REGINA KERK Ln TE ZWEINS Geschiedenis Van Het Dorp Zweins
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
.i I REGINA KERK ln TE ZWEINS Geschiedenis van het dorp Zweins Het dorp Zweins, vroeger Zweinsergea Bij het graven van het huidige kanaal werd geheten, ligt enigszins ten zuiden van de in 1950-1951 de oude brug aÍgebroken, zo- rijksweg van Franeker naaÍ Leeuwarden en dat deze verbinding niet meèr bestaat. is één van de tien dorpen die de gemeente Franekeradeel telt. Zoals uit de naam van "de tille" en aanslui- Hel inwonerstal van 100 is klein. Tegen het tende buurt reeds blijkt, speelde hel ge- einde van de 19e eeuw woonden de meesten slachl van de Kingma's een belangrijke Íol hiervan op het buurtschap Kingmatille, ge- in de geschiedenis van het dorp. Hoewel legen aan de trekvaart van Harllngen naar Kingma Stale, eertijds "Kingjum" werd ge- Leeuwarden, thans het Van Harinxmaka- noemd en oorspronkelijk een gewone boer naal. De oude trekvaart werd in 1507 door derij was, werd door goed beheer en het Hertog Georg van Saksen gegraven. sluiten van "goede" huweliken, deze State Op Kingma" of Keimpetille was oveí de ou- uiteindelijk geheel eigendom van het de trekvaart een hoge brug of tille, zodat geslacht Kingma. Vooral tiidens het leven het voor de hand lag dat juist hier een van Saeckle van Kingma, hij overleed op 12 pleisterplaats ontstond, waaÍ o.a. de paaÊ februari 1652, breidde het bezit van de King- den gewisseld en gestald konden worden. ma's zich aanzienlijk uit. Hij was medege- Om dan ook de reizigers ten dienste te kun' commiteerde in de rekenkamer van de pro- nen zijn, valt het te begriipen dat nering- vincie Friesland. ln 1700, na het overlijden doenden zich hi€r vestlgden. ln de l7e eeuw van lgralius van Kingma, ging de State over moesl men op Kingmatille tol betalen aan naar de familie Beyma thoe Kingma. Deze "de tolman". familie heeÍt ervoor gezorgd dat eí veel werkgelegenheid in het dorp kwam. De laatste bewoner van Kingma State is Julius Kingma State ! 1700. Matthijs van Beyma, die in '1847 sterÍt. Pas in 1864 wordt ten behoeve van Jhr. K.J.H. van Beyma thoe Kingma de State pu- bliek verkocht. Behalve Kingma State waren eí ook nog Rinneida en Heerema state; laatstgenoem. de werd gesticht door het geslacht Heere- ma. De state heett gelegen ten zuiden van hei keíkhoí, nu het laag aÍgegraven land. Deze werd in 1782 bewoorid door de weduwe van Vincentius Glinstra, Amelia Lycklama à Nijholt, die een herenbank in de kerk liet plaatsen. De state werd in 1814 helaas aÍ- gebroken. De kerk te Zweins Bijzonderheden en ontdek- kingen tijdens de restauratie De kerk werd gebouwd in de jaten'1782!83 bekend. Het afbreken van deze oude bouw- Kapkonslruktie eenvoudig van een haakse bocht vooÍzien ter vervanging van een oudere (uit de'13e vallige kerk in 1782 is zeeí grondig gebeurd. De thans aanwezige ijzeren trekstangen en vervolgens ingemetseld in de muur, - eeuw)en is een eenbeukig gêbouw, dat aan Zo zelÍs dal van de fundamenten, zelfs die zijn aangebracht als vervangers van eike- bleek konstruktief slecht te zijn. De zij- beide korte zijden drieziidig gesloten is. van de toren, bij een onderzoek in mei 1979, houten trekbalken, die op dezelÍde plaat- waartse druk van de kap op de muren uitge- ln het