Leszek Zugaj

HISTORIA GMINY LASZKI

LUBLIN 2017 GMINY GALICYJSKIE NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU NA OBSZARZE WSPÓŁCZESNEJ GMINY LASZKI

W wyniku rozbiorów I Rzeczypospolitej w 1772 roku okolice współczesnej gminy zostały włączone do Austrii 1. Zagarnięte ziemie I Rzeczypospolitej włączono następnie do nowo utworzonej cesarskiej prowincji 2 Galicji 3. W 1866 roku 4 w Galicji zaczęła obowiązywać ustawa gminna, która odnosiła się zarówno do miast, miasteczek oraz wsi. Za osobną gminę administracyjną uznano każdą osadę (wieś, miasto, miasteczko), która w chwili wejścia w życie ustawy posiadała własnego wójta 5. Ustawa wprowadziła samorząd terytorialny w Galicji. Według tych norm gmina posiadała własny oraz poruczony zakres działań. Do zadań własnych należały sprawy: majątku gminnego i jego zarządu, dróg lokalnych, szkół wiejskich, pomocy społecznej, bezpieczeństwa w gminie (policja gminna), nadzoru nad miarami i wagami 6. Sprawami poruczonymi (zleconymi) były: sprawy wyborcze, prowadzenie statystyk, księgi ludności, pobór podatków i pobór do wojska. Gminę nadzorował w tym zakresie naczelnik powiatowy – organ administracji rządowej. Na czele każdej gminy stała rada gminna, składająca się od 8 do 36 członków, wybranych w trzech grupach wyborców gminnych (tak zwanych kołach lub kuriach), w ten sposób, że na każdą grupę wypadała trzecia część podatków opłacanych w całości w gminie, poczynając od najwyżej opodatkowanych. Był to tak zwany system kurialny. Prawa wyborcze zależały od cenzusu majątkowego lub społecznego. Kobiety nie posiadały prawa głosu i również biernego prawa wyborczego. Organem wykonawczym samorządu gminnego była tak zwana zwierzchność gminna, na którą składali się wójt i asesorowie, czyli przysiężni (przynajmniej dwóch). Zwierzchność była wybierana przez radę gminną spośród radnych. Centralną postacią systemu gminnego

1 Od 1804 roku cesarstwo Austrii. 2 Formalnie Królestwo Galicji i Lodomerii. 3 W 1848 roku przeprowadzono uwłaszczenie ziemi chłopskiej na terenie Galicji. 4 Ustawa gminna z 12 sierpnia 1866 roku. 5 Na obszarze Rzeczypospolitej funkcjonował samorząd gromadzki z wójtami (sołtysami) na czele pod ścisłym nadzorem właścicieli ziemskich. W Galicji także funkcjonowały niewielkie gminy wiejskie podporządkowane właścicielom ziemskim. 6 Feliks Koneczny, Dzieje Administracji w Polsce , Wilno 1924, s. 307. 2

był wójt zwany też naczelnikiem. Jego wynagrodzeniem było zwolnienie go z niektórych obowiązków i opłat gminnych 7. Gminy były czasem bardzo nieduże, licząc średnio po kilkuset mieszkańców, dlatego też wiele urzędów mieściło się w domach wójtów. Rada gminna ustanawiała urzędników gminnych w razie potrzeby, głównie w większych gminach. Mandaty zwierzchności i rady trwały początkowo trzy lata, natomiast od roku 1884, wprowadzono kadencję sześcioletnią. Dochody pochodziły głównie z podatków od nieruchomości i dochodów z przedsiębiorstw 8. W przypadku, gdy potrzeby były większe niż dochody, nakładano dodatki do państwowych podatków. Gmina miała też prawo żądać od mieszkańców bezpłatnych robót na rzecz wspólnoty (na przykład naprawa dróg, były to tak zwane szarwarki). Każda większa wieś stanowiła z reguły oddzielną gminę. Czasem w jej skład wchodziły mniejsze, okoliczne miejscowości (przysiółki). Obok typowych gmin wiejskich, istniały też „obszary dworskie”, czyli grunty należące do szlachty (folwarki, własność tabularna). Obszary dworskie były wydzielone z gmin wiejskich, ale policję (uprawnienia policyjne) w karczmach dworskich sprawowała gmina wiejska. Przełożonym obszaru dworskiego był jego właściciel. Jego obowiązki były identyczne, jak w przypadku wójta (zwierzchności) i rady gminnej, ale tylko na obszarze własności dworskiej 9.

7 S. Grodziski. Studia Galicyjskie , Kraków 2007, s. 316. 8 Tamże, s. 196. 9 Teoretycznie obszar dworski zamieszkały tylko przez jednego właściciela ziemskiego, stawał się osobną gminą. 3

Na terenie współczesnej gminy Laszki w ramach dawnego powiatu jarosławskiego funkcjonowały następujące gminy wiejskie (jednostkowe):

Gmina/obszar Opis dworski

Bobrówka Według opisu z 1882 roku była to wieś i gmina w powiecie jarosławskim w parafii katolickiej w Laszkach i parafii grecko-katolickiej w Makowisku 10

Czerniawka Czerniawka w powiecie jarosławskim dzieliła się na gminę wiejską i obszar dworski. Mieszkańcy gminy uprawiali 91 mórg gruntów ornych, 18 mórg łąk i ogrodów, 3 morgi pastwisk, 18 mórg lasu. Do dworu należało 168 mórg gruntów ornych, 27 mórg łąk i ogrodów, 25 mórg pastwisk i 823 mórg lasu 11 .

Korzenica Według opisu była to wieś w równinie w powiecie jarosławskim. Należała do parafii katolickiej w Laszkach, urzędu pocztowego w Zapałowie. Na miejscu była filia parafii grecko-katolickiej, działała szkoła ludowa. Na zachód od wsi na pagórku istniał cmentarz. We wsi mieszkało 953 osoby, z czego 45 na obszarze dworskim. Dominowali tutaj grekokatolicy, rzymsko-katolików było tylko 24 osoby. Obszar dworski zajmował 577 mórg gruntów ornych, 179 mórg łąk i ogrodów, 1021 mórg lasu jodłowego. Na obszarze gminnym było 116 mórg gruntów ornych, 241 mórg łąk i ogrodów, 412 mórg pastwisk 12 .

Laszki Laszki leżały w dolinie Sanu na równinie , na północnym-zachodzie znajdował się pagórek zwany Złotą Górą. Na terenie gminy było kilka przysiółków; Laszkowa Wola, Charytany, Babiaki. Przez wieś prowadziła droga gminna z Korzenicy do Wysocka. Na miejscu znajdowały się dwie parafie: katolicka i grekokatolicka. Obok wsi znajdował się obszar dworski (własność hrabiego Zamojskiego) liczący 737 mórg gruntów ornych, 88 mórg łąk i ogrodów, 49 mórg pastwisk i 20 mór lasu. Do mieszkańców należało natomiast 2 517 mórg gruntów ornych, 570 mórg łąk i ogrodów, 1128 mórg pastwisk i 64 morgi lasu 13 .

Miękisz Nowy Była to wieś i gmina w powiecie jarosławskim należącym do parafii katolickiej w Laszkach. Na miejscu była cerkiew grekokatolicka oraz szkoła ludowa, urząd

10 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom I, s. 263. 11 Tamże, tom I, s. 820. 12 Tamże, tom IV, s. 434. 13 Tamże, tom V, s. 93. 4

pocztowy i gmina kasa pożyczkowa. W 1881 roku miejscowość liczyła 1 055 mieszkańców, w tym 46 na terytorium dworskim. Przeważała ludność grekokatolicka. Wieś leży w równinie, w okolicy piaszczystej, sapowatej, z prawego brzegu Sanu . Obszar dworski zajmował 464 mórg gruntów ornych, 89 mórg łąk, 10 mórg pastwisk i 454 mórg lasu szpilkowego. Mieszkańcy gminy uprawiali 1061 mórg gruntów ornych, 193 morgi łąk i 279 mórg pastwisk 14 .

