Zał. nr 1 do uchwały 5/2017 Walnego Zebrania Członków LGD „Doliną Wieprza i Leśnym Szlakiem” z dnia 04.04.2017

EUROPEJSKI FUNDUSZ ROLNY NA RZECZ ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH

Spis tre ści

Rozdział I Charakterystyka LGD ...... 3 1. Forma prawna i nazwa stowarzyszenia...... 3 2. Obszar ...... 3 3. Opis procesu tworzenia partnerstwa uwzgl ędniaj ący dotychczasowe do świadczenie ...... 4 4. Opis struktury LGD ...... 5 5. Opis organu decyzyjnego LGD (Rady) ...... 5 7. Zasady funkcjonowania LGD ...... 6 Rozdział II Partycypacyjny charakter LSR...... 8 Rozdział III Diagnoza - opis obszaru i ludno ści ...... 13 1. Okre ślenie grup szczególnie istotnych z punktu widzenia realizacji LSR oraz problemów i obszarów interwencji odnosz ących si ę do tych grup...... 13 2. Charakterystyka gospodarki/przedsi ębiorczo ści ...... 16 3. Opis rynku pracy ...... 18 4. Działalno ść sektora społecznego, w tym integracja/rozwój społeczny ...... 21 5. Wskazanie problemów społecznych ze szczególnym uwzgl ędnieniem problemów ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz skali tych zjawisk ...... 22 6. Wykazanie wewn ętrznej spójno ści obszaru LSR ...... 26 7. Opis dziedzictwa kulturowego/zbytków ...... 27 8. Charakterystyka obszarów atrakcyjnych turystycznie ...... 29 9. Opis produktów lokalnych, tradycyjnych i regionalnych ...... 31 10. Charakterystyka rolnictwa i rynku rolnego ...... 31 11. Uwarunkowania przyrodnicze ...... 32 12. Metodologia opracowania diagnozy ...... 34 Rozdział IV Analiza SWOT ...... 34 Rozdział V Cele i wska źniki ...... 40 Rozdział VI Sposób wyboru i oceny operacji oraz sposób ustanawiania kryteriów wyboru ...... 55 Rozdział VII Plan działania ...... 57 Rozdział VIII Bud żet LSR ...... 57 Rozdział IX Plan komunikacji ...... 58 Rozdział X Zintegrowanie ...... 59 Rozdział XI Monitoring i ewaluacja ...... 61 Rozdział XII Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko ...... 61 Wykaz wykorzystanej literatury ...... 62 Zał ącznik 1 – Procedura aktualizacji LSR ...... 63 Zał ącznik 2 – Procedury dokonywania ewaluacji i monitoringu ...... 64 Zał ącznik 3 – Plan działania ...... 68 Zał ącznik 4 – Bud żet LSR ...... 72 Zał ącznik 5 – Plan komunikacji ...... 72

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Rozdział I Charakterystyka LGD

1. Forma prawna i nazwa stowarzyszenia Nazwa LGD : Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ Status prawny LGD: stowarzyszenie Data rejestracji w S ądzie Rejestrowym: 12 grudnia 2008 r. KRS: 0000319639 NIP: 7142008587 REGON: 060437606

2. Obszar Obszar LGD ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ poło żony jest w północnej cz ęś ci województwa lubelskiego. W skład Lokalnej Grupy Działania, któr ą powołało Stowarzyszenie ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’, wchodzi 10 gmin nale żą cych do powiatu lubartowskiego: Abramów, Firlej, Jeziorzany, Kamionka, Kock, Lubartów- gmina wiejska, Michów, Nied źwiada, Ostrówek, Serniki. Cały obszar LSR jest spójny terytorialnie pod wzgl ędem geograficznym. Szczegółowe dane dotycz ące obszaru gmin przedstawiono w tabeli poni żej: Tab. 1 Dane identyfikacyjne gmin tworz ących Lokaln ą Grup ę Działania ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem.’’ WYKAZ GMIN TWORZ ĄCYCH OBSZAR LGD Nazwa Gminy Nr ident. Typ gminy Powierzchnia w km² Ludno ść Abramów 060802 wiejska 84,60 4 192 Firlej 060803 wiejska 126,46 6 020 Jeziorzany 060804 wiejska 66,45 2 945 Kamionka 060805 wiejska 111,69 6 414 Kock 060806 miejsko-wiejska 101,07 6 667 Lubartów 060807 wiejska 158,70 11 158 Michów 060808 wiejska 135,99 6 140 Nied źwiada 060809 wiejska 95,76 6 280 Ostrówek 060811 wiejska 89,85 4 026 Serniki 060812 wiejska 75,60 4 896 LGD Dolin ą Wieprza 1 046,17 58 738 i Le śnym Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r. Mapa. 1. Mapa obszaru LGD

Gminy obszaru LGD: 1. Abramów 2. Firlej 3. Jeziorzany 4. Kamionka 5. Kock – gmina miejsko-wiejska 6. Lubartów - gmina wiejska 7. Michów 8. Nied źwiada 9. Ostrówek 10. Serniki

Strona | 3

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

3. Opis procesu tworzenia partnerstwa uwzgl ędniaj ący dotychczasowe do świadczenie

Pocz ątek budowania partnerstwa rozpocz ął si ę w roku 2008. W lutym z inicjatywy wójta gminy Lubartów odbyło si ę spotkanie wójtów gmin powiatu lubartowskiego, na którym zapocz ątkowano prace nad tworzeniem trójsektorowego partnerstwa. Rozpocz ęły si ę równie ż pierwsze rozmowy z lokalnymi liderami, organizacjami pozarz ądowymi oraz przedsi ębiorcami. Pocz ątkowo w spotkaniach brali udział przedstawiciele 9 gmin z terenu powiatu lubartowskiego, pó źniej wycofały si ę gminy Ostrów Lubelski i U ścimów ze wzgl ędu na niewielki poziom spójno ści z obszarem pozostałych gmin. Od kwietnia 2008 r. do stowarzyszenia przyst ępowały kolejno gminy: Lubartów, Kock, Kamionka, Serniki, Nied źwiada, Firlej i Ostrówek. Stowarzyszenie zostało zawi ązane 21 lipca 2008 roku w Lubartowie. Przyst ąpili do niego samorz ądowcy, przedsi ębiorcy oraz przedstawiciele organizacji pozarz ądowych z terenu siedmiu gmin: Lubartów, Firlej, Kamionka, Kock, Nied źwiada, Ostrówek i Serniki. Ł ącznie w spotkaniu zało życielskim uczestniczyło 35 osób. W dniu 28 lipca 2008 roku został zło żony wniosek do S ądu Rejonowego w Lublinie o rejestracj ę Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”. Wniosek został rozpatrzony pozytywnie i stowarzyszenie zostało zarejestrowane 12 grudnia 2008 roku. W kolejnych latach skład LGD uległ rozszerzenie. Członkami Stowarzyszenia zostały nowe podmioty, które reprezentuj ą sektor gospodarczy (przedsi ębiorcy), sektor społeczny (organizacje pozarz ądowe) oraz sektor publiczny (jednostki organizacyjne JST). Na koniec 2014 roku stowarzyszenie liczyło 60 członków. W latach 2009 -2015 Stowarzyszenie wdra żało Lokaln ą Strategi ę Rozwoju w ramach osi 4 LEADER PROW na lata 2007-2013 ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, z bud żetem cało ściowym w kwocie 6 734 296,00 zł . W omawianym okresie programowania Stowarzyszenie dofinansowało: • 5 projektów w ramach działania Ró żnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej na kwot ę 381 759,50 zł, • 2 projekty w ramach działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw na kwot ę 157 550,00 zł • 27 projektów w ramach działania Odnowa i rozwój wsi na kwot ę 3 211 350,60 zł • 74 projekty w ramach działania Małe projekty na kwot ę 1 326 148,49 zł • 2 projekty współpracy: jeden realizowany z 3 LGD z terenu województwa lubelskiego w zakresie utworzenia szlaku kajakowego na rzece Wieprz i promocji turystyki kajakowej na kwot ę - 29 977,47 zł; drugi realizowany w partnerstwie z 2 LGD z terenu województwa lubelskiego w zakresie promocji aktywnego wypoczynku poprzez utworzenie parków nordic walking i trasy rowerowej na kwot ę 106 272,66 zł. • 132 działania z zakresu aktywizacji i nabywania umiej ętno ści na kwot ę 429 131,86 zł. W latach 2009 - 2015 Stowarzyszenie „Małe Mazowsze”, które weszło obecnie w skład LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” wdra żało Lokaln ą Strategi ę Rozwoju w ramach osi 4 LEADER PROW na lata 2007-2013 ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, z bud żetem cało ściowym w kwocie 2 064 156,00 zł . W omawianym okresie programowania Stowarzyszenie dofinansowało: • 2 projektów w ramach działania Ró żnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej na kwot ę 170 000,00 zł, • 1 projekty w ramach działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw na kwot ę 100 000,00 zł • 9 projektów w ramach działania Odnowa i rozwój wsi na kwot ę 1 043 141,00 zł • 12 projekty w ramach działania Małe projekty na kwot ę 181 096,55 zł • 1 projekt współpracy: realizowany z 3 LGD z terenu województwa lubelskiego w zakresie utworzenia szlaku kajakowego na rzece Wieprz i promocji turystyki kajakowej na kwot ę 41 792,24 zł • 11 działa ń w zakresie aktywizacji i nabywania umiej ętno ści na kwot ę 32 280,00 zł. Po zako ńczeniu okresu programowania PROW 2007-2013 w zwi ązku z pracami nad now ą perspektyw ą finansow ą na lata 2014-2020, w dniu 5 stycznia 2015 roku z inicjatywy prezesów LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” i LGD „Małe Mazowsze” odbyło si ę w Lubartowie spotkanie przedstawicieli obu LGD, maj ące na celu poł ączenie przyległych obszarów w jeden pod nazw ą LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”. W styczniu 2015 gminy: Abramów, Jeziorzany i Michów podj ęły uchwały o przył ączeniu si ę do LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”. W ślad za nimi w trakcie roku 2015 do partnerstwa przył ączali si ę przedstawiciele przedsi ębiorców, sektora społecznego i mieszka ńców z terenu tych trzech gmin co spowodowało, że na koniec 2015 roku Stowarzyszenie liczy 89 członków. Członkowie LGD posiadaj ą do świadczenie w zakresie przygotowywania oraz realizacji projektów współfinansowanych ze źródeł zewn ętrznych, w tym pochodz ących z bud żetu Unii Europejskiej. Partnerzy skupieni w Stowarzyszeniu korzystali ze wsparcia zarówno programów dotycz ących bezpo średnio rozwoju obszarów wiejskich (SAPARD, Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich, Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywno ściowego oraz rozwój obszarów wiejskich”), jak i programów wspieraj ących rozwój regionalny (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego). Partnerzy posiadaj ą równie ż do świadczenie w realizacji projektów „mi ękkich” współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. W okresie programowania 2007 – 2013 członkowie LGD oprócz realizacji projektów w ramach programu LEADER korzystali równie ż ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego dla województwa lubelskiego czy programu Kapitał Ludzki.

Strona | 4

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

W nowej perspektywie PROW na lata 2014-2020 Stowarzyszenie planuje kontynuowa ć swoj ą działalno ść na rzecz zrównowa żonego rozwoju obszarów wiejskich, kład ąc jednak znacznie wi ększy nacisk na rozwój przedsi ębiorczo ści zwi ązany z wspieraniem tworzenia i utrzymania miejsc pracy, wi ększ ą aktywizacj ą organizacji społecznych oraz poło żeniem szczególnego nacisku na wspieranie grup defaworyzowanych.

4. Opis struktury LGD Lokalna Grupa Działania „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” liczy 89 członków. Skład LGD odzwierciedla w pełnym zakresie zasad ę trójsektorowo ści, która jest jedn ą z podstawowych idei inicjatywy LEADER. Reprezentatywno ść poszczególnych sektorów w LGD przedstawia si ę nast ępuj ąco: • Sektor publiczny – 21 członków (23,6%), • Sektor społeczny – 43 członków (48,4%), • Sektor gospodarczy – 25 członków (28%). Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenia LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” realizuje cel szczegółowy 6B PROW na lata 2014-2020: „Wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich” w ramach priorytetu 6 „Wspieranie wł ączenia społecznego, ograniczenia ubóstwa i rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich” poprzez nast ępuj ący cel ogólny LSR: Poprawa jako ści i warunków życia mieszka ńców oraz podniesienie konkurencyjno ści i atrakcyjno ści społeczno-gospodarczej obszaru LSR . Zakładany cel ogólny LSR jest zdeterminowany niekorzystn ą sytuacj ą społeczno-gospodarcz ą obszaru LSR. Zdiagnozowane podczas procesu opracowania LSR wysokie bezrobocie, obni żaj ący si ę wska źnik przedsi ębiorczo ści, niekorzystna sytuacja grup defaworyzowanych oraz niska atrakcyjno ść obszaru powoduj ą obni żenie jako ści życia oraz brak perspektyw rozwojowych dla mieszka ńców młodych, aktywnych społecznie i biznesowo. Co najmniej 50 % bud żetu strategii jest skierowane na wspieranie tworzenia i utrzymywania miejsc pracy na obszarze LSR. Ponadto zaplanowane zostały m. in. działania ukierunkowane na rozwój turystyki i rekreacji, promowanie produktów lokalnych oraz podniesienie atrakcyjno ści obszaru poprzez promocj ę dziedzictwa lokalnego. Ma to doprowadzi ć do zwi ększenie ruchu turystycznego na obszarze LSR oraz wzrost inwestycji gospodarczych. Dodatkowo przewiduje si ę preferencje punkowe dla operacji realizowanych b ądź skierowanych do przedstawicieli grup defaworyzowanych zdefiniowanych w oparciu o diagnoz ę obszaru. Przewiduje si ę równie ż działania zmierzaj ące do zacie śnienia wi ęzi społecznych oraz wi ęzi z obszarem LSR z wykorzystaniem dziedzictwa historycznego, kulturowego i przyrodniczego obszaru. Na ka żdym etapie realizacji LSR grupy defaworyzowane będą aktywizowane i wł ączane przez LGD w proces wdra żania LSR. W wyniku diagnozy zdefiniowano nast ępuj ące grupy defaworyzowane ze wzgl ędu na dost ęp do rynku pracy: • osoby długotrwale bezrobotne • osoby z niskimi kwalifikacjami zawodowymi • osoby 50 +, • osoby młode (18-35 lat), • kobiety zamieszkałe na obszarze gmin wiejskich. LSR przewiduje udział przedstawicieli tych grup zarówno jako bezpo średnich beneficjentów pomocy jak i odbiorców operacji realizowanych przez inne podmioty. Lokalne kryteria wyboru projektów zawierają preferencje punktowe dla wnioskodawców b ędących przedstawicielami jednej z grup defaworyzowanych wskazanych w LSR. Do grup defaworyzowanych b ędą kierowane przejrzyste, specjalistyczne komunikaty zach ęcaj ące do uczestnictwa w realizacji LSR oraz bezpo średniego korzystania ze wsparcia finansowego. Szczegółowe regulacje w tym zakresie zawarto w Planie komunikacji. Udział finansowy operacji kierowanych do grup defaworyzowanych w bud żecie LSR wynosi co najmniej 30% planowanych nakładów finansowych na realizacj ę LSR.

5. Opis organu decyzyjnego LGD (Rady) Rada jest organem decyzyjnym, do którego wył ącznej kompetencji nale ży wybór operacji do dofinansowania, zgodnych z Lokaln ą Strategi ą Rozwoju przyj ętą przez LGD. Skład Rady odzwierciedla zasad ę trójsektorowo ści w podej ściu LEADER. Organ decyzyjny/poziom decyzyjny reguluje art. 32 ust. 2 lit b rozporz ądzenia 1303/2013, zgodnie z którym, rozwój lokalny kierowany przez społeczno ść jest kierowany przez lokalne grupy działania, w których skład wchodz ą przedstawiciele władz publicznych, lokalnych partnerów społecznych i gospodarczych oraz mieszka ńców. Zasad ą jest, że w decyzjach dotycz ących wyboru projektów do dofinansowania co najmniej 50 % głosów pochodzi od partnerów nieb ędących instytucjami publicznymi. Ponadto na poziomie podejmowania decyzji ani władze publiczne ani żadna z grup interesu nie posiada wi ęcej ni ż 49 % praw głosu. Zgodnie z uchwał ą przyj ętą przez Walne Zebranie Członków Rada Stowarzyszenia ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ składa si ę z 13 członków: 3 przedstawicieli sektora gospodarczego (23%), 4 reprezentantów sektora publicznego (30,8%) oraz 6 przedstawicieli sektora społecznego ( 46,2%). W składzie rady s ą przedstawiciele wszystkich gmin partnerskich. Tab. 2 Struktura Rady LGD Sektor Lp. Gmina Sektor publiczny Sektor społeczny Grupa interesu gospodarczy

Strona | 5

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

1 Abramów Rola Michał - - publiczny 2 Firlej Tarnowski Dawid - - publiczny 3 Jeziorzany Piecyk Robert - społeczny Kamionka 1) Grospierre-Słomi ńska Nicole 4 - - społeczny 2) Sienkiewicz Mariusz 5 Kock Futera Tomasz - - publiczny Lubartów 1) Giza Ewa 6 - - 2) Niedziela gospodarczy Wiesław 7 Michów - Świech El żbieta - społeczny 8 Nied źwiada - Tchórz Milena - społeczny Ostrówek Kostrzewa społeczny 9 - Gozdal Beata Jerzy /gospodarczy 10 Serniki Marz ęda Stanisław - - publiczny

6. Charakterystyka rozwi ąza ń stosowanych w procesie decyzyjnym

Organem decyzyjnym LGD jest Rada. Rada jest wybierana przez Walne Zebranie Członków spo śród członków Stowarzyszenia. W skład Rady wchodz ą przedstawiciele sektora publicznego, społecznego, gospodarczego, a tak że inne odpowiednie podmioty reprezentuj ące społecze ństwo obywatelskie. Przy czym na poziomie podejmowania decyzji ani władze publiczne ani żadna z grup interesu nie posiada wi ęcej ni ż 49% praw głosu. Uchwały Rady zapadaj ą w głosowaniu jawnym zwykł ą wi ększo ści ą głosów w obecno ści przynajmniej połowy wszystkich członków. Prawomocno ść decyzji w sprawie oceny i wyboru operacji do dofinansowania wymaga obecno ści co najmniej 50% członków reprezentuj ących sektor społeczny i gospodarczy z ogólnej liczby członków Rady obecnych podczas głosowania. W razie równej ilo ści głosów decyduje głos Przewodnicz ącego Rady. Członkowie Rady powinni by ć pisemnie zawiadomieni o miejscu, terminie i porz ądku posiedzenia Rady najpó źniej 7 dni przed terminem posiedzenia. W okresie 7 dni przed terminem posiedzenia Rady jej członkowie powinni mie ć mo żliwo ść zapoznania si ę ze wszystkimi materiałami i dokumentami zwi ązanymi z porz ądkiem posiedzenia, w tym z wnioskami, które b ędą rozpatrywane podczas posiedzenia. Materiały i dokumenty w formie kopii mog ą by ć przesłane łącznie z zawiadomieniem o posiedzeniu lub udost ępnione do wgl ądu w Biurze. Posiedzenia Rady s ą jawne. Zawiadomienie o miejscu, terminie i porz ądku posiedzenia Rady podaje si ę do publicznej wiadomo ści co najmniej na 7 dni przed posiedzeniem. W posiedzeniach Rady uczestniczy ć mo że Prezes Zarz ądu lub wskazany przez niego członek Zarz ądu. Przewodnicz ący Rady mo że zaprosi ć do udziału w posiedzeniu osoby trzecie, w szczególno ści osoby, których dotycz ą sprawy przewidziane w porz ądku posiedzenia. Posiedzenia Rady prowadzi i zamyka Przewodnicz ący Rady. Obsług ę posiedze ń Rady zapewnia Biuro. W przypadku zaistnienia okoliczno ści, które mog ą wywoła ć w ątpliwo ści co do bezstronno ści członka Rady, a w szczególno ści w przypadku ubiegania si ę przez członka organu decyzyjnego o wybór operacji w ramach wdra żanie lokalnych strategii rozwoju, członek taki winien wył ączy ć si ę z oceny tej że operacji. Wła ściwej realizacji tych zapisów słu ży wypełnienie przez ka żdego członka Rady „Deklaracji Bezstronno ści”. Przed rozpocz ęciem procedury wyboru operacji członek Rady jest zobowi ązany do wypełnienia deklaracji bezstronno ści. Je śli podczas dokonywania oceny zachodzi obawa co do bezstronno ści członka Rady podczas oceny konkretnej operacji informuje on Przewodnicz ącego Rady i wył ącza si ę z oceny takiej operacji. Głosowanie odbywa si ę nad ka żdą z operacji pojedynczo co dodatkowo zabezpiecza bezstronno ść wyboru.. Prowadzony jest tak że rejestr interesów oraz zaplanowane s ą tak że szkolenia dla członków Rady łącznie z egzaminem weryfikuj ącym wiedz ę. Żaden z członków organu decyzyjnego nie jest zatrudniony w biurze LGD. Żaden z członków organu decyzyjnego nie jest członkiem zarz ądu, ani komisji rewizyjnej.

7. Zasady funkcjonowania LGD Organami Stowarzyszenia LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” s ą: Walne Zebranie Członków, Zarz ąd, Komisja Rewizyjna i Rada. Podział kompetencji pomi ędzy poszczególne organy LGD zapewnia rozdział funkcji decyzyjnej, któr ą sprawuje Rada oraz zarz ądczej, któr ą pełni Zarz ąd. Nadrz ędnym dokumentem reguluj ącym funkcjonowanie LGD jest Statut Stowarzyszenia, uchwalany i aktualizowany przez Walne Zebranie Członków. Dokumentem reguluj ącym prace Walnego Zebrania Członków jest Regulamin Walnego Zebrania Członków. Reguluje on zasady zwoływania, organizacji, protokołowania, obradowania i podejmowania decyzji. Regulamin organu decyzyjnego Rady porz ądkuje zasady zwoływania, organizacji, protokołowania posiedze ń organu decyzyjnego, rozwi ązania dotycz ące wył ączenia członka organu z oceny, szczegółowe regulacje w zakresie wyboru operacji, wzory dokumentów wypełnianych przez Rad ę.

Strona | 6

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Regulamin Zarz ądu okre śla skład i kadencyjno ść zarz ądu; zadania i kompetencje zarz ądu zwi ązane z reprezentowaniem stowarzyszenia na zewn ątrz i zaci ąganiem zobowi ązań. Regulamin Komisji Rewizyjnej okre śla zasady funkcjonowania organu, podległo ści w stosunku do innych organów stowarzyszenia oraz zasady bezstronno ści w wyborze członków komisji, jak równie ż zakres uprawnie ń kontrolnych organu. Regulamin Biura LGD okre śla zasady funkcjonowania biura, struktur ę organizacyjn ą i podległo ści pracowników biura. Okre śla równie ż zakres działania i kompetencji biura. Zawiera w sobie zakres zada ń realizowanych przez biuro, kompetencji delegowanych biuru przez zarz ąd, jak równie ż kwestie zwi ązane z zatrudnianiem pracowników i zakresem ich obowi ązków. Wa żnym elementem regulaminu jest zał ącznik okre ślaj ący zasady ochrony danych osobowych i zbiorów danych b ędących w posiadaniu biura i przechowywanych w zwi ązku z pełnionymi przez nie zadaniami. Kwestie formalno-prawne funkcjonowania LGD okre ślaj ą dokumenty wewn ętrzne Stowarzyszenia wskazane w zestawieniu.

Rodzaj dokumentu Regulowane kwestie Sposób uchwalania i aktualizacji Statut Stowarzyszenia ramy prawne funkcjonowania stowarzyszenia i jego organów; Walne Zebranie obszar działania; cele, zadania i zakres działania stowarzyszenia; Członków zasady przyznawania i utraty członkostwa wraz z prawami i obowi ązkami członków; organy stowarzyszenia (walne, zarz ąd, rada, komisja rewizyjna), zasady ich wyboru i funkcjonowania wraz z zakresem obowi ązków i uprawnie ń Regulamin Walnego zasady zwoływania i informowania członków o walnym zebraniu; Walne Zebranie Zebrania Członków procedowania i podejmowania uchwał podczas zebra ń; wyboru i Członków odwoływania władz stowarzyszenia; Regulamin Rady zasady procedowania, oceny, wyboru operacji i podejmowania Walne Zebranie uchwał oraz wnoszenia i rozpatrywania protestu od podj ętych Członków uchwał, wzory wypełnianych przez rad ę dokumentów Regulamin Zarz ądu skład i kadencyjno ść zarz ądu; zadania i kompetencje zarz ądu Walne Zebranie zwi ązane z reprezentowaniem stowarzyszenia na zewn ątrz i Członków zaci ąganiem zobowi ąza ń; Regulamin Komisji zasady funkcjonowania, podległo ści w stosunku do innych organów Walne Zebranie Rewizyjnej stowarzyszenia; zasady bezstronno ści w wyborze członków Członków komisji; zakres uprawnie ń kontrolnych Regulamin Biura zasady funkcjonowania, struktura organizacyjna i podległo ści Walne Zebranie pracowników biura; zakres działania i kompetencji biura; zakres Członków zada ń realizowanych przez biuro; zakres kompetencji delegowanych przez zarz ąd; kwestie zwi ązane z zatrudnianiem pracowników i zakresem ich obowi ązków; zasady ochrony danych osobowych i zbiorów danych przechowywanych przez biuro.

Struktura organizacyjna Lokalnej Grupy Działania ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Walne Zebranie Członków

Zarz ąd Komisja Rewizyjna Rada

Lok Biuro LGD

Strona | 7

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Rozdział II Partycypacyjny charakter LSR

Koncepcja procesu tworzenia niniejszego dokumentu strategicznego opiera si ę przede wszystkim o partycypacyjny charakter LSR. Celem głównym tego procesu jest z jednej strony efektywne dokonanie diagnozy oraz zidentyfikowanie mocnych, słabych stron oraz szans i zagro żeń obszaru LGD, z drugiej za ś sformułowanie realnych, adekwatnych do potrzeb i wykonalnych celów strategicznych. Osi ągni ęcie tego celu jest mo żliwe poprzez wł ączenie przedstawicieli lokalnych środowisk w proces tworzenia LSR na ka żdym jej etapie. Partycypacyjny charakter LSR jest kluczow ą jej cech ą, w my śl zało żeń rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczno ść (RLKS) ma on bowiem by ć gwarantem rozwoju instytucji społecze ństwa obywatelskiego i kapitału społecznego, a zatem stanowi o najbardziej długofalowych jej efektach. W dokumencie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju „Zasady realizacji instrumentu Rozwój lokalny kierowany przez społeczno ść w Polsce” czytamy, że „RLKS powinno wykształca ć w społeczno ściach i lokalnych samorz ądach umiej ętno ści porozumiewania si ę, wyra żania swoich opinii, ale tak że współodpowiedzialno ści za swój własny rozwój. Ta zdolno ść byłaby w istocie jednym z najwa żniejszych, długofalowych rezultatów RLKS”. Mo żna przyj ąć zało żenie, że – wobec uzupełniaj ącego charakteru LSR w stosunku do strategicznych, prorozwojowych działa ń samorz ądów – to wła śnie trwałe zaanga żowanie mieszka ńców oraz wykształcenie nawyku współpracy mieszka ńców (indywidualnie b ądź poprzez organizacje społeczne), samorz ądów i lokalnego biznesu w realizacji działa ń dla wspólnego dobra stanowi ą najwi ększ ą, cho ć niematerialn ą, korzy ść z realizacji LSR w duchu partycypacji trzech sektorów, ze szczególnym uwzgl ędnieniem sektora społecznego.

Opis sposobu doboru podmiotów uczestnicz ących w poszczególnych etapach przygotowania LSR Podstawowym narz ędziem pozwalaj ącym na identyfikacj ę grup docelowych w procesie opracowania LSR jest przeprowadzona analiza interesariuszy . Interesariuszami s ą wszystkie osoby, grupy osób, instytucje lub firmy, które mog ą mie ć udział w lub zwi ązek z procesem opracowania i wdra żania LSR. Mog ą one po średnio lub bezpo średnio oraz pozytywnie lub negatywnie wpływa ć lub by ć pod wpływem procesu oraz rezultatów projektów lub programów 1. Analiza interesariuszy została przeprowadzona na każdym z etapów procesu planowania strategicznego, pozwoliło to na identyfikacj ę kr ęgu odpowiednich podmiotów, którzy zostan ą wł ączeni i zaproszeni do udziału w konsultacjach społecznych, warsztatach, badaniach ankietowych. Analiza interesariuszy została tak że zastosowana w procesie identyfikacji grup docelowych dla realizacji celów i przedsi ęwzi ęć okre ślonych w LSR. Na tym etapie obj ęła ona identyfikacj ę wszystkich grup interesariuszy, na które mo że mie ć wpływ (pozytywny lub negatywny) proponowana interwencja. Szczególny nacisk poło żono na tym etapie na precyzyjne zidentyfikowanie przedstawicieli tzw. grup defaworyzowanych. Została dokonana identyfikacja oraz analiza ich interesów, problemów oraz potencjału, co pozwoliło na rzetelne wyodr ębnienie podmiotów, których dane przedsi ęwzi ęcie/projekt b ędzie bezpo średnio dotyczy ć, oraz okre śli sposób jego oddziaływania na konkretne osoby. Wnioski z przeprowadzonej analizy zostały uwzgl ędniane podczas formułowania przedsi ęwzi ęć . Analiza interesariuszy była opracowywana na wst ępie ka żdego z etapów opracowania LSR, z reguły w tzw. fazie identyfikacji. W pierwszym etapie podmiotem odpowiedzialnym była Grupa Robocza ds. opracowania LSR. W dalszych etapach w procesie identyfikacji i analizy interesariuszy wzi ęli udział wszyscy uczestnicy konsultacji społecznych zaanga żowani w proces opracowania LSR.

Poni żej opisano zastosowane metody partycypacyjne na poszczególnych etapach opracowania LSR

ETAP I Diagnoza i analiza SWOT Proces diagnozowania sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” rozpocz ął si ę od opracowania „Raportu z ewaluacji lokalnej strategii rozwoju i funkcjonowania Lokalnej Grupy Działania „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” w zwi ązku z wdra żaniem LSR na lata 2009-2015. Wyniki raportu zostały wykorzystane do formułowania diagnozy LSR . W ramach tych działa ń przeprowadzono badania ankietowe w formie ankiety audytoryjnej. Przeprowadzona "Ankieta diagnozuj ąca potrzeby w środowisku lokalnym" była skierowana do lokalnych środowisk z ka żdej gmin LGD. Brały w niej udział osoby uczestnicz ące w konsultacjach społecznych (głównie lokalni liderzy, tak że przedsi ębiorcy). Osobno przeprowadzono spotkania w szkołach średnich wśród młodzie ży z terenu LGD. Zebrano blisko 232 ankiety. W 2015 roku rozpocz ęto prace nad procesem opracowania LSR na lata 2016-2022. W ramach etapu formułowania diagnozy i analizy SWOT do LSR zastosowano nast ępuj ące metody partycypacyjne: 1. Badania ankietowe 2. Warsztaty strategiczne 3. Zogniskowany wywiad grupowy 4. Konsultacje internetowe

1 Szerzej: International Finance Corporation (2007). Stakeholder Engagement: A Good Practice Handbook for Companies Doing Business in Emerging Markets , World Bank Group.

Strona | 8

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

5. Konsultacje społeczne. 1. Badania ankietowe Pierwsz ą z zastosowanych metod na tym etapie procesu opracowania LSR były przeprowadzone badania ankietowe w formie ankiety internetowej oraz bada ń bezpo średnich. Badanie zostało przeprowadzone we wrze śniu 2015 roku. Adresatami tej ankiety były zidentyfikowane wcze śniej grupy interesariuszy maj ące istotne znaczenie z punktu widzenia kreowania rozwoju lokalnego. Przedmiotem badania było w szczególno ści dokonanie oceny warunków życia na obszarze działania LGD, potencjału obszaru, uwarunkowa ń problemowych, jak te ż szans i zagro żeń. Respondenci mieli te ż za zadanie okre śli ć główne atuty i kierunki rozwojowe obszaru, wskaza ć w jakich dziedzinach powinna rozwija ć si ę przedsi ębiorczo ść , jakiego rodzaju inicjatywy lokalne powinny by ć realizowane, co stanowi wizytówk ę obszaru oraz jakie produkty lokalne powinny zosta ć wypromowane. Przedmiotem ankiety było tak że zidentyfikowanie grup defaworyzowanych, których niekorzystn ą sytuacj ę mo żna zmieni ć dzi ęki wdro żeniu nowej LSR.W procesie badawczym zostało wypełnionych ogółem 356 ankiet. Wyniki przeprowadzonego badania ankietowego zostały uwzgl ędnione w procesie formułowania analizy SWOT oraz obszarów problemowych. 2. Warsztaty strategiczne Drug ą metod ą partycypacyjn ą na etapie formułowania diagnozy i analizy SWOT były warsztaty strategiczne . Odbyły si ę one w formie spotka ń warsztatowych w ka żdej z 10 gmin obszaru LGD w okresie wrzesie ń – pa ździernik 2015 roku. Podczas konsultacji byli obecni przedstawiciele środowisk samorz ądowych, organizacji społecznych, przedsi ębiorcy oraz mieszka ńcy. W warsztatach wzi ęli udział przedstawiciele wszystkich gmin nale żą cych do LGD reprezentuj ący sektor publiczny, społeczny oraz gospodarczy. Podczas warsztatów uczestnicy dokonali identyfikacji problemów obszaru oraz opracowali analiz ę SWOT w kilku sferach życia, m.in: sfery gospodarczej, kwestii społecznych, dziedzictwa lokalnego, infrastruktury społecznej oraz ochrony środowiska i przyrody. Zebrany materiał został zweryfikowany przez Panel Ekspertów. 3. Prace w ramach Grupy Fokusowej Kolejn ą metod ą, która została zastosowana na etapie tworzenia diagnozy i analizy SWOT było przeprowadzenie zogniskowanego wywiadu grupowego . Dotyczył on w szczególno ści okre ślenia grup defaworyzowanych z obszaru LSR. Wzi ęli w nim udział przedstawiciele samorz ądów gminnych obszaru LSR. Przedmiotem wywiadu była analiza dost ępno ści do rynku pracy przez ró żne grupy społeczne, form aktywizacji, kierunków kształcenia na poziomie szkoły średniej w kontek ście zapotrzebowania rynku pracy. Analizie został tak że poddany problem ubóstwa, jego przyczyn, przejawów oraz narz ędzi wpływaj ących na popraw ę sytuacji w tym zakresie. Uczestnicy wywiadu wspólnie zastanawiali si ę tak że nad metodami efektywnego wsparcia osób wykluczonych, w tym bezrobotnych. Wa żnym elementem była równie ż analiza mo żliwo ści i roli LGD. w procesie wspierania osób wykluczonych społecznie. Rezultaty wykonanych prac przez uczestników wywiadu grupowego zostały wykorzystane do opracowania diagnozy oraz analizy SWOT LSR. 4. Konsultacje internetowe Projekt diagnozy obszaru oraz analizy SWOT został tak że poddany konsultacjom internetowym . Dzi ęki temu wi ększa grupa mieszka ńców miała mo żliwo ść wnoszenia uwag i propozycji. Dzi ęki przeprowadzonym konsultacjom doprecyzowano i uzupełniono elementy diagnozy, zweryfikowano szerzej problemy wskazuj ąc na ich przyczyny oraz skutki, jak te ż uszczegółowiono analiz ę SWOT. 5. Konsultacje społeczne Zebrane i zweryfikowane przez Grup ę Fokusow ą wnioski i dane zostały poddane ostatecznym konsultacjom wśród członków LGD.

ETAP II Okre ślenie celów i wska źników w odniesieniu do opracowania LSR oraz opracowania planu działania Podstaw ą do sformułowania celów LSR były przeprowadzone szerokie działania konsultacyjne ze społeczno ści ą lokaln ą obszaru LGD. Wypracowane w poprzednim etapie analizy problemów i potrzeb mieszka ńców obszaru LGD zostały poddane dalszej analizie podczas warsztatów strategicznych oraz konsultacji społecznych. 1. Warsztaty strategiczne Odbyły si ę we wrze śniu 2015 w ka żdej z gmin obszaru LSR. Wzi ęli w nich udział przedstawiciele obszaru LGD reprezentuj ący sektor publiczny, społeczny oraz gospodarczy. Podczas warsztatów dokonano przede wszystkim transpozycji drzewa problemów na drzewo celów. 2. Ankieta internetowa Równocze śnie opublikowano na stronie internetowej ankiet ę dotycz ącą formułowania celów i propozycji przedsi ęwzi ęć . 3. Spotkanie Grupy Fokusowej Podczas spotkania Grupy fokusowej dokonano weryfikacji zebranych ankiet i sformułowano ogólne zało żenia celów, przedsi ęwzi ęć oraz wska źników LSR, jak te ż planu działania. 4. Konsultacje społeczne W kolejnym etapie tego procesu dokonano zdefiniowania celów, przedsi ęwzi ęć oraz wska źników LSR. Miało to miejsce w ramach przeprowadzonych konsultacji społecznych podczas zebrania członków LGD. Podczas konsultacji

Strona | 9

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 uzgodniono formuł ę celów głównych oraz celów szczegółowych. Zaproponowano tak że wska źniki na poziomie produktu, rezultatu oraz oddziaływania. 5. Konsultacje internetowe Wypracowane podczas warsztatów oraz konsultacji społecznych propozycje zostały opublikowane na stronie internetowej LGD. W ramach konsultacji internetowych społeczno ść lokalna obszaru miała mo żliwo ść wypowiedzenia si ę na temat trafno ści, zasadno ści i realno ści realizacji sformułowanych celów oraz wska źników. 6. Punkt konsultacyjny Na tym etapie zastosowano tak że metod ę partycypacyjn ą w formie punktu konsultacyjnego w siedzibie LGD. Zainteresowani mieszka ńcy obszaru mieli mo żliwo ść osobistego lub telefonicznego zgłaszania uwag i propozycji do projektu celów oraz wska źników. Informacje o funkcjonowaniu punktu zostały przekazane do jednostek administracji samorz ądowej, organizacji społecznych oraz przedsi ębiorców. Zostały te ż zamieszczone na stronie internetowej LGD. 7. Panel ekspertów Zebrany podczas warsztatów strategicznych, przeprowadzonych ankiet internetowych oraz wniosków i propozycji zgłaszanych przez lokaln ą społeczno ść do Punktu konsultacyjnego został poddany analizie przez Panel ekspertów, który zebrał si ę w listopadzie 2015 roku. Wzi ęli w nim udział członkowie Grupy Fokusowej oraz zaanga żowani do współpracy eksperci zewn ętrzni. Przedmiotem Panelu była analiza i weryfikacja dotychczas zrealizowanych działa ń i wypracowanych wniosków, analiz danych oraz ich ostateczne sprawdzenie, uzgodnienie i zatwierdzenie. Efekty tych prac pozwoliły na precyzyjne okre ślenie poszczególnych etapów w procesie wdra żania LSR w odniesieniu celów ogólnych, celów szczegółowych oraz przedsi ęwzi ęć i wska źników ich realizacji, jak równie ż planu działania.

ETAP III Opracowanie zasad wyboru operacji i ustalania ich kryteriów wyboru Kolejny etap w procesie opracowania LSR dotyczył wypracowania narz ędzi pozwalaj ących na efektywne wdra żanie LSR i realizacj ę zało żonych celów, tj. zasad wyboru operacji oraz ustalania ich kryteriów. W ramach tego etapu zastosowano nast ępuj ące metody partycypacyjne: 1. Panel ekspertów Pierwsz ą zastosowan ą na tym etapie metod ą partycypacyjn ą było spotkanie Panelu Ekspertów . Podczas pierwszego spotkania uczestnicy grupy, składaj ącej si ę z przedstawicieli sektora społecznego, publicznego i gospodarczego, w pierwszej fazie wypracowali zasady wyboru operacji, jak równie ż dostosowali obowi ązuj ące w LGD regulaminy do ich ram. Na drugim spotkaniu opracowano i uzgodniono kryteria wyboru operacji. 2. Konsultacje internetowe Propozycje zasad wyboru operacji oraz kryteriów ich wyboru zostały poddane konsultacjom internetowym . Na stronie internetowej LDG opublikowano propozycj ę Procedury naboru projektów oraz zaproszenie do zgłaszania ewentualnych uwag na specjalnym formularzu. 3. Punkt konsultacyjny W ramach działalno ść punktu konsultacyjnego zainteresowani mieszka ńcy obszaru mieli mo żliwo ść osobistego lub telefonicznego zgłaszania uwag i propozycji do projektu zasad wyboru operacji oraz propozycji kryteriów ich wyboru. 4. Zogniskowany wywiad grupowy – grupa fokusowa Jednocze śnie analiz ą projektu zasad wyboru operacji oraz kryteriów ich wyboru zaj ęli si ę uczestnicy Grupy fokusowej, którzy zebrali si ę pod koniec pa ździernika 2015 roku. W ramach zogniskowanego wywiadu grupowego poddano analizie i weryfikacji wnioski i uwagi społeczno ści lokalnej z konsultacji internetowych i działalności punktu konsultacyjnego. 5. Konsultacje społeczne Uzgodnione projekty zasad wyboru operacji oraz kryteriów ich wyboru zostały poddane dalszej analizie przez uczestników szerszych konsultacji społecznych wśród członków LGD. Efektem przeprowadzonych konsultacji było uzyskanie ostatecznego kształtu zasad wyboru operacji oraz kryteriów ich wyboru przez.

