Het Innerlijke Landschap INHOUD INFO CONTENT DI 16.6 TUE 16.6 CREDITS 03 aanvang starting time NIEUWE OPERA VAN GUO WENJING EN 20:30 8:30 pm FILM VAN ZOEKEN DE GRENZEN OP locatie venue NEW OPERA BY GUO WENJING AND FILM Muziekgebouw aan ’t IJ BY FRANK SCHEFFER SEEK NEW DIREC- TIONS BASED ON TRADITION 05 duur running time 75 minuten, geen pauze OVER DE ARTIESTEN 14 75 minutes, no interval ABOUT THE ARTISTS 16 taal language HOLLAND FESTIVAL 2015 19 Mandarijn met Nederlandse boventiteling Mandarin with Dutch surtitles WORD VRIEND BECOME A FRIEND 22 inleiding introduction door by Frank Kouwenhoven COLOFON 19:45 COLOPHON 24 7:45 pm

1 CREDITS

muziek music uitvoering muziek performed by Guo Wenjing Nieuw Ensemble: Harrie Starreveld, fluit flute regie direction Ernest Rombout, hobo oboe Frank Scheffer Lei Wang, sheng Bart de Kater, klarinet clarinet zang vocals Yuening Liu, yangqin Shen Tiemei Ernestine Stoop, harp Herman Halewijn, percussie percussion dirigent conductor Fredrike de Winter, percussie percussion Angel Gimeno, viool violin Emi Resnick, viool violin drama regie drama direction Frank Brakkee, altviool Miranda Lakerveld Jeroen den Herder, cello Rob Dirksen, contrabas double bass decor set Jia Zhao Opera: Deng Feng concept Deng Xiaojun Joël Bons/Frank Scheffer Gou Ji Yang Zirui Zhang Jianying percussie percussion

Bang Qiang (koor chorus) Ma Huaiqiu Wang Ya Zhou Yuping

wereldpremière world premiere , 16 juni 2015

2 3 NIEUWE OPERA NEW OPERA BY VAN GUO GUO WENJING WENJING EN AND FILM BY FILM VAN FRANK FRANK SCHEFFER SCHEFFER ZOEKEN PUT THE DE GRENZEN OP AUDIENCE TO THE TEST door Frank Kouwenhoven by Frank Kouwenhoven ‘Denk je dat een westers publiek je in deze muziek wel kan volgen?’ Het gezicht ‘Do you think a Western audience will be van dirigent Ed Spanjaard staat bezorgd able to follow this music?’ Conductor Ed als hij zijn vraag voorlegt aan de Spanjaard looks worried as he puts this Chinese componist Guo Wenjing. Ze question to the Chinese composer Guo hebben zojuist het nieuwe theaterwerk Wenjing. They have just rehearsed Guo’s van Guo gerepeteerd, de opera Si fan new opera Si fan (Desire for Love), which (‘Liefdesverlangen’), die in het Holland is premiering at the Holland Festival Festival samen met beelden van Frank together with visuals by Frank Scheffer Scheffer als Het Innerlijke Landschap in as Het Innerlijke Landschap (The Inner première zal gaan. Het stuk heeft een Landscape). The theatre piece has a hoofdrol voor Shen Tiemei, ster-zangeres leading role for Shen Tiemei, star singer van de , maar ook een pro- of Sichuanese opera, but also gives a minent aandeel voor Chinees slagwerk, prominent part to Chinese percussion, met schrille bekkens, snerpende gongs en with shrill symbols, piercing gongs and hoge trommen die de zang begeleiden. high drums that accompany the singing. Voor Ed Spanjaard is het resultaat soms For Ed Spanjaard, the resulting sound is te fel van klank, en hij vraagt de compo- sometimes is too sharp, and he wants nist of het eigenlijk zo wel de bedoeling to know if this is really the composer’s is. Vergt Guo niet te veel van zijn wes- intention. Isn’t Guo asking too much of terse toehoorders met al die luide, hoge his Western listeners with all those loud, frequenties? high frequencies? Naturally, this is the Het is natuurlijk wel het ‘oergeluid’ van ‘prototypical’ sound of . Chinese opera. Guo haalt met een voor Guo shrugs his shoulders in a grumpy hem karakteristieke knorrigheid zijn manner typical of him and throws the ball schouders op en speelt de bal terug: of back at Spanjaard: So does he have a Spanjaard soms een oplossing weet? solution? Het is een veelzeggende scène uit de The above is a telling scene from Frank documentaire die Frank Scheffer maakte Scheffer’s documentary about Guo over Guo Wenjing, een van China’s be- Wenjing, one of China’s most important

