kanalizację. tego projektu zostanie wybu- mięci, a strych zostanie salą dowana trasa rowerowa ekspozycyjną. wzdłuż wałów wiślanych od Samorząd nie zapomina też Cedry Wielkie z Żuław Wiśla- miejscowości Giemlice do o przyziemnych potrzebach nych wygrały nasz ranking przystani żeglarskiej w Błotni- mieszkańców. W czterech w kategorii gmin wiejskich ku oraz od przystani żeglar- miejscowościach trwają prace pozyskujących fundusze unij- skiej do ulicy M. Płażyńskiego związane z budową kanalizacji ne. Ten samorząd skutecznie w Cedrach Wielkich – chwalą sanitarnej. Łącznie wykonano walczy o dotacje nie tylko się gminni urzędnicy. Trasy

sowaniu 34 projektów w ra- służą dalszemu rozwojowi tu- PRAS. MAT. w połowie XIV gmina. ©℗ —blik Piątek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S21

REKLAMA 824502 Jak zmieniła się Warszawa? Sami zobaczcie

Inteligentne miasto to takie, które działa i rozwija się z myślą o jego mieszkańcach. Nowoczesne rozwiązania, wdrażane w różnych dziedzinach, ułatwiają i uprzyjemniają życie w wielkiej aglomeracji. To droga, którą idą metropolie na świecie i którą podąża także Warszawa.

Technologia w służbie mieszkańcom 1. 2. Smart city, czyli miasto inteligentne charakteryzuje się nowoczesnymi, oszczędnymi i ekologicznymi roz- wiązaniami, które na pierwszym miejscu stawiają dobro mieszkańców. Przykład Warszawy pokazuje, że nie jest to kwestia przyszłości. Niemal każdy jej mieszkaniec na co dzień korzysta właśnie z takich technologii. Warszawę na tle Europy wyróżnia jeden z najnowo- cześniejszych systemów komunikacji miejskiej. Na co dzień korzysta z niego 75 proc. mieszkańców aglomera- cji, którzy podróżują autobusami, metrem, tramwajami, szybką koleją miejską czy rowerami. 3. Chcąc ułatwić, ale i zachęcić do korzystania z róż- nych form komunikacji publicznej, miasto wprowadziło Kartę warszawiaka oraz Kartę młodego warszawiaka, wy- posażone w hologramy. Właściciele kart mogą zakodo- wać na nich długookresowe bilety umożliwiające tańsze przejazdy oraz korzystać ze zniżek na imprezy kulturalne. Natomiast dzieci i młodzież ze szkół podstawowych oraz klas gimnazjalnych jeżdżą dzięki Kartom ucznia bezpłat- nie. Stołeczne środki transportu wykorzystują inteligent- ne, zaawansowane technicznie rozwiązania, takie jak sys- 4. tem elektronicznej informacji na przystankach, biletomaty czy punkty ładowania urządzeń elektrycznych w pojaz- dach komunikacji miejskiej. Uzupełniają je mobilne apli- kacje, dzięki którym można kupić bilet, sprawdzić rozkład jazdy, opłacić parkowanie samochodu.