ETAP IV Opracowanie zasad monitorowania i ewaluacji Etap procesu opracowania LSR zwi ązany z okre śleniem zasad monitorowania i ewaluacji został zrealizowany w oparciu o zró żnicowane formy konsultacji społecznych. Punktem wyj ścia do opracowania tej cz ęś ci LSR były wnioski z Raportu z ewaluacji LSR Lokalnej Grupy Działania Stowarzyszenia „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” za lata 2009 – 2015 oraz ewaluacji LGD „Małe Mazowsze”. Celem było głównie oszacowanie skuteczności realizacji LSR LGD na lata 2009 - 2015, którego elementem była ocena zasad monitorowania i ewaluacji LSR pod k ątem wpływu okresowej weryfikacji wska źników na osi ągni ęcie celów LSR oraz skuteczno ści stosowanych technik monitoringu pod k ątem zaanga żowania społeczno ści lokalnej w proces weryfikacji LSR. Wyniki bada ń stanowi ą element diagnozy potrzeb obszaru LGD. Oprócz wyników ewaluacji zastosowano na tym etapie procesu opracowania LSR nast ępuj ące metody partycypacyjne:

Strona | 10

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

1. Zogniskowany wywiad grupowy – grupa fokusowa Pierwszym etapem w procesie opracowania zasad monitorowania i ewaluacji LSR było spotkanie grupy fokusowej, któr ą w spółtworzyli członkowie organów LGD oraz przedstawiciele najwa żniejszych instytucji społecznych i gospodarczych. Bior ąc pod uwag ę wyniki raportu ewaluacyjnego Grupa robocza opracowała projekt zasad monitorowania i ewaluacji LSR. 2. Punkt konsultacyjny Nast ępnie opracowane przez Grup ę fokusow ą propozycje były konsultowane ze społeczno ści ą lokaln ą za po średnictwem Punktu konsultacyjnego , działaj ącego w siedzibie LGD. Upowa żniony pracownik biura LGD przyjmował uwagi i wnioski zwi ązane z zasadami monitorowania i ewaluacji LSR. 3. Ankieta internetowa Równocze śnie na stronie internetowej LGD została opublikowana ankieta internetowa okre ślaj ąca zakres planowanego monitoringu i ewaluacji, narz ędzia oraz cz ęstotliwo ść realizacji. 4. Panel ekspertów Zebrane wnioski i uwagi z badania ankietowego oraz działalno ści punktu konsultacyjnego zostały zweryfikowane przez uczestników panelu ekspertów. Efektem prac panelu ekspertów było wypracowanie spójnego systemu monitorowania i ewaluacji LSR. 5. Konsultacje społeczne Wypracowany projekt zasad monitorowania i ewaluacji LSR został uzgodniony i zatwierdzony przez uczestników konsultacji społecznych, które odbyły si ę w grudniu 2015 roku.

ETAP V Przygotowanie planu komunikacyjnego w odniesieniu do realizacji LSR Ostatni etap procesu opracowania LSR, który został poddany partycypacji społecznej dotyczył przygotowania planu komunikacyjnego zwi ązanego z realizacj ą LSR. 1. Zogniskowany wywiad grupowy – grupa fokusowa Zało żenia do planu komunikacji zostały opracowane przez Grup ę fokusow ą składaj ącą si ę członków organów LGD oraz przedstawicieli najwa żniejszych instytucji społecznych i gospodarczych . Na spotkaniu zorganizowanym pod koniec listopada 2015 roku członkowie grupy dokonali przegl ądu i analizy efektów działa ń komunikacyjnych w poprzednim okresie realizacji LSR, zidentyfikowali najwa żniejsze problemy komunikacyjne oraz na ich podstawie wyznaczyli priorytety i katalog działa ń komunikacyjnych odnosz ących si ę do realizacji LSR na lata 2016- 2022. 2. Konsultacje internetowe W kolejnym etapie zostały przeprowadzone konsultacje internetowe . Propozycje celów i działa ń komunikacyjnych zostały opublikowane na stronie internetowej LGD w formie ankiety online. Przedmiotem konsultacji były m. in.: analiza potrzeb / problemów komunikacyjnych, analiza skutecznych narz ędzi komunikowania si ę ze społeczno ści ą, ocena efektywno ści działa ń komunikacyjnych. W ten sposób lokalna społeczno ść obszaru uzyskała mo żliwo ść zgłaszania sowich uwag i pomysłów do projektu. 3. Punkt konsultacyjny Równolegle do konsultacji internetowych działał punkt konsultacyjny w siedzibie LGD. 4. Panel ekspertów Zebrane wnioski i uwagi zostały nast ępnie poddane dalszej analizie przez Panel ekspertów. Członkowie panelu ekspertów mieli mo żliwo ść doprecyzowania zało żeń planu komunikacji. 5. Konsultacje społeczne Ostatecznie projekt planu komunikacji został poddany konsultacjom społecznym wśród członków Lokalnej Grupy działania. Wyniki przeprowadzonych konsultacji zostały uwzgl ędnione w Lokalnej Strategii Rozwoju.

Tabela 3. Opis zastosowanych metod partycypacyjnych w na poszczególnych etapach procesu opracowania LSR Etap opracowania Zastosowane metody Termin Liczba Potwierdzenie LSR partycypacyjne realizacji uczestników (Źródła danych) ETAP I Badania ankietowe Wrzesie ń 2015 356 Ankiety, raport Diagnoza i analiza SWOT Warsztaty strategiczne Wrzesie ń 2015 164 Lista obecno ści, dokumentacja fotograficzna Zogniskowany wywiad 22.09.2015 14 Lista obecno ści, grupowy dokumentacja fotograficzna Konsultacje Wrzesie ń – nd Wydruki ze strony

Strona | 11

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

internetowe pa ździernik 2015 internetowej, arkusz wniosków i uwag Spotkanie grupy 30.10.2015 14 Listy obecno ści, fokusowej dotycz ące dokumentacja fotograficzna diagnozy i analizy SWOT Konsultacje społeczne 10.11.2015 14 Listy obecno ści, dokumentacja fotograficzna ETAP II Warsztaty strategiczne Wrzesie ń 2015 164 Listy obecno ści, Okre ślenie celów i dokumentacja fotograficzna wska źników w Ankieta internetowa Pa ździernik 2015 nd Wydruki ze strony odniesieniu do internetowej opracowania LSR oraz Zogniskowany wywiad 13.10.2015 12 Lista obecno ści, opracowania planu grupowy dokumentacja fotograficzna działania Konsultacje społeczne 20.10.2015 14 Listy obecno ści, dokumentacja fotograficzna Konsultacje Pa ździernik 2015 nd Wydruki ze strony internetowe internetowej, arkusz wniosków i uwag Punkt konsultacyjny Listopad 2015 8 Zestawienie udzielonych usług informacyjnych Panel ekspertów 4.11.2015 14 Lista obecno ści, dokumentacja fotograficzna ETAP III Panel ekspertów 15.10.2015 14 Lista obecno ści, Opracowanie zasad dokumentacja fotograficzna wyboru operacji i Konsultacje Listopad 2015 nd Wydruk ze strony ustalania ich kryteriów internetowe internetowej, arkusz wyboru wniosków i uwag Punkt konsultacyjny Listopad 2015 10 Zestawienie udzielonych usług informacyjnych Zogniskowany wywiad 28.10.2015 14 Lista obecno ści, grupowy dokumentacja fotograficzna Konsultacje społeczne 27.11.2015 14 Lista obecno ści, dokumentacja fotograficzna ETAP IV Badanie ewaluacyjne – Maj 2015 nd Raport z badania Opracowanie zasad badanie ankietowe ewaluacyjnego monitorowania i Ankieta ewaluacji Zogniskowany wywiad 12.11.2015 14 Lista obecno ści, grupowy dokumentacja fotograficzna Punkt konsultacyjny Listopad/grudzie ń 5 Zestawienie udzielonych 2015 usług informacyjnych Ankieta internetowa Listopad/grudzie ń nd Wydruki ze strony 2015 internetowej Panel ekspertów 19.11.2015 14 Lista obecno ści, dokumentacja fotograficzna Konsultacje społeczne 10.12.2015 14 Lista obecno ści, dokumentacja fotograficzna ETAP V Zogniskowany wywiad 26.11.2015 14 Lista obecno ści, Przygotowanie planu grupowy dokumentacja fotograficzna komunikacyjnego w Konsultacje Listopad/grudzie ń nd Wydruk ze strony odniesieniu do internetowe 2015 internetowej, arkusz realizacji LSR wniosków i uwag Punkt konsultacyjny Listopad/grudzie ń 6 Zestawienie udzielonych 2015 usług informacyjnych Panel ekspertów 02.12.2015 12 Lista obecno ści, dokumentacja fotograficzna Konsultacje społeczne 16.12.2015 14 Lista obecno ści, dokumentacja fotograficzna

Strona | 12

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Rozdział III Diagnoza - opis obszaru i ludno ści

1. Okre ślenie grup szczególnie istotnych z punktu widzenia realizacji LSR oraz problemów i obszarów interwencji odnosz ących si ę do tych grup. 1.1 Potencjał demograficzny LGD ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ Obszar działania „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” składa si ę z 9 gmin wiejskich oraz 1miejsko-wiejskiej – Kock. Teren LGD zamieszkuje ok. 58 738 tys. ludno ści, z czego ok 49,2 % stanowi ą m ęż czy źni a ok 50,8 %. kobiety. Na obszarze LGD wyst ępuje zbilansowana struktura płciowa mieszka ńców z niewielk ą przewag ą kobiet. Szczegółowe dane dotycz ące struktury ludno ści przedstawiono poni żej. Tabela 4. Struktura ludno ści na obszarze LGD ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’. Gmina Gęsto ść Liczba Męż czy źni Kobiety zaludnienia ludno ści % % os/km²

Abramów 4192 50,2 49,8 50 Firlej 6020 49,3 50,7 48 Jeziorzany 2945 49,2 50,8 44 Kamionka 6414 48,4 51,6 57 Kock 6667 49,3 50,7 66 Lubartów 11158 49,4 50,6 70 Michów 6140 49,2 50,8 45 Nied źwiada 6280 49,8 50,2 66 Ostrówek 4026 48,0 52,0 45 Serniki 4896 48,9 51,1 65 LGD Dolin ą Wieprza i Le śnym 58 738 49,2 50,8 56 Szlakiem lubelskie 2156150 48,5 51,5 86 Polska 38495659 48,4 51,6 123 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r. Z powy ższych danych wynika, że najwi ęcej osób zamieszkuje w gminach: Lubartów, Kock oraz Kamionka, za ś najmniej w gminach Jeziorzany i Ostrówek. Obszar charakteryzuje si ę nisk ą g ęsto ści ą zaludnienia - ok. 56 os./km², podczas gdy w woj. lubelskim średnia g ęsto ść zaludnienia wynosi 86 os./km². Gminami o najwy ższej g ęsto ści zaludnienia s ą gminy: Lubartów, Kock, Nied źwiada i Serniki, z kolei w gminie Jeziorzany, Ostrówek i Michów obserwuj ę si ę najni ższ ą g ęsto ść zaludnienia. Liczba mieszka ńców stanowi 2,7 % ludności w całym województwie lubelskim. Obszary wiejskie zamieszkuje 55 326 osób, co stanowi 94,2 % obszaru LGD. To znacznie wi ęcej ni ż w Polsce, gdzie około 39,6 % mieszka ńców kraju to ludno ść wiejska. Według danych GUS na obszarze LGD w latach 2007-2013 nast ępowała zmiana liczby ludno ści. W latach 2009- 2011 na analizowanym obszarze utrzymywał si ę trend zwi ązany z przyrostem ogólnej liczby ludno ści. Od 2011-2013 roku wyst ępuje niewielki ubytek liczby mieszka ńców (w stosunku do szczytowego okresu w 2011 r. jest to około 136 osób). Ł ącznie na przestrzeni lat 2007-2013 liczba mieszka ńców obszaru LGD zwi ększyła si ę o 261 osób. Jednym z istotnych czynników wpływaj ących na warto ść kapitału społecznego jest wska źnik przyrostu naturalnego ukazuj ący ró żnice mi ędzy liczb ą urodze ń żywych, a liczb ą zgonów na badanym obszarze. Zmniejszaj ąca si ę liczba ludno ści jest pochodn ą ujemnego przyrostu naturalnego, który utrzymuje się na obszarze LGD w analizowanych latach. W 2013 r. przyrost naturalny wyniósł -143,0 osób, przy czym w 2007 wynosił on tylko -45 osób. Analiza przyrostu naturalnego w poszczególnych gminach ukazuje du że wewn ętrzne zró żnicowanie. W gminach Kamionka, Kock odnotowano bardzo wysoki ujemny przyrost naturalny. W pozostałych gminach warto ści przyrostu naturalnego wynosiły pomi ędzy -5,0 do -17,0. Jedynie w gminie Lubartów przyrost naturalny był dodatni i wynosił 8,0 . Trend utrzymuj ącego si ę na obszarze LGD ujemnego przyrostu naturalnego będzie powodował starzenie si ę społecze ństwa, przyczyni si ę do zamykania szkół, zwi ększenia bezrobocia, zwi ększenia wydatków na pomoc społeczn ą, wzrost wska źnika obci ąż enia ludno ści w wieku produkcyjnym ludno ści ą w wieku poprodukcyjnym. Na obszarze LGD wyst ępuje ujemne saldo migracji (utrzymuj ące si ę w latach 2007-2010 oraz w latach 2012-2013) czyli wi ęcej osób opuszało ten teren, ni ż wprowadzało si ę. Najbardziej atrakcyjne s ą dla migrantów gminy Lubartów oraz Kamionka, w których saldo migracji w 2013 r. były dodatnie i wynosiły analogicznie 87,0 i 7,0. Najwi ększy ubytek mieszka ńców w wyniku migracji dotkn ą za ś gmin ę Jeziorzany. W konsekwencji utrzymuj ące si ę ujemne saldo migracji b ędzie miało wpływ na zmniejszenie potencjału gospodarczego obszaru LGD. Z uwagi na fakt, i ż jednym z czynników determinuj ących zmian ę miejsca zamieszkania s ą czynniki ekonomiczne, wysoki ujemny wska źnik

Strona | 13

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 migracji świadczy o niskiej atrakcyjno ści obszaru LGD, brakiem miejsc pracy, oraz satysfakcjonuj ącego wynagrodzenia, a tak że podniesienia standardu warunków mieszkaniowych. Taki stan rzeczy mo że mie ć zwi ązek z wyjazdami (emigracj ą) młodych mieszka ńców obszaru LGD do nieopodal poło żonego miasta Lublin, w celu poszukiwania lepszej perspektywy pracy i lepszego standardu życia. Proces przemieszczania si ę ludno ści przyczynia si ę, ze wzgl ędu na selektywno ść migracji (migruj ą przede wszystkim ludzie młodzi, lepiej wykształceni, bardziej przedsi ębiorczy i innowacyjni), do zmniejszania potencjalnych zasobów pracy i obni żania ich jako ści. Zagro żeniem dla obszaru działania LGD stałoby si ę wówczas wyludnianie si ę obszarów wiejskich, głównie wskutek ubytku migracyjnego ludno ści. Struktur ę wiekow ą ludno ści obszaru najlepiej przedstawi ć za pomoc ą liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, czyli od 0-17 lat, w wieku produkcyjnym, czyli 18-60 kobiety oraz 18-65 m ęż czy źni, a tak że poprodukcyjnym powy żej 60 lat dla kobiet i 65 dla m ęż czyzn. Struktura wieku ludno ści wykazuje zdecydowan ą przewag ę ludno ści w wieku produkcyjnym, która wynosi obecnie 61,5% ogólnej liczby ludno ści. Dane dotycz ące struktury wiekowej mieszka ńców (w podziale na ekonomiczne grupy wieku) wskazuj ą, że na analizowanym obszarze wyst ępuje korzystniejsza sytuacja demograficzna ni ż w woj. lubelskim. Wskazuj ą na to dane z 2013 roku dotycz ące udziału osób w wieku przedprodukcyjnym w ogóle mieszka ńców. Odsetek osób młodych w wieku przedprodukcyjnym na obszarze LGD wynosi 20,1 % a w województwie lubelskim 18,3%, także w przypadku analizy odsetka osób w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludno ści widzimy utrzymuj ącą si ę zale żno ść : na całym obszarze LGD dane s ą lepsze ni ż średnia wojewódzka. Jedynie wska źnik osób w wieku produkcyjnym jest ni ższy ni ż w woj. lubelskim – 62,7 %. Tabela 5. Struktura wiekowa i charakterystyka zmian demograficznych w LGD. STRUKTURA WIEKOWA I CHARAKTERYSTYKA ZMIAN DEMOGRAFICZNYCH osoby w osoby w wieku osoby w wieku wieku poprodukcyjnym przyrost naturalny Gmina przedprodukcyjny produkcyjny m m

Abramów 765 2544 883 -5 w tym kobiety: 384 1107 598 Firlej 1204 3680 1136 -17 w tym kobiety: 576 1671 804 Jeziorzany 517 1835 593 -13 w tym kobiety: 268 809 418 Kamionka 1303 3971 1140 -27 w tym kobiety: 660 1843 804 Kock 1334 4139 1194 -44 w tym kobiety: 672 1871 838 Lubartów 2434 7029 1695 8 w tym kobiety: 1173 3267 1210 Michów 1119 3702 1319 -12 w tym kobiety: 543 1699 877 Nied źwiada 1294 3862 1124 -13 w tym kobiety: 621 1732 802 Ostrówek 869 2320 837 -12 w tym kobiety: 438 1056 601 Serniki 978 3032 886 -8 w tym kobiety: 493 1389 620 LGD Dolin ą Wieprza 11 817 36 114 10 807 -143 i Le śnym Szlakiem woj. lubelskie 395257 1352470 408423 -3111 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r. Tabela 6. Ludno ść w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym oraz ludno ść w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym na obszarze LGD.

Liczba Ludno ść w wieku Ludno ść w wieku Gmina ludno ści poprodukcyjnym na 100 nieprodukcyjnym na 100 w gminie osób w osób w wieku przedprodukcyjnym wieku produkcyjnym Abramów 4192 115,4 64,8

Strona | 14

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Firlej 6020 94,4 63,6 Jeziorzany 2945 114,7 60,5 Kamionka 6414 89,5 61,5 Kock 6667 91,3 61,1 Lubartów 11158 69,6 58,7 Michów 6140 117,9 65,9 Nied źwiada 6280 86,9 62,6 Ostrówek 4026 96,3 73,5 Serniki 4896 90,6 61,5 LGD Dolin ą Wieprza 58 738 91,5 62,6 i Le śnym Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r. Drugi wska źnik obci ąż enia demograficznego pokazuje jak wiele osób w wieku nieprodukcyjnym przypada na 100 osób w wieku produkcyjnym. Im wy ższa warto ść , tym wi ększe obci ąż enie demograficzne – jedna osoba pracuj ąca musi bowiem utrzyma ć wi ększ ą liczb ę osób pozostaj ących bez pracy. Średnia krajowa w 2013 roku wynosiła 57,6 wyniki obszaru s ą nieco wy ższe ni ż średnia. Najwi ększe zró żnicowanie jest w przypadku pierwszego wska źnika obci ąż enia tj. liczb ę osób w wieku poprodukcyjnym do 100 osób w wieku przedprodukcyjnym (stosunek liczby osób starszych do dzieci). Wynosi on na obszarze LGD 91,5 i jest ni ższy od wska źnika dla kraju (101,2). Analiza dotychczasowej struktury demograficznej pokazuje, że obszar LGD charakteryzuj ą warto ści znacznie lepsze ni ż średnia województwa i kraju. Jednak wyniki analiz pokazuj ą, że w gminach Abramów, Jeziorzany, Michów zaczynaj ą odczuwa ć siln ą presj ę demograficzn ą zwi ązan ą ze wzrostem odsetka najstarszych mieszka ńców. W kolejnych latach liczba osób w wieku poprodukcyjnym ulegnie dalszemu wzrostowi, co wymusi rozwój usług i produktów kierowanych do osób w wieku poprodukcyjnym. Tabela 7. Ludno ść w wieku 13 lat i wi ęcej według poziomu wykształcenia (2011 rok).

Ludno ść w wieku 13 lat i wi ęcej wg poziomu wykształcenia wy ższe średnie i zasadnicze gimnazjalne podstawowe podstawowe Powiat policealne zawodowe uko ńczone nieuko ńczone i brak lubartowski 11,8 27,8 21,3 5,7 27,2 2,0 woj. lubelskie 16,2 31,5 19,3 5,3 21,0 1,9 kraj 17,0 31,6 21,7 4,9 18,3 1,4 Źródło: na podstawie danych z GUS – Narodowy Spis Powszechny z 2011 r. Istotn ą cech ą demograficzn ą jest poziom wykształcenia mieszka ńców. Dane z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2011 r. pokazuj ą, że struktura wykształcenia mieszka ńców LGD jest słabsza ni ż średnie wyniki w woj. lubelskim i w kraju. Najwi ększy odsetek ludno ści legitymuj ę si ę wykształceniem średnim i policealnym oraz zasadniczo zawodowym. Najmniejsz ą grup ę stanowi ą osoby bez wykształcenia i takie które nie uko ńczyły szkoły podstawowej. Osoby z wykształceniem wy ższym stanowiły tylko 11,8 % badanych przy średniej krajowej 17 %. Przyczyn ą takiego stanu rzeczy jest utrudniony ze wzgl ędów ekonomicznych dost ęp do szkół ponadpodstawowych uczniów wywodz ących si ę z biedniejszych rodzin wiejskich oraz niska świadomo ść społeczna mieszka ńców tradycyjnych wsi. Na obszarze LGD od kilku lat utrzymuje si ę trend spadku liczba ludno ści. Teren ten charakteryzuje zbilansowana struktura płciowa i niski przyrost naturalny. Na całym obszarze wyst ępuje zjawisko zmniejszania si ę osób młodych i jednoczesnego przyrostu osób starszych. Wykształcenie osób zamieszkuj ących na terenie LGD jest ni ższe ni ż średnia krajowa i wojewódzka. Za szczególnie niepokoj ącą tendencje nale ży uzna ć ujemne saldo migracji .

1.2 Grupy szczególnie istotne z punktu widzenia realizacji Strategii Przeprowadzone analizy oparte na danych statystycznych, badaniu ankietowym, wynikach wypracowanych podczas zogniskowanych wywiadów grupowych z przedstawicielami o środków pomocy społecznej z terenu wszystkich gmin oraz Powiatowego Urz ędu Pracy oraz w wyniku spotka ń konsultacyjnych z mieszka ńcami jednoznacznie pokazuj ą, że grupami które s ą istotne z punktu widzenia realizacji LSR i w szczególny sposób powinny by ć brane pod uwag ę przy okre śleniu podmiotów zagro żonymi ró żnymi formami wykluczenia społecznego są przede wszystkim: • osoby długotrwale bezrobotne, • osoby powy żej 50 roku życia, • osoby o niskich kwalifikacjach, • osoby młode w wieku 18-35 lat, • kobiety zamieszkuj ące obszary wiejskie.

Strona | 15

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Pierwsza zidentyfikowana grupa to osoby długotrwale bezrobotne , defaworyzowane ze wzgl ędu na dost ęp do rynku pracy, przez co zagro żone s ą ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Grupa został wybrana ze wzgl ędu na analiz ę bezrobocia na obszarze LGD, które jest bardzo wysokie -17,5 % w 2013 r. (przy 14,4 % dla całego województwa). Wytypowana grupa bezrobotnych stanowi najwi ększy odsetek w śród osób bezrobotnych – 61,9 %. Osoby w tym przedziale wiekowym charakteryzuj ą si ę przewa żnie niskim poziomem wykształcenia, niskimi kompetencjami, a przede wszystkim długim okresem pozostawania bez pracy. Drug ą grup ę stanowi ą osoby posiadaj ące niskie kwalifikacje , które stanowi ą 38,4 % ogółu osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Lubartowie. Osobom posiadaj ącym niskie kwalifikacje trudno odnale źć si ę na rynku pracy, dlatego w du żej mierze zasilaj ą grono osób długotrwale bezrobotnych. Grup ę t ą zasilaj ą przewa żnie osoby posiadaj ące co najwy żej średnie wykształcenie, nie podnosz ące w żaden sposób kwalifikacji i umiej ętno ści zawodowych. Kolejna grupa to osoby młode w wieku 18-35 lat , w tym młodzie ż wchodz ąca na rynek pracy, która ze wzgl ędu na brak do świadczenia zawodowego i zwi ązane z tym problemy ze znalezieniem zatrudnienia zagro żona jest bezrobociem, a dalej wykluczeniem społecznym. Ponadto grupa ta charakteryzuje si ę du żą mobilno ści ą, co wpływa na wyludnienie si ę obszaru LGD (wska źnik migracji na poziomie -156 w 2013 roku). Bezrobocie osób młodych nie jest jedynie problemem braku pracy, ale braku mo żliwo ści prawidłowego funkcjonowania społecznego i udziału w życiu społeczno ści lokalnej. Młody człowiek nie posiadaj ący pracy, w wi ększym stopniu jest nara żony na demoralizacj ę i uleganie ró żnym patologiom. Jednak odwołuj ąc si ę do wska źników liczbowych, stopa bezrobocia w śród osób młodych utrzymuje si ę nieprzerwanie na wysokim poziomie i wynosi 72 %. Osoby w wieku 50 lat i wi ęcej , to grupa, której liczebno ść z roku na rok ro śnie ze wzgl ędu na zjawisko starzenia si ę społecze ństwa na obszarze LGD. Maj ąc na uwadze perspektyw ę starzej ącego si ę społecze ństwa i zwi ązan ą z tym zjawiskiem mniejsz ą liczb ę osób w tzw. wieku produkcyjnym, działania w ramach realizacji LRS powinny zosta ć skierowane do osób po pi ęć dziesi ątym roku życia. Osoby starsze potrzebują wsparcia w postaci, przede wszystkim szkole ń prowadz ących do podniesienia, uzupełnienia lub zmiany kwalifikacji zawodowych tych osób. Ostatni ą grup ę stanowi ą kobiety zamieszkuj ące obszary wiejskie. Wśród osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Lubartowie osoby bezrobotne zamieszkałe na wsi stanowiły 69 % ogółu bezrobotnych z czego 50,4 % stanowiły kobiety. Niskie kwalifikacje kobiet zamieszkuj ących obszary wiejskie, stanowi ą jedn ą z wa żniejszych barier do przezwyci ęż ania bezrobocia i o żywienia gospodarczego obszarów wiejskich. Osoby o ni ższym poziomie wykształcenia s ą mniej mobilne zawodowo i jednocze śnie nie przejawiaj ą aktywno ści w celu uzyskania kwalifikacji po żą danych na rynku pracy. U podstaw tego zjawiska le ży zazwyczaj brak motywacji do dalszego kształcenia si ę. Rodziny zamieszkuj ące na terenach wiejskich s ą to przede wszystkim rodziny wielopokoleniowe. W tradycyjnej rodzinie wiejskiej, kobiety nie widziały potrzeby podejmowania pracy, w zwi ązku z prac ą i uzyskiwaniem dochodów z własnego gospodarstwa nie istniała potrzeba specjalnego organizowania opieki nad małymi dzie ćmi, gdy ż w sytuacji wspólnego zamieszkiwania wielu pokole ń, podczas pracy w gospodarstwie domowym dzie ćmi opiekowali si ę członkowie rodziny. Nie podejmowanie pracy zarobkowej, niskie kwalifikacje i umiej ętno ści zawodowe oraz głównie brak do świadczenia zawodowego kobiet ,,wiejskich’’ stało się przyczyn ą ich bierno ści zawodowej i wykluczenia społecznego. Główn ą rol ą kobiety na wsi stała si ę opieka nad osobami zale żnymi tj. dzie ćmi i osobami starszymi, a tak że obowi ązki w gospodarstwie domowym. Główn ą barier ą powstrzymuj ącą młode kobiety ,,wiejskie’’ przed podj ęciem pracy jest niedostateczny lub całkowity brak instytucjonalnych form opieki nad dzie ćmi. W wielu wsiach przedszkola nie istniej ą i młode matki musz ą same zapewni ć opiek ę dzieciom. Wyst ępuje, tak że bariera komunikacyjna, zwi ązana z lokalizacj ą miejsc pracy w głównie w mie ście powiatowym – Lubartów. Nale ży podkre śli ć, i ż podczas spotka ń konsultacyjnych mieszka ńcy gmin typowali, tak że inne grupy defaworyzowane i wykluczone społecznie na obszarze LGD, które ich zdaniem wymagaj ą wsparcia w ich środowisku. Po gł ębszej analizie wszystkich danych oraz wyników konsultacji wybrano 5 grup, które ze wzgl ędu na swoj ą specyfik ę i skal ę problemu powinny zosta ć potraktowane priorytetowo i zosta ć obj ęte interwencj ą, tj. długotrwale bezrobotni – 44% wskaza ń, osoby w wieku 50 lat i wi ęcej – 52 % wskaza ń, osoby o niskich kwalifikacjach – 37 % wskaza ń, osoby młode w wieku 18-35 lat – 36 % wskaza ń.

2. Charakterystyka gospodarki/przedsi ębiorczo ści Jednym z podstawowych uwarunkowa ń rozwoju danego obszaru jest jego lokalizacja. Obszar LGD posiada dogodne warunki rozwoju ze wzgl ędu na poło żenie geograficzne: w niewielkiej odległo ści (24-26 km) od o środka o znaczeniu krajowym jakim jest miasto Lublin – centrum Aglomeracji Lubelskiej oraz Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego. Charakterystyka podmiotów gospodarki narodowej Na obszarze LGD działa ł ącznie 2916 podmiotów gospodarki narodowej z czego 95,6 % stanowi ą podmioty sektora prywatnego. Sektor publiczny tworzy ł ącznie 129 podmiotów. Na obszarze funkcjonuje równie ż 161 organizacji i stowarzysze ń. Zauwa żalny jest trend rosn ący w liczbie przedsi ębiorstw sektora prywatnego na terenie LGD, 2431 podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w 2007 roku do 2787 w 2013 r. Ro śnie liczba jednostek nowo zarejestrowanych na 10 tys. mieszka ńców.

Strona | 16

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Najwi ększy potencjał gospodarczy skupiony jest w gminie Lubartów. Zlokalizowanych jest tutaj najwi ęcej przedsi ębiorstw (686), zarówno osób fizycznych prowadz ących działalno ść gospodarcz ą (567) oraz spółek cywilnych (39).Najmniej podmiotów sektora prywatnego zlokalizowanych jest w gminie Ostrówek oraz Jeziorzany. Tabela 8. Struktura podmiotów gospodarczych poszczególnych gmin obszaru LGD w 2013 r. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARKI NARODOWEJ Gmina Spółki handlowe Spółki Spółdzielnie Fundacje, Osoby fizyczne cywilne stowarzyszenia, prowadz ące organizacje działalno ść gospodarcz ą Abramów 2 3 2 10 133 Firlej 5 9 2 18 184 Jeziorzany 4 5 4 14 70 Kamionka 20 16 2 21 304 Kock 6 17 6 18 348 Lubartów 16 39 2 26 567 Michów 3 14 4 8 239 Nied źwiada 5 12 3 18 203 Ostrówek 1 4 2 13 113 Serniki 1 9 1 15 151 LGD Dolin ą Wieprza 63 128 28 161 2312 i Le śnym Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r. Według raportu ,,Atrakcyjno ść inwestycyjna województwa i podregionów Polski 2013’’ opracowanego przez Instytut Bada ń nad Gospodark ą Rynkow ą we współpracy z Fundacj ą Konrada Adenauera, podregion lubelski (w którego skład wchodz ą gminy nale żą ce do LGD) wypada korzystnie w porównaniu do innych podregionów Polski. W raporcie według kategorii atrakcyjno ści podregionu dla działalno ści przemysłowej, wspomniany wy żej obszar uzyskał niskie noty wśród innych podregionów Polski, jednak według kategorii atrakcyjno ści podregionu dla działalno ści usługowej oraz atrakcyjno ści inwestycyjnej dla działalno ści zaawansowanej technologicznie w 2013 roku otrzymał wysokie noty. Na terenie LGD ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ najwi ęcej podmiotów prowadzi działalno ść w bran ży: handel, budownictwo i usługi. Nale ży jednak zauwa żyć, że podmioty wyst ępuj ące najcz ęś ciej (handel i drobne usługi) s ą zazwyczaj jednostkami zatrudniaj ącymi niewiele osób. Wi ększo ść firm działaj ących na terenie LGD to mikroprzedsi ębiorstwa, w których pracuje tylko wła ściciel b ądź zatrudniaj ą kilka osób maksymalnie 9 osób. Podmioty gospodarcze funkcjonuj ące w analizowanym obszarze zajmuj ą si ę przede wszystkim usługami skierowanymi do mieszka ńców oraz świadcz ą usługi, których głównymi odbiorcami s ą tury ści. Tabela 9. Klasy wielko ści podmiotów gospodarczych na obszarze funkcjonalnym LSR w 2013 roku. Klasy wielko ści podmiotów gospodarczych Gmina Ogółem 0-9 10-49 50-249 Abramów 167 159 7 1 Firlej 244 233 8 3 Jeziorzany 111 104 6 1 Kamionka 390 378 10 2 Kock 427 407 16 4 Lubartów 686 663 22 1 Michów 288 280 6 2 Nied źwiada 260 250 10 0 Ostrówek 151 143 8 0 Serniki 192 181 11 0 LGD Dolin ą Wieprza i Le śnym 2916 2798 104 14 Szlakiem woj. lubelskie 169618 162669 5701 1248 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r. 2.2 Poziom rozwoju przedsi ębiorczo ści Wska źnik przedsi ębiorczo ści posłu ży monitoringowi długofalowego oddziaływania LSR na rozwój gospodarczy. Wska źnik przedstawia ilo ść podmiotów gospodarczych w systemie REGON na 1000 mieszka ńców. Tabela 10. Wska źnik przedsi ębiorczo ści dla gmin obszaru LGD w latach 2007-2013. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON 2009 2010 2011 2012 2013

Strona | 17

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

(stan w dniu 31 XII) 2567 2720 2737 2863 2916 Liczba mieszka ńców LSR 58371 58852 58874 58792 58738 Wska źnik przedsi ębiorczo ści LGD 43,97 46,21 46,48 48,69 49,64 Wska źnik przedsi ębiorczo ści dla woj. lubelskiego 72,4 75,3 74,6 76,7 78,7 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Z powy ższej tabeli wynika, że wska źnik przedsi ębiorczo ści dla obszaru LSR od 2009 do 2013 roku rósł oraz, że jest o 58 % ni ższy od warto ści wska źnika dla woj. lubelskiego. 2.3 Potencjał rozwojowy obszaru Z analitycznego punktu widzenia szczególnie wa żne jest wskazanie bran ż gospodarki maj ące kluczowe znaczenie dla rozwoju regonu. Jako bran że rozwojowe obszaru LGD okre ślone zostały: bran ża turystyczna i okołoturystyczna oraz bran ża usługowa. W toku przeprowadzonych analiz o charakterze diagnostycznym oraz w celu uzyskania informacji dotycz ących potrzeb i postrzegania kierunków rozwoju z punktu widzenia mieszka ńców obszaru LGD przeprowadzono konsultacje. Spostrze żenia mieszka ńców dotycz ące kierunków rozwoju pokrywaj ą si ę z istniej ącą specyfik ą i zasobami regionu - atrakcyjne tereny przyrodniczo-środowiskowe (rzeka Wieprz, du ża lesisto ść , pomniki przyrody, jeziora). Przeprowadzona analiza, potwierdziła, że najbardziej rozwojow ą bran żą na terenie LGD ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ jest turystyka oraz działalno ść około turystyczna. Obszar LGD posiada walory przyrodnicze i kulturowe, które przyci ągaj ą z roku na rok coraz wi ęcej turystów. Turystyka jest bran żą , której rozwój obserwuje si ę w Polsce i na świecie. Rozwojowym kierunkiem jest, tak że bran ża usługowa, rozumiana szczególnie jako budownictwo i handel. W handlu oraz w budownictwie działa największa ilo ść przedsi ębiorców prowadz ących działalno ść , dlatego konieczne jest wsparcie rozwojowe dla tych podmiotów, aby utrzymały si ę na rynku. Trzecia bran ża w któr ą inwestowanie mo że przynie ść regionowi rozwój jest przetwórstwo przemysłowe związane z lokalnymi produktami rolnymi. Dzi ęki czystemu środowisku na terenie LGD panuj ą korzystne warunki do produkcji zdrowej żywno ści, na któr ą aktualnie wyst ępuje du że zapotrzebowanie w zwi ązku z mod ą na zdrowy styl życia. Powiat Lubartowski (na którego obszarze poło żone s ą gminy tworz ące LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”) jest atrakcyjnym inwestycyjnie powiatem – według rankingu przeprowadzonego na potrzeby Programu Partner COI zajmuje wysok ą 8 pozycj ę po śród 24 powiatów Lubelszczyzny. Atutami inwestycyjnymi powiatu lubartowskiego s ą: korzystna lokalizacja (blisko Lublina – stolicy województwa i wa żnego o środka naukowego, przy drodze krajowej nr 19, blisko wschodniej granicy UE), dobrze rozwini ęta sie ć dróg, liczne tereny inwestycyjne znajduj ące si ę w granicach powiatu ich du ża atrakcyjno ść pod wzgl ędem lokalizacyjnym i cenowym, bogate dziedzictwo kulturowe (liczne zabytki architektury i kultury), wolne tereny rekreacyjne do rozwoju ró żnych form turystyki (w tym agroturystyki). Na obszarze LGD istnieje potrzeba kreowania przedsiębiorczo ści w środowisku wiejskim, szukania w ten sposób mo żliwo ści zatrudnienia i zwi ększenia dochodów ludno ści wiejskiej. Odbywa ć si ę to mo że poprzez: rozwój infrastruktury obszarów wiejskich, zagospodarowanie produktów rolniczych, wykorzystanie zasobów naturalnych tych obszarów, wykorzystanie zasobów wytwórczych obszarów wiejskich, w tym zasobów środowiska i jego walorów krajobrazowych.

2.4 Przedsi ębiorczo ść społeczna Ekonomia społeczna obejmuje sektor gospodarczy, w którym nast ępuje poł ączenie działalno ści gospodarczej z celami społecznymi, zmierzaj ące do ograniczenia zjawiska marginalizacji i wykluczenia społecznego oraz aktywizacji i integracji społecznej. Podmiotami, które uwzgl ędniaj ą te wszystkie elementy s ą mi ędzy innymi spółdzielnie socjalne. Liczba spółdzielni socjalnych w roku 2013 na terenie województwa lubelskiego wynosiła 41 i nie zmieniła si ę w porównaniu do roku 2012. Obszar LGD charakteryzuj ę si ę niskim poziomem przedsi ębiorczo ści społecznej. Na terenie gmin działaj ą jedynie dwie spółdzielnie socjalne: • Spółdzielnia Socjalna ,,Słoneczny Brzeg’’ w miejscowo ści Firlej, • Spółdzielnia Socjalna ,,Integracja’’ w Zabielu. Obszarem działa ń spółdzielni jest przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy, działania na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagro żonych wykluczeniem społecznym. Wskaza ć nale ży, i ż podczas procesu konsultacji społecznych przedstawiciele lokalnych społeczno ści wyra żali potrzeb ę tworzenia spółdzielni socjalnych na obszarze LSR, które mog ą stanowi ć efektywny instrument wsparcia osób przede wszystkim z grup defaworyzowanych.

3. Opis rynku pracy 3.1 Poziom i struktura zatrudnienia Rynek pracy jest kluczow ą dziedzin ą, charakteryzuj ącą potencjał i ograniczenia rozwojowe poszczególnych obszarów. W przypadku terenu obj ętego działalno ści ą LGD charakterystycznym elementem jest niski stopie ń aktywno ści ekonomicznej ludno ści (obliczany jako liczba zatrudnionych na 1.000 mieszka ńców).

Strona | 18

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Tabela 11. Pracuj ący na 1000 ludno ści na obszarze LGD w latach 2007-2013. Pracuj ący na 1000 ludno ści w latach 2007-2013 Zmiana Gmina 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 w latach 2007-2013 Abramów 45 49 52 54 51 48 40 -5 Firlej 52 51 58 60 59 71 63 11 Jeziorzany 86 76 82 83 89 100 91 5 Kamionka 69 70 72 74 80 81 88 19 Kock 66 72 68 64 69 72 64 -2 Lubartów 87 85 64 68 90 76 87 0 Michów 77 77 77 74 81 82 77 0 Nied źwiada 41 38 36 36 40 50 40 -1 Ostrówek 44 45 49 46 46 48 38 -6 Serniki 28 30 30 32 28 26 26 -2 powiat lubartowski 114 116 119 118 118 120 123 9 woj. lubelskie 166 169 169 169 170 169 172 6 POLSKA 220 226 223 223 224 223 226 6 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Na analizowanym terenie we wszystkich gminach warto ść współczynnika aktywno ści zawodowej znacznie odbiegał od warto ści wska źnika dla województwa lubelskiego i Polski. Skrajnie niskie warto ści charakteryzuj ą cztery gminy: Serniki, Ostrówek, Abramów i Nied źwiada . W przypadku obszaru LGD w odniesieniu do aktywno ści zawodowej mieszka ńców wyst ępuj ą przeciwstawne tendencje. Współczynnik aktywno ści zawodowej w roku 2013 w stosunku do roku 2007 wzrósł w gminie Firlej, Jeziorzany, Kamionka. W gminach Serniki Ostrówek, Nied źwiada, Kock i Abramów wska źnik ten uległ zmniejszeniu. W gminie Lubartów i Michów wska źnik osi ągn ął takie same warto ści w 2007 i 2013 roku. W okresie lat 2007-2013 tylko w gminie Kamionka wska źnik aktywno ści zawodowej ulegał corocznemu zwi ększeniu. Analiza danych dotycz ących wszystkich osób pracuj ących w konkretnych sektorach gospodarki, potwierdza rolniczy charakter obszaru LGD. Osoby pracuj ące w rolnictwie stanowi ą zdecydowan ą wi ększo ść ogółu pracuj ących. Według stanu na 31.12.2013 roku spo śród 26,1 tys. osób pracuj ących, 15,1 tys. osób zatrudnionych jest w rolnictwie, le śnictwie, rybactwie i rybołówstwie, co stanowi 58% pracuj ących ogółem. Jest to wska źnik, prawie 3-krotnie wy ższy ni ż w podregionie lubelskimi (21,8%), świadcz ący o typowo rolniczym charakterze. W analogicznym okresie średnia pracuj ących w sektorze rolnym w województwie lubelskim wynosiła 38,5%. Drugim w kolejno ści sektorem pod wzgl ędem liczby pracuj ących s ą szeroko rozumiane usługi (18%). W przemy śle i budownictwie pracuje 15% ogółu pracuj ących. Tabela 12. Pracuj ący według sekcji PKD 2007 na obszarze LGD w latach 2007-2013 . Powiat Pracuj ący wg PKD 2007 w latach 2007-2013 (w osobach) Zmiana w 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 latach 2007- 2013 Rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo lubartowski 16004 16004 15988 15173 15142 15142 15141 -863 Przemysł i budownictwo lubartowski 3504 3583 3625 3681 3802 3946 3804 +300 Handel, naprawa pojazdów samochodowych, transport i gospodarka magazynowa, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja lubartowski 2071 2189 2352 2144 2058 2099 2423 +352 Działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomo ści lubartowski 390 334 278 281 269 268 256 -134 Pozostałe usługi lubartowski 4163 4162 4243 4428 4410 4363 4479 +316 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl

3.2 Poziom i struktura bezrobocia Na terenie LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” mo żna zaobserwowa ć, podobnie jak w całym kraju, wzrastaj ący z roku na rok poziom bezrobocia, który stanowi istotny problem na rynku pracy. Stopa bezrobocia rejestrowanego na obszarze powiatu lubartowskiego wynosiła na koniec 2013 r. 17,5 % wobec 13,4 % stopy bezrobocia w Polsce (2013 r.) i 13,4 % w województwie lubelskim (2013 r.). Wskazuje to na najwa żniejszy problem obszaru LGD, którym jest wi ększe ni ż w Polsce i województwie lubelskim bezrobocie. Wysoki poziom bezrobocia rejestrowanego na obszarze LGD jest jednym z najwi ększych jego społecznych problemów. Ma na to wpływ sytuacja gospodarcza tzn. brak wzrostu gospodarczego w tym regionie.