4 SHEN TIEMEI 5 langrijkste hedendaagse componisten. contemporary composers. The film and rechtstreeks aan de goden in de hemel is opera as the most important form of art Film en opera vormen samen één geheel; the opera form a whole; the images from gericht, en ook de geraffineerde versie- or as a necessary ritual is definitely on the de beelden uit de documentaire gaan the documentary flow seamlessly into ringen in de zangstemmen en de subtiele wane in China; the genre is struggling. naadloos over in een scenische achter- background projections once the opera bewegingen van de acteurs leven nog In his film, Frank Scheffer records the grondprojectie als de opera eenmaal starts. voort, maar opera als belangrijkste kunst- rapid changes in China, the loss of begint. Guo Wenjing has enjoyed a considerable vorm of als rituele noodzaak is in China traditions – we see images of a splendid reputation in the Netherlands since beslist op zijn retour, het genre heeft het village opera that attracts only a Guo Wenjing geniet – onder meer dankzij the 1990s – partly thanks to the Nieuw moeilijk. few spectators – but also the rise of het Nieuw Ensemble en het Holland Festi- Ensemble and the Holland Festival – and Frank Scheffer legt in zijn film de snelle youth culture and new music. Here val – al sinds de jaren negentig de nodige is an old hand at Chinese opera. For veranderingen in China vast, het teloor- the filmmaker and the composer find bekendheid in Nederland, en heeft meer example, he wrote Chinese Heroines, gaan van tradities – we zien schitterende common ground, for neither one avoids dan eens met het bijltje van de Chinese a trilogy of operas partly in traditional beelden van dorpsopera, die nog maar confrontation with the modern era or opera gehakt. Zo schreef hij bijvoorbeeld Chinese style about three legendary een beperkt publiek trekt – maar ook de a rapidly changing world. The question Chinese Heldinnen, een serie opera’s in female warriors, which was shown at the opkomst van de jeugd, en van nieuwe mu- is: What direction will music take in the deels traditionele Chinese stijl over drie Holland Festival in 2008. Critics lauded ziek. Hier vinden filmmaker en componist future, what direction will humanity take? legendarische vrouwelijke krijgers. De the three operas, even though Chinese elkaar, want beide gaan de confrontatie And what will be the role of a country like reeks was in 2008 in het Holland Festival opera turned out not to be everyone’s met moderniteit, met een kantelende China, which at the moment is putting an te zien. De kritieken op het drieluik waren cup of tea. Chinese Heroines was too wereld niet uit de weg. De vraag is welke increasingly stronger stamp on the rest of lovend, al bleek Chinese opera niet ieders much of an assault on some people’s ears kant het straks opgaat, met muziek, the world but which, as we know, has little cup of tea: voor enkele toehoorders was and they left early. But the vast majority en met de mens? En welke rol is daarbij respect for individual freedoms? Chinese Heldinnen een te forse aanslag of the audience sat it out and rewarded weggelegd voor een land als China, dat op het gehoor, ze verlieten voortijdig de the performers with standing ovations. momenteel steeds sterker zijn stempel Guo has witnessed the sweeping zaal. Het overgrote deel van het publiek In China itself, however, the popularity drukt op de rest van de wereld, maar dat transformations of his country in person. zat de rit wél uit en beloonde de spelers of traditional theatre is declining, even ook, zoals bekend, weinig op heeft met Unlike so many other composers of his met staande ovaties. Maar ook in China though this has less to do with loud individuele vrijheden? generation (, for instance, and zelf neemt de populariteit van het tradi- percussion or falsetto voices than with Chen Qigang) he decided to stay in China tionele theater af, al heeft dat minder te its underacted, archaic performance Guo heeft de ingrijpende transformaties instead of moving abroad, and this has maken met luide percussie of falsetstem- style and musical refinement, all of van zijn land aan den lijve meegemaakt. enhanced his reputation as an artist who men dan met de ingetogen archaïsche which seems to have little to do with the Anders dan zoveel andere componisten has remained close to the sources of his speelstijl en muzikale verfijning: dat lijkt experience of modern city dwellers, who van zijn generatie (zoals Tan Dun en Chen own culture. allemaal nog maar weinig aan te sluiten in the People’s Republic have sooner Qigang) besloot hij niet naar het buiten- Guo grew up during the Cultural bij de beleving van moderne stadsbe- grown up with games, action films and land te verhuizen, maar bleef hij in China, Revolution in the city of , in woners, die in de Volksrepubliek eerder a rapidly modernizing society than with hetgeen heeft bijgedragen aan zijn the freewheeling southern province of opgroeien met games, actiefilms en een traditional opera. Traditional village life is reputatie als kunstenaar die dicht bij de Sichuan. At the time, tanks rolled through razendsnel moderniserende maatschap- dying out in China. Mass migration to the bronnen van zijn eigen cultuur bleef. the streets and cannons were fired into pij dan met traditionele opera. big cities is undermining the framework Guo groeide op ten tijde van de Culturele the city from ships on the Yangtze River. Het traditionele dorpsleven in China staat of local community spirit and village Revolutie in de stad Chongqing, in de ‘It was dangerous, but I was a child; I op verdwijnen, de massale trek naar de rituals that gave traditional theatre its ruige zuidelijke provincie Sichuan. Destijds enjoyed it,’ says Guo. ‘My parents bought grote steden ondermijnt het raamwerk unique position as a cohesive force. The reden daar tanks door de straten en vuur- a violin in the hopes of keeping me off van lokale gemeenschapszin en dorpsri- thundering percussion aimed straight at de men vanaf schepen op de Yangtse the streets. That was my first introduction tuelen waaraan traditioneel theater, als the gods in heaven in Chinese opera does Rivier kanonnen af. ‘Het was gevaarlijk, to music.’ Western classical music, but samenbindende kracht, zijn unieke positie indeed still exist, as do the sophisticated maar ik was een kind, ik genoot ervan. the traditional music of Sichuan also ontleende. Het is er nog wel, het donde- embellishments in the vocals and the Mijn ouders kochten een viool in de hoop interested him immensely. His new work rende slagwerk van de Chinese opera dat subtle movements of the actors, but om me van de straat te houden. Dat was Si fan is directly based on a traditional