Bezpiecznie i komfortowo

Użytkownicy ulic to nie tylko kierowcy czy pasaże- rowie, ale także piesi. Warszawa sukcesywnie ułatwia im sposób poruszania się po mieście. Likwidowane są dzikie 1. Metro, tramwaj czy miejski rower – każdy może wybrać środek transportu. 2. 40 procent Warszawy to tereny zielone. 3. Hotspoty na nowych bulwarach wiślanych. 4. Decyzje urzedników są konsultowane z mieszkańcami. miejsca parkingowe na chodnikach, malowane są zebry zamiast przejść podziemnych, montowane są aktywne przejścia dla pieszych, na których biało-czerwona zebra wyposażona jest w czujniki ruchu i dodatkowe oświetle- Decyzje urzędników dotyczące miasta konsultowane oczyszcza także swoje ścieki wypuszczane do Wisły, o co nie, informujące kierowcę o pieszym na pasach. Z kolei są z mieszkańcami podczas spotkań lub on-line i dotyczą dba jedna z najnowocześniejszych oczyszczalni Czajka. dla kierowców dużym ułatwieniem jest serwis internetowy m.in. takich tematów jak: planowanie skwerów i parków W miesiącach zimowych stolica boryka się ze skut- Infoulice, gdzie mogą znaleźć informacje na temat inwe- miejskich, dokumentów strategicznych, komunikacji ro- kami smogu. Walkę z nim prowadzi sukcesywnie i sys- stycji drogowych oraz związanych z nimi utrudnieniach, werowej, zmian organizacji ruchu itp. tematycznie, i choć 80 proc. potrzeb mieszkańców na czy też usuwanych w mieście barierach architektonicz- Mieszkaniec świadomy swojego miasta to mieszka- ogrzewanie zaspokaja miejska sieć ciepłownicza, to jed- nych. niec dobrze poinformowany. Dlatego w stolicy działa kilka nak smog pochodzący ze spalin i domów ogrzewanych Bardzo popularnym środkiem transportu w Warsza- platform internetowych, gdzie warszawiacy mogą łatwo piecami daje się we znaki wszystkim mieszkańcom. Aby z wie są publiczne rowery. Miejski system wypożyczalni Ve- znaleźć informacje na temat tego, co dzieje się w mieście. nim walczyć miasto dotuje wymianę pieców, inwestuje w turilo to 355 stacji i ponad 5 tys. rowerów, którymi można Zaliczyć można do nich stronę „dane po warszawsku” – ekologiczny transport miejski oraz zieleń. jeździć po 500 kilometrach rowerowej infrastruktury. Ko- przydatną zwłaszcza inwestorom i przedsiębiorcom oraz Wielkie miasto to wielkie możliwości w wymiarze ma- rzystanie z pojazdów Veturilo ułatwiają aplikacja mobilna portal „Zmieniamy Warszawę” z informacjami o wszyst- kro, ale także całkiem prywatnym. Warszawa ułatwia roz- i strona internetowa, które umożliwiają sprawdzenie do- kich inwestycjach miejskich zakończonych w trakcie wój osobisty, stwarza warunki do realizacji kreatywnych stępności rowerów na danej stacji oraz ich typy (tandem, ostatnich jedenastu lat. i nowatorskich przedsięwzięć m.in. w Centrum Kreatyw- zwykły, dziecięcy, elektryczny). ności Targowa. Działania wspierające przedsiębiorczość Korzystanie z internetu prosto na ulicy jest łatwe dzię- stanowią podstawę rozwoju gospodarczego stolicy. Tuż ki 400 rozmieszczonym na terenie Warszawy hotspotom, Zieleń w mieście obok Londynu czy Sydney, Warszawa znajduje się wśród zatem więc darmowe połączenia są osiągalne w niemal 10 najlepszych miast dla startupów. każdym rejonie miasta. Wielkie miasto pełne zieleni, z czystą wodą i świeżym Warszawiacy, którzy znają swoje miasto chcą, aby powietrzem? Jak najbardziej tak. Właśnie zieleń - natural- było w dobrej kondycji. Dlatego, gdy widzą jakąś usterkę ne dziedzictwo, jest niezwykłym walorem Warszawy. Oko- lub problem, ale także, gdy chcą się dowiedzieć o proce- Wspólne konsultacje ło 40 procent powierzchni miasta to tereny zieleni. Składa durach urzędowych, usługach i miejskich wydarzeniach, się na nie blisko 80 parków, skwerów, zieleńców i lasów. mogą zadzwonić lub skontaktować się za pomocą inter- Jednym z wyznaczników inteligentnego miasta jest Zieleń miejska kształtowana jest z myślą o mieszkańcach netu lub aplikacji z Miejskim Centrum Kontaktu 19115. współudział mieszkańców w procesach decyzyjnych. W i ich potrzebach, dlatego w mieście każdy może posadzić Centrum jest dostępne całą dobę przez 7 dni w tygodniu. stolicy od czterech lat warszawiacy mogą to robić dzię- drzewo. Pomaga w tym aplikacja „Milion drzew”. Pozyskane informacje od mieszkańców stanowią cenne ki budżetowi partycypacyjnemu. Dotąd zrealizowano już Woda dostarczana warszawskimi wodociągami nada- źródło przy podejmowaniu decyzji przez władze miasta. ponad 1000 projektów ulepszających wspólną przestrzeń je się do picia prosto z kranu, a zmodernizowane zakłady Służy temu także monitorowanie opinii mieszkańców takich jak: ścianki wspinaczkowe, trampoliny na bulwa- uzdatniające dbają o jej smak i zapach. Stołeczne szko- dzięki cyklicznie przeprowadzanym badaniom „Barometr rach, siłownie plenerowe, place zabaw czy nasadzenia ły wyposażane są w źródełka z kranówką, uczące dzieci warszawski”, w którym warszawiacy pytani są o różne drzew i krzewów. dobrego nawyku picia czystej wody. Warszawa starannie sprawy związane z miastem. ∑ Piątek S22 24 listopada 2017 ekonomia.rp.pl ◊ NAAJWIĘKSZEJWIĘKSZE INNWESTYCJEWESTYCJE SAAMORZĄDÓWMORZĄDÓW