Strona | 19

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Tabela 13. Stopa bezrobocie na obszarze LGD [%]. STOPA BEZROBOCIA REJESTROWANEGO Powiat 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 lubartowski 15,0 13,1 15,0 15,9 16,3 17,2 17,5 woj. lubelskie 13,0 11,2 12,9 13,1 13,2 14,2 14,4 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Tabela 14. Bezrobotni zarejestrowani na obszarze LGD wg. stanu na dzie ń 31.12.2013 r. BEZROBOTNI ZAREJESTROWANI Gmina ogółem liczba Męż czy źni Kobiety liczba % liczba % Abramów 191 100 52,4 91 47,6 Firlej 510 251 49,2 259 50,8 Jeziorzany 247 133 53,8 114 46,2 Kamionka 436 207 47,5 229 52,5 Kock 752 402 53,5 350 46,5 Lubartów 793 398 50,2 395 49,8 Michów 485 237 48,9 248 51,1 Nied źwiada 454 217 47,8 237 52,2 Ostrówek 252 128 50,8 124 49,2 Serniki 336 139 41,4 197 58,6 LGD Dolin ą Wieprza i Le śnym 4 456 2 212 49,6 2 244 50,4 Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r. Stosunek ogólnej liczby osób bezrobotnych do ludno ści ogółem na obszarze LGD wynosi 7,6%, natomiast stosunek ogólnej liczby osób bezrobotnych do ludno ści w wieku produkcyjnym na obszarze LGD wynosi 12,3 %. Osoby bezrobotne stanowiły najwi ększy odsetek osób w wieku produkcyjnym w gminie Kock, a ż 18,2 %, najmniejsza skala problemu wyst ępuje na terenie gminy Abramów (7,5 %). W śród bezrobotnych przewa żaj ą kobiety. Zjawisko takie wyst ępuje w gminie Serniki, Nied źwiada, Michów, Firlej, Kamionka. Tabela 15. Struktura osób bezrobotnych na obszarze LGD na podstawie danych dla powiatu lubartowskiego. Struktura osób bezrobotnych Gmina powiat lubartowski województwo lubelskie 2009 2011 2013 2009 2011 2013 bez kwalifikacji zawodowych 1880 2168 2450 31604 34196 37694 Bez do świadczenia 1759 1876 1949 45491 47901 48899 zawodowego bez wykształcenia średniego 3181 3137 3464 58423 58370 64652 powy żej 50 roku życia 981 1075 1266 19654 21982 26142 niepełnosprawni 111 121 119 4021 4397 5102 długotrwale bezrobotne 3128 3460 3948 57702 68564 79555 do 25 roku życia 1337 1415 1356 30141 28908 28290 ogólna liczba bezrobotnych 5638 5860 6382 117237 122441 134042 Źródło: na podstawie danych zawartych w opracowaniu MPiPS ,,Terytorialne zró żnicowanie bezrobocia w Polsce’’ Z analizy struktury bezrobocia w powiecie lubartowski, wynika że na dzie ń 31.12.2013 r. zarejestrowanych w PUP w Lubartowie było 6382 osób, w tym najwi ększ ą grup ę stanowiły osoby długotrwale bezrobotne – 61,9 %, osoby nie posiadaj ące wykształcenia średniego 54,3 % oraz bez kwalifikacji zawodowych 38,4 %. W analogiczny sposób kształtuje się struktura osób bezrobotnych w woj. lubelskim. Analizuj ąc dane z lat 2009,2011,2013 w powiecie lubartowskim zauwa ża si ę trend wzrostu osób bezrobotnych b ędących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Tabela 16. Przeci ętne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej na obszarze LGD w latach 2007-2013. Powiat Przeci ętne miesi ęczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska = 100) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 lubartowski 78,1 77,3 76,6 77,4 77,2 78,7 78,1 woj. lubelskie 86,7 87,8 87,2 90,2 89,8 90,3 90,0 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Obszar LGD charakteryzuje niski poziom wynagrodzenia brutto w stosunku do średniej ogólnopolskiej i wojewódzkiej. W latach 2007-2013 poziom wynagrodzenia brutto uległ minimalnej poprawie w 2012 roku, jednak w 2013 roku osi ągn ął warto ść 78,1 tak ą sam ą jak w 2007 roku.

Strona | 20

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Na obszarze LGD wyst ępuje niski wska źnik aktywno ści zawodowej ludno ści oraz wysoka stopa bezrobocia. Poziom przedsi ębiorczo ści mieszka ńców jest znacznie ni ższy od wska źników wojewódzkich i krajowych. Za strategiczne gał ęzie gospodarki na analizowanym obszarze nale ży uzna ć handel hurtowy i detaliczny oraz budownictwo. Powa żnym problemem s ą, tak że niskie zarobki mieszka ńców, odbiegaj ące znacz ąco od średniej wojewódzkiej i krajowej. Wysokie bezrobocie niskie dochody mieszka ńców oraz spadek liczby osób zatrudnionych mo że prowadzi ć do kryzysu gospodarczego na terenie obszaru LGD. Szans ą na rozwój obszaru LGD jest wyposa żenie regionu w zasoby wykwalifikowanej i wykształconej siły roboczej maj ącej dost ęp do oferty edukacyjnej umo żliwiaj ącej kształcenie ustawiczne, a przez to dostosowanie si ę do rynku pracy.

3.3 Charakterystyka grup pozostaj ących poza rynkiem pracy Wśród osób zarejestrowanych w PUP w Lubartowie liczn ą grup ę stanowi ą osoby posiadaj ące niskie kwalifikacje. Osoby o niskich kwalifikacjach s ą rzadziej zatrudniane i w najwi ększym stopniu zagro żone bezrobociem. Ich sytuacja w porównaniu z pracownikami średnio i wysoko wykwalifikowanymi systematycznie się pogarsza. Niskie wykształcenie, kompetencje i umiej ętno ści mieszka ńców powiatu lubartowskiego są głównym problemem lokalnego rynku pracy. Głównym czynnikiem ograniczaj ącym wzrost zatrudnienia na rynku pracy jest niedopasowanie jako ści kadr do wymaga ń gospodarki. Wraz z rozwojem usług i nowych technologii wzrasta zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych pracowników. Marginalny udział osób bezrobotnych w edukacji i szkoleniach podnosz ących kwalifikacje i umiej ętno ści prowadzi do stagnacji tych osób na rynku pracy i jest skutkiem długotrwałego bezrobocia, które na obszarze powiatu lubartowskiego wynosi a ż, 61,9 % ogółu osób bezrobotnych (w roku 2009 – 55,5 %). Kolejn ą grup ą pozostaj ąca poza rynkiem pracy s ą osoby powy żej 50 roku życia. Sytuacja osób w wieku 50 lat i wi ęcej na lubartowskim rynku pracy z roku na rok ulega pogorszeniu. W roku 2013 liczba osób bezrobotnych w wieku 50 lat i wi ęcej wynosiła 1266 osób, w porównaniu do roku 2009 zwi ększyła si ę o 285 osób tj. o 29 %. Główn ą przyczyn ą dezaktywacji tych osób s ą negatywne stereotypy dotycz ące efektywno ści ich pracy. Pracodawcy prze świadczeni, że zaawansowany wiek wi ąż e si ę z obni żeniem zdolno ści do pracy i jej wydajno ści, prowadz ą do dyskryminacji tych osób. Wzrost wymaga ń ze strony środowiska zawodowego w zwi ązku z post ępuj ącymi szybko zmianami technologicznymi wr ęcz wymusza konieczno ść podnoszenia kwalifikacji i umiej ętno ści zawodowych. Problemem tej grupy osób jest, tak że niski poziom wykształcenia w porównaniu do osób młodszych.

4. Działalno ść sektora społecznego, w tym integracja/rozwój społeczny Na obszarze LGD wyst ępuje niski poziom aktywno ści organizacji pozarz ądowych. Społeczno ść obszaru LGD charakteryzuje si ę nisk ą aktywno ści ą, co objawia si ę mał ą ilo ści ą inicjatyw dotycz ących życia społecznego i rozwoju obszaru (m in. w zakresie lokalnych tradycji, zwyczajów, historii, wspólnej organizacji czasu wolnego). Aktywno ść społeczna mieszka ńców wyra ża si ę m. in. poprzez podejmowanie inicjatywy w kwestii zakładania fundacji i stowarzysze ń i organizacji społecznych. W 2013 roku liczba organizacji społecznych działaj ących na obszarze LGD wynosiła 161, o 31 organizacji wi ęcej ni ż w 2007 roku. W roku 2013 liczba organizacji nieznacznie wzrosła, co oznacza że mieszka ńcy chc ą działa ć na rzecz lokalnej społeczno ści i s ą otwarci na współprac ę. Tabela 17. Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na obszarze LGD w latach 2007-2013 wpisane do rejestru REGON. Gmina Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne Zmiana w w latach 2007-2013 latach 2007- 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2013

Abramów 9 9 9 9 9 10 10 1 Firlej 13 14 15 15 15 18 18 5 Jeziorzany 12 12 13 13 13 13 14 2 Kamionka 17 18 19 20 19 20 21 4 Kock 17 18 18 18 18 18 18 1 Lubartów 19 20 20 21 22 25 26 7 Michów 4 6 6 6 6 8 8 4 Nied źwiada 16 17 17 17 18 18 18 2 Ostrówek 11 14 14 14 13 13 13 2 Serniki 12 13 13 13 15 15 15 3 LGD Dolin ą Wieprza i Le śnym 130 141 144 146 148 158 161 31 Szlakiem woj. lubelskie 5319 5575 5845 601 6364 6671 6931 1612 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl

Strona | 21

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

W latach 2007-2013 na analizowanym obszarze zwi ększyła si ę ogólna liczba organizacji pozarz ądowych, a tak że wska źnik liczby organizacji pozarz ądowych na 1000 mieszka ńców. Przy uwzgl ędnieniu liczby mieszka ńców poszczególnych gmin najwy ższy wska źnik aktywno ści organizacji pozarz ądowych wyst ępuje w gminie Jeziorzany, najni ższy za ś w gminie Michów. Warto ści dla całego obszaru LGD s ą zgodne ze średni ą dla powiatu i województwa lubelskiego. Tabela 18. Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 1000 mieszka ńców na obszarze LGD w latach 2007-2013. Gmina Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 1000 Zmiana w mieszka ńców w latach 2007-2013 latach 2007- 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2013 Abramów 2 2 2 2 2 2 2 0 Firlej 2 2 2 2 2 3 3 1 Jeziorzany 4 4 5 4 4 4 5 1 Kamionka 3 3 3 3 3 3 3 0 Kock 3 3 3 3 3 3 3 0 Lubartów 2 2 2 2 2 2 2 0 Michów 1 1 1 1 1 1 1 0 Nied źwiada 3 3 3 3 3 3 3 0 Ostrówek 3 3 3 3 3 3 3 0 Serniki 2 3 3 3 3 3 3 0 powiat lubartowski 2 2 2 2 2 3 3 1 woj. lubelskie 2 3 3 3 3 3 3 1 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Na terenie wszystkich analizowanych gmin wyst ępuj ą stowarzyszenia i fundacje, prowadz ące szeroki zakres działa ń społecznych m.in. Stowarzyszenie Ekologiczne ,,Dla Ziemi’’ maj ące siedzib ę w Bratniku, Stowarzyszenie na rzecz Edukacji i Ekorozwoju wsi ,,Nadzieja’’ w Nowej Wsi, Stowarzyszenie Miło śników Twórczo ści Ludowej ,,Rokiczanka’’, Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi Górka Lubartowska „Wspólne Marzenia”. Na obszarze LGD aktywn ą działalno ść prowadz ą tak że Ochotnicze Stra że Pożarne. Oprócz działa ń zwi ązanych z ochron ą ludno ści, przeciwpo żarow ą i ratownictwem wi ększo ści popularyzuj ą tak że kultur ę fizyczn ą i sport oraz prowadz ą działalno ść kulturalno-oświatow ą i rozrywkow ą. Działalno ść OSP opiera si ę na pracy społecznej jej członków. Stowarzyszenia i fundacj ę popularyzuj ą kultur ę fizyczn ą, sport, rekreacj ę oraz pomoc społeczn ą, a tak że działania na rzecz osób niepełnosprawnych. Działalno ść kół gospody ń wiejskich najcz ęś ciej ma charakter nieformalny. W ostatnich latach ta forma aktywno ści jest szczególnie widoczna, zwłaszcza, że wiele remiz zostało wyremontowanych i pełni funkcje świetlic wiejskich. Działalno ść sportowa na obszarze LGD prowadzona jest przez Uczniowskie Kluby Sportowe działaj ące w szkołach. Na obszarze LGD wg stanu na dzie ń 31.12.2014 roku działalno ść prowadziło 19 klubów sportowych, zrzeszaj ących 874 członków (o 4 kluby mniej ni ż 2012 roku). Na obszarze LGD działaj ą tak że świetlice wiejskie, jednak że tylko w cz ęś ci z nich podejmowane s ą aktywnie działania kulturalne. W świetlicy tej odbywaj ą si ę równie ż zaj ęcia plastyczne dla dzieci, gry świetlicowe oraz działa kawiarenka internetowa. Świetlice te s ą wa żnym ogniwem ł ączno ści GOK-u z terenem poniewa ż s ą bezpo średnio zwi ązane z tradycj ą i kultur ą wiejsk ą. Na obszarze wiejskim animatorami kultury s ą biblioteki gminne organizuj ące liczne imprezy kulturalne, rekreacyjne i sportowe, cz ęsto przy wsparciu szkół, klubów sportowych oraz wspomnianych ju ż wcze śniej jednostek ochotniczych stra ży po żarnych i kół gospody ń wiejskich. Nale ży stwierdzi ć, i ż w opinii lokalnej społeczno ści, w szczególno ści przedstawicieli sektora społecznego, tworzenie alternatywnych form aktywno ści społecznej w śród mieszka ńców LGD oraz wspólne inicjatywy (tworzenie wspólnych projektów, warsztaty, szkolenia, pogadanki, wizyty studyjne) wpłyn ęłoby na wzrost zaanga żowania w życie społeczne oraz integracj ę mieszka ńców. Szans ę upatruje si ę w tym zakresie w szczególno ści w pozyskiwaniu środków z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, w tym w ramach działania LEADER.

5. Wskazanie problemów społecznych ze szczególnym uwzgl ędnieniem problemów ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz skali tych zjawisk Jednym z kluczowych problemów obszaru LGD jest niewystarczaj ąca liczba działa ń aktywizuj ących przedsi ębiorczo ść i nakłaniaj ących do podj ęcia zatrudnienia, czego nast ępstwem jest wysokie bezrobocie i migracja mieszka ńców. Z kolei skutkiem wysokiego bezrobocia jest wykluczenie społeczne i ubóstwo osób, których dotyczy ten problem, szczególnie osób z małych miejscowo ści gminnych. Osoby bezrobotne oraz ubogie s ą te ż szczególnie nara żone na uzale żnienie od pomocy otrzymywanej z opieki społecznej, co prowadzi do zmniejszenia ich aktywno ści społecznej i zawodowej.

Strona | 22

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Polska nale ży do krajów Unii Europejskiej, w których wyst ępuje jedna z najwy ższych stóp ubóstwa. W 2014 roku 7,4 % w kraju, a w województwie lubelskim, a ż 8,2% osób żyło w gospodarstwach domowych, których dochód do dyspozycji był ni ższy od minimum egzystencji. Oznacza to, że stopie ń ubóstwa skrajnego w województwie lubelskim jest wy ższy ni ż w kraju. Ubóstwo skrajne w 2014 roku, podobnie jak w latach poprzednich zwi ązane było głównie z bezrobociem, z wielodzietno ści ą, niepełnosprawno ści ą oraz faktem zamieszkiwania na wsi i w małych o środkach miejskich. Według danych GUS w roku 2014 w województwie lubelskim odnotowano spadek odsetka osób zagro żonych ubóstwem relatywnym (procent osób w gospodarstwie domowym, w których wydatki wynosiły mniej ni ż 50 % średnich wydatków ogółu gospodarstw domowych) do warto ści 17,1 %, w stosunku do 2011 roku – 23,3 %, podczas gdy w Polsce wyniósł on 16,2 %. Region plasuje si ę na 8 pozycji w śród wszystkich województw jako najbardziej zagro żony tym zjawiskiem. Poni żej tzw. ustawowej granicy ubóstwa (oznaczaj ącej kwot ę, która zgodnie z obowi ązuj ącą ustaw ą o pomocy społecznej uprawnia do ubiegania si ę o przyznanie świadczenia pieni ęż nego z pomocy społecznej) żyło w 2014 r. 12,8 % mieszka ńców woj. lubelskiego, a wi ęc wi ęcej ni ż średnia krajowa 12,2 %. Podobnie jak w latach ubiegłych w woj. lubelskim w roku 2014 głównymi powodami przyznania pomocy i wsparcia s ą ubóstwo – 43865 rodzin licz ących 128844 osób i bezrobocie – 35891 rodzin licz ących 111925 osób. Pomoc społeczna pomaga przezwyci ęż yć trudne sytuacje życiowe tym, którzy nie s ą w stanie sami ich pokona ć, wykorzystuj ąc własne uprawnienia, zasoby i mo żliwo ści. Wspiera ich w wysiłkach zmierzaj ących do zaspokojenia niezb ędnych potrzeb i umo żliwia im życie w warunkach odpowiadaj ących godno ści człowieka. Jednym z podstawowych problemów społecznych na analizowanym obszarze jest ubóstwo. Analizuj ąc powody przyznani pomocy społecznej mieszka ńcom obszaru, nale ży zauwa żyć, minimalny spadek ubóstwa w 2013 roku w porównaniu do 2007 roku. Jednak że, skala tego problemu w powiecie lubartowskim jest nadal do ść wysoka - 23,9 %. Kolejnym czynnikiem wpływaj ącym na przyznanie pomocy społecznej jest bezrobocie, które stanowi 19 % powodów przyznania pomocy w powiecie. Świadczy to o du żej skali problemu ubóstwa i bezrobocia wśród mieszka ńców powiatu lubartowskiego. Tabela 19. Powody przyznania pomocy społecznej przez o środki pomocy w powiecie lubartowskim w latach 2007-2013. Powody przyznania pomocy społecznej przez o środki pomocy w powiecie lubartowskim w latach 2007-2013 [liczba osób] 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ubóstwo 2 955 2 421 2 310 2 423 2 377 2 398 2 468 sieroctwo 18 17 27 21 11 15 14 bezdomno ść 24 24 21 24 37 41 36 potrzeba ochrony 362 489 388 525 558 535 623 macierzy ństwa bezrobocie 2 076 1 501 1 545 1 708 1 709 1 816 1 961 niepełnosprawno ść 1 160 941 946 962 977 960 939 długotrwała lub ci ęż ka 992 962 999 991 1 050 1 072 1 192 choroba bezradno ść 1 035 731 712 713 692 643 688 przemoc w rodzinie 39 35 24 25 26 38 75 alkoholizm 269 230 238 289 235 235 232 narkomania 2 3 2 3 2 1 5 trudno ści w przystosowaniu 28 19 22 28 27 29 39 do życia po powrocie z ZK zdarzenia losowe 33 18 48 18 19 28 26 sytuacja kryzysowa 32 14 18 16 15 6 29 kl ęska żywiołowa 56 3 7 - - 1 - lub ekologiczna LGD Dolin ą Wieprza i 11 088 9 416 9 316 9 756 9 746 9 830 10 340 Le śnym Szlakiem Źródło: na podstawie danych z Miejskiego i Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej, stan na 31.12.2013 r. Analizuj ąc dane dotycz ące ilo ści gospodarstw domowych korzystaj ących z pomocy społecznej, w których mieszka ńcy żyj ą poni żej tzw. ustawowej granicy ubóstwa na obszarze LGD od 2011 roku ulega wzrostowi i w 2013 roku wyniosła 1911 gospodarstw, o 224 gospodarstw domowych wi ęcej ni ż w 2011 roku. Świadczy to o pojawiaj ącym si ę trendzie ubo żenia społecze ństwa zamieszkuj ącego na terenie LGD. W analizowanym okresie tendencja malej ąca dotyczy tylko gospodarstw domowych powy żej kryterium dochodowego, z wył ączeniem roku 2013 r. gdzie ilo ść tych gospodarstw wzrosła o 93, w stosunku do 2012 roku.

Strona | 23

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Tabela 20. Gospodarstwa domowe korzystaj ące z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego. Gospodarstwa domowe korzystaj ące z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego Gmina poni żej kryterium dochodowego powy żej kryterium dochodowego 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Abramów 33 40 31 39 46 35 24 33 21 24 Firlej 220 218 169 217 259 31 29 20 26 45 Jeziorzany 83 104 105 135 131 38 44 59 40 52 Kamionka 128 108 119 146 130 61 60 64 36 53 Kock 338 347 347 406 427 127 118 133 87 108 Lubartów 241 248 236 270 263 147 145 130 94 100 Michów 196 175 207 252 243 144 131 135 117 118 Nied źwiada 157 156 153 178 182 100 78 95 62 73 Ostrówek 200 222 173 171 153 73 59 63 42 41 Serniki 91 85 74 86 77 40 45 49 25 29 LGD Dolin ą Wieprza i 168 1703 1583 1900 1911 796 733 781 550 643 Le śnym Szlakiem 7 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystaj ących z pomocy społecznej poni żej kryterium dochodowego z roku na rok jest wysoka. Zwi ązane to jest ze wzrostem w analizowanych latach liczby gospodarstw domowych poni żej kryterium dochodowego. Najwi ększy wzrost zauwa żalny jest w gminie Firlej. W okresie dwóch lat ilo ść osób żyj ących poni żej ustawowej granicy ubóstwa porównaniu do roku 2011 wzrosła o 319 osób, a na obszarze LGD o 1000 osób. Tabela 21. Osoby w gospodarstwach domowych korzystaj ących z pomocy społecznej poni żej kryterium dochodowego. Osoby w gospodarstwach domowych korzystaj ących z pomocy społecznej poni żej kryterium dochodowego Gminy 2011 2012 2013 Abramów 127 170 187 Firlej 514 720 833 Jeziorzany 349 469 438 Kamionka 410 496 418 Kock 1177 1372 1405 Lubartów 816 917 902 Michów 627 787 733 Nied źwiada 457 542 557 Ostrówek 596 680 555 Serniki 243 323 288 LGD Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem 5316 6476 6316 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Wa żnym zidentyfikowanym na obszarze LGD problemem jest równie ż słaba oferta sp ędzania czasu wolnego oraz brak działa ń wzmacniaj ących aktywno ść społeczn ą, a tak że utrudniony dost ęp do obiektów użyteczno ści publicznej, co objawia si ę brakiem zaanga żowania mieszka ńców w życie społeczne i rozwój obszaru. Na szczególne podkre ślenie zasługuj ą zebrane w trakcie konsultacji społecznych wnioski stwierdzaj ące brak wsparcia dla osób z grup defaworyzowanych.

Edukacja Edukacja i łatwy do niej dost ęp jest jednym z wa żniejszych zada ń samorz ądu. W 2013 roku na analizowanym obszarze zlokalizowanych było 43 placówek szkolnictwa podstawowego, o 5 placówek mniej ni ż w 2007 roku. Najwi ęcej placówek znajduj ę si ę w gminie Lubartów, a najmniej w gminie Jeziorzany. Zmniejszenie si ę liczby szkół podstawowych oraz liczby uczniów do nich ucz ęszczaj ących zwi ązane jest z utrzymuj ącym si ę na obszarze LGD ujemnym przyrostem naturalnym. Tabela 22. Szkolnictwo podstawowe w gminach LGD w 2013 r. Szkolnictwo podstawowe Gmina Liczba placówek Liczba uczniów 2007 2013 2007 2013 Abramów 3 3 330 260 Firlej 5 5 444 382

Strona | 24

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Jeziorzany 2 2 178 133 Kamionka 3 3 421 416 Kock 5 5 500 428 Lubartów 9 8 612 572 Michów 4 3 431 353 Nied źwiada 6 6 485 401 Ostrówek 3 3 301 274 Serniki 8 5 362 289 LGD Dolin ą Wieprza 48 43 4064 3508 i Le śnym Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Liczba szkół gimnazjalnych w analizowanym okresie nie uległa zmianie, na obszarze LGD znajduj ę si ę 14 placówek szkolnictwa gimnazjalnego. Tabela 23. Szkolnictwo gimnazjalne w gminach LGD w 2013 r. Szkolnictwo podstawowe Gmina Liczba placówek Liczba uczniów 2007 2013 2007 2013 Abramów 1 1 194 148 Firlej 2 2 244 163 Jeziorzany 1 1 102 73 Kamionka 1 1 290 186 Kock 2 2 371 298 Lubartów 2 2 314 265 Michów 2 2 273 185 Nied źwiada 1 1 303 217 Ostrówek 1 1 161 150 Serniki 1 1 225 156 LGD Dolin ą Wieprza 14 14 2477 1841 i Le śnym Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Infrastruktura szkolna na obszarze LGD jest w dobrym stanie i dostosowana wielko ści ą do liczby ucz ęszczaj ących do niej uczniów. Wi ększo ść szkół wyposa żona jest w sprz ęt informatyczny i posiada stałe ł ącze internetowe. Na 1 komputer z dost ępem do Internetu na terenie powiatu lubartowskiego przypada 6,72 ucznia i wska źnik ten uległ znacz ącej poprawie - w 2007 roku wynosił 12,5 ucznia na 1 komputer i od tego czasu systematycznie ulega poprawie. Sytuacja w powiecie jest porównywalna do wska źników dla podregionu lubelskiego i lepsza ni ż w województwie. Wska źnik ten w podregionie lubelskim wynosił 6,48% a w województwie lubelskim 7,16%. Poza edukacj ą, nie mniej wa żna dla społecze ństwa jest kultura i dost ęp do niej. Na obszarze LGD infrastruktura kultury jest słabo rozwini ęta. Funkcjonuje tu jedno muzeum - Muzeum Zamoyskich w Kozłówce w gminie Kamionka. Na obszarze LGD działaj ą 3 o środki kultury. W 2013 r. na analizowanym obszarze zorganizowano 140 imprez, w których udział wzi ęło 10 835 osób. Analizuj ąc poni ższe dane mo żna zauwa żyć znaczy spadek uczestników imprez w 2013 roku (ró żnica 3245 osób w porównaniu do 2007 roku). Tabela 24. Instytucje kultury i biblioteki na obszarze LGD. Instytucje kultury i biblioteki Gmina Instytucje kultury Uczestnicy imprez Biblioteki 2007 2013 2007 2013 2007 2013 Abramów 0 0 0 0 2 2 Firlej 0 0 0 0 3 3 Jeziorzany 1 1 9800 2540 1 1 Kamionka 1 1 580 3845 4 4 Kock 1 1 3700 4450 3 3 Lubartów 0 0 0 0 5 5 Michów 0 0 0 0 2 2 Nied źwiada 0 0 0 0 4 4 Ostrówek 0 0 0 0 3 3 Serniki 0 0 0 0 4 4 LGD Dolin ą Wieprza 3 3 14 080 10 835 31 31

Strona | 25

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

i Le śnym Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Oferta kulturalna dla mieszka ńców obszaru LGD wydaje si ę by ć niewystarczaj ąca i niedostatecznie dopasowana do potrzeb. Porównuj ąc do innych o środków kultury zlokalizowanych na obszarach wiejskich zauwa żyć nale ży stosunkowo mał ą liczb ę organizowanych cyklicznie imprez oraz stosunkowo nisk ą frekwencj ę. Niewiele jest równie ż ofert sp ędzenia wolnego czasu dla dorosłych mieszka ńców LGD, jak i dzieci oraz młodzie ży. Przekonanie o niewystarczaj ącej infrastrukturze kulturalnej wyra żali tak że mieszka ńcy podczas konsultacji. Ten problem szczególnie artykułowali mieszka ńcy małych miejscowo ści, którzy maj ą znacznie utrudniony dost ęp infrastruktury kulturalnej, poniewa ż cz ęsto znajduje si ę ona poza ich miejscem zamieszkania lub oferta programowa w istniej ących obiektach jest niewystarczaj ąca i nie dostosowana do potrzeb. Opieka społeczna Pomoc społeczna na obszarze LGD realizowana jest za po średnictwem gminnych o środków pomocy społecznej, Domu Pomocy Społecznej im. Macieja Rataja w Kocku, przeznaczonego dla kobiet i m ęż czyzn w podeszłym wieku z przewlekłymi somatycznie chorobami, Domu Pomocy Społecznej dla Dorosłych Zgromadzenia Sióstr Felicjanek w Jadwinowie, przeznaczonego dla kobiet w podeszłym wieku przewlekle somatycznie chorych. Na obszarze LGD znajduj ą się dwa domy opieki społecznej. Łącznie w tych obiektach dost ępnych jest 166 miejsc. Pomoc społeczna na terenie ka żdej gminy skierowana jest do bardzo zró żnicowanych grup społecznych. Najcz ęstszymi przyczynami kwalifikuj ącymi rodzin ę do wsparcia systemem pomocy społecznej s ą: ubóstwo, bezrobocie, długotrwała lub ci ęż ka choroba, niepełnosprawno ść , staro ść . Z uwagi na tendencj ę starzenia si ę społecze ństwa utrzymuj ącą si ę w kraju, woj. lubelskim, a tak że na obszarze LGD, celowe jest wsparcie tej grupy osób w wieku 50 lat i wi ęcej . Infrastruktura sportowo-rekreacyjna Wyposa żenie w infrastruktur ę sportowo-rekreacyjn ą jest istotne z punktu widzenia rozwoju psychiczno- motorycznego dzieci i młodzie ży, dlatego te ż obiekty sportowe koncentruj ą si ę w pobli żu placówek szkolnych. Rozwój kultury fizycznej i sportu wspierany jest na obszarze poprzez rozbudow ę infrastruktury sportowej. Uczniowie mog ą skorzysta ć z oferty Uczniowskich Klubów Sportowych, za ś pozostali mieszka ńcy gminy – z Ludowych Klubów Sportowych. W ostatnich latach zrealizowano szereg projektów maj ących na celu popraw ę infrastruktury społecznej o charakterze rekreacyjno-sportowym. Jednak pomimo wielu inwestycji infrastruktura sportowa w wielu miejscowo ściach gminnych jest w złym stanie technicznym oraz jest słabo rozwini ęta. Szans ą na rozwój infrastruktury sportowej i rekreacyjnej

6. Wykazanie wewn ętrznej spójno ści obszaru LSR

Obszar LGD cechuje wiele elementów wspólnych, zarówno w odniesieniu do posiadanych zasobów, jak i potrzeb oraz oczekiwa ń. Cele LSR zostały sformułowane na podstawie przeprowadzonej diagnozy i wynikaj ącej z niej analizy SWOT. W ramach specyfiki obszaru zostały wskazane takie elementy jak: • Cały obszar analizowanych terenów, których dotyczy LSR le ży w obr ębie 10 s ąsiaduj ących ze sob ą gmin. Teren gmin wchodz ących w skład LGD ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”, tworzy zwarte terytorium. Obszar wyznaczony granicami funkcjonowania LGD charakteryzuje si ę unikalnymi walorami przyrodniczymi oraz krajobrazowymi. • Na obszarze LGD istniej ą unikalne obiekty zabytkowe o magnackim rodowodzie zlokalizowane w Kocku, Lubartowie, Firleju oraz Kozłówce. Muzeum Zamoyskich w Kozłówce razem z dawnymi zabudowaniami gospodarskimi i okazałym parkiem, stanowi kompleks zaliczany do najpi ękniejszych na świecie. Zespół pałacowo- parkowy w Kozłówce jest to najlepiej zachowana rezydencja magnacka w Polsce, któr ą co roku odwiedza kilkaset tysięcy turystów z Polski i z zagranicy. Sprzyja to promocji atrakcyjnie turystycznych miejsc znajduj ących si ę w najbli ższej okolicy, które tury ści mogliby odwiedzi ć. Na obszarze LGD wyst ępuj ą, tak że zachowane układy urbanistyczne wsi z licznymi przykładami drewnianych budynków historycznych – Brzostówka, Nowa Wie ś, Firlej. Diagnoza obszaru ukazuje, że na terenie LGD istnieje du ży potencjał do rozwoju turystyki, który w znacznym stopniu ogranicza słabo rozwini ęta infrastruktura turystyczna. Do podniesienie atrakcyjno ści i konkurencyjno ści obszaru oraz wypromowania miejsc nieznanych turystom, a ciekawych pod wzgl ędem posiadanych walorów kulturowych przyczyni si ę realizacja drugiego celu szczegółowego ,,,Promocja oraz rozwój turystyki i rekreacji na obszarze LGD’’ poprzez tworzenie i rozwój ogólnodost ępnej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej oraz organizacj ę kampanii informacyjno-promocyjnych. • Urozmaicone i czyste środowisko naturalne i bardzo bogata tradycja oraz uwarunkowania historyczne sprawiły, i ż nadrz ędnym elementem, który stanowi o odr ębno ści obszaru s ą wi ęzi kulturalne i przyrodnicze. Tereny obszaru LGD są idealnym miejscem do wypoczynku dla spragnionych spokoju i kontaktu z przyrod ą turystów, dlatego te ż jedn ą z przoduj ących form jakie oferuje obszar s ą szlaki turystyczne. Lokalizacja na terenie LGD jezior, rzeki, lasów, terenów rekreacyjnych oraz Lasów Kozłowieckich sprawiła, że obszar ten stała si ę niezwykle specyficzny pod wzgl ędem zarówno krajobrazowym jak i przyrodniczym. Na obszarze LGD du ży potencjał do rozwoju turystyki stanowi rzeka Wieprz, która nadaje si ę do uprawiania spokojnej turystyki wodnej i w ędkarstwa. Rzeka Wieprz stwarza doskonałe

Strona | 26

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

warunku do rozwoju rekreacji i promocji obszaru LGD. Zatem nale ży podj ąć konkretne działania w celu zagospodarowania i promocji terenów na rzek ą Wieprz, które przyczyni ą si ę do podniesienia atrakcyjno ści obszaru. • Wyst ępowanie obszarów prawnie chronionych świadczy o wysokich walorach krajobrazowo-przyrodniczych obszaru LGD. Kozłowiecki Park Krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty przyrody, u żytki ekologiczne oraz obszary NATURA 2000 stanowi ą potencjał do rozwoju turystyki, który powinien zosta ć wykorzystany do promocji obszaru LGD. • Dziedzictwo lokalne obszaru LGD jest bardzo bogate o czym świadcz ą działaj ące pr ęż nie zespoły ludowe m. in. Zespół ,,Rokiczanka’’, ,,Brzostowiacy’’, ,,Ostrowianki’’, ,,TO I OWO’’. Mieszka ńcy LGD kultywuj ą oraz przekazuj ą dawne tradycje zwi ązane z regionem. Na obszarze LSR znajduj ą si ę liczne przykłady wiejskiej, drewnianej zabudowy historycznej, ciekawe zabytki architektury sakralnej i architektonicznej, zwi ązane z histori ą obszaru, które s ą warto ści ą w rozwoju lokalnym regionu . Zachowanie lokalnego dziedzictwa kulturalnego i historycznego będzie mo żliwe poprzez organizacje przedsi ęwzi ęć maj ących na celu wspieranie twórczo ści ludowej, lokalnych zwyczajów oraz promocj ę twórców i artystów ludowych, a tak że dzi ęki rewitalizacji lokalnych obiektów. Promocja i organizacja lokalnej twórczo ści kulturalnej oraz aktywnego trybu życia i specyfiki obszarów wiejskich wpłynie na wzrost atrakcyjno ści turystycznej regionu oraz na wzrost integracji społecznej mieszka ńców. • Diagnoza obszar ukazuje, i ż teren działania LGD jest bogaty w lokalne oraz tradycyjne produkty m.in. spo żywcze i rękodzielnicze. Produkty lokalne promowane s ą jedynie w śród lokalnej społeczno ści i nie s ą znane i promowane wśród turystów. Obszar LGD nie posiada wspólnej marki obejmuj ącej cały region (nie ma wspólnej wizji regionu). Produkty lokalne obszaru ze wzgl ędu na swoj ą unikatowo ść i wyj ątkowo ść mog ą sta ć si ę jednym z głównych czynników rozwoju obszaru. Producenci produktów lokalnych ze wzgl ędu na mał ą skal ę produkcji maj ą ograniczone środki finansowe na promocje, a bez zbytu produktów lokalnych ich wytwarzanie staje si ę nie opłacalne co w konsekwencji mo że doprowadzi ć do zaniku dziedzictwa historyczno-kulturowo-przyrodniczego obszaru. Działania w ramach realizacji LSR powinny zatem by ć ukierunkowane na rozwój i promocje produktów lokalnych, przetwórstwa lokalnego oraz rynku zbytu, poprzez organizacj ę przedsi ęwzi ęć na rzez rozwoju i promocji produktów lokalnych oraz poprzez wdro żenie certyfikacji produktu lokalnego. • Obszar LGD jest spójny pod wzgl ędem sytuacji społeczno-gospodarczej. Elementami wspólnymi dla całego terenu jest zjawisko depopulacji oraz wysokie bezrobocie. Obszar działania LGD jest obszarem typowo rolniczym, z wyra źną dominacj ą tej gał ęzi gospodarki nad innymi. Przedsi ębiorczo ść obszaru to głównie mikro i małe przedsi ębiorstwa, nie tworz ące wystarczaj ącej ilo ści miejsc pracy, szczególnie dla osób z wykształceniem wy ższym, pozarolniczym. Gospodarka obszaru jest w du żej mierze tradycyjna, sektor usług dotyczy przede wszystkim usług zaspokajaj ących podstawowe potrzeby bytowe. Obszar LGD charakteryzuje si ę niskim poziomem życia mieszka ńców, szczególnie obszarów wiejskich, rosn ącą liczb ą ludno ści w wieku nieprodukcyjnym oraz stosunkowo wysok ą migracj ą młodzie ży. Wzrasta liczba ludzi ubogich i potrzebuj ących pomocy z zewn ątrz w rozwi ązywaniu ich najistotniejszych problemów egzystencjonalnych. W celu niwelowania problemów wyst ępuj ących na obszarze LGD , nale ży podj ąć wszelkie działania, zmierzaj ące do zmniejszenia bezrobocia poprzez wspieranie rozwoju przedsi ębiorczo ści nie zwi ązanej z rolnictwem oraz aktywizacji mieszka ńców, szczególnie tych z grup defaworyzowanych, w zakresie zakładania działalno ści gospodarczej. Jednym z przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do rozwoju i zwi ększenia rynku pracy jest tworzenie spółdzielni socjalnych. Obszar LGD charakteryzuje si ę niskim poziomem życia mieszka ńców, szczególnie obszarów wiejskich, rosn ącą liczb ą ludno ści w wieku nieprodukcyjnym oraz stosunkowo wysok ą migracj ą młodzie ży. Wzrasta liczba ludzi ubogich i potrzebuj ących pomocy z zewn ątrz w rozwi ązywaniu ich najistotniejszych problemów egzystencjonalnych. Widoczna jest aktywno ść organizacji pozarz ądowych działaj ących w obronie i interesie ludzi ubogich i pozostaj ących bez pracy. Wyst ępuje jednak brak mechanizmów integruj ących lokaln ą społeczność w obszarze obj ętym Lokaln ą Strategi ą Rozwoju.

7. Opis dziedzictwa kulturowego/zabytków Zasoby dziedzictwa kulturowego jako trwałe elementy zagospodarowania obszaru LGD stanowi ą istotny element to żsamo ści świadcz ący o ci ągło ści działalno ści i dorobku społeczno ści lokalnej. Pierwsze przekazy historyczne o ziemi lubartowskiej pochodz ą sprzed sze ściuset lat i mówi ą o dynamicznym rozwoju tych ziem, kiedy to wiele miast otrzymało prawa miejskie. W wielowiekowej historii powiatu lubartowskiego zaznaczyło si ę wielu sławnych ludzi, których nazwiska znane s ą do dzi ś w całej Polsce. Najbardziej znane postacie to: Jan Kochanowski, Bolesław Prus, Klemens Szaniawski, Leon Wyczółkowski, Józef Weyssenhoff oraz Biskup Ignacy Krasicki. Na obszarze LGD lokalna kultura przejawia si ę, tak że poprzez promocj ę produktów lokalnych: • regionalne potrawy (ciasta dro żdżowe, pierogi, bigos, p ączki, flaki, zacierki, placki nadziewane kasz ą), • wyroby r ękodzieła ludowego (bie żniki, serwety, obrazy, obrusy, poduszki, batiki, rze źby z drewna, plecionki z wikliny, garncarstwo, własnor ęczny wyrób bi żuterii, palmy), • działalno ść zespołów ludowych (m. in. Ostrowianki, Zespół Śpiewaczy Zabiele).