6 7 mijn eerste introductie tot muziek’, aldus opera and even incorporates entire laatste eeuw verandering gekomen. In mainly heard and they are – perhaps Guo. Westerse klassieke muziek, maar arias from it. Guo would like to breathe Amsterdam spelen, behalve een Chinees not coincidentally – also Guo Wenjing’s ook de traditionele muziek van Sichuan new life into the old style of opera by mondorgel (sheng) en een dulcimer strongest sides as a composer. With his hield hem sterk bezig. Zijn nieuwe opera combining it with Western instruments (yangqin) – inmiddels beide deel van het previous compositions, he was especially Si fan is rechtstreeks gebaseerd op een and modern techniques of composing, gangbare instrumentarium van Sichuan- noted for his strong vocal lines and richly traditioneel stuk en incorporeert daaruit in the hopes of reviving the genre. ‘It’s opera – ook westerse melodie-instrumen- variegated percussion parts. zelfs complete aria’s. Guo zou de oude not even that I especially like it,’ he says ten mee. Maar verder klinken er vooral operastijl graag nieuw leven inblazen via about Sichuanese opera, ‘but that music zang en percussie, en dat zijn – misschien Fenyiting and the Heroine trilogy were een combinatie met westerse instrumen- is just in me.’ His response is essentially niet toevallig – ook de sterkste kanten mainly about strong women: courtesans ten en moderne compositietechnieken, in the same when Ed Spanjaard reminds van Guo Wenjing als componist: bij zijn or female warriors who intervene in de hoop het genre op die manier nieuw him of the first operas he wrote for the eerdere composities is hij vooral vaak government affairs or in the rulings of leven te bezorgen. ‘Het is nog niet eens Nieuw Ensemble, such as the nightmarish geroemd om zijn sterke vocale lijnen en the court as feminists avant-la-lettre. In dat ik er speciaal van hou’, zegt hij over Wolf Cub Village from 1994, whose tone rijk geschakeerde slagwerkpartijen. Si fan, a strong woman again takes the de Sichuan-opera, ‘maar die muziek zit has been compared with Alban Berg’s - floor, this time a Buddhist nun who longs gewoon in me.’ Dat is ook zijn antwoord Wozzeck, and according to Spanjaard Fenyiting en de Chinese Heldinnen trilo- for a man, and ultimately chooses worldly als Ed Spanjaard hem herinnert aan de was ‘more dramatic’ than his present gie gingen vooral over sterke vrouwen: freedom: she leaves the convent. Opera eerste opera’s die hij ooit voor het Nieuw music. ‘You are writing differently now,’ courtisanes of vrouwelijke krijgers die als singer Shen Tiemei sings the role with Ensemble schreef, zoals het nachtmerrie- observes Spanjaard, wanting to know feministen avant la lettre dapper ingre- total abandon, but says that she does not achtige Wolf Cub Village uit 1994, dat qua what has actually inspired Guo to delve pen in staatszaken of in de regels van het identify with the nun’s fate. She herself stemming wel met Alban Bergs Wozzeck more and more deeply into traditional hof. Ook in Si fan is weer een sterke vrouw is a Buddhist, and does not consider is vergeleken, en volgens Spanjaard Chinese opera. The composer will not or aan het woord, ditmaal een Boeddhisti- Buddhist teaching to be a straitjacket. ‘dramatischer’ was dan zijn huidige cannot do too much theorizing about sche non die hunkert naar een man en Doesn’t the theme of freedom in this muziek. ‘Je schrijft nu anders’, constateert this, only saying that he primarily makes uiteindelijk kiest voor wereldse vrijheid: opera automatically have a political Spanjaard, en hij zou willen weten wat what he likes, and that perhaps it isn’t ze verlaat het klooster. Zangeres Shen charge because of its Chinese context? Guo precies heeft bewogen zich steeds even a real choice: ‘Life has done it.’ Tiemei zingt de rol vol overgave, maar Guo himself does not go into this. Frank meer in Chinese traditionele opera te Guo first began working with opera zegt zich niet met het lot van de non te Scheffer, who followed the rehearsals verdiepen. De componist wil of kan daar singer Shen Tiemei back in 2004, when vereenzelvigen. Ze is zelf boeddhiste, en closely, believes that this aspect is indeed echter niet te veel over theoretiseren, hij he wrote an opera for her, Fenyiting (also ervaart de Boeddhistische leer niet als part of it, although not explicitly. Nor zegt dat hij primair maakt wat hij leuk performed by the Nieuw Ensemble). The een keurslijf. did he want to give a political tone to vindt, en dat het wellicht niet eens een current project embroiders upon that. Krijgt het thema vrijheid in deze opera his documentary about Guo. ‘I am a echte keuze betreft: ‘Het leven heeft het Si Fan is once again a work with voices niet ook nog vanzelf een politieke lading documentary maker from the fourth gedaan.’ and percussion as the most important vanwege de Chinese context? Guo zelf generation, after Joris Ivens, Bert instruments. Sichuanese operas – unlike laat zich er niet over uit. Frank Scheffer, Haanstra and Johan van der Keuken. Guo’s samenwerking met operazangeres most other Chinese opera genres – were die de repetities van nabij volgde, gelooft I respect their work very much, but I Shen Tiemei dateert al uit 2004, toen hij traditionally performed entirely without dat het aspect er wel in zit, zij het niet have little faith in the politically-socially de opera Fenyiting (ook door het Nieuw melodic instruments; this changed expliciet. Ook zijn film over Guo wilde hij engaged themes of the films of Ivens and Ensemble uitgevoerd) voor haar schreef. during the last century. In Amsterdam, niet de politieke kant op sturen. ‘Ik ben Van der Keuken. I am more interested in Het huidige project borduurt erop voort. besides a Chinese mouth harp (sheng) een documentairemaker van de vierde the cultural–philosophical context. For Si Fan is opnieuw een werk met stemmen and a dulcimer (yangqin) – both now generatie, na Joris Ivens, Bert Haanstra instance, in Gozaran/Time Passing, a film en percussie als belangrijkste instrumen- part of the usual instrumentation of en Johan van der Keuken. Ik respecteer I made about the symphony orchestra of ten. Traditioneel werden Sichuan-opera’s Sichuanese opera – the work being hun werk zeer, maar ik heb weinig fiducie Teheran, I never explicitly refer to politics. – anders dan de meeste andere Chinese presented includes some Western melodic in de politiek-sociaal geëngageerde Everybody knows what goes on there, opera-genres – geheel zonder melodie- instruments. But apart from that, vocals thematiek van de films van Ivens en Van and also in China. Anyhow, I think that instrumenten uitgevoerd, daarin is in de and percussion are the sounds which are der Keuken. Ik ben meer geinteresseerd the language of music is on a higher level