E-autobusy i tramwaje o 21 trolejbusów i autobusów, nikacyjne między wyspami BOGACZ MARTA a całkowita długość nowych Uznam i Wolin w Świnoujściu. Największe przedsięwzięcie lub przebudowanych linii ko- Koszt został oszacowany na pod względem wartości planu- munikacji miejskiej to aż 88,45 ok. 912 mln zł, a projekt za- Co ciekawe, w ramach z przerwą, od lat 80. ubiegłego mamy do czynienia od kilku je Warszawa, a chodzi o rozbu- km (z czego linie trolejbusowe kłada wydrążenie 1,4 km tu- funduszy UE na lata 2014– wieku. W ubiegłym roku za- lat, pokazały niedrożności dowę II linii metra, podpisano to 19,45 km, a autobusowe – 69 nelu pod rzeką, budowę ok. 2 2020 największe szanse na kończył się duży etap realizo- systemu odprowadzania wody dwie umowy o wartości odpo- km). Z kolei długość wyzna- km tras dojazdowych oraz dotacje mają przedsięwzięcia wany przez Gliwice za ok. 1 deszczowej w wielu miejscach wiednio 3,5 mld zł oraz 3,1 mld czonych buspasów sięga 6,5 stację poboru opłat. Projekt mające na celu połączenie mld zł, co było największą in- w Polsce. Dziś swoje systemy zł. W efekcie do 2022 r. ma po- km, a ścieżek dla rowerów – tunelu pod Świną ma już lokalnego układu drogowego westycją w historii miasta. chcą więc przebudowywać wstać dziesięć nowych stacji (II 4,7 km. Zielona Góra kupi 47 długą historię. Pierwsze po- z autostradami (które stano- Odcinek, którym teraz zajmie m.in. Bydgoszcz, Gliwice, linia metra ma ich obecnie autobusów elektrycznych i 17 rozumienie w sprawie jego wią część korytarza europej- się Ruda Śląska, to koszt ok. Olsztyn, Częstochowa czy siedem), miasto planuje też diesli, a Poznań 60 niskopo- umowy zostało podpisane skiej sieci TEN-T) oraz te 185 mln zł, a obejmuje budowę Świdnik. zakup 30 sztuk nowego taboru. dłogowych tramwajów. jeszcze w 2007 r. z inicjatywy podejmowane w ramach trasy o długości 1670 m. Celem Ciekawy projekt, choć z zu- Ogromne inwestycje zaczy- Wszystko po to, by transport między innymi śp. Lecha Ka- Zintegrowanych Inwestycji rybnickiego projektu jest pełnie innej dziedziny, realizu- nają też Tramwaje Warszaw- publiczny był bardziej przyja- czyńskiego. Terytorialnych (czyli realizo- oczywiście zwiększenie do- je Łódź. To kompleksowa, wane na obszarze szerszym stępności dla mieszkańców o łącznej wartości ponad 1 mld niż jedna gmina). całej DTŚ i autostrady A4, ale zł, rozłożona na kilka etapów też podniesienie atrakcyjności rewitalizacja całych kwartałów Najwięksi inwesotrzy wśród gmin i miast, plan wydatków inwestycyjnych na lata 