Strona | 27

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Na terenie LGD wielu twórców ludowych kultywuje dawne rzemiosło i obyczaje. Na lokalnych jarmarkach i festynach mo żna zaopatrzy ć si ę w modne kompozycje kwiatowe z zasuszonych ro ślin, hafty, a nawet tkane r ęcznie dywaniki. Wielu r ękodzielników zajmuje si ę wyrabianiem tzw. galanterii plecionkarskiej, która reprezentowana jest przez ozdoby choinkowe, szopki, palmy, baranki wielkanocne, lalki, stroiki itp. R ękodzieło z terenów gmin nale żą cych do LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” znajduje uznanie w śród znawców i kolekcjonerów sztuki ludowej. Na terenie miejscowo ści Rokitno działa Stowarzyszenie Miło śników Twórczo ści Ludowej „Rokiczanka”. Jego głównym celem jest piel ęgnowanie bogatej tradycji polskiej wsi, a zwłaszcza lokalnego dziedzictwa kulturowego. Stowarzyszenie prowadzi Zespół Artystyczny „Rokiczanka”. „Rokiczanka” jest zespołem ponad dwudziestoosobowym, w skład którego wchodzi kapela oraz osoby śpiewaj ące. Na scenie wyst ępuj ą od 2001 r., u świetniaj ąc swoimi wyst ępami odbywaj ące si ę w gminie imprezy. Na obszarze LGD znajduj ą si ę liczne przykłady wiejskiej, drewnianej zabudowy historycznej (w miejscowo ści Brzostówka, Nowa Wie ś). W grupie obiektów i pomników dziedzictwa kulturowego przewa żaj ą obiekty architektoniczne budownictwa ludowego i sakralnego (ko ścioły, kapliczki, cmentarze). Najwa żniejsze obiekty zabytkowe na terenie LSR: • Gmina Abramów - ołtarz w ko ściele parafialnym p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej w Abramowie, drewniany wiatrak ko źlak z 1920 r. w Marcinowie, dwie murowane kapliczki z lat 30-tych XX wieku w miejscowo ściach Wielkolas i Glinnik, cmentarz w Marcinowie, gdzie znajduje si ę miejsce pochówku żołnierzy polskich, austriackich i rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej. • Gmina Firlej – rynek z zabudow ą pochodz ącą z ko ńca XIX wieku, drewniany ko ściół parafialny zbudowany w 1880 roku, pomnik z popiersiem Piłsudskiego. • Gmina Jeziorzany - pozostało ść parku folwarcznego z XIX wieku w Blizocinie, Zespół Ko ścioła Parafialnego p.w. św. Trójcy z ko ńca XVIII wieku w Jeziorzanach, pozostało ści Zespołu Folwarcznego z pocz ątku XX wieku w Kr ępie, zespół folwarczny z pocz ątku XX wieku w Przytocznie. • Gmina Kamionka - Muzeum Zamoyskich w Kozłowce, zespół ko ścioła parafialnego w Kamionce, zespół pałacowo – parkowy w Samokl ęskach, pomnik w Kozłówce upami ętniaj ący 10-lecie niepodległo ści Polski, pomnik - kapliczka - obelisk w Kozłówce upami ętniaj ący przemarsz wojsk napoleo ńskich, cmentarz żydowski w Kamionce, cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej w Kozłówce. • Gmina Kock - Ko ściół parafialny pw. Wniebowzi ęcia Naj świ ętszej Marii Panny w Kocku wraz z pozostałymi elementami zespołu sakralnego, pochodz ący z lat 1779-1782, kapliczka św. Heleny przy placu Jabłonowskiej z II poł. XVIII w., zespół pałacowo-parkowy z XVIII w. pałac Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, Dom Cadyka w Kocku, mogiła Berka Joselewicza w Białobrzegach, pomnik Gen. Franciszka Kleeberga, cmentarz wojenny Żołnierzy i Oficerów WP poległych w walkach pod Kockiem w dniach 2-5.10.1939 r. • Gmina Lubartów – XIX –wieczny zespół dworski w Łucce, grodzisko ,,Góra Tatarska’’, liczne kapliczki z XIX i I poł. XX w. • Gmina Michów - ko ściół parafialny w Michowie, kapliczka drewniana z XIX wieku w Ostrowie, kapliczka murowana z XIX wieku w Szczuchni oraz kapliczka murowana w Michowie, kaplica cmentarna w Michowie z XIX wieku. • Gmina Nied źwiada – park podworski w Pałecznicy, Zespół ko ścioła parafialnego pw. NMP Królowej Polski w Brze źnicy Bychwaskiej, kapliczki słupowe z II poł. XIX w. w Brze źnicy Bychwaskiej, kapliczka z figur ą św. Jana Napomucena z przełomu XVIII i XIX w. w Brze źnicy Ksi ążę cej, kapliczki z I poł. XX w. w Tarle i Zabielu. • Gmina Ostrówek – ko ściół parafialny pw. Świ ętego Józefa w Leszkowicach z pocz ątku XX w., ko ściół parafialny pw. Matki Boskiej Cz ęstochowskiej w Ostrówku Kolonii z pocz ątku XX w., zabytkowa Aleja Lipowa w Kolonii Ostrówek, park podworski w D ębicy. • Gmina Serniki – Zespół kościoła parafialnego pw. Św. Marii Magdaleny w Sernikach, kaplica cmentarna, cmentarze wojenne w Nowej Woli, kapliczki przydro żne w Brzostówce, Czerniejowie, Nowej Wsi, Nowej Woli, Wólce Zabłockiej, Wólce Zawieprzyckiej. Pomimo bogatej historii i tradycji lokalnej, jak równie ż du żej liczby obiektów maj ących warto ść historyczn ą, na obszarze LSR istniej ą problemy zwi ązane po pierwsze ze złym stanem technicznym tych obiektów, słabo zagospodarowanymi terenami przyległymi oraz niewystarczaj ącą promocj ą. Społeczno ść podkre śla tak że problem braku lub złego stanu muzeów lokalnych lub miejsc pami ęci i kultywowania lokalnej tradycji. Życie kulturowe na terenie LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” organizowane jest przez Domy Kultury, Koła Gospody ń Wiejskich. Kultura ludowa to folklor i sztuka charakterystyczna dla społeczno ści zamieszkuj ącej dany obszar. Wyrasta ona ze wspólnych do świadcze ń historycznych, form gospodarowania i warunków życia. Kultura ludowa odznacza si ę poprzez działalno ść zespołów ludowych oraz imprezy nawi ązuj ące do tradycji lokalnych i historycznych. Nale ży jednak podkre śli ć, i ż analizowany obszar charakteryzuje si ę niewystarczaj ącym wsparciem lokalnych producentów wytwarzaj ących lokalne produkty, słab ą promocj ą twórców ludowych oraz brakiem miejsc do przetwarzania lokalnych produktów, np. w postaci inkubatora przetwórstwa lokalnego. Wyniki

Strona | 28

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 przeprowadzonego badania ankietowego w śród społeczno ści lokalnej wskazały tak że na potrzeb ę zorganizowania spójnego systemu certyfikacji produktów lokalnych koordynowanego przez Lokaln ą Grup ę Działania.

8. Charakterystyka obszarów atrakcyjnych turystycznie Ziemia Lubartowska posiada wiele wyj ątkowych miejsc, malowniczych zak ątków, lasów zasobnych w dzik ą zwierzyn ę i pi ęknych jezior. Bogactwo przyrody, krajobrazu, czyste środowisko naturalne w poł ączeniu z cennymi obiektami kultury sakralnej i świeckiej s ą szans ą dla wzmacniania lokalnej gospodarki i rozwoju obszaru LGD. Obszar LGD, jako cało ść i ka żda gmina z osobna odznaczaj ą si ę sprzyjaj ącymi warunkami do uprawiania turystyki oraz ró żnych form rekreacji i wypoczynku. Oprócz wspomnianego potencjału le żą cego w uwarunkowaniach przyrodniczo-kulturowo-historycznych niezb ędna jest infrastruktura turystyczna. Na terenie LGD znajduje si ę 9 obiektów noclegowych, oferuj ących 633 miejsca noclegowe. Obiekty zlokalizowane s ą w 4 gminach: Firlej, Kock, Lubartów i Nied źwiada. Infrastruktura turystyczna jest słabo rozwini ęta. Tylko pojedyncze o środki posiadaj ą bogat ą ofert ę sportowo-rekreacyjn ą , czyli boiska do siatkówki, koszyków i piłki no żnej, bilard, pokój zabaw dla dzieci, wypo życzalnie sprz ętów. W gminie Firlej i Lubartów niektóre o środki posiadaj ą zaplecze konferencyjne. Turystyka została zidentyfikowana jako bran ża rozwojowa LGD, dlatego nale ży dokona ć wszelkich działa ń zmierzaj ących do rozwoju infrastruktury turystycznej na obszarze LGD. Tabela 25. Turystyczne obiekty noclegowe wg rodzaju na terenie LGD. Turystyczne obiekty noclegowe wg rodzaju ogółem Abramów Firlej Jeziorza Kamion Kock Lubartó Michó Nied źwia Ostrówe Ser ny ka w w da k niki obiekty ogółem 0 4 0 0 1 3 0 1 0 0 miejsca 0 525 0 0 31 57 0 20 0 0 noclegowe

Obiekty posiadaj ące urz ądzenia sportowo-rekreacyjne boisko do 0 3 0 0 0 1 0 0 0 0 siatkówki lub koszykówki boisko do piłki 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 no żnej Siłownia 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 sauna 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 bilard 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 pokój zabaw dla 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 dzieci Wypo życzalnia 0 2 0 0 0 1 0 0 0 0 sprz ętu turystycznego wypo życzalnia 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 sprz ętu pływaj ącego Obiekty z zapleczem konferencyjnym Z sal ą 0 3 0 0 0 1 0 0 0 0 konferencyjn ą Liczba miejsc w 0 566 0 0 0 250 0 0 0 0 salach konferencyjnych Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl, W 2013 roku obszar LGD odwiedziło 6.444 turystów, w tym 268 z zagranicy, którym udzielono 27.544 noclegów (985 turystom zagranicznym). Tury ści w powiecie lubartowskim stanowili 0,9% turystów odwiedzaj ących województwo lubelskie. Intensywno ść ruchu turystycznego na obszarze LGD została obliczona na podstawie wska źnika Schneidera (wska źnik intensywno ści ruchu turystycznego, wyra żony liczb ą turystów korzystaj ących z noclegów, przypadaj ących na 1000 mieszka ńców stałych). Wska źnik dla woj. lubelskiego wyniósł w 2013 roku 336,62, a dla obszaru LGD 109,70. W zestawieniu z potencjałem regionu wskazuje to jednoznacznie, że rozwój turystyki powinien i ść w parze z szeroki poj ętymi zadaniami promocyjnymi, które zintegrowałyby atrakcje turystyczne regionu. Działania promocyjne podejmowane przez jednostki samorz ądu terytorialnego oraz przedsi ębiorców powinny zosta ć zintegrowane. Wi ększo ść

Strona | 29

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 działa ń o charakterze promocyjnym powinno skupi ć si ę na tworzeniu wspólnego produktu turystycznego oraz kompleksowej oferty sprzeda ży usług turystycznych. Tabela 26. Wska źnik Schneidera w gminach LGD w latach 2007-2013. Gmina Wska źnik Schneidera 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Abramów ------Firlej 849,78 722,72 1103,0 1202,14 739,10 616,19 567,77 Jeziorzany ------Kamionka 189,27 279,27 308,26 230,08 137,98 243,66 20,73 Kock ------55,19 Lubartów 84,13 80,52 64,87 86,97 82,31 173,64 218,49 Michów ------Nied źwiada - - - - - 0,95 13,85 Ostrówek ------Serniki ------LGD ,,Dolin ą 125,58 121,06 161,33 165,07 106,22 122,92 109,70 Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ woj. lubelskie 283,90 313,00 301,99 305,10 301,23 318,77 336,62 Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl Na terenie LGD funkcjonuje 18 gospodarstw agroturystycznych. Oferta agroturystyki na terenie LGD jest bardzo bogata i zró żnicowana, a co najwa żniejsze - dost ępna dla turystów przez cały rok. Podstaw ą działania tych gospodarstw są wygodne pokoje i smaczna domowa kuchnia, oferuj ąca produkty regionalne. Ponadto na turystów czekaj ą bardzo ciekawe atrakcje: dla dorosłych i dzieci, sprawnych i niepełnosprawnych, aktywnych i lubi ących wypoczywa ć biernie w ciszy i spokoju. Agroturystyka jest szans ą dla mieszka ńców wsi na dywersyfikacj ę źródeł dochodów, ale jednocze śnie reklam ą powiatu dla turystów z innych cz ęś ci województwa, kraju oraz z zagranicy. Potencjał do rozwoju turystyki: • Kozłowiecki Park Krajobrazowy, poło żony na Równinie Lubartowskiej w odległo ści kilku kilometrów od północnej kraw ędzi Wy żyny Lubelskiej. Obejmuje on najwi ększy w pobli żu Lublina (ok.20 km) kompleks le śny oraz towarzysz ące mu śródle śne ł ąki, bagna i stawy, a tak że enklawy rolniczo - osadnicze • Pradolina Wieprza. Po rzece Wieprz prowadzi jeden z najpi ękniejszych szlaków kajakowych w południowo – wschodniej Polsce. Liczne zakr ęty, odnogi i pi ękno przyrody sprawiaj ą, że spływ jest niezapomnian ą przygod ą. Trasy prowadz ące przez Powiat Lubartowski wynosz ą ok. 30 km. Proponowane jednodniowe spływy to trasy: Zawieprzyce – Szczekarków o długo ści ok. 24 km oraz Szczekarków - Wola Skromowska, o długo ści 28 km. Tury ści mog ą skorzysta ć z funkcjonuj ących przystani kajakowych i wypo życzalni kajaków. • Kąpieliska nad jeziorami w Firleju gdzie mo żna wypo życzy ć sprz ęt do sportów wodnych oraz pow ędkowa ć. • Zalew w Pałecznicy z wybudowanym pomostem i altankami dla miło śników przyrody, w ędkowania i aktywnego sp ędzania czasu wolnego. W pobli żu znajduj ą si ę dwa boiska do gry w piłk ę pla żow ą. • Stajnia Enklawa i Stanka, jedna usytuowana w s ąsiedztwie Lasów Kozłowieckich, 3 km od Muzeum Zamoyskich, w pobli żu jezior Firlej i Kunów, druga w Lisowie gm. Lubartów. Mo żna skorzysta ć z nauki jazdy konnej, przeja żdżek bryczk ą lub powozem, kuligu. Stajnie oferuj ą równie ż usługowy pensjonat dla koni. • Ranczo Arka– miejsce, które promuje na obcowanie z natur ą. W ofercie m.in.: mini zoo, kolejka w ąskotorowa, dwa stawy, atrakcje dla dzieci, przeja żdżki bryczk ą, a zim ą kulig. • Pole paintballowe w Firleju poło żone w 2-hektarowym lesie ze starymi torfowiskami, • 200 km trasa rowerowa i siedem 10 kilometrowych tras nordic walking wykonanych przez LGD. Rozwijaj ąca si ę od lat w regionie form ą turystyki jest turystyka piesza, która w znakomity sposób ł ączy ze sob ą takie typy turystyki jak: turystyka przyrodnicza, kulturowa i agroturystyka. Uprawiana jest głównie przez turystów indywidulanych i grupy młodzie żowe. Turystyce pieszej słu ży sie ć szlaków turystycznych, nale żą do niej: szlak pieszy Osada Firlej, Firlej – Kunów, Firlej – Serock. Na obszarze LGD popularna jest, tak że turystyka rowerowa. Ten rodzaj turystyki pozwala na szybsze przemieszczanie si ę od miejscowo ści obfituj ących w zabytki do obszarów najbardziej interesuj ących pod względem przyrodniczym. Na terenie LGD znajduj ą si ę nast ępuj ące szlaki rowerowe: Firlej – Domek My śliwski, Firlej – Kozłówka oraz ście żki rowerowe: w Lasach Kozłowieckich wyznaczono sie ć ście żek rowerowych, które prowadz ą do najciekawszych miejsc takich jak rezerwat „Kozie Góry”, osada Stary Tartak, stawy „Wzory”, Kozłówka. Na trenie działania LGD znajduj ą si ę tak że szlaki samochodowe: Szlak Partyzancki (Rąblów- Łopatki - Markuszów - Kozłówka - Lubartów - Serniki -Kaznów do Ostrowa Lubelskiego), Szlak im. generała Kleeberga: Dęblin – Kock – Radzy ń Podlaski – Czemierniki.

Strona | 30

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Ogromne nie w pełni wykorzystane dot ąd szanse rozwoju na obszarze LGD ma turystyka kulturowa. S ą to takie formy zwiedzania regionu, gdzie głównym celem turystów jest poznanie obiektów dziedzictwa kulturowego: zabytków architektury, miejsc zwi ązanych z wa żnymi wydarzeniami i postaciami historycznymi czy literackimi, o środków kultu religijnego, zespołów budownictwa wiejskiego. Słabo wykorzystany jest tak że potencjał turystyczny rzeki Wieprz, mimo dotychczasowych działa ń LGD. Brakuje podstawowej infrastruktury turystycznej przy rzece, jak równie ż promocji jej walorów i mo żliwo ści wykorzystania na cele turystyczno-rekreacyjne. Szans ą na rozwój regionu jest stworzenie wspólnej oraz uatrakcyjnienie istniej ącej sieci szlaków turystycznych na obszarze LGD. Obszar LGD nie posiada wspólnej marki obejmuj ącej cały region (nie ma wspólnej wizji regionu). Budowa lokalnej marki obszaru LGD wpłynie na wzrost poczucia to żsamo ści dzi ęki czemu mo żliwe b ędą kompleksowe i spójne działania promocyjne. Rozwój turystyki wiejskiej stanowi nowy kierunek w przemianach społeczno- gospodarczych obszarów wiejskich. Pozwala na wykorzystanie zasobów lokalnych, uzyskanie dodatkowych dochodów, rozwój przedsi ębiorczo ści i ekonomicznego o żywienia terenów wiejskich.

9. Opis produktów lokalnych, tradycyjnych i regionalnych Produkt lokalny to najcz ęś ciej wyrób lub usługa, z któr ą uto żsamiaj ą si ę mieszka ńcy regionu. Jest on produkowany w sposób nieprzemysłowy, niemasowy, z surowców lokalnych lub przy u życiu lokalnych metod wytwarzania. Produkt lokalny to tak że produkt, który dla mieszka ńców danego regionu jest codzienny, pospolity, natomiast dla osób z zewn ątrz stanowi cos wyj ątkowego i specyficznego. Na li ście produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi znalazło si ę 153 produkty z województwa lubelskiego. Podstaw ą wpisu produktu na List ę Produktów Tradycyjnych jest jako ść lub te ż wyj ątkowe cechy i wła ściwo ści wynikaj ące ze stosowania tradycyjnych metod produkcji. O specyfice obszaru LGD świadczy wpisanie w dniu 28 lutego 2006 roku na List ę Produktów Tradycyjnych w kategorii Gotowe dania i potrawy – Pierogi Nowodworskie. Obszar LGD jest terenem bogatym w lokalne oraz tradycyjne produkty spo żywcze i r ękodzielnicze. Twórczo ść ludow ą kultywuje oraz przekazuje dawne tradycje pani Stanisława Baran z Majdanu Kozłowieckiego (gmina Lubartów). Wykonuje ona kompozycje z suszonych kwiatów i traw, a tak że zajmuje si ę wyrabianiem tzw. galanterii plecionkarskiej tj. ozdoby choinkowe, szopki, palmy, baranki, lalki, stroiki. Tradycje kontynuuj ą równie ż córki pani Stanisławy Baran – Wiesława Kucharzyk i Janina Wadowska z Annoboru, które znane s ą w całej Polsce. Pani Janina Wadowska prowadzi pokazy dla dzieci i młodzie ży oraz pokazy dla studentów, które odbywaj ą si ę na uczelniach, w skansenach, muzeach. Na obszarze LGD wyst ępuj ą liczne produkty lokalne: ciasta dro żdżowe, pierogi, bigos, p ączki, smalec wiejski, knedle, pyzy z ró żnym nadzieniem, flaki, zacierki, placki nadziewane kasz ą. Lokalne i regionalne produkty obszaru LGD są w niskim stopniu promowane. Rozwój produktów lokalnych na obszarze LGD byłby korzystny zarówno ze wzgl ędów środowiskowych (wykorzystywane s ą naturalne zasoby środowiska), gospodarczych (nowe firmy, dochód dla mieszka ńców), jak i społecznych (miejsca pracy, ciekawe zaj ęcie, realizacja celów życiowych, wzrost poziomu życia i przywi ązania do regionu). Rozwój, promocja i sprzeda ż produktów lokalnych stworzyłoby szans ę poprawy sytuacji ekonomicznej w regionie, zapewniaj ąc jednocze śnie pozytywne efekty środowiskowe i społeczne. Rozwój produktów lokalnych stałby si ę regionalnym sposobem na realizacj ę zrównowa żonego rozwoju.

10. Charakterystyka rolnictwa i rynku rolnego Według danych GUS na obszarze LGD znajduje si ę znaczna liczba (55 803,37 ha) u żytków rolnych. Mimo, że zdecydowan ą wi ększo ść u żytków rolnych to grunty pod zasiewami (35 730,64 ha), du że znaczenie maj ą tak że lasy, które wraz z ł ąki (11 903,22 ha) stanowi ą o charakterze całego obszaru. Na obszarze LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” działalność roln ą w 2010 r. prowadziło 12 221 gospodarstw rolnych. Najwi ększa liczba gospodarstw zlokalizowana była na terenie gminy Lubartów (1 848), Michów (1557) oraz gminy Firlej (1489), najmniej za ś na terenie gminy Jeziorzany (727). Przewaga na obszarze LGD gleb średniej i słabej klasy wskazuje na niekorzystne warunki glebowe dla produkcji rolniczej. Uprawia si ę na nich głównie zbo ża. Niska jako ść gleb stanowi podstaw ę do produkcji zwierzęcej. Na terenie LGD dominuj ą gospodarstw o powierzchni od 1 do 5 ha ( 5 540 gospodarstw – 48 % ogólnej ilo ści gospodarstw). Gospodarstwa powy żej 15 ha stanowi ą 3,5 % ogólnej ilo ści gospodarstw. Rozdrobnienie gospodarstw, słaba klasa gleb oraz brak rynku zbytu produktów rolnych stanowi jedn ą z przyczyn niskiej wydajno ści rolnictwa. Wśród gospodarstw domowych dominuj ą tradycyjne metody produkcji, bez nadmiernego stosowania środków chemicznych, co jest du żym atutem dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i związanego z nim przetwórstwa rolno - spo żywczego. Pomimo to, na terenie realizacji LSR nie nast ąpił istotny rozwój rolnictwa ekologicznego.

Strona | 31

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Słaba jako ść gleb przekłada si ę na powierzchni ę zasiewów, rodzaj upraw i hodowl ę zwierz ąt. Przewa żaj ą uprawy zbó ż, głównie żyta, pod tym wzgl ędem dominuj ą gminy Michów, Firlej. Pod wzgl ędem hodowli zwierz ąt liderami obszaru s ą gminy: Firlej i Kock. Najwi ęcej gospodarstw rolnych zajmuj ących si ę chowem i hodowl ą bydła oraz trzody chlewnej wyst ępuje w gminie Michów oraz Abramów. Chów i hodowla drobiu na obszarze LGD, wyst ępuje w gospodarstwach rolnych na terenie gmin: Michów (696), Nied źwiada (654) , Lubartów (645), Kamionka (622).

11. Uwarunkowania przyrodnicze Obszar LGD ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’ poło żony jest w granicach 3 krain geograficznych: Mazowsza, Polesia Lubelskiego i Wy żyny Lubelskiej. Znaczn ą cz ęść obszaru zajmuj ę Wysoczyzna Lubartowska, a na obszarze gminy Nied źwiada Pojezierze Ł ęczy ńsko-Włodawskie. Równina Lubartowska zajmuj ę obszar pomi ędzy Pradolin ą Wieprza, a lessow ą kraw ędzi ą Wy żyny Lubelskiej. Pradolina Wieprza przebiega w północnej cz ęś ci obszaru LGD i obejmuj ę dolny bieg rzeki oraz jej dopływu. Według regionalizacji klimatycznej Polski obszar LGD znajduj ę si ę w obr ębie Regionu klimatycznego XIX – Podlasko-Poleskiego. Warunki klimatyczne kształtuj ą masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego. Średnia roczna temperatura wynosi ok. 7,4 ° C. Najwy ższe temperatury odnotowywane s ą w lipcu i wynosz ą 18,6-19,2 ° C, a najni ższe w styczniu i wynosz ą średnio -2,4 do -3,0 ° C. Średnia wilgotno ść powietrza jest wysoka i osi ąga warto ść od 68 do 70 %. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych na obszarze LGD s ą ni ższe ni ż w województwie lubelskim i wynosz ą 540 mm. Najwi ększe opady występuj ą w lipcu i charakteryzuj ą si ę du żym nat ęż eniem. W okresie zimowy opady s ą krótkotrwałe i o niewielkim nat ęż eniu. Pokrywa śnie żna zalega średnio 70-80 dni w roku. Najwi ększ ą rzek ą przepływaj ącą przez obszar LGD jest Wieprz, która jest prawym dopływem Wisły. Towarzysz ą jej liczne starorzecza, b ędące cz ęsto zbiornikami wody stoj ącej. Na obszarze LGD znajduj ą si ę równie ż jeziora – Firlej i Kunów, a tak że zbiorniki sztuczne m.in. w Pałecznicy gm. Nied źwiada, w obr ębie miejscowo ści Wandzin, gm. Lubartów. Na obszarze LGD wyst ępuj ą gleby bielicowe i rdzawe wytworzone z piasków słabogliniastych i gliniastych, gleby pyłowe w kompleksie z brunatnymi i odgórnie oglejonymi, powstałe z piasków naglinionych i glin zwałowych lekkich. W dolinie rzeki Wieprz dominuj ą mady piaszczyste oraz pyłowe i ilaste. Na znacznym obszarze przewa żaj ą gleby średniej i słabej jako ści (IV, V i VI) klasy bonitacyjnej. Gleby słabe wyst ępuj ą na terenie gmin: Firlej, Lubartów i Ostrówek. Na terenie LGD wyst ępuj ą znaczne ilo ści złó ż kruszyw naturalnych oraz glin i torfów. Cz ęść kruszyw w postaci piasków, żwirów i iłów jest eksploatowana i wykorzystywana w lokalnym przemy śle budowlanym. Na terenie gminy Nied źwiada i Serniki znajduj ą si ę udokumentowane zasoby przemysłowe w ęgla kamiennego. S ą to głównie w ęgle energetyczne. Obszar LGD dysponuje znacznymi potencjałami, je żeli chodzi o rozwój energii odnawialnej (OZE). Powiat nale ży do obszarów uprzywilejowanych do rozwoju energetyki wodnej, wiatrowej i słonecznej. Podstaw ą do rozwoju energetyki wodnej mog ą by ć dwie istniej ące budowle pi ętrz ące na rzece Minina w miejscowo ściach Lipniak i W ęgielice w gminie Michów. Ponadto areał gruntów ornych oraz tradycja rolnicza stwarza realne szanse rozwoju upraw energetycznych na obszarze LGD oraz produkcji energii z odpadów pochodzenia ro ślinnego i zwierz ęcego (np. biogazu). Obszar LGD le ży równie ż w obr ębie tzw. rowu lubelskiego, w pobli żu którego stwierdzono wyst ępowanie znacznych zasobów wód geotermalnych. Szczególn ą rol ę przyrodnicz ą i rekreacyjno-turystyczn ą odgrywaj ą lasy. Grunty le śne na terenie LGD wg danych na 2013 r. zajmuj ą powierzchnie 12 856,57 ha tj. 12,3 % powierzchni gmin nale żą cych do LGD. Najwi ęcej gruntów le śnych wyst ępuje na obszarze gmin Ostrówek, Kamionka i Firlej. Tabela 27. Grunty le śne na obszarze LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” Lp. Gminy Grunty le śne ogółem % w stosunku do ogólnej [ha] powierzchni gmin 1. Abramów 773,12 9,1 2. Firlej 1882,87 14,9 3. Jeziorzany 628,35 9,5 4. Kamionka 1708,48 15,3 5. Kock 834,43 8,3 6. Lubartów 1408,78 8,9 7. Michów 1880,41 13,8 8. Nied źwiada 1228,16 12,8 9. Ostrówek 1657,42 18,4 10. Serniki 854,55 11,3 LGD Dolin ą Wieprza i Le śnym 12 856, 57 12,3 Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r.

Strona | 32

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Obszary le śne, za wyj ątkiem dwóch du żych kompleksów (Kozłowiecki i Budy-Lipniak), nie przekraczaj ą powierzchni 800 ha i stanowi ą rozdrobnione powierzchnie le śne. Utrudnia to prowadzenie efektywnej gospodarki le śnej z rozwini ęciem zada ń wielofunkcyjnych w tym (m.in. ochrona lasów, gospodarka le śna, turystyka i ostoja dla zwierzyny). Z uwagi na walory przyrodnicze oraz blisko ść Lublina, Lasy Kozłowieckie nazywane s ą „zielonymi płucami Lublina”. Obszar LGD jest bogaty w walory przyrodniczo-krajobrazowe. Obszary prawnie chronione zajmuj ą 24 659,4 hektarów (23,6% powierzchni gmin wchodz ących w skład LGD) i stanowi ą je rezerwaty przyrody (41 ha), parki krajobrazowe (5 087,0ha), obszary chronionego krajobrazu (19.199 ha) i 38 pomników przyrody. Na terenie powiatu zostały wyznaczone dwie ostoje, które wchodz ą w skład obszarów NATURA 2000. S ą to: ostoja siedliskowa Dolny Wieprz (na styku gmin Jeziorzany i Michów) oraz ostoja ptasia Dolina Ty śmienicy (na granicy gmin Ostrówek i Kock). Tabela 28. Obszary prawnie chronione oraz pomniki przyrody na obszarze LGD ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem’’. Gminy Obszary Rezerwaty Parki Obszary Użytki Pomniki prawnie przyrody krajobrazowe Chronionego ekologiczne przyrody chronione Krajobrazu ogółem ha sztuki Abramów 1781,0 1781,0 5 Firlej 5823,3 5469,0 358,2 3 Jeziorzany 3150,0 3150,0 - Kamionka 2462,0 672,0 1790,0 2,6 10 Kock 3849,0 3849,0 33,9 5 Lubartów 4429,2 41,0 4415,0 14,20 4 Michów 3160 3160,0 9,7 2 Nied źwiada 1,6 1,6 1 Ostrówek - Sernik 3,3 3,3 4 LGD Dolin ą 24 659,4 41,0 5087,0 19199,0 423,5 34 Wieprza i Le śnym Szlakiem Źródło: na podstawie danych z GUS - www.bdl.pl , stan na 31.12.2013 r. Do obszarów chronionych zlokalizowanych na obszarze LGD zaliczaj ą si ę: ° „Kozłowiecki Park Krajobrazowy” , obejmuj ący najwi ększy w okolicach Lublina kompleks le śny (6.121 ha) z cennymi gatunkami ro ślin i zwierz ąt wraz z otulin ą. Celem powołania parku jest zachowanie walorów przyrodniczych, kulturowych historycznych, krajobrazowych i turystycznych środowiska ze szczególnym uwzgl ędnieniem ekosystemów. Kozłowiecki Park Krajobrazowy ma równinny charakter, jednak wyst ępuj ą w rze źbie terenu ci ągi wydm, wzgórza morenowe i tarasy zalewowe. Ponad 90% parku stanowi ą lasy. ° Rezerwat Przyrody „Kozie Góry” , poło żony w kompleksie Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego, ustanowiony w celu ochrony d ębu bezszypułkowego. Okazy d ębów osi ągn ęły wiek 120-150 lat. W rezerwacie stwierdzono wyst ępowanie: 14 gatunków drzew, 6 gatunków krzewów, 91 gatunków ro ślin kwiatowych i paprotników oraz 12 gatunków mszaków. Fauna rezerwatu jest tu typowa dla wn ętrza du żych kompleksów le śnych. . ° Obszar Chronionego Krajobrazu „Kozi Bór”, znany mi ędzy innymi z wyst ępowania rzadkich gatunków nietoperzy, jest chroniony ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o zró żnicowanych ekosystemach. Obejmuje cz ęść gmin Kamionka i Abramów. Wschodnia granica OCK Kozi Bór pokrywa si ę z granic ą otuliny Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego. Utworzony został w celu ochrony walorów krajobrazowych mozaik lasów i ł ąk oraz zachowania powi ąza ń przestrzennych miedzy terenami o wysokiej aktywno ści biologicznej. ° Obszar Chronionego Krajobrazu „Pradolina Wieprza” , stanowi ący ostoj ę dla wielu gin ących gatunków ptaków wodno-błotnych. Wyró żnia si ę krajobrazem ze zró żnicowanymi ekosystemami. Jest warto ściowy ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą, wypoczynkiem oraz pełniona funkcj ą korytarzy ekologicznych. Osi ą ekologiczn ą OCK jest dolina rzeki Wieprz. ° Obszar Chronionego Krajobrazu „Annówka” , b ędący rozległem kompleksem le śnym z rzadkimi gatunkami drzew. Stworzony został w celu ochrony zwartego, dobrze zachowanego kompleksu le śnego, który zdecydowanie warto zobaczy ć, gdy ż udział starodrzewu przekracza tutaj 30%. Jego powierzchnia wynosi 2 069 ha. ° użytki ekologiczne to śródle śne powierzchnie zabagnione, torfowiska oraz śródle śne ł ąki, poro śni ęte brzoz ą, olsz ą, wierzb ą, d ębem, sosn ą, grabem oraz krzewami kruszyny, czeremchy, leszczyny tworz ącymi zaro śla o ró żnym stopniu zadrzewienia. ° Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Ty śmienicy PLB060004, obejmuje fragment doliny Ty śmienicy od Ostrowa Lubelskiego do wsi Górka Kocka. W terytorialnym zasi ęgu powiatu znalazł si ę ww. obszar, obejmuj ący środkowy i dolny odcinek doliny Ty śmienicy.

Strona | 33

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

° Obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty Dolny Wieprz PLH060051 jest rozległ ą, płask ą dolin ą rzeczn ą z bogatym mikroreliefem (piaszczyste wzniesienie i muliste obni żenia). Koryto rzeki zachowało naturalny, silnie meandruj ący charakter. Towarzysz ą mu liczne starorzecza i zastoiska. Do doliny głównej uchodzi kilka małych dolin rzecznych (m.in. Mininy). Jest to te ż wa żna ostoja ptaków wodno - błotnych. Rozległy, otwarty teren ma bardzo du że walory krajobrazowe. Zagro żenia dla środowiska Z uwagi na brak na obszarze LSR wi ększych zakładów przemysłowych podstawowym problemem na obszarze LGD jest niska świadomo ść ekologiczna mieszka ńców. W celu jej zwi ększenia konieczna jest dalsza edukacja, poprzez szkolenia, warsztaty oraz akcje i kampanie informacyjne o niekorzystnych skutkach, jakie wywiera działalno ść człowieka na środowisko. Niska świadomo ść ekologiczna przekłada si ę m. in. na słabe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, zarówno przez osoby prywatne i podmioty gospodarcze. Wyniki przeprowadzonych analiz pokazały, i ż brakuje tak że innowacyjnych przedsi ęwzi ęć promuj ących środowisko naturalne i u świadamiaj ących o negatywnych skutkach zmian klimatycznych. Wpływa to niekorzystnie na przeciwdziałanie zmianom klimatu. Nale ży zatem podj ąć działania, które wpłyn ą na zwi ększenie świadomo ści ekologicznej i dbało ść o środowisko.

12. Metodologia opracowania diagnozy Przedstawiony powy żej opis obszaru i ludno ści został dokonany w oparciu o nast ępuj ące metody i techniki badawcze: 1. Analiz ę danych statystycznych przeprowadzon ą na podstawie danych statystyczny GUS na dzie ń 31 grudnia 2013 2. Analiz ę desk research polegaj ąca na analizie ju ż istniej ących dost ępnych danych pochodz ących z ró żnych źródeł, takich jak Internet, raporty analityczne, zestawienia danych statystycznych oraz wzajemnej ich weryfikacji i scaleniu. 3. Przeprowadzone konsultacje ze społeczno ści ą lokaln ą z zastosowaniem pi ęciu metod partycypacyjnych: a. bada ń ankietowych; b. zogniskowanego wywiadu grupowego c. konsultacji internetowych d. warsztatów strategicznych e. konsultacji społecznych. Wynikiem zastosowanych metod partycypacyjnych było przede wszystkim precyzyjne zdefiniowanie obszarów problemowych dotycz ących m. in. rynku pracy, przedsi ębiorczo ści, turystyki, wspierania grup defaworyzowanych, czy te ż infrastruktury społecznej. Zebrane od społeczno ści lokalnej rekomendacje, uwagi oraz opinie zostały uwzgl ędnione w diagnozie niniejszej LSR. Szczegółowe informacje na temat zastosowanych metod partycypacyjnych na ka żdym etapie procesu opracowania LSR zostały zawarte w poprzedniej cz ęś ci dokumentu.

Rozdział IV Analiza SWOT

Analiza SWOT stanowi jeden z najwa żniejszych etapów planowania strategicznego. Polega na zdiagnozowaniu oraz zinterpretowaniu wpływu ró żnego rodzaju czynników oddziałuj ących na badany obszar. Jej celem jest okre ślenie otoczenia analizowanego rejonu oraz zdefiniowanie jego potencjału. Bada si ę równie ż interakcje mi ędzy czynnikami zewn ętrznymi a cechami wewn ętrznymi. Analiza przeprowadzona zgodnie z powy ższ ą logik ą pozwala na okre ślenie perspektyw rozwoju obszaru oraz mo żliwo ści jego reagowania na zmiany w otoczeniu. Analiz ę SWOT dla obszaru obj ętego LSR przeprowadzono w nast ępuj ących etapach: 1. analiza otoczenia obszaru – diagnoza stanu oraz ocena perspektyw w kategoriach szans rozwojowych i zagro żeń, 2. analiza i diagnoza obszaru celem wyodr ębnienia jego sił i słabo ści, 3. kojarzenie mocnych i słabych stron obszaru z szansami i zagro żeniami wyst ępuj ącymi w otoczeniu w celu okre ślenia kierunków rozwoju, 4. formułowanie strategii na podstawie wskaza ń z analizy. Identyfikacji głównych silnych i słabych stron oraz szans i zagro żeń rozwoju gmin Lubartów, Kamionka, Serniki, Ostrówek, Nied źwiada, Michów, Abramów, Jeziorzany, Firlej i Kock dla celów analizy SWOT dokonano na warsztatach strategicznych z udziałem lokalnych liderów z obszaru Lokalnej Grupy Działania. Uczestnicy warsztatów pracuj ąc w grupie okre ślili zasoby w zakresie nast ępuj ących obszarów: gospodarka, sfera społeczna, kultura, dziedzictwo lokalne, turystyka, rekreacja, ochrona środowiska naturalnego i przyrody. W dalszej kolejności wskazywali pozytywne i negatywne czynniki (wewn ętrzne i zewn ętrzne) oddziaływuj ące na sytuacj ę całego obszaru obj ętego LSR. Nast ępnie poddano pod dyskusj ę zaproponowane czynniki stanowi ące mocne i słabe strony, szanse i zagro żenia zewn ętrzne oraz

Strona | 34

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

uzupełniono je o kolejne propozycje. Ostatecznie uczestnicy poproszeni zostali o wskazanie najistotniejszych według nich czynników z ka żdej z kategorii. W drugiej cz ęś ci spotkania zaprezentowane zostały najwa żniejsze wnioski wypływaj ące z przeprowadzonej diagnozy obszaru oraz wypisano kluczowe wnioski z analizy SWOT. Nast ępnie w oparciu o powy ższe konkluzje wspólnie wypracowane zostało drzewo problemów, które nast ępnie zostało przekształcone w drzewo celów. Kolejnym etapem opracowywania analizy SWOT było poddanie pod konsultacje opracowanego podczas warsztatów projektu analizy SWOT. Zorganizowano ł ącznie 10 spotka ń konsultacyjnych (po jednym spotkaniu w ka żdej gminie), podczas których poddawano pod dyskusj ę koncepcj ę analizy obszaru oraz celów strategii. Po zako ńczeniu konsultacji społecznych, przeanalizowano zgłaszane uwagi pod k ątem poprawno ści metodologicznej i zasadno ści oraz zebrano wnioski zgłaszane w ka żdej z gmin. Poni żej przedstawiono zestawienie najwa żniejszych silnych i słabych stron obszaru oraz głównych szans i zagro żeń jego rozwoju. MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Poło żenie geograficzne - atrakcyjny tereny przyrodniczo - • Brak perspektyw rozwoju rolnictwa z uwagi na środowiskowe (rzeka Wieprz, du ża lesisto ść – Lasy rozdrobnienie gruntów, słabej klasy gleby i brak rynków Kozłowieckie, pomniki przyrody, jeziora, mało zagrożeń zbytu produktów rolnych środowiskowych) • Niewystarczaj ące mo żliwo ści rozwoju dla małych • Bogate zasoby dziedzictwa historycznego i kulturowego gospodarstw rolnych • Muzeum Zamoyskich w Kozłówce • Brak wypromowanych produktów lokalnych • Korzystne warunki do OZE • Brak promocji i systemu certyfikacji produktów lokalnych • Potencjalnie du ży rynek zbytu na produkty lokalne • Brak zakładów przetwórstwa lokalnego • Produkcja owoców mi ękkich • Słabo rozwini ęta infrastruktura turystyczna (szlaki , • Niskie koszty pracy miejsca odpoczynku itp.) • Obszary inwestycyjne • Brak infrastruktury do korzystania z zasobów środowiska • Du ży potencjał ludzki • Uboga baza noclegowa i gastronomiczna • Du ża liczba grup nieformalnych • Słabo zagospodarowane na cele turystyczne tereny nad • Liczne i aktywne stowarzyszenia rzek ą Wieprz • Wysoki poziom wykształcenia mieszka ńców • Niski standard usług turystycznych • Aktywni seniorzy i młodzie ż • Wysokie bezrobocie, szczególnie długotrwałe i w śród • Aktywne społecze ństwo(du ża ilo ść stowarzysze ń) ludzi młodych – emigracje zarobkowe • Lokalna (bogata) twórczo ść ludowa • Mała liczba obiektów rekreacyjnych i miejsc co obniża • Blisko ść aglomeracji Lubelskiej i Lubartowskiej jako ść życia mieszka ńców i generuje patologie w śród • Stanowisko archeologiczne-neolityczne młodzie ży • • Obszary chronione - rzadkie gatunki ro ślin i zwierz ąt Słaba komunikacja społeczna mi ędzy ró żnymi sektorami • Dziedzictwo lokalne (twórcy ludowi, zespoły śpiewacze (społeczny, prywatny, publiczny) • • Du ży potencjał do produkcji zdrowej żywno ści Słaba promocja obszaru LGD • • Potencjał w zakresie rozwoju infrastruktury turystycznej, Zły stan techniczny obiektów dziedzictwa lokalnego • szlaków, ście żek, nordicwalking Mała liczba obiektów rekreacyjnych i miejsc spotkań dla młodzie ży • Niedostateczna baza agroturystyczna wraz z towarzysz ącą infrastruktur ą • Niska świadomo ść ekologiczna mieszka ńców • Brak ście żek dydaktycznych zwi ązanych z promocj ą walorów przyrodniczych i kształtowaniem świadomo ści ekologicznej mieszka ńców • Brak innowacyjnych przedsi ęwzi ęć promuj ących środowisko naturalne i u świadamiaj ących o negatywnych skutkach zmian klimatycznych • Wykształcenie osób nieadekwatne do rynku pracy • Brak miejsc opieki dla seniorów i niepełnosprawnych • Słaba promocja twórców ludowych • Niedostatecznie wykorzystane zasoby historyczne i kulturowe • Patologie społeczne • Niskie dochody ludno ści • Niekorzystna sytuacja kobiet wiejskich w zakresie zatrudnienia • Brak promocji przedsi ębiorców i instytucji otoczenia biznesu • Brak szkole ń osób chc ących zało żyć działalno ść gospodarcz ą, w szczególno ści z grup defaworyzowanych • Ubóstwo

Strona | 35

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

• Starzej ące si ę społecze ństwo • Mała innowacyjno ść w działalno ści społecznej i gospodarczej SZANSE ZAGRO ŻENIA

• Mo żliwo ść rozwoju infrastruktury sportowej i rekreacyjnej • Emigracja ludzi /młodych mieszka ńców • Potencjał w zakresie rozwoju produktów i usług lokalnych • Brak rynków zbytu, kryzys gospodarczy, niskie ceny • Rozwój turystyki i agroturystyki • Ograniczenia w dost ępie do pracy i rozwoju społecznego • Rozwój przetwórstwa lokalnego • Pogł ębiaj ący si ę brak zaanga żowania społecznego • Rozwój o środków miejskich – Lubelski Obszar Funkcjonalny • Niskie ceny płodów rolnych • Potencjalny du ży rynek zbytu na produkty lokalne • Wyludnianie si ę obszarów wiejskich • Wi ększe wykorzystanie zasobów kulturowych • Rosn ące problemy społeczne – patologie • Podniesienie świadomo ści proekologicznej • Skomplikowane procedury w pozyskiwaniu środków • Rozwój OZE zewn ętrznych • Wykorzystanie dziedzictwa historycznego • Polityka państwa utrudniaj ąca zakładanie i prowadzenie • Pozyskanie środków w ramach programu LEADER działalno ści gospodarczej • Pozytywne tendencje demograficzne • Mniejsze środki na zabezpieczenie obszaru polityki • Rozwój obszarów inwestycyjnych społecznej • Aktywizacja stowarzysze ń i innych organizacji społecznych • Marginalizacja mniejszych miejscowo ści • Rozwój nowych usług turystycznych • Zmieniaj ące si ę i niestabilne przepisy prawa • Rozwój działa ń promocyjnych obszar w oparciu o • Apatia społeczna, zniech ęcenie do działania przemy ślan ą strategi ę promocji i kreowania lokalnej marki • Brak zainteresowania ze strony turystów • Wykorzystanie istniej ącej infrastruktury • Starzenie si ę społecze ństwa • Pobudzenie przedsi ębiorczo ści z wykorzystaniem zasobów • Zmniejszaj ący si ę poziom integracji społecze ństwa obszaru • Rosn ące zagro żenia środowiska naturalnego • Wykorzystanie blisko ści Muzeum Zamoyskich spowodowane działalno ści ą człowieka i nisk ą • Wypromowanie lokalnych liderów świadomo ści ą ekologiczn ą • Stworzenie spójnej sieci szlaków turystycznych • Brak strategicznego my ślenia władz lokalnych. • Wsparcie dla grup defaworyzowanych • Reemigracja ludzi na wie ś • Wykorzystanie turystyczne rzeki Wieprz i Ty śmienica • Stworzenie wiosek i zagród tematycznych. Na podstawie analizy strategicznej stwierdzono, iż w przypadku obszaru LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” wskazana jest strategia agresywna . której celem jest wykorzystanie szans b ędących w otoczeniu jednostki, bazuj ąc na jej mocnych stronach. Jest to wi ęc strategia dynamicznego, cz ęsto skokowego rozwoju, przejawiaj ąca si ę mi ędzy innymi w wysokim wzro ście gospodarczym, wysokiej absorpcji środków unijnych dzi ęki pracy i zaanga żowaniu lokalnej społeczno ści. Polega ona aktywnym gospodarowaniu posiadanymi zasobami w celu wykorzystania mo żliwo ści powstaj ących w otoczeniu . Na obszarze obj ętym analiz ą powinno si ę podj ąć aktywno ść ukierunkowan ą na wykorzystanie sposobno ści pojawiaj ących si ę w otoczeniu. Obszar analizowany jest w korzystnej sytuacji – posiada wiele atutów umo żliwiaj ących wykorzystanie pojawiaj ących si ę w otoczeniu trendów, mog ących poprawi ć sytuacj ę mieszka ńców. Z poszczególnych macierzy SWOT/TOWS wyodr ębniono najsilniejsze relacje, które wskazuj ą, jakie z czynników mog ą si ę okaza ć kluczowymi dla rozwoju obszaru. Wśród silnych stron najbardziej znacz ącymi s ą: poło żenie geograficzne, walory przyrodnicze, potencjał do rozwoju turystyki oraz zasoby dziedzictwa lokalnego. Potencjał rozwojowy tworz ą tak że mo żliwo ści rozwoju przedsi ębiorczo ści oraz produktów lokalnych, jako dodatkowe źródło dochodu. Z drugiej strony potencjał rozwojowy obszaru LGD jest osłabiany przez słabo rozwini ętą infrastruktur ę techniczn ą i społeczn ą. Bol ączk ą obszaru jest mała ilo ść miejsc noclegowych, punktów gastronomicznych oraz dobrze oznaczonych atrakcji turystycznych. Nale ży tak że zwróci ć na ograniczenia jakie wynikaj ą z krótkiego sezonu turystycznego oraz braku sieciowych produktów turystycznych.. Istotnym elementem osłabiaj ącym potencjał rozwojowy obszaru jest tak że słaba aktywno ść społeczna i gospodarcza uwarunkowana głównie niedostrzeganiem szans rozwojowych obszaru i brakiem mał ą liczb ą liderów społecznych. Szans ę dla rozwoju obszaru lokalna społeczno ść upatruje przede wszystkim w wykorzystaniu potencjału turystycznego dla rozwoju turystyki oraz rozwoju małej i średniej przedsi ębiorczo ści, głównie z wykorzystaniem zasobów lokalnych. Spowoduje to zatrzymanie emigracji ludzi młodych oraz wpłynie pozytywnie na ograniczenie ubóstwa mieszka ńców i ograniczenie patologii społecznych. Środkiem dla osi ągni ęcia tego stanu jest w szczególno ści poprawa infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej i kulturalnej, jak równie ż zbudowanie i wypromowanie spójnej marki obszaru LGD. Czynnikami zewn ętrznymi wpływaj ącymi negatywnie na działania rozwojowe obszaru mog ą by ć: starzej ące si ę społecze ństwo, ujemny przyrost naturalny, apatia społeczna – brak ch ęci do aktywno ści, jak równie ż brak zainteresowania ze strony turystów i nieprzyjazna dla rozwoju biznesu polityka państwa. Dlatego te ż istotne jest

Strona | 36

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 poło żenie nacisku na maksymalne wykorzystanie mocnych stron obszaru oraz szans rozwojowych w celu zniwelowania słabo ści.

