Alalakh'da Mö 14. Yüzyilin Geç
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ALALAKH’DA MÖ 14. YÜZYILIN GEÇ DÖNEMLERİNDE HİTİT İMPARATORLUĞU’NUN VARLIĞINA DAİR İZLER: ANADOLU KÖKENLİ KÜLT MAL GRUPLARI MÜJGAN SERRA CEYLAN FURLAN 2501100149 TEZ DANIŞMANI PROF. DR. ŞEVKET DÖNMEZ İSTANBUL-2019 T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ALALAKH’DA MÖ 14. YÜZYILIN GEÇ DÖNEMLERİNDE HİTİT İMPARATORLUĞU’NUN VARLIĞINA DAİR İZLER: ANADOLU KÖKENLİ KÜLT MAL GRUPLARI MÜJGAN SERRA CEYLAN FURLAN 2501100149 TEZ DANIŞMANI PROF. DR. ŞEVKET DÖNMEZ İSTANBUL-2019 ÖZ ALALAKH’DA MÖ 14. YÜZYILIN GEÇ DÖNEMLERİNDE HİTİT İMPARATORLUĞU’NUN VARLIĞINA DAİR İZLER: ANADOLU KÖKENLİ KÜLT MAL GRUPLARI MÜJGAN SERRA CEYLAN FURLAN Bu yüksek lisans tezi, Kuzey-Orta Anadolu’ya özgü bir kap türü olup Hatay’da, Amik Ovası’nda yer alan Aççana Höyük (Alalakh) yerleşiminde milattan önce geç 14. yüzyılda (Aççana 2. ve 1. Tabakaları) görülmeye başlanan, “truncated cups” ve bazen de “adak kapları” ya da “minyatür çanaklar” gibi isimlerle anılan çanak çömlek türünü odağına almaktadır. Tezde, "kâsecik" olarak değinilecek bu formun yanı sıra, Aççana Höyük’te bu kaplar ve ritüellerle ilişkilendirilen diğer küçük kaplardan olan sivri uçlu testiciklere ve minyatür model tabaklara da değinilmektedir. Tezin konusu "kâsecik"ler Hattuša, Kuşaklı, Alacahöyük ve Korucutepe gibi Hitit yerleşimlerinin Geç Tunç Çağı’na ait kontekstlerinden ele geçmektedir. Hem kült hem de ev kontekstlerinde, bazen ritüel depozit olarak bulunmaktadırlar. Aççana’da 4 alt tür altında sınıflandırılan 26 adet "kâsecik" bulunmuştur. Pek çoğu İštar Tapınağı’nın civarındaki alanlarda yapılan kazılardan ele geçmiştir. Bu kaplar, genele vurulduğunda nadir karşılaşılsalar da M.Ö. 14. yüzyılın geç dönemlerinde Amik bölgesindeki Hitit varlığı ve politik kontrolünün önemli bir kanıtı olma potansiyeli taşımaktadırlar. Buna müteakip olarak, Anadolu kökenli kültürel unsurların şehrin politik ve dini hayatına entegre edildiği kültürel melezleşme sürecinin işaretleri de olabilirler. Anahtar Kelimeler: Aççana Höyük, Tell Atchana, Alalakh, Amik Ovası, Türkiye, Suriye, Hititler, Geç Tunç II, North-Central Anatolian, truncated cups, kâsecik, adak kabı, adak kapları, minyatür kap, adak, tören, kült, çanak çömlek, arkeoloji iii ABSTRACT ANATOLIAN RITUAL ASSEMBLAGES AT ALALAKH: HITTITE IMPERIAL PRESENCE IN THE LATE 14TH CENTURY BC MÜJGAN SERRA CEYLAN FURLAN This thesis focuses on a North-Central Anatolian vessel type known as the “truncated cups”, and sometimes “votive cups”, “offering bowls” or “miniature bowls” that appear at the site of Tell Atchana (Alalakh) in Hatay, Amuq Valley in the late 14th century BC (Atchana Periods 2 and 1) along with other small, ritually associated vessels such as pointed juglets and miniature model plates. The truncated cups occur in contexts from Late Bronze age Hittite sites including Hattuša, Kuşaklı, Alacahöyük and Korucutepe. They are found in both cult and domestic contexts, sometimes as votive deposits. Twenty-six truncated cups in four sub-types were recovered at Atchana. Many of them come from in the areas excavated around the Ištar Temple. These vessels, though rare overall, have the potential to be an important evidence of the Hittite presence and political control of the Amuq region in the later 14th century BC. They may also be the signs of the process of cultural hybridization that followed, where Anatolian cultural elements were inserted into the political and religious life of the city. Keywords: Tell Atchana, Alalakh, Amuq Valley, Turkey, Syria, Hittite, Late Bronze II, North- Central Anatolian, truncated cups, votive cups, offering bowls, miniature bowls, miniature, votive, cult, pottery, archeology iv ÖNSÖZ Bu Yüksek Lisans tezinin konusunu, günümüzde Hatay ili sınırlarında, Amik Ovası’nda yer alan Aççana Höyük (Alalakh) yerleşiminde 2006-2016 yıllarında yürütülen kazı çalışmalarında bulunmuş “Kuzey-Orta Anadolu’ya özgü” kâsecikler ve ilgili olabilecek diğer küçük kaplardan oluşan Geç Tunç Çağı ritüel korpusu oluşturmaktadır. Her şeyden önce Tez Danışmanım ve Hocam sayın Prof. Dr. Şevket Dönmez’e teşekkürü borç bilirim. Kendisi Yüksek Lisans sürecimin en başından itibaren eğitimimin her aşamasında önümde ufuk açtı, yol gösterdi ve destekledi. Desteği olmasaydı bu noktada olamazdım. Tüm samimiyetimle kendisine buradan bir kere daha teşekkürlerimi sunmak isterim. Eğitimime büyük katkısı olan Hocam ve Bölüm Başkanımız sayın Prof. Dr. Gülsün Umurtak’a vermiş olduğu destek ve ilham kaynağı olan ders ve sohbetleri için tüm içtenliğimle çok teşekkür ederim. Sevgili Hocam Doç. Dr. Meltem Doğan-Alparslan’a