2017-2020, w mln zł inwestycyjnej terenów położo- miasta. Odnowione zostaną Miasto wartość Gdynia 1086 Zabrze 443 Drogi, mosty, nych przy trasie. zarówno zabytkowe kamienice Warszawa 12482 Tarnów 1061 Kleszczów 441 obwodnice i inne budynki, jak i przestrzeń publiczna wokół nich czy kilka Wrocław 3482 Częstochowa 944 Gorzów Wielkopolski 428 Takie wymagania spełnia Intensywny rozwój parków miejskich. Władze Kraków 3206 Chorzów 916 Grudziądz 369 chociażby budowa obwodni- Łodzi podkreślają, że miesz- cy Rybnika za ponad 430 mln Oprócz transportu samo- kańcy zyskają nową, przyjazną Szczecin 2612 Olsztyn 898 Zamość 352 zł. Cały projekt zakłada m.in. rządy tradycyjnie już bardzo przestrzeń do życia, ale też li- Poznań 2455 Bielsko-Biała 855 Koszalin 348 budowę pięciu bezkolizyj- dużo inwestują w szeroko po- czą, że w zrewitalizowanych nych węzłów komunikują- jętą gospodarkę komunalną: dzielnicach zacznie tętnić Białystok 2371 Wałbrzych 822 Chełm 342 cych, nową arterię z dotych- sieci wodno-kanalizacyjne, miejskie życie, a jednocześnie Łódź 2271 Zielona Góra 794 Leszno 317 czasowym układem drogo- stacje uzdatniania wody, rozkwitnie przedsiębiorczość. Gdańsk 2096 Rybnik 780 Kobierzyce 306 wym oraz 13 obiektów oczyszczalnie ścieków itp. Ta- Lista największych i najcie- mostowych (nad drogami, kie projekty przygotowały za- kawszych samorządowych Rzeszów 2005 Opole 777 Włocławek 301 torami kolejowymi i rzekami). równo większe miasta (np. inwestycji jest oczywiście Bydgoszcz 1815 Tychy 777 Piaseczno 295 Podstawowy cel projektu: Katowice, Warszawa, Kraków, znacznie dłuższa. To bardzo szybki i bezpieczny dojazd do Toruń), jak i mniejsze samo- różne projekty dotyczące in- Katowice 1693 Płock 699 Kalisz 289 autostrady A1. rządy (np. Jarocin, gmina Sła- frastruktury edukacyjnej, Lublin 1659 Ruda Śląska 638 Mielec 271 Z kolei Ruda Śląska kończyć wa czy Krzywiń)). Pojawiło się sportowej, wsparcia stref ak- Toruń 1552 Dąbrowa Górnicza 611 Konin 268 będzie osławioną na Śląsku też kilka projektów, które mają tywności gospodarczej, odna- Drogową Trasę Średnicową. To na celu dostosowanie istnieją- wialnych źródeł energii, kultu- Kielce 1280 Sosnowiec 454 Stalowa Wola 266 trasa, która łączy sześć miast: cej infrastruktury do zmian ry i wiele, wiele innych. Jedno Gliwice 1276 Bytom 452 Nowy Sącz 259 Katowice, Chorzów, Święto- klimatycznych. Nasilone zja- jest pewne: przed nami kolejne chłowice, Ruda Śląska, Zabrze wiska pogodowe, takie jak kilka lat intensywnego lokal- Świnoujście 1205 Radom 448 Elbląg 250