8 9 in een cultureel-filosofische context. Ook than the language of politics.’ in mijn eerdere Iran-film ook zo boeide To Scheffer’s way of thinking, Western in Gozaran/Time passing, een film die ik Nonetheless, Guo Wenjing makes a aan de componist Nadar Mashayeki: ook art ‘ended up at sea’ in the late 20th maakte over het symfonieorkest van remark in Scheffer’s film that could not die dacht primair vanuit zijn eigen taal century. ‘It lost all direction,’ he says. Teheran, heb ik nooit expliciet naar poli- be more clear. The economy might be en liederen, en plaatste in feite moderne ‘What is really avant-garde nowadays? In tiek verwezen. Iedereen kent de situatie doing a lot better in China, which also has muziek naast de Perzische zang, zonder my opinion, what is really new is cultural daar wel, en ook in China. Ik vind dat de a favourable impact on cultural life, says daarbij afbreuk aan die traditie te doen.’ dialogue, but then conducted on an taal van muziek sowieso boven politieke the composer, but ‘without freedom there De westerse kunst is, in Scheffers visie, equal level, where things from different taal staat.’ is no great art’. He thinks things could be aan het einde van de twintigste eeuw cultures are fully juxtaposed. In other Guo Wenjing doet in Scheffers film niet- better in China in that regard. ‘in een oceaan terecht gekomen’. ‘De words, not a fusion, not an informal temin een uitspraak die aan duidelijkheid richting is zoek. Wat is nu eigenlijk echte mixing of elements, but true dialogue. weinig te wensen over laat. Economisch Guo has a reputation for being an avant-garde? Echt nieuw, in mijn visie, There was also cultural dialogue before mag het dan veel beter gaan in China, unconventional and quirky individual. is nu de culturele dialoog, maar dan this, of course, but it was carried out met ook gunstige gevolgen voor het cul- ‘Not an easy man to work with,’ according op een niveau van gelijkwaardigheid, with too much of a Western feeling of turele leven, zo zegt de componist, maar: to Frank Scheffer. The filmmaker had waarbij je zaken uit verschillende cultu- superiority.’ ‘zonder vrijheid geen grote kunst.’ Op dat a hard time getting used to an artist ren in volwaardige juxtapositie zet. Geen The composer himself says in this regard, vlak vindt hij dat de zaken in China beter who, unlike Cage, Boulez, Carter and fusion dus, geen vrijblijvende vermenging ‘I don’t make music for the world or for kunnen. other composers that he had previously van elementen, maar echte dialoog. China. I simply follow my heart. Nobody portrayed, did not volunteer conceptual, Voorheen is de culturele dialoog ook wel can make rules about how Chinese music Guo staat bekend als een vrijgevochten carefully worded narratives but instead gevoerd, maar te veel vanuit een soort ought to sound. Every preconceived idea en eigenzinnige figuur. ‘Geen gemak- sometimes came across as stubborn and Westers superioriteitsgevoel.’ about that is unfounded. But my aim is to kelijke man om mee te werken’, aldus uncommunicative and did not want to De componist zelf zegt daarover: ‘Ik create, and I feel that I have solid ground Frank Scheffer. De filmmaker moest erg say too much about his music. ‘Talking maak geen muziek voor de wereld of voor beneath my feet. wennen aan een kunstenaar die, anders with him was difficult, also because of China. Ik volg gewoon mijn hart. Niemand dan Cage, Boulez, Carter en andere the language barrier. But when he does kan in regels vastleggen hoe Chinese componisten die hij eerder portretteerde, loosen up, you realize that there’s an muziek zou moeten klinken. Elk vooropge- niet met conceptuele, zorgvuldig gefor- awful lot going on under the surface. It zet concept daarover slaat de plank mis. muleerde verhalen op de proppen kwam, gets profound.’ In Guo Wenjing’s case, Maar mijn doel is om te scheppen, en ik maar soms weerbarstig en zwijgzaam Scheffer was extremely interested in the voel dat ik vaste grond onder de voeten overkwam en over zijn muziek niet al te relationship of his music to landscape, heb.’ veel meedeelde. ‘Het was lastig praten which offered an immediate starting met hem, ook al vanwege de taalbarrière. point for the film. He furthermore saw Maar als hij loskomt, merk je wel dat zich that Guo’s music would pose significant onder het oppervlak heel veel roert. Het challenges for the performers. ‘Guo has gaat dan wel de diepte in.’ Scheffer is trouble sufficiently accommodating the bij Guo Wenjing erg geïnteresseerd in de Western idiom of the Nieuw Ensemble relatie van diens muziek met het land- in his composing. His thinking is deeply schap. Dat bood een direct aanknopings- rooted in Chinese traditions. But this punt voor zijn film. Hij ziet voorts belang- was also what fascinated me so much rijke uitdagingen voor de uitvoerders in about the composer Nadar Mashayeki Guo’s muziek: ‘Guo heeft moeite om bij in my earlier film on Iran. His thinking het componeren het Nieuw Ensemble too is primarily rooted in his own idiom voldoende tegemoet te komen in hun and songs, and in fact he places modern westers idioom. Hij denkt sterk vanuit de music side by side with Persian singing, Chinese tradities. Maar dat was wat me without doing harm to that tradition.’