Opis metod partycypacyjnych w procesie formułowania i analizy SWOT obszaru LGD W procesie formułowania analizy SWOT zastosowano nast ępuj ące metody partycypacyjne: 1) Badania ankietowe. Przedmiotem badania było w szczególno ści dokonanie oceny warunków życia na obszarze działania LGD, potencjału obszaru, uwarunkowa ń problemowych, jak te ż szans i zagro żeń; 2) Warsztaty strategiczne. Odbyły si ę one w formie spotka ń warsztatowych w ka żdej z 10 gmin obszaru LGD. Podczas warsztatów uczestnicy dokonali identyfikacji problemów obszaru oraz opracowali analiz ę SWOT w kilku sferach życia społecznego i gospodarczego, m.in: sferze gospodarczej, kwestiach społecznych, dziedzictwa lokalnego, infrastruktury społecznej oraz ochrony środowiska i przyrody; 3) Prace w ramach Grupy Fokusowej. Grupa dokonała weryfikacji i okre śliła wag ę dla czynników SWOT ; 4) Konsultacje internetowe. Projekt analizy SWOT został tak że poddany konsultacjom internetowym . Dzi ęki temu wi ększa grupa mieszka ńców miała mo żliwo ść wnoszenia uwag i propozycji. Dzi ęki przeprowadzonym konsultacjom doprecyzowano i uzupełniono elementy diagnozy, zweryfikowano szerzej problemy wskazuj ąc na ich przyczyny oraz skutki, jak te ż uszczegółowiono analiz ę SWOT; 5) Konsultacje społeczne. Zebrane i zweryfikowane przez Grup ę Fokusow ą wnioski i dane zostały poddane ostatecznym konsultacjom w śród członków LGD.

Strona | 37

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Uzasadnienie analizy SWOT w odniesieniu do Diagnozy obszaru LSR

Odniesienie Odniesienie Mocne strony Słabe strony do diagnozy do diagnozy Poło żenie geograficzne –atrakcyjne tereny przyrodniczo- Rozdz. 11 Rozdz. 2.2 środowiskowe (rzeka Wieprz, du ża lesisto ść –Lasy Kozłowieckie, Niski wska źnik przedsi ębiorczo ści na obszarze LGD pomniki przyrody, jeziora, mało zagro żeń środowiskowych) Bogate zasoby dziedzictwa historycznego i kulturowego Rozdz. 7 Niski stopie ń aktywno ści ekonomicznej ludno ści Rozdz. 3.1 Muzeum Zamoyskich w Kozłówce Rozdz. 7 Brak perspektywy w rozwoju rolnictwa z uwagi na Rozdz. 10 rozdrobnienie gruntów, słabej klasy gleby Korzystne warunki do OZE Rozdz. 11 Wysokie bezrobocie , szczególnie długotrwałe, w śród ludzi Rozdz. 1.2 młodych - emigracje zarobkowe Obszary inwestycyjne Rozdz. 2.3 Brak wsparcia dla osób z grup defaworyzowanych Rozdz. 5 Dobry dost ęp do nowoczesnych technologii Rozdz. 5 Brak pomocy szkoleniowej dla osób chc ących zało żyć Rozdz. 2.4 działalno ść gospodarcz ą, w szczególno ści grup defaworyzowanych Blisko ść aglomeracji Lubelskiej i Lubartowskiej Rozdz. 2 Niskie przeci ętne wynagrodzenie brutto Rozdz. 3.2 Potencjał do produkcji zdrowej żywno ści Rozdz. 10 Patologie społeczne Rozdz. 5 Dziedzictwo lokalne(twórcy ludowi, zespoły śpiewacze, obiekty Rozdz. 9 Rozdz. 5 Ubóstwo mieszka ńców zabytkowe) Aktywni seniorzy i młodzie ż Rozdz. 4 Starzej ące si ę społecze ństwo Rozdz. 1.1 Potencjał w zakresie rozwoju turystyki Rozdz. 8 Ujemny przyrost naturalny Rozdz. 1.1 Liczne stowarzyszenia i inne organizacje społeczne Rozdz. 4 Ujemne saldo migracji- odpływ ludzi młodych z terenu LGD Rozdz. 1.1 Obszary chronione –rzadkie gatunki ro ślin i zwierz ąt Rozdz. 11 Słabo rozwini ęta infrastruktura turystyczna i rekreacyjna Rozdz. 8 (szlaki, miejsca odpoczynku) Zły stan techniczny obiektów dziedzictwa lokalnego Rozdz. 7 Uboga baza noclegowa i gastronomiczna Rozdz. 8 Słabo zagospodarowane na cele turystyczne tereny nad rzek ą Rozdz. 8 Wieprz Słaba promocja obszaru LGD Rozdz. 8 Brak promocji i systemu certyfikacji produktów lokalnych Rozdz. 7 Słaba promocja twórców ludowych Rozdz. 7 Brak inkubatorów przetwórstwa lokalnego Rozdz. 7 Brak miejsc zbytu produktów lokalnych Rozdz. 7 Mała liczba obiektów rekreacyjnych i miejsc co obniża jako ść Rozdz. 5 życia mieszka ńców i generuje patologie w śród młodzie ży Niska świadomo ść ekologiczna mieszka ńców powoduj ąca Rozdz. 11 zagro żenia dla środowiska i przyrody Brak ście żek dydaktycznych zwi ązanych z promocj ą walorów Rozdz. 5 przyrodniczych i kształtowaniem świadomo ści ekologicznej Strona | 38

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

mieszka ńców Brak innowacyjnych przedsi ęwzi ęć promuj ących środowisko Rozdz. 11 naturalne i u świadamiaj ących o negatywnych skutkach zmian klimatycznych Szanse Odniesienie Zagro żenia Odniesienie do diagnozy do diagnozy Mo żliwo ść rozwoju infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej Rozdz. 5 Emigracja młodych mieszka ńców Rozdz. 1.1 Szansa na rozwój produktów i usług lokalnych Rozdz. 9 Kryzys gospodarczy Rozdz. 3.2 Rozwój turystyki i agroturystyki Rozdz. 8 Rosn ące zagro żenia środowiska naturaln ego spowodowane Rozdz. 5 działalno ści ą człowieka i nisk ą świadomo ści ą ekologiczn ą Wi ększe wykorzystanie zasobów kulturowych Rozdz. 7 Pogł ębiaj ący si ę brak zaanga żowania społecznego Rozdz. 4

Podniesienie świadomo ści proekologicznej Rozdz. 5 Wyludnianie si ę obszarów wiejskich Rozdz. 1.1 Rozwój OZE Rozdz. 11 Rosn ące patologie społeczne Rozdz. 5 Pozyskanie środków w ramach programu LEADER Skomplikowane procedury w pozyskiwaniu środków zewn ętrznych Wyposa żenie regionu w zasoby wykwalifikowanej i wykształconej Rozdz. 3.2 Brak zainteresowania ze strony turystów Rozdz. 8 siły roboczej Rozwój obszarów inwestycyjnych Rozdz. 2.3 Starzenie si ę społecze ństwa Rozdz. 1.1 Aktywacja stowarzysze ń i innych organizacji społecznych Rozdz. 4 Apatia społeczna, zniech ęcenie do działania Rozdz. 5 Rozwój nowych usług turystycznych Rozdz. 8 Zmniejszaj ący si ę poziom integracji społecze ństwa Rozdz. 4 Rozwój działa ń promocyjnych obszaru w oparciu o przemy ślan ą Rozdz. 8 strategi ę promocji i kreowania marki Kreowanie przedsi ębiorczo ści z wykorzystaniem zasobów obszaru Rozdz. 2.3 Stworzenie spójnej sieci szlaków turystycznych Rozdz. 8 Wsparcie dla grup defaworyzowanych Rozdz. 1.2 Stworzenie spółdzielni socjalnych anga żuj ących osoby z grup Rozdz. 2.4 defaworyzowanych

Strona | 39

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Rozdział V Cele i wska źniki Celem ogólnym Lokalnej Strategii Rozwoju LGD „Doliną Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 jest poprawa jako ści i warunków życia mieszka ńców oraz podniesienie konkurencyjno ści i atrakcyjno ści społeczno-gospodarczej obszaru LSR . Poni żej przedstawiono struktur ę celów oraz przypisanych do nich przedsi ęwzi ęć .

Partycypacja społeczna w procesie formułowania celów i wska źników LSR Podstaw ą do sformułowania celów LSR były przeprowadzone szerokie działania konsultacyjne ze społeczno ści ą lokaln ą obszaru LGD. Wypracowane we wcze śniejszym etapie konsultacji analizy problemów i potrzeb mieszka ńców obszaru LGD zostały poddane dalszej analizie podczas warsztatów strategicznych oraz konsultacji społecznych. W ramach tego procesu zastosowano następuj ące metody partycypacyjne: 1) Warsztaty strategiczne – dokonano na nich przede wszystkim transpozycji drzewa problemów na drzewo celów; 2) Ankieta internetowa - opublikowano na stronie internetowej ankiet ę dotycz ącą formułowania celów i propozycji przedsi ęwzi ęć ; 3) Spotkanie Grupy Fokusowej - dokonano weryfikacji zebranych ankiet i sformułowano ogólne zało żenia celów, przedsi ęwzi ęć oraz wskaźników LSR, jak te ż planu działania; 4) Konsultacje społeczne - dokonano zdefiniowania celów, przedsi ęwzi ęć oraz wska źników LSR. Miało to miejsce w ramach przeprowadzonych konsultacji społecznych z członkami LGD. Podczas konsultacji uzgodniono formuł ę celów głównych oraz celów szczegółowych. Zaproponowano tak że wska źniki na poziomie produktu, rezultatu oraz oddziaływania; 5) Konsultacje internetowe. Wypracowane podczas warsztatów oraz konsultacji społecznych propozycje zostały opublikowane na stronie internetowej LGD. W ramach konsultacji internetowych społeczno ść lokalna obszaru miała mo żliwo ść wypowiedzenia si ę na temat trafno ści, zasadno ści i realności realizacji sformułowanych celów oraz wska źników; 6) Punkt konsultacyjny - zainteresowani mieszka ńcy obszaru mieli mo żliwo ść osobistego lub telefonicznego zgłaszania uwag i propozycji do projektu celów oraz wska źników. Informacje o funkcjonowaniu punktu zostały przekazane do jednostek administracji samorz ądowej, organizacji społecznych oraz przedsi ębiorców. Zostały te ż zamieszczone na stronie internetowej LGD; 7) Panel ekspertów - zebrany podczas warsztatów strategicznych, przeprowadzonych ankiet internetowych oraz wniosków i propozycji zgłaszanych przez lokaln ą społeczno ść do Punktu konsultacyjnego został poddany analizie przez Panel ekspertów. Przedmiotem Panelu była analiza i weryfikacja dotychczas zrealizowanych działa ń i wypracowanych wniosków, analiz danych oraz ich ostateczne sprawdzenie, uzgodnienie i zatwierdzenie. Efekty tych prac pozwoliły na precyzyjne okre ślenie poszczególnych etapów w procesie wdra żania LSR w odniesieniu celów ogólnych, celów szczegółowych oraz przedsi ęwzi ęć i wska źników ich realizacji, jak równie ż planu działania. Uzasadnieniem formuły celu ogólnego oraz celów szczegółowych s ą wyniki opracowanej diagnozy obszaru LSR, analizy SWOT oraz przeprowadzonych konsultacji społecznych z zastosowaniem ró żnych metod partycypacyjnych. Dodatkowo podkre śli ć tak że nale ży fakt, i ż tak sformułowane cele wpisuj ą si ę w polityki publiczne prowadzone przez samorz ądy gminne obszaru LSR, zawarte w ich strategiach rozwoju lokalnego. W wyniku analiz strategii rozwoju lokalnego 10 gmin obszaru LSR okazało si ę, i ż zidentyfikowane obszary problemowe oraz kierunki rozwoju stanowi ą odzwierciedlenie prowadzonych lokalnych polityk. W wi ększo ści strategii gminnych jest mowa o rozwoju gospodarczo-społecznym na poziomie celów ogólnych lub szczegółowych. Poza tym we wszystkich analizowanych strategiach pojawia si ę w słabych stronach problem bezrobocia i małej aktywno ści mieszka ńców. Co zreszt ą potwierdziły równie ż analizy SWOT przeprowadzone podczas konsultacji z mieszka ńcami obszaru LGD. Dodatkowo we wszystkich strategiach uwzgl ędniono aspekt środowiska naturalnego oraz cele zwi ązane jego ochron ą i przeciwdziałaniu ró żnym zagro żeniom. Zasadniczym kierunkiem rozwoju obszaru LSR jest poprawa jako ści i warunków życia mieszka ńców. Wyzwanie to mo że zosta ć osi ągni ęte dzi ęki mi ędzy innymi podniesieniu konkurencyjno ści i atrakcyjno ści społeczno- gospodarczej obszaru LSR. Przeprowadzona diagnoza obszaru oraz analiza SWOT wskazała na główne czynniki rozwojowe obszaru LSR oraz obszary problemowe wymagaj ące okre ślonej interwencji z uwzgl ędnieniem istniej ących szans i zagro żeń. Zdiagnozowany potencjał rozwojowy obszaru LSR jest zdeterminowany głównie atrakcyjno ści ą turystyczn ą, walorami środowiskowo-krajobrazowymi oraz aktywno ści ą społeczno ści lokalnej. Jednocze śnie istniej ąca sytuacja społeczno-ekonomiczna obszaru uniemo żliwia efektywne wykorzystanie tego potencjału do poprawy warunków życia i rozwoju lokalnej gospodarki. Do tego dochodzą czynniki zewn ętrzne wpływaj ące negatywnie na potencjał rozwojowy i przynosz ące niekorzystne nast ępstwa istniej ących problemów społeczno- gospodarczych, takie jak: migracje, nisk ą konkurencyjno ść lokalnej gospodarki, patologie społeczne. Podstawowym zatem zadaniem w procesie kreowania rozwoju lokalnego tego obszaru jest efektywne wykorzystanie istniej ących zasobów i potencjału przy aktywnym wł ączeniu lokalnej społeczno ści w ten proces.

Powi ązanie celów ogólnych, przypisanych im celów szczegółowych i przedsi ęwzi ęć z diagnoz ą obszaru Jednym z najwa żniejszych determinantów b ędących podstaw ą do okre ślenia celu głównego oraz celów szczegółowych i przedsi ęwzi ęć była diagnoza obszaru LSR, sformułowana w oparciu o zło żony proces konsultacji

Strona | 40

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 społecznych, licznych analiz i bada ń źródłowych. Istot ą diagnozy obszaru jest wskazanie w poszczególnych cz ęś ciach, z jednej strony na stan obecny sytuacji społecznej i gospodarczej obszaru LSR, z drugiej za ś na uwarunkowania rozwojowe i zidentyfikowane obszary problemowe. Poddany analizie w diagnozie obszaru LSR potencjał rozwojowy oraz zasoby społeczne, gospodarcze, turystyczne i przyrodnicze stanowi kluczowe podło że do budowania rozwoju lokalnego obszaru, wzrostu konkurencyjno ści, atrakcyjno ści tego terenu, jak równie ż wspierania i aktywizacji lokalnej społeczności, a w szczególno ści grupy defaworyzowane. Uszczegółowieniem, a zarazem bezpo średnim instrumentem realizacji celu ogólnego oraz celów szczegółowych LSR s ą zaplanowane przedsi ęwzi ęcia. Odnosz ą si ę one bezpo średnio do istniej ących zasobów i potencjału obszaru, jak równie ż stanowi ą szans ę na zniwelowanie jego słabych stron oraz unikni ęcie zagro żeń. W poni żej przedstawionej tabeli – matrycy logicznej - zaprezentowano powi ązanie i uzasadnienie celów i przedsi ęwzi ęć w odniesieniu do obszarów problemowych, jak te ż szans i zagro żeń, tj. czynników zewn ętrznych maj ących wpływ na realizacj ę działa ń i osi ągni ęcia wska źników. Pierwsza kolumna odnosi si ę do diagnozy obszaru LSR, kolumny 2-7 dotycz ą cz ęś ci strategicznej, natomiast kolumna ostatnia wskazuje na powi ązanie z analiz ą SWOT w kontek ście czynników pozytywnych (szans) oraz negatywnych (zagro żeń).

Strona | 41

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Tabela nr 29. Matryca logiczna powi ąza ń diagnozy obszaru i ludno ści, analizy SWOT oraz celów i wska źników Zidentyfikowana Cel ogólny Cele szczegółowe Planowane Produkty Rezultaty Oddziaływa Czynniki problemy/wyzwania przedsi ęwzi ęcia nie zewn ętrzne maj ące społeczno- wpływ na ekonomiczne realizacj ę działa ń i osi ągni ęcia wska źników

Słabe warunki życia Poprawa jako ści i Wspieranie Wsparcie zakładania Nowo Czynniki • mieszka ńców, w warunków życia rozwoju działalno ści gospodarczej zarejestrowane Utworzone miejsca Liczba pozytywne: tym grup mieszka ńców przedsi ębiorczo ści przedsi ębiorstwa pracy w przeliczeniu podmiotó • Mo żliwo ść defaworyzowanych oraz niezwi ązanej z Rozwój działalno ści Rozwini ęte na pełne etaty w rozwoju obszaru LSR podniesienie rolnictwem oraz gospodarczej działalno ści średniorocznie gospodarc infrastruktury spowodowane konkurencyjno ści podnoszenie gospodarcze zych turystycznej i wpisanych niskimi dochodami, i atrakcyjno ści kwalifikacji Tworzenie spółdzielni Osoby z grup rekreacyjnej Zało żone do rejestru mał ą liczb ą miejsc społeczno- biznesowych socjalnych defaworyzowanych, • Szansa na rozwój spółdzielnie REGON w pracy i słabo gospodarczej mieszka ńców z które utworzyły produktów i usług socjalne przeliczeni rozwini ętą obszaru LSR grup spółdzielnie socjalne lokalnych u na 10 przedsi ębiorczo ści ą defaworyzowanych Organizacja szkole ń dla Osoby z grup • Rozwój turystyki tys. mieszka ńców z grup defaworyzowanych i agroturystyki mieszka ńc defaworyzowanych w Szkolenia które uko ńczyły • Wi ększe ów zakresie zakładania szkolenia z wynikiem wykorzystanie • Liczba działalno ści gospodarczej pozytywnym zasobów osób Niska jako ść życia Promocja oraz Tworzenie i rozwój Nowych lub Osoby, które kulturowych bezrobotn mieszka ńców rozwój turystyki i ogólnodost ępnej zmodernizowane skorzystały w • Podniesienie ych w obszaru oraz rekreacji na infrastruktury obiekty pierwszym roku po świadomo ści stosunku malej ąca obszarze LSR turystycznej i infrastruktury realizacji projektu z proekologicznej do osób w atrakcyjno ść rekreacyjnej turystycznej lub nowo powstałej • wieku Rozwój OZE obszaru LSR rekreacyjnej infrastruktury • produkcyj Pozyskanie spowodowana Promocja turystyczna środków w ramach Osoby, które były nym słabej jako ści obszaru LSR poprzez Kampanie programu LEADER odbiorcami kampanii • Liczba infrastruktur ą organizacj ę kampanii informacyjno- • informacyjno- organizacji Wyposa żenie turystyczn ą i informacyjno- promocyjne promocyjnych pozarz ądo regionu w zasoby rekreacyjn ą oraz promocyjnych wych w wykwalifikowanej i niewystarczaj ącą Zagospodarowanie i wykształconej siły Osoby, które przeliczeni promocj ą promocja terenów nad roboczej Zrealizowane skorzystały z nowo u na 10 potencjału i rzek ą Wieprz na cele • projekty zagospodarowanych tys. Rozwój obszarów zasobów turystyczne – projekt pn. współpracy terenów nad rzek ą mieszka ńc inwestycyjnych Promocja turystyki • Wieprz ów Aktywacja kajakowej na Wieprzu

Strona | 42

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Brak mo żliwo ści Rozwój i promocja Organizacja szkole ń, Osoby, które wzi ęły stowarzysze ń i pozyskiwania produktów warsztatów, konkursów, Zorganizowane udział w warsztatach, innych organizacji dodatkowych lokalnych, wyjazdów studyjnych szkolenia, konkursach i społecznych dochodów przez przetwórstwa oraz innych warsztaty, wyjazdach studyjnych • Rozwój nowych mieszka ńców lokalnego oraz przedsi ęwzi ęć na rzecz konkursy, na rzecz rozwoju i usług turystycznych obszaru LSR rynków zbytu rozwoju i promocji wyjazdy studyjne promocji produktów • Rozwój działa ń zdeterminowany lokalnych produktów lokalnych promocyjnych brakiem mo żliwo ści Tworzenie inkubatorów Producenci lokalni, obszaru w oparciu o Utworzone przetwórstwa, przetwórstwa lokalnego którzy skorzystali z przemy ślan ą inkubatory promocji i zbytu usług inkubatora strategi ę promocji i przetwórstwa produktów przetwórstwa kreowania marki lokalnego lokalnych lokalnego • Kreowanie Organizacja targów, Uczestnicy przedsi ębiorczo ści z giełd, wystaw, punktów Zorganizowane zorganizowanych wykorzystaniem zbytu oraz tworzenie targi, giełdy, targów, giełd, zasobów obszaru portali internetowych i wystawy, wystaw, punktów • Stworzenie wydawanie publikacji punktów zbytu zbytu oraz kupuj ący spójnej sieci zwi ązanych z promocj ą i oraz portale produkty lokalne szlaków zbytem produktów internetowe poprzez portal turystycznych lokalnych internetowy • Wsparcie dla Organizacja i wdro żenie Zrealizowane grup certyfikacji produktu projekty defaworyzowanych lokalnego na obszarze współpracy w tym Certyfikowane • Stworzenie LGD projekty produkty lokalne spółdzielni współpracy socjalnych mi ędzynarodwej anga żuj ących osoby Pogł ębiaj ący si ę Odnowa i Organizacja z grup zanik kultywowania piel ęgnowanie przedsi ęwzi ęć maj ących defaworyzowanych lokalnej tradycji i dziedzictwa na celu wspieranie Zorganizowane Uczestnicy dziedzictwa lokalnego twórczo ści ludowej, przedsi ęwzi ęcia przedsi ęwzi ęć Czynniki kulturowego i lokalnych zwyczajów negatywne: historycznego oraz promocj ę twórców i • Emigracja spowodowany artystów ludowych młodych brakiem wsparcia Rozwój i rewitalizacja mieszka ńców dla lokalnych lokalnych obiektów Osoby, które • Kryzys twórców oraz świadcz ących o lokalnej Utworzone i skorzystały z gospodarczy pogarszaj ącym si ę tradycji, kulturze i zrewitalizowane nowoutworzonych i • Rosn ące stanem obiektów historii obiekty zrewitalizowanych zagro żenia lokalnej tradycji, obiektów środowiska kultury i historii naturalnego Wzrost patologii, Tworzenie Wspieranie wł ączenia Zorganizowane Odbiorcy kampanii

Strona | 43

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 wykluczenia warunków do społecznego poprzez kampanie aktywizuj ących i spowodowane społecznego oraz wł ączenia organizacj ę kampanii i integruj ących lokaln ą działalno ści ą zagro żeń społecznego oraz innych działa ń społeczno ść człowieka i nisk ą środowiska aktywizacja aktywizuj ących i świadomo ści ą naturalnego mieszka ńców i integruj ących lokaln ą ekologiczn ą spowodowany wzmacnianie społeczno ść , w tym • Pogł ębiaj ący si ę słabym poziom kapitału grupy defaworyzowane brak zaanga żowania aktywno ści i społecznego na Organizacja kampanii Odbiorcy kampanii społecznego integracji rzecz informacyjno- informacyjno- • Wyludnianie si ę społecznej oraz zrównowa żonego promocyjnych i innych promocyjnych i obszarów wiejskich nisk ą świadomo ści ą rozwoju społeczno- przedsi ęwzi ęć innych przedsi ęwzi ęć • Rosn ące ekologiczn ą gospodarczego innowacyjnych na rzecz innowacyjnych na patologie społeczne mieszka ńców podnoszenia Zorganizowane rzecz podnoszenia • Skomplikowane obszaru LSR świadomo ści i wiedzy kampanie świadomo ści i wiedzy procedury w społeczno ści lokalnej w społeczno ści lokalnej pozyskiwaniu zakresie ochrony w zakresie ochrony środków środowiska, przyrody i środowiska, przyrody zewn ętrznych zmian klimatycznych i zmian • Brak klimatycznych zainteresowania ze Tworzenie ście żek Osoby, które strony turystów dydaktycznych skorzystały z nowo • Starzenie si ę zwi ązanych z ochron ą utworzonych ście żek Utworzone społecze ństwa środowiska, przyrody i dydaktycznych ście żki • Apatia społeczna, edukacj ą ekologiczn ą zwi ązanych z ochron ą dydaktyczne zniech ęcenie do środowiska, przyrody działania i edukacj ą • Zmniejszaj ący si ę ekologiczną poziom integracji Organizacja kampanii Osoby, które wzi ęły społecze ństwa. informacyjno- udział w działaniach Zorganizowane promocyjnych i innych promocyjno- działania działa ń na rzecz informacyjnych komunikacyjne efektywnego wdra żania LSR

Strona | 44

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Zgodno ść celów z celami programów, w ramach których planowane jest finansowanie LSR Cel główny oraz cele szczegółowe LSR s ą zgodne z celami przekrojowymi oraz Priorytetami Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020. Cele przekrojowe PROW na lata 2014 – 2020 to: innowacyjno ść , przeciwdziałanie zmianom klimatu, ochrona środowiska. Zgodno ść celów LSR z celami przekrojowymi PROW wynika przede wszystkim ze specyfiki planowanych do realizacji przedsi ęwzi ęć oraz procesu ich wyboru. Zaplanowano zatem przedsi ęwzi ęcie zwi ązane z popularyzowaniem innowacyjnych przedsi ęwzi ęć w tym dobrych praktyk zwi ązanych z ochron ą środowiska zapobiegaj ących zmianom klimatycznym. Dodatkowo kryterium innowacyjno ści zostało zawarte w katalogu kryteriów oceny i wyboru operacji. Zgodno ść celów LSR odnosi si ę tak że do nast ępuj ących priorytetów PROW: 1. Promowanie efektywnego gospodarowania zasobami i wspieranie przechodzenia w sektorach rolnym, spo żywczym i le śnym na gospodark ę niskoemisyjn ą i odporn ą na zmian ę klimatu. 2. Promowanie wł ączenia społecznego, zmniejszania ubóstwa oraz rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Cele zaplanowane w LSR przekładaj ą si ę tak że na działania zmierzaj ące do zrównowa żonego rozwoju obszaru i wyrównania istniej ących dysproporcji, w my śl celów dla RLKS zawartych w Umowie Partnerskiej z dnia 21 maja 2014 r. tj.: poprawa spójno ści społecznej i terytorialnej oraz zrównowa żony rozwój danego obszaru poprzez lepsz ą mobilizacj ę na szczeblu lokalnym.

Źródła finansowania celów Źródłem finansowania realizacji celów okre ślonych w LSR jest PROW na lata 2014-2020. Opis przedsi ęwzi ęć realizowanych w ramach RLKS a tak że wskazanie sposobu ich realizacji wraz z uzasadnieniem Cel ogólny 1: Poprawa jako ści i warunków życia mieszka ńców oraz podniesienie konkurencyjno ści i atrakcyjno ści społeczno-gospodarczej obszaru LSR Cel szczegółowy 1.1: Wspieranie rozwoju przedsi ębiorczo ści niezwi ązanej z rolnictwem oraz podnoszenie kwalifikacji biznesowych mieszka ńców z grup defaworyzowanych Przedsi ęwzi ęcie 1.1.1: Wsparcie zakładania działalno ści gospodarczej Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach konkursu w ramach poddziałania 19.2 Wsparcie na wdra żanie operacji w ramach strategii RLKS obj ętego PROW na lata 2014-2020 poprzez wsparcie projektów z zakresu Rozwój przedsi ębiorczo ści na obszarze wiejskim obj ętym LSR-podejmowanie działalno ści gospodarczej. Kwota wsparcia ma form ę premii i na jedno działanie b ędzie wynosi ć 76 000 zł. Łączna pu la środków przewidzianych na przedsi ęwzi ęcie wynosi 1 900 000 zł. Przewiduje si ę dofinansowanie 25 operacji . Przedsi ęwzi ęcie dedykowane jest mieszka ńcom obszaru LSR, w szczególno ści za ś przedstawicielom grup defaworyzowanych, którzy jako wnioskodawcy premiowani s ą w kryteriach wyboru. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie ukierunkowane na wsparcie podejmowania działalno ści gospodarczej ma swoje uzasadnienie w wynikach diagnozy obszaru oraz konsultacji społecznych, w których wskazuje si ę jako najwi ększy problem obszaru – wysokie bezrobocie i słaba sytuacj ę gospodarcz ą obszaru. Dodatkowo LGD przewiduje skierowanie tego wsparcia do grup defaworyzowanych, poniewa ż zgodnie z umow ą ramow ą jest zobligowana do skierowania 30% bud żetu na poddziałania 19.2 na działania dedykowane grupom defaworyzowanym (par. 8, ust. 2 pkt 2)). Przedsi ęwzi ęcie 1.1.2: Rozwój działalno ści gospodarczej Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach konkursu w ramach poddziałania 19.2 Wsparcie na wdra żanie operacji w ramach strategii RLKS obj ętego PROW na lata 2014-2020 poprzez wsparcie projektów z zakresu Rozwój przedsi ębiorczo ści na obszarze wiejskim obj ętym LSR – rozwój działalno ści gospodarczej. Wsparcie b ędzie miało form ę refundacji poniesionych kosztów zwi ązanych z rozwojem istniej ącego przedsi ębiorstwa w wysoko ści średnio 188 000 zł. Ł ączna pula środków przewidzianych na przedsi ęwzi ęcie wynosi 1 450 000 zł. Przewiduje si ę przyznanie dofinansowania dla 8 operacji. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie ukierunkowane na wsparcie rozwoju działalno ści gospodarczej ma swoje uzasadnienie w wynikach diagnozy obszaru oraz konsultacji społecznych, w których wskazuje si ę jako najwi ększy problem obszaru – wysokie bezrobocie i słabn ący poziom rozwoju przedsi ębiorczo ści. Przedsi ęwzi ęcie 1.1.3: Organizacja szkole ń dla mieszka ńców z grup defaworyzowanych w zakresie zakładania i prowadzenia działalno ści gospodarczej Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach Poddziałania 19.4 Wsparcie na rzecz kosztów bie żą cych i aktywizacji. Wsparciu b ędą podlega ć operacje polegaj ące na organizacji i przeprowadzeniu szkole ń dla mieszka ńców obszaru, w szczególno ści grup defaworyzowanych w zakresie przedsi ębiorczo ści, w tym zakładania,

Strona | 45

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 prowadzenia i rozwijania działalno ści gospodarczej. Planuje si ę zorganizowanie 10 szkole ń o ł ącznej warto ści 10 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT, w których wskazuje si ę istotny problem zwi ązany z brakiem dost ępnych szkole ń w zakresie zakładania i prowadzenia działalno ści gospodarczej, w szczególno ści przez osoby z grup defaworyzowanych, które maj ą utrudniony dost ęp do fachowej wiedzy. Cel szczegółowy 1.2: Promocja oraz rozwój turystyki i rekreacji na obszarze LSR Przedsi ęwzi ęcie 1.2.1: Tworzenie i rozwój ogólnodost ępnej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach konkursu w ramach poddziałania 19.2 Wsparcie na wdra żanie operacji w ramach strategii RLKS obj ętego PROW na lata 2014-2020 poprzez wsparcie projektów z zakresu rozwoju infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej obszaru. Beneficjentami wsparcia b ędą jednostki sektora finansów publicznych, fundacje oraz stowarzyszenia. Wsparcie b ędzie miało form ę refundacji poniesionych kosztów zwi ązanych z tworzeniem nowych lub modernizacj ą istniej ących obiektów infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej w wysoko ści od 50 000 do 100 000 zł na jedn ą operacj ę. Planuje si ę dofinansowanie ł ącznie 35 operacji na całkowit ą kwot ę 2 200 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych, analizy danych statystycznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Poprawa jako ści życia miesza ńców oraz wzrost atrakcyjno ści turystycznej obszaru LSR s ą mo żliwe dzi ęki m. in. poprawie stanu infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. Przewiduje si ę, i ż dzi ęki realizacji przedsi ęwzi ęcia zwi ększy si ę liczba osób korzystaj ących z obiektów infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, jak równie ż zmniejszy si ę poziom patologii społecznych poprzez zwi ększenie mo żliwo ści zagospodarowania wolnego czasu np. dla młodzie ży. Przedsi ęwzi ęcie 1.2.2: Promocja turystyczna obszaru LSR poprzez organizacj ę kampanii informacyjno- promocyjnych Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach Poddziałania 19.4 Wsparcie na rzecz kosztów bie żą cych i aktywizacji. Wsparciu b ędą podlega ć operacje polegaj ące na organizacji i przeprowadzeniu kampanii informacyjno- promocyjnych dla mieszka ńców obszaru turystów, odnosz ących si ę potencjału turystycznego i stanowi ących zach ętę dla turystów. W ramach przedsi ęwzi ęcia planuje si ę m. in. wydawanie publikacji, sytuowaniu tablic informacyjnych, emisj ę spotów promocyjnych, organizacj ę imprez rekreacyjno-sportowych promuj ących lokalne walory turystyczne. W ramach przedsi ęwzi ęcia planuje si ę zorganizowanie 3 kampanii o ł ącznej warto ści 60 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Jednym z istotnych zdiagnozowanych problemów obszaru LSR obni żaj ącym jego konkurencyjno ść jest słaba promocja. Przewiduje si ę, i ż zrealizowanie zakładanych operacji przyczyni si ę do poprawy wizerunku obszaru oraz w perspektywie podniesienia jego atrakcyjno ści turystycznej, gospodarczej i inwestycyjnej. Przedsi ęwzi ęcie 1.2.3: Zagospodarowanie i promocja terenów nad rzek ą Wieprz na cele turystyczne – projekt pn. Promocja turystyki kajakowej na Wieprzu Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w formie projektu współpracy z innymi LGD w ramach poddziałania 19.3 – Przygotowanie i realizacja działa ń w zakresie współpracy z lokalną grup ą działania obj ętego PROW na lata 2014- 2020.. W ramach przedsi ęwzi ęcia przewiduje si ę m. in. opracowanie i wydaniu przewodnika turystycznego w języku polskim dla kajakarzy; opracowanie i wydaniu przewodnika turystycznego w j ęzyku angielskim dla kajakarzy; utworzenie miejsca postojowego dla kajakarzy w miejscowo ści Leszkowice g. Ostrówek; aktualizacja i poszerzenie informacji na stronie www.kajakiempowieprzu.pl wraz z utworzeniem zakładki angloj ęzycznej. Planowane koszty realizacji przedsi ęwzi ęcia opiewaj ą na kwot ę 40 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Jedn ą z głównych atrakcji turystycznych stanowi ącą wa żny walor przyrodniczy jest przepływaj ąca przez obszar LSR rzeka Wieprz. Od dawna dostrzegany jest problem niewykorzystania potencjału tej atrakcji dla rozwoju turystyki i rekreacji. Brakuje odpowiedniej infrastruktury , jak te ż niewystarczaj ąca jest promocja potencjału turystycznego. Przedsi ęwzi ęcie 1.2.4: Rozwój infrastruktury turystyki aktywnej na obszarze LGD wraz z jej promocj ą Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w formie projektu współpracy z innymi LGD w ramach poddziałania 19.3 – Przygotowanie i realizacja działa ń w zakresie współpracy z lokaln ą grup ą działania obj ętego PROW na lata 2014- 2020. W ramach przedsi ęwzi ęcia przewiduje si ę realizacj ę nast ępuj ących zada ń: a) wyznaczenie i oznakowanie pętli trasy rowerowej na obszarze gmin Abramów, Jeziorzany i Michów poł ączonej z istniej ącą ju ż tras ą rowerow ą