Miękisz Stary Ta wioska także leżała w powiecie jarosławskim, północne grunty wsi były bardziej urodzajne. Przynależała do parafii katolickiej w Laszkach i parafii grekokatolickiej w Miękiszu Nowym. Wioska liczyła 551 mieszkańców, w tym 384 katolików i 146 grekokatolików. Działała gminna kasa pożyczkowo- oszczędnościowa oraz szkoła filialna. Na obszarze dworskim mieszkało na stałe 26 osób. Gmina dworska obejmowała 287 mórg gruntów ornych, 37 mórg łąk, 5 mórg pastwisk i 50 mórg lasu. Mieszkańcy gminy wiejskiej uprawiali 530 mórg gruntów ornych, 92 mórg łąk, 192 mórg pastwisk 15 .

Tuchla Wieś i gmina w powiecie jarosławskim w piaszczystej równinie. Na obszarze dworskim notowano 82 domy i 481 mieszkańców (437 grekokatolików, 22 katolików i 22 żydów). Ten obszar liczył 372 morgi gruntów ornych, 91 mórg łąk, 2 morgi ogrodów, 38 mórg pastwisk i 520 mórg lasu, dodatkowo 5 mórg wydm. Mieszkańcy gminy uprawiali 632 morgi gruntów ornych, 154 mórg łąk, 12 mórg pastwisk oraz 269 mórg lasu. Wieś należała do parafii katolickiej w Laszkach i parafii grekokatolickiej w Miękiszu Nowym 16 .

Wietlin Wieś należała do powiatu jarosławskiego leżąc na prawym brzegu Sanu. Parafia grekokatolicka była na miejscu, parafia katolicka w Laszkach. Na miejscu była też szkoła ludowa (1 klasowa). Cała wieś, wraz z obszarem dworskim, liczyła 285 domów i 1 538 mieszkańców, w tym 923 grekokatolików, 533 katolików i 53 żydów. Obszar dworski liczył 670 mórg gruntów ornych, 151 mórg łąk, 2 morgi ogrodów, 90 mórg pastwisk, 6 mórg lasów. Obszar należący do gminy liczył 1 739 mórg gruntów ornych, 221 mórg łąk, 529 mórg pastwisk i 26 mórg lasu 17 .

Wysocko Wieś Wysocko w powiecie jarosławskim należała do parafii katolickiej w Laszkach, stacji pocztowej w Radymnie. Wieś liczyła 835 mieszkańców, na

14 Tamże, tom VI, s. 388. 15 Tamże, tom VI, s. 388. 16 Tamże, tom XII, s. 586. 17 Tamże, tom XIII, s. 429. 5

miejscu była parafia grekokatolicka i szkoła ludowa 1 klasowa. Obszar dworski zamieszkiwało 81 osób 18 .

Pierwsza strona ustawy gminnej z 1866 roku

18 Tamże, tom XIV, s. 119. 6

I WOJNA ŚWIATOWA

Latem 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Teren gminy został na jakiś czas zajęty przez wojska rosyjskie, następnie powróciły dawne władze. W trakcie I wojny światowej prace władz gminnych zostały sparaliżowane . Okres wojny to czas kryzysu gospodarczego i zubożenia ludności. W październiku 1918 roku monarchia austro-węgierska zaczęła się rozpadać na państwa narodowe. Dla Laszek i okolic rozpoczął się nowy okres w dziejach.

7

LATA II RZECZYPOSPOLITEJ

Jesienią 1918 roku odrodziła się II Rzeczypospolita. Nowo tworzące się państwo polskie złożone z obszarów trzech byłych zaborów przyjęło normę, aby nie zmieniać zbyt gwałtownie ustrojów lokalnych, w tym samorządu lokalnego 19 . Dokonano więc tylko pewnych modyfikacji w celu większego zdemokratyzowania praw ludności. Już w listopadzie 1918 roku Polska Komisja Likwidacyjna 20 dla dawnej Galicji przeprowadziła reformę gminnego prawa wyborczego. Utrzymano podział na koła wyborcze, wprowadzono jednak dodatkowe koło dla najuboższych i dano możliwość głosowania kobietom. W ten sposób prawo wyborcze w gminach stało się powszechne 21 . Ustawa sejmowa z 26 lipca 1919 roku dostosowała ustrój galicyjski do systemu prawnego II RP. Sejm przeprowadził także ustawowe połączenie obszarów dwor skich z sąsiednimi gminami wiejskimi 22 . W wielu dziedzinach, w tym także w samorządzie lokalnym, odrębności byłej Galicji funkcjonowały aż do 1934 roku. Od 1920 roku dawną prowincję Galicję podzielono na kilka województw, w tym lwowskie z powiatem jarosławskim. Natomiast podział na gminy pozostał początkowo niezmieniony 23 . Ustrój „galicyjski” odnośnie gmin wiejskich funkcjonował do przełomu 1934 i 1935 roku.

19 Różnice między zaborami były dość spore. W Galicji obowiązywał na przykład ruch lewostronny, w przeciwieństwie do dawnego Królestwa Polskiego (Warszawa, Lublin, Kielce). 20 Jej celem było zlikwidowanie więzów łączących Galicję z Austrią i przyłączenie tego obszaru do niepodległej Polski. 21 Zbigniew Pazdro, Przemiany ustrojowe samorządu terytorialnego na obszarze byłej Galicji (1918-1939), Lwów 1939, s. 5. 22 Ustawa o połączeniu obszarów dworskich z gminami, Tamże. 23 Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy . Dz. Ustaw, 1920, nr 117, poz. 768. 8

Na podstawie spisów powszechnych możemy określić statystyczne dane odnośnie terenu współczesnej gminy 24 :

Gmina Liczba Liczba Wyznanie Narodowość domów mieszkańców

Bobrówka 123 710 614 grekokatolików, 614 Rusinów, 95 72 katolików, 24 Polaków, 1 Niemiec żydów

Czerniawka 32 179 141 katolików, 31 150 Polaków, 29 grekokatolików, 7 Rusinów żydów

Korzenica 195 970 855 grekokatolików, 705 Rusinów, 265 84 katolików, 31 Polaków żydów

Laszki 468 2 664 1 789 1 762 Rusinów, 902 grekokatolików, 815 Polaków katolików, 60 żydów

Miękisz Nowy 257 1 381 967 grekokatolików, 958 Rusinów, 423 378 katolików, 36 Polaków żydów

Miękisz Stary 114 609 421 katolików, 167 459 Polaków, 150 grekokatolików, 21 Rusinów żydów

Tuchla 99 599 544 grekokatolików, 543 Rusinów, 47 30 katolików, 25 Polaków, 9 Żydów żydów

Wietlin 338 1 845 1 672 1 668 Rusinów, 99 grekokatolików, 91

24 Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej , nakładem GUS, Warszawa 1925, województwo lwowskie, powiat jarosławski.

9

katolików, 81 żydów Polaków, 78 Żydów

Wysocko 203 1 068 999 grekokatolików, 1001 Rusinów, 58 39 katolików, 28 Polaków, 8 Żydów, żydów, 2 innego 1 innej narodowości wyznania

W początkach XX wieku na obszarze współczesnej gminy działały też obszary dworskie: Bobrówka, Czerniawka, Korzenica, Laszki, Miękisz Stary, Tuchla, Wietlin, które stopniowo likwidowano i włączano do sąsiednich gmin wiejskich25 . W 1931 roku przeprowadzono kolejny spis powszechny. Niżej dane statystyczne z tego spisu 26 :

Gmina Obszar w km Liczba domów Liczba mieszkańców

Bobrówka 5,76 142 815

Czerniawka 6,82 34 181

Korzenica 21,26 236 1 238

Laszki 30,84 550 2 936

Miękisz Nowy 15,02 279 1 523

Miękisz Stary 7,09 132 686

Tuchla 13,11 115 629

Wietlin 21,93 388 2 182

Wysocko 10,78 217 1 196

25 Tamże. 26 Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej, ludność i budynki, województwa południowe , powiat jarosławski, Warszawa 1933,

10

Poniżej wykazy osób prowadzących działalność gospodarczą w niektórych gminach w latach 20. XX wieku.

Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa 1929 , Warszawa 1930. 11

Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa 1929 , Warszawa 1930.

Gminy według ustroju z czasów galicyjskich funkcjonowały do 1934 roku. Wtedy to w całym kraju 27 wprowadzono jednolity ustrój administracji lokalnej wzorowany generalnie na rozwiązaniach rosyjskich stosowanych w dawnym Królestwie Polskim (zabór rosyjski). W Galicji zerwano z wielowiekową tradycją gmin jednostkowych charakterystyczną dla krajów niemieckich, wprowadzając gminy zbiorowe, które również obecnie funkcjonują w Polsce. Nowe gminy obejmowały po kilka lub kilkanaście wsi dawnych gmin jednostkowych. Częściami składowymi gmin stały się tak zwane gromady 28 (obecnie sołectwa), a ich kształt terytorialny przyjęto najczęściej z dawnych gmin jednostkowych. Z reguły dawne gminy jednostkowe stawały się sołectwami.

27 Z wyjątkiem województwa śląskiego. 28 Gromadami nazywano wsie w czasach przedrozbiorowych, funkcjonował ograniczony samorząd wiejski – samorząd gromadzki. 12

GMINA LASZKI 1934-1939

Nowy ustrój gminny wprowadziła ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego 29 z 23 marca 1933 roku. Według tej ustawy organem uchwałodawczym była rada gminy. Wyboru radnych dokonywało kolegium, złożone z delegatów rad gromadzkich (wiejskich), sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad (sołectw). Istniał cenzus wieku przy prawie wyborczym czynnym wynoszący 25 lat i w prawie wyborczym biernym wynoszący 30 lat. W małych gminach liczących do 5 tysięc y mieszkańców radnych było 12. W większych gminach liczba ta się proporcjonalnie zwiększała. Kadencja radnych wynosiła 5 lat. Do uprawnień rady gminy należało powoływanie organu zarządzającego gminą (zarząd gminy) i kontrola jego działalności. Rada gminy uchwalała także wszelkie normy prawa miejscowego obowiązujące na terenie gminy oraz budżet. Posiedzenia rady gminy prowadził wójt, nie znano funkcji przewodniczącego rady gminy. Organem wykonawczym władz gminy był zarząd gminy (organ ten bardzo przypomina zarządy gminne funkcjonujące w Polsce w latach 1990-2002). Na dawny zarząd gminy składały się następujące osoby: wójt, podwójci i członkowie zarządu – ławnicy (2-3 osoby). Wójta oraz członków zarządu wybierała rada gminy w głosowaniu tajnym. Zarząd przygotowywał projekt budżetu, regulaminy, instrukcje urzędu, decydował o bieżących wydatkach. Kadencja członków zarządu wynosiła 5 lat. Największe uprawnienia posiadał jednak wójt, który mógł działać jednoosobowo w sprawach niezastrzeżonych dla organu kolegialnego (zarządu gminy). Zwierzchnikiem całej gminy i aparatu urzędniczego był wójt. Miał prawo do reprezentowania gminy i podpisywania umów w jej imieniu. Dokumenty, w których były zobowiązania finansowe gminy, należało opatrzyć podpisem jeszcze jednego członka zarządu gminy. Wójt był reprezentantem administracji rządowej w terenie, wykonywał zadania zlecone przez władze zwierzchnie. Urzędem gminy i urzędnikami gminy kierował sekretarz gminy (pisarz gminny). Co ciekawe jako jedyny musiał mieć odpowiednie kwalifikacje. Mianował go i zwalniał starosta powiatowy. Starosta posiadał też prawo zwolnienia wójta lub rozwiązania rady gminy w przypadkach łamania prawa. To starosta przyjmował przysięgę służbową od wójta i sołtysa 30 .W gromadach (sołectwach) organem uchwałodawczym było zebranie gromadzkie. Zbierało się pod przewodnictwem sołtysa lub jego zastępcy

29 Dz. U. 1933, nr 35, poz. 294. 30 Tamże. 13

(podsołtysa). Podejmowało uchwały dotyczące danej gromady, wybierało sołtysa i jego zastępcę na okres 3 lat. Sołtys musiał mieć przynajmniej 30 lat. Zebranie gromadzkie wybierało także radnych gromadzkich w liczbie od 12 do 30, także na okres 3 lat. Rada gromadzka była organem uchwałodawczym gromady, natomiast sołtys organem wykonawczym. Wybory sołtysa zatwierdzał starosta powiatowy. Do sołtysa należało kierowanie sprawami gromady, zarządzanie majątkiem, reprezentowanie gromady na zewnątrz. Przewodniczył on także zebraniom rady gromadzkiej. Sołtys posiadał liczne obowiązki. Należały też do niego sprawy bezpieczeństwa, porządku publicznego, przestrzegania przepisów, doręczania pism sądowych, wykonywania obowiązków związanych z poborem wojskowym 31 . W 1934 roku powołano w tej okolicy gminę zbiorową Laszki w powiecie jarosławskim. W skład gminy włączono dotychczasowe gminy wiejskie: Bobrówka, Czerniawka, Korzenica, Laszki, Makowisko, Miękisz Nowy, Miękisz Stary, Ryszkowa Wola, Tuchla, Wólka Zapałowska, Zaleska Wola i Zapałów 32 . Nie cały obszar współczesnej gminy Laszki wszedł w skład dawnej gminy Laszki. Dawne gminy (jednostkowe) Wietlin i Wysocko włączono do gminy Munina 33 . Nową gminę podzielono na jednostki pomocnicze – gromady (sołectwa). Gminę Laszki podzielono na następujące gromady (sołectwa): Bobrówka, Czerniawka, Korzenica, Laszki, Makowisko, Miękisz Nowy, Miękisz Stary, Ryszkowa Wola, Tuchla, Wólka Zapałowska, Zaleska Wola i Zapałów. W gminie Munina powołano, między innymi gromady: Wietlin i Wysocko 34 .

31 Tamże. 32 Dz. U. 1934 nr 69 poz. 646. 33 Tamże. 34 Lwowski Dziennik Wojewódzki, 1934 nr 19 poz. 97. 14

Akt powołania gminy Laszki z 1934 roku (Dz. U. 1934 nr 69 poz. 646)

15

Poniżej pełny wykaz gromad gminy Laszki i ich części składowych:

Lwowski Dziennik Wojewódzki, 1934 nr 19 poz. 97.

Gmina Laszki na mapie administracyjnej Rzeczypospolitej z 1938 roku

16

Podział na gminy wiejskie w 1939 roku (opracowanie własne)

Gminy Laszki i Munina funkcjonowały w powiecie jarosławskim i województwie lwowskim do jesieni 1939 roku.