10 11 12 © ALLEGRI SCHEFFER Holland Festival voor Nieuw Ensemble, première juni Festival vormt in deze ontwikkeling weer grote reputatie. Hij assisteerde Bernard 1996 in het Concertgebouw, ook verschenen op de CD- een nieuwe stap: Scheffer levert scenische Haitink, en Herbert von OVER cassette 50 jaar Holland Festival - Concertino voor cello en ensemble geschreven voor achtergrondbeelden voor Guo’s opera, Karajan en was staflid van de opera in DE ARTIESTEN Natalia Gutman en Nieuw Ensemble in opdracht van maar is in dit geval ook opdrachtgever Glyndebourne en de Royal Opera Covent de NCRV, première 1997 in Het Concertgebouw voor de muziek. Het project met Guo ge- Garden in Londen. Hij is sinds 1982 vaste - Night Banquet, Nederlandse première 1998 in de De muziek van Guo Wenjing (1956) is vaak Matinee (ook tv) door het Nieuw Ensemble tuigt van Scheffer’s groeiende interesse dirigent van het Nieuw Ensemble. donker, wild en mysterieus, doordrenkt - Sound from Tibet voor sheng en zes blazers, in op- voor de culturele dialoog tussen Oost en met de ruige atmosfeer van zijn geboor- dracht van het festival Confrontaties voor het Nieuw West. Dat leidde eerder al tot de film Het Nieuw Ensemble is een internationaal Ensemble, première 20.4.2001 Rotterdam testad Chongqing. Zijn orkestwerken en - Buddhist Temple voor het Atlas Ensemble, première Gozaran/Time passing (2009, over het toonaangevend ensemble voor heden- theaterstukken gaan over menseneters, 13.9.2002, Berlijn; Nederlandse première in de Mati- Teheran Philharmonisch Orkest en de daagse muziek. Het ensemble heeft een hekserij, geheimzinnige grafkisten die nee van 7.12.2002 Iraanse dirigent/componist Nader Mas- geheel eigen repertoire van ongeveer - Fenyiting – opera voor Sichuan opera sopraan, aan rotsen hangen, oeroude inscripties Beijing opera tenor en Chinees-westers ensemble, hayeki), en zal nog een vervolg krijgen in 700 in opdracht geschreven stukken. op botten en meer. Hij boekte interna- gecomponeerd in opdracht van het Nieuw Ensemble films over de klarinettist Kinan Azmeh uit Tokkelinstrumenten behoren tot de vaste tionaal succes met zijn duistere opera (première: 6.3.2004, Het Concertgebouw Amster- Damascus (een muzikale reis naar Turkije, kern. In 1998 werden het Nieuwe Ensemble dam, ZaterdagMatinee) Wolf Cub Village uit 1994, een opera over Syrië en Jordanië) en over de Indiase en artistiek leider Joël Bons onderschei- gekte die de krant Le Monde vergeleek musicus Dhruba Ghosh. den met de Prins Bernhard Fonds Muziek- met Bergs Wozzeck en Sjostakovitsj’ De filmdocumentaires van Frank Scheffer prijs vanwege de ‘uitgesproken avon- De Neus, en met de lyrische opvolger (1956) bieden een overzicht van de grote BIOGRAFIEËN tuurlijke en speelse programmering die Night banquet (1998), gebaseerd op een componisten van de twintigste eeuw, van letterlijk en figuurlijk als grensoverschrij- schilderij uit de Zuidelijke Tang. Latere Mahler (1996), over het Mahler Shen Tiemei is een van de meest repre- dend kan worden betiteld’. Het ensemble opera’s zijn onder meer Poet Li Bai (2010) Festival in Amsterdam in 1995, via Five sentatieve erfgenamen en beroemdste introduceerde een groot aantal niet-wes- over de befaamde Tang dichter Li Bai, en Orchestral Pieces (1994) over Arnold vertolkers van de Sichuanese opera. Met terse componisten. Groot succes oogstten Luotuo Xiangzi (The Rickshaw boy, 2014), Schönberg, Final Chorale (1990) over Igor gebruik van essentiële ingrediënten van de concertseries Nieuwe Muziek uit China naar een roman van Lao She. Afgezien Stravinsky’s Symphonies of Wind Instru- de Peking-opera en andere streektra- in 1991 en 1992. Als vervolg daarop bracht van een kort verblijf in New York is Guo ments en The One All Alone (2009) over dities, heeft Tiemei een eigen zangstijl het Nieuw Ensemble diverse Chinese Wenjing altijd in China gebleven, waar hij Edgard Varèse tot aan films over Louis ontwikkeld voor de Sichuanese opera. opera’s in première en is het inmiddels nu werkt als hoofd van de compositieaf- Andriessen (1997), (1999), Daarmee geeft ze de melodieën meer meerdere keren te gast geweest in China. deling van het Centraal Conservatorium (1993), Karlheinz Stockhau- kracht en heeft ze de mogelijkheden van Het ensemble presenteerde meerdere in Peking. Hij is zich gaandeweg meer in sen (1996), (2005), John hun artistieke expressie en schoonheid muziektheaterproducties, waaronder Chinese muziektradities gaan verdiepen, Cage (1987, 2012) en een drieluik over vergroot. Met haar verfijnde en heldere Raaff van Robin de Raaff, Shadowtime en sluit in zijn eigen werken steeds dichter . Scheffers werkstijl is wat hij zangstijl geeft ze uitstekend uitdrukking van , Snow White bij traditionele Chinese (opera)stijlen aan, zelf noemt ‘principiële transformatie’, een aan de personages die zij speelt. Tiemei van Micha Hamel en Lucas Passie van . een ontwikkeling die zichtbaar werd in poging te analyseren wat in de muziek heeft de traditionele Sichuanese opera Calliope Tsoupaki de opera Fenyiting (2004) en voortzet- gebeurt, en dat naar de eigen taal van nieuw leven ingeblazen en een plek ting vond in de trilogie Chinese Heldinnen beelden over te zetten. Scheffer zocht gegeven in de wereld van de moderne (2008) en in zijn meest recente werk, daarbij een steeds nauwere samenwer- opera. Zij heeft wereldwijd opgetreden. Si Fan (2015). king met componisten en uitvoerend Voor haar rol in Guo Wenjings opera Feng kunstenaars. Zo vormden meerdere van Yi Ting in het Lincoln Center in New York Werken voor het Nieuw Ensemble - She Huo voor elf instrumenten, opdracht Nieuw zijn films inleidingen tot concerten, en ontving ze jubelende recensies. Ensemble, première april 1991 in Paradiso door het maakte hij over de opera Tea van Tan Nieuw Ensemble o.l.v. Ed Spanjaard tijdens eerste Dun niet alleen een documentaire (2005), Ed Spanjaard (1948) kreeg zijn opleiding spraakmakende presentatie van Chinese componisten. - De opera Wolvendorp, opdracht van het Nieuw maar trad hij ook als videodesigner op in Amsterdam en Londen. Hij heeft zowel Ensemble, première Holland Festival 1994 met reprises voor voorstellingen van Tea. als operadirigent als op het terrein van in Parijs en Frankfurt Het Innerlijke Landschap in het Holland de hedendaagse en klassieke muziek een - Inscriptions on bone voor alt en ensemble, opdracht