midden op het dak een dakruiter een door het R.O.B. uit AmersÍooÍt uitgevoerd, sen voorkwamen. De aÍmetingen hiervan oeíend kon niet meer aÍdoende worden op- koepeltje. geen spoor werd teruggevonden. Voor de waren 280 x 335 mm. Vermoedelijk waren gevangen, vooral ter plaatse van de dakrui- Zoals qezeqd werd deze kerk gebouwd om fundering van de nieuwe kerk heeft men wel deze aan de noordzijde vlak langs de muur ter had dit gevolgen, die nu nog zichtbaar een voorganger te vervangen, ovêr de oude gebruik gemaakt van aÍbraakmateriaal van aígezaagd en de ijzeren trekstangen hier- zijn. Er ontstond hieÍdoor een knik in het kerk, vermoedelijk in de 13e eeuw gesticht de oude kerk. Deze oude kerk was gebouwd aan bevestigd, zodat de verbinding met de dak, waaídoor de dakruiter naar het zuiden qewijd en aan de H. Regina, is maar weiniC van gele kloostermoppen. Aan de westzijde kap via de muurplaten in stand werd gehou- ovêrhell. van de kerk stond een zadeldaktoren. den. Op 6 maart 1782 werd de bouw van de nieu- Aan de zuidzijde was dit niet mogelijk, om- Graíkeldeí we kerk aanbesteed en op 5 oktober 1783 dat deze koppen hier waren vergaan; de ge- Tijdens de restauratie deed men de ontdek- werd de nieuwe kerk ingewijd. kozen oplossing, - de trekstangen waren king dat zich onder de vloer een grafkelder De kerk is gerestaureeíd in 1978/'1980 door de Stichting Alde Fryske Tsjerken. De kerk bezit een gaaf interieur uit de bouw- tijd dat eveneens is gerestaureerd. 1979 - Kap tijdens de rcstaurctie. De preekstoel staat tegen de oostwand. Daarvóór aan weerszijden een overhuifde herenbank met tussen deze banken het doophek. Aan weerszijden van het brede middenpad een rij banken. Bij het gehele meubilair bleeÍ na de restauratie de oor- Gezicht op hel dotp Zweins in de 18e eeuw, spronkelijke kleur bewaard. De kerkruimte naar een tekening van een onbekende wordt afgedekt met een houten tongewelf tekenaaL op consoles. Na de rcstaurctie helt de dakruiter ovet naat hel zuiden. bevindt, waarvan de ingang is atgesloten door een zerk. Deze grafkelder heeÍt ioebe- hoord aan dê familie Beyma thoe Kingma en is in 1828 gesloten, nadat buiten de kerk aan dê nooÍd-oostziide een vervangende kelder was gebouwd. Eén en ander hield verband met het feit dat er van overheids- wege een verbod tot begraven in kerken was uitgevaaÍdigd. Vermeld dient nog le worden dat de kelder in de kerk opgebouwd Beeldhouwwerk zuil. Het R.O.B. is van mening dat er een is uit rode drielingen, een zeer klein Íoímaat Tijdens graaÍwerkzaamheden stu il men unieke vondst is gedaan, waarvan men ver- baksteen. De kelder is toegankêlijk via een aan de nooídkant van de kerk op enkele pla- moedt dat het Íragmenten van een doop- stenen trap, terwijl de kelder afgedekt ten zandsteen, die bii nader onderzoek de- vont betrefÍen. Als datering dient het wordt door een tonvormig gewelf De vloer len van een allaarblad blijken te ziin. Onder midden van de 15e eeuw te u/orden ge_ bestaat uit plavuizen. deze zandsteenplaten blijkt een zeer merk' noemd. De figuren die aangebracht zijn dra' waardige vondst te ziin verborgen: naar bo- gen een Bourgondische klederdracht en Doopvonl ven komen een zeventa taps toelopende moetel voordal zij werden gebakken: in Onder de banken in het zuid-westelijke