17

II WOJNA ŚWIATOWA

1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Wojska niemieckie zaatakowały nasz kraj od zachodu, wkrótce potem wojska radzieckie uderzyły od wschodu. Teren gminy znalazł się pod okupacją niemiecką tylko na kilka dni. Od końca września 1939 roku okolice Laszek okupowały już wojska radzieckie i pozostały tu do czerwca 1941 roku. W ten sposób w niemal z tygodnia na tydzień okolice Laszek, z centralnego położenia w kraju znalazły się na rubieżach Związku Radzieckiego. Granica przebiegała wzdłuż rzeki San. Wietlin i Wysocko leżały tuż na granicy państwa radzieckiego. Była to ogromna zmiana dla tutejszej ludności. Miejscowości współczesnej gminy stały się częścią Ukraińskiej Republiki Radzieckiej. Radzieckie republiki podzielone były na obwody, rejony (powiaty) i sielsowiety (gminy wiejskie). W czerwcu 1941 roku, w wyniku agresji niemieckiej na ZSRR, obszar współczesnej gminy włączono do Generalnej Guberni, czyli niemieckiego protektoratu dla ziem polskich. Odtworzono dawne granice gmin. Powstała na nowo gmina Laszki, ale włączono ją do powiatu jaworowskiego w dystrykcie lwowskim 35 . Od jesieni 1939 roku na terenach okupowanych przez Niemcy obowiązywało zarządzenie z 28 listopada 1939 roku „o zarządzie gmin polskich” dla terenów Generalnej Guberni. Gminy miejskie i wiejskie posiadały podobny ustrój. Gminy stały się odtąd narzędziem władz okupacyjnych. Władze niemieckie zniosły samorząd wiejski. Rozwiązano rady miejskie, gminne, zarządy gmin i rady gromadzkie. Pozostały tylko organy wykonawcze – burmistrz (wójt) i sołtysi na wsiach oraz urząd miasta (gminy) z sekretarzem. Odsetek Niemców wśród nich był znikomy. Burmistrzowie (wójtowi) i sołtysi stali się funkcjonariuszami niemieckich starostw. Do ich głównych zadań należała organizacja kontyngentów oraz wyznaczanie ludzi do pracy przymusowej 36 . Burmistrza (wójta) mianował starosta i zatwierdzał szef okręgu (dystryktu). Starosta miał pełną władzę nad burmistrzem (wójtem), kontrolował go i mógł uchylić każdą jego decyzję lub zmienić jego zarządzenie 37 . Okupacja niemiecka trwała do lata 1944 roku.

35 Dystrykt przypominał kształtem dawne województwo. 36 Gończar M., Samorząd wsi – historia i nowe możliwości , Warszawa 1990, s. 27. 37 Ćwik W. Reder, Lubelszczyzna – dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977, s. 154. 18

LATA 1944-1954

W lipcu 1944 roku wkroczyły tutaj ponownie wojska radzieckie. W pierwszych dniach i tygodniach po wyzwoleniu władzę, zgodnie z prawem próbowali przejąć przedstawiciele rządu londyńskiego. Jednak pod protektoratem Związku Radzieckiego faktyczną władzę przejął Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), komunistyczny organ ustanowiony w Lublinie. Wydawał on dekrety zmieniające polską wieś. Jednym z pierwszych decyzji PKWN-u była reforma rolna. Wszelkie folwarki dworskie uległy likwidacji. Na mocy dekretów nowych władz powrócono do przedwojennych rozwiązań ustrojowych na poziomie gmin, powiatów i województw. Znowu rozpoczęła działalność gmina Laszki oraz sąsiednia gmina Munina w powiecie jarosławskim. Lubelski PKWN, jeszcze w 1944 roku, wprowadził nowe rozwiązania ustrojowe w administracji lokalnej. Były to, wzorowane na radzieckich, „rady narodowe”. Ustrój rad narodowych został określony w dekrecie z 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działań rad narodowych 38 . Rady narodowe włączono do systemu samorządowych gmin wiejskich, zastępując nimi rady gminy. Ostateczny kształt organizacji powojennego samorządu lokalnego został określony na mocy dekretu z 23 listopada 1944 roku 39 . Rady narodowe były narzędziem przejęcia kontroli nad administracją lokalną. Formalnie jednak nadal funkcjonował samorząd lokalny. Gminne rady narodowe składały się z nie mniej niż 16 i nie więcej niż 36 radnych. Radnych jednak nie wybierano w demokratyczny sposób, lecz powoływano (delegowano) ich przez legalne organizacje polityczne i społeczne. Jednak tych „legalnych” partii i organizacji było bardzo niewiele. W ten sposób organy przedstawicielskie w gminach przejęli wkrótce zwolennicy nowej władzy. Uprawnienia gminnych rad narodowych były podobne jak przed wojną. Na czele gminnej rady narodowej stało tak zwane prezydium złożone z przewodniczącego, zastępcy i kilku członków. Była to nowość w systemie gminnym, przed wojną nie znano takiego rozwiązania. Był to także organ uchwałodawczy zbierający się na sesjach, tak jak gminna rada narodowa. Jego pozycja przypominała trochę zarząd gminy

38 Dz. U. 1944, nr 5, poz. 22. 39 Dz. U. 1944, nr 14, poz. 74. 19

i z czasem przejmowała jego kompetencje, natomiast przewodniczący gminnej rady narodowej przejmował pozycję wójta. Przewodniczący prezydium jednak nie był etatowym pracownikiem urzędu gminy 40 . Organem wykonawczym powojennej gminy pozostał początkowo zarząd gminy, jednak jego ranga spadła do roli wykonawcy uchwał gminnej rady narodowej i prezydium. Systematycznie obniżono znaczenie wójta gminy. W ówczesnym urzędzie gminy pracowali: sekretarz gminy, referent finansowo- podatkowy, referent wojskowy, referent gospodarczo-społeczny, drogomistrz, kancelista oraz praktykant. Organami pomocniczymi dla gmin pozostały gromady (sołectwa), jednak zlikwidowano rady gromadzkie. Pozostał tylko sołtys wybierany przez ludność gromady. Tuż po zakończeniu działań wojennych nie należało urzędu gminy tworzyć od nowa. Większość pracowników „okupacyjnego” urzędu gminy rozpoczęła pracę po kilku dniach na nowo. W poszczególnych gromadach (sołectwach) samorzutni e zbierała się ludność i wybierała rady gromadzkie i sołtysów, chociaż niektórzy dalej pełnili swoje funkcje. W skład powojennej gminie Laszki wchodziły gromady (sołectwa): Bobrówka, Czerniawka, Korzenica, Laszki, Makowisko, Miękisz Nowy, Miękisz Stary, Ryszkowa Wola, Tuchla, Wólka Zapałowska, Zaleska Wola i Zapałów 41 . Były to te same gromady (sołectwa), które funkcjonowały także przed wojną. W sąsiedniej gminie Munina nadal działały między innymi gromady: Wietlin i Wysocko 42 .

40 Tamże. 41 Wykaz gromad Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku , Warszawa 1952, s. 277. 42 Tamże. 20

Dane ze spisu powszechnego z 1946 roku 43

Fragment mapy administracyjnej z 1946 roku

43 Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku , Warszawa 1947, s. 64. 21

Rok 1950 jest przełomowy dla dziejów polskiego samorządu. Wtedy to na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej 44 zniesiono w Polsce samorząd terytorialny. Zlikwidowano wszelkie pozostałości przedwojennego prawodawstwa samorządowego, likwidacji uległy nawet urzędy wójta i starosty powiatowego. Przejęto w pełni wzorce radzieckie. Istniała hierarchiczna zależność rad narodowych. Na dole hierarchii znajdowała się gminna rada narodowa, wyżej powiatowa rada narodowa, następnie wojewódzka rada narodowa. Na szczycie systemu rad narodowych stała, od 1952 roku, Rada Państwa 45 . Wszelkie decyzje niższej rady narodowej mogły być uchylone przez radę zwierzchnią. W gminach wszelkie funkcje uchwałodawcze i wykonawcze przejęły rady narodowe i ich prezydia. W prezydium zasiadali: przewodniczący, zastępca przewodniczącego, sekretarz prezydium i członek prezydium. Ten organ przejął funkcje dawnego zarządu gminy. Przewodniczący i sekretarz prezydium przeszli na stały etat w urzędzie gminy (zwanym odtąd prezydium gminy). W tym okresie funkcjonowały referaty: ogólno-administracyjny, finansowy, spraw socjalnych i kulturalnych, wojskowy i spraw rolnych. Gmina Laszki zakończyła działalność w grudniu 1954 roku, bowiem rozpoczynała się wtedy nowa, wielka reforma ustroju polskiej wsi.