14 15 the CD/cassette 50 Years Holland Festival Scheffer provide background images for staff at the opera in Glyndebourne and - Concertino for Cello and Ensemble written for Natalia Guo’s opera; here, he also commissioned the Royal Opera House Covent Garden ABOUT THE Gutman and the Nieuw Ensemble on commission from the NCRV, premiere 1997 in the Concertgebouw the music. The project with Guo testifies in London. He has been conductor of the ARTISTS - Night Banquet, Dutch premiere 1998 in the Matinee to Scheffer’s growing interest in cultural Nieuw Ensemble since 1982. The music of Guo Wenjing (1956) is of- programme of the Concertgebouw (also televised) by dialogue between East and West, which the Nieuw Ensemble ten dark, wild and mysterious, imbued - Sound from Tibet for sheng and six wind instruments, has already been expressed in the film The Nieuw Ensemble is a leading inter- with the rough atmosphere of his city of commissioned by the Confrontaties festival for the Gozaran/Time Passing (2009, about the national ensemble for contemporary birth, Chongqing. His orchestral works Nieuw Ensemble, premiere 20.4.2001, Rotterdam Teheran Philharmonic Orchestra and the music. It has built up its own repertoire - Buddhist Temple for the Atlas Ensemble, premiere and theatre pieces are about cannibals, 13.9.2002, Berlin; Dutch premiere in the Matinee pro- Iranian conductor/composer Nader of some 700 commissioned works, all witchcraft, coffins cryptically hanging gramme of the Concertgebouw on 7.12.2002 Mashayeki), and will be continued with of which involve plucked instruments. In from cliffs, ancient inscriptions on bones, - Fenyiting – opera for Sichuan opera films on the clarinettist Kinan Azmeh from 1998, the Nieuw Ensemble and its ar- soprano, Beijing opera tenor and Chinese- and more. He gained international suc- Western ensemble, composed on commission from Damascus (a musical journey to Turkey, tistic director Joël Bons were awarded cess with his dark Wolf Cub Village from the Nieuw Ensemble, premiere 6 .3.2004, Concertge- Syria and Jordan) and on the Indian musi- the Prince Bernard Fund Music Prize for 1994, an opera about madness that the bouw Amsterdam, Saturday Matinee cian Dhruba Ghosh. their ‘markedly lively and adventurous newspaper Le Monde compared to Berg’s The film documentaries of Frank Scheffer programming which can be described Wozzeck and Tchaikovsky’s The Nose; and (b. 1956 in Venlo, NL) offer an overview of BIOGRAPHIES as ground-breaking, both the literal with its lyrical successor, Night Banquet great composers from the 20th century: and figurative senses of the word’. The (1998), inspired by a painting from South- Conducting Mahler (1996), on the Mahler Shen Tiemei is one of the most represen- ensemble has introduced a great num- ern Tang. His later operas include Poet Li Festival in Amsterdam in 1995; Five tative inheritors and most renowned per- ber of non-Western composers. Their Bai (2010), about the famed Tang poet Orchestral Pieces (1994), about Arnold forming artists of Sichuan opera. Using concert series New Music from China was Li Bai; and Luotuo Xiangzi (The Rickshaw Schoenberg; Final Chorale (1990), on elements from Beijing opera and other highly successful in 1991 in 1992. After that, Boy, 2014), after a novel by Lao She. ’s Symphonies of Wind local traditional operas, Tiemei has deve- the Nieuw Ensemble premiered various Apart from a short stay in New York, Guo Instruments; The One All Alone (2009), loped her own singing style within Sichuan Chinese operas and by now has been a Wenjing has always remained in China, about Edgard Varèse; films about Louis opera, which has greatly enriched the art guest in China several times. The ensem- where he heads up the Composition Andriessen (1997), Luciano Berio (1999), of opera singing with regard to the power ble has presented various music theatre Department of the Central Conservatory Pierre Boulez (1993), Karlheinz Stockhaus- and possibility of artistic expression and productions, including Robin de Raaff’s of Music in Beijing. Over the years, he has en (1996), Elliott Carter (2005) and John appeal. Her way of singing is delicate, Raaff, Brian Ferneyhough’s Shadowtime, immersed himself more and more in the Cage (1987, 2012); and a trilogy about clear and bright, giving vivid expression Micha Hamel’s Snow White and Calliope traditions of Chinese music and the style Frank Zappa. to her roles. Endowing Sichuan opera with Tsoupaki’s Lucas Passion. of his own works have become closer to Scheffer’s style of working is what he a brand new meaning in relation to the traditional Chinese (opera) styles, a devel- calls ‘conscientious transformation’, an modern context, Shen Tiemei has brought opment that could be seen in the opera attempt to analyse what is happening this traditional form of Chinese opera into Fenyiting (2004) and has continued in the in the music and put that into his own the world of modern opera. Tiemei has trilogy Chinese Heldinnen (2008) and in language of images. In doing this, Schef- performed around the world. Her per- his most recent work, Si Fan (2015). fer has sought to collaborate more and formance in Guo Wenjing’s Feng Yi Ting more closely with composers and perfor- received fantastic reviews. Works for the Nieuw Ensemble mers. Several of his films have served as - She Huo, for 11 instruments, commissioned by the Nieuw Ensemble, premiere April 1991 in Paradiso by introductions to concerts, for instance, Ed Spanjaard (1948) studied and the Nieuw Ensemble under Ed Spanjaard during the and for the opera Tea by Tan Dun, he not conducting in Amsterdam and London. first high-profile presentation of Chinese composers only made a documentary (2005), but He has a big reputation, both as an opera - Wolvendorp, an opera commissioned by the Nieuw Ensemble, premiere Holland Festival 1994 with reprises also did the video design for the perfor- conductor and in the field of contempo- in Paris and Frankfurt mances of Tea. Het Innerlijke Landschap rary classical music. He assisted Bernard - Inscriptions on Bone for alto and ensemble, commis- at the Holland Festival is again a new Haitink, Georg Solti and Herbert von sioned by the Holland Festival for the Nieuw Ensem- ble, premiere June 1996 in the Concertgebouw, also on step in this development: not only did Karajan and was a permit member of the

16 17 internationale VRIENDEN FRIENDS podiumkunsten amsterdam Het Holland Festival heeft het getroffen – The Holland Festival is lucky – with Friends juni 2015 met Vrienden die gepassioneerd zijn over who are passionate about art, welcoming kunst, die artiesten van wereldklasse to our world class artists, ambitious to verwelkomen en die het festival steunen help the festival to commission brilliant in zijn ambitie om nieuw werk te blijven new work. presenteren. Friends are the heart of the festival and Vrienden vormen het hart van het festival their generous support helps the festival en hun genereuze steun helpt om elk jaar to create an exciting programme each een spannend programma te maken. year.

Het verheugt ons dan ook dat we deze We are therefore delighted to be able to voorstelling mede dankzij de Vrienden present this performance with support van het Holland Festival aan u kunnen from the Friends of the Holland Festival. tonen.

