Årsmelding 2009 Fisking Rekreasjon Og Matauk

Årsmelding 2009

Fisking

rekreasjon og matauk Eit historisk godt resultat for 2009

SpareBank 1 Lom og Skjåk legg fram eit historisk godt resultat for 2009. Dette skuldast mellom anna den generelle økonomiske utviklinga, innsatsen til dei tilsette og tillitsvalde i tillegg til auka kundemasse.

Året var gjennomgåande hektisk. Mange nye kundar har kome til. Banken har styrka posisjonen og soliditeten ved inngangen til eit nytt år. Fleire av nøkkeltala våre utviklar seg positivt. Dette er også nødvendig for at banken skal ha tilstrekke- lege bufferar for å møte dei mange utfordringane framover.

Det er svært viktig for oss at banken har vekst i takt med den generelle bankmarknaden i Norge, samtidig som veksten skal vera solid og Banksjefen har ordet Banksjefen kontrollert.

Vårt distrikt har, og skal ha, ein solid bank. SpareBank 1 Lom og Skjåk har gjennom alle tider vist stort samfunnsansvar. Banken har vore med og utvikla eit solid og utviklande næringsliv, ei godt forankra busetjing slik at kommunane Lom, Skjåk og Vågå står fram som attraktive tilflyt- Det var strukturendringar innan Samarbeidende tingskommunar. Her har kommunane trekt den Sparbanker AS (Samspar) i 2008 da Grenland lokale banken aktivt med i sine forskjellige planar Sparebank og SpareBank 1 Telemark fusjonerte til om å auke innbyggjartala. Det er i denne saman- Sparebank 1 Telemark, SpareBank 1 Vestfold og hengen viktig at vi kjøper varer og tenester av SpareBank 1 Kongsberg–Drammen fusjonerte til kvarandre, slik at grunnlaget for eksistensen ikkje SpareBank1 Buskerud–Vestfold. I 2009 har blir svekka. Det er nok av konkurrerande verk- SpareBank 1 Jevnaker Lunner, SpareBank 1 Gran semder der ute som på stutt sikt kan verke og SpareBank 1 Ringerike arbeidd med å finne ”forlokkande”, men som på lang sikt ikkje når opp fram til ei strukturell løysing for å fusjonere desse i høve til ”lokalbanken”. Kommunane Lom og tre bankane. Det vart på slutten av året klart for Skjåk har vore bevisste på dette i alle år. Det SpareBank 1 Ringerike Hadeland. På to år har vi gledelege som hendte på slutten av året, var at innan Samspar gått frå 17 sparebankar til 14. Kva Vågå kommune også vart heilkunde i banken vår. for bankar blir dei neste?

I 2008 fokuserte vi på at 2/3 av dei tilsette Eg vil nytte høvet til å takke alle tilsette for ein skulle gjennomføre ”læringshuset” som ein del av kjempefin innsats for banken i 2009. Samstundes kompetansestrategien til banken. Vi er heilt vil eg takke samarbeidspartane våre, kundar og avhengig av dyktige medarbeidarar som eit viktig tillitsvalde for året vi nå har lagt bak oss. Ein sær- konkurransefortrinn. Dette heldt fram gjennom skild takk til styret i banken. heile året 2009. Årets ”temadel” handlar om fisking. Eg vonar Styresmaktene har avgjort at finansielle råd- dette blir interessant lesnad. Eg vil til slutt ynskje gjevarar skal gjennom ei autorisasjonsløype, noko alle eit riktig godt år i 2010. vi er godt i gang med. Banken har to medarbeidarar som har teke den teoretiske og praktiske Arne Henning Falkenhaug prøva, og dermed er autorisertt finansielle råd- Adm. banksjef gjevarar. Det blir skarpt fokus på å få mange gjennom denne læringa i 2010.

3 Nøkkeltal side 5 Melding frå styret side 6 Generelt side 6 Strategiplan 2008-2011 side 6 Eigarstyring og selskapsleiing side 6 Hovudtrekka i den økonomiske utviklinga side 6

Innhald Sparebankane i Norge side 7 Samfunnsengasjement side 7 Aktivitet gjennom 2009 side 8 Rekneskapet side 8 Resultatrekneskapet side 8 Forslag til disponering av overskot Netto rente- og kredittprovisjonsinntekter Gebyr- og provisjonsinntekter og kostnader Driftskostnader Balanse side 9 Forvaltningskapitalen Utlån og garantiar Verdsetjing av utlån Innskot Verdipapir Eigenkapital og kapitaldekning Innskot målt mot utlån Funding elles Intern kontroll og styring side 10 Generelt Basel II Kredittrisiko Valutarisiko Rente- og kursrisiko Likviditetsrisiko Strategisk risiko Tilsette side 11 Personalet Likestilling Arbeidsmiljø Diskriminering Ytre miljø side 12 Klimautfordringane SpareBank 1-alliansen side 12 Eiendomsmegler 1 side 12 Lom og Skjåk Sparebanks næringslivsfond side 13 Framtida side 13 Takk til forretningskontakter, tillitsvalde og tilsette side 13 Resultatrekneskap pr. 31.12.2009 side 14 Balanse pr. 31.12.2009 side 15 Noter til rekneskap og balanse side 16 Kontantstraumanalyse side 25 Erklæring frå styret og adm. banksjef side 25 Revisjonsberetning side 26 Melding frå kontrollkomiteen side 27 Strategiplan 2008-2011 side 28 Eigarstyring og selskapsleiing i SpareBank 1 Lom og Skjåk side 30 Forstandarskap/tillitsvalde side 31 Lokalt næringsliv side 32 Sponsing side 34 Gåveutdeling side 35 Tema: Fiske - rekreasjon og matauk side 36 4 Tal i 1000 kroner 2009 2008 2007 2006 2005 Resultat før skatt 48.590 2.576 30.964 30.151 37.907 Resultat etter skatt 38.700 -2.566 21.691 22.167 30.350 Tap på utlån 14.367 10.689 3.606 4.624 4.048 Forvaltningskapital 3.259.323 3.175.324 3.021.793 2.551.216 2.247.388 Eigenkapital 354.118 316.968 319.533 298.142 274.069

Brutto utlån (til kundar) 2.699.445 2.625.915 2.582.708 2.290.565 2.017.801 Nøkkeltal Overført til Boligkreditt 411.105 162.205 62.449 Garantiar for valutalån (pålydande) 218.622 217.964 71.553 Innskot frå kundar 1.970.316 1.838.122 1.734.367 1.571.512 1.533.204

Rentenetto 2,11% 2,35% 2,28% 2,36% 2,47% Provisjon og gebyr i % av gj. forv. kapital 0,68% 0,56% 0,58% 0,61% 0,57% Driftskostnader i % av gj. forv. kapital 1,57% 1,56% 1,60% 1,69% 1,75% Driftskostnader i % av sum driftsinntekter, eksklusiv verdipapir 53,07% 52,56% 54,87% 56,24% 57,60% Tapsprosent utlån 0,44% 0,34% 0,13% 0,20% 0,21% Avsetjing til tap i % av brutto utlån 1,78% 1,19% 1,31% 1,41% 1,89% Misleghaldprosent 3,15% 3,28% 1,00% 1,15% 1,14% Eigenkapitalandel i balanse 10,86% 9,98% 10,57% 11,69% 12,20% Eigenkapitalavkastning før skatt 14,35% 0,81% 9,93% 10,50% 11,07% Kapitaldekning 15,20% 15,92% 14,36% 14,69% 15,94% Utlånsvekst eks. tapsavsetjingar 2,81% 1,60% 12,75% 13,52% 6,40% Utlånsvekst inkl. Boligkreditt og valutalån 10,70% 9,10% Innskotsvekst 7,24% 6,00% 10,35% 2,51% 15,90% Innskot i % av utlån 73,02% 70,00% 67,15% 68,61% 76,00% Endring forvaltningskapital 2,65% 5,10% 18,40% 13,46% 7,50% Brutto utlån næring 36,99% 32,53% 32,51% 30,30% 30,29% Brutto utlån privat 63,01% 67,47% 67,49% 69,51% 69,52% Resultat før skatt 48.590 2.576 30.964 30.151 37.907 Resultateffekt frå verdipapir 23.439 -28.374 -583 4.588 15.132 Resultat underliggjande drift inkl. tap 25.151 30.247 31.139 25.563 22.775 Resultat underliggjande drift eks. tap 39.518 40.936 34.739 30.187 26.823

Tal på tilsette 42 40 40 37 35 Tal på årsverk 40 38 38 35 32

5 Generelt Hovudtrekka Banken vart stifta i 1873, og vi feira 125 års i den økonomiske utviklinga jubileum i 1998. Det året vart banken medlem av Det har gått over eit år sidan finanskrisa kom for SpareBank 1-alliansen, og banken passerte alvor og førte til det sterkaste attendeslaget 1 milliard i forvaltningskapital. i verdsøkonomien sidan andre verdskrig. Arbeidsløysa er høg i mange land, men tilhøva Det betyr mykje at banken er ein kundeorientert, i finansmarknaden er betra. Aktiviteten i verds- sjølvstendig og attraktiv sparebank med lokal økonomien er i ferd med å ta seg opp, men berre forankring. Sparebank 1 Lom og Skjåk skal vera gradvis og frå eit lågt nivå. Finanskrisa ga svikt ein kostnadseffektiv bank, og skal gjennom allian- i tillit til bankane. Tilgangen til eksportkredittar sen med SpareBank 1 Gruppen ta ut dei fordelane stoppa opp, og internasjonal handel fall kraftig. samarbeidet gjev på produkt, innkjøp, utvikling og Industrien fekk ikkje avsetnad på produkta sine. kompetanse. Banken skal gjennom alliansen skaffe, selja og levere finansielle tenester og Norske styresmakter sette i verk ei rekkje tiltak for produkt og ta ut stordriftsfordelar i form av lågare å dempe utslaga av krisa i norsk økonomi. Norges kostnad og/eller høgare kvalitet slik at kundane får Bank reduserte styringsrenta kraftig hausten den beste rådgjevinga og dei beste tenestene til 2008 og inn i 2009. Styringsrenta vart sett ned Melding frå styret Melding frå konkurransedyktige vilkår. Vi har hovudkontor til 1,25 % før den vart sett opp til 1,75 % på i Lom kommune og avdelingskontor i kommunane slutten av 2009. Skjåk og Vågå. Norges Bank trappa også opp sin tilførsel av likvi- Da Sparebank 1 Gruppen AS kjøpte Vår Bank og ditet til bankane i form av stuttsiktige og lang- Forsikring i 2001, fekk vår bank tildelt marknaden siktige lån. Ordninga med byte av statspapir mot i Lesja og Dovre kommunar. Strategiplanen i obligasjonar med fortrinnsrett (OMF) gjorde at banken inneheld eit punkt om framtidig etablering bankane fekk langsiktig finansiering. Sterk vekst av avdelingskontor på Dombås, og styret i banken i offentlege utgifter stimulerte etterspørselen har i vedtak frå desember 2009 kome med inn- etter varer og tenester. stilling til forstandarskapet om at det blir etablert kontor på Dombås. Det er forventa at forstandar- Utviklinga i norsk økonomi har overraska i positiv skapet vil gjera sitt vedtak i 2010. retning. Høg aktivitet i oljesektoren har saman med tiltaka i penge- og finanspolitikken halde Strategiplan 2008 - 2011 etterspørselen etter varer og tenester oppe. Strategiplanen skal vera ein reiskap for styret og Sysselsetjinga har så langt falle mindre enn venta, tilsette og legg føringar for drifta av banken og og arbeidsløysa har ikkje auka så mykje som strategiske vegvalg i dei næraste åra. Strategi- venta. Talet på registrerte ledige var på 2,8 % av planen skal gje ei retning og avklare sentrale arbeidsstyrken i september. I skrivande stund er strategiske tilhøve. det ikkje statistikk for arbeidsløysa ved årsskiftet.

Ei overordna målsetjing er å gjera strategi- Produktiviteten er låg, men verksemdene held på dokumentet mest mogleg tilgjengeleg og konkret arbeidstakarane i påvente av at etterspørselen slik at alle kan få eit eigarskap til – og identifisere skal ta seg opp. Forbruket til hushaldningane har seg med – dei vegvalga som blir kommunisert auka noko meir enn venta, og vurderinga av utsikt- i dette dokumentet. Styret vedtok ein del juster- ene framover er stadig meir optimistiske. ingar av strategiplanen i juni 2008. Planen gjeld for 2008–2011 og er laga i eit samspel med dei Boligprisane auka mykje i 2009, og er nå på same tilsette. Strategiplanen følgjer som vedlegg til nivå som sommaren 2007. Gjeldsveksten til årsmeldinga. hushalda har vore stabil, rundt 6–7% dei siste månadene. Hushalda får nå lettare lån enn på Eigarstyring og selskapsleiing hausten 2008. SpareBank 1 Lom og Skjåk har utarbeidd eigne retningsliner for eigarstyring og selskapsleiing. Tremånaders pengemarknadsrente, som i fjor Desse vart vedteke i styremøte 3. januar 2008. haust var på 8 %, er nå på om lag 2,2%. Utlåns- Retningslinene skal sikre tillit til styret og leiing, renta i bankane har gått mykje ned i 2009. og leggje grunnlaget for langsiktig verdiskaping til Rentedifferansen til våre handelspartnarar har beste for banken, tilsette og andre interessentar. auka. Forventningane til framtidige renter i Eigarstyring og selskapsleiing i banken følgjer som marknaden har gått ned ute og auka i Norge. vedlegg til årsmeldinga. Krona svekka seg mykje i andre halvår i 2008, men har styrka seg betydeleg sidan den gongen. 6 Omsetjinga i norske kroner har teke seg opp etter som mange sparebankar er sterkt engasjert i. Meir sommaren, og likviditeten i valutamarknaden har enn 50 prosent av personkundane nyttar ein betra seg. sparebank som sin hovudbank, og sparebankane har såleis stor interesse av at kundane har innsikt Oljeprisen har auka kraftig, og er over dobbelt så og orden i sin private økonomi. Gjennom entre- høg som ved botnen i desember 2008. Det heng prenørskap i skulen skal elevane forstå kva verdi- truleg saman med at fleire marknadsaktørar skaping betyr og lære om vilkåra i nærings- og ventar at høgare aktivitet i verdsøkonomien vil arbeidslivet. Hensikta med faget er også å fremje føre til at oljeetterspørselen framover tek seg opp. etableringslysta hjå elevane. Ein sentral samar- Den økonomiske politikken har fungert godt for beidspartnar for sparebankane er organisasjonen den norske økonomien, og utsiktene har betra ”Ungt Entreprenørskap”. seg. Veksten har teke seg raskare opp enn venta. Arbeidsløysa ser ut til å bli lågare enn forventa. Sparebankane står sterkt i den norske marknaden og står fram som viktige regionale finanssentra og Renta i Norge er framleis låg. Det har gjeve ny som den berande delen av det lokale og regionale vekst i forbruket, og det er utsikter til at etter- bankvesenet i Norge. Sparebankane har størst spørselen frå hushalda framleis vil auke. marknadsdel når det gjeld innskot og utlån i Samstundes stig bustadprisane. Over tid kan personmarknaden og har derfor ofte vorte sett på låneopptaka til hushalda igjen auke mykje og som personkundebankar. Dei har størst sparinga falle. Høg vekst i gjelda til hushalda kan marknadsdel i personmarknadssegmentet. Likevel vera ei kjelde til svingingar i produksjon og syssel- har sparebankane etter kvart også fått ein betyde- setjing på mellomlang sikt. Det styrkar argumen- leg marknadsdel i næringslivsmarknaden, særleg ta for at renta vidare skal oppover. innan små og mellomstore verksemder. Spesielt for næringslivet i distrikta har sparebankane vist Sparebankane i Norge seg å vera effektive og konkurransedyktige. Det er 119 sparebankar i Norge. Dei siste tiåra er Ideologi om nærleik til kundar og marknad kjem talet på sparebankar redusert frå meir enn 600 på fram gjennom at sparebankane har ein desentrali- slutten av sekstitalet. Reduksjonen er eit resultat sert avgjerdsprosess. av fusjonar for å danne større, meir slagkraftige einingar. Talet er redusert med to sidan 2008. Samfunnsengasjement Tingvoll Sparebank er samanslege med Spare- Å vera engasjert i det som rører seg i lokalsam- banken Møre og blir vidareført som Sparebanken funnet er ei grunnhaldning til banken. Kvart år Møre avdeling Tingvoll. Sauda Sparebank er deler banken ut fleire millionar til sponsoraktivitet samanslege med Sparebanken Vest og blir vidare- og marknadsføring, i tillegg gåver til lag og for- ført som Sparebanken Vest avdeling Sauda. einingar innan det lokale idretts- og kulturliv. Dette er vårt bidrag til lokalsamfunnet fordi vi har I alliansen vår har SpareBank 1 Jevnaker Lunner, lokal tilknyting og eigarskap. SpareBank 1 Gran og Sparebank 1 Ringerike arbeidd fram ei strukturell løysing for å fusjonere SpareBank1 Lom og Skjåk skal også vera ein aktiv desse tre bankane. Den nye banken blir da støttespelar og samarbeidspart for det aktive SpareBank 1 Ringerike Hadeland. næringslivet som er i bygdene våre. Saman med lokale kommunar bidreg vi til å sikre arbeids- Dei siste åra har dei fleste sparebankane inngått plassar. Vi er eit naturleg kontaktpunkt ved nyeta- strategisk og operativt samarbeid, mellom anna bleringar. Styret i banken strekkjer seg langt når for å oppnå stordriftsfordelar ved innkjøp og på nye arbeidsplassar blir etablerte, og for at bu- teknologisida. Nå er dette samarbeidet organisert setnaden i kommunane skal oppretthaldast. Sam- i tre grupperingar: DnB Nor ASA, Spare-Bank1 funnsansvaret gjer at vi meiner banken tek større Gruppen AS og Terra Gruppen AS. Det er totalt ni risiko enn ein storbank vil ta. For å kunne gjera sparebankar som har samarbeidsavtale med DnB dette må banken oppnå gode resultat med vekt på NOR, 20 sparebankar som er med i Spare-Bank inntening og soliditet. 1, 78 sparebankar som er tilslutta Terra-Gruppen A/S og 12 sparebankar som p.t. er sjølvstendige. Næringslivsfondet i Lom og Skjåk Sparebank gjev kvart år økonomisk støtte som skal fremje Det er viktig for sparebankane å ha ein god næringsutvikling blant bankkundane våre. I strate- relasjon inn mot det norske skuleverket. I over gien vår er det nedfelt at banken skal satse på 125 år har det vore systematisk samarbeid barn og unge. Styret i banken har løyvd kr 1 250 mellom skulen og sparebankane. I mange år har 000 i stønad til etablering av fleirbrukshall i Vågå. samarbeidet handla om informasjon innanfor Hallen er under planlegging og vil bli marknads- personleg økonomi, og framleis er dette område ført som SpareBank1-Hallen. Sparebank1 Lom 7 og Skjåk vil i størst mogleg grad behandle kom- vart på 13,4 mill. kroner før tap og skatt. I år har munane Lom, Skjåk og Vågå likt, og har difor sig- dette gått motsatt veg, og vi har skrivi opp behald- nalisert at banken seinare vil gje tilsvarande beløp ninga med kr 17,2 mill. kroner, og fått eit resultat til liknande investeringar i Lom og Skjåk. Kvart år på 62,9 mill. kroner før tap og skatt. Dette er det deler vi også ut gåver til lag og foreiningar i Lom, beste resultatet i historia til banken. Skjåk og Vågå. Rekneskapet Aktivitet gjennom 2009 FRAMLEIS DRIFT SpareBank 1 Lom og Skjåk oppnådde eit svært Bankstyret meiner at alle føresetnadene for vidare godt resultat i 2009 (sjå tidligare tabell og seinare drift er til stades, og årsrekneskapen er avlagd omtale under resultatrekneskapen). Dette skuld- under denne føresetnaden. Slik styret ser det, er ast stor aktivitet innanfor tradisjonelle bank- det etter årsslutt ikkje skjedd noko som krev ytter- tenester, men ikkje minst at vi fekk ein stor auke legare kommentarar. i inntekter frå salg av forsikrings- og plasserings- produkt og avkastning på investering Resultatrekneskapet i Samarbeidende Sparebanker. For samanlikning med tidlegare år viser vi til tabellen side 5. Prosenttal er utrekna av dagleg Aktiviteten i Lom og Skjåk var tradisjonelt høg gjennomsnittleg forvaltningskapital. også i 2009. I Vågå opplever banken at aktiviteten og tilsig av nye kundar utvikla seg svært FORSLAG TIL DISPONERING AV OVERSKOT positivt gjennom 2009. Staben vart derfor auka SpareBank 1 Lom og Skjåk fekk i 2009 eit med ein tilsett. historisk stort overskot, og styret er svært godt tilfreds med dette resultatet. Resultatet sikrar SpareBank1 Lom og Skjåk har hatt mange kunde- banken eit godt grunnlag for vidare vekst. arrangement i 2009: - 7. mars arrangerte banken skidag i Hafjell for Styret meiner at det framover blir enda viktigare å ungdom i Lom, Skjåk og Vågå. prestere gode resultat for å kunne halde på sjølv- - 18. mars vart det gjennomført eit kundemøte i stendet til banken, sikre trygge arbeidsplassar og Skjåk saman med vårt selskap Odin Forvaltning. skape verdiar i lokalsamfunnet. - 7. april var elevar frå ungdomsskulane i Lom, Skjåk og Vågå invitert til skidag ved Lemonsjøen, Styret gjer slik framlegg om disponering av der André Villa også heldt eit foredrag. overskotet til banken: - 6. mai gjennomførte banken eit kundetreff for kr 300 000 til gåver ungdom i Oslo og Akershus. kr 1 250 000 til SpareBank 1 Hallen i Vågå - 26. september var vi medarrangør for dølatreff kr 37 149 735 overført til fondet i sparebanken. i Oslo der ”dølakundar” vart invitert. - 23. oktober vart ein del kundar invitert til One NETTO RENTE- CallX-elements Ekstremsportshow i Oslo OG KREDITTPROVISJONSINNTEKTER Spektrum med André Villa. Netto rente- og kredittprovisjonsinntekter er - 27. oktober var det sparebankkveld med barne- hovudbidraget til banken sitt totale deknings- framsyninga ”Jordbærputer og lakrisbåter” for våre bidrag og utgjorde 68,7 mill. kroner, som er ein Labb og Line-kundar i Lom, Skjåk og Vågå som nedgang frå 73,4 mill. kroner frå førre året. del av sparebankveka 2009. Rentenetto utgjer 2,11 %, tilsvarande førre år var - 11. november var det kundemøte i Oslo, arran- 2,35 %. Ut frå konkurransesituasjonen er styret gert saman med Odin Forvaltning. nøgd med rentenettoen. Ikkje inntektsførte renter - 19. november arrangerte banken tur til har auka betydeleg frå 2008 til 2009 og utgjer Agroteknikkmessa på Hellerudsletta for land- om lag 4 mill. kroner. Dette påverkar rente- brukskundane våre nettoen med omlag 0,12 %. - 16. desember var det kundemøte i Lom saman med vårt nye forvaltningsselskap Argo Securities. GEBYR- OG PROVISJONSINNTEKTER OG KOSTNADER SpareBank 1 Lom og Skjåk kan sjå attende på Gebyr- og provisjonsinntekter auka med 4,9 mill. enda eit år med pen vekst i sekundærmarknaden. kroner til 22,3 mill. kroner, som utgjer 0,68 %. Om lag halvparten av utlånsmassen vår kjem Også for i år er det ein god auke i provisjonsinn- herifrå. Den internasjonale finanskrisa påverka tekter frå salg av forsikringar, alternative spare- resultatet for banken i 2008. Porteføljen av produkt og frå betalingsformidling. Skade- sertifikat og obligasjonar, aksjar, aksjefond og prosenten i skadeselskapet har også vore god i grunnfondsbevis vart nedskrivi med ca. 30 mill. 2009, noko som medførte at banken fekk utvida kroner til verkeleg verdi. Resultatet for banken provisjonsgrunnlag og dermed inntekta. Banken 8 hadde positiv utvikling i porteføljen i aksjar og Nivået på misleghaldne og tapsutsette engasje- obligasjonar med 17,2 mill. kroner. ment auka mot slutten av året. Individuell nedskriving kjem fram etter at alle næringsenga- DRIFTSKOSTNADER sjement over eit bestemt nivå har vorte grundig Dei samla driftskostnadene til banken, inklusive vurderte av status både i nåtid og næraste fram- ordinære avskrivingar, vart på 1,57 % mot 1,56 % tid, og vurdering av dei sikringsobjekta banken har. i 2008. Lønn og generelle administrasjonskostna- I tillegg er personmarknadskundar over eit der utgjer 1,14%, det same som i 2008. bestemt nivå vurderte.

Kostnadsnivået i banken er tilfredsstillande. Styret Taps- og tapsavsetjingar er i resultatrekneskapen meiner det er viktig å ha fokus på god, kostnads- bokførte med 14,4 mill. kroner, som utgjer 0,44 effektiv drift av banken for å oppnå gode økonom- %. Individuelle tapsavsetjingar er på 18,8 mill iske resultat også i framtida. kroner, og utgjer 0,70 % av brutto utlån. Tilsvarande for gruppeavsetjingar er 29,2 mill Balanse kroner og 1,08 %. Samla blir dette 48,0 mill FORVALTNINGSKAPITALEN kroner, som er 1,78 % av brutto utlån. Forvaltningskapitalen utgjer 3 259,3 mill. kroner, ein auke med 2,6 % sidan førre årsskiftet, men I berekninga av gruppeavsetjingar for utlån og må sjåast i samanheng med overføringane til garantiar er det teke utgangspunkt i eit eige utar- Spare-Bank1 Boligkreditt og valutalån. beidd grunnlagsmateriale basert på historisk konstaterte tap på PM, aktuelle næringsgrupper UTLÅN OG GARANTIAR innafor BM og antatt restløpetid på låneporte- Utlån voks med 43,2 mill. kroner til 2 651,4 mill. føljen. Denne er samanhalden med risikoklassifi- kroner dersom vi ikkje tek omsyn til overførte lån seringssystemet utvikla av SpareBank 1 Gruppen, til SpareBank 1 Boligkreditt og valutalån til og som blir kalla PorTo. Desse to modellane er kundar (netto utlån fråtrekt tapsavsetjingar). Note deretter samanlikna, og gruppeavsetjingar er bok- 2A viser fordeling mellom geografiske område. førte i samsvar med dei retningslinene som vart nedfelte i 2006. I vurderinga er det mellom anna Garantiar utgjer ved utgangen av 2009 253,2 teke omsyn til samanlikningstal mot andre bankar mill kroner og er auka samanlikna med førre år. i tilsvarande gruppe. Det vil seia for dei to siste år Note 1B viser garantiar fordelte på næringar og i gruppa 3-10 milliardar og for tidlegare år i grup- note 11 fordelt på garantitypar. Utlån og garanti- pa 1-3 milliardar. Pr. 30.09.2009 har banken vår ar til næringslivet er 36,99 % av totale utlån, for 1,64 % i samla avsetjing, mot andre bankar 0,84 %. 2008 32,53 % og for 2007 32,51 %. Den gjennomsnittlege utlånsrenta var 5,56 %, Styret har vurdert utviklinga i siste halvdel av tilsvarande for 2008 var 7,65 %. 2009 inklusiv utviklinga i misleghald, og meiner at den samla avsetjinga i banken framleis er på eit Banken er medeigar i bustadkredittselskapet tilfredsstillande nivå, der det er teke omsyn til at Sparebank 1 Boligkreditt AS (S1BK). Selskapet banken jamt over har større tapsføringar enn vart etablert for å sikre eigarbankane tilgang til ein andre sparebankar av same storleik (sjå avsnitt funding som er rimelegare enn den fundingen over). Dette fordi banken alltid har teke eit stort banken sjølv normalt kan oppnå gjennom utferd- samfunnsansvar. ing av særskilt sikra obligasjonar med svært god rating. For å oppnå denne ratingen, må bustad- Styret meiner det er etablert gode interne kredittselskapet dokumentere at alle lån oppfyller kontrollrutinar. gjevne kvalitetskrav frå styresmaktene og kreditt- ratingbyrå. Ved å overføre denne type lån mottek INNSKOT banken provisjonsinntekter frå selskapet. Innskot frå kundar utgjer 1 970,3 mill. kroner, som er ein auke på 132,3 mill. kroner siste året, Ved utgangen av 2009 er det overført 411,1 mill. eller 7,24 % (for 2008 var den 6,0 %). Dei siste kroner til S1BK. Tilsvarande beløp ved utgangen åra har det vore auke kvart år, men med svært av 2008 var 162,2 mill kroner. Kundane våre har varierande prosentdel. Delen av større innskot er ved utgangen av 2008 valutalån pål. 218 mill aukande, men banken meiner å ha gode og kroner. Dette er valutalån hovudsakeleg i CHF fornuftige avtaler med dei største aktørane. Styret (Sveits). er klar over likviditetsrisikoen som ligg i dei store innskota. VERDSETJING AV UTLÅN Låne- og garantiporteføljen er gjennomgått og vur- Den gjennomsnittlege innskotsrenta var på 2,38 %, dert i samsvar med retningslinene til Kredittilsynet. tilsvarande for 2008 var 4,75 %. 9 VERDIPAPIR vitet og nyetablering i sitt primærområde. Styret er Behaldninga av verdipapir utgjer til saman 293,0 innforstått med at dette kan medføre risiko i enga- mill. kroner, fordelt med 218,6 mill. kroner klas- sjement, men totalt sett er denne satsinga eit sam- sifisert som handelsportefølje og 74,4 mill. kroner funnsansvar som den lokale banken må ta. Styret som anleggsportefølje. Sistnemnde beløp inklu- har vedteke prinsipp for risikostyring gjennom derer strategiske investeringar med bokført verdi instruksar, retningsliner og intern kontroll. Styret av aksjar i Samarbeidene Sparebanker AS med får løpande orientering om utviklinga gjennom 44,3 mill. kroner, Sparebank 1 Boligkreditt AS periodiske rapporteringar. 15,8 mill kroner, Sparebank 1 Eiendomsinvest AS 2,8 mill. kroner, Samarbeidende Sparebanker Styret meiner at den operasjonelle og finansielle Bankinvest AS med 2,2 mill. kroner og Sam- risikoen er under kontroll, og at banken blir styrt arbeidende Sparebanker Utvikling DA med 0,5 etter reglar som er gjevne i lov, føresegner og i mill. kroner. interne retningsliner.

Bokført endring i bankbehaldninga av verdipapir BASEL II definert som handelsportefølje viser for 2009 ein Med verknad frå 01.01.07 vart det internasjonale positiv resultateffekt med 16,4 mill. kroner. regelverket for risikostyring og kapitaldekning sett i kraft. Eit samarbeidsprosjekt mellom bankar Plasseringar i verdipapir ligg innanfor dei grensene i Samarbeidende Sparebanker AS (deleigar styret har sett. Styret får kvartalsvis rapportar over i SpareBank 1 Gruppen), ga som resultat eit eige verdipapirporteføljen der bokført verdi, marknads- bereknings- og rapporteringssystem for å dekkje verdi og renterisiko går fram. Banken vil gå både pilar I og pilar II (ICAAP). Banken gjorde gjennom retningslinene sine for å få til ei meir i 2008 ei samordning av risikovurderinga mellom aktiv forvaltning av verdipapirporteføljen. forskrift for internkontroll og ICAAP. Berekningane tek utgangspunkt i kor mykje kapital banken må ha EIGENKAPITAL OG KAPITALDEKNING for å dekkje den risikoen den er eksponert for. Etter årsoverskotet utgjer eigenkapitalen nå 354,1 mill. kroner. Heile eigenkapitalen er frå KREDITTRISIKO opptente overskot og gjev ein eigenkapitalprosent Kredittrisiko er knytt til tap på utlån eller garantiar på 10,86 % rekna ved utgangen av året, mot til kundar, i tillegg til tap på plassering i verdipapir 9,98 % ved førre årsskiftet. Innteninga har med mindre solide utferdarar. Banken nyttar dermed vore tilstrekkeleg til å oppnå målsetjinga standardiserte verktøy for kredittbehandling (EDB i strategiplanen. Kreditt), har etablert policy og retningsliner for kredittgjeving, har etablert fullmaktstruktur, nyttar Kapitaldekning ved årsskiftet utgjer 15,20 %, kredittkomité (utvida leiargruppe) for godkjenning som framleis er godt over minstekravet på 8 % frå av vesentlege låneførespurnader og standardisert styresmaktene. risikoklassifisering av utlån (PorTo fra SpareBank 1 Gruppen). Den økonomiske vurderinga av kundane INNSKOT MÅLT MOT UTLÅN etter kredittverktøy og risikomodell er basert på Auken for utlån til kundar har vore lågare enn for objektive kriterium, medan den sikringsdekninga innskot frå kundar, og dermed har også denne framleis omfattar skjønnsvurderingar. Ved alle nye delen auka til 73,02 % frå førre årsskiftet, da den engasjement blir det lagt stor vekt på evna kunden var 70,00 %. har til å attendebetale i tillegg til sikkerheita. Alle nye lån blir førelagt/referert for styret. Med bak- FUNDING ELLES grunn i føresegnene frå Kredittilsynet og dei interne Banken har ein god finansiell situasjon. Behov for retningslinene i banken gjennomgår banken regel- funding er dekt gjennom innskot frå andre finans- messig utlånsporteføljen sin med tanke på identi- institusjonar og gjennom opptak av obligasjons- fisering av moglege tapsutsette engasjement. For lån. Forfallsstrukturen går fram av note 20. bedriftsmarknaden følgjer vi utviklinga i summane Bankaktiviteten med finansielle instrument er for dei ymse risikogruppene samtidig som enkelt- avgrensa til å gjelde eigne posisjonar. Den totale engasjement blir vurdert separat. Personkundane eksponeringa og vurdering av risiko blir jamleg er ikkje identifiserte i risikomodellen, derfor blir det gjennomgått. framleis gjort vurderingar av større engasjement i denne sektoren. Intern kontroll og risikostyring GENERELT Styret reknar med at veksten i utlåna dei siste åra SpareBank1 Lom og Skjåk har eit mål om å halde representerer ein auka tapsrisiko. Tap i person- samla risikoeksponering på eit moderat nivå. Det marknaden har historisk sett vore moderate, men er viktig at banken er med på å stimulere til akti- styret vurderer at endringar i arbeidsmarknad og 10 bustadprisar medfører ein auke i tapsrisikoen. etablerte trekkrettar, gjer at styret framleis meiner Auken av misleghald og elles tapsavsette enga- å ha ein kontrollert og moderat risiko. sjement indikerer også ein viss risiko for auke i tap i bedriftsmarknaden. STRATEGISK RISIKO SpareBank 1 Lom og Skjåk merkar også større Utover dei generelle kommentarane til person- og konkurranse, også i primærmarknaden. Spare- bedriftsmarknaden blir strukturendringar både i bankgiganten DNB Nor er vår største konkurrent. landbruksnæringa og byggebransjen vurdert til å Innan alternative spareformer/plasseringar har gje auka bransjerisiko. Acta frå tid til annan informasjonsmøte i vårt område. Måten vi driv bank på, og ikkje minst vår Styret meiner at banken har god kontroll med desentraliserte avgjerdsprosess, er eit godt engasjementa. konkurransefortrinn.

Samla vurderer framleis styret kredittrisikoen som Tilsette middels. PERSONALET Ved utgangen av 2009 har SpareBank 1 Lom og VALUTARISIKO Skjåk 42 tilsette ved dei tre kontora. Dette utgjer Banken har liten aktivitet i valutahandel, men har til samen 40 årsverk. I tillegg har banken vakt- utlånsgaranti for kundar overfor SpareBank 1 meister og reinhaldar i deltidsstilling ved eige- Midt-Norge, DnBNor og Swedbank. domen til banken i Bismo. Vi har auka beman- Bankgarantiar for valutalån inngår i den ordinære ninga med to årsverk i 2009. Det er tilsett to nye engasjementsvurderinga, og kommentarar knytt medarbeidarar som PM-rådgjevarar. Dette er til utlån er derfor dekkjende også for den risikoen Thomas Øyberg med arbeidsstad Skjåk og Mari som ligg i valutalån. Utviklinga av dei valutaene vi Synnøve Steinehaugen med arbeidsstad Vågå. nyttar, har gjeve positive utslag for kundane i 2009, og dermed også for garantiane til banken. Vi lever i ei tid med raske endringar både i sam- For 2008 var dette motsett. Styret meiner likevel funnet rundt oss og i banknæringa, noko som krev at restsaldo på dei aktuelle valutagarantiane fram- stor innsats for å løyse nye oppgåver. Banken har leis er tilfredsstillande dekt av pantsikringa dyktige medarbeidarar som står på for arbeids- banken disponerer. gjevaren sin. I 2009 har også mange av dei tilsette teke utdanning for å ha kompetanse til å RENTE- OG KURSRISIKO møte nye utfordringar. Styret set stor pris på Renterisikoen blir sett på som liten, da omfanget innsatsen til dei tilsette i banken. av lån eller innskot med fast rente er avgrensa. Renterisiko på verdipapir er knytt til obligasjons- LIKESTILLING behaldning. Banken følgjer renterisikoen i obliga- Dei tilsette i banken fordeler seg med 22 kvinne- sjonsporteføljen heile tida. lege og 20 mannlege tilsette. Alle har like moglegheiter til utdanning, arbeid og fagleg ut- Styret reknar den totale renterisikoen for å vere vikling. Leiargruppa er samansett av tre menn og låg. Behaldninga av omløpsaksjar og grunnfonds- to kvinner. I tillegg er vararepresentanten for dei bevis er eksponert for kursrisiko, men styret vur- tilsette i styret ei kvinne. derer at denne er av mindre omfang ut frå storleiken på behaldninga. Kursrisiko knytt til anleggs- ARBEIDSMILJØ aksjar og strategiske investeringar er også til Sjukefråværet var i 2009 på 9,72 % mot 9,0 % stades, men styret vurderer denne som moderat. året før. Det har ikkje vore arbeidsuhell knytt til Situasjonen ved årsskiftet er at fleire av dei verksemda i 2009. strategiske investeringane har ein betydeleg meirverdi samanlikna med bokførte beløp. Verneombodet gjennomfører årleg kartlegging av det interne arbeidsmiljøet i banken saman med LIKVIDITETSRISIKO leiinga. Resultatet blir nytta som grunnlag for å Likviditetsrisikoen er primært knytt opp til behovet setja i verk eventuelle utbetringar. Denne runda vart for ekstern funding på grunn av auken i utlån. gjennomført på alle tre kontora i november 2009. Overføring av bustadlån til SpareBank 1 Boligkreditt har redusert behovet for eige opplån i Styret meiner at banken har eit arbeidsmiljø som marknaden, og er dermed med på å redusere er godt og positivt, til glede for den enkelte likviditetsrisikoen. Det er dagleg oppfølging/vurde- medarbeidar, kunde og bank. ringar av likviditet målt mot kjende svingingspunkt. Målsetjinga om samansetjing av balanse og DISKRIMINERING forfallsstruktur på obligasjonslån, saman med Diskriminering er det same som usakleg 11 forskjellsbehandling. Å forskjellsbehandle vil seia å behandle ein part dårlegare enn ein annen på grunn av tru, hudfarge eller etnisk opphav, kjønn, legning, leveform eller politisk orientering. Ei slik behandling vil vera i strid med arbeidsmiljølova.

Korkje styret eller administrasjonen i SpareBank 1 Lom og Skjåk er kjent med tilhøve som kan oppfattast som diskriminerande. Ytre miljø Banken driv ikkje aktivitet som forureinar det ytre Kirsten Idebøen, administrerende direktør i Spare- miljøet. Bank1 Gruppen, vitja banken i november 2009.

KLIMAUTFORDRINGANE Sparebanker AS (19,5 %) (16 sparebankar på SpareBank 1 Lom og Skjåk tek klimautfordingane aust- og nordvestlandet) og Landsorganisa- på alvor. Banken ser på dette som ei viktig vidare- sjonen/fagforbund tilknytt LO (10 %). utvikling av det samfunnsansvaret banken alltid har teke. Gjennom å ta samfunnsansvar vil SpareBank 1 Gruppen AS eig 100 % av aksjane i banken medverke til ei berekraftig, økonomisk SpareBank 1 Livsforsikring, SpareBank 1 utvikling som byggjer på fire prinsipp: økonomisk Skadeforsikring AS, Bank 1 Oslo AS, ODIN vekst, miljøbalanse, sosial framgang og positiv Forvaltning AS, SpareBank 1 Medlemskort AS og innverknad på samfunnet. SpareBank 1 Gruppen Finans Holding AS og 73,25 % av aksjane i Argo Securities AS. SpareBank 1 Lom og Skjåk forureinar ikkje på SpareBank 1 Gruppen Finans Holding AS eig 100 same måte som tradisjonell industri, men på- % av aksjane i Actor Fordringsforvaltning AS, verkar likevel miljøet rundt oss. Da tenkjer vi på Actor Portefølje og SpareBank 1 Factoring AS. slikt som avfall, energiforbruk og reiseverksemd. SpareBank 1 Gruppen AS er i tillegg deltakar i På bakgrunn av all verksemd i banken har banken Alliansesamarbeidet SpareBank 1 DA. i samarbeid med CO2-focus utarbeidd klimarekneskap for 2007 og 2008. Dette blir vidare- SpareBank 1 Gruppen har også administrativt ført dei komande åra. CO2-focus er eit selskap ansvar for samarbeidsprosessane i SpareBank 1- som tilbyr rådgjeving mellom anna i klimaleiing og alliansen, der teknologi, merkevare, kompetanse, klimarekneskap. Målet er å få utsleppa og dermed felles prosessar og utnytting av beste praksis og påverknad på det ytre miljøet så langt ned som innkjøp står sentralt. Alliansen driv også ut- mogleg. viklingsarbeid gjennom tre kompetansesenter i Læring (Tromsø), Betaling (Trondheim) og Kreditt Sparebank1-alliansen (Stavanger). SpareBank 1-bankane deltek i stor SpareBank 1-alliansen er samansett av 20 spare- utstrekning i utviklingsarbeidet på fellesarenaen. bankar, ein forretningsbank og produktselskapa I 2009 har prioriteten vore utvikling av kundeløys- eigd av SpareBank 1 Gruppen AS. Eit overordna ingar på digitale flater, effektive kredittprosessar mål for SpareBank 1-alliansen er å sikre sjølv- og god rådgjeving. stendet og den regionale forankringa til den enkelte banken gjennom sterk konkurranseevne, lønn- Eiendomsmegler1 semd og soliditet. Samstundes representerer Banken er deleigar i Lunde og Langli Eiendoms- SpareBank 1-alliansen eit fullverdig bankalterna- megling A/S med 24,16 %. Selskapet er medlem tiv på nasjonalt nivå. For å oppnå felles mål har av Eiendomsmegler 1 og vårt eigarskap meiner vi bankane i alliansen etablert ein nasjonal mark- gjev synergieffekt på andre finansprodukt. Bransja nadsprofil og utvikla ein felles strategi for merke- fekk seg ein kraftig knekk i 2008, men i 2009 varebygging og kommunikasjon. SpareBank 1- presterer vårt selskap eit resultat etter finans på bankane driv alliansesamarbeid og utvikling av 0,68 mill kroner. Omsetjinga gjekk opp frå 9,2 produktselskap gjennom dei felleseigde selskapa mill kroner i 2008 til 10,8 mill. kroner i 2009. Alliansesamarbeidet SpareBank 1 DA og Selskapet satsar sterkare på eigendomssal i nord- holdingselskapet SpareBank 1 Gruppen AS. dalen, og omsette frå april og ut året 25 einingar. Målet for 2010 er 40 einingar, og vi er og blir det SpareBank 1 Gruppen AS er eigd av SpareBank 1 leiande eigendomsselskapet i regionen vår. SR-Bank (19,5 %), SpareBank 1 Nord-Norge (19,5 %), SpareBank 1 SMN (19,5 %), Sparebanken Hedmark (12 %), Samarbeidende 12 Fremst frå venstre: Anne Wangen, Ragnhild Tråstad, Ingvard Olstad og John Nyland. Bak frå venstre: Arne Henning Falkenhaug, Hans Kristen Skamsar og Sevald Sperstad.

Lom og Skjåk sparebanks Banken skal også i 2010 framstå som lønnsam næringslivsfond og bidra til verdiskaping for tilsette, kundar og Næringslivsfondet i banken har ein grunnkapital lokalsamfunn. Vi er ein moderne bank som alltid på kr. 4.000.000. Føremålet til fondet er å er ”nær” kunden. Vår visjon er ”for deg”. Det er styrke næringslivet i distriktet. Avkastninga av krevjande å etterleva, men målsetjinga er klar. kapitalen kan nyttast til prosjekt og forarbeid for nyetableringar. Vidare kan det nyttast til å styrke Takk til forretningskontakter, eksisterande verksemder med tilskot til produkt- tillitsvalde og tilsette utvikling, konsulenttenester, opplæring og mark- Styret takkar forretningskontakter, tillitsvalde og nadsføring. Pågangen varierer noko frå år til år, dei tilsette for godt samarbeid i 2009. Banken har men det er kvart år mange kvalifiserte som søkjer stor oppslutning av både gamle og nye kundar. om midlar. Solid innsats i alle ledd i organisasjonen fører til eit godt utgangspunkt for 2010. Framtida Den finansielle og realøkonomiske krisa vil halde Lom, den 15. februar 2010 fram i 2010. I vårt budsjett for 2010 legg vi til grunn ei offensiv satsing i heile organisasjonen. Banken forventar god utvikling i 2010. Det er lagt Sevald Sperstad opp til moderat vekst i utlån, sterkare satsing på styreleiar forsikring, plasserings- og betalingsformidlings- produkt. Provisjonsinntekter frå desse produkta blir viktige framover. Hans Kristen Skamsar

Resultatet etter tap og skatt bør opp i 38 mill kroner. Vi reknar med at utlån og innskot aukar Anne Wangen med 8 % i 2010. Forvaltningskapitalen er forventa å bli ca. 3,5 milliardar kroner. Vi reknar med John Nyland å ha ein portefølje i SpareBank 1 Boligkreditt på minimum 350 millionar kroner. Våre kundar har valutalån på ca. 220 millionar kroner, dette Ingvard Olstad omtrent som på dagens nivå. Beløpa er ikkje med i den tradisjonelle forvaltningskapitalen. Arne Henning Falkenhaug Adm. banksjef

13 2009 - 136 driftsår (tal i 1000 kr) Note 2009 2008 Renteinntekter og liknande inntekter Renter og liknande inntekter av utlån til og fordringar på kredittinstitusjonar 5 037 14 045 Renter og liknande inntekter av utlån til og fordringar på kundar (1a) 146 805 198 228 Renter og liknande inntekter av sertifikat, obligasjonar og andre renteberande verdipapir 5 529 10 213 Andre renteinntekter og liknande inntekter - 329 - 712 Sum renteinntekter og liknande inntekter 157 042 221 774

Rentekostnader og liknande kostnader Renter og liknande kostnader på gjeld til kredittinstitusjonar 5 574 Renter og liknande kostnader på innskot frå og gjeld til kundar 51 118 83 990 Renter og liknande kostnader på utferda verdipapir 35 374 58 239 Andre rentekostnader og liknande kostnader 1 808 560 Sum rentekostnader og liknande kostnader 88 300 148 363

Netto rente- og kredittprovisjonsinntekter 68 742 73 411

Utbytte og andre inntekter av verdipapir med variabel avkastning Inntekter av aksjar, andelar og andre verdipapir med variabel avkastning 6 281 2 737 Inntekter av eigarinteresser i tilknytta selskap 251 Sum utbytte og andre inntekter av verdipapir med variabel avkastning 6 281 2 988

Provisjonsinntekter og inntekter frå banktenester Garantiprovisjon 3 961 2 421 Andre gebyr og provisjonsinntekter (3) 18 338 14 931 Sum provisjonsinntekter og inntekter frå banktenester 22 299 17 352

Provisjonskostnader og kostnader ved banktenester Andre gebyr og provisjonskostnader 1 996 2 217 Sum provisjonskostnader og kostnader ved banktenester 1 996 2 217

Netto verdiendring og gevinst/tap på valuta og verdipapir som er omløpsmidlar Netto verdiendring og gevinst/tap på sertifikat, obligasjonar og andre renteberande verdipapir 6 704 - 15 616 Netto verdiendring og gevinst/tap på aksjar og andre verdipapir med variabel avkastning 10 454 - 15 609 Netto verdiendring og gevinst/tap på valuta og finansielle derivat 447 704 Sum netto verdiendring og gevinst/tap på valuta og verdipapir som er omløpsmidlar 17 605 - 30 521

Andre driftsinntekter Driftsinntekter faste eigedomar 211 182 Andre driftsinntekter 1 093 865 Sum andre driftsinntekter 1 304 1 047

Netto andre driftsinntekter 45 493 - 11 351 Sum driftsinntekter 114 235 62 060

Lønn og generelle adminstrasjonskostnader Lønn m.v. 24 503 22 458 Lønn (4) 17 923 16 233

Resultatrekneskap pr. 31.12.2009 pr. Resultatrekneskap Pensjonar (17) 4 478 3 923 Sosiale kostnader 2 102 2 302 Adminstrasjonskostnader 12 680 13 079 Sum løn og generelle adminstrasjonskostnader 37 183 35 537

Avskrivingar m.v. av varige driftsmidlar og immatrielle eigedelar Ordinære avskrivingar (9) 2 733 2 583 Sum avskrivingar m.v. av varige driftsmidlar og immatrielle eigedelar 2 733 2 583

Andre driftskostnader Driftskostnader faste eigedomar 506 486 Andre driftskostnader (16) 10 856 10 051 Sum andre driftskostnader 11 362 10 537

Sum driftskostnader 51 278 48 657 Driftsresultat før tap 62 957 13 403

Tap på utlån, garantiar m.v. Tap på utlån (1b) 14 073 9 546 Tap på garantier m.v. 294 1 143 Sum tap på utlån, garantiar m.v. 14 367 10 689

Nedskriving/reversering av nedskriving og gevinst/tap på verdipapir som er anleggsmidlar Gevinst/tap (gev. neg. verdi/tap pos. verdi) 138 Sum nedskriving/reversering av nedskriving og gevinst/tap på verdipapir som er anleggsmidlar 138

Skatt på ordinært resultat (13) 9 890 5 142 Resultat av ordinær drift etter skatt 38 700 -2 566 Resultat for rekneskapsåret 38 700 -2 566

Overføringar og disponeringar Disponeringar: Overført frå sparebankfondet 2 566 Overført til sparebankfondet 37 150 Overført til gåvefond og/eller gåver 1 550 14 Sum overføringar 38 700 2 566 Pr. 31.12.2009 (tal i 1000 kr) Note 2009 2008 Eigedelar Kontantar og fordringar på sentralbankar 21 349 131 546 Utlån til og fordringar på kredittinstitusjonar Utlån til og fordringar på kredittinstitusjonar utan avtala løpetid eller oppseiingsfrist 241 483 182 190 Utlån til og fordringar på kredittinstitusjonar med avtala løpetid eller oppseiingsfrist 300 Sum netto utlån til og fordringar på kredittinstitusjonar (10) 241 483 182 490 Utlån til og fordringar på kundar Kasse-/drifts- og brukskredittar 226 790 251 571 Byggjelån 90 662 77 764 Nedbetalingslån (8) 2 381 992 2 296 280 Sum utlån før nedskrivingar (1,2) 2 699 444 2 625 615 Nedskriving på individuelle utlån (1b) 18 787 12 030 Nedskriving på grupper av utlån (1b) 29 259 25 191 Sum netto utlån og fordringar på kundar 2 651 398 2 588 394 Sertifikat, obligasjonar og andre renteberande verdipapir med fast avkastning Utferda av andre: 162 484 123 718 Sertifikat og obligasjonar (7,8,10) 162 484 123 718 Sum sertifikat, obligasjonar og andre renteberande verdipapir med fast avkastning 162 484 123 718 Aksjar, andelar og andre verdipapir med variabel avkastning Aksjar, andelar og grunnfondsbevis (5) 126 403 66 297 Andeler i ansvarlege selskap, kommandittselskap m.v. (5) 545 545 Sum aksjar, andelar og andre verdipapir med variabel avkastning 126 948 66 842 Eigarinteresser i tilknytte selskap Eigarinteresser i andre tilknytte selskap (5,6) 3 616 17 177 Sum eigarinteresser i tilknytte selskap 3 616 17 177 Immaterielle eigedelar Utsett skattefordel (13) 3 778 4 988 Sum immaterielle eigedelar 3 778 4 988 Varige driftsmidlar Maskiner, inventar og transportmidlar (9) 7 400 7 806 Bygningar og andre faste eigedomar (9) 20 810 21 284 Sum varige driftsmidlar 28 210 29 090 Andre eigedelar Andre eigedelar 7 471 14 226

Sum andre eigedelar 7 471 14 226 31.12.2009 Balanse pr. Forskotsbetalte ikkje påløpte kostnader og opptente ikkje mottekne inntekter Opptente ikkje mottekne inntekter 10 206 12 687 Forskotsbetalte ikkje påløpte kostnader 2 380 4 166 Overfinansiering av pensjonsplikter (17) 2 020 3 817 Andre forskotsbetalte ikkje påløpte kostnader 360 349 Sum forskotsbetalte ikkje påløpte kostnader og opptente ikkje mottekne inntekter 12 586 16 853 Sum eigedelar 3 259 323 3 175 324

Gjeld og eigenkapital Gjeld: Gjeld til kredittinstitusjonar Lån og innskot frå kredittinstitusjonar med avtala løpetid eller oppseiingsfrist 160 850 140 000 Sum gjeld til kredittinstitusjonar 160 850 140 000 Innskot frå og gjeld til kundar Innskot frå og gjeld til kundar - utan avtala løpetid (10) 406 514 369 253 Innskot frå og gjeld til kundar - med avtala løpetid (10) 1 563 802 1 468 767 Sum innskot frå og gjeld til kundar 1 970 316 1 838 020 Gjeld stifta ved utskriving av verdipapir Sertifikat og andre kortsiktige låneopptak (10,20) 49 977 Obligasjonsgjeld (10,20) 876 452 1 027 616 ÷ Eigne ikkje-amortiserte obligasjonar 135 000 234 000 Sum gjeld stifta ved utskriving av verdipapir 741 452 843 593 Anna gjeld Anna gjeld (13) 18 334 23 600 Sum anna gjeld 18 334 23 600 Påløpte kostnader og mottekne ikkje opptente inntekter 8 785 8 475 Avsetjingar for påløpne kostnader og forpliktingar Pensjonsforpliktingar (17) 5 174 4 668 Spesifiserte avsetningar på garantiansvar 294 Sum avsetjingar for påløpte kostnader og forpliktingar 5 468 4 668 Sum gjeld 2 905 205 2 858 356

Eigenkapital Opptent eigenkapital Sparebanken sitt fond (14) 354 118 316 968 Sum opptent eigenkapital 354 118 316 968 Sum eigenkapital 354 118 316 968 Sum gjeld og eigenkapital 3 259 323 3 175 324 Postar utanom balansen: Betinga forpliktingar Garantiar (11) 253 222 257 758 Pantstillingar (18) 0 0 Derivat (19) 0 0

Lom, 31. desember 2009 - 15. februar 2010 - I styret for Lom og Skjåk Sparebank

Sevald Sperstad Hans Kristen Skamsar John Nyland Anne E. Wangen Ingvard Olstad Arne Henning Falkenhaug Odd Egil Øyen 15 Formann Adm. banksjef Økonomisjef GENERELLE REKNESKAPSPRINSIPP Årsoppgjeret til banken er utarbeidd i samsvar med gjeldande lover og vedtekter for sparebankar og god rekneskapsskikk. Det er under den einskilde note til rekneskapen gjort greie for nytta rekneskapsprinsipp for dei aktuelle rekneskapspostane med tilvising til dei einskilde postane.

Bruk av estimat Leiinga har brukt estimat og føresetnadar som har påverka resultatrekneskapen og verdsetjing av eigendelar og gjeld, samt usikra eigendelar og forpliktingar på balansedagen, under utarbeiding av rekneskapen i forhold til god rekneskapsskikk. Dette gjeld særleg postar som nedskriving på utlån og verdi av verdipapir og pensjonsforpliktingar. Framtidige hendingar kan medføre at estimata endrar seg. Estimat og underliggjande føresetnadar blir revurdert løpande. Endring i rekneskapsmessige estimat blir rekneskapsført i den perioden endringane oppstår.

Segmentrapportering Eit verksemdsegment er ein del av verksemda som leverer produkt eller tenester som har risiko og avkastning som er ulik andre område av verksemda. Banken rapporterer for tida ikkje på aktuelle segment.

Banken operarer i eit geografisk avgrensa område der det ikkje er vesentleg skilnad i risiko. Rapportering på geografiske sekundærsegment gjev derfor lite tilleggsinformasjon.

Alle tal er gjevne i 1 000 kr dersom det spesifikt ikkje er nemnt noko anna.

1a. VURDERING OG VERDSETJING AV ENGASJEMENT

PRINSIPP FOR VERDSETJING AV ENGASJEMENT Utlån blir bokført til nominell verdi redusert med føretekne nedskrivingar. Nedskrivningar blir gjort når det må påreknast at debitor ikkje vil vera i stand til å innfri forpliktingane sine og det heller ikkje kan forventast at pant/annan tryggleik vil dekkje lånet ved ein eventuell realisasjon. Ved vurderingar blir det også lagt vekt på den generelle økonomiske stillinga til kunden. Fastrenteutlån til kundar skal rekneskapsførast til amortisert kost. Omfanget av desse utlåna utgjer om lag 55 mill. kroner og har ikkje samanfallande beløp på gjeldssida. Det er derfor renterisiko knytt til beløpet. Verkeleg verdi av utlåna er omtrent som pålydande og sistnemnde er derfor nytta som bokført verdi.

Fastrenteutlån til kundar blir rekneskapsført som øvrige utlån. Informasjon om utrekna marknadsverdi på utlåna blir det opplyst om i eiga note (sjå note 1 B).

Før kvart kvartalsskifte blir vesentlege næringsengasjement i dei to høgste risikoklassene gjennomgått med omsyn til eventuell nedskriving. Det same gjeld vesentlege engasjement på taps- og misleghaldsrapporten. Andre vesentlege engasjement elles er gjennomgått uavhengig av risikoklasser. For personmarknaden er det gjort ein gjennomgang av vesentlege engasjement som ikkje er med på taps- og misleghaldsrapporten. Utlån som er vurdert for eventuell individuell nedskriving, er ikkje teke med i grunnlaget ved vurdering av gruppeavsetjingar.

PRINSIPP FOR VURDERING AV MISLEGHALDNE ENGASJEMENT Eit engasjement blir vurdert som misleghalde når restanser ikkje er dekt innan 30 dagar etter forfall, eller når overtrekk på rammekreditt ikkje er dekt som avtala innan 30 dagar etter at rammekreditten vart overtrekt. Noter til rekneskap og balanse Noter til rekneskap

Lån som ikkje er misleghaldne, men der etter alt å dømme den økonomiske situasjonen til kunden tilseier at eit tap vil oppstå på eit seinare tidspunkt, blir vurdert som tapsutsett.

PRINSIPP FOR Å STOPPE INNTEKTSFØRING AV OG ATTENDEFØRING AV RENTER O.L. Når vurdering av engasjement nemnt over, både misleghaldne og ikkje misleghaldne, fører til at banken gjer ei individuell nedskriving, blir inntektsføring av renter, provisjon og gebyr på heile eller delar av det tapsutsette engasjementet, vurdert stoppa. Samstundes blir tidlegare inntektsførte renter, provisjonar og gebyr for inneverande år vurdert attendeført.

1b. TAPSOVERSIKT MISLEGHALDNE LÅN OG GARANTIAR Mill. kroner 2009 2008 2007 2006 2005 Sum misleghaldne lån (før individuelle nedskrivingar) 85,1 86,2 25,4 26,3 23,0 Netto misleghaldne lån (etter individuelle nedskrivingar) 82,4 83,9 23,2 22,8 20,2 Øvrige tapsutsette lån (før individuelle nedskrivingar) 72,0 45.7 10,8 11,4 40,6 Netto tapsutsette lån (etter individuelle nedskrivingar) 55,9 36,0 6,0 9,5 27,8 Tala for 2009 er ikkje direkte samanliknbare med tidlegare år, da misleghaldet for 2009 er rapportert etter 30 dagar, medan det for tidlegare år er rapportert etter 90 dagar.

TAPSAVSETJINGAR INDIVIDUELLE NEDSKRIVINGAR PÅ UTLÅN OG GARANTIAR 2009 2008 Individuelle nedskrivingar på utlån 31.12. 12 030 8 190 Amortisering 24 116 Individuelle nedskrivingar på utlån 01.01. 12 054 8 306 - konstaterte tap i perioden,der det tidlegare er gjort individuelle nedskrivingar -1 725 -8 090 +auka individuelle nedskrivingar i perioden 4 500 2 624 +nye individuelle nedskrivingar i perioden 4 335 12 321 -attendeføring av individuelle nedskrivingar i perioden -377 -3 131 Individuelle nedskrivingar 31.12. 18 787 12 030

Nedskrivingar på grupper av utlån 2009 2008 Nedskrivingar på grupper av utlån 01.01. 25 191 26 855 +/- Endring i nedskriving på grupper av utlån i perioden 4 068 -1 664 Nedskrivingar på grupper av utlån 31.12. 29 259 25 191

KOSTNADSFØRTE TAP I PERIODEN 2009 2008 Endring i individuelle nedskrivingar på utlån i perioden inkl.amortisering + garantiar 7 227 4 102 +Endring i nedskrivingar på grupper i perioden 4 068 -1 664 +Konst. tap som det tidlegare år er gjort individuelle nedskrivingar for 1 725 8 090 16 +Konst. tap som det tidlegare år ikkje er gjort individuelle nedskrivningar for 1 537 605 Inngang på tidlegare konstaterte tap i perioden -190 -444 Tapskostnader i perioden 14 367 10 689 UTLÅN OG GARANTIAR - TAPSAVSETJINGAR FORDELT PÅ NÆRINGAR Mill. kroner Brutto utlån og saldo Garantiar Kredittar (saldo + på rammekredittar trekkfasilitetar) 2009 2008 2009 2008 2009 2008 Lønnstakarar 1 701,0 1 771,7 67,8 67,3 248,1 214,9 Primærnæring 268,9 238,6 26,1 29,6 59,8 55,4 Industri 52,1 49,2 6,5 15,7 30,3 21,3 Bygg/anlegg/kraft 128,8 113,7 30,7 24,8 65,7 68,0 Handel 73,1 137,3 1,3 21,1 56,7 53,3 Service og personleg tenesteyting 475,6 315,1 117,9 99,3 80,2 83,2 Sikringsfondet 0,0 0,0 2,9 0,0 0,0 0,0 Totalt 2 699,5 2 625,6 253,2 257,8 540,8 496,1

Misleghaldne engasjement Tapsutsette engasjement Individuelle nedskrivingar Nedskrivingar på grupper på utlån og garantiar av utlån og garantiar 2009 2008 2009 2008 2009 2008 2009 2008 Lønnstakarar 34,3 30,9 0,0 0,0 1,0 1,0 14,4 7,6 Primærnæring 3,1 10,5 0,0 0,0 0,0 1,0 3,1 2,4 Industri 0,0 1,1 2,8 0,0 1,6 0,0 0,6 3,0 Bygg/anlegg/kraft 4,6 8,8 46,0 41,1 14,0 8,8 1,5 3,5 Handel 0,0 23,7 23,2 0,0 1,5 0,0 1,7 5,4 Service og personleg tenesteyting 43,1 11,2 0,0 4,6 0,7 1,2 8,0 3,3 Garantiar 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 Totalt 85,1 86,2 72,0 45,7 19,1 12,0 29,3 25,2 Potensiell eksponering av trekkrettar er definert som totale innvilga rammekredittar

2009 2008 Resultatført rente på utlån der det er gjort nedskriving 308 920

Utlån - nedbetalingslån til verkeleg verdi Av utlåna til banken er det utlån med avtala fastrente som har ein marknadsverdi, som kan avvike frå bokført verdi.For andre utlån med flytande rente blir bøkført verdi rekna for å tilsvare marknadsverdi. Bokført verdi blir sett på som beste estimat på verkeleg verdi.

Bokført Verkeleg verdi verdi Utlån til amortisert kost (pålydande) 2 327,2 2 327,2 Utlån til verkeleg verdi 54,8 54,2 Sum nedbetalingslån 2 382,0 2 381,4

UTLÅN, KREDITTAR OG GARANTIAR - RISIKOKLASSIFISERING Maksimal kreditteksponering og kredittrisiko Maksimal kreditteksponering er summen av brutto utlån, garantiar, trekte beløp på rammekredittar samt ikkje trekte beløp på rammekredittar. Maksimal eksponering utgjer 3.176,2 og blir vist nedanfor under risikoklasser.

Kredittrisiko er risiko knytt til at kundar eller andre motpartar ikkje kan oppfylle dei kontraksmessige forpliktingane sine.For banken er dette i stor grad knytt til tap på utlån. Banken har ikkje endra sin generelle praksis for kredittvurdering og nyttar dei same modellane/praksis som tidlegare år. Dette gjeld også for avsetjingar til tap.

Endra generelle økonimiske utsikter i forhold til tidlegare år, kan likvel medføre noko endring ved vurdering av utlån. Ein vesentleg del av utlåna til banken er gjeve med sikkerheit i bolig og der har det historisk sett vore låge tap.

Scoring- og risikomodell Banken nyttar eit risikoklassifiseringssystem for overvåking av kredittrisiko for utlån. Systemet er utvikla i fellesskap i SpareBank 1 alliansen og blir kalla Porto. Modellen delar utlånsmassa i to: - bedriftsmarknad (BM) som omfattar aksjeselskap, sjølvstendige næringsdrivande (DA, ANS og enkeltmannsforetak)samt offentleg sektor. - privatmarknaden (PM) gjeld reine private engasjement (lønnsmottakarar).

Modellen baserar seg på ei økonomisk klasse (A-K) og ei sikkertheitsklasse (1-7), sjå nedanfor.

I tabellen nedanfor blir portefølja oversatt frå bokstavscor (A-K), til "frå svært låg" til "høg risiko" teke omsyn til scoring av misleghaldsannsyn og sikkerheit.

Økonomisk klasse Modellen klassifiserer objektive forhold, som økonomi mm., hjå kundar med utgangspunkt i forventa sannsynleg misleghald innafor 11 risikoklasser frå A til K. Misleghalde engasjement blir klassifisert i gruppe J og nedskrivne i gruppe K.

Modellen hentar økonomisk innformasjon m.a. frå offentlege register og er derfor ikkje påverka av tilsette i banken.

Sikkerheitsklasse Sikkerheita blir klassifisert i 7 risikoklasser, der 1 er best og 7 er dårlegast. I klasse 1 er etablerte sikkerheiter over 120 % av engasjementstorleiken. Det er nedtrapping med 20 % pr. klasse ned til klasse 7 som er blancolån.

I klasse 7 inngår også til kvar tid engasjement som ikkje er ferdigstilte i depotkontrollen. Når engasjement er ferdige i depotkontrollen, vil det gjennomgåande gje betre sikkerheit enn klasse 7. Andel frå klasse 7 inngår i alle risikogruppene.

Tabellen blir deretter samanstilt i 5 risikoklasser, i tillegg til gruppe for misleghaldne/nedskrivne.

Prising av utlån Kredittbehandlingssystemet til banken legg til grunn den same modellen som risikoklassifikasjonen byggjer på. Systemet kjem med forslag til pris på produktet, ein pris banken har intensjon å leggje til grunn ved avtale med kundane. 17 Styring av kredittrisiko Banken sin policy, kompentanse, rutiner og kontrollar på kredittområdet skal vera slik at det sikrar sunn og langsiktig utvikling, samt god avkastning utan at banken blir utsett for risiko som trugar eksistensen på stutt eller lang sikt.

I vårt arbeid har vi merksemd mot krav til engasjementstorleik, betalingsevne- og vilje, sikkerheitsvurdering, eigenkapitalandel, risikoklasser og oppfølging. For aktuelle saker skal elementa vurderast, kommenterast og dokumenterast. Sakshandsaminga skal basere seg både på tidlegare kundeforhold og ved innhenting av kredittopplysingar eller andre eksterne dokumentasjonar.

Vi har fokus på arbeidsrutinar og depot i samsvar med oppdaterte retningsliner for kredittområdet.

Risikoklassifiseringssystemet til banken gjer det mogleg å produsere tidsseriar for utviklinga i risikoeksponeringa innanfor både PM og BM, samt også i forhold til einskildbransjer innafor BM-området. Benchmarking mot andre samanliknbare bankar i SpareBank 1 allinansen er også tilgjengeleg. For BM lar det seg gjera å få fram oversikt over kva for selskap som er inkludert i dei ymse risikoklassene i matrisen. Dette gjer det mogleg å overvake risikoutviklinga månad for månand ned på det einskilde engasjement. Denne informasjonen blir brukt ma. til å produsere grunnlagsmateriale for den kvartalsvise gjennomgangen i banken som vidare danna grunnlag for rapportering til styret. Denne gjennomgangen inkluderar minimum revurdering av tidlegare tapsavsatte engasjement, av engasjement på overtrekks- og restanserapport, og andre som av ymse grunnar kjem fram på oppfølgingslister for banken.

Da PM er anonymisert, får banken ikkje fram rapportar på engasjementnivå. Her blir det gjort ei oppfølging dersom engasjementet er med på overtrekks- og/eller restanserapport, er over eit bestemt nivå, eller av andre grunnar kjem fram på oppfølgingslister for banken. Banken meiner at porteføljen generelt er av god kvalitet. Fordelinga innanfor dei enkelte gruppene, gjer at den totale risikoeksponeringa i banken blir vurdert som middels.

Utvikling i risikogrupper og vurdering av framtidige tap Forventa tap for PM er truleg marginale i forhold til renteinntektene. Dette vil også gjelde BM i gruppene Svært låg til Middels risiko. Tap i risikogruppene Høg til Svært høg er forventa å vera mykje mindre enn renteinntektene i desse gruppene. Beløp i gruppa Svært låg risiko har prosentvis reduksjon sidan siste årsskifte og gruppa låg risiko har ei lita forbetring. Middels risiko og svært høg risiko har auka. Gruppa misleghaldne og nedskrivne viser ein prosentvis auke, og dette kjem i hovudsak frå engasjement vi meiner det er teke høgde for i nedskriving på enkeltengasjement. I tillegg har vi auka gruppeavsetjingane i 2009. Her tek vi ma. omsyn til tapshistorikk. Vi meiner at vi gjennom dette også har høgde for potensiell auke i tap framover. Vurdering har ført til at vi har auka med 4,1 mill i 2009.

SpareBank 1 Boligkreditt SpareBank 1 Boligkreditt driv som kredittforetak etter konsesjon frå Kredittilsynet og er lokalisert i Stavanger. Hovudføremålet med foretaket er å sikre eigarane stabil og langsiktig finansiering til konkurransedyktige prisar. Lov med forskrifter som gjev foretaket høve til å utferde obligasjonar med fortrinnsrett, vart ferdigstilt juni 2007. SpareBank 1 Lom og Skjåk har ved utgangen av 2009 overført om lag 411,1 mill. kr. i bustadlån til foretaket og beløpet er ikkje med i oversikta nedanfor. Eigarandelen til banken i SpareBank 1 Boligkreditt er ved årsskiftet 0,44 %.

Risikogruppe i 2009-2008 Nedbetalingslån Kredittar Garanti Sum (saldo + trekkfasilitetar) (samla kreditteksponering) 2009 2008 2009 2008 2009 2008 2009 2008 Svært låg 957 596 1 079 010 212 656 179 032 64 018 85 437 1 234 270 1 343 779 Låg 390 282 336 928 54 028 82 169 49 507 28 367 493 817 447 464 Middels 717 777 657 829 113 553 119 686 91 835 62 312 923 165 839 827 Høg 151 950 94 114 60 718 19 768 23 146 26 908 235 814 140 790 Svært høg 131 231 85 949 28 864 13 312 19 353 27 456 179 448 126 717 Mislegh./nedskr. 33 157 42 450 71 010 82 140 5 361 6 249 109 528 130 839 Ikkje fordelt 18 592 18 592

Totalt 2 382 032 2 296 280 540 829 496 107 253 220 255 321 3 176 042 3 048 008

Individuell nedskr. Gruppenedskr. 2009 2008 2009 2008 Svært låg Låg Middels Høg Mislegh./nedskr. 18 763 12 030 Ikkje fordelt 29 259 25 191 Totalt 18 763 12 030 29 259 25 191

DEFINISJONAR PKT. 1b Konstaterte tap: Tap på engasjement som er konstatert ved konkurs, ved stadfesta akkord, ved utleggsforretning som ikkje har ført fram, ved rettskraftig dom, ved at insti- tusjonen har gjeve avkall på engasjementet eller ein del av dette eller at engasjementet vert vurdert som tap av banken. Nedskriving på individuelle utlån: Avsetjing til dekning av pårekna tap på engasjement som på balansedagen er identifisert som tapsutsette. Nedskriving på grupper av utlån: Utlån og garantiar er gruppert mellom PM og nærare definerte grupper innafor BM. På bakgrunn av materiale ma. av historiske konstaterte tap, blir gruppevise nedskrivingar utrekna i relevant modell.

2 a. UTLÅN FORDELT ETTER KOMMUNAR 2009 2008 Lom 580,7 563,1 Skjåk 521,0 481,7 Vågå 461,6 418,2 Oslo/Akershus 586,0 564,7 Resten av landet 550,2 597,9 18 Sum 2 699,5 2 625,6 3. PRINSIPP FOR FØRING AV RENTER, GEBYR, PROVISJONAR M.M. Renter, gebyr og provisjonar blir teke inn i resultatrekneskapen etter kvart som desse blir tent opp som inntekter eller kjem til som kostnader. Forskotsbetalte inntekter og påløpte ikkje betalte kostnader blir periodisert og ført som gjeld i balansen. Opptente ikkje betalte inntekter blir inntektsførte og førte opp som eit tilgodehavande i balansen. Utbytte av aksjar blir inntektsført det året det blir motteke. Gebyr som er direkte betaling for utførte tenester, blir teke til inntekt når dei blir betalt. Etableringsgebyr blir periodisert i den grad dei overstig kostnadene ved etablering av kvart lån.

SPESIFIKASJON AV PROVISJONAR OG GEBYR 2009 2008 Betalingsformidling 9 107,0 8 674,1 Verdipapiromsetjing og forvaltning 4 836,7 3 564,9 Forsikring 3 679,2 2 631,2 Andre 715,4 60,4 Sum 18 338,2 14 930,5

4. OPPLYSNINGAR SOM VEDKJEM TILSETTE OG TILLITSMENN 2009 2008 Talet på årsverk /tilsette 40/42 38/40 Samla utgifter til lønn og anna godtgjersle til teneste- og tillitsmenn i banken 18 636 18 688 Av dette utgjer: Godtgjersle til forstandarskap 34 43 Godtgjersle til kontrollnemnd 46 45 fordelt slik: Ola Lund 14 13 Tordis Brandsar 18 8 Kristian Hosar 0 11 Kirsti Kolsøe Morken 14 13 Godtgjersle til styre 353 229 av dette til: Sevald Sperstad 120 101 Anne Wangen 36 24 Hans Kr. Skamsar 43 27 John Nyland 39 30 Anne Lise Marstein 12 Jostein Hole 00 Ragnhild Tråstad 30 17 Ingvard Olstad 39 22 Banksjef 1 082 1 111 Resultatført pensjonsopptening banksjef 106 109 Honorar til ekstern revisjon inkl. mva. 1 077 986 Kostnadsført honorar til ekstern revisjon Lovpålagt revisjon 458 373 Andre attestasjonsoppgåver 240 276 Skatterådgjeving 14 18 Andre tenester utanfor revisjon 149 122 Meirverdiavgift 216 197 Sum kostnadsført til ekstern revisjon 1 077 986 Lån og garantiar til medlemmer av forstandarskapet 17 619 17 748 Av dette formannen i forstandarskapet 50 50 Lån og garantiar til kontrollnemnd 427 1 612 fordelt slik: Ola Lund 0 1 150 Sum engsjement til verksemder/personar der Lund har eigarinteresser eller er involvert 12 637 9 150 Tordis Brandsar 427 462 Kirsti Kolsøe Morken 00 Lån og garantiar til styret 5 098 5 709 Fordelt slik: Sevald Sperstad 1 250 1 250 Sum engsjement til verksemder/personar der Sperstad har eigarinteresser eller er involvert 6 186 6 501 Anne Wangen 800 1 200 Sum engsjement til verksemder/personar der Wangen har eigarinteresser eller er involvert 14 326 19 146 Hans Kr. Skamsar 700 700 Sum engsjement til verksemder/personar der Skamsar har eigarinteresser eller er involvert 6 051 5 547 Ingvard Olstad 1 732 1 511 John Nyland 616 1 048 Sum engsjement til verksemder/personar der Nyland har eigarinteresser eller er involvert 1 495 1 080 Lån til tenestemenn i banken 45 787 41 153 Av dette banksjef 1 252 1 501 Sum engsjement til verksemder/personar der banksjef har eigarinteresser eller er involvert 4 650 6 050 Rentesubsidiar 273 777

Subsidiekostnadene er ikkje bokførte og verkar på rentenettoen til banken. Banken har bonusavtale der alle tilsette blir behandla likt, dersom avtala vilkår blir nådd. Rente- og avdragsvilkår for leiaren i styret er som for andre kundar. Rente- og avdragsvilkår for adm banksjef er som for andre tilsette.

Det er ikkje avtala særskilte vilkår korkje for styreleiar eller adm. banksjef når desse sluttar i banken. Rentevilkåra til banksjefen er 3 % p.a. der attståande løpetid på det eine lånet er under 1 år og det andre har attståande løpetid på 17 år og 9 mnd. Rentevilkår til styreleiar er 3,20 %, og er ordinære vilkår for flexilån i banken.

19 5. AKSJAR FINANSIELLE INSTRUMENT Finansielle instrument blir definerte til å omfatte finansielle eigedelar og gjeldspostar. Finansielle instrument på balansen omfattar aksjar, grunnfondsbevis, aksjefond mv. samt obligasjonar og sertifikat. Det blir skilt mellom avtaler som inngår som ledd i eigenhandel for å oppnå forteneste ved prisskilnader og prisendringar og avtaler som inngår i den ordinære verksemda. Avtaler som inngår i førstnemnde kategori, utgjer handelsportefølje (trading), medan dei øvrige avtalene inngår i bankverksemda (sikringsforretningar). Handelsporteføljen blir vurdert til marknadsverdi pr. 31.12. Verkeleg verdi tek utgangspunkt i gjeldande børskurs. Dersom børskurs ikkje er tilgjengeleg, blir verdien satt til kostpris. Endringar i marknadsverdi blir ført netto til resultatrekneskapen som netto gevinst/tap. Handelsporteføljen er finansielle instrument som: - banken har for eiga rekning med sikte for vidare salg eller - for på kort sikt å dra fordel av pris- eller rentevariasjonar, og - sikring av slike posisjonar. Omløpsaksjar og grunnfondsbevis som er handelsportefølje, er vurdert til verkeleg verdi. Andre omløpsmidlar er vurdert til lågaste verdi av kostpris og kjent marknadsverdi. Anleggsporteføljen er vurdert til innkjøpskost. Dersom den verkelege verdien er vesentleg lågare enn innkjøpskost og fallet i verdi ikkje blir sett på som forbigåande, blir porteføljen skrivi ned til verkeleg verdi.

HANDELSPORTEFØLJE Selskapets Talet på Kostpris Pålydande Marknadsverd aksjekapital aksjar beløp /bokført verdi Selskapsnamn Telenor ASA 9 947 330 11 900 500 71 964 TGS Nopec Geophysic 26 630 6 000 221 2 629 Storebrand 2 249 500 5 500 300 28 218 Norsk Hydro ASA 1 370 260 7 500 70 8 365 Orkla A 1 286 160 10 000 327 13 569 Statoil ASA 7 971 620 6 466 437 16 936 Yara International ASA 495 680 1 500 47 3 396 ANDELAR I AKSJEFOND Odin Global SMB 18 662 2 200 2 016 Odin Europa SMB 8 166 1 500 1 029 Odin Finland 468 2 000 1 788 Odin Norge 1 352 2 000 2 521 Odin Offshore 9 179 2 000 1 838 Odin Norden 2 765 2 397 3 203 Odin Eiendom 3 776 1 000 1 090 Alfred Berg Likviditet 126 985 11 040 11 102 Skagen Høyrente Institusjon 106 770 11 032 11 083 Nef Eruo power fund NOK 50 50 51 Nef Nordic power fund 171 300 311 Nef energy Diversifield fund 33 50 51 Nef global resources (sicav) ltd. 108 100 102 GRUNNFONDSBEVIS Sparebanken Rogaland 1 865 960 61 909 1 172 1 548 3 095 Sparebanken Nord-Norge 895 600 24 000 1 463 1 200 2 640 Totens Sparebank 259 390 2 100 189 126 164 Sparebanken Øst 387 930 10 000 1 129 1 000 332 Sparebanken Møre 594 920 9 128 830 913 2 099 Sparebanken Midt Norge 1 446 550 91 650 2 100 2 291 4 949 Sparebank1 Rygge-Vaaler 147 260 7 600 836 760 562

SUM HANDELSPORTEFØLJE 533 737 45 291 54 104 Endring i verdiregulering utgjer 10 545, og er i sin heilskap ført over resultatrekneskapen.

ANLEGGSAKSJAR: Selskapets Talet på Bokført Pålydande aksjekapital aksjar beløp beløp Tilknytta selskap: A/S Midtgard 2 820 1 410 1 410 1 410 Næringshagen i Nord-Gudbrandsdal 680 150 150 150 Sparebanken Regnskapskontor AS 450 450 450 450 Lunde og Langli Eiendom 1 180 279 1 605 279 Sum tilknytta selskap 24 661 Andelar i ansvarleg selskap mv.: Samarbeidende Sparebanker Utvikling DA * 18 000 544 636 545 545 Sum andelar i ans selskap mv. 545 545 Andre anleggsaksjar: Eiendomskreditt A/S 199 550 5 750 576 576 SpareBank1 Boligkreditt AS 2 100 548 105 297 15 805 15 805 SpareBank1 Næringskreditt AS 584 000 41 925 5 241 5 241 Samarbeidende Sparebanker A/S ** 601 860 37 616 44 261 44 261 Nordito AS 253 846 16 369 942 942 SpareBank 1 Eiendomsinvest AS 5 243 27 500 2 750 2 750 Samarbeidende Sparebanker Bankinvest ** 1 100 000 360 2 160 2 160 Andre 1 751 564 564 Sum andre anleggsaksjar 783 493 72 299 SUM ANLEGGSAKSJAR 76 459

Inngåande balanse 68 819 Tilgang 7 890 Avgang 250 20 Reversert nedskriving 0 Utgåande balanse 76 459 Ingen av papira er børsnoterte. * Vår eigarandel utgjer 3,1 %. Resultatført andel for 2009 er bokført med kr 0. Selskapet er gjeldfritt. ** Investeringa er i felleskontrollert verksemd og bokført til kostpris. 6. DOTTERSELSKAP/TILKNYTTA SELSKAP Banken eig Sparebanken Regnskapskontor A/S 100 %. Konsernrekneskap er ikkje utarbeidd, da veksemda er forskjellig frå den ordinære bankdrifta og beløpa er uvesentlege i ein konsolidert rekneskap.

Firma Kjøps- Forretnings- Eigarandel Stemme- tidspunkt kontor andel Sparebanken Regnskapskontor AS 18.03.1983 Lom 100% 100% Midtgard AS 18.08.1971 Lom 50% 50% Lunde og Langli Eiendom 23.09.2005 Lillehammer 25% 25%

Aksjekapital Talet på Bokført Pålydande i selskapet aksjar beløp beløp Midtgard AS 2 820 1 410 1 410 1 410 Lunde og Langli Eiendom 1 109 279 1 605 279 Total 3 015

Resultat rekne- Eigen- Bokført Banken sin andel av: skap 2009 kapital verdi

Sparebanken Regnskapskontor AS 21 498 450 Midtgard AS 127 3 516 1 410 Lunde og Langli Eiendom 684 3 249 1 605 Investeringane både i dotterselskap og i tilknytta selskap er bokført etter kostmetoden. Ikkje noko av selskapa er børsnoterte.

DOTTERSELSKAP Sparebanken Regnskapskontor A/S 2009 2008 Renter og kredittprovisjonar av utlån og andre fordringar 15 35 Renter på innskot 01 Utlån 0 343 Innskot 179 151

7. IHENDEHAVAROBLIGASJONAR, SERTIFIKAT OG ANDRE RENTEBERANDE VERDIPAPIR 2009 2008 Kredittforetak Risikovekt 10 26 000 10 000 Kommunar og finansføretak Risikovekt 20 66 571 54 997 Andre Risikovekt 100 81 376 76 489 Sum kostpris 173 947 141 486 -kursreguleringskonto 11 463 17 768 Bokført verdi 162 484 123 718 Marknadsverdi 162 484 123 718 Pålydande verdi 175 070 142 570 Obligasjonane er klassifiserte som handelsportefølje og er vurderte til verkeleg verdi. Gjennomsnittleg effektiv rente er 4,07% (Avkastning/gjennomsnittleg kapital x 100)

8. ANSVARLEG LÅNEKAPITAL 2009 2008 Ansvarleg lånekapital bokført under obligasjonar 26 431 26 431 Ansvarleg lånekapital bokført under utlån 2 367 2 367 SUM 28 798 28 798 Av dette ansvarleg lånekapital i finansinst. 18 861 18 861

9. BANKBYGNINGAR, INVENTAR, MASKINAR M.M. Faste eigedomar og andre varige driftsmidlar er ført i balansen til kostpris med fråtrekk av ordinære avskrivingar. Avskrivingane er lineært fordelte over den økonomiske levetida til driftsmidelen. Maskiner Bankbygn. inventar og andre transport- faste midlar m.m. eigedomar Kostnad ved kjøp 01.01. 28 786 25 577 Tilgang i 2009 1 471 381 Avgang i 2009 00 Samla avskrivingar pr. 31.12. 22 858 5 148 Bokført verdi pr. 31.12. 7 399 20 810 Ordinære avskrivingar 1 878 855 Avskrivingssatsar i % 20-30 4 Bankbygningen i Lom er sin heilskap brukt i eiga verksemd. Bankbygningen i Skjåk er i det vesentlege brukt til eiga verksemd.

21 10 a. LIKVIDITETSFORHOLD – FINANSIERING

Total Inntil 1-3 3-6 6-12 1-3 år 3-5 år 5-10 år Over Utan Gj. sn. 1 mnd. mnd mnd mnd 10 år løpetid avkastn. Kontantar og fordr. på sentralbankar 21 349 21 349 Utlån til og fordr. på kredittinst. 241 483 241 483 Utlån til og fordr. på kundar 2 699 483 365 384 22 825 35 419 71 804 258 154 211 661 419 545 1 314 691 5,56 Obligasjonar og sertifikat 162 484 -11 463 15 000 11 507 72 536 45 043 29 861 4,07 Andre eigedelspostar med restløpetid 12 548 12 548 Andre eigedelar 121 976 3 778 786 117 412 SUM EIGEDELSPOSTAR 3 259 323 366 469 22 825 50 419 83 311 330 690 260 482 449 406 786 380 244 Gjeld til kredittinstitusjonar 160 850 65 700 20 150 75 000 5,08 Innskot frå og gjeld til kundar 1 970 316 1 970 316 2,38 Anna gjeld med løpetid 27 119 12 241 1 429 4 787 8 662 Anna gjeld utan restløpetid 5 468 5 468 Gjeld stifta ved utferding av verdipapir 741 452 102 305 474 964 164 183 4,32 Eigenkapital 354 118 354 118 SUM GJELD OG EIGENKAPITAL 3 259 323 1 983 407 1 429 4 787 175 967 494 964 239 183 0 354 118 5 468 Kassekreditt er klassifisert under gruppa 1-3 mnd., og byggjelån under gruppa 6-12 mnd. Gjennomsnittleg avkastning er utrekna med grunnlag i dagleg gjennomsnittleg forvaltningskapital.

Likviditetsrisiko Likviditetssrisiko kan seiast å vera risikoen for at banken ikkje kan gjera opp for pliktene sine til rett tid. I dette høvet står dei trekkrammene banken har i Norges Bank sentralt, saman med den generelle likviditetspolitikken til Norges Bank. Eit sentralt mål er også utviklinga i netto utlåns-/innskotssituasjon i banken som fortel noko kva grad banken er avhengig av pengemarknaden. Banken har bevisst søkt å redusere kredittrisikoen. Dette er gjort iht. interne retningsliner vedrørande diversifisering, forfallsstruktur og rapportering. Banken legg også vekt på å behalde og utvide kommiterte og ukommiterte fundingkjelder.

Trekkrettar Bank Trekkrett Utløpsdato SpareBank 1 Midt-Norge m. trekkrett oppgjerskonto 20 000 Swedbank 75 000 22.12.11.

10 b. TIDSPUNKT FOR AVTALA/SANNSYNLEG ENDRING AV RENTEVILKÅR

Totalt Inntil 1 mnd 1-3 mnd 3 mnd-1 år 1 - 5 år Over 5 år Utan løpetid Kontantar og fordringar på sentralbankar 21 349 6 551 14 798 Utlån til og fordringar på kredittinstitusjonar 241 483 241 483 Utlån til og fordringar på kundar 2 699 483 3 650 51 101 2 644 732 Obligasjonar og sertifikat 162 484 -11 463 158 946 5 035 9 966 Ikkje renteberande eigedelar 134 524 3 778 130 746 SUM EIGEDELAR 3 259 323 - 1262 158 946 5 035 64 845 0 3 031 759 Gjeld til kredittinstitusjonar 160 850 75 850 20 000 65 000 Innskot frå og gjeld til kundar 1 970 316 1 970 316 Ikkje renteberande gjeld 32 587 32 587 Obligasjons- og sertifikatgjeld 741 452 741 452 Eigenkapital 354 118 354 118 SUM GJELD OG EIGENKAPITAL 3 259 323 0 816 452 20 000 65 000 0 2 357 871 Samla renterisiko -2 409 Kassakreditt er klassifisert under gruppa 1-3 mnd. og byggjelån under gruppa 6-12 mnd.

Renterisiko oppstår i samband med utlåns- og innlånsverksemd til banken og til aktivitetar knytte til penge- og kapitalmarknaden. Renterisiko er eit resultat av at rentebindingstida for aktiva- og passivasida til banken ikkje er samanfallande.

Banken skal ha ein låg og kontrollert renterisiko. Storleiken er relatert til den samla balansen til banken, men er for behaldning av sertifikat og obligasjonar ytterlegare spesifisert.

11. GARANTIANSVAR FORDELT PÅ GARANTIFORMER 2009 2008 Betalingsgarantiar 6 734 20 426 Kontraktsgarantiar 24 974 25 672 Lånegarantiar 218 622 209 222 Sum garantiar til kundar 250 330 255 320 Anna garantiansvar 2 438 Sikringsfondet 2 892 SAMLA GARANTIANSVAR 253 222 257 758

12. BANKENES SIKRINGSFOND Lov om sikringsordningar for bankar og offentleg administrasjon m.v. av finansinstitusjonar, pålegg alle sparebankar å vera medlem av Bankenes sikringsfond. Fondet pliktar å dekkje tap inntil kr 2 mill. som ein innskytar har på innskot i ein sparebank.

2009 2008 Avgifta i 1000 kr 1 808 560

13. SKATTAR UTSETT SKATT Utsett skatt er rekna på grunnlag av skilnad mellom rekneskapsmessige og skattemessige verdiar ved utgangen av rekneskapsåret. UTSETT SKATTEFORDEL: 2009 2008 Endring Nedskriving aksjar, grunnfondsbevis og obligasjonar -11 463 -17 768 6 305 Anleggsreservar driftsmidlar 1 123 805 318 22 Overfinansiering pensjonsmidlar 2 020 3 817 -1 797 Pensjonsforpliktingar -5 174 -4 668 -506 Grunnlag utsett skattefordel -13 494 -17 814 4 320 Utsett skattefordel – 28 % -3 778 - 4 988 1 210 SPESIFIKASJON AV SKILNADER MELLOM REKNESKAPSRESULTATET OG ÅRETS SKATTEGRUNNLAG Resultat før skattekostnad 48 590 Permanente skilnader: Kostnader som ikkje kan trekkjast frå 45 Ikkje skattepliktige inntekter -6 478 Skattemessig del for DA selskap Skilnad mellom rekneskapsmessig og skattemessig verdi ved salg av aksjar (inkl. utbyte) -10 454 -16 887 Mellombelse skilnader Omløpsmidlar/kortsiktig gjeld -6 305 Anleggsmidlar/langsiktig gjeld -318 Endring i andre mellombelse skilnader 2 302 -4 321 Årets skattegrunnlag 27 382 Utrekning av skatt: Inntektsskatt med 28 % av overskot 7 667 Formuesskatt 1 013 Betalbar skatt 8 680 Forskjell avsett og utlikna skatt førre år 0 Årets endring utsett skatt 1 210 Sum skattekostnad for 2009 9 890

Effektiv skattesats 20% Effektiv skattesats eks formuesskatt 18%

14. KAPITALDEKNING Kjernekapital 2009 2008 Sparebankens fond 354 118 316 968 50 % av medlemsinnskot i kredittforeningar 0 150 Frådrag i kjernekapitalen - overfinansiering av pensjonsforpliktingar -2 020 -3 817 - utsett skattefordel -3 778 -4 988 Sum kjernekapital 348 320 308 313 Tilleggskapital: 50 % av medlemsinnskot i kredittforeningar 0 150 - frådrag i kjerne- og tilleggskapitalen -5 623 NETTO ANSVARLEG KAPITAL 342 697 308 463

Berekningsgrunnlag kreditt- og motpartsrisiko 2009 2008 20 % 50 307 37 553 35 % 526 214 600 243 75 % 177 271 175 376 100 % 1 247 050 848 906 150 % 16 291 57 522 Sum 2 017 133 1 719 600

Kapitalkrav: 2009 2008 Kreditt- og motpartsrisiko 161 371 137 568 Operasjonell risiko 10 766 11 407 Posisjonsrisiko 11 024 8 007 (-) frådrag i kapitalkrav -2 791 -2 015 Sum kapitalkrav 180 370 154 967 Kapitaldekning (%) 15,20 15,92

SPESIFIKASJON EIGENKAPITAL Sparebankens fond 31.12.08 316 968 Resultat for året 37 150 Sparebankens fond 31.12.09 354 118

15. KONTANTSTRAUMANALYSE (sjå s. 27)

16. LEIGEAVTALER Hovudkontoret til banken leiger lokale i AS Midtgard. Leigeavtala er ikkje avgrensa i tid. Det ligg ikkje føre nokon avtale for overtaking av anleggsmidelen. Den årlege leiga utgjer kr 1 128 000.

Banken leiger lokale i Vågå. Leigeavtale går ut 01.06.2015 med rett til forlenging i 5 år. Den årlege husleiga utgjer kr 253 000.

17. PENSJONSSKYLDNADER Banken har pensjonsskyldnader (sikra) overfor 39 personar, herav 6 pensjonistar, som gjev desse rett til bestemte framtidige pensjonsytingar, ytingsbasert og administrert gjennom ei kollektiv pensjonsordning i SpareBank 1 Livsforsikring. Utrekninga av pensjonsforpliktingar er gjort av aktuarselskap engasjert av livsforsikringsselskapet.

For medarbeidarar som er tilsette etter 1.8.07, har banken innskotsbasert ordning i samsvar med OTP. Pr. 31.12.09 er 9 personar med i ordninga.

Banken har og teke på seg pensjonsskyldnader for fylgjande ordningar: * Avtalefesta førtidspensjon (AFP) frå fylte 62 år. * Eiga pensjonsavtale for avgått banksjef 67–77 år, og for nåverande banksjef 62–67 år.

Ved verdsetjing av pensjonsmidlane og måling av påløpte pensjonsforpliktingar, blir det nytta estimert verdi ved rekneskapsavslutninga. Dei estimerte utrekningane blir korrigert i samsvar med oppgåve frå forsikringsselskapet. 23 Verknaden av estimatendringane blir resultatført etter ein korridor i resultatrekneskapen.

For utrekning av AFP-forpliktinga (usikra) er det, etter den nye AFP-ordninga gjeldande frå 01.01.98, lagt til grunn at 50% av dei tilsette vil nytte seg av ordninga ved 62 år. Ved utrekningane er følgjande føresetnader lagde til grunn: 2009 2008 Diskonteringsrente 5,00% 5,00% Lønnsregulering 4,00% 4,00% Pensjonsregulering 4,00% 2,50% Friviljug avgang (gjennomsnitt) 2,50% 2,50% Forventa avkastning 6,00% 6,00%

PENSJONSYTINGAR SIKRA 31.12.09 31.12.08 Estimert verdi av pensjonsmidlar 27 344 24 858 Estimert pensjonsforplikting -39 978 -34 553 Estimert pensjonsforplikting banksjef -1 651 -1 472 Ikkje resultatførte planendringar 605 706 Ikkje resultatførte estimatendringar og avvik 15 700 14 278 Arbeidsgjevaravgift 00 Balanseført netto pensjonsmidlar 2 020 3 817

PENSJONSYTINGAR USIKRA 2009 2008 Estimert pensjonsforplikting AFP-ordning -6 777 -4 954 Estimert pensjonsforplikting banksjef -220 -205 Ikkje resultatførte estimatendringar og avvik 1 823 772 Periodisert arbeidsgjevaravgift 0 -281 Balanseført pensjonsforplikting -5 174 -4 668

PENSJONSKOSTNADER SIKRA YTINGAR 2009 2008 Nåverdi av årets pensjonsopptening, AFP-ordning -2 005 -1 639 Nåverdi av årets pensjonsopptening, banksjef -116 -109 Rentekostnad av påløpte pensjonsforpliktingar -1 975 -1 650 Forventa avkastning på pensjonsmidlar 1 476 1 445 Resultatførte planendringar -101 -101 Resultatført estimatendringar og avvik -785 -797 Periodisert arbeidsgjevaravgift 0 -124 Administrasjonskostnader -280 -280 Netto pensjonskostnad -3 786 -3 255

Pensjonskostnader usikra ytingar 2009 2008 Nåverdi av årets pensjonsopptening, AFP-ordning -360 -249 Rentekostnad av påløpte pensjonsforpliktingar -332 -272 Forventa avkastning på pensjonsmidlar 0 0 Resultatførte estimatendringer og avvik 0 -107 Periodisert arbeidsgjevaravgift 0 -40 Netto pensjonskostnad -692 -668

Samla pensjonskostnad netto, sikra og usikra ytingar -4 478 -3 923

18. PANTSETJINGAR 2009 2008 Pantsetjingar 00 Bokført verdi av sikkerheit i obligasjonar: Bankenes sikringsfond 00 Norges Bank D-lån 6 550 7 562 Norges Bank F-lån 85 000 65 000 Sum 91 550 72 562

19. SWAPAVTALER Namn Forfall 2009 2008 Motpart BMB Sparx Tyskland/Japan 06/90 mars 2009 0 2 554 Swedbank BMB Sparx Latin-Amerika/Kina 06/09 april 2009 0 1 262 Swedbank BMB Sparx Alternativ Energi 07/10 oktober 2010 2 940 2 940 Swedbank BMB Sparx Sektor november 2010 1 018 1 018 Swedbank BMB Sparx Fremtidsfokus februar 2011 1 689 1 689 Swedbank Renteswapavtale Fastrente utlån mars 2012 20 000 SMN Renterelaterte kontrakter 25 647 9 463

Rentebyteavtala inneheld rentevilkår for eit avtala beløp over ein avtala periode.

Det er ikkje rekna verkeleg verdi på avtala, da ulik forfallsstruktur på innbetalingar gjer at marknadsverdien ikkje reflekterar den verdien derivatet representerar for banken.

20. OBLIGASJON- OG SERTIFIKATGJELD Lån nr. / Namn Obligasjonslån Sertifikatlån Andre lån Attendekjøpt Netto Forfall NO0010354160 300 000 300 000 14.02.2011 NO0010456601 102 500 102 500 15.09.2010 NO0010462518 300 000 135 000 165 000 01.10.2013 NO0010506686 175 000 175 000 30.04.2012 Eksportfinans 75 000 75 00030.01.2013 F-lån Norges Bank 65 000 65 000 29.11.2010 F-lån Norges Bank 20 000 20 000 13.02.2012 Sum før over/underkurs 877 500 0 160 000 135 000 902 500

Eigne obligasjonar (attendekjøpt) er bokført til kostpris og pålydande er 135 mill. kr. 24 Over/underkurs blir resultatført etter attståande løpetid. Kontantstraumanalyse: 2009 2008 Tilført fra årets drift 55 710 6 649 Endring diverse gjeld (+auke/-nedgang) -4 055 3 287 Endring diverse fordringar (-auke/+nedgang) 11 063 -13 531 Likvidendring frå resultatrekneskapen 62 718 -3 595 Endring brutto utlån (-auke/+nedgang) -77 113 -50 563 Endring kortsiktige verdipapir (-auke/+nedgang) -77 669 29 211 Endring innskot frå kundar (+auke/-nedgang) 133 044 103 754 A. Netto likvidendring frå verksemda 40 980 78 804 -Investeringar i varige driftsmidlar -1 854 -1 842 Salgssum varige driftsmidlar 00 Salgssum langsiktige verdipapir 100 1 474 Endring langsiktige verdipapir (-auke/+nedgang) -7 990 -19 897 B. Netto likvidendring frå investeringar -9 744 -20 265 Endring lån frå finansinstitusjonar o.a. 0 -10 000 Endring innskot frå Norges Bank 20 000 Endring obligasjonsgjeld -102 140 65 000 Brutto prinsippendring utlån 01.01.06 -5 945 C. Netto likvidendring frå finansiering -82 140 49 055

A+B+C Sum endring likvider -50 904 107 597 + likvidbehaldning 01.01. 313 736 206 139 =likvidbehaldning 31.12.* 262 832 313 736 * Kasse, Norges Bank og likvidinnskot andre finansinstitusjonar Analysa er utarbeidd etter den indirekte modellen og viser korleis banken har fått tilført midlar og korleis desse er brukt

25 Revisjonsberetning

26 Melding frå kontrollkomiteen Melding frå

27 Lom og Skjåk Sparebank er det juridiske namnet til SpareBank 1 Lom Våre verdiar: Nær og dyktig. og Skjåk. Banken vart grunnlagd i 1873. Gjennom heile si historie har NÆR: Personleg service, tilgjenge, kort veg til avgjerd banken vore ein viktig støttespelar i utviklinga av bygdene. Frå 1980- DYKTIG: Kompetanse, effektivitet, gjennomarbeidd åra har den også vore ein bank for kundar frå heile landet, der utflytte lom- og skjåkværar utgjorde dei første i denne gruppa. FORRETNINGSIDÉ SpareBank 1 Lom og Skjåk skal vera ein sjølvstendig sparebank der SpareBank 1 Lom og Skjåk er ein solid finansiell aktør i distriktet vårt, og drifta skal byggje på tillit, kvalitet og nærleik til kundane. viser stort engasjement for aktiviteten i lokalsamfunnet. Lokal forankring og gode soliditet gir godt grunnlag for å halde oppe og delta i utvikling av SpareBank 1 Lom og Skjåk skal yte god service og imøtekoma behov næringslivet, slik at både arbeidsplassar og busetting blir sikra. hos kunden, og ha tidsaktuelle produkt innan betalingsformidling, SpareBank 1 Lom og Skjåk er ein sjølvstendig bank tilknytt SpareBank finansiering, sparing, forsikring og eigedomsmekling. 1 Alliansen. Banken vart med i alliansen i 1998. SpareBank 1 Lom og Skjåk skal delta aktivt i arbeidet med å styrkje Strategiplanen skal vera eit verktøy for alle tilsette og bankstyret, og vekst og utvikling i Lom, Skjåk og Vågå. leggje føringar for bankdrift og strategiske vegvalg dei nærmaste 3–4 åra. Strategiplanen skal gi ei ”retning” og avklare sentrale strategiske SpareBank 1 Lom og Skjåk skal ha fagleg dyktige medarbeidarar som forhold. er stolte av å arbeide i banken.

Ei overordna målsetting er å gjera strategidokumentet mest mogleg til- Hovudmål gjengeleg og konkret slik at alle kan få eigarskap til, og identifisere seg SpareBank 1 Lom og Skjåk skal vera ein sjølvstendig, lønnsam og med dei vegvalga som går fram av dette dokumentet. attraktiv bank – tilgjengeleg og nær kundane.

Vi erfarer at endringar i finansnæringa skjer i stadig raskare tempo. Ein Mål og strategiar viktig suksessfaktor for banken vil vera å handle i tråd med desse POSISJONERING OG MARKNAD endringane. Det er viktig å halde på vår posisjon i distriktet som den leiande banken.

Når det gjeld praktiske konsekvensar av desse vegvalga samt organisa- SpareBank 1 Lom og Skjåk skal bli oppfatta som ein lokal sparebank toriske og administrative utfordringar, skal dei løysast gjennom den med personleg service, nærleik til kundane, korte avgjerdsvegar, aktiv ordinære drifta av banken. Her har vi alle våre definerte roller, og styret deltaking i lokalsamfunnet og konkurransedyktige produkt og tenester. har stor tillit til at desse utfordringane blir løyst på ein god måte gjennom framleis godt samspel i SpareBank 1 Lom og Skjåk. SpareBank 1 Alliansen er den strategiske plattform for banken, og gir banken konkurransedyktige produkt og grunnlag for kostnadseffektivi- Utviklingstrekk sering. Vi ventar framleis velstandsauke og auke i kjøpekrafta blant folk. Auka informasjonstilgang gir kunnskapsrike kundar som stiller høgare krav til Strategi/mål: god finansiell rådgiving. Omdømmet til banken blir viktigare, og tillit og - I marknadsområda Lom og Skjåk er vi godt posisjonert i dag og skal service avgjerande for valg av bank. arbeide for å behalde vår posisjon. - Auke marknadsdelen i Vågå. Stor konkurranse dei neste åra vil gi press på rentemarginen. Dette er - Nye bedriftskundar utanom primærområdet skal vurderast ut frå Strategiplan 2008–2011 Strategiplan også situasjonen for banken vår. Da er det viktig å ha ei føreseieleg ordinær kredittvurdering dersom banken har ein relasjon til kunden. resultatutvikling ved at banken får opp ”andre inntekter”. - Bransjemessig skepsis til industri. - Der det er formålstenleg for banken vår, kan det opnast for samarbeid Krav til kostnadseffektiv drift vil auke. Kostnadssituasjonen for om enkeltprosjekt med andre SpareBank 1-bankar. SpareBank 1 Lom og Skjåk er tilfredsstillande. - Banken skal ha ein vekst på min. 10 % pr. år i forvaltning.

Banken er svært opptatt av samfunnsutviklinga i Lom, Skjåk og Vågå. KUNDEVALG Samtidig ønskjer banken å satse sterkare i Lesja og Dovre. SpareBank 1 Lom og Skjåk yte tenester overfor både person- og bedriftsmarknaden i dei definerte marknadsområda til banken, som Rammevilkår også omfattar LO-forbund og medlemmene deira. I tillegg er person- RISIKOBASERT TILSYN kundar i landet elles ei stor kundegruppe i banken. Det nye kapitaldekningsregelverket (Basel II), som vart innført i 2007, byggjer på: Strategi: - Pilar I Minstekrav til ansvarleg kapital - Banken skal ha ei rolle i utviklinga av det lokale næringslivet, og utnyt- - Pilar II Krav til samla kapitalbehov og tilsynsmessig oppfølging te vårt fortrinn ved å ha lokalkunnskap og nærleik til marknaden. - Pilar III Marknadsdisiplin - SpareBank 1 Lom og Skjåk skal leggje vekt på etiske grunnverdiar, tilgjenge, kompetanse og god kommunikasjon i si kundebehandling. Pilar II stiller krav både til bankane og tilsynsmakta. Tilsynsmakta skal ha - Banken skal arbeide aktivt for å auke produktdekninga i eksisterande eit system for å vurdere dei ulike risikoar banken er eksponert for. kundemasse og ha fokus på breddesalg. Vurderingane skal omfatte eksponering mot dei viktigaste risikoane, samt - Ungdomssegmentet skal vera ei prioritert kundegruppe. styring og kontroll med desse. - Banken skal jobbe proaktivt overfor fjernkundemarknaden. Kunde- segmentet 18 til 30 år skal ha første prioritet fram mot 2011. Banken har derfor utarbeidd eigne strategiar som omhandlar: - Overordna styring og kontroll vedtatt av styret - Kredittrisiko vedtatt av styret KUNDETILFREDSHEIT OG INTERNT KLIMA - Likviditetsrisiko vedtatt av styret SpareBank 1 Lom og Skjåk skal ha fokus på utviklinga når det gjeld - Operasjonell risiko vedtatt av styret kundetilfredsheit (KTI) og interne forhold (Klimaundersøking). KTI og - Marknadsrisiko vedtatt av styret Klimaundersøking skal gjennomførast kvart 2. år.

NYE REKNSKAPSREGLAR - Ved innføring av IFRS-reglar går ein stadig meir i retning av at rekne- ARBEIDSPLASSAR / TILSETTE skapane er basert på marknadsverdiar, noko som vil føre til større sving- SpareBank 1 Lom og Skjåk skal vera ein attraktiv og god arbeidsplass ingar i resultata. med utfordrande arbeidsoppgåver, samkjensle, tryggleik, rettferd og likestilling. Banken må leggje forholda til rette for at tilsette kan få ANDRE FORHOLD kontinuerleg læring og med det styrke konkurranseevna til banken. - Krav til finansielle rådgivarar/sertifisering - Krav til kompetanse på viktige område som risikostyring m.v. Strategi: - Dei endra rammevilkåra tilseier at fundingkjelder vil setja strengare - Banken skal styrkje og vidareutvikle kompetansen blant dei tilsette i krav til bankdrifta samsvar med dei krava marknaden stiller til oss. - Både produktopplæring, bransjekunnskap og personleg utvikling skal Visjon, verdiar og forretningsidé stå sentralt, og banken skal følgje den vedtatte læringsmodellen i VISJON Sparebank 1 Alliansen. Ein visjon skal uttrykkje ambisjonsnivået til banken i eit lengre perspek- - SpareBank 1 Lom og Skjåk skal vera ein kundeorientert og lett tiv. Visjonen skal skapa ei felles forståing av retningsvalget til banken, tilgjengeleg bank med høg grad av service: samtidig som den skal vera et ideal for alle tilsette – og ikkje minst – - kundeoppfølging/kundepleie noko å strekkje seg etter. - skape tillit og ha etisk framferd - god kompetanse: breddekunnskap/spesialistar Vår visjon: SpareBank 1 Lom og Skjåk – FOR DEG ! - godt arbeidsmiljø: samarbeid/kompetanseoverføring/seniorpolitikk VERDIAR Verdigrunnlaget skal vera grunnsteinane som kjenneteiknar SpareBank ØKONOMI 1 Lom og Skjåk. Verdiane til banken skal gjenspegle ein organisasjon Våre nærområde er avhengige av ein solid og god bank som tar som er til å stole på i alle samanhengar, og som de tilsette er stolte av medansvar for samfunnsutviklinga. å arbeide i. Verdiane skal vera med på å byggje bedriftskultur og vera ei rettesnor i alt vi gjer. 28 Strategi/mål: representert i forstandarskapet. Komiteen legg vekt på ei samansetjing - Posten Provisjonsinntekter og inntekter frå banktenester bør utgjera basert på kompetanse og kjønn. min. 0,70 % av gjennomsnittleg forvaltningskapital. - Kostnadene bør ikkje overstige 1,6 % av gjennomsnittleg VALGKOMITÉ FOR VALG AV INNSKYTARAR forvaltningskapital. Dei innskytarvalde medlemmene av forstandarskapet vel ein valgkomi- - Sum kostnader i % av sum inntekter, ekskl. verdipapir, bør ikkje te på fire medlemmer og to varamedlemmer. Valgkomiteen skal førebu overstige 55 %. innskytarane sitt valg av forstandarar med varamedlemmer. - Tapa bør ikkje overstige 0,2 % av gjennomsnittleg forvaltningskapital. - Kapitaldekninga bør vera på min. 15,0 %. Forstandarskap - Eigenkapitalen bør vera på min.10,5 %. Forstandarskapet er samansett av 30 medlemmer. Innskytarane i Lom - Eigenkapitalavkastninga før skatt bør vera på min. 10 %. og Skjåk vel seks kvar og Lom og Skjåk kommune vel seks kvar. Dei seks siste forstandarane er valde av og blant dei tilsette i banken.

FUNDING Forstandarskapet vedtek rekneskapen og vel styret i banken, kontroll- Utlånsauken har vore høgare enn auken i innskot. Forholdet mellom komité og valgnemnder. innskot og utlån blir kalla innskotsdekninga til banken. Pr. 31.12.2007 var innskotsdekninga 67,15 %. Banken må derfor skaffe seg midlar gjennom innskot frå andre finansinstitusjonar og gjennom opptak av Kontrollkomiteen obligasjonslån. Detaljane rundt dette er nedfelte i dokumentet ”policy Kontrollkomiteen er vald av forstandarskapet og består av tre medlem- for likviditetsstrategi” vedtatt av styret 31.1.08. Overføring av lån til mer og to varamedlemmer. Sparebank1 Boligkreditt A/S fører til eit mindre fundingbehov. Oppgåva til kontrollkomiteen er å sjå etter at banken fungerer på ein for- målstenleg og betryggjande måte i samsvar med lover og forskrifter, Strategi/mål: vedtekter, retningslinjer fastsett av forstandarskapet og pålegg frå - Innskotsdekninga til banken bør vera min. 60 %. Kredittilsynet. Kontrollkomiteen har normalt seks møte i året. Det vises for øvrig til banken likviditetsstrategi. Banksjefen deltar på møta ved behov, og i tillegg har komiteen eit møte KREDITTRISIKO med styreleiar. Banken har etablert styringsverktøy som sørgjer for behandling og opp- følging av kredittsaker. Kredittstategien omfattar definering av ulike marknadsområde og eksponering innan PM og BM. Styret Styret har fem medlemmer og tre varamedlemmer. Det er forstandar- Strategi/mål: skapet som vel bankstyret. Styremedlemmene blir valde for to år og - Utlånsporteføljen banken har overfor næringskundar inkl. landbruk bør varamedlemmene for eitt år om gongen. Leiar og nestleiar blir valde av ikkje overstige 40 % av totale utlån. forstandarskapet ved særskilde valg for to år om gongen.

Miljø/Klima Styret har det overordna ansvaret for forvaltning og organisering av SpareBank 1 Lom og Skjåk tar miljø og klima på alvor, og vil derfor ha banken i tråd med lover, forskrifter og vedtekter. Styret er ansvarleg for som mål å bli miljøsertifisert innan 2011. at dei midlane banken rår over, blir forvalta på ein trygg og formåls- tenleg måte. Styret har normalt 11 møte i året. Oppfølgjing Finansmarknaden og samfunnet elles er i stadig endring. Rammevilkåra ARBEIDET I STYRET kan fort endre seg utover det som er føresett i dette strategidoku- - Styret vedtar ein årsplan for styrearbeidet mentet. Det same gjeld konkurransesituasjonen. - Styret har vedtatt ein eigen styreinstruks - Styret evaluerer sitt eige arbeid kvart år Ein årleg gjennomgang av desse forholda betyr derfor mykje for at strategiplanen skal fungere som eit nyttig styringsverktøy for styret, admi- GODTGJERSLE TIL STYRET nistrasjonen og tilsette elles som arbeider i SpareBank 1 Lom og Skjåk. Ut over styrehonorar blir det ikkje gitt godtgjersle til styret.

GODTGJERSLE TIL LEIANDE TILSETTE Eigarstyring og selskapsleiing Styret fastset godtgjersla til banksjefen årleg og skal orienterast om SpareBank 1 Lom og Skjåk vil følgje ”Norsk Anbefaling for Eigarstyring godtgjersla til leiande tilsette i selskapet. og Selskapsleiing” av 28.11.2006 og 3.1.2008, så langt det høver for sparebankar. Informasjon og kommunikasjon Banken legg vekt på ein fullstendig og effektiv kommunikasjon for å Styret skal passe på at banken har god eigarstyring og selskapsleiing. underbyggje tillitsforholdet mellom styret og leiinga, samt sørgje for at Vidare skal styret gi ei orientering om eigarstyring og selskapsleiing i dei ulike interessegruppene har moglegheit til å halde seg orientert om årsmeldinga. Dersom denne tilrådinga ikkje er følgt, skal det forklarast. banken. Informasjonspolitikken til banken legg vekt på aktiv dialog med dei ulike interessegruppene banken har. Banken har særleg lagt vekt på: - å skapa verdiar som skal koma banken og lokalsamfunnet til gode. Banken legg vidare vekt på at korrekt, relevant og tidsriktig informasjon - ein struktur som sikrar målretta og uavhengig styring og kontroll om banken, utviklinga og resultatet til banken skal skape tillit. - ein organisasjon som tydeleggjer dei ulike ansvarsområda Informasjon til marknaden blir formidla gjennom kvartalsvise presenta- - god informasjon og effektiv kommunikasjon for å streke under tillits- sjonar til lovpålagde organ og på heimesida til banken. forholdet mellom forstandarskapet, styret og leiinga - effektiv risikostyring Revisjon - å overhalde lover, reglar og etiske standardar Ekstern revisor blir vald av forstandarskapet. Ekstern revisor gjennom- fører den lovpålagde stadfestinga av den økonomiske informasjonen Verksemd som føretaket gir i sine offentlege rekneskapar. Formålet til SpareBank 1 Lom og Skjåk er: ”å fremje sparing ved å ta i mot innskot frå ein ubestemt krets av innskytarar og forvalte på trygg Ekstern revisor bør årleg leggje fram ein plan for gjennomføring av måte dei midlane den rår over i samsvar med dei lovreglar som til ei revisorarbeidet for styret. Revisor møter i styremøtet som behandlar kvar tid gjeld for sparebankar”. årsrekneskapen. Revisor bør i tillegg ein gong i året saman med styret gjennomgå internkontrollen i selskapet. Målet må vera å identifisere Banken sin visjon, verdiar og mål er omtala i årsmeldinga. svakheiter og koma med framlegg til forbetringar.

Selskapskapital Ekstern revisor har ikkje utført rådgivingsoppdrag av særleg omfang for SpareBank 1 Lom og Skjåk skal ha ein eigenkapital som er tilpassa mål, banken. Eventuell rådgiving frå ekstern revisor skal til kvar tid liggje strategi og risikoprofil. innan ramma for Revisorlova § 4-5.

SpareBank 1 Lom og Skjåk har eit mål om at kapitaldekninga skal vera SpareBank 1 Lom og Skjåk har inngått avtale med Ernst &Young om på minimum 15 %. I tillegg skal banken kvart år ha eit overskot som leveranse av revisortenester. gjer at eigenkapitalprosenten held seg over 10,5 %. Banken har verktøy for måling av økonomisk kapital og risikojustert avkastning på Vedtatt i styret kredittområdet. Retningslinjer for eigarstyring og selskapsleiing for SpareBank 1 Lom og Skjåk er vedtatt av styret i møte 24.11.2006 og revidert av styret Valgkomité 3.1.2008. SpareBank 1 Lom og Skjåk har to valgkomitear.

VALGKOMITÉ FOR FORSTANDARSKAPET Forstandarskapet vel valgkomite blant medlemmene i forstandarskapet. Valgkomiteen skal samansetjast av fem medlemmer og tre varamedlemmer og ha representantar frå alle tre gruppene som er 29 SpareBank 1 Lom og Skjåk vil følgje ”Norsk Anbefaling for STYRET Eigarstyring og Selskapsleiing” av 28.11.2006 og den Styret har fem medlemmer og tre varamedlemmer. Det er for- 03.01.2008, så langt det høver for sparebankar. Styret skal standarskapet som vel banken sitt styre. Styremedlemmene passe på at banken har god eigarstyring og selskapsleiing. blir valde for to år og varamedlemmene for eit år om gongen. Vidare skal styret gje ei orientering om eigarstyring og Leder og nestleiar blir valde av forstandarskapet ved særskilde selskapsleiing i årsmeldinga. Dersom denne tilrådinga ikkje er valg for to år om gangen. følgt, skal det forklarast. Styret har det overordna ansvaret for forvaltning og organi- Banken har særleg lagt vekt på: sering av banken i tråd med lover, forskrifter og vedtekter. - å skapa verdiar som skal kome banken og lokalsamfunnet Styret er ansvarleg for at dei midlane banken rår over, blir til gode. forvalta på ein trygg og formålstenleg måte. Styret har normalt - ein struktur som sikrar målretta og uavhengig styring og 11 møter i året. kontroll - ein organisasjon som tydeleggjer dei ulike ansvarsområda, Arbeidet i styret: god informasjon og effektiv kommunikasjon for å streke - Styret vedtek ein årsplan for styrearbeidet under tillitsforholdet mellom forstandarskapet, styret og - Styret har vedteke ein eigen styreinstruks leiinga - Styret evaluerer sitt eige arbeid kvart år - effektiv risikostyring - å overhalde lover, reglar og etiske standardar Godgjersle til styret: Ut over styrehonorar blir det ikkje gjeve godtgjersle til styret. Verksemd Formålet til SpareBank 1 Lom og Skjåk er: ”å fremme sparing Godtgjersle til leiande tilsette: ved å ta i mot innskot frå ein ubestemt krets av innskytarar og Styret fastset godtgjersla til banksjefen årleg og skal oriente- å forvalte på trygg måte dei midlane den rår over i samsvar rast om godtgjersla til leiande tilsette i selskapet. med dei lovreglar som til ei kvar tid gjeld for sparebankar”. Banken sin visjon, verdiar og mål er omtala i årsmeldinga. INFORMASJON OG KOMMUNIKASJON Banken legg vekt på ein fullstendig og effektiv kommunikasjon Selskapskapital for å underbyggje tillitsforholdet mellom styret og leiinga, SpareBank 1 Lom og Skjåk skal ha ein eigenkapital som er samt sørgje for at dei ulike interessegruppene har moglegheit tilpassa mål, strategi og risikoprofil. SpareBank 1 Lom og til å halde seg orientert om banken. Informasjonspolitikkenen Skjåk har eit mål om at kapitaldekninga skal vera på minimum til banken legg vekt på aktiv dialog med dei ulike interesse- 15 %. I tillegg skal banken kvart år ha eit overskot som gjer at grupper banken har. Banken legg vidare vekt på at korrekt, eigenkapitalprosenten held seg over 10,5 %. Banken har relevant og tidsriktig informasjon om banken, utviklinga og verktøy for måling av økonomisk kapital og risikojustert resultatet til banken skal skape tillit. Informasjon til marknaden Eigarstyring og selskapsleiing avkastning på kredittområdet. blir formidla gjennom kvartalsvise presentasjonar til lovpå- lagte organ og på banken si heimeside. SpareBank 1 Lom og Skjåk har to valkomitear: REVISJON VALGKOMITE FOR FORSTANDARSKAPET Ekstern revisor blir vald av forstandarskapet. Ekstern revisor Forstandarskapet vel valgkomite blant medlemmene i forstan- gjennomfører den lovpålagde stadfestinga av den økonomiske darskapet. Valgkomiteen skal samansetjast av fem medlem- informasjonen som føretaket gjev i sine offentlege rekneskapar. mer og tre varamedlemmer og ha representantar frå alle tre gruppene som er representert i forstandarskapet. Komiteen Ekstern revisor bør årleg leggje fram ein plan for gjennomfø- legg vekt på ei samansetjing basert på kompetanse og kjønn. ring av revisorarbeidet for styret. Revisor møter i styremøtet som behandlar årsrekneskapen. Revisor bør i tillegg ein gang i VALGKOMITE FOR VAL AV INNSKYTARAR året saman med styret gjennomgå internkontrollen i selskapet. Dei innskytar valde medlemmene av forstandarskapet vel ein Målet må vera å identifisere svakheiter og koma med framlegg valgkomite på fire medlemmer og to varamedlemmer. til forbetringar. Valkomiteen skal førebu innskytarane sitt val av forstandarar med varamedlemmer. Ekstern revisor har ikkje utført rådgjevingsoppdrag av særleg omfang for banken. Eventuell rådgjeving frå ekstern revisor skal FORSTANDARSKAP til einkvar tid liggje innan ramma av Revisorloven § 4-5. Forstandarskapet er samansett av 30 medlemmar. Innskytarane i Lom og Skjåk vel seks kvar og Lom og Skjåk SpareBank 1 Lom og Skjåk har inngått avtale med Ernst kommune vel seks kvar. Dei seks siste forstandarane er valde &Young om leveranse av revisortenester. av og blant dei tilsette i banken. Forstandarskapet vedtek rekneskapen og vel styret i banken, kontrollkomité og valg- VEDTEKE I STYRET nemnder. Retningslinjer for eigarstyring og selskapsleiing for SpareBank 1 Lom og Skjåk er vedteke av styret i møte 24. november KONTROLLKOMITEEN 2006 og revidert av styret 3. januar 2008. Kontrollkomiteen er vald av forstandarskapet og består av tre medlemmer og to varamedlemmer. Oppgåve til kontrollkomiteen er å sjå etter at banken fungerer på ein formålstenleg og betryggjande måte i samsvar med lover og forskrifter, vedtekter, retningslinjer fastsett av forstandarskapet og pålegg frå Kredittilsynet. Kontrollkomiteen har normalt seks møter i året.

Banksjefen deltek på møta ved behov, og i tillegg har komiteen eit møte med styreleiar.

30 Innskytarvalde: Varamedlemmer kommunevalde: Ola Lund, Lom Ivar Solbakken, Garmo Herdis Kvamme Repp, Lom Knut O Vole, Lom Hans Martin Graffer, Garmo Bernt Dahl, Skjåk Magny Hilde, Lom Audun Sperstad, Skjåk Erik Frisvold, Garmo Brit Hoft, Lom Varamedlemmer tilsette: Torill Vigstad, Skjåk Ingvar Kringlethaugen, Skjåk Amund Hånsnar, Skjåk Sveinung Tykket, Lom Unni Rusten Olstad, Skjåk Astrid Merete Holø, Garmo Stig Thorgeir Aamodt, Skjåk Anne Gro Skjåkødegård, Nordberg Per Morten Lindsheim, Nordberg Styret Sevald Sperstad, Skjåk Hans Kristen Skamsar, Skjåk Kommunevalde: Anne Wangen, Bøverdalen Anne Lise Marstein, Bøverdalen John Nyland, Lom Norvald Hellekveen, Lom Ingvard Olstad, Lom Ola Magnar Hoft, Lom Håkon Kolden, Lom Mai Bakken, Lom Per Bådshaug, Lom Varamedlemmer Anne Lise Marstein, Bøverdalen Stein Bøhle, Skjåk Jostein Hole, Skjåk Aud Hove, Skjåk Ragnhild Tråstad, Skjåk Mari Langleite Barrusten, Skjåk Lars Kåre Mork, Nordberg Mathilde Skamsar, Skjåk Kontrollkomite: Magne Nyhus, Nordberg Tordis Brandsar, Skjåk Kirsti Kolsøe Morken, Skjåk Ola Lund, Lom

Valde av og blant dei tilsette: Forstandarskapet/tillitsvalde Rune Torkveen, Lom Elin Hosarøygard, Skjåk Varamedlemmer Oddveig Moen Nordal, Lom Kjell Arne Jøingsli, Nordberg Anne Haugen, Vågå Malmfrid Mundhjeld, Bøverdalen Rune Teigen, Lom Kristin Resvoll, Skjåk

Varamedlemmer innskytarvalde: Harald Lyngved, Garmo Marie Galaaen, Bøverdalen Oddny Marit Aaboen, Nordberg Tore J. Odden, Skjåk

31 Ved inngangen til året var vi spente på korleis redusert med heile 60 %, medan mjølkemengda 2009 ville bli. Med bakgrunn i finanskrisa spådde har gått ned med 19 %. Produksjon av kjøtt har vi berre ein liten vekst i utlån til bedrifter. Dette i denne perioden auka med 50 %. Sjølvfor- slo ikkje til. Utlån til bedriftskundar auka med syningsgraden i Norge har i perioden vore stabil 19,7% i 2009, til samla 1 007,4 mill. kroner. på ca. 50 %. I tillegg kjem garantiar og valutalån. Samla engasjement til bedrifter blir da over 1,3 Dei same trendane kan vi sjå lokalt. I Skjåk har milliardar kroner. talet på brukarar med mjølkekyr vorte redusert med 55 % sidan 1995, og det er truleg liknande Risikoen i porteføljen har auka gjennom året trendar også i Vågå og Lom. i risikokategorien ”høg, svært høg og misleghaldne/nedskrivne”. Dette syner seg òg gjennom at Strukturrasjonaliseringa held fram ved at ein del tapa våre har auka, men storparten av tapsauken mindre bruk blir nedlagde, og dei resterande blir er oppbygging av reservar. større i produsert volum. Nokre samdrifter er oppløyste. Ein del leiger nå heller bort kvoten sin, Vi kan vel i ettertid konkludere med at finanskrisa så i praksis er det liten forskjell. ikkje vart så alvorleg som mange spådde. Upåverka er vi likevel ikkje, og eksportindustrien Generelt kan vi seia at næringa er pressa når det har nok merka dette meir enn mange av kundane gjeld å oppretthalde driftsresultata over tid, sjølv våre. Vi skal likevel vera forsiktige med å tru at om utviklinga i 2009 var noko betre enn åra før. krisa er over. Gjennomsnittsbrukaren (i Norge) har ei beskjeden Talet på konkursar i Oppland auka med 23 % inntekt frå bruket. Vi ser likevel at inntekta til i 2009, samanlikna med 2008, til totalt 190. han/ho er på om lag på same nivå som for lønns- På landsbasis er auken på 38 % til totalt 5 013. mottakarar, fordi mange har lønna arbeid i tillegg. I Oppland var det færre konkursar mot slutten av Tek vi omsyn til inntekta ektefellen har, viser det året. seg at inntektsforskjellane mellom gardbrukarar og andre er liten. Ser vi på landsstatistikken, Ifølgje Verdsbanken er Norge eit av verdas beste ser vi at gardbrukarane sjeldnare enn andre land for næringslivet. Verdsbanken ser på kor lett unnlèt å betale rekningane sine. Det same gjeld det er å starte opp og drive næringsverksemd. nok i dei tre kommunane våre. Det er sjeldan vi Vi er på ein 10. plass, berre slått av Danmark av har gardbrukarar med betalingsvanskar. dei nordiske landa. Sverige og Finland er på 16.

Lokalt næringsliv. Er stormen over? næringsliv. Lokalt og 18. plass av totalt 183 land som var med Reiseliv i undersøkinga. Reiselivet var nok også spent på kva som ville skje i 2009. Noko overraskande er det derfor at Transport talet på besøkjande i dei tre Ottadalskommunane Det ser ut til at transportørane våre har klart ein er det nest høgaste i heile dette tiåret. Talet på redusert etterspurnad ganske bra. Dette trass i at gjestedøgn vart 314 050. Dette er ein auke på det er ein av dei bransjane vi har som er mest 1,9 % frå året før. Denne auken var for det meste konjunkturavhengig. Resultata for 2009 er ikkje nordmenn. Oppland totalt sett hadde ein nedgang klare når dette går i trykken, men det blir på 3 % frå 2008. spennande når desse kjem. Talet på gjestedøgn i Ottadalen held seg ganske Det er viktig for transportørane at det lokale stabilt, og har vore om lag 310 000 sidan 2005, næringslivet går godt, slik at det er gods å frakte men hadde i 2009 ein framgang på 5 300 ut av distriktet. samanlikna med