44 Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130. 45 Wtedy to uchwalono konstytucję zastępującą nazwę Rzeczpospolita Polska na Polska Rzeczpospolita Ludowa. 22

GROMADZKIE RADY NARODOWE 1954-1972

Jesienią 1954 roku zlikwidowano gminy wiejskie i powołano w ich miejsce gromady 46 (nie mylić z gromadami - sołectwami z lat 1934-1954). Gromady miały być niewielkimi jednostkami liczącymi maksymalnie 3 tysiące mieszkańców. Z reguły obejmowały maksymalnie kilka wsi. W warunkach „galicyjskich” była to często jedna duża wioska. Na czele władz gromadzkich stała gromadzka rada narodowa - organ uchwałodawczy – wybierana w wyborach powszechnych, ale z jedynej listy wyborczej Frontu Jedności Narodu. Wybory do rad narodowych przeprowadzano: 5 grudnia 1954, 2 lutego 1958, 16 kwietnia 1961, 30 maja 1965 i 1 czerwca 1969 roku. Kadencje trwały początkowo 3, od 1961 roku już 4 lata. Organem zarządzającym było prezydium gromadzkiej rady narodowej na które składali się: przewodniczący, zastępca, sekretarz prezydium i dwóch lub trzech członków. 47 Z tego grona tylko przewodniczący i sekretarz prezydium stali się stałymi pracownikami. Wszelkie sprawy urzędowe załatwiano w biurze gromadzkim. Było on z reguły w wynajętym mieszkaniu w siedzibie gromady. Stałymi pracownikami w biurze gromadzkim byli: przewodniczący, sekretarze prezydium i kilku pracowników - referentów. Pensje były bardzo niskie, praca zaś niewdz ięczna. Polegała głównie na ściąganiu podatków i obowiązkowych dostaw płodów rolnych. Niewielkie gromady nie były wstanie przeprowadzić żadnych większych inwestycji bez pomocy ze strony powiatu. Wiele ważnych prac (na przykład drogowych) wykonywano szarwarkiem (do 1958 roku) 48 poprzez obowiązkowe świadczenie pracy przez poszczególnych mieszkańców gromady. Do 1958 roku kompetencje gromad były bardzo ograniczone i sprowadzały się w zasadzie do wykonywania poleceń władz powiatowych. Gromady podzielone były na wsie, na których czele postawiono tak zwanych „pełnomocników gromadzkich". Byli to przedstawiciele władz w poszczególnych wsiach.

46 Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 191. 47 Tamże. 48 W następnych latach propagowano czyny społeczne, na przykład przy budowie dróg. 23

Rok 1956 był przełomowy w historii Polski. Zakończył się okres wiernego upodabniania kraju do ZSRR. Zrezygnowano nawet, z forsowanej wcześniej, pełnej kolektywizacji rolnictwa. W dwa lata później zmieniono ustrój gromadzki. Gromadom nadano większe uprawnienia 49 . Jednocześnie zaczęto łączyć gromady w większe terytorialnie jednostki. Tak jak poprzednio na czele gromady nadal stała gromadzka rada narodowa wybierana w wyborach powszechnych jako organ uchwałodawczy. Gromadzka rada narodowa powoływała komisje gromadzkie: mandatową, rolną, mienia gromadzkiego, finansowo- budżetową oraz kultury, oświaty i zdrowia. Organem wykonawczym rady narodowej było nadal prezydium, jednak z tego grona wyłączono sekretarza prezydium. Prezydium wspólnie reprezentowało gromadę na zewnątrz, chociaż stałym pracownikiem gromadzkim pozostawał tylko przewodniczący. Cechą charakterystyczną okresu od 1950 roku było mało wyraziste rozgraniczenie między organami uchwałodawczymi i wykonawczymi. Kompetencje gromadzkich rad narodowych i prezydium wzajemnie się przenikały. W nowym systemie powołano ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego nadzorującego pracę biura gromadzkiego zatrudnianego na czas niezależny od kadencji 50 . Było to wzorowane na przedwojennych sekretarzach gminy. Sekretarz nadzorował pracowników biura gromadzkiego. Od końca lat 60. XX wieku w gromadach zatrudniano także zootechnika i agronoma gromadzkiego. Od 1958 roku w poszczególnych wsiach powołano ponownie sołtysów, w miejsce dotychczasowych pełnomocników gromadzkich. Sołtysów, jak dawniej, wybierała dana wieś na zebraniu wiejskim, jednak musieli oni uzyskać akceptację władz gromadzkich. Wyżej opisany ustrój gromadzki działał do 1972 roku. System ten był jednak dość mało efektywny, gdyż gromady były niewielkie, miały wąskie kompetencje, brakowało w nich wykształconych urzędników. W latach 1954-1972 na obszarze współczesnej gminy funkcjonowały gromady:

49 Dz. U. 1958, nr 5, poz. 16 (tekst ujednolicony Dz.. U. 1975, nr 26, poz. 139). 50 Nie wchodził w skład prezydium. 24

GROMADA BOBRÓWKA 1954-1972

W skład gromady Bobrówka w powiecie jarosławskim włączono dotychczasowe gromady: Bobrówka, Korzenica, Makowisko ze zniesionej gminy Laszki 51 . Gromada Bobrówka przez cały okres swojej działalności nie zmieniła granic. Funkcjonowała w ramach powiatu jarosławskiego do 1972 roku.

GROMADA LASZKI 1954-1972

W skład gromady Laszki w powiecie jarosławskim włączono dotychczasowe gromady: Laszki i Charytany ze zniesionej gminy Laszki, dodatkowo część obszaru dotychczasowej gromady Wietlin ze zniesionej gminy Munina oraz obszar katastralny spółdzielni produkcyjnej „Wietlin III” (414 ha) z dotychczasowej gromady Łazy ze zniesionej gminy Radymno 52 . Gromada Laszki została włączono do nowo powołanego powiatu radymniańskiego 53 . Powiat ten uległ likwidacji z końcem 1961 roku i gromada powróciła do powiatu jarosławskiego 54 . Z początkiem 1962 roku do gromady Laszki przyłączono dodatkowo obszar gromady Miękisz Nowy 55 . Z tą samą datą zlikwidowano powiat radymniański i gromadę Laszki przyłączono do powiatu jarosławskiego 56 . W takim kształcie terytorialnym gromada funkcjonowała do końca 1972 roku.

51 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41. 52 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41. 53 Dz. U. 1954 nr 49 poz. 244. 54 Dz. U. 1961 nr 46 poz. 245. 55 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 11 poz. 55. 56 Dz. U. 1961 nr 46 poz. 245. 25

GROMADA MIĘKISZ NOWY 1954-1961

W skład gromady Miękisz Nowy włączono dotychczasowe gromady: Miękisz Nowy, Miękisz Stary i Tuchla ze zniesionej gminy Laszki 57 . Jednocześnie gromada została włączona w skład nowo powołanego powiatu radymniańskiego 58 . Powiat ten uległ likwidacji z końcem 1961 roku i gromada powróciła do powiatu jarosławskiego 59 . Z dniem 1 stycznia 1959 roku gromady przyłączono wieś Czerniawka z gromady Bihale w powiecie lubaczowskim 60 . Gromada Miękisz Nowy została zlikwidowana z końcem 1961 roku. Cały jej obszar włączono do gromady Laszki 61 .

GROMADA WIETLIN 1954-1961

W skład gromady Wietlin włączono dotychczasowe gromady: Wietlin (bez spółdzielni produkcyjnej Wietlin III) oraz Wysocko ze zniesionej gminy Munina 62 . Gromada została włączono do nowo powołanego powiatu radymniańskiego 63 . Powiat ten uległ likwidacji z końcem 1961 roku i gromada powróciła do powiatu jarosławskiego 64 . Jednocześnie z dniem 1 stycznia 1962 roku do gromady przyłączono wieś Surochów ze zniesionej gromady Surochów 65 . W takim kształcie terytorialnym gromada funkcjonowała do końca 1972 roku.