Ruth Mackenzie en Annet Lekkerkerker Ruth Mackenzie and Annet Lekkerkerker Directie, Holland Festival Board, Holland Festival

 

18 19 Stichting, Amerikaanse Ambassade Den Monnas, Luuk H. Karsten, Frans en Willeke D. van der Meer, E. van der Meer-Blok, HOLLAND Haag, Spaanse Ambassade Den Haag, Koffrie, Kristine Kohlstrand, Joost en A. Mees-Lubberman, A. de Meijere, Ambassade van Armenië in Nederland, Marcelle Kuiper, Monique Laenen en Titus J. Melkert, E. Merkx, Jaap Mulders, FESTIVAL 2015 Oostenrijkse Ambassade in Den Haag, Darley, Cees Lafeber, Ben Noteboom, H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen, directie Ambassade van de Bondsrepubliek Marsha Plotnitsky, Pim en Antoinette E. Overkamp en A. Verhoog, C. van de Ruth Mackenzie, artistiek directeur Duitsland Den Haag, Ambassade van de Polak, Anthony en Melanie Ruys, Patty Poppe, P. Price, F. Racké, H. Ramaker, Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur Argentijnse Republiek, MacBike Voorsmit S. van de Ree, Wessel Reinink, L. Remarque- Van Toorn, Thecla Renders, M. Roozen, raad van toezicht HF Business beschermers G. Scheepvaart, A. Schneider, H. Schnitzler, Martijn Sanders, voorzitter Beam Systems, De Nederlandsche Bank Lodewijk Baljon en Ineke Hellingman, G. Scholten, C. Schoorl, E. Schreve- Mavis Carrilho N.V., Double Effect, G&S Vastgoed, ING A. van de Beek en S. van Basten Brinkman, Steven Schuit, P. Smit, G. Smits, Joachim Fleury Groep, Ten Have Change Management, Batenburg, Irma Boom en Julius I. Snelleman, A. Sonnen, K. Spanjer, Renze Hasper WPG Uitgevers B.V. Vermeulen, S. Brada, Frans en Dorry C. Teulings, H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, Ben Noteboom Cladder-van Haersolte, J. Docter en Y. Tomberg, H. van der Veen, M.T.F. Marjet van Zuijlen mediapartners E. van Luijk, L. Dommering-van Rongen, Vencken, R. Verhoeff, R. Vogelenzang, NTR, VPRO E. Granpré Moliere, M. Grotenhuis, F. Vollemans, A. Vreugdenhil, A. Wertheim, Het programma van het Holland Festival E. Horlings, J. Houwert, R. Katwijk, M. Willekens, M. van Wulfften Palthe, kan alleen tot stand komen door subsidies, board of governors R. Kupers en H. van Eeghen, J. Lauret, M. Yazdanbakhsh, P. van der Zant, P. van bijdragen van sponsors en fondsen en De genereuze, meerjarige verbintenis A. van der Linden-Taverne, H. en I. Zwieten en N. Aarnink door de gewaardeerde steun van u, ons van de Governors is van groot belang Lindenbergh-Sluis, F. Mulder, Adriaan en publiek. voor de internationale programmering Glenda Nühn-Morris, G. van Oenen, jonge begunstigers van het Holland Festival en met name H. Pinkster, H. Sauerwein, R. van Schaik Kai Ament, Aram Balian, Ilonka van den hoofdbegunstiger voor het aangaan van internationale en W. Rutten, K. Tschenett, Wolbert en Bercken, Maarten Biermans, Maarten Fonds 21 coproducties. Barbara Vroom, P. Wakkie, R. Walstra, van Boven, Rolf Coppens, Tessa Cramer, A. van Wassenaer, O.L.O. en Tineke de Susan Gloudemans, Jolanda de Groot, subsidiënten G.J. van den Bergh en C. van den Bergh- Witt Wijnen-Jansen Schoonhoven Marte Guldemond, Pieter Guldemond, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Raat, R.F. van den Bergh, J. van den Nynke de Haan, Hagar Heijmans, Anna Wetenschap Broek, Bernard en Ineke Dijkhuizen, begunstigers van Houwelingen, Jort van Jaarsveld, Gemeente Amsterdam Angela en Leendert van Driel, Jeroen M. Beekman, E. Blankenburg, Co Bleeker, Daan de Jong, Judith Lekkerkerker, Fleming, J. Fleury, V. Halberstadt, A. Boelee, K. de Bok, Jan Bouws, E. Bracht, Pieter van der Meché, Frans Muller, Boris sponsors, fondsen en instellingen H.J. ten Have en G.C. de Rooij, J. Kat en W.L.J. Bröcker, G. Bromberger, D. de van Overbeeke, Gijs Schunselaar, Farid Stichting Ammodo, Rabobank B. Johnson, Irina en Marcel van Poecke, Bruijn, Rachel van der Brug, M. Daamen, Tabarki, David van Traa, Frank Uffen, Amsterdam, Stichting Dioraphte, Ton en Maya Meijer-Bergmans, Sijbolt J. Dekker, M.H. Dijkgraaf, M. Doorman, Helena Verhagen, Merijn van der Vlies, VSBfonds, Turing Foundation, Ernst Noorda en Mieke van der Weij, Robert Chr. van Eeghen, J. van der Ende, Danny de Vries, Marian van Zijll Langhout von Siemens Music Foundation, Fonds Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, Ch. Engeler, E. Eshuis, E. Goossens-Post, Podiumkunsten, European Cultural Françoise van Rappard-Wanninkhof, E. de Graaff-Van Meeteren, liefhebbers Foundation, DoubleTree by Hilton, M. Sanders, A.N. Stoop en S. Hazelhoff, F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, Alle 677 Liefhebbers. Westergasfabriek/MeyerBergman, Tom de Swaan, Elise Wessels-van Houdt, J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Clifford Chance LLP, Kempen & Co, H. Wolfert en M. Brinkman Heteren, B. van Heugten, S. Hodes, Vrienden die anoniem wensen te blijven. WeTransfer, Automobielbedrijf Van Herma Hofmeijer, J. Hopman, A. Huijser, Vloten, RoomMate Hotels Aitana hartsvrienden E. Hummelen, Yolanda Jansen, P. Jochems, Amsterdam, Lloyd Hotel, Wilhelmina Kommer en Josien Damen, Sabine van Jan de Kater, J. Keukens, P. Krom, A. Ladan, E. Jansen Fonds, Goethe-Institut, Institut Delft-Vroom, Huub A. Doek, Tex Gunning, M. Le Poole, M. Leenaers, K. Leering, Français des Pays-Bas, Gravin van Bylandt Wendy van Ierschot, Giovanna Kampouri T. Liefaard, A. Ligeon, T. Lodder, A. Man,