ŹRODŁO: WIELOLETNIE PLANY FINANSÓW SAMORZĄDÓW PLANY FINANSÓW ŹRODŁO: WIELOLETNIE i Gliwice. Jej budową trwa już, gwałtowne ulewy, z jakimi nego rozwoju. ©℗ Piątek ◊ ekonomia.rp.pl 24 listopada 2017 S23 INNNOWACYJNYNOWACYJNY SAAMORZĄDMORZĄD Życie bardziej „smart”

PROJEKTY | Gliwice, Podkowa Leśna i gmina Zielonki to samorządy, które wdrożyły pożyteczne technologie internetu rzeczy.

świecie rozwija się niezwykle poważny problem, bo – jak się MICHAŁ DUSZCZYK dynamicznie). szacuje – od 20 do 40 proc. O wyróżnieniu Gliwic zde- wody krążącej w sieci przepa- Internet rzeczy (IoT) coraz cydowało również całościowe da z powodu przecieków. mocniej wkracza w nasze ży- podejście miasta do kwestii System, który jest właśnie cie. To rynek, który do 2022 r. innowacyjności. Urząd miejski w mieście wdrażany, ma być ma rosnąć w tempie niemal 25 od zeszłego roku aktywnie rozszerzony i docelowo zosta- proc. rocznie. Jak wyliczają wspiera rozwój cyfrowych nie wpięty do planowanego eksperci Research and Mar- usług publicznych w zakresie systemu zarządzania kryzyso- kets, za pięć lat globalny sektor dostępu do danych. W prakty- wego. Ale to niejedyne rozwią- IoT będzie wart 235 mld dol. ce cyfryzuje i integruje realizo- zania „smart”, na jakie posta- Inteligentne czujniki, bada- wane przez magistrat proce- wiła Podkowa Leśna. Ta gmina jące otoczenie, komunikujące dury administracyjne, m.in. z powiatu grodziskiego – w ra- się ze sobą i z naszymi smart- w zakresie planowania prze- mach działań wspierających fonami, to technologia, na strzennego, z e-usługami oraz niskoemisyjność – wymieniła której oparta jest idea budowy nowymi bazami danych (np. oświetlenie miejskie na LED- tzw. smart cities (inteligent- model 3D miasta). -owe, a teraz prowadzi akcję nych miast). Różne sprytne Dzięki realizacji tego projek- wymiany urządzeń grzew- (z ang. smart) sensory pojawia- tu mieszkańcy i przedsiębiorcy czych. ją się już nie tylko w najwięk- będą mogli w bardzo szybki szych miastach, wdrażane są i wygodny sposób uzyskać in- również w mniejszych miej- formacje o możliwościach in- Pionier w walce