57 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41. 58 Dz. U. 1954 nr 49 poz. 244. 59 Dz. U. 1961 nr 46 poz. 245. 60 Dz. U. 1958 nr 69 poz. 343. 61 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 46 poz. 245. 62 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41. 63 Dz. U. 1954 nr 49 poz. 244. 64 Dz. U. 1961 nr 46 poz. 245. 65 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 11 poz. 55. 26

Podział na gromady w 1955 roku (opracowanie własne)

27

Nagłówek aktu powołania gromad z 1954 roku

28

Akt powołania gromad (Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41)

29

Akt powołania gromad (Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41) 30

GMINA LASZKI 1973-1990

Ważnym wydarzeniem było powołanie na nowo gmin, często w przedwojennych granicach. Gminy te funkcjonują w większości po dziś dzień. Reforma weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku 66 . Ustanowiono wyraźny rozdział między funkcjami uchwałodawczymi i wykonawczymi władz gminnych. Na czele władz gminnych stała gminna rada narodowa wybierana w wyborach powszechnych 67 . Był to organ dość liczny złożony z 20 do 50 radnych 68 . Gminna rada narodowa była organem uchwałodawczym. Z tego grona wyłaniano prezydium GRN złożone z przewodniczącego 69 , zastępcy i członków prezydium będących jednocześnie przewodniczącymi komisji gminnych. Typowe komisje z tamtego okresu to: planu budżetu i finansów, r olnictwa, oświaty kultury i spraw socjalnych oraz ładu i porządku publicznego. Prezydium gminnej rady narodowej reprezentowało gminę na zewnątrz, jednak przewodniczący nie pozostawał stałym urzędnikiem gminnym. W gminach powołano także urzędnika wzorowanego na przedwojennym wójcie - naczelnika gminy. Naczelnika powoływał i odwoływał wojewoda. Podlegał on służbowo początkowo naczelnikowi powiatu, w następnych latach wojewodzie 70 . Postawiono na fachowość, naczelnik najczęściej posiadał wyższe wykształcenie. W ówczesnych gminach zyskał on spore uprawnienia, większe od dawnych przewodniczących gromadzkich rad narodowych, co było z korzyścią dla gmin. Naczelnika początkowo powoływał na czas nieokreślony przewodniczący wojewódzkiej rady narodowej na wniosek prezydium powiatowej rady narodowej, zgłoszony po zaopiniowaniu przez gminną radę narodową. Organem pomocniczym naczelnika gminy był urząd gminy, który dzielił się na trzy zasadnicze piony: biuro urzędu gminy (z sekretarzem biura UG na czele), gminną służbę rolną (z kierownikiem) oraz urząd stanu cywilnego (z kierownikiem USC na czele). Po raz pierwszy w okresie powojennym postawiono na fachowość, bowiem każdy urzędnik gminny musiał posiadać przynajmniej średnie wykształcenie.

66 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312. 67 Wybory do rad narodowych przeprowadzono 9 grudnia 1973 roku, 5 lutego 1978 roku, 17 czerwca 1984 roku i 19 czerwca 1988 roku. Najdłuższa była kadencja z lat 1978-1984, przedłużona z uwagi na stan wojenny. 68 W PRL-u bardzo wielką rolę przypisywano fikcyjnym wyborom. Jednocześnie im liczniejsza rada narodowa, tym bardziej „demokratyczna”. 69 Od połowy lat 70-tych do 1980 roku przewodniczącym obligatoryjnie był pierwszy sekretarz komitetu gminnego PZPR. 70 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312. 31

Większe terytorialnie gminy stanowiły w miarę samodzielne jednostki spełniające większość funkcji potrzebnych ludności. Jednostkami pomocniczymi gminy były sołectwa z sołtysami na czele, których wybierało zebranie wiejskie. Sołtysów musiały jednak zatwierdzić władze gminne. W skład gminy Laszki w powiecie jarosławskim włączono sołectwa: Bobrówka, Charytany, Czerniawka, Korzenica, Laszki, Miękisz Nowy, Miękisz Stary, Tuchla, Wietlin, Wietlin III i Wysocko 71 . Gminy funkcjonowały początkowo w ramach powiatów. Jednak w 1975 roku system powiatowy został zlikwidowany. Likwidacji uległy także duże województwa. W ich miejsce powołano małe województwa w liczbie 49. Powiat jarosławski został zlikwidowano, powołano natomiast województwo przemyskie.

71 W tekście zapisano Wysock. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie, 1972 nr 16 poz. 193. 32

Nagłówek Dziennika Urzędowego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie powołującego gminy w województwie rzeszowskim.

33

Akt powołania gminy Laszki (Dziennika Urzędowego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie, 1972 nr 16 poz. 193) 34

Gminy działały bez większych zmian ustrojowych do 1984 roku. Dopiero na mocy ustawy z 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego 72 wprowadzono pewne zmiany ustrojowe . Był to okres po stanie wojennym, kiedy to można zauważyć już pewne próby wprowadzenia do Polski nowego, bardziej demokratycznego systemu. Formalnie wprowadzono samorząd wiejski na poziomie sołectw. Ustawa pełna była frazesów o samorządności, jednak zapisy były dość pokrętne i różnie je interpretowano. To właśnie na podstawie tej ustawy powołano rady sołeckie i nadano sołectwom uprawnienia do samodzielnego decydowania o funduszach. Była to nowość w systemie administracji lokalnej. Wybory do rad sołeckich przeprowadzono jesienią 1984 roku, następne jesienią 1988 roku. Do typowych komisji gminnych dołączono ówcześnie komisję ds. samorządności. W 1983 roku zniesiono podział urzędu gminy na biuro, gminną służbę rolną oraz USC. Reorganizację struktury wewnętrznej urzędów gmin przeprowadzono na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 1984 r.73 . W latach 80. nastąpił też wzrost uprawnień gminnej rady narodowej w stosunku do naczelnika gminy. W poprzedniej dekadzie władze zwierzchnie narzucały naczelnika, następnie to gminne rady narodowe wybierały naczelnika, jednak pod ścisłym nadzorem służb wojewódzkich. Wojewoda powoływał naczelnika, na wniosek gminnej rady narodowej. System gminnych rad narodowych oraz organ administracji państwowej, jakim był naczelnik gminy został zlikwidowany w 1990 roku, na podstawie ustaw uchwalonych przez Sejm kontraktowy w dniu 8 marca 1990 roku (między innymi ustawy „o samorządzie terytorialnym”74 , która mimo wielokrotnych zmian, obowiązuje do chwili obecnej 75 ).

72 Dz. U. 1983, nr 41, poz. 185. 73 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad organizacji i funkcjonowania urzędów terenowych organów administracji państwowej (Dz. U. 1984 nr 25, poz.124) 74 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1990 r. nr 16, poz.95) 75 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r., poz.446) 35

WSPÓŁCZESNA GMINA LASZKI

W kwietniu 1990 roku zakończyły działalność rady narodowe i terenowe organy administracji państwowej. W dniu 27 maja 1990 roku weszła w życie nowa ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku 76 . Tego dnia przeprowadzono także pierwsze wolne wybory do rad gminnych. Według ustawy mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową . Gminy zyskały osobowość prawną i przestały być częścią „jednolitej administracji państwowej”. Dzięki wolnym wyborom i szerokim uprawnieniom gmin została zrealizowana idea samorządności. Rok 1990 był wyjątkowy, bowiem kończyły działalność stare struktury gminne, a zaczynały zupełnie nowe, już samorządowe. W kraju trwały przekształcenia ustrojowe i własnościowe. Samorządowa gmina Laszki przejęła na własność mienie należące poprzednio do rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej. W skład tego majątku wchodziły także budynki szkolne, przedszkola, świetlice, biblioteki, ośrodki zdrowia, drogi gminne itp. W nowym ustroju samorządowym funkcje uchwałodawcze posiada rada gminy wybierana w wyborach powszechnych. Rada gminy wybiera spośród siebie przewodniczącego i wiceprzewodniczącego. Decyduje o głównych kierunkach działalności gminy. Do jej wyłączności właściwości należało (w 1990 roku):

• uchwalanie statutu gminy; • wybór i odwołanie zarządu, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności; • powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy; • uchwalanie budżetu gminy oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności finansowej gminy i udzielanie absolutorium zarządowi z tego tytułu; • uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; • uchwalanie programów gospodarczych; • ustalanie zakresu działania sołectw oraz przekazywania im składników mienia do korzystania; • podejmowanie uchwał w spawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach; • podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy przekraczających zakres zwykłego zarządu.