20 21 op speciale gelegenheden en geven u Donations to the Festival are tax- WORD BECOME een blik achter de schermen. deductible Between 1 January 2012 and 1 January VRIEND A FRIEND Geefwet 2018, a special tax law is in effect which Het Holland Festival heeft ook uw steun The Holland Festival needs your support Sinds 1 januari 2012 is het nog aantrek- makes it more advantageous to make nodig: word Vriend! too – become a Friend! kelijker om het Holland Festival te steunen charitable donations. Called the ‘Geef- vanwege de Geefwet die tot 1 januari wet’, this law allows you to claim your Als Vriend draagt u actief bij aan de bloei As a Friend, you actively contribute to the 2018 van kracht is. De Geefwet houdt in deductions to cultural organizations with van het Holland Festival. Festival’s ongoing success and growth. dat giften aan culturele ANBI’s met 25% ANBI status with an additional 25% for verhoogd mogen worden tot een maximum tax benefits (a total of 125%). The Holland liefhebber - vanaf € 55 per jaar Liefhebber - from € 55 annually aan schenkingen van € 5.000 per jaar. Festival has such an ANBI status. The fis- U ontvangt dit programmaboek gratis, u You will receive programme books such as Schenkt u meer dan € 5.000, dan kunt u cal advantage applies to donations that heeft voorrang bij de kaartverkoop en u this one for free, have access to advance het resterende bedrag voor het reguliere total a maximum of € 5.000 annually. If krijgt korting op tickets. ticket sales and get discounts on tickets. percentage (100%) aftrekken van de inkom- you donate more than € 5.000 to regis- stenbelasting. tered charities, you can deduct the remai- begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of Begunstiger - from € 250 annually De voordelen van de Geefwet gelden voor ning amount for the regular percentage € 21 per maand) (or € 21 per month) alle belastingplichtigen (particulieren en (100%). The advantages of the Geefwet Uw bijdrage komt rechtstreeks ten goede Your contribution goes directly to the bedrijven) en zijn van toepassing op zowel apply to all taxpayers (private parties and aan de internationale programmering Holland Festival’s international program- eenmalige als periodieke schenkingen. businesses) and are applicable to both van het Holland Festival. Als Begunstiger ming. As a Begunstiger, you have a individual and periodical gifts. heeft u recht op vrijkaarten en andere right to free tickets and other attractive Voordeel van een periodieke schenking aantrekkelijke privileges. privileges. Een eenmalige gift is beperkt aftrekbaar Advantages of a periodical gift voor de belasting. Het totaal van de Restrictions apply to deductions for indivi- jonge begunstiger - vanaf € 250 per jaar Jonge Begunstiger - from € 250 annually giften op jaarbasis dient hoger te zijn dan dual gifts. Individual gifts are tax-deduc- (of € 21 per maand) (or € 21 per month) 1% (drempel) en kan tot maximaal 10% (pla- tible when the total amount of gifts given Ontvang dezelfde privileges als de Receive the same privileges as the Be- fond) van het inkomen worden afgetrok- in one year surpasses 1% of your income, Begunstigers én: neem deel aan een gunstigers and also take part in a special ken. Een periodieke gift is een gift waarbij with a minimum of € 60. The amount speciaal programma waarin je elkaar programme in which you meet each other voor een periode van ten minste vijf given above the minimum threshold is ontmoet en voorstellingen geselecteerd at selected shows that are too good to opeenvolgende jaren een gelijke uitkering tax-deductible. The maximum deductible zijn die je niet mag missen. miss. wordt gedaan, vastgelegd in een perio- amount is 10% of your threshold income. dieke akte. De gift is volledig aftrekbaar There are fiscal benefits for periodical beschermer - vanaf € 1.500 per jaar (of Beschermer - from € 1.500 annually zonder aftrekdrempel of aftrekplafond. gifts with an annuity construction for five € 125 per maand) (or € 125 per month) years and upwards. If you choose to sup- Als dank voor uw aanzienlijke bijdrage As thanks for your considerable contribu- Wilt u ook Vriend van het Holland Festival port the Holland Festival for a minimum aan de internatio­nale programmering tion to the Holland Festival’s international worden? Ga voor meer informatie en een of five years, your gift will be fully tax- van het Holland Festival ontvangt u een programming, you receive an invitation to aanmeldformulier naar hollandfestival.nl deductible. uitnodiging voor de openingsvoorstelling the opening performance and exclusive (steun HF) of neem vrijblijvend contact op en voor exclusieve bijeenkomsten, naast gatherings in addition to free tickets and met Leonie Kruizenga, hoofd development If you would like to become a Friend of vrijkaarten en andere privileges. other privileges. op 020 – 788 21 18. the Holland Festival, go to our website hollandfestival.nl (Support HF) for more Hartsvriend - vanaf € 5.000 per jaar Hartsvriend - from € 5.000 annually information or call Leonie Kruizenga, Als Hartsvriend van het Holland Festival We invite Holland Festival Hartsvrienden head of development, for an informal talk nodigen we u uit om dichter bij de makers to become more closely acquainted with without obligations: 020 – 788 21 18. te komen. Met gelijkgestemden en gasten the makers of the Festival and meet like- van het festival verwelkomen we u graag minded people and guests. 22 23 COLOFON COLOPHON Holland Festival Piet Heinkade 5 1019 BR Amsterdam tel. +31 (0)20 – 788 21 00 [email protected] www.hollandfestival.nl tekst text Frank van Kouwenhoven vertaling translation Jane Bemont eindredactie en opmaak editorial and lay-out Holland Festival ontwerp design thonik druk printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2015

Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival. No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival. 24 Hoofdbegunstiger / Patron Shen Tienmei © Jia Zhao