Strona | 46

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 na obszarze pozostałych gmin LGD; b) wytyczenie i oznakowanie na terenie gmin Abramów, Jeziorzany i Michów tras nordic walking; c) wydanie wspólnego z LGD Zielony Pier ście ń, przewodnika dla rowerzystów obejmuj ącego trasy rowerowe obu LGD; d) wydanie przewodnika turystycznego LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”; e) wydanie przewodnika po trasach nordic walking LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”; f) wykonanie po jednej tablicy informacyjnej wraz z map ą o atrakcjach turystycznych obszaru na terenie ka żdej z gmin partnerskich LGD. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia W wyniku konsultacji społecznych dokonanych w śród mieszka ńców i podmiotów terenu LSR ustalono, że na terenie gmin Abramów, Jeziorzany i Michów brak jest wyznaczonych i oznakowanych tras do uprawiania turystyki aktywnej dla rowerzystów i miło śników nordi c walking. Uczestnicy konsultacji zwracali równie ż uwag ę na niedostateczn ą i rozproszon ą informacj ę na temat atrakcji turystycznych, kulturowych i rekreacyjnych obszaru LGD . St ąd zaplanowanie w projekcie wydania przewodników i ustawienia w miejscach ucz ęszczanych turystycznie tablic informacyjnych o atrakcjach obszaru. Cel szczegółowy 1.3: Rozwój i promocja produktów lokalnych, przetwórstwa lokalnego oraz rynków zbytu Przedsi ęwzi ęcie 1.3.1: Organizacja szkole ń, warsztatów, konkursów, wyjazdów studyjnych oraz innych przedsi ęwzi ęć na rzecz rozwoju i promocji lokalnych produktów Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach Poddziałania 19.4 Wsparcie na rzecz kosztów bie żą cych i aktywizacji. W ramach przedsi ęwzi ęcia zostan ą zorganizowane szkolenia, warsztaty, konkursy oraz wyjazdy studyjne dotycz ące promocji i rozwoju produktu lokalnego. Uczestnikami działa ń b ędą mieszka ńcy obszaru, w szcz ególno ści grupy defaworyzowane zainteresowani produkcj ą lokalnych wyrobów oraz ich przetwarzaniem i sprzeda żą bezpo średni ą. Realizacja przedsi ęwzi ęcia pozwoli na odpowiednie przygotowanie lokalnej społeczno ści do wdro żenia spójnych działa ń zwi ązanych z rozwojem produktów lokalnych na obszarze LSR. W ramach przedsi ęwzi ęcia zostanie zorganizowanych ł ącznie 10 działa ń na ł ączn ą kwot ę 40 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Mieszka ńcy obszaru LSR posiadaj ą warunki, mo żliwo ści, odpowiedni potencjał, oraz wyra żaj ą potrzeb ę wsparcia w zakresie wytwarzania i sprzeda ży produktów wytworzonych we własnych gospodarstwach na danym terenie. Przeprowadzone spotkania konsultacyjne w gminach tworz ących LGD uwidoczniły zarówno ogromny potencjał lokalnej społeczno ści w tym zakresie, jak te ż konieczno ść stworzenia mo żliwo ści wła ściwej identyf ikacji takich produktó w, przekazania fachowej wiedzy zwi ązanej z ich wytwarzaniem na wi ększ ą skal ę oraz wprowadzaniem na rynek. Przedsi ęwzi ęcie b ędzie komplementarne z przedsi ęwzi ęciami 1.3.2; 1.3.3 oraz 1.3.4. Przedsi ęwzi ęcie 1.3.2: Tworzenie inkubatorów przetwórstwa lokalnego Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach konkursu dla poddziałania 19.2 Wsparcie na wdra żanie operacji w ramach strategii RLKS obj ętego PROW na lata 2014-2020 poprzez wsparcie projektów z zakresu tworzenia inkubatora przetwórstwa lokalnego. Beneficjentami wsparcia b ędą fundacje oraz stowarzyszenia. Wsparcie b ędzie miało form ę refundacji poniesionych kosztów zwi ązanych utworzeniem na obszarze LSR jednego inkubatora przetwórstwa lokalnego w wysoko ści 500 000 zł. Planuje si ę, i ż utworzony inkubator b ędzie miał charakter niedochodowy (ewentualne przychody b ędą pokrywały koszty działalno ści) przynajmniej w okresie trwało ści operacji. W ramach przedsi ęwzi ęcia zostan ą zaadaptowane pomieszczenia przeznaczonego do tego budynku oraz zostanie zakupione wyposa żenie do przetwarzania, suszenia i pakowania lokalnych produktów, tj. m. in. soków z warzyw i owoców, runa le śnego, owoców mi ękkich, wyro bów mleczarskich, miodów, wyrobów zbo żowych i innych. Inkubator oraz przetwarzane produkty b ędą spełniały wszelkie wymogi prawne, administracyjne i sanitarno- higieniczne. Zostanie te ż zatrudniona odpowiednio przygotowana osoba. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Realizacja przedsi ęwzi ęcia wpisuje si ę w potrzeb ę i ogóln ą koncepcj ę społeczno ści promocji i rozwoju produktów lokalnych. Wynika z przedstawianych przez mieszka ńców potrzeb i problemów zwi ązanych z brakiem miejsca i infrastruktury do przetwarzania oraz pakowania lokalnych produktów w celu ich pó źniejszej sprzeda ży, w zgodno ści z przepisami prawnymi. Inkubator b ędzie mógł pełni ć tak ą f unkcj ę. Dodatkowo lokalni producenci b ędą mogli skorzysta ć z fachowego wsparcia osób – specjalistów zaanga żowanych w działalno ść inkubatora. Przedsi ęwzi ęcie 1.3.3: Organizacja targów, giełd, wystaw, punktów zbytu oraz tworzenie portali internetowych i wydawanie publikacji zwi ązanych z promocj ą i zbytem produktów lokalnych Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach Poddziałania 19.4 Wsparcie na rzecz kosztów bie żą cych i aktywizacji. W ramach przedsi ęwzi ęcia zostan ą zorg anizowane targi, giełdy, wystawy, punkty zbytu oraz zostanie stworzony portal internetowy poprzez który lokalni producenci b ędą mogli sprzedawa ć swoje produkty. szkolenia, warsztaty, konkursy oraz wyjazdy studyjne dotycz ące promocji i rozwoju produktu loka lnego. Uczestnikami działa ń będą mieszka ńcy obszaru produkuj ący lokalne wyroby zainteresowani ich promocj ą i sprzeda żą . Realizacja Strona | 47

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 przedsi ęwzi ęcia jest komplementarna z przedsi ęwzi ęciem 1.3.1; 1.3.2 oraz 1.3.4. W ramach przedsi ęwzi ęcia zostanie zorganizowanych ł ącznie 10 działa ń na ł ączn ą kwot ę 50 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Przedstawianym przez mieszka ńców obszaru LSR problemem jest brak wsparcia w zakresie promocji wytwarzanych przez nich produktów lokalnych, jak równie ż rynków zbytu tych produktów. Zrealizowanie wcze śniejszych przedsi ęwzi ęć pozwoli na istotne liczby zwi ększ enie mieszka ńców zajmuj ących si ę wytwarzaniem produktu lokalnego oraz jego sprzeda żą . Zatem uzasadnione jest wsparcie producentów w postaci organizacji targów i giełd promocyjnych, punktów zbytu oraz stworzenia portalu internetowego do sprzeda ży bezpo średniej. Przedsi ęwzi ęcie 1.3.4: Organizacja i wdro żenie certyfikacji produktu lokalnego na obszarze LGD Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w formie projektu współpracy z innymi LGD w ramach poddziałania 19.3 – Przygotowanie i realizacja działa ń w zakresie współpracy z lokaln ą grup ą działania obj ętego PROW na lata 2014- 2020. W ramach przedsi ęwzi ęcia przewiduje si ę opracowanie i wdro żenie koncepcji i mechanizmów certyfikacji produktów lokalnych we współpracy LGD i innych LGD, tak że z zagranicy. Przewiduje si ę m. in.: szkolenia, publikacje, stworzenie miejsc ekspozycyjnych i sprzeda żowych na terenie LGD certyfikowanych produktów. Docelowo certyfikacja b ędzie obejmowała produkty lokalne w kategoriach: smaki, r ękodzieło, twórcy, produkt turystyczny, wydarzenie. Na realizacj ę tego przedsi ęwzi ęcia zaplanowano w bud żecie 93 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Wdro żenie systemu certyfikacji produktów lokalnych na poziomie LGD pozwoli z jednej strony na ujednolicenie procedur, jako ści, parametrów, przepisów, standardów wytwarzania danego produktu, za ś z drugiej strony podniesie atrakcyjno ść oferowanych produktów, które nie zawsze maj ą szans ę na otrzymanie certyfikatów szczebla krajowego, czy te ż europejskiego. Potrzeba realizacji tego przedsi ęwzi ęcia została wyra żona przez społeczno ść lokaln ą obszaru LSR na spotkaniach konsultacyjnych oraz w badaniach ankietowych . Realizacja niniejszego przedsi ęwzi ęcia jest elementem spójnej koncepcji rozwoju i promocji produktów lokalnych na obszarze LSR. Przedsi ęwzi ęcie 1.3.5: Galeria produktu lokalnego i tradycyjnego Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w formie projektu współpracy z innymi LGD w ramach poddziałania 19.3 – Przygotowanie i realizacja działa ń w zakresie współpracy z lokaln ą grup ą działania obj ętego PROW na lata 2014- 2020. W ramach przedsi ęwzi ęcia przewiduje si ę utworzenie miejsca wystawienniczo – sprzeda żowego dla producentów produktów lokalnych i tradycyjnych oraz twórców ludowych ( chodzi o taki asortyment i kategorie produktów jak: owoce, warzywa, mleko, sery, masło, pieczywo, przetwory owocowo-warzywne, w ędliny, wyroby rękodzieła, inne produkty lokalne). W ramach projektu zostanie te ż przeprowadzona akcja promocyjna miejsca wystawienniczo – sprzeda żowego zarówno w śród potencjalnych sprzed aj ących, jak równie ż w śród mieszka ńców obszaru LSR zainteresowanych zakupem produktów lokalnych. Na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia planu je si ę przeznaczy ć w bud żecie 30 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia są wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Jedn ą z bol ączek producentów zdrowej żywno ści i twórców ludowych jest brak jednoznacznie identyfikowanego miejsca, gdzie producenci mog ą si ę spotka ć nabywcami. Problem ten ma cz ęś ciowo zosta ć rozwi ązany poprzez realizacj ę projektu. Projekt jest komplementarny z przedsi ęwzi ęciami 1.3.1., 1.3.2., 1.3.3. i 1.3.4. Cel szczegółowy 1.4: Odnowa i piel ęgnowanie dziedzictwa lokalnego Przedsi ęwzi ęcie 1.4.1: Organizacja przedsi ęwzi ęć maj ących na celu wspieranie twórczo ści ludowej, lokalnych zwyczajów oraz promocj ę twórców i artystów ludowych Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach Poddziałania 19.4 Wsparcie na rzecz kosztów bie żą cych i aktywizacji. W ramach przedsi ęwzi ęcia zostan ą wydane publikacje oraz zorganizowane szkolenia, warsztaty, konkursy oraz wyjazdy studyjne zwi ązane z promocj ą twórczo ści ludowej , lokalnych twórców oraz artystów ludowych. Uczestnikami działa ń b ędą mieszka ńcy obszaru, grupy defaworyzowane oraz organizacje społeczne. W ramach przedsi ęwzi ęcia zostanie zorganizowanych ł ącznie 5 działa ń na ł ączn ą kwot ę 20 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Dziedzictwo lokalne, kultywowanie lokalnych tradycji, promocja twórczo ści i lokalnych talentów stanowi ą wa żną domen ę i specyfik ę obszaru LSR. S ą spójne z działaniami zwi ązanymi z podnoszeniem atrakcyjno ści obszaru, popraw ą warunków życia oraz promowaniem włączenia społecznego. Istotne jest zatem wspieranie rozwoju ju ż istniej ących podmiotów, które s ą aktywne społecznie i kulturowo. Wyniki przeprowadzonej analizy SWOT oraz diagnozy i konsultacji społecznych wskazały na problem niewystarczaj ącego wsparcia na promocj ę lokalnych twórców, dokumentacji ich dokona ń w celu przekazywania tradycji i twórczo ści nast ępnym pokoleniom. Realizacja przedsi ęwzi ęcia wpłynie pozytywnie na promocj ę obszaru oraz podniesienie jego atrakcyjno ści turystycznej. Przedsi ęwzi ęcie 1.4.2: Rozwój i rewitalizacja lokalnych obiektów świadcz ących o lokalnej tradycji, kulturze i historii Strona | 48

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach konkursu w ramach poddziałania 19.2 Wsparcie na wdra żanie operacji w ramach strategii RLKS obj ętego PROW na lata 2014-2020. Beneficjentami wsparcia b ędą fundacje, stowarzyszenia oraz jednostki organizacyjne zwi ązku wyznaniowego i ko ścioła. W ramach przedsi ęwzi ęcia przewiduje si ę finansowanie operacji polegaj ących m.in. na tworzeniu nowych (np. muzea wiejskie, izby pami ęci) oraz odnowie istniej ących obiektów o warto ści historycznej i kulturowej . Przewiduje si ę wsparcie ł ącznie 8 operacji na kwot ę łączn ą 550 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Na obszarze LSR jest wiele obiektów maj ących warto ść historyczn ą oraz stanowi ących o lokalnych tradycjach i dziedzictwie kulturowym. Niestety cz ęsto ich zły stan powoduje, i ż nie mo żna ich wykorzystywa ć do poznania lokalnej tradycji , obyczajów czy te ż historii. Przedstawiciele lokalnej społeczno ści podczas konsultacji społecznych przedstawiali m. in. te problemy oraz du że potrzeby w zakresie ochrony i odnowienia obiektów dzied zictwa lokalnego. Realizacja przedsi ęwzi ęcia przyczyni si ę do podniesienia atrakcyjno ści turystycznej obszaru LSR oraz wpłynie pozytywnie na popraw ę wizerunku obszaru i lepsz ą jako ść życia mieszka ńców. Cel szczegółowy 1.5: Tworzenie warunków do wł ączenia społecznego oraz aktywizacja mieszka ńców i wzmacnianie kapitału społecznego na rzecz zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego Przedsi ęwzi ęcie 1.5.1: Wspieranie wł ączenia społecznego poprzez organizacj ę kampanii aktywizuj ących i integruj ących lokaln ą społeczno ść , w tym grupy defaworyzowane Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach konkursu w ramach poddziałania 19.2 Wsparcie na wdra żanie operacji w ramach strategii RLKS obj ętego PROW na lata 2014-2020. Beneficjentami wsparcia b ędą fundacje, stowarzyszenia oraz jednostki organizacyjne zwi ązku wyznaniowego i ko ścioła. W ramach przedsi ęwzi ęcia planuje si ę zorganizowanie 1 kampanii maj ącej na celu aktywizacj ę, animacj ę i integracj ę lokalnej społeczno ści . W ramach kampanii b ędą organizowane warsztaty, szkolenia, działania informacyjne i promocyjne. Głównym celem kampanii jest wspieranie wł ączenia społecznego i aktywizacja środowisk z tzw. grup defaworyzowanych i zach ęcenie ich do aktywnego uczestnictwa w procesie wdra żania LSR i kreowania rozwoju lokalnego w ramach działalno ści i aktywno ści LGD. Na zorganizowanie kampanii zaplanowano wsparcie w kwocie 50 000 zł. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Zidentyfikowane w procesie opracowania LSR grupy defaworyzowane charakteryzuj ą si ę niekorzystn ą sytuacj ą w zakresie mo żliwo ści pozyskiwania dochodów i jednocze śnie zagospodarowania czasu wolnego (w przypadku młodzie ży i seniorów – os. pow. 50 r. ż.). Powoduje to zachodzenie procesu stopniowego wykluczenia społecznego, braku ch ęci do działania, aktywno ści i w konsekwencji rozwój zjawisk patologicznych i dalsz ą marginalizacj ę tych grup. Konieczne jest zatem podj ęcie działa ń w kierunku aktywizacji i integracji grup defaworyzowanych i wł ączenia ich w inicjatywy lokalne realizowane m. in. za po średnictwem LGD. Przedsi ęwzi ęcie 1.5.2: Organizacja kampanii informacyjno-promocyjnych i innych przedsi ęwzi ęć innowacyjnych na rzecz podnoszenia świadomo ści i wiedzy społeczno ści lokalnej w zakresie ochrony środowiska, przyrody i zmian klimatycznych Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach Poddziałania 19.4 Wsparcie na rzecz kosztów bie żą cych i aktywizacji. Wsparciu b ędą podlega ć operacje polegaj ące na organizacji i przeprowadzeniu kampanii proekologicznych. W ramach przedsi ęwzi ęcia planuje si ę zorganizowanie 2 operacji o ł ącznej warto ści 20 000 zł. Odbiorcami działa ń b ędą wszyscy mieszka ńcy obszaru LSR. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Uzasadnieniem planowanego przedsi ęwzi ęcia s ą wyniki konsultacji społecznych, analizy danych statystycznych oraz diagnozy i analizy SWOT. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazuj ą nisk ą świadomo ść ekologiczn ą mieszka ńców, słab ą promocj ę odnawialnych źródeł energii, a jednocze śnie du że zainteresowanie społeczno ści lokalnej OZE. Realizacja przedsi ęwzi ęcia ma przyczyni ć si ę do wi ększej dbało ści o przyrod ę, środowisko naturalne oraz własne miejsce zamieszkania, jak równie ż do zmniejszenia negatywnych skutków zmian klimatycznych. Przedsi ęwzi ęcie 1.5.3: Organizacja kampanii informacyjno-promocyjnych i innych działa ń na rzecz efektywnego wdra żania LSR Sposób realizacji przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcie b ędzie realizowane w ramach Poddziałania 19.4 Wsparcie na rzecz kosztów bie żą cych i aktywizacji. Wsparciu b ędą podlega ć operacje polegaj ące na prowadzeniu działa ń informacyjnych i aktywizuj ących mieszka ńców we wdra żaniu LSR, szkole ń dla pracowników Biura oraz organów LGD, doradztwa dla potencjalnych beneficjentów LSR. W ramach przedsi ęwzi ęcia planuje si ę zorganizowanie 10 działa ń komunikacyjnych, 8 szkole ń dla pracowników i organów LGD oraz 50 usług doradczych. Uzasadnienie realizacji przedsi ęwzi ęcia Konieczno ść zaplanowania niniejszego przedsi ęwzi ęcia jest zdeterminowana wynikami diagnozy, analizy SWOT oraz wniosków z przeprowadzonych konsultacji społecznych. Wynika tak że z Planu komunikacji LSR. Efektywne Strona | 49

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 wdra żanie LSR oraz realizacja zakładanych cel ów wymaga podj ęcia działa ń komunikacyjnych oraz aktywizuj ących mieszka ńców. Jest to konieczne aby zach ęci ć lokalne społeczno ści do udziału w procesie wdra żania LSR oraz jednocze śnie promowa ć efekty realizowanych w ramach LSR przedsi ęwzi ęć . Nieodł ącznym ele mentem jest tak że wsparcie merytoryczne pracowników oraz organów LGD i pomoc doradcza dla potencjalnych beneficjentów LSR.

Specyfikacja wska źników przypisanych do przedsi ęwzi ęć , celów szczegółowych i celów ogólnych wraz z uzasadnieniem wyboru konkretnego wska źnika w kontek ście ich adekwatno ści do celów i przedsi ęwzi ęć .

Wska źniki realizacji celów ogólnych, celów szczegółowych oraz przedsi ęwzi ęć zostały opisane w Tabeli nr 26. Ich wybór został dokonany przede wszystkim w oparciu o przeprowadzone konsultacje społeczne oraz prace Grupy roboczej, która ustaliła wagi dla poszczególnych zaproponowanych wcze śniej wska źników. Dodatkowo podstaw ą wyboru wska źników był katalog wska źników okre ślonych dla PROW 2014-2020. Źródłem pozyskania danych do pomiaru wska źników będą dane GUS, sprawozdania beneficjentów oraz dane LGD, zgodnie z informacjami zawartymi w tabeli Plan działania stanowi ącej zał. nr 3 do LSR Dane b ędą monitorowane przez Biuro LGD oraz poddawane okresowej ewaluacji, zgodnie z informacjami zawartymi w Procedurze monitoringu i ewaluacji, stanowi ącej zał. nr 2 do LSR Stan pocz ątkowy wska źników produktu i rezultatu będzie co do zasady wynosił „0” poniewa ż przyj ęto statyczne wska źniki produktu i rezultatu ze wzgl ędu na charakter planowanych do realizacji działa ń w ramach wdra żania LSR. Wska źniki oddziaływania odnosz ą si ę do danych statystycznych dost ępnych w publikatorze GUS na stronie internetowej http://stat.gov.pl/bdl, sk ąd b ędą brane dane dotycz ące stanu pocz ątkowego wska źnika oraz stanu na rok 2023 (rok docelowy) Stan docelowy wska źnika – stan docelowy wska źników produktu i rezultatu b ędzie mierzony w oparciu o źródła pomiaru wskazane w tabeli nr 26 Cele i wska źniki LSR.

Przedsi ęwzi ęcia szczególnie wa żne dla LGD, w których LGD gotowa jest si ę podj ąć realizacji operacji własnej w celu zapewnienia pełnej i kompletnej realizacji LSR. W przypadku braku zainteresowania ze strony społeczno ści lokalnej ogłaszanymi konkursami LGD b ędzie w stanie zrealizowa ć operacje własne wypełniaj ąc tym samym zało żone wska źnik dla danego celu i przedsi ęwzi ęcia, w ramach nast ępuj ących przedsi ęwzi ęć : • 1.2.1 Tworzenie i rozwój ogólnodost ępnej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej • 1.3.2 Tworzenie inkubatorów przetwórstwa lokalnego • 1.4.2 Rozwój i rewitalizacja lokalnych obiektów świadcz ących o lokalnej tradycji, kulturze i historii • 1.5.1 Wspieranie wł ączenia społecznego poprzez organizacj ę kampanii i innych działa ń aktywizuj ących i integruj ących lokaln ą społeczno ść , w tym grupy defaworyzowane Warto ść oraz zakres realizowanej operacji własnej b ędzie zbie żny z opisem podanym w powy ższej tabeli przedsi ęwzi ęć . LGD zrealizuje samodzielnie operacje własne pod warunkiem, że nie zgłosi si ę inny podmiot z obszaru LGD gotowy zrealizowa ć te przedsi ęwzi ęcia, w ramach ogłoszonego konkursu”.

Strona | 50

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Tabela nr 30. Tabela celów, przedsi ęwzi ęć i wska źników Lokalnej Strategii Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”

Tabela celów, przedsi ęwzi ęć i wska źników Lokalnej Strategii Rozwoju Stowarzyszenia „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” Poprawa jako ści i warunków życia mieszka ńców oraz podniesienie konkurencyjno ści i atrakcyjno ści społeczno-gospodarczej obszaru 1.0 CEL OGÓLNY LSR Wspieranie rozwoju przedsi ębiorczo ści niezwi ązanej z rolnictwem oraz podnoszenie kwalifikacji biznesowych mieszka ńców z grup 1.1 defaworyzowanych 1.2 Promocja oraz rozwój turystyki i rekreacji na obszarze LSR CELE 1.3 Rozwój i promocja produktów lokalnych, przetwórstwa lokalnego oraz rynków zbytu SZCZEGÓŁOWE 1.4 Odnowa i piel ęgnowanie dziedzictwa lokalnego Tworzenie warunków do wł ączenia społecznego oraz aktywizacja mieszka ńców i wzmacnianie kapitału społecznego na rzecz 1.5 zrównowa żonego rozwoju społeczno-gospodarczego stan Plan 2022 źródła danych/ Wska źniki oddziaływania dla celu ogólnego jednostka miary pocz ątkowy rok sposób pomiaru 2014 rok Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON w sztuka 496 540 Dane statystyczne GUS przeliczeniu na 10 tys. mieszka ńców W 1.0 Liczba osób bezrobotnych w stosunku do osób w wieku produkcyjnym % 12,3 11,00 Dane statystyczne GUS Liczba organizacji pozarz ądowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszka ńców sztuka 27 35 Dane statystyczne GUS stan plan 2022 źródła danych/ Wska źniki rezultatu dla celów szczegółowych jednostka miary pocz ątkowy rok sposób pomiaru 2015 rok Sprawozdania beneficjentów, Liczba utworzonych miejsc pracy w przeliczeniu na pełne etaty średniorocznie sztuka 0 33 dane LGD W 1.1 Liczba osób z grup defaworyzowanych, które uko ńczyły szkolenia z sztuka 0 120 Sprawozdanie LGD wynikiem pozytywnym Liczba osób, które skorzystały w pierwszym roku po realizacji projektu z Sprawozdania beneficjentów, sztuka 0 20 000 nowo powstałej infrastruktury dane LGD Sprawozdania beneficjentów, W 1.2 Liczba osób, które były odbiorcami kampanii informacyjno-promocyjnych sztuka 0 10 000 dane LGD Liczba osób, które skorzystały z nowo zagospodarowanych terenów nad rzek ą sztuka 0 5 000 Sprawozdanie LGD Wieprz Liczba osób, które wzi ęły udział w warsztatach, konkursach i wyjazdach sztuka 0 100 Sprawozdanie LGD studyjnych na rzecz rozwoju i promocji produktów lokalnych Liczba producentów lokalnych, którzy skorzystali z usług inkubatora Sprawozdania beneficjentów, W 1.3 sztuka 0 200 przetwórstwa lokalnego dane LGD Liczba uczestników zorganizowanych targów, giełd, wystaw, punktów zbytu sztuka 0 5 000 Sprawozdanie LGD oraz kupuj ących produkty lokalne poprzez portal internetowy Strona | 51

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Liczba certyfikowanych produktów lokalnych sztuka 0 30 Sprawozdanie LGD Liczba uczestników przedsi ęwzi ęć maj ących na celu wspieranie twórczo ści sztuka 0 1 000 Sprawozdanie LGD ludowej, lokalnych zwyczajów oraz promocj ę twórców i artystów ludowych W 1.4 Liczba osób, które skorzystały z nowoutworzonych i zrewitalizowanych Sprawozdania beneficjentów, sztuka 0 20 000 obiektów dane LGD Liczba odbiorców kampanii aktywizuj ących i integruj ących lokaln ą Sprawozdania beneficjentów, sztuka 0 1 500 społeczno ść dane LGD Liczba odbiorców kampanii informacyjno-promocyjnych i innych W 1.5 przedsi ęwzi ęć innowacyjnych na rzecz podnoszenia świadomo ści i wiedzy sztuka 0 20 000 Sprawozdanie LGD społeczno ści lokalnej w zakresie ochrony środowiska, przyrody i zmian klimatycznych Liczba osób, które wzi ęły udział w działaniach promocyjno-informacyjnych sztuka 0 20 000 Sprawozdanie LGD Liczba osób, które otrzymały wsparcie po uprzednim udzieleniu indywidualnego doradztwa w zakresie ubiegania si ę o wsparcie na realizacj ę sztuka 0 50 Sprawozdanie LGD LSR, świadczonego w biurze LGD. Wska źniki produktu Sposób Warto ść Źródła PRZEDSI ĘWZI ĘCIA Grupy docelowe Jednostka danych/ realizacji Nazwa pocz ątkowa ko ńcowa miary sposób 2015 rok 2022 rok pomiaru Wsparcie zakładania działalno ści Sprawozdania Osoby fizyczne, Liczba nowo gospodarczej beneficjentów, 1.1.1 grupy Konkurs zarejestrowanych sztuka 0 25 dane LGD, defaworyzowane przedsi ębiorstw dane CEIDG Rozwój działalno ści gospodarczej Liczba rozwini ętych Sprawozdania 1.1.2 Przedsi ębiorcy Konkurs działalno ści sztuka 0 8 beneficjentów, gospodarczych dane LGD Organizacja szkole ń dla mieszka ńców z grup Mieszka ńcy Sprawozdanie 1.1.3 defaworyzowanych w zakresie obszaru, grupy Aktywizacja Liczba szkole ń sztuka 0 10 LGD zakładania działalno ści defaworyzowane gospodarczej Jednostki sektora Liczba nowych lub Tworzenie i rozwój finansów zmodernizowanych Sprawozdania Konkurs 1.2.1 ogólnodost ępnej infrastruktury publicznych, obiektów infrastruktury sztuka 0 35 beneficjentów, Operacja własna turystycznej i rekreacyjnej fundacje, turystycznej lub dane LGD stowarzyszenia rekreacyjnej Promocja turystyczna obszaru LSR Liczba kampanii Mieszka ńcy Sprawozdanie 1.2.2 poprzez organizacj ę kampanii Aktywizacja informacyjno- sztuka 0 3 obszaru LSR LGD informacyjno-promocyjnych promocyjnych Strona | 52

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Zagospodarowanie i promocja LGD, terenów nad rzek ą Wieprz na cele przedsi ębiorcy, Projekt Liczba zrealizowanych Sprawozdanie 1.2.3 sztuka 0 1 turystyczne – projekt pn. Promocja grupy współpracy projektów współpracy LGD turystyki kajakowej na Wieprzu defaworyzowane Rozwój infrastruktury turystyki Tury ści, mieszka ńcy Projekt Liczba zrealizowanych Sprawozdanie 1.2.4 aktywnej na obszarze LGD wraz z obszaru LSR w tym sztuka 0 1 grupy defaworyzowane, współpracy projektów współpracy LGD jej promocj ą przedsi ębiorcy Organizacja szkole ń, warsztatów, Liczba konkursów, wyjazdów studyjnych Mieszka ńcy zorganizowanych Sprawozdanie 1.3.1 oraz innych przedsi ęwzi ęć na rzecz obszaru LSR, grupy Aktywizacja szkole ń, warsztatów, sztuka 0 10 LGD rozwoju i promocji lokalnych defaworyzowane konkursów, wyjazdów produktów studyjnych Liczba utworzonych Sprawozdania Tworzenie inkubatorów Fundacje, Konkurs 1.3.2 inkubatorów sztuka 0 1 beneficjentów, przetwórstwa lokalnego stowarzyszenia Operacja własna przetwórstwa lokalnego dane LGD Organizacja targów, giełd, wystaw, Mieszka ńcy Liczba punktów zbytu oraz tworzenie obszaru LSR, zorganizowanych Sprawozdanie 1.3.3 portali internetowych i wydawanie stowarzyszenia, Aktywizacja targów, giełd, wystaw, sztuka 0 10 LGD publikacji zwi ązanych z promocj ą i fundacje, grupy punktów zbytu oraz zbytem produktów lokalnych defaworyzowane portali internetowych Mieszka ńcy obszaru LSR, Liczba zrealizowanych Organizacja i wdro żenie stowarzyszenia, projektów współpracy w Projekt Sprawozdanie 1.3.4 certyfikacji produktu lokalnego na fundacje, tym projektów sztuka 0 1 współpracy LGD obszarze LGD przedsi ębiorcy, współpracy grupy mi ędzynarodowej defaworyzowane Mieszka ńcy obszaru Galeria produktu lokalnego i LSR, stowarzyszenia, Projekt Liczba zrealizowanych Sprawozdanie 1.3.5 fundacje, sztuka 0 1 tradycyjnego przedsi ębiorcy, grupy współpracy projektów współpracy LGD defaworyzowane Organizacja przedsi ęwzi ęć Mieszka ńcy maj ących na celu wspieranie obszaru LSR, Liczba Sprawozdanie 1.4.1 twórczo ści ludowej, lokalnych stowarzyszenia, Aktywizacja zorganizowanych sztuka 0 5 LGD zwyczajów oraz promocj ę twórców fundacje, grupy przedsi ęwzi ęć i artystów ludowych defaworyzowane Fundacje, Rozwój i rewitalizacja lokalnych stowarzyszenia, Liczba utworzonych i Sprawozdania Konkurs 1.4.2 obiektów świadcz ących o lokalnej jednostki zrewitalizowanych sztuka 0 8 beneficjentów, Operacja własna tradycji, kulturze i historii organizacyjne obiektów dane LGD zwi ązku Strona | 53

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 wyznaniowego i ko ścioła Fundacje, Wspieranie wł ączenia społecznego stowarzyszenia, poprzez organizacj ę kampanii i jednostki Liczba Sprawozdania 1.5.1 innych działa ń aktywizuj ących i organizacyjne Konkurs zorganizowanych sztuka 0 1 beneficjentów, integruj ących lokaln ą społeczno ść , zwi ązku kampanii dane LGD w tym grupy defaworyzowane wyznaniowego i ko ścioła Organizacja kampanii informacyjno-promocyjnych i Mieszka ńcy innych przedsi ęwzi ęć obszaru LSR, Liczba innowacyjnych na rzecz Sprawozdanie 1.5.2 stowarzyszenia, Aktywizacja zorganizowanych sztuka 0 2 podnoszenia świadomo ści i wiedzy LGD fundacje, grupy kampanii społeczno ści lokalnej w zakresie defaworyzowane ochrony środowiska, przyrody i zmian klimatycznych Mieszka ńcy Liczba obszaru LSR, zorganizowanych Sprawozdanie stowarzyszenia, Aktywizacja sztuka 0 10 działa ń LGD fundacje, grupy komunikacyjnych defaworyzowane Organizacja kampanii Liczba osobodni szkole ń Sprawozdanie informacyjno-promocyjnych i sztuka 0 16 1.5.3 dla pracowników LGD LGD innych działa ń na rzecz Beneficjenci LSR, Liczba osobodni szkole ń Sprawozdanie efektywnego wdra żania LSR pracownicy Biura sztuka 0 116 dla organów LGD LGD LGD, Członkowie Koszty bie żą ce Liczba podmiotów, Rady i Zarz ądu którym udzielono Sprawozdanie LGD sztuka 0 50 indywidualnego LGD doradztwa SUMA - 0 314 -

Strona | 54

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Rozdział VI Sposób wyboru i oceny operacji oraz sposób ustanawiania kryteriów wyboru

Ogólna charakterystyka przyj ętych rozwi ąza ń formalno-instytucjonalnych procedur Lokalna Grupa Działania opracowała niedyskryminuj ące i przejrzyste procedury wyboru oraz obiektywne kryteria wyboru operacji, które pozwalaj ą unikn ąć konfliktu interesów, gwarantuj ą, że co najmniej 50% głosów w decyzjach dotycz ących wyboru pochodzi od partnerów nieb ędących instytucjami publicznymi. Procedury wyboru operacji oraz kryteria wyboru ustalane były maj ąc na uwadze wskazane wcze śniej problemy, przedsi ęwzi ęcia, cele i wska źniki. Przygotowanie zasad odnosz ących si ę do wyboru operacji ści śle na podstawie powy żej wymienionych elementów zapewnia spójno ść w ramach całej LSR i zagwarantuje, że wybrane zostan ą jedynie te operacje, które faktycznie przyczyniaj ą si ę do realizacji strategii. Wnioski składane do LGD, kwalifikuj ące si ę do udzielenia pomocy w ramach inicjatywy Leader, mog ą dotyczy ć tylko działa ń i projektów zgodnych z celami LSR. Ich realizacja powinna w mo żliwie najwy ższym stopniu pozytywnie oddziaływa ć na środowisko, prowadzi ć do tworzenia nowych miejsc pracy, by ć zgodna z innymi dokumentami planistycznymi danego obszaru oraz odznacza ć si ę innowacyjno ści ą, przyczyniaj ąc si ę do poprawy ogólnej jako ści i warunków życia mieszka ńców na obszarze LGD. Przyj ęte procedury wyboru operacji oparte s ą o nast ępuj ące zało żenia: • okre ślono sposób organizacji naborów (tryb ogłaszania, czas trwania, miejsce składania wniosków) • wybór operacji przez Rad ę, której skład odpowiada wymogom trójsektorowo ści, w składzie jest osoba młoda do 35 roku życia i kobieta oraz przedsi ębiorca, • zastosowano mechanizmy gwarantuj ąc utrzymanie zasady parytetów przy wyborze operacji dotycz ących sektora publicznego i pojedynczych grup interesu, w tym celu wprowadzono rejestr interesu członków organu decyzyjnego, • zapewniono, że wyniki oceny i wyboru operacji przez Rad ę będą podawanie do publicznej wiadomo ści po zako ńczeniu pracy Rady wraz z protokołami, w których b ędą zawarte informacje o ewentualnych włączeniach z procesu decyzyjnego ze wskazaniem, których wniosków dotycz ą, • zastosowano mechanizmy gwarantuj ące wyłączanie członków Rady z oceny operacji w przypadku wyst ąpienia ich powiaza ń lub konfliktu interesów z wnioskodawc ą zarówno na wniosek członka Rady oraz z uzasadnionych przyczyn na wniosek Przewodnicz ącego Rady, • zastosowano transparentne, obiektywne, jasne i niezmienne w trakcie naboru kryteriów ocen wniosków, • okre ślono szczegółowy sposób informowania o wynikach oceny i mo żliwo ści wniesienia protestu zapewniaj ącą mo żliwo ść skutecznego protestu (warunki, sposób, termin), • wprowadzono zasady ustalania przez Rad ę kwot wsparcia poszczególnych operacji, • przewidziano, wskazano i opisano sposób udost ępniania procedur do wiadomo ści publicznej (wszystkie informacje będą na bie żą co zamieszczane na stronie LGD (www.lgdlubartow.org.pl ), • szczegółowo okre ślono zasady podejmowania decyzji w sprawie wyboru operacji (opisano: ocen ę wniosków, dokumentowanie oceny, okre ślono wzory dokumentów np. karta oceny zgodno ści z programem, karta oceny operacji pod wzgl ędem spełniania kryteriów wyboru, pod wzgl ędem zgodno ści z LSR), • opracowano procedury wyboru operacji własnych.

Propozycje zmian procedury i kryteriów mog ą by ć zgłaszane przez mieszka ńców, pracowników Biura oraz organy LGD i podlegaj ą konsultacjom społecznym zgodnie z zapisami LSR, z zastrze żeniem, że zmiany te nie mog ą by ć dokonywane w trakcie trwania konkursu, a w całym procesie w ramach danego naboru stosowane b ędą te same kryteria i procedury.

Sposób ustanawiania i zmiany kryteriów W Regulaminie Rady opisano procedur ę aktualizacji kryteriów wyboru operacji i ich konsultacji z mieszka ńcami. Zmiany b ędą dokonywane na podstawie wniosków członków Rady, Zarz ądu oraz członków stowarzyszenia składanych do Zarz ądu LGD a tak że na podstawie wyników ewaluacji LSR dokonywanych zgodnie z przyj ętym planem ewaluacji. Regulamin obejmuje równie ż procedur ę ogłaszania naboru wniosków. Niezale żnie od Regulaminu Rady opracowano procedur ę aktualizacji LSR.

LSR nie zakłada realizacji projektów grantowych zakłada natomiast mo żliwo ść realizacji operacji własnych . Na podstawie wst ępnych porozumie ń z innymi lokalnymi grupami działania przewidziana jest realizacja kilku projektów współpracy.

Specyfika kryteriów wyboru – innowacyjno ść w kryteriach Kryteria zostały ustalone zgodnie z wymogami okre ślonymi w programach/ przepisach dla EFROW, posiadają metodologi ę wyliczenia oraz s ą mierzalne albo zawieraj ą szczegółowy opis wyja śniaj ący wymagania konieczne do spełnienia danego kryterium, niebudz ące w ątpliwo ści interpretacyjnych, posiadaj ą dodatkowe opisy/ definicje, oraz

Strona | 55

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 sposób przyznawania wag nie budzi w ątpliwo ści. Zasady ustalania lub zmiany kryteriów s ą przejrzyste. Procedura tworzenia i zmiany kryteriów jest konsultowana ze społeczno ści ą lokaln ą. Punkty przyznawane s ą w szczególno ści dla operacji zwi ększaj ących atrakcyjno ść turystyczn ą obszaru, promuj ących jego walory przyrodnicze, promuj ących lokalne produkty. Premiowane te ż s ą operacje realizowane w miejscowo ściach zamieszkałych przez mniej ni ż 3 tys. mieszka ńców. W kryteriach ocen znacz ącą liczb ę punktów mog ą otrzyma ć wnioski dobrze przygotowane, kompletne pod wzgl ędem wymaganych zał ączników. Wszystkie kryteria zostały szczegółowo opisane, a na użytek niektórych z nich sformułowane zostały definicje kluczowych poj ęć , np. innowacyjno ści lub grupy defaworyzowanej. Specyfika kryteriów odnosi si ę tak że do premiowania utworzonych miejsc pracy i innowacyjno ści przedsi ęwzi ęć . Kryteria s ą adekwatne do diagnozy , poniewa ż ustalane były podczas przeprowadzanych konsultacji społecznych na których to społeczno ść lokalna zgłaszała uwagi, propozycje, pewne przemy ślenia maj ąc tak że na wzgl ędzie wytyczne Programu PROW i ustawy o RLKS. Kryteria zapewniaj ą wybór operacji przyczyniaj ących si ę do osi ągni ęcia poszczególnych celów LSR i bezpo średnio odnosz ą si ę do wska źników produktu i rezultatu LSR , poniewa ż w stworzonych kartach oceny znajduj ą si ę kryteria punktowe powi ązane z oddziaływaniem operacji na najwa żniejsze obszary oddziaływania LSR. W kartach oceny zawarte s ą kryteria dotycz ące m. in.: • realizacji celów przekrojowych PROW 2014-2020: o ochrona środowiska o przeciwdziałanie zmianom klimatu o innowacyjno ść . • innowacyjno ści projektów, które zarazem b ędą realizowały cele i wska źniki LSR. Przez innowacyjno ść rozumie si ę wdro żenie nowego na danym obszarze lub znacz ąco udoskonalonego produktu, usługi, procesu, organizacji lub nowego sposobu wykorzystania lub zmobilizowania istniej ących lokalnych zasobów przyrodniczych, historycznych, kulturowych czy społecznych. Kryterium innowacyjno ści jest odmiennie punktowane w przypadku operacji innowacyjnych w skali całej LGD oraz operacji innowacyjnych w skali danej gminy, na terenie której jest realizowany.

Informacja o realizacji projektów grantowych i/lub operacji własnych Lokalna Strategia Rozwoju nie zakłada realizacji projektów grantowych. Natomiast przewiduje si ę realizacj ę operacji własnych. Z zwi ązku z tym w ramach opracowanych procedur opracowano tak że procedur ę realizacji operacji własnych, stanowi ącą zał ącznik do wniosku o wybór LSR. Przedsi ęwzi ęcia szczególnie wa żne dla LGD, w których LGD gotowa jest si ę podj ąć realizacji operacji własnej w celu zapewnienia pełnej i kompletnej realizacji LSR. W przypadku braku zainteresowania ze strony społeczno ści lokalnej ogłaszanymi konkursami LGD b ędzie w stanie zrealizowa ć operacje własne wypełniaj ąc tym samym zało żone wska źnik dla danego celu i przedsi ęwzi ęcia, w ramach nast ępuj ących przedsi ęwzi ęć : • 1.2.1 Tworzenie i rozwój ogólnodost ępnej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej • 1.3.2 Tworzenie inkubatorów przetwórstwa lokalnego • 1.4.2 Rozwój i rewitalizacja lokalnych obiektów świadcz ących o lokalnej tradycji, kulturze i historii • 1.5.1 Wspieranie wł ączenia społecznego poprzez organizacj ę kampanii i innych działa ń aktywizuj ących i integruj ących lokaln ą społeczność , w tym grupy defaworyzowane.