76 Dz. U.1990, nr 16, poz. 95. 36

Wybory do rad gmin przeprowadzano 19 czerwca 1994 roku (kadencja 1994–1998), 11 października 1998 (kadencja 1998–2002), 27 października 2002 (kadencja 2002–2006, tego dnia po raz pierwszy wybierano bezpośrednio wójtów gmin), 12 listopada 2006 (kadencja 2006–2010), 21 listopada 2010 roku (kadencja 2010–2014) oraz 16 listopada 2014 roku (kadencja 2014–2018).

Zarząd gminy, na czele z wójtem stanowił organ wykonawczy. Do jego zadań należało w szczególności:

• przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, • określanie sposobu wykonywania uchwał, • gospodarowanie mieniem komunalnym, • wykonywanie budżetu, • zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.

Zarządy gminy funkcjonowały w przeciągu trzech kadencji (1990–1994, 1994–1998, 1998–2002). Od jesieni 2002 roku organem wykonawczym w gminie jest jednoosobowo wójt wybierany przez mieszkańców gminy w bezpośrednich wyborach. W wyniku reformy administracji państwa z 1999 zlikwidowano małe województwa. Powrócono generalnie do rozwiązań administracyjnych z przed 1975 roku. Obecnie gmina Laszki wchodzi w skład powiatu jarosławskiego i województwa podkarpackiego. W skład gminy wchodzą sołectwa: Bobrówka, Bukowina, Charytany, Czerniawka, Korzenica, Laszki, Miękisz Nowy, Miękisz Stary, Tuchla, Wietlin, Wietlin Pierwszy, Wietlin Trzeci i Wysocko 77 .

77 http://www.laszki.pl/bip/index.php?page=bip.php&under=24&grp=9 37

ANEKS – WYKAZ RADNYCH 1954-1990

GROMADZKA RADA NARODOWA BOBRÓWKA

Kadencja 1954-1957 78 Kadencja 1958-1961 79 Watros Piotr, Paterek Antonina, Marcinkiewicz Witold, Kwiatkowski Stanisław, Ryś Łukasz, Mądrzak Antoni, Gancarz Marian, Wesołowski Stanisław, Sudoł Stanisław, Miś Mieczysław, Trościńska Maria, Watras Piotr, Rogowski Franciszek, Dąbek Bronisław, Kwiatkowski Franciszek, Mokry Mateusz, Kwoka Maciej, Ryś Łukasz, Mądrzak Antoni, Karczmar Tomasz, Krawiec Jan Czetyrbok Tomasz, Balicki Andrzej, Majkowski Stanisław, Matusiak Franciszek, Gancarz Marian, Sudoł Stanisław, Rożek Stanisław

78 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13 poz. 42. 79 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2. 38

Kadencja 1961-1965 80 Kadencja 1965-1969 81 Kadencja 1969-1972 (1973) 82 Kwiatkowski Stanisław, Kwiatkowski Stanisław, Żurawski Marian, Mądrzak Antoni, Mądrzak Antoni, Bąk Stanisław, Inglot Edward, Inglot Edward, Inglot Edward, Wilczek Stefania, Bąk Stanisław, Wróbel Jan, Drozd Bronisław, Rokitowski Stefan, Kwiatkowski Stanisław, Ryś Łukasz, Dechtoń Eleonora, Mądrzak Antoni, Watras Piotr, Watras Piotr, Ryś Łukasz, Wójtowicz Tadeusz, Ryś Łukasz, Marcinkiewicz Witold, Dąbek Bronisław, Jarzebowski Marian, Dąbek Bronisław, Rehul Stanisław, Dąbek Bronisław, Watras Piotr, Bury Helena, Rechul Stanisław, Kobylarz Emil, Gancarz Marian, Kobylarz Emil, Popik Janina, Matusiak Franciszek, Nowak Franciszek, Majka Franciszek, Sudoł Stanisław, Balicki Andrzej, Balicki Andrzej, Majkowski Stanisław, Gancarz Marian, Mazur Piotr, Balicki Andrzej, Janisz Łucja, Trościński Mieczysław, Janisz Łucja Mazur Piotr, Witek Władysław, Sudoł Weronika, Majchrowski Stanisław, Rożek Stanisław, Sudoł Weronika, Szpilka Stanisław Macina Władysław

80 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 5 poz. 25 81 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1965 nr 7 poz. 38. 82 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1969 nr 8 poz. 49. 39

GROMADZKA RADA NARODOWA LASZKI

Kadencja 1954-1957 83 Kadencja 1958-1961 84 Halwa Michał, Manasterski Władysław, Bernakiewicz Wanda, Grenda Józef, Grela Stanisław, Wojciechowski Józef, Lis Mikołaj, Grela Jan s. Łukasza, Wojciechowski Józef, Buć Jan, Halwa Franciszek, Zagrobelny Kazimierz, Manasterski Władysław, Pakosz Julian, Zawitkowski Jan, Kontek Julian, Kiper Stanisław, Bernakiewicz Piotr, Bawoł Wojciech, Jaremko Wawrzyniec, Ruman Stanisława, Grela Stanisław s. Antoniego, Zagrobelny Kazimierz, Gońciarz Józef, Grela Franciszek, Sikora Stanisław, Cebulak Wojciech, Pacuła Michał, Wszołek Kazimierz, Buryło Tadeusz, Barys Maria s. Teodora, Zawitkowski Jan, Świerad Tadeusz, Halwa Stanisław s. Marcina Presnal Ludwik, Hirny Piotr, Stopa Roman, Chmielowski Stanisław

83 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13 poz. 42. 84 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2. 40

Kadencja 1961-1965 85 Kadencja 1965-1969 86 Kadencja 1969-1972 (1973) 87 Manasterski Władysław, Manasterski Władysław, Buć Jan, Sikora Stanisław, Maryniak Stanisław, Buryło Tadeusz, Grenda Józef, Grenda Józef, Cybulak Wojciech, Halwa Józef, Zawitkowski Jan, Grenda Józef, Maryniak Stanisław, Kordylak Władysław, Kordylak Władysława, Zawitkowski Jan, Nogaj Marian, Kontek Adela, Kluczny Bronisław, Buć Jan, Manasterski Władysław, Gońciarz Józef, Buryło Taduesz, Nogaj Marian, Grela Jan, Kontek Adela, Zawitkowski Jan, Buć Jan, Grela Tadeusz, Maryniak Stanisław, Bernakiewicz Piotr, Cybulak Wojciech, Skałuba Franciszek, Mokry Maria, Dydyk Józef, Tama Józef, Wojciechowski Józef, Ryś Piotr, Kokoszka Antoni, Buryło Tadeusz, Chorzępa Stanisław, Presnal Józefa, Grela Tadeusz, Góra Franciszek, Stopa Stanisława, Majcher Stefania, Ćwioro Piotr, Ryś Piotr, Cybulak Wojciech, Kruk Władysław, Dydyk Józef, Mamot Jan, Barylak Łukasz, Piguła Michał, Presnal Józefa, Białoskórski Kazimierz, Ćwioro Piotr, Baryś Bronisław, Bawoł Wiktor, Korzec Antoni, Skowronek Zofia, Burek Michał, Liszcz Zofia, Kokoszka Antoni Bawoł Zdzisław, Kruk Władysław, Tama Józef, Białoskórski Kazimierz, Skowronek Zofia, Barylak Łukasz, Barys Maria, Studziński Zdzisław, Preznal Józefa, Bawoł Zdzisław, Kokoszka Antoni Konstantynowicz Mieczysław

85 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 5 poz. 25 86 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1965 nr 7 poz. 38. 87 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1969 nr 8 poz. 49. 41