scowościach, a nawet wsiach westowania oraz znacznie ze smogiem PRAS. MAT. w całej Polsce i powoli zaczy- szybciej niż obecnie uzyskać ≥Gmina Zielonki postawiła na walkę ze smogiem – jako pierwsza w Polsce podjęła się nają stawać się elementami wypisy i wyrysy z miejscowego Internet rzeczy to kluczowy współpracy ze startupem Airly i zbudowała system czujników jakości powietrza. naszej codzienności. planu zagospodarowania prze- element budowy inteligent- Dziś z takiego rozwiązania korzysta już coraz więcej miejscowości w naszym kraju strzennego. Jednocześnie nych miast. Jednak tego typu pracownicy urzędu będą mieli rozwiązania wdrażane są nie Cyfrowy przewodnik pełny i efektywny dostęp do tylko w dużych aglomeracjach, dla niewidomych dokumentów planistycznych ale także na wsiach. Przykła- w formie bazy danych zinte- dem mogą być Zielonki, które W ramach rankingu samorzą- growanych z innowacyjnymi „Rzeczpospolita” zdecydowała dów w tym roku „Rzeczpospo- danymi pokazującymi Gliwice się uznać za najbardziej inno- lita” zdecydowała się wyróżnić z lotu ptaka. Co niezmiernie wacyjną gminą wiejską. trzy innowacyjne jednostki sa- istotne, dane będą otwarte. W 2016 r. na terenie gminy morządu terytorialnego (JST), przeprowadzono pilotaż „Po- które postawiły na IoT. wietrze na wagę złota”. W ra- W kategorii miast na pra- mach tego projektu wprowa- wach powiatu najlepsze roz- dzono nowatorski system mo- wiązanie wdrożyły Gliwice. 25 proc. nitoringu jakości powietrza Władze tego śląskiego miasta opracowany przez polski star- zdecydowały się wykorzystać o tyle średnio co roku do 2022 r. tup Airly. Gmina wyposażyła nowoczesną technologię, aby będzie rósł globalny rynek się w czujniki kontrolujące pomóc osobom niewidomych rozwiązań internetu rzeczy poziomy stężenia pyłów PM1, i słabo widzącym. W 2016 r. – podaje Research and Markets PM2.5, PM10. Dzięki temu wprowadzono tam system rozwiązaniu mieszkańcy mogą znaczników ToTuPoint opra- W efekcie firmy działające na bieżąco online sprawdzać cowany przez warszawską w branży technologicznej oraz poziom zanieczyszczeń (na firmę Pirs Creative Lab. Nie- startupy będą mogły korzystać stronach: map.airly.eu lub zie-

pozorne kostki, które pojawi- z nich w tworzonych przez lonki.pl). PRAS. MAT. ły się na obiektach użyteczno- siebie innowacyjnych usługach W dobie rosnących proble- ≥Podkowa Leśna inwestuje w monitoring zużycia wody. Ta podwarszawska gmina instaluje ści publicznej (m.in. OPS, i produktach. mów ze smogiem i coraz inteligentne wodomierze, którą automatycznie zbierają dane i je analizują. Gliwicki Ośrodek Integracji większej świadomości miesz- Technologia ta ma zostać sprzężona z systemem zarządzania kryzysowego Niepełnosprawnych, NFZ, kańców dotyczącej emisji idea Gliwickie Centrum Organiza- Woda pod kontrolą wdrożenia elektronicznego cji Pozarządowych, Biblioteka monitoringu powietrza Miejska, Informacja Tury- Zwycięzcą w kategorii gmin w gminie okazała się strzałem styczna) to w praktyce spe- miejskich i miejsko-wiejskich w dziesiątkę. Takie rozwiąza- cjalne nadajniki, które mają za została podwarszawska Pod- nie w miastach i na wsiach zadanie stać się cyfrowymi kowa Leśna. To małe miasto- w całym kraju stało się nie- przewodnikami osób z nie- -ogród nie posiada spółek zwykle popularne. Na uwagę pełnosprawnościami wzroko- komunalnych, dlatego wszel- zasługuje jednak fakt, że to wymi. Jak podaje gliwicki kie inwestycje w tzw. segmen- podkrakowskie Zielonki były magistrat, znaczniki informu- cie utility (użyteczności, usług pionierem – ich śladem po- ją takie osoby o tym, gdzie się komunalnych) realizuje samo- szły dopiero kolejne gminy znajdują. Informacja dźwię- dzielnie. Wobec tego wdraża- w Polsce. kowa jest udostępniana przez ny projekt IoT zasługuje na Na uznanie zasługuje rów- bezpłatną aplikację w telefo- dodatkową uwagę. nież fakt, że samorząd nie się- nie komórkowym. Podkowa Leśna zdecydowa- gał po technologie zagranicz- Ale odbiorniki, które są ła się postawić na cyfrowy nych firm, ale zdecydował się w stanie komunikować się system odczytu liczników wesprzeć rodzimy startup. z systemem ToTuPoint, można wody. Inteligentne wodomie- Czujniki Airly stworzyli bo- zainstalować także na białej rze umożliwiają automatyczne wiem studenci AGH. Obecnie lasce niewidomego, a nawet na zbieranie danych, ich porów- sieć monitoringu jakości po- ubraniu (taka inteligentna nywanie, analizę. Mogą ograni- wietrza liczy 42 sensory stęże- odzież to część sektora tzw. czyć też problemy związane nia pyłów. wearables, który na całym z nieszczelnością instalacji. To Fakt, że Zielonki były