Strona | 56

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Rozdział VII Plan działania Plan działania LSR „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” jest powi ązany z logik ą realizacji celów. W swojej strukturze odnosi si ę do ka żdego celu oraz przedsi ęwzi ęcia odr ębnie. Wskazuje te ż na konkretne wska źniki na poziomie produktu oznaczone warto ści ą i jednostk ą miary. Okre ślone w planie działania wska źniki s ą zaplanowane etapowo w przyj ętym harmonogramie. Harmonogram w niniejszym planie działania został podzielony na trzy okresy: lata 2016-2018; lata 2019-2021; lata 2022-2023. W harmonogramie zawarto równie ż podsumowanie wska źników i kwot wsparcia za lata 2016-2023. Plan działania dotyczy harmonogramu wdra żania celu ogólnego oraz pi ęciu celów szczegółowych LSR. W ramach celu szczegółowego 1.1 Wspieranie rozwoju przedsi ębiorczo ści niezwi ązanej z rolnictwem oraz podnoszenie kwalifikacji biznesowych mieszka ńców z grup defaworyzowanych przewidziane s ą cztery przedsi ęwzi ęcia do realizacji w latach 2016-2023. Wska źniki pierwszego z przedsi ęwzi ęć polegaj ącego na tworzeniu nowych przedsi ębiorstw zostan ą osi ągni ęte w 2023 roku. Do tego czasu zostało zaplanowane utworzenie 23 nowych przedsi ębiorstw. Z kolei wska źniki drugiego, trzeciego i czwartego przedsi ęwzi ęcia zostan ą osi ągni ęte do 2021 roku. W zakresie celu szczegółowego 1.2 Promocja oraz rozwój turystyki i rekreacji na obszarze LSR zaplanowano trzy przedsi ęwzi ęcia na ł ączn ą kwot ę 2 450 000 zł. Wszystkie wska źniki przedsi ęwzi ęć maj ą zosta ć osi ągni ęte w 2021 roku Cel szczegółowy 1.3 Rozwój i promocja produktów lokalnych, przetwórstwa lokalnego oraz rynków zbytu zostanie zrealizowany za po średnictwem czterech kategorii przedsi ęwzi ęć . Wska źniki przedsi ęwzi ęcia pierwszego polegaj ącego na organizacji działa ń na rzecz rozwoju i promocji lokalnych produktów oraz trzeciego: tworzenie inkubatorów przetwórstwa lokalnego zostan ą osi ągni ęte do 2023 roku. Natomiast wska źniki drugiego i czwartego przedsi ęwzi ęcia, tj: zwi ązanego z organizacj ą działa ń zwi ązanych z promocj ą i zbytem produktów lokalnych oraz organizacj ą i wdro żeniem certyfikacji produktu lokalnego na obszarze LSR – do 2021 roku. Łącznie na realizacj ę celu 1.3 zaplanowano w bud żecie LSR kwot ę 690 000 zł. Cel szczegółowy 1.4 Odnowa i piel ęgnowanie dziedzictwa lokalnego zostanie zrealizowany za po średnictwem dwóch kategorii przedsi ęwzi ęć , których wska źniki zostan ą osi ągni ęte do 2021 roku. Ł ączna kwota na realizacj ę celu wynosi 420 000 zł. Ostatni cel szczegółowy LSR Cel szczegółowy 1.5 Tworzenie warunków do wł ączenia społecznego oraz aktywizacja mieszka ńców i wzmacnianie kapitału społecznego na rzecz zrównowa żonego rozwoju społeczno- gospodarczego obejmuje realizacj ę trzech kategorii przedsięwzi ęć . Wska źniki wszystkich przedsi ęwzi ęć w ramach celu 1.5 zostan ą osi ągni ęte do 2021 roku. Na realizacj ę celu 1.5 zaplanowano w LSR kwot ę 230 000 zł. Szczegółowy harmonogram realizacji celów i przedsi ęwzi ęć wraz z prezentacją planowanych do osi ągni ęcia wska źników, stopnia ich realizacji oraz kwot wsparcia finansowego zawarto w zał ączniku nr 3 do niniejszej LSR.

Rozdział VIII Bud żet LSR Jedynym źródłem finansowania zewn ętrznego Lokalnej Strategii Rozwoju jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Na realizacj ę LSR przewidziano łącznie 8 350 000 zł. W tym planowana kwota wsparcia na realizacj ę LSR wynosi 6 6500 000 złotych – zgodnie z zał ącznikiem nr 6 do regulaminu konkursu na wybór LSR. Na koszty bie żą ce przewidziano kwot ę 1 307 000 zł, projekty współpracy 133 000 zł oraz na aktywizacj ę lokalnej społeczno ści 260 000 zł. Plan finansowy w zakresie poddziałania 19.2 PROW 2014-2020 obejmuje okre ślenie kwot wsparcia dla beneficjentów innych ni ż jednostki sektora finansów publicznych oraz beneficjentów b ędących jednostkami sektora finansów publicznych. W planie tym dokonano tak że podziału zakładanego wsparcia na źródła Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich, Bud żetu Pa ństwa oraz wyodr ębniono kwoty wkładu własnego b ędącego wkładem krajowych środków publicznych, który musz ą ponie ść beneficjenci b ędący jednostkami sektora finansów publicznych z obszaru LSR. Zaplanowana alokacja środków finansowych na realizacj ę LSR jest ści śle skorelowana z planem celów i przedsi ęwzi ęć do realizacji, jak równie ż wynika z zało żonych wska źników. Podstawowym czynnikiem determinuj ącym plan finansowy LSR była przeprowadzona diagnoza obszaru, analiza SWOT oraz wyra żone podczas licznych konsultacji społecznych potrzeby oraz oczekiwania lokalnej społeczno ści obszaru LSR. W procesie planowania bud żetu LSR wzi ęto tak że pod uwag ę okre ślone kategorie beneficjentów zainteresowanych potencjalnym wsparciem na operacje maj ące wpływ na realizacj ę celów i wska źników LSR. W szczególno ści dotyczyło to jednostek sektora finansów publicznych.

Szczegółowe dane w zakresie kwot wsparcia w ramach poszczególnych poddziała ń oraz źródło finansowania zawarto w zał ączniku nr 4 do LSR – Bud żet LSR.

Strona | 57

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Rozdział IX Plan komunikacji Celem ogólnym planu komunikacji Lokalnej Strategii Rozwoju na lata 2014-2020 jest zwi ększenie efektywno ści realizacji celów sformułowanych w LSR . Cele szczegółowe działa ń komunikacyjnych w procesie wdra żania LSR: • Informowanie mieszka ńców obszaru o przedsi ęwzi ęciach realizowanych przez LGD oraz o zasadach i kryteriach udzielania wsparcia z bud żetu LSR. • Wsparcie doradczo – informacyjne dla wnioskodawców w zakresie aplikowania o środki z bud żetu LSR. • Wsparcie doradczo – informacyjne dla beneficjentów w procesie realizacji i rozliczania projektów. • Uzyskanie informacji zwrotnej nt. oceny jako ści i efektywno ści doradztwa świadczonego przez LGD. • Zwi ększenie poziomu informacji o stanie realizacji LSR LGD, w tym o stopniu realizacji zało żonych wska źników. • Wzmocnienie pozytywnego wizerunku LGD w śród mieszka ńców obszaru poprzez intensyfikacj ę i skoordynowanie działa ń informacyjno – promocyjnych prezentuj ących efekty wdra żania Strategii. • Promocja dobrych praktyk osi ąganych za po średnictwem środków na wdra żanie LSR zarówno na terenie LGD jak i w innych regionach. • Zwi ększenie zaanga żowania mieszka ńców w kształt Strategii oraz kierunki rozwoju obszaru LSR. Działania komunikacyjne: • Kampania informacyjno – promocyjna dotycz ąca głównych zało żeń LSR oraz zbli żaj ących si ę naborów wniosków. • Organizacja spotka ń informacyjnych na temat wdra żanych przez LGD projektów oraz zasad aplikowania o dofinansowanie projektów, realizacji i rozliczania projektów. • Doradztwo w biurze LGD dla beneficjentów wsparcia z zakresu przygotowywania dokumentów aplikacyjnych do konkursu. • Doradztwo w biurze LGD dla beneficjentów wsparcia z zakresu realizacji i rozliczania projektów. • Badanie satysfakcji wnioskodawców LGD w zakresie jako ści i efektywno ści pomocy świadczonej na etapie przygotowania wniosków o przyznanie pomocy. • Badanie satysfakcji beneficjentów LGD w zakresie jako ści i efektywno ści pomocy świadczonej na etapie rozliczania projektów. • Badanie satysfakcji beneficjentów w zakresie efektów zrealizowanych przez nich przedsi ęwzi ęć . • Upublicznienie na stronie internetowej LGD wyników corocznej ewaluacji wdra żania LSR. • Kampania informacyjno-promocyjna dotycz ąca osi ągni ętych efektów realizacji LSR. Wska źniki działa ń komunikacyjnych: • Liczba artykułów w prasie lokalnej • Liczba ogłosze ń na tablicach w instytucjach publicznych • Liczba ogłosze ń na stronach internetowych • Liczba wywieszonych plakatów i przekazanych ulotek • Liczba spotka ń • Liczba udzielonych porad • Liczba ankiet • Liczba opublikowanych sprawozda ń z wdra żania LSR • Liczba przeprowadzonych akcji promocyjnych Grupy docelowe: • Beneficjenci (projektodawcy) – beneficjenci którzy realizuj ą projekty dofinansowywane ze środków pomocowych Unii Europejskiej • Potencjalni wnioskodawcy LSR i PROW • Grupy defaworyzowane • Ogół społecze ństwa. Szczegółowe zało żenia Planu komunikacji LSR zostały okre ślone w zał ączniku nr 5 do LSR.

Strona | 58

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Rozdział X Zintegrowanie Zintegrowanie sektorów, partnerów, zasobów i bran ż gospodarki Zintegrowane podej ście oznacza, że działania zaplanowane w strategii s ą ze sob ą powi ązane i tworz ą spójn ą cało ść . Integracja mo że dotyczy ć działa ń prowadzonych w jednym lub kilku sektorach oraz związków mi ędzy ró żnymi partnerami gospodarczymi, społecznymi, kulturowymi, środowiskowymi oraz zaanga żowanymi sektorami. Zintegrowane podej ście oznacza tak że zaanga żowanie przedstawicieli ró żnych sektorów gospodarki oraz wykorzystanie lokalnych zasobów przyrodniczych, kulturowych i historycznych. Zintegrowane podej ście w przypadku LSR dla LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” polega na tym, że cele i działania w ramach poszczególnych obszarów priorytetów współprzyczyniaj ą si ę i prowadz ą do osi ągni ęcia zakładanych efektów na poziomie oddziaływania, w szczególno ści tworzenia nowych miejsc pracy, wzrostu gospodarczego oraz wł ączenia społecznego. Efekty te zostan ą osi ągni ęte głównie poprzez wsparcie zakładania i rozwoju działalno ści gospodarczej, popraw ę infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, odnow ę obiektów dziedzictwa lokalnego, jak te ż wykorzystanie potencjału i zasobów obszaru, ochron ę środowiska i zachowaniu unikalnych walorów przyrodniczych i krajobrazowych, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. W ramach LSR zaplanowano realizacj ę jednego celu szczegółowego 1.5.3, tj.: Tworzenie warunków do wł ączenia społecznego oraz aktywizacja mieszka ńców i wzmacnianiem kapitału społecznego na rzecz zrównowa żonego rozwoju gospodarczego, w ramach którego realizowane przedsi ęwzi ęcia w sposób spójny i kompleksowy, z u życiem ró żnych metod i zaanga żowaniem ró żnych sektorów i partnerów, adresuj ą zidentyfikowany w analizie SWOT problem niezadowalaj ących warunków życia mieszka ńców, jak równie ż ich pogorszenia w sytuacji niepodj ęcia interwencji. Spójno ść i kompleksowo ść planowanego do realizacji celu szczegółowego 1.5 jest spełniona poprzez fakt, i ż obejmuje on realizacj ę czterech kategorii przedsi ęwzi ęć , opartych o zró żnicowane metody, polegaj ących na: • Wspieraniu wł ączenia społecznego poprzez organizacj ę kampanii i innych działa ń aktywizuj ących i integruj ących lokaln ą społeczno ść , w tym grupy defaworyzowane • Organizacji kampanii informacyjno-promocyjnych i innych przedsi ęwzi ęć innowacyjnych na rzecz podnoszenia świadomo ści i wiedzy społeczno ści lokalnej w zakresie ochrony środowiska, przyrody i zmian klimatycznych • Tworzeniu ście żek dydaktycznych zwi ązanych z ochron ą środowiska, przyrody i edukacj ą ekologiczn ą • Organizacji kampanii informacyjno-promocyjnych i innych działa ń na rzecz efektywnego wdra żania LSR. Nale ży ponadto nadmieni ć, i ż zintegrowanie niniejszej strategii polega na tym, i ż LSR integruje trzy bran że działalno ści gospodarczej. Cel szczegółowy 1.1 LSR tj.: Wspieranie rozwoju przedsi ębiorczo ści niezwi ązanej z rolnictwem oraz podnoszenie kwalifikacji biznesowych mieszka ńców z grup defaworyzowanych integruje co najmniej 3 bran że działalno ści gospodarczej zwi ązane mi ędzy innymi z turystyk ą i rekreacj ą w rozró żnieniu według sekcji PKD, tj.: usługi noclegowe, usługi gastronomiczne, usługi rekreacyjne. Komplementarno ść celów LSR z innymi dokumentami planistycznymi/strategicznymi Komplementarno ść oznacza wzajemne dopełnianie si ę i jest czym ś innym ni ż pokrywanie si ę czy zbie żno ść . Zagadnienie komplementarno ści z punktu widzenia procesu planowania i wdra żania LSR nale ży analizowa ć w oparciu o kilka płaszczyzn. Po pierwsze na poziomie komplementarno ści wewn ętrznej, czyli pomi ędzy celami i projektami realizowanymi w ramach LSR. Po drugie komplementarno ści zewn ętrznej, czyli w powi ązaniu z innymi celami/działaniami realizowanymi na obszarze LSR, bez wzgl ędu na źródło finansowania. Inne, podlegaj ące niniejszej analizie uj ęcie komplementarno ści odnosi si ę do perspektywy: 1) mo żliwo ści realizacji innego projektu bez realizacji projektu b ędącego przedmiotem oceny; 2) wpisywania si ę projektu w istniej ącą sie ć działa ń, jako kolejny element lub kontynuacja/uzupełnianie działa ń (perspektywa funkcjonalna); 3) wyrównywania poziomu rozwoju cało ści obszaru LSR (perspektywa terytorialna). W celu dokonania analizy komplementarno ści LSR wobec najistotniejszych innych dokumentów planistycznych dotycz ących regionu przyj ęto nast ępuj ące zało żenia: • analiza dotyczy sformułowanych i dorozumianych celów LSR oraz celów innych dokumentów planistycznych, w szczególno ści strategii rozwoju gmin, ale tak że powiatu i województwa. • cele s ą wzajemnie komplementarne co do zakresu, je żeli słu żą zrównowa żonemu rozwojowi społeczno- gospodarczemu, a ich zakresy s ą rozł ączne cele s ą wzajemnie zbie żne co do zakresu i wzajemnie komplementarne co do sposobu, je żeli istotna tre ść celów zawartych w ró żnych dokumentach planistycznych jest taka sama, natomiast mo żna spodziewa ć si ę ró żnic co do sposobów ich realizacji cele nios ące ryzyko konfliktu to cele zdefiniowane w dokumentach planistycznych w taki sposób, że ich realizacja mo że zagra żać realizacji celów LSR W tabeli poni żej przedstawiono wyniki analizy dokumentów planistycznych szczebla powiatowego i regionalnego, które uznano za najistotniejsze z punktu widzenia wdra żania LSR. Szczegółowej analizie komplementarno ści poddano głównie strategie i programy 10 gmin współtworz ących LGD. Wyniki przeprowadzonej analizy wskazuj ą, i ż ponad 70% celów sformułowanych w tych dokumentach strategicznych było komplementarnych z celami LSR co do zakresu, 30% było cz ęś ciowo komplementarnych z LSR co do zakresu a cz ęś ciowo zbie żnych co do zakresu i komplementarnych co do sposobu. Pozostałe cele były zbie żnych co do zakresu i komplementarne co do sposobu z celami LSR. Nieliczne – ok. 3% celów przedstawionych w analizowanych dokumentach gminnych, powiatowych i wojewódzkich wiąż e si ę z pewnym ryzykiem konfliktu z celami LSR. Nie ma to jednak istotnego znaczenia z punktu widzenia realizacji zasady komplementarno ści LSR. Strona | 59

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Tabela nr 31. Wyniki analizy dokumentów planistycznych, które uznano za najistotniejsze z punktu widzenia komplementarno ści z celami LSR Cele LSR Spójne z celami LSR cele dokumentów planistycznych/strategicznych wy ższego rz ędu na szczeblu wojewódzkim i Nazwa powiatowym dokumentu planistyczneg o/strategiczne go wy ższego rz ędu Cel ogólny 1 LSR: Cel strategiczny 2: Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich Strategia Poprawa jako ści i Cele operacyjne: Rozwoju warunków życia 2.2. Rozwój przetwórstwa rolno-spo żywczego, pozwalaj ący na wykorzystanie istniej ącego potencjału surowcowego regionu. Województwa mieszka ńców oraz 2.4. Wspieranie przedsi ębiorczo ści na wsi i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich w najbardziej Lubelskiego podniesienie efektywnych sektorach gospodarki (głównie usług, w tym usług dla rolnictwa). do 2030 roku konkurencyjno ści i Cel strategiczny 3: Selektywne zwi ększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsi ębiorczo ści i atrakcyjno ści społeczno- innowacyjno ści regionu gospodarczej obszaru LSR Cele operacyjne: Cele szczegółowe LSR: 3.5. Wspieranie małych i średnich przedsi ębiorstw. 1.1 Wspieranie rozwoju Cel strategiczny 4: Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu przedsi ębiorczo ści Cele operacyjne: 4.2. Wspieranie wł ączenia społecznego; 4.3. Wzmacnianie społecznej to żsamo ści regionalnej i rozwijanie wi ęzi i niezwi ązanej z rolnictwem współpracy wewn ątrzregionalnej m.in. przez odwoływanie si ę do tradycji wielokulturowo ści i wł ączaniu jej do regionalnych oraz podnoszenie programów edukacyjnych i selektywnie wspieranych działa ń kulturotwórczych oraz stymulowanie podejmowania wspólnych kwalifikacji biznesowych przedsi ęwzi ęć gospodarczych, organizacyjnych i edukacyjnych; 4.4. Przełamywanie niekorzystnych efektów przygranicznego mieszka ńców z grup poło żenia regionu; 4.5. Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, defaworyzowanych przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego. 1.2 Promocja oraz rozwój Cel strategiczny 1: Wzrost przedsi ębiorczo ści w regionie Regionalna turystyki i rekreacji na Cele operacyjne: 1. Wzrost liczby i konkurencyjno ści przedsi ębiorstw; 2. Rozwój kapitału ludzkiego Strategia obszarze LSR Cel strategiczny 3: Rozwój sektora produktów ekologicznych Innowacji 1.3 Rozwój i promocja Cele operacyjne: 1. Wzrost produkcji ekologicznej żywno ści; 2. Promocja i rozwój sektora agroturystycznego Województwa produktów lokalnych, Lubelskiego przetwórstwa lokalnego Priorytet 1: Zwi ększenie konkurencyjno ści lokalnej gospodarki Strategia oraz rynków zbytu 1.2. Rozwój infrastruktury poprawiaj ącej atrakcyjno ść turystyczn ą powiatu Rozwoju 1.4 Odnowa i Priorytet 2: Wzrost poziomu zatrudnienia mieszka ńców powiatu Powiatu piel ęgnowanie dziedzictwa 2.1. Rozwój lokalnej przedsi ębiorczo ści Lubartowskieg lokalnego 2.2. Rozwój instytucji rynku pracy i aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu o 1.5 Tworzenie warunków Priorytet 3: Poprawa jako ści kapitału ludzkiego oraz ograniczenie wykluczenia społecznego w powiecie. do wł ączenia społecznego 1. Zwi ększania aktywno ści życiowej ludzi starszych poprzez pomoc w łagodzeniu trudno ści wynikaj ących z wieku i stworzenia Strategia oraz aktywizacja mo żliwo ści uczestnictwa w życiu społecznym; Rozwi ązywani mieszka ńców i 2. poprawa oferty świadczonych usług przez jej wzbogacenie i podniesienie poziomu usług dla osób starszych, a Problemów wzmacnianie kapitału 3. Przeciwdziałanie skutkom bezrobocia. Społecznych społecznego na rzecz 4. tworzenie programów na rzecz aktywizacji społeczno – zawodowej bezrobotnych świadczeniobiorców pomocy społecznej. Powiatu zrównowa żonego rozwoju 5. ograniczanie zjawiska dziedziczenia bezrobocia, zapobieganie degradacji społeczno – zawodowej osób bezrobotnych. Lubartowskieg społeczno-gospodarczego o Strona | 60

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Rozdział XI Monitoring i ewaluacja Celem procedury jest ocena stopnia realizacji wska źników i planowanych przedsi ęwzi ęć , weryfikacja zało żonych w LSR celów oraz okre ślenie czy LSR jest wdra żana prawidłowo a jej realizacja przebiega zgodnie z zało żeniami, a tak że czy sposób funkcjonowania LGD przebiega w sposób gwarantuj ący wypełnianie nało żonych obowi ązków. Procedura została opracowana przez Lokaln ą Grup ę Działania na podstawie wniosków i wyników prac Grupy Roboczej oraz konsultacji społecznych i internetowych przeprowadzonych w ramach zastosowanych metod partycypacyjnych w procesie opracowania LSR. Na podstawie dokonanych ustale ń sformułowano elementy podlegaj ące ewaluacji oraz monitorowaniu. Elementy podlegaj ące ewaluacji: • efektywno ść działalno ści LGD (aktywizacji i promocji); • efektywno ść pracowników biura LGD; • efektywno ść organu decyzyjnego; • przebieg konkursów; • efektywno ść współpracy; • jako ść procedur i kryteriów. Przewiduje si ę opracowanie ewaluacji w oparciu o metody ilo ściowe i jako ściowe pozyskiwania danych niezb ędnych dla realizacji tego procesu takie jak: 1. Analiza danych zastanych (desk research), czyli analiza istniej ących ju ż dokumentów, raportów i dokumentów planistycznych; 2. Wywiady indywidualne, stanowi ące metod ę jako ściow ą i pozwalaj ące na bardziej precyzyjne i szczegółowe zbadanie danego projektu 3. Badania ankietowe, stanowi ące metod ę ilo ściow ą i uzupełniaj ącą powy ższe metody, przy czym pozwalaj ą one na zbadanie wi ększej cz ęś ci społecze ństwa i odzwierciedlenie opinii społecznej. Materialnym efektem zako ńczenia procesu ewaluacji b ędzie raport sporz ądzony w powi ązaniu z realizacj ą poszczególnych etapów badania, w wersji elektronicznej i wersji papierowej.

Podmioty dokonuj ące ewaluacji Ewaluacj ę on-going wykonuje Biuro LGD i Zarz ąd LGD. Badanie mo że zosta ć przeprowadzone przez niezale żnych ekspertów. Ewaluacj ę ex-post wykonuje ekspert zewn ętrzny.

1. Elementy podlegaj ące monitorowaniu • Harmonogram ogłaszanych konkursów • Bud żet LGD • Wska źniki realizacji LSR • Funkcjonowanie Biura LGD

Podmioty prowadz ące monitoring Monitoring wykonuje Biuro LGD.

Rozdział XII Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko

W procesie tworzenia LSR Lokalna Grupa Działania poddała analizie zało żenia LSR i ich ewentualny wpływ na ochron ę środowiska na obszarze LSR w oparciu o regulacje zawarte w ustawie z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz. 1235 ze zm.). W wyniku przeprowadzonej analizy Zarz ąd LGD postanowił o odst ąpieniu od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisku na podstawie art. 48 ust. 1 w/w ustawy.

Uzasadnienie: Uznano, i ż Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” stanowi uszczegółowienie dokumentów strategicznych o zasi ęgu regionalnym, dla których zostały ju ż przeprowadzone procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, tj. „Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020” oraz „Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020”.

Strona | 61

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Lokalna Strategia Rozwoju dla obszaru LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” b ędzie stanowi ć instrument realizacji zało żeń Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego do roku 2020 poprzez wykorzystanie m.in. środków unijnych, w tym środków z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020. Będzie tak że dotyczy ć wył ącznie niewielkich modyfikacji przyj ętego ju ż dokumentu. Zadania wdra żane zarówno przez beneficjentów jak i sam ą LGD b ędą realizowane w sposób taki by nie zagra żały zdrowiu i życiu ludzi oraz środowisku naturalnemu. Nie przewiduje si ę oddziaływa ń skumulowanych i transgranicznych. Działania takie jak np. inwestycje infrastrukturalne, modernizacyjne, rewitalizacyjne ze wzgl ędu na swój charakter, b ędą obowi ązkowo poddane niezb ędnym wymaganym prawem procedurom, np. uzyskanie niezb ędnych pozwole ń (na budow ę, na wykonanie prac konserwatorskich), w zwi ązku z czym inwestycje te b ędą podlegały procesom uzgadniania z organami uprawnionymi do wydawania takich decyzji/ opinii, co wyeliminuje wyst ąpienie negatywnego wpływu np. na zachowanie dziedzictwa kulturowego czy na środowisko przyrodnicze. Realizacja niektórych przedsi ęwzi ęć (cz ęś ci kierunków wsparcia projektów) wyznaczonych w ramach LSR wymagała b ędzie przeprowadzenia procedury administracyjnej (RDO Ś) zako ńczonej uzyskaniem decyzji okre ślaj ącej środowiskowe uwarunkowania realizacji przedsi ęwzi ęcia. Wobec powy ższego mo żna zakłada si ę, i ż realizacja projektów, w ramach LSR, b ędzie zgodna z obowi ązuj ącymi wymogami dotycz ącymi ochrony środowiska. Ze wzgl ędu na brak szczegółowych parametrów przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych, takich jak ich lokalizacja, typ oraz skala czy te ż powierzchnia zabudowy inwestycji nie jest mo żliwe wykonanie szczegółowej oceny oddziaływania na środowisko. Z tego wzgl ędu niemo żliwa jest równie ż pełna kwantyfikacja oddziaływa ń. W szczególno ści realizacja ka żdego przedsi ęwzi ęcia zostanie poprzedzona post ępowaniem zapewniaj ącym wybór najkorzystniejszych dla środowiska wariantów lokalizacyjnych i technicznych, a tak że wskazaniem wła ściwych zabezpiecze ń środowiska. Ograniczanie oddziaływa ń na środowisko przyrodnicze oraz warunki życia ludzi winno by ć prowadzone równie ż w fazie budowy i pó źniejszej eksploatacji ewentualnych inwestycji. Wskazane wy żej uzasadnienie było podstaw ą do zło żenia w tej sprawie pisma do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie w dniu 16.11.2015 r. w sprawie zgody na odst ąpienia od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu LSR Stowarzyszenia „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” planowanej do dofinansowania w ramach PROW na lata 2014-2020. Po przeprowadzonej analizie RDO Ś działaj ąc na podstawie art. 57 ust. 1 pkt 2 cytowanej ustawy w pi śmie z dnia 24.11.2015 roku wyraził stanowisko, i ż „dla projektu Lokalnej Strategii Rozwoju na lata 2016-2022 przygotowanej przez Lokaln ą Grup ę Działania „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” nie ma zastosowania art. 47 ustawy dotycz ący konieczno ści przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko”.

Wykaz wykorzystanej literatury • Budowanie partnerstw pomi ędzy administracj ą publiczn ą, biznesem i NGOs – dobre praktyki, Miejski O środek Wspierania Inicjatyw Społecznych w Krakowie, www.krakow.pl/pliki/5013 , 5.12.204. • Ewaluacja Lokalnych Grup Działania z województwa łódzkiego wg stanu na dzie ń 31 marca 2012 roku , 2013. Urz ąd Marszałkowski Województwa Łódzkiego, s. 9-12, www.lodzkie.pl/files/prow/materialy2/EWALUACJA+ LODZKIE.pdf (10.11.2014). • Flejterski, S. 2006, Finansowe i pozafinansowe czynniki lokalnego rozwoju ekonomicznego , [w:] Samorz ąd terytorialny w zintegrowanej Europie, T. 1, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeci ńskiego”, Ekonomiczne Problemy Usług, Nr 1, p. 127. • Gulc, A. 2013. Wdra żanie oddolnych inicjatyw lokalnych na obszarach wiejskich na przykładzie podej ścia Leader, „Economics and Management” – 4, p. 225-228. • Kołomycew, A. 2010. Lokalne grupy działania jako forma partycypacji na szczeblu lokalnym, „Przegl ąd Prawa Konstytucyjnego” Nr 1, p. 113. • Kraczkowski, A. 2014. Lokalne Grupy Działania jako forma wspierania rozwoju samorz ądno ści w Polsce oraz refleksje na temat organizacji wewn ętrznej [w:] „Partycypacja społeczna w samorz ądzie terytorialnym”, red. B. Dolnicki, Warszawa, s. 709. • Partnerstwa lokalne w Polsce – kondycja, struktura, wyzwania. Raport badawczy. 2010, oprac. W. Knie ć, Kraków – Toru ń, p. 32-34. • Psyk-Piotrowska, E. 2013, Badanie kapitału społecznego LGD – uzasadnienie problemu, zało żenia metodologiczne, podstawowe wyniki bada ń, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Sociologica” 44, p. 106-107. • Rokoszewski, K. 2006. Partnerstwo lokalne i regionalne jako czynnik rozwoju gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, Centrum Rozwoju Lokalnego Regionalnego O środka Szkoleniowego EFS Fundacja Inkubator w Łodzi, p. 61.

Strona | 62

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 • Skrzypiec, R. Społeczno ści lokalne, organizacje pozarz ądowe i rozwój lokalny jako przedmiot bada ń społecznych w Polsce, O środek Badania Aktywno ści Lokalnej, http:jaobywatel.pl, s. 3-7, 10.12.2014. • Sokólska, J. 2013. Rozwój kierowany przez społeczność lokaln ą (CLLD/RKSL/ LEADER), Spotkanie Krajowej Sieci Tematycznej ds. Partnerstwa Augustów, 13-14 czerwca 2013 r. Podlaska Sie ć Lokalnych Grup Działania.

• Zasady realizacji instrumentu Rozwój lokalny kierowany przez społeczno ść w Polsce . 2014, Warszawa, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, p. 3-7. • Ziomek, A. 2009. Partnerstwa lokalne w Polsce – uwarunkowania i kierunki rozwoju, [w:] Pomi ędzy to żsamo ści ą a skuteczno ści ą. Dobre praktyki społecznego konstruowania partnerstw lokalnych, red. Bohdan Skrzypczak i Marta Grygorczyk, Warszawa, p. 9. • Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenia ,,Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem”. • Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Lubartów na lata 2015-2020, • Strategia Rozwoju Gminy Abramów na lata 2007-2015, • Strategia Rozwoju Gminy Firlej na lata 2008-2015, • Strategia Rozwoju Gminy Michów na lata 2007-2015, • Strategia Rozwoju Gminy Ostrówek na lata 2008-2020, • Strategia Rozwoju Lokalnego Miasta i gminy Kock na lata 2008-2015, • Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Kamionka na lata 2007-2015, • Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Serniki na lata 2008-2015, • Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych w Powiecie Lubartowskim na lata 2014-2020, • Dane Banku Danych Lokalnych Głównego Urz ędu Statystycznego w latach 2007-2013. • Dane Powszechne Spisu Rolnego 2010 roku, • Dane Powiatowego Urz ędu Pracy w Lubartowie, • Dane Wojewódzkiego Urz ędu Pracy w Lublinie, • Dane Gminnych O środków Pomocy Społecznej, • Ocena zasobów pomocy społecznej za 2014 rok, Regionalny O środek Polityki Społecznej w Lublinie, • ,,Terytorialne zró żnicowanie bezrobocia w Polsce’’, MPiPS, • Urz ąd Komunikacji Elektronicznej RP, http://www.uke.gov.pl ,

Zał ącznik 1 – Procedura aktualizacji LSR Program Leader w latach 2014-2020 zakłada udział lokalnej społeczno ści w kształtowaniu polityki rozwoju lokalnego, dlatego bardzo istotnym elementem aktualizacji strategii jest proces informowania jak największego grona mieszka ńców obszaru o wszelkich działaniach z tym zwi ązanych, co mam posłu żyć m. in. do aktualizacji LSR wobec zmieniaj ącego si ę otoczenia, potrzeb i innych uwarunkowa ń społeczno-gospodarczych. System informowania mieszka ńców o wszelkich zmianach w LSR powinien by ć oparty o zasady jawno ści, aktualno ści, dost ępno ści oraz systematyczno ści. Szczegółowe zasady komunikowania LGD ze społeczno ści ą lokaln ą zostały okre ślone w cz ęś ci LSR - Plan komunikacji. Cel procedury: Celem procedury jest dostosowanie zapisów LSR do wymogów prawnych, aktualizacja danych dotycz ących obszaru oraz korekta zapisów wynikaj ąca z ewaluacji wdra żania LSR. Powi ązania: Procedura Ewaluacji i Monitoringu LSR Przebieg procedury: Wszyscy członkowie LGD, a tak że mieszka ńcy obszaru maj ą mo żliwość składanie wniosków, uwag i propozycji zmian w zapisach LSR. Na stronach internetowych dost ępne s ą adresy mailowe, karty oceny funkcjonowania LGD, a tak że ankiety dotycz ące oceny jako ści życia na obszarze. Wszystkie te uwagi s ą zbierane i analizowane w biurze Lokalnej Grupy Działania. Procedura aktualizacji LSR b ędzie obejmowała nast ępuj ące etapy: 1. Analiza zgłaszanych do LGD potrzeb zmian dokonywana jest przez pracowników Biura i Zarz ąd Stowarzyszenia. 2. Analiza zgłaszanych potrzeb przez członków LGD i mieszka ńców (Karty Projektów). 3. Analiza otoczenia prawnego zwi ązanego z funkcjonowaniem LGD i wdra żaniem LSR dokonywana jest przez pracowników Biura i Zarz ąd. 4. Ewaluacja i wdra żanie LSR dokonywana jest przez Biuro LGD ( patrz : Procedura Ewaluacji i Monitoringu) które przygotowuje Raport z wdra żania LSR; 5. Zarz ąd podejmuje ostateczn ą decyzj ę o zmianach. Przyj ęte uchwał ą zmiany rekomenduje Walnemu Zebraniu Członków Stowarzyszenia. 6. Aktualizacja LSR dokonywana jest uchwał ą Walnego Zebrania.

Strona | 63

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 SCHEMAT PROCEDURY AKTUALIZACJI Lokalnej Strategii Rozwoju

Analiza zebranych Analiza otoczenia Raport z wdra żania potrzeb zmian i prawnego LGD LSR (wyniki ewaluacji

wniosków i monitoringu)

Opracowanie projektu zmiany przez

Biuro LGD

Uchwała Zarz ądu LGD

Uchwała Walnego Zebrania Członków w sprawie aktualizacji LSR

Zał ącznik 2 – Procedury dokonywania ewaluacji i monitoringu

Cel procedury Celem procedury jest ocena stopnia realizacji wska źników i planowanych przedsi ęwzi ęć , weryfikacja zało żonych w LSR celów oraz okre ślenie czy LSR jest wdra żana prawidłowo a jej realizacja przebiega zgodnie z zało żeniami, a tak że czy sposób funkcjonowania LGD przebiega w sposób gwarantuj ący wypełnianie nało żonych obowi ązków. Przebieg procedury monitorowania Proces monitoringu b ędzie obejmowa ć nast ępuj ące elementy: 1. monitorowanie rzeczowej realizacji LSR polegaj ącej na a. analizie stopnia osi ągni ęcia mierzalnych i weryfikowalnych wska źników wykonalno ści celów strategii; b. monitorowaniu operacyjnym na podstawie bezpo średnich rozmów z beneficjentami i wizji lokalnych na miejscu realizacji operacji; c. zaanga żowaniu społeczno ści lokalnej w proces ewaluacji d. harmonogram ogłaszanych konkursów. 2. monitorowanie poziomu wydatków środków na poszczególne operacje i działania własne LGD; 3. ocena zainteresowania stron ą internetow ą LGD; 4. ocena zainteresowania ogłaszanymi konkursami; 5. ocena zainteresowania prowadzonymi szkoleniami. Dla celów monitorowania i analizy stopnia osi ągni ęcia mierzalnych i weryfikowalnych wska źników wykonalno ści celów strategii zostanie opracowana ankieta monitoruj ąca, jako podstawowe narz ędzie weryfikacji osi ągni ętych wska źników w ramach danej operacji, której zło żenie b ędzie obligatoryjne w terminie 30 dni od dnia otrzymania płatno ści ko ńcowej w ramach danej operacji. Jako narz ędzie dodatkowe wskazuje si ę: o świadczenia i sprawozdania beneficjentów oraz Biura LGD.

Strona | 64

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 Sposoby realizacji bada ń – monitoring Zakres badania Podmiot/organ Sposób wykonania Czas i okres Analiza i ocena wykonuj ący badania dokonywani danych badanie (źródła danych) a pomiaru • Harmonogram • Biuro LGD (ocena • Rejestr • Na bie żą co • Zgodno ść ogłaszanych własna) ogłoszonych ogłaszania konkursów • Zarz ąd LGD konkursów Konkursów z • Bud żet LGD • Dokumentacja harmonogramem • Wska źniki własna LGD, • Stopie ń realizacji LSR informacje z IW wykorzystania • Funkcjonowanie • Ankiety funduszy Biura LGD monitoruj ące • Wysoko ść beneficjentów, zakontraktowanych • Dokumentacja środków własna LGD • Stopie ń realizacji • Anonimowe wska źników ankiety odbiorców produktu i rezultatu świadczonego • Ocena pracy doradztwa pracowników • Rejestr doradztwa • Jako ść i efektywno ść świadczonego doradztwa

Przebieg procedury ewaluacji Proces ewaluacji zwi ązany z wdra żaniem LSR b ędzie obejmował: 1. Ewaluacj ę on-going , czyli w trakcie wdra żania interwencji, której celem jest oszacowanie stopnia osi ągni ęcia zakładanych celów pod wzgl ędem dostarczonych produktów i osi ągni ętych rezultatów oraz okre ślenie trafno ści zamierze ń w stosunku do aktualnych trendów społeczno-gospodarczych - termin uruchomienia badania: 01.01.20l9r., termin zako ńczenia: 28.02.2019 r.; 2. Ewaluacj ę ex-post , czyli po zako ńczeniu realizacji interwencji, której celem jest okre ślenie jego długotrwałych efektów, w tym wielko ści zaanga żowanych środków, skuteczno ści i efektywno ści pomocy - termin uruchomienia badania: 01.04.2022r., termin zako ńczenia: 31.05.2022r.; Proces ewaluacji zwi ązany z funkcjonowaniem Lokalnej Grupy Działania będzie obejmował ewaluacj ę on-going w okresie I kwartału roku nast ępuj ącego po roku ocenianym za cały rok kalendarzowy.

Kryteria szczegółowe ewaluacji obejmuj ą ocen ę: 1. stopnia, w jakim przyj ęte cele projektu odpowiadaj ą zidentyfikowanym problemom w obszarze obj ętym projektem lub realnym potrzebom beneficjentów; 2. poziomu ekonomicznego uzasadnienia realizacji projektów, czyli stosunku poniesionych nakładów do uzyskanych wyników i rezultatów, przy czym przez nakłady rozumie si ę zasoby finansowe, ludzkie i po świ ęcony czas; 3. skuteczno ści - ocen ę stopnia, na ile cele przedsi ęwzi ęcia, zdefiniowane na etapie programowania, zostały osi ągni ęte; 4. użyteczno ści - stopnia zaspokojenia potrzeb beneficjentów w wyniku osi ągni ęcia rezultatów podejmowanych operacji; 5. trwało ści - oceny faktu, czy pozytywne efekty projektu na poziomie celu mog ą trwa ć do zako ńczenia finansowania zewn ętrznego oraz czy mo żliwe jest utrzymanie si ę wpływu tego projektu w dłu ższym okresie na procesy rozwoju na poziomie sektora, regionu czy kraju. Elementy podlegaj ące ewaluacji: • efektywno ść działalno ści LGD (aktywizacji i promocji); • efektywno ść pracowników biura LGD; • efektywno ść organu decyzyjnego; • przebieg konkursów; • efektywno ść współpracy; • jako ść procedur i kryteriów. Przewiduje si ę opracowanie ewaluacji w oparciu o metody ilo ściowe i jako ściowe pozyskiwania danych niezb ędnych dla realizacji tego procesu takie jak: 4. Analiza danych zastanych (desk research), czyli analiza istniej ących ju ż dokumentów, raportów i dokumentów planistycznych;

Strona | 65

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 5. Wywiady indywidualne, stanowi ące metod ę jako ściow ą i pozwalaj ące na bardziej precyzyjne i szczegółowe zbadanie danego projektu; 6. Badania ankietowe, stanowi ące metod ę ilo ściow ą i uzupełniaj ącą powy ższe metody, przy czym pozwalaj ą one na zbadanie wi ększej cz ęś ci społecze ństwa i odzwierciedlenie opinii społecznej. Materialnym efektem zako ńczenia procesu ewaluacji b ędzie raport sporz ądzony w powi ązaniu z realizacj ą poszczególnych etapów badania, w wersji elektronicznej i wersji papierowej.