bakış açımı değiştiren, yoğun ve keyifli dersleri; çok sevgili Dr. Öğr. Üyesi Aslıhan Yurtsever Beyazıt’a her an yanımda olduğu ve beni cesaretlendirdiği için teşekkürü borç bilirim. Ekibine katılmam ve höyükten çıkan malzeme üzerinde çalışmam için izin veren Aççana Höyük, Alalakh Kazı Başkanı sayın Prof. Dr. Aslıhan Yener’e ne kadar teşekkür etsem az kalır. Kendisinden ve Alalakh’tan çok şey öğrendim, öğrenmeye devam ediyorum. Sonsuz minnettarım. Kazı Başkan Yardımcısı çok sevgili Dr. Murat Akar ve Seramik Çalışmaları Sorumlusu Doktorant Müge Bulu’ya gerek akademik destekleri gerek de kalpten dostluk ve hiç eksilmeyen candanlıkları için sonsuz teşekkür borçluyum. Sevgili arkadaşım seramik uzmanı Dr. Mariacarmela Montesanto ve Alalakh’ın tüm seramik ve kazı ekibine emekleri için buradan defalarca teşekkür etmek istiyorum. Ayrıca bu süreçte yanımda olan, yol gösteren, cesaretlendiren ve gelişimimde büyük katkısı olan başta Purchase College State University of New York’tan sevgili Dr. Mara T. Horowitz olmak üzere UCL’den Dr. Mark Altaweel, Judy Merington ve Dr. Jose Olivier’e; sıcak dostluğunu ve desteğini esirgemeyen Alman Arkeoloji Enstitüsü Kütüphanesi’nin yöneticisi sevgili Banu Doğan’a; daha yolun başındayken bana yapabileceğimi hissettiren sayın Dr. Jürgen Seeher’e; yer kısıtından dolayı şu an adını anamadığım tüm can dostlarıma ve öğrenci arkadaşlarıma; ve bu hayattaki yol arkadaşlarım sevgili Tolga Yücel, Giovanni Furlan ve canım annem Birgül Ceylan’a bir kez daha en içten teşekkürlerimi sunuyorum. Müjgan Serra CEYLAN FURLAN İSTANBUL - 2019 v İÇİNDEKİLER ÖZ ............................................................................................................................... iii ABSTRACT ............................................................................................................... iv ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v HARİTALAR LİSTESİ .......................................................................................... viii TABLOLAR LİSTESİ .............................................................................................. ix ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................. x LEVHALAR LİSTESİ ........................................................................................... xiii KISALTMALAR LİSTESİ ..................................................................................... xv GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1 HATTİ KRALLIĞI VE GENİŞLEMESİ 1.1 Giriş ........................................................................................................................ 8 1.2 Hatti Krallığı’nın Kökenleri ................................................................................. 15 1.3 Hitit Emperyalizmi: M.Ö. 14. ve 13. yüzyıllar .................................................... 21 BÖLÜM 2 AÇÇANA HÖYÜK, ANTİK ALALAKH 2. 1 Giriş ..................................................................................................................... 30 2. 2 Alalakh 3. Tabaka ............................................................................................... 33 2. 3 Alalakh 2. Tabaka ............................................................................................... 35 2. 4 Alalakh 1. Tabaka ............................................................................................... 40 BÖLÜM 3 vi HİTİT (Kuzey-Orta Anadolu’ya özgü) MADDİ KÜLTÜRÜ 3. 1 Giriş ..................................................................................................................... 44 3.2 Yöntem ve Teoride Minyatür Kaplar ve Adak Ritüelleri .................................... 48 3. 3 Kuzey Orta Anadolu Minyatür ve Model Kaplarının Olası Öncülleri ................ 49 3. 4 Geç Tunç Çağında Hitit “Kuzey-Orta Anadolu’ya özgü” / “North-Central Anatolian” (NCA) Çanak Çömlek ............................................................................. 51 3. 4. 1 NCA (Kuzey-Orta Anadolu’ya özgü) Buluntu Topluluklarında “Truncated Cups”/ “Kâsecikler” ve Diğer Minyatür Kaplar ........................................................ 54 3. 5 Geç Tunç Çağında Alalakh Yerel Çanak Çömlekçiliği ...................................... 58 BÖLÜM 4 KONTEKSTLERDEKİ KÂSECİKLER 4. 1 Giriş ..................................................................................................................... 61 4. 2 Alalakh’taki Kâsecikler ....................................................................................... 61 4. 2. 1 Makro-Bağlam Analizi .................................................................................... 63 4.