GROMADZKA RADA NARODOWA MIĘKISZ NOWY

Kadencja 1954-1957 88 Kadencja 1958-1961 89 Kadencja 1961-1965 90 Kruk Władysław, Świerczek Wojciech, Świerczek Wojciech, Ćwioro Piotr, Frendo Jan, Góra Franciszek, Świerszczek Wojciech, Piguła Michał, Kałamarz Wiktor, Brudniak Józef, Kuta Jan, Kuta Władysław, Kordybacha Marian, Trytek Jan, Piguła Michał, Trytek Mieczysław, Ćwioro Mieczysław, Frendo Jan, Bawoł Wiktor, Góra Franciszek, Trytek Jan, Barylak Łukasz, Gładki Stanisław, Chorzęga Zofia, Kostek Bronisław, Barylak Łukasz, Barylak Łukasz, Czernysz Bronisław, Lis Jan, Głowacki Bronisław, Pacura Wojciech, Czernysz Bronisław, Studziński Zdzisław, Pacion Bronisław, Głowacki Bronisław, Czernysz Bronisław, Piguła Michał Studziński Zdzisław, Bawoł Wiktor, Bawoł Wiktor, Kus Janina, Kruk Władysław, Kruk Władysław, Czaban Stanisław, Korzec Antoni, Sadło Kazimierz, Sadło Kazimierz, Manasterski Stanisław, Pęcak Jan, Fedan Józef Trytek Mieczysław, Kruk Jan, Dydek Józef, Kucharski Władysław

88 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13 poz. 42. 89 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2. 90 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 5 poz. 25 42

GROMADZKA RADA NARODOWA WIETLIN Kadencja 1954-1957 91 Kadencja 1958-1961 92 Sarafin Franciszek, Wuj Andrzej, Jurkowski Stanisław, Bednarz Michał, Kocur Janina, Serafin Franciszek, Najmrocki Marian, Robak Ludwik, Dupczyk Joanna, Olchowy Władysław, Rogala Franciszek, Szczypta Józef, Rachwalski Karol, Kocur Władysław, Kubicki Ignacy, Kopeć Stanisław, Wcisło Mieczysław, Kalita Karol, Polasz Edward, Kopeć Józef, Robak Ludwik, Kobylarz Jan, Nędza Zdzisława Miśko Józef, Kątnik Władysław, Kubicki Ignacy, Ziemba Jan, Skupień Stanisław, Słota Wincenty, Marcinko Władysław

91 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13 poz. 42. 92 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2. 43

Kadencja 1961-1965 93 Kadencja 1961-1965 94 Serafin Franciszek, Serafin Franciszek, Adamkiewicz Janina, Adamkiewicz Janina, Robak Ludwik, Robak Ludwik, Gofryk Aleksander, Gofryk Aleksander, Nagrodzka Anna, Nagrodzka Anna, Piekarz Walenty, Piekarz Walenty, Walerianowicz Józef, Walerianowicz Józef, Baran Jan, Baran Jan, Olchowy Władysław, Olchowy Władysław, Tomczyk Julian, Tomczyk Julian, Słota Wincenty, Słota Wincenty, Zięba Jan, Zięba Jan, Kubicki Ignacy, Kubicki Ignacy, Marecki Mieczysław, Marecki Mieczysław, Szczepanik Zofia, Szczepanik Zofia, Kobylarz Jan, Kobylarz Jan, Nalepa Albin, Nalepa Albin, Smoleń Jakub Smoleń Jakub

93 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 5 poz. 25 94 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 5 poz. 25 44

GMINNA RADA NARODOWA LASZKI 1973-1990

1973-1977 95 Kadencja 1978-1984 96 Halwa Józef, Manasterski Władysław, Zawitkowski Łukasz, Chmielowski Wojciech, Manasterski Władysław, Czemerda Stanisław, Grenda Józef, Koszła Adela, Kontek Adela, Mróz Maria, Buć Jan, Różek Anna, Maciejko Henryk, Nowak Czesława, Kiper Maria, Grela Jan, Szczurko Michał, Buryło Helena, Gonciarz Władysław, Czubocha Zygmunt, Pacura Wojciech, Adamkiewicz Janina, Ryś Piotr, Baran Jan, Ćwioro Janina, Kaczak Maria, Ryś Łukasz, Suchodolski Edward, Piguła Stanisław, Nazarko Jan, Presnal Józefa, Wcisło Mieczysław, Szwabowicz Józef, Cebulak Franciszek, Bawoł Wiktor, Ziemba Helena, Kruk Władysław, Pacura Wojciech, Brzoza Władysław, Świerczek Maria, Turczyn Zdzisław, Milan Władysław, Miś Mieczysław, Pacion Julian, Bąk Stanisław, Ryś Łukasz, Mądrzak Antoni, Popik Janina, Chmura Stanisław, Dąbek Bronisław, Kubicki Ignacy, Kruk Władysław, Gielarowski Józef, Bawoł Władysław, Wcisło Mieczysław, Głowacki Bronisław, Piekarz Walenty, Hirny Władysław, Wróbel Władysława, Miś Mieczysław,

95 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1973 nr 15, poz. 199. 96 Dz. Urz. WRN Przemyśl, 1978, nr 3 poz. 12. 45

Adamkiewicz Stefan, Bąk Stanisław, Kaczak Maria, Tama Franciszek, Bis Stanisław, Brzoza Zofia, Ciupak Tadeusz, Mądrzak Władysław Barski Zbigniew

Kadencja 1984-1988 97 Kadencja 1988-1990 98 Maryniak Stanisław, Grenda Adam, Barys Maria, Manasterski Władysław, Madiuk Jan, Pik Adam, Pajda Stanisław, Bara Józef, Srodzińska Emilia, Grela Jan, Kontek Julian, Maryniak Stanisław, Manasterski Władysław, Bosak Władysław, Grela Jan, Leśniowski Franciszek, Grenda Adam, Sosnowski Adam, Sosnowski Marian, Brzoza Józef, Sosnowski Adam, Kubicki Ignacy, Baran Jan, Nazarko Jan, Zając Helena, Bober Tadeusz, Cybulak Teresa, Hołysz Henryk, Kubicki Ignacy, Kielar Leszek, Nazarko Jan, Mądrzak Władysław, Brzoza Józef, Krech Stanisława, Wyka Władysław, Wójtowicz Michał, Świerczek Maria, Chorzępa Jan, Dydyk Józef, Chorzępa Stanisław, Kowal Kazimiera, Kucharski Tadeusz, Chorzępa Jan, Brzoza Władysław, Ryś Łukasz, Barylak Zdzisław,

97 Dz. Urz. Województwa Przemyskiego, 1984 nr 1 poz. 1. 98 Dz. Urz. Województwa Przemyskiego, 1988 nr 14 poz. 114. 46

Wójtowicz Michał, Bawoł Jan, Rechul Tadeusz, Michalski Józef Głowacki Bronisław, Fedan Józef, Stopa Roman, Bawoł Jan s. Zdzisława, Brzoza Władysław, Bawoł Zygmunt, Mądrzak Władysław, Brzoza Zofia, Bąk Stanisław, Miś Mieczysław

47

Spis treści GMINY GALICYJSKIE NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU NA OBSZARZE WSPÓŁCZESNEJ GMINY LASZKI ...... 2

I WOJNA ŚWIATOWA ...... 7

LATA II RZECZYPOSPOLITEJ ...... 8

GMINA LASZKI 1934-1939 ...... 13

II WOJNA ŚWIATOWA ...... 18

LATA 1944-1954 ...... 19

GROMADZKIE RADY NARODOWE 1954-1972 ...... 23

GROMADA BOBRÓWKA 1954-1972 ...... 25

GROMADA LASZKI 1954-1972 ...... 25

GROMADA MIĘKISZ NOWY 1954-1961 ...... 26

GROMADA WIETLIN 1954-1961 ...... 26

GMINA LASZKI 1973-1990 ...... 31

WSPÓŁCZESNA GMINA LASZKI ...... 36

ANEKS – WYKAZ RADNYCH 1954-1990 ...... 38

48