Sposoby realizacji bada ń – ewaluacja Tabela 32. Elementy funkcjonowania LGD podlegaj ące ewaluacji Elementy poddane Wykonawca Źródło danych i Czas i okres Analiza i ocena danych badaniu badania metody ich zbierania dokonywania pomiaru • Funkcjonowanie • Biuro LGD • ankiety badawcze • Ocena coroczna • Rzetelne i terminowe LGD (ocena własna) skierowane do wykonywana w wypełnianie • Efektywno ść pracy mieszka ńców pierwszym kwartale obowi ązków biura i organów obszaru roku kolejnego. wynikaj ących z LGD • wywiady • Po ka żdym umowy • Ocena przebiegu telefoniczne z przeprowadzonym • Realizacja LSR konkursów beneficjentami konkursie zgodnie z • Ocena komunikacji • rozmowy z • Ocena coroczna harmonogramem sposobu przepływu mieszka ńcami na wykonywana w • Uczestnictwo w informacji otwartych pierwszym kwartale posiedzeniach • Efektywno ść spotkaniach roku kolejnego. • Przestrzeganie wdra żania Planu • opinie Komisji • Ocena wykonywana Regulaminu komunikacji Rewizyjnej i Zarz ądu po realizacji ka żdego • Jako ść i skuteczno ść • Efektywno ść • analizy danych z działania świadczonych usług doradztwa LGD dokumentów komunikacyjnego • Efektywno ść promocji • Efektywno ść własnych • Ocena dokonywana LGD i aktywizacji współpracy mi ędzy • analizy danych z co 6 miesi ęcy lokalnej społeczno ści LGD i innymi dokumentów • Ocena coroczna na partnerami zewn ętrznych 31 grudzie ń społecznymi, • analiza ankiet wykonywana w publicznymi. badawczych pierwszym kwartale • Efektywno ść skierowanych do roku kolejnego. aktywizacji beneficjentów społeczno ści operacji lokalnej • wywiady telefoniczne z beneficjentami • sprawozdania beneficjentów z realizacji operacji • analizy danych z dokumentów własnych

Elementy wdra żania LSR podlegaj ące ewaluacji Elementy poddane Wykonawca Źródło danych i Czas i okres Analiza i ocena danych badaniu badania metody ich zbierania dokonywania pomiaru • Stopie ń realizacji • Biuro LGD • analizy danych z • Ocena roczna na 31 • Stopie ń realizacji celów (ocena dokumentów grudzie ń celów • Stopie ń realizacji własna) własnych wykonywana w • Stopie ń realizacji wska źników • analiza ankiet pierwszym kwartale wska źników. • Stopie ń realizacji badawczych roku kolejnego. • Stopie ń realizacji przedsi ęwzi ęć skierowanych do • Na bie żą co przedsi ęwzi ęć • Stopie ń beneficjentów • Stopie ń wykorzystania wykorzystania operacji bud żetu bud żetu • wywiady • Zgodno ść

Strona | 66

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022 • Harmonogram telefoniczne z z harmonogramem rzeczowo- beneficjentami • Opinia społeczno ści finansowy LSR • sprawozdania lokalnej na temat • Kryteria i beneficjentów z wdra żania LSR

procedury wyboru realizacji operacji projektów operacji • raporty finansowe • Ocena zgodno ści i okre ślaj ące stopie ń wysoko ści wykorzystania wydatkowania bud żetu środków finansowych na przedsi ęwzi ęcia. • Ocena zgodno ści projektów z harmonogramem • Ocena przejrzysto ści i jasno ści kryteriów i procedur wyboru operacji • Ocena spójno ści kryteriów i procedur ze wska źnikami realizacji celów

Wykorzystanie opinii i wniosków lokalnej społeczno ści

Wyniki przeprowadzonych ewaluacji i analiz danych monitoringowych pozyskanych równie ż od lokalnej społeczno ści b ędą słu żyły, w razie konieczno ści, do wprowadzenia działa ń/planów naprawczych, zmiany kryteriów wyboru, aktualizacji harmonogramu ogłaszanych konkursów, modyfikacji bud żetu czy sformułowania nowych celów i kryteriów wyboru.

Strona | 67

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Zał ącznik 3 – Plan działania

Lata 2016 - 2018 2019 - 2021 2022 - 2023 Razem 2016 - 2023

Warto ść % Warto ść % Warto ść % Razem Razem CEL Planowane Planowane Planowane OGÓLNY Nazwa z realizacji z realizacji z realizacji warto ść planowane nr 1 wsparcie w wsparcie w wsparcie

wska źnika jednostk ą wska źnika jednostk ą wska źnika jednostk ą wska źnika wska źni wsparcie w Program PLN PLN w PLN

miary narastaj ąco miary narastaj ąco miary narastaj ąco ków PLN Poddziałanie/ zakres Programu Programu zakres Cel szczegółowy 1.1 Wspieranie rozwoju przedsi ębiorczo ści niezwi ązanej z rolnictwem oraz podnoszenie kwalifikacji biznesowych mieszka ńców z grup defaworyzowanych

Liczba nowo

zarejestrowanych 10 szt. 40% 800 000,00 12 88% 960 000,00 3 szt. 100% 25 1900 000,00

140 000,00 LSR P. 1.1.1 1.1.1 P. przedsi ębiorstw PROW Realizacja Realizacja Liczba rozwini ętych 3 szt. 37% 555 000,00 5 szt. 100% 895000 ,00 0 0 0,00 8 1450000,00

działalno ści LSR P. 1.1.2 1.1.2 P. PROW PROW

gospodarczych Realizacja

Liczba szkole ń 5 szt. 50% 5 000,00 5 szt. 100% 5 000,00 0 0 0,00 10 10 000,00 P. 1.1.3 1.1.3 P. PROW PROW Aktywizacja Razem cel szczegółowy 1.1 1360000,00 1860000,00 140000,00 3360000,00

Cel szczegółowy 1.2 Promocja oraz rozwój turystyki i rekreacji na obszarze LSR

Liczba nowych lub cie cie ę zmodernizowanych

wzi obiektów

ę 20 szt. 50% 1400000,00 15 szt. 100% 80 0 000,00 0 0 0,00 35 infrastruktury 2200000,00 1.2.1 1.2.1 turystycznej lub PROW Realizacja LSR LSR Realizacja Przedsi rekreacyjnej

Strona | 68

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

cie cie Liczba kampanii ę 1.2.2 informacyjno- wzi

ę promocyjnych 2 szt. 60% 40 000,00 1 szt. 100% 20 000,00 0 0 0,00 3 60 000,00

PROW Aktywizacja Aktywizacja Przedsi cie cie ę Liczba

wzi zrealizowanych

ę 1 szt. 100% 40 000,00 0 0% 0 0 0,00 1 40 000,00

1.2.3 1.2.3 projektów 0,00 współpracy PROW Współpraca Współpraca Przedsi cie cie ę Liczba

wzi zrealizowanych

ę 0 szt. 0% 0,00 1 szt. 100% 169 500,00 0 0 0,00 1 169 500,00

1.2.4 1.2.4 projektów współpracy PROW Współpraca Współpraca Przedsi Razem cel szczegółowy 1.2 1480000,00 989 500 ,00 0 2469500 ,00

Cel szczegółowy 1.3 Rozwój i promocja produktów lokalnych, przetwórstwa lokalnego oraz rynków zbytu Liczba

cie cie zorganizowanych ę szkole ń, wzi

ę warsztatów, 5 szt. 50% 20 000,00 4 szt. 40% 16 000,00 1 szt. 100% 4 000,00 10 40 000,00 1.3.1 1.3.1

konkursów, PROW

wyjazdów Aktywizacja Przedsi studyjnych

cie cie Liczba ę utworzonych

wzi

ę inkubatorów 1 szt. 100% 500 000,00 0 0% 0 0% 1 500 000,00

1.3.2 1.3.2 0,00 0,00

przetwórstwa PROW lokalnego Realizacja LSR Realizacja Przedsi

Strona | 69

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Liczba cie cie ę zorganizowanych

wzi targów, giełd,

ę 3 szt. 30% 15 000,00 6 szt. 60% 30 000,00 1 szt. 10% 5000 10 50 000,00

1.3.3 1.3.3 wystaw, punktów zbytu oraz portali PROW Aktywizacja Aktywizacja

Przedsi internetowych Liczba cie

ę zrealizowanych projektów

wzi

ę współpracy w tym 1 szt. 100% 0 0% 0,00 0 0 0,00 1 93 000,00 93000,00 1.3.4 1.3.4 projektów PROW PROW

współpracy Współpraca

Przedsi mi ędzynarodowej

cie cie Liczba ę zrealizowanych wzi

ę projektów 1 szt. 100% 30 000,00 0 0% 0,00 0 0 0,00 1 30 000,00 1.3.5 1.3.5

współpracy PROW

Współpraca Przedsi Razem cel szczegółowy 1.3 658 000,00 46 000,00 9 000,00 713 000,00

Cel szczegółowy 1.4 Odnowa i piel ęgnowanie dziedzictwa lokalnego

Liczba zorganizowanych 3 szt. 60% 12 000,00 2 szt. 40% 8 000,00 0 0 0,00 5 20 000,00 P. 1.4.1 1.4.1 P. przedsi ęwzi ęć PROW Aktywizacja

Liczba utworzonych i 4 szt. 50% 35 0 000,00 4 szt. 100% 200 000,00 0 0 0,00 8 550 000,00 zrewitalizowanych P. 1.4.2 1.4.2 P. obiektów PROW Realizacja LSR Realizacja

Razem cel szczegółowy 1.4 36 2 000,00 208 000,00 0,00 57 0 000,00

Cel szczegółowy 1.5 Tworzenie warunków do wł ączenia społecznego oraz aktywizacja mieszka ńców i wzmacnianie kapitału społecznego na rzecz zrównowa żonego rozwoju społeczno-gospodarczego

Strona | 70

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

ci ę Liczba wzi ę zorganizowanych 1 szt. 100% 50 000,00 0 0% 0 0% 1 50 000,00

0,00 0,00 LSR e 1.5.1 e1.5.1

kampanii PROW Realizacja Realizacja Przedsi Liczba cie cie

ę zorganizowanych

wzi kampanii

ę 1 szt. 50% 10 000,00 1 szt. 100% 10 000,00 0 0% 2 20 000,00

1.5.2 1.5.2 0 ,00 PROW Aktywizacja Aktywizacja

Przedsi

Liczba zorganizowanych 5 szt. 50% 30 000,00 5 szt. 100% 30 000,00 0 0 0,00 10 60 000,00 działa ń komunikacyjnych PROW Aktywizacja

Liczba osobodni ce

szkole ń dla 8 szt. 50% 1000 8 szt. 50% 1000 0 0 0,00 16 szt. 2000 żą Koszty bie pracowników LGD PROW cie 1.5.3 1.5.3 cie ę

wzi ę

Liczba osobodni ce

szkole ń dla 58 szt. 50% 2000 58 szt. 50% 2000 0 0 0,00 116 szt. 4000 żą Koszty bie organów LGD PROW Przedsi

Liczba podmiotów, którym udzielono ce

25 szt. 50% 1000 25 szt. 50% 1000 0 0 0,00 50 szt. 2000 żą indywidualnego Koszty bie doradztwa PROW

Razem cel szczegółowy 1.5 94 000,00 44 000,00 0,00 138 000,00 RAZEM CEL OGÓLNY 3954000,00 3147500,00 149000,00 7250500,00

RAZEM LSR 3655000,00 2855 000,00 140 000,00 6650 000,00 % bud żetu poddziałania Razem planowane wsparcie na przedsi ęwzi ęcia dedykowane tworzeniu miejsc pracy w ramach poddziałania Realizacja LSR PROW Realizacja LSR

50,37% 3350000,00

Strona | 71

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Zał ącznik 4 – Bud żet LSR

BUD ŻET LSR

Wsparcie finansowe PLN Zakres wsparcia PROW Realizacja LSR (art. 35 ust. 1 lit. b rozporz ądzenia 6 650 000,00 nr 1303/2013)

Współpraca (art. 35 ust. 1 lit. c rozporz ądzenia 332 500,00 nr 1303/2013) Koszty bie żą ce (art. 35 ust. 1 lit. d rozporz ądzenia 1 307 500,00 nr 1303/2013)

Aktywizacja (art. 35 ust. 1 lit. e rozporz ądzenia 260 000,00 nr 1303/2013) RAZEM 8 989 500,00

Plan Finansowy w zakresie poddziałania 19.2 PROW 2014 - 2020

Wkład własny b ędący Wkład Bud żet pa ństwa wkładem krajowych RAZEM EFROW środków publicznych

Beneficjenci inni ni ż jednostki sektora finansów publicznych 3 595 095,00 2 054 905,00 5 65 0 000,00 Beneficjenci będący jednostkami sektora finansów publicznych 636 300,00 363 700,00 1 000 000,00

Razem 4 231 395,00 2 054 905 ,00 363 700,00 6 650 000,00

Zał ącznik 5 – Plan komunikacji

Wst ęp System komunikacji społecznej umo żliwia wdro żenie opracowanego planu strategicznego. Poprzez komunikowanie społeczne, czyli wymian ę informacji mi ędzy lud źmi realizuj ącymi strategi ę organizacji mo żliwe jest: • wyja śnienie zało żonych celów strategicznych i przeło żenie ich na funkcjonalne działania rozwojowe, • ustalenie i realizacja planów operacyjnych, przeło żenie koncepcji realizacji strategii na konkretne zadania, interesariuszy LSR; • ustalenie i kontrolowanie bud żetu, • pozyskiwanie zasobów ludzkich, zmiana kultury organizacyjnej, integracja społeczno ści lokalnej, tworzenie płaszczyzny współpracy sprzyjaj ącej wdro żeniu strategii 2.

2 Por.: M. Matosek, Komunikacja społeczna w realizacji strategii samorz ądów terytorialnych i przedsi ębiorstw, Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 5(2/2012), s. 91-112.

Strona | 72

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

1. Cele planu komunikacji W okresie wrzesie ń – listopad 2015 roku została przeprowadzona analiza problemów, potrzeb i celów zwi ązanych z działaniami komunikacyjnymi zarówno zrealizowanej LSR, jak równie ż przyszłej działalno ści Lokalnej Grupy Działania w okresie wdra żania LSR na lata 2014-2020. W ramach zrealizowanych działa ń przeprowadzono badania i wywiady ze społeczno ści ą lokaln ą, jak równie ż spotkania warsztatowe w ramach grup fokusowych, panelu ekspertów i konsultacji przeprowadzonych z członkami LGD. Wyniki zastosowanych metod partycypacyjnych wskazały na konieczno ść sformułowania nowych celów i działa ń w zakresie komunikacji ze społeczno ści ą lokaln ą w procesie wdra żania LSR w nowym okresie programowania. Na podstawie przeprowadzonego badania ankietowego zidentyfikowano podstawowe problemy w zakresie komunikacji ze społeczno ści ą lokaln ą. Z po śród nich najwa żniejsze to: • niewystarczaj ąca promocja LSR • niewystarczaj ące rozpowszechnianie informacji o mo żliwo ściach i zasadach aplikowania o środki w ramach wdra żania LSR • mała ilo ść bada ń i analiz pozwalaj ących na badanie efektywno ści realizowanych przez beneficjentów przedsi ęwzi ęć po ich zako ńczeniu • niewystarczaj ąca promocja wizerunku samej LGD, jako koordynatora rozwoju lokalnego na danym terenie • słabe zaanga żowanie mediów w aktywno ść LGD • niska dywersyfikacja źródeł komunikowania • słaba promocja dobrych praktyk i przykładów przedsięwzi ęć realizowanych przez inne LGD w kraju i za granic ą • niska aktywno ść LGD w zakresie pozyskiwania nowych partnerów do współpracy w ramach organizacji , jak równie ż współpracy mi ędzysektorowej • niewystarczaj ący poziom komunikacji z beneficjentami projektów realizowanych przez LGD • niewystarczaj ąca aktywno ść LGD w zakresie budowania dobry relacji z interesariuszami działaj ącymi na obszarze LGD. Na podstawie zidentyfikowanych obszarów problemowych podczas kolejnych etapów konsultacji społecznych sformułowano i uzgodniono propozycje celów zwi ązanych z działaniami informacyjno-promocyjnymi LSR.

Cel ogólny działa ń komunikacyjnych w procesie wdra żania LSR: Celem ogólnym planu komunikacji LSR na lata 2016-2022 jest zwi ększenie efektywno ści realizacji celów sformułowanych w LSR. Cel ten zostanie zrealizowany poprzez popraw ę wizerunku oraz wzrost rozpoznawalno ści Lokalnej Grupy Działania jako koordynatora wdra żania LSR, jak równie ż zwi ększenie aktywno ści beneficjentów LSR w zakresie aplikowania o środki dost ępne w ramach LSR.

Cele szczegółowe działa ń komunikacyjnych w procesie wdra żania LSR: Cel ogólny działa ń informacyjno-promocyjnych zostanie zrealizowany poprzez nast ępuj ące cele szczegółowe: 1. Nabycie informacji przez potencjalnych wnioskodawców o zasadach i kryteriach udzielania wsparcia z bud żetu LSR LGD; 2. Nabycie informacji przez potencjalnych wnioskodawców o zasadach i kryteriach rozliczania operacji w ramach LSR LGD; 3. Informowanie i wsparcie beneficjentów w zakresie pozyskiwania środków w ramach LSR oraz w procesie realizacji projektów przez profesjonaln ą informacj ę i pomoc w rozliczaniu projektów, 4. Zwi ększenie poziomu informacji o stanie realizacji LSR LGD, w tym o stopniu realizacji zało żonych wska źników 5. Budowanie pozytywnego wizerunku LSR w śród mieszka ńców obszaru poprzez informowanie ich o mo żliwo ściach dofinansowania oraz o już zrealizowanych w ramach Strategii projektach i bezpo średnich korzy ściach wynikaj ących z ich realizacji, 6. Promocja dobrych praktyk osi ąganych za po średnictwem środków na wdra żanie LSR zarówno na terenie LGD jak i w innych regionach 7. Wzmocnienie pozytywnego wizerunku LGD jako obszaru efektywnie wykorzystuj ącego szanse stwarzane przez członkostwo Polski w Unii Europejskiej 8. Zwi ększenie poziomu informacji o efektach zrealizowanych przez beneficjentów projektów. 9. Zwi ększenie zaanga żowania mieszka ńców w działalno ść LGD. 10. Zwi ększenie poziomu świadomo ści i wiedzy mieszka ńców na temat korzy ści z członkostwa w Unii Europejskiej dla gmin obszaru LGD, uzyskiwanych dzięki napływowi Funduszy Europejskich,

2. Opis działa ń komunikacyjnych i grup docelowych oraz środków przekazu, w tym działa ń podejmowanych w przypadku problemów z realizacj ą LSR, niskim poparciu społecznym dla działa ń realizowanych przez LGD itd.;

Strona | 73

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Plan komunikacji w procesie wdra żania LSR będzie opierał si ę o zastosowanie ró żnorodnych, spójnych ze sob ą i wynikaj ących z zaplanowanych celów działa ń komunikacyjnych. Planowane działania maj ą wzbudzi ć zainteresowanie oraz zach ęci ć potencjalnych Beneficjentów do aplikowania o środki, zwi ększaj ąc liczb ę zrealizowanych inwestycji, a przez to wzmocni ć konkurencyjno ść i atrakcyjno ść obszaru Lokalnej Grupy Działania. Głównym zało żeniem działa ń komunikacyjnych b ędzie stała wymiana informacji pomi ędzy biurem LGD a partnerami społecznymi, publicznymi i gospodarczymi z obszaru LGD. Planowane działania komunikacyjne s ą podzielone z jednej strony na działania promocyjne, z drugiej za ś na działania informacyjne. Działania promocyjne b ędą w szczególno ści skierowane do ogółu społecze ństwa, jak równie ż potencjalnych beneficjentów i uczestników realizowanych projektów. Ich celem b ędzie tak że promowanie funduszy europejskich, jako szansy wsparcia realizacji lokalnych inicjatyw i inwestycji. Z kolei działania informacyjne b ędą adresowane w szczególno ści do konkretnych grup potencjalnych beneficjentów przedsi ęwzi ęć okre ślonych w LSR. Działania promocyjno-informacyjne w procesie wdra żania LSR w śród wszystkich grup docelowych z terenu LGD b ędą nakierowane w szczególno ści na: • Atrakcyjno ść przekazu – pozwol ą na wzbudzenie zainteresowania przez odbiorców działa ń poprzez np. ciekawe wizualizacje, hasła, formy przekazu; • Czytelno ść i prostot ę przekazu – ze wzgl ędu na bardzo zró żnicowany kr ąg grup docelowych informacje musz ą by ć przekazywane w sposób prosty i zrozumiały; • Stosowanie innowacyjnych form i środków przekazu – poprzez wdro żenie innowacyjnych narz ędzie prowadzenia spotka ń, narz ędzi internetowych, organizacji eventów, dystrybucji materiałów informacyjnych, czy te ż wdro żenie spójnego systemu wizualizacji działa ń informacyjno-promocyjnych; • Prezentacj ę na ka żdym etapie dobrych praktyk przedsi ęwzi ęć zrealizowanych przez inne LGD w kraju i za granic ą; • Zach ęcenie do uczestnictwa w realizacji LSR osoby nale żą ce do tzw. grup defaworyzowanych – słu żyć temu będą przede wszystkim: prostota i atrakcyjno ść przekazu oraz prezentacja wymiernych korzy ści dla danej grupy.

3. Grupy docelowe Kluczowym aspektem w procesie planowania i wdra żania działa ń komunikacyjnych jest zidentyfikowanie oraz analiza interesariuszy, tj. grup docelowych do których prowadzone działania b ędą skierowane. Podstawowy kr ąg odbiorców działa ń komunikacyjnych jest okre ślony w regulacjach odnosz ących si ę do PROW i LEADER. Jednak że, dla maksymalnej realizacji zało żonych celów planowane działania nie powinny skupia ć jedynie na tych grupach. Budowanie wizerunku LGD, jak równie ż osi ąganie zakładanego oddziaływania na lokaln ą społeczno ść w okre ślonej perspektywie, wymaga podejmowania szerokiego spektrum działa ń komunikacyjnych skierowanych do wszystkich mieszka ńców obszaru. Zatem w procesie komunikacji LSR planowane działania s ą skierowane na trzy grupy odbiorców 1) beneficjentów (projektodawców), 2) potencjalnych beneficjentów LSR i PROW, 3) pozostała społeczno ść lokalna. Dodatkowo konieczn ą do wyodr ębnienia kategori ą s ą grupy defaworyzowane, do których zaliczono: • Osoby długotrwale bezrobotne • Młodzie ż do 35 roku życia • Seniorów – osoby powy żej 50 roku życia • Kobiety z terenów wiejskich. Ka żda z w/w grup wymaga zastosowania odpowiednich środków przekazu oraz rodzajów komunikatów. Na przykład: • strony www, portale społeczno ściowe (młodzie ż), • ogłoszenia w prasie (mieszka ńcy obszaru LSR, w tym grupy defaworyzowane- mieszkańcy małych miejscowo ści), • komunikacja twarz ą w twarz (osoby 50+), • ogłoszenia parafialne (mieszka ńcy obszaru, kobiety, osoby 50+), • plakaty, ulotki (mieszka ńcy obszaru LSR, potencjalni beneficjenci działa ń podej ścia Leader PROW 2014- 2020); • ankiety (beneficjenci działa ń podej ścia Leader PROW 2014-2020), • wywiady (beneficjenci działa ń podej ścia Leader PROW 2014-2020), • spotkania otwarte (mieszka ńcy wsi, rolnicy, przedsi ębiorcy, osoby fizyczne), • fora opinii (młodzie ż, przedsi ębiorcy, przedstawiciele JST, organizacje pozarz ądowe), • konsultacje online (młodzie ż, przedsi ębiorcy, przedstawiciele JST, organizacje pozarz ądowe).

Strona | 74

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Nale ży zaznaczy ć, i ż z punktu widzenia celów LSR podstawow ą grup ą docelow ą działa ń komunikacyjnych s ą beneficjenci - projektodawcy LSR. Komunikaty przekazywane tej grupie powinny by ć rozbudowane, mie ć charakter specjalistyczny i konkretny, powinny te ż zach ęci ć do działania i tworzy ć pozytywny wizerunek aktywno ść LGD. Poni żej wyszczególnienie głównych grup docelowych działań komunikacyjnych: • Jednostki samorz ądu terytorialnego, w tym jednostki organizacyjne jst, • Organizacje pozarz ądowe, • Przedsi ębiorcy (mikro, mali, średni), • Podmioty zajmuj ące si ę działalno ści ą turystyczn ą, w tym uzdrowiska, hotele, instytucje sportu, turystyki i rekreacji, • Placówki edukacyjne; • Ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe, • Parki narodowe i krajobrazowe, pa ństwowe gospodarstwo le śne, lasy pa ństwowe itp., • Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS-y, • Zakłady opieki zdrowotnej, domy i zakłady opieki społecznej • Jednostki otoczenia biznesu (organizacje zrzeszaj ące przedsi ębiorców, agencje rozwoju regionalnego, izby gospodarcze, przemysłowo – handlowe, jednostki sektora bankowego, fundusze por ęcze ń kredytowych i po życzkowych), • Partnerzy społeczni i gospodarczy. Skuteczny przekaz i komunikacja musi zosta ć tak że oparta o współprac ę i zaanga żowanie mediów oraz innych środowisk opiniotwórczych. S ą oni bowiem ł ącznikiem i dodatkowym kanałem komunikacji, który może efektywnie przyczyni ć si ę do osi ągni ęcia celów komunikacyjnych. Nale ży zatem stworzy ć system stałej współpracy z mediami i innymi znacz ącymi na lokalnym terenie podmiotami. Polega ć to b ędzie mi ędzy innym na anga żowaniu ich w podejmowane kampanie informacyjno-promocyjne i inne inicjatywy LGD.

5. Działania komunikacyjne: 1. Kampania informacyjno-promocyjna dotycz ąca głównych zało żeń LSR 2. Organizacja seminariów na temat zasad aplikowania oraz oceny i wyboru operacji przez LGD; 3. Wsparcie doradcze w biurze LGD nt. zasad aplikowania oraz oceny i wyboru operacji przez LGD. 4. Badanie satysfakcji wnioskodawców LGD w zakresie jako ści pomocy świadczonej na etapie przygotowania wniosków o przyznanie pomocy 5. II Kampania informacyjno-promocyjna dotycz ąca głównych zało żeń LSR oraz kolejnych naborów wniosków 6. Organizacja seminariów oraz doradztwa na temat zasad aplikowania oraz oceny i wyboru operacji przez LGD 7. Badanie satysfakcji wnioskodawców LGD w zakresie jako ści pomocy świadczonej na etapie przygotowania wniosków o przyznanie pomocy 8. Organizacja seminariów i doradztwa na temat zasad rozliczania operacji przez LGD 9. Badanie satysfakcji wnioskodawców LGD w zakresie efektów zrealizowanych przez nich przedsi ęwzi ęć 10. Kampania informacyjno-promocyjna dotycz ąca osi ągni ętych efektów realizacji LSR

6. Bud żet na realizacj ę Planu komunikacji Szacowany bud żet działa ń komunikacyjnych planowanych do wdro żenia w ramach Aktywizacji LGD zamknie si ę w kwocie ok. 60 tys. zł.

7. Harmonogram rzeczowo finansowy działa ń komunikacyjnych (termin, działania, cele, grupy docelowe, środki przekazu, wska źniki, bud żet, efekty)

Ter Nazwa działania Cele komunikacji Adresaci Środki Wska źniki Efekty min komunikacyjneg działania przekazu o komunikacyjne go Kampania • Nabycie Wszyscy • artykuły w • liczba artykułów Liczba informacyjno- informacji przez mieszka ńcy prasie lokalnej w prasie lokalnej osób promocyjna potencjalnych obszaru LGD • ogłoszenia w • liczba ogłosze ń poinfor dotycz ąca wnioskodawców o siedzibach na tablicach w mowany głównych zało żeń zasadach i kryteriach ch o udzielania wsparcia z instytucji instytucjach LSR zasadac bud żetu LSR; publicznych publicznych • Budowanie • artykuły na • liczba ogłosze ń h pozytywnego stronach na stronach www realizacj i LSR i

Strona | 75

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

wizerunku LSR w śród internetowych i portalach społ. udzielan mieszka ńców obszaru • oraz portalach liczba wyda ń ia 2016 poprzez informowanie społ. biuletynu LGD wsparci ich o mo żliwo ściach • biuletyn • liczba wej ść na a - 6 000 dofinansowania oraz o ż LGD stron ę ju zrealizowanych w • ramach Strategii spoty w internetow ą projektach i lokalnej • liczba spotka ń bezpo średnich telewizji • liczba korzy ściach • eventy i wypełnionych wynikaj ących z ich imprezy ankiet na realizacji, • ulotki stronach • Zwi ększenie • plakaty internetowych zaanga żowania • spotkania gmin i LGD mieszka ńców w • działalno ść LGD. • konferencja liczba • Zwi ększenie uczestników poziomu świadomo ści i konferencji wiedzy mieszka ńców • liczba na temat korzy ści z wywieszonych członkostwa w Unii plakatów i Europejskiej dla gmin przekazanych obszaru LGD, ulotek uzyskiwanych dzi ęki napływowi Funduszy Europejskich.

Organizacja • Nabycie informacji • Przedsi ębiorcy • Prezentacja • Liczba seminariów na przez potencjalnych • Rolnicy • Materiały seminariów temat zasad wnioskodawców o • Grupy szkoleniowe • Liczba zasadach i kryteriach aplikowania oraz defaworyzowa uczestników oceny i wyboru udzielania wsparcia z bud żetu LSR; ne seminariów operacji przez • • • Informowanie i Organizacje Liczba LGD; wsparcie beneficjentów społeczne przekazanych 2016 Wsparcie w zakresie • Grupy materiałów doradcze w biurze pozyskiwania środków nieformalne • Liczba Liczba osób LGD nt. zasad w ramach LSR oraz w • Podmioty udzielonych przeszk aplikowania oraz procesie realizacji sektora usług doradczych olonych oceny i wyboru projektów przez publicznego profesjonaln ą – 60 operacji przez • Osoby LGD. informacj ę i pomoc w Liczba rozliczaniu projektów, fizyczne • osób/po • Wzmocnienie Ko ścioły i dmiotó pozytywnego zwi ązki w, które wizerunku LGD jako wyznaniowe skorzyst obszaru efektywnie wykorzystuj ącego ały z szanse stwarzane przez doradzt członkostwo Polski w wa Unii Europejskiej świadcz • Zwi ększenie onego w zaanga żowania biurze mieszka ńców w LGD - działalno ść LGD. 20 • Zwi ększenie poziomu świadomo ści i wiedzy mieszka ńców na temat korzy ści z członkostwa w Unii Europejskiej dla gmin obszaru LGD, uzyskiwanych dzi ęki napływowi Funduszy Europejskich,

Strona | 76

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

Badanie • Zwi ększenie • Przedsi ębiorcy • Ankiety • Liczba ankiet satysfakcji poziomu informacji o • Rolnicy rozesłane do rozesłanych do wnioskodawców efektach • Grupy wnioskodaw wnioskodawców LGD w zakresie zrealizowanych defaworyzowa ców w - 60 jako ści pomocy przez beneficjentów ne formie Liczba świadczonej na projektów. • Organizacje elektroniczn uzyskan etapie • Uzyskanie społeczne ej lub przygotowania informacji zwrotnej • przekazane ych Grupy pozytyw 2016 wniosków o nt. oceny jako ści nieformalne osobi ście nych przyznanie pomocy świadczonej • Podmioty informa pomocy przez LGD w sektora kolejnych cji publicznego zwrotny konkursach • Osoby ch - 50 fizyczne • Ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe

2017 II Kampania • Nabycie Wszyscy • artykuły w • liczba artykułów informacyjno- informacji przez mieszka ńcy prasie lokalnej w prasie lokalnej promocyjna potencjalnych obszaru LGD • ogłoszenia • liczba ogłosze ń

dotycz ąca wnioskodawców o na stronach na stronach

głównych zało żeń zasadach i kryteriach internetowych internetowych LSR oraz udzielania wsparcia z lub w lub tablicach w Liczba kolejnych bud żetu LSR; siedzibach instytucjach osób naborów • Budowanie instytucji publicznych poinform wniosków pozytywnego publicznych owanych wizerunku LGD i • artykuły na • liczba artykułów o LSR w śród stronach na stronach www zasadach mieszka ńców internetowych i portalach społ. realizacji obszaru poprzez oraz portalach LSR i udzielani informowanie ich o społ. a • • mo żliwo ściach biuletyn liczba wyda ń wsparcia dofinansowania oraz LGD biuletynu LGD - 6 000 o ju ż zrealizowanych • eventy i • liczba wej ść na w ramach Strategii imprezy stron ę projektach i sportowo- internetow ą bezpo średnich rekreacyjne • liczba eventów i korzy ściach • ulotki imprez sportowo- wynikaj ących z ich • plakaty rekreacyjnych na realizacji, • spotkania z terenie LSR w • Zwi ększenie mieszka ńcami których LGD zaanga żowania obszaru LSR wzi ęła udział mieszka ńców w • liczba spotka ń z działalno ść LGD. • zakup mieszka ńcami • Zwi ększenie gad żetów obszaru LSR poziomu promocyjno- • liczba świadomo ści i informacyjnyc wypełnionych wiedzy mieszka ńców h ankiet na na temat korzy ści z stronach członkostwa w Unii internetowych Europejskiej dla gmin i LGD gmin obszaru LGD, • liczba uzyskiwanych dzi ęki wywieszonych napływowi Funduszy plakatów i Europejskich. przekazanych ulotek • liczba

Strona | 77

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

zakupionych i rozdanych gad żetów promocyjno- informacyjnych 2018 Organizacja • Nabycie • Przedsi ębiorcy • Prezentacja • Liczba seminariów oraz informacji przez • Rolnicy • Materiały seminariów doradztwa na potencjalnych • Grupy szkoleniowe • Liczba temat zasad wnioskodawców o defaworyzowa • Foldery uczestników aplikowania oraz zasadach i kryteriach ne seminariów oceny i wyboru udzielania wsparcia z • Organizacje • Liczba operacji przez bud żetu LSR; społeczne przekazanych LGD • Informowanie i • Grupy materiałów wsparcie nieformalne • Liczba beneficjentów w • Podmioty przekazanych zakresie sektora folderów pozyskiwania publicznego • Liczba środków w ramach • Osoby udzielonych Liczba LSR oraz w procesie fizyczne usług doradczych osób realizacji projektów • Ko ścioły i przeszk przez profesjonaln ą zwi ązki olonych informacj ę i pomoc wyznaniowe – 60 w rozliczaniu Liczba projektów, osób/po • Wzmocnienie dmiotó pozytywnego w, które wizerunku LGD jako skorzyst obszaru efektywnie ały z wykorzystuj ącego doradzt szanse stwarzane wa przez członkostwo świadcz Polski w Unii onego w Europejskiej biurze • Zwi ększenie LGD - zaanga żowania 20 mieszka ńców w działalno ść LGD. • Zwi ększenie poziomu świadomo ści i wiedzy mieszka ńców na temat korzy ści z członkostwa w Unii Europejskiej dla gmin obszaru LGD, uzyskiwanych dzi ęki napływowi Funduszy Europejskich. 2018 Badanie • Zwi ększenie • Przedsi ębiorcy • Ankiety • Liczba ankiet satysfakcji poziomu informacji o • Rolnicy rozesłane do rozesłanych do Liczba wnioskodawców efektach • Grupy wnioskodaw wnioskodawców uzyskan LGD w zakresie zrealizowanych defaworyzowa ców w ych jako ści pomocy przez beneficjentów ne formie pozytyw świadczonej na projektów. • Organizacje elektroniczn nych etapie • Uzyskanie społeczne ej lub informa przygotowania informacji zwrotnej • Grupy przekazane cji wniosków o nt. oceny jako ści nieformalne osobi ście zwrotny przyznanie pomocy świadczonej • Podmioty ch - 50 pomocy przez LGD w sektora

Strona | 78

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

kolejnych publicznego • konkursach Osoby fizyczne • Ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe

2019 Organizacja • Nabycie • Przedsi ębiorcy • Prezentacja • Liczba Liczba seminariów i informacji przez • Rolnicy • Materiały seminariów osób doradztwa na potencjalnych • Grupy szkoleniowe • Liczba przeszk temat zasad wnioskodawców o defaworyzowa • Foldery uczestników olonych rozliczania zasadach i kryteriach ne seminariów – 60 operacji przez rozliczania operacji • Organizacje • Liczba Liczba LGD w ramach LSR; społeczne przekazanych osób/po • Informowanie i • Grupy materiałów dmiotó wsparcie nieformalne • Liczba w, które beneficjentów w • Podmioty przekazanych skorzyst zakresie sektora folderów ały z pozyskiwania publicznego • Liczba doradzt środków w ramach • Osoby udzielonych wa LSR oraz w procesie fizyczne usług doradczych świadcz onego w realizacji projektów • Ko ścioły i biurze przez profesjonaln ą zwi ązki informacj ę i pomoc wyznaniowe LGD - w rozliczaniu 20 projektów, 2020 Badanie • Zwi ększenie • Przedsi ębiorcy • Ankiety • Liczba ankiet satysfakcji poziomu informacji o • Rolnicy rozesłane do rozesłanych do wnioskodawców efektach • Grupy wnioskodaw wnioskodawców LGD w zakresie zrealizowanych defaworyzowa ców w efektów przez beneficjentów ne formie Liczba zrealizowanych projektów. • Organizacje elektroniczn uzyskan przez nich • Uzyskanie społeczne ej lub ych przedsi ęwzi ęć informacji zwrotnej • Grupy przekazane pozytyw nt. oceny jako ści nieformalne osobi ście nych pomocy świadczonej • Podmioty informa przez LGD w sektora cji kolejnych publicznego zwrotny konkursach • Osoby ch - 50 fizyczne • Ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe 2020 Kampania • Promocja Wszyscy • artykuły w • liczba artykułów Liczba informacyjno- dobrych praktyk mieszka ńcy prasie lokalnej w prasie lokalnej osób promocyjna osi ąganych za obszaru LGD • ogłoszenia w • liczba ogłosze ń poinfor dotycz ąca po średnictwem siedzibach na tablicach w mowany osi ągni ętych środków na instytucji instytucjach ch o efektów realizacji wdra żanie LSR publicznych publicznych efektach LSR zarówno na terenie • artykuły na • liczba ogłosze ń realizacj LGD jak i w innych stronach na stronach www i LSR i regionach internetowych i portalach społ. udzielon • Wzmocnienie oraz portalach • liczba wyda ń ego pozytywnego społ. biuletynu LGD wsparci wizerunku LGD jako • biuletyn • liczba wej ść na a - 6 000 obszaru efektywnie LGD stron ę wykorzystuj ącego • spoty w internetow ą szanse stwarzane lokalnej • liczba spotka ń

Strona | 79

Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dolin ą Wieprza i Le śnym Szlakiem” na lata 2016-2022

przez członkostwo telewizji • liczba • Polski w Unii eventy i wypełnionych Europejskiej imprezy ankiet na • Zwi ększenie • ulotki stronach poziomu • konferencja internetowych świadomo ści i gmin i LGD wiedzy mieszka ńców • liczba na temat korzy ści z uczestników członkostwa w Unii konferencji Europejskiej dla • liczba gmin obszaru LGD, wywieszonych uzyskiwanych dzi ęki plakatów i napływowi Funduszy przekazanych Europejskich, ulotek

8. Analiza efektywno ści działa ń komunikacyjnych i zastosowanych środków przekazu (w tym tryb korygowania planu komunikacji); Ewaluacja działa ń komunikacyjnych W celu oceny skuteczno ści prowadzonych działa ń komunikacyjnych, jak równie ż oceny efektywno ści i spójno ści wydatków ponoszonych w zwi ązku z realizacj ą planu komunikacji, b ędzie prowadzona ewaluacja działa ń. Za prowadzenie bada ń ewaluacyjnych i ocen ę skuteczno ści działa ń komunikacyjnych b ędzie odpowiedzialna LGD, jako instytucja bezpo średnio zaanga żowana we wdra żanie LSR. Podstaw ą dokonywanej oceny b ędą wska źniki okre ślone w planie komunikacji, informacje zwrotne uzyskiwane od uczestników seminariów, spotka ń i konferencji, opinie zbierane za po średnictwem strony www oraz informacje od innych podmiotów zaanga żowanych w realizacj ę LSR. Z dokonywanych ocen zostan ą sporz ądzone raporty odnosz ące si ę do poszczególnych etapów działa ń komunikacyjnych. Raporty b ędą publikowane na stronie internetowej LGD 9. Opis wniosków/opinii zebranych podczas działa ń komunikacyjnych, sposobu ich wykorzystania w procesie realizacji LSR. Jednym z celów planu komunikacji jest uzyskanie informacji zwrotnej o efektywno ści działalno ści LGD i wdra żaniu LSR. Zebrane dane s ą potrzebne do przeprowadzenia ewentualnych korekt, ulepszenia czy te ż intensyfikacji prowadzonych działa ń. Kluczow ą form ą zbierania informacji zwrotnych o efektach i procesie wdra żania LSR b ędą spotkania, seminaria oraz organizowane przedsi ęwzi ęcia promocyjne. Zebrane informacje b ędą podstaw ą do dokonania korekty działalno ści LGD, jej pracowników, organów i procedur. Nale ży podkre śli ć, i ż prowadzenie działa ń komunikacyjnych z reguły mo że napotyka ć na szereg ró żnorodnych barier i zagro żeń, które mog ą wpływa ć negatywnie na realizacj ę celów komunikacyjnych. Do czynników warunkuj ących wyst ępowanie barier zaliczy ć nale ży czynniki ludzkie, które zwi ązane s ą z cechami uczestników procesu (nadawca-odbiorca) ale tak że z ich zrachowaniami interpersonalnymi. Czynnik ten b ędzie miał istotne znaczenie z uwagi wielo ść interesariuszy LSR i planu komunikacji. Bariery komunikacyjne b ędą zdeterminowane tak że czynnikami technicznymi i organizacyjnymi. Bariery techniczne b ędą na przykład zwi ązane niedziałaniem portali internetowych i stosowanych narz ędzi informatycznych. Komunikowanie si ę wymaga nie tylko odpowiedniego miejsca, ale i czasu. Zbyt mała ilo ść spotka ń lub ich całkowity brak b ędzie utrudniał porozumiewanie si ę. Problemem mo że by ć tak że przeci ąż enie kanałów komunikacyjnych nadmiernymi informacjami. Powoduje to zatkanie głównych dróg i pojawienie si ę tzw. „w ęzłów komunikacyjnych”. Nale ży tak że liczy ć si ę ze zł ą interpretacj ą informacji zwrotnej, czy te ż nieprawidłowej selekcji otrzymanej informacji u grup docelowych, czyli odrzucanie tej istotnej. Wa żna przy tym b ędzie ch ęć i umiej ętno ść słuchania, co wpływa na prawidłowe rejestrowanie i przetwarzanie otrzymanych wiadomo ści. Eliminowanie tych barier b ędzie mo żliwe dzi ęki zwrotnej informacji, zadawaniu dodatkowych pyta ń lub te ż streszczaniu usłyszanych wiadomo ści oraz co najwa żniejsze formułowanie komunikatów w sposób spójny i przejrzysty. Działania komunikacyjne będą miały charakter ci ągły i będą ści śle powi ązane z poszczególnymi fazami realizacji LSR. Realizacja poszczególnych etapów planu komunikacji będzie przebiegała zgodnie z jego zało żeniami.

Strona | 80