deel gele kloostermoppen welke op het kopse natle klei uitgesneden zijn. De vijí figuren van de kerk werd een vloertje gevonden van eind zijn voorzien van beeldhouwwerk. Dit zijn in verschillende houdingen geplaatst, gele kloostermoppen, ca. '120 x 120 cm, met bestaat bij vijf stuks uit complete figuren de beide borstbeelden stellen waarschijn- rondom een gemetselde opstand, die aan- en bij twee uit een borstbeeld- Tevens ko- lijk heiligen vooÍ. geeÍt dat de kerkvloer op een hogeí niveau men een aantal geproÍileeÍde stenen aan Getracht zal worden er een doopvont van te heeft gelegen. De veronderstelling is, dat het licht die naaÍ alle waarschijnlijkheid reconstrueren en een plaats te geven in de dit de plaats is geweest voor het doopvont. Toegang tot de gefkelde( via stenen trap. hebben toebehoord aan êen achlkantige kerk. 4 Midden 15e eeuws beeldhouwwe* te Zweins. Preekstoel Tijdens werkzaamheden aan de kuip van de Ook hier de bekende zgn. protestantse op. preekstoel werd geconstateerd dat deze stelling van het meubilair. We weten dat in aan de binnenkant geheel is bekleed met de meeste gevallen de verandering van het vuren delen. Bij nader onderzoek blijkt dat kerkmeubilair in de 19e eeuw oÍ in het begin de panelen aan de binnenkant verkoold van de 20e eeuw tot stand kwam, maar hier zijn, wat belekent dat er brand in de kerk is te Zweins heeft dit in de 1ge eeuw reeds geweest. plaatsgevonden. Die brand heeÍt waarschijntijk in i916 Dê kansel kwam niet tegen de zujdmuur plaatsgevonden. De kansel te Zweins is te- maar werd naaí de oosteliike koorzijde ge- gen de ooslmuur geplaatst. Hêl ;s een ei- plaatst. ken preekstoel met oesneden bloemmotje- Doophek en lezenaar dateren ook uit j783, ven op de hoeken en vervaardigd in 1783 een 17e eeuwse avondmaalstaÍel; twee door de bekende antieksnijdeí Hermanus psalmtekstborden uit 1783, oÍ deze van de Berkebijl, die ook aan het kerkinterieur te antieksnijder Beeldhouwwerk in Bout gondische klederdracht. Hermanus Berkebijl zijn is lVanlgum heeft qewerkt in 1781. niet geheel duidelijk. Het EpitaaÍ Het uuÍweík en de klok in de dakruiteÍ Het zandstenen grafteken of epitaaf in de Het 17e eeuwse torenuurwerk bevindt zich Het "Joh. Fried. Wenthin" orgel noord-oosl muur, tussen de herenbank en op een zolder in de dakruiter. De luidklok is preekstoel, voor Jaeycke Kingma van Viers' uit'1471, gegoten door Steven Butendric. overleden in 1652 en echtgenote van ten door Steven Butend0e. sen. Het oÍgel in de kerk van Zweins werd in met zijn Íraaie aamleg en rijke dispositie gedicht van ds. Deze klok die in de dakruiter hangt, is tij- lgnatius Kingma, met een 1785 gemaakt door de orgelmaker Johann tot een bescheiden orgel met klaviatuuÍ dens de oorlog 1940-1945 wel gevorderd en D. E. L. Hesenaar: ÉÍiedrich Wenthin uit Emdên. aan de zijkant. Daarbij ging een aanzienlij- can Hii haest door de bezetteÍs aÍgevoerd, maar gelukkig "Dat Godt te samen voecht, Wenthin (1746-1805) vestigde zich in ke hoeveelheid materiaal van Wenthin ver- onbeschadigd teruggekomen. J.F. wedet scheiden 1774|e Emden als orgelmaker, waar hij loren. en nenen De tekst op de klok luidt: "lk heet Regina, ik En breken's Houwliicks band in dat jaar de bouw van het orgel in de De verbouwing, die ,,eer nieuwsgierig is.