pierwszą gminą, która kupiła PRAS. MAT. i zainstalowała system Airly, ≥Gliwice wdrożyły system sensorów pomagających osobom niewidomym i niedowidzącym >NAGRODY ZA INNOWACYJNOŚĆ wcale nie dziwi. To bowiem w poruszaniu się po mieście. Sieć nadajników komunikuje się ze smartfonami, a nawet wyjątkowo zdigitalizowana odbiornikami instalowanymi w ubraniu czy białej lasce Redakcja „Rzeczpospolitej” wyróżniła po jednej JST w trzech gmina wiejska. Wystarczy kategoriach: miasta na prawach powiatu, gminy miejskie wspomnieć, że nie tylko ko- i wiejsko-miejskie oraz gminy wiejskie. rzysta z esemesowego syste- płatności przez internet). tych w ankietach przesłanych wacjom wpisywały jednak: ∑ Wybierając najbardziej innowacyjny samorząd, kierowaliśmy się mu powiadamiania mieszkań- Zielonki mają też swój kanał do redakcji, można wywniosko- brak takich działań. opisami unikatowych rozwiązań, zawartymi w ankietach ców (m.in. o terminach płat- na YouTube. wać, że szczytem nowoczesno- W tym roku blado wypadło wypełnianych przez JST. ności) czy mailowego alertu ści gmin i powiatów jest wdro- nawet Świnoujście, które tra- ∑ Pod uwagę brane były również wdrożenia w zakresie rozwiązań (np. o planowanych wyłącze- żenie esemesowego systemu dycyjnie w kategorii innowa- mobilnych, wykorzystywanych przez gminy i powiaty. niach prądu, awariach wodo- Jeż kontra komary powiadamiania o warunkach cyjności plasowało się w gro- ∑ W poprzednich latach o zwycięstwie w rankingu innowacyjności ciągów, zagrożeniach związa- atmosferycznych, który dziś nie liderów. Obok projektu decydowała liczba punktów zebranych na podstawie odpowiedzi nych z intensywnymi deszcza- Wymienione gminy i powiaty jest już niemal standardem wyposażenia biblioteki pu- udzielonych na 20 pytań. W tegorocznej edycji część tych pytań mi), ale również wdrożyła to rodzynki w samorządowym w większości gmin i powiatów blicznej w odtwarzacze ksią- scalono jednak z rankingiem głównym. E-Urząd, cyfrową platformę cieście. Niestety, poziom inno- w Polsce, współpraca samorzą- żek mówionych dla osób nie- ∑ W latach 2013–2016 zwycięzcami rankingu „Innowacyjny komunikacji z mieszkańcami wacyjności polskich JST pozo- du z parafiami czy też prowa- dowidzących pochwaliło się Samorząd” były: Poznań (dwukrotnie), Aleksandrów Łódzki (po zalogowaniu można m.in. stawia wiele do życzenia. Na dzenie profilu JST na Facebo- np. montowaniem budek lęgo- (trzykrotnie), Słupsk, Krasnystaw, Stepnica, Kłodawa, Świnoujście sprawdzić stan swoich zale- podstawie opisów wdrażanych oku. Najczęściej samorządy wych dla jeży (sposób na wal- (dwukrotnie) oraz Strawczyn. głości podatkowych i dokonać unikatowych rozwiązań, zawar- w rubryce poświęconej inno- kę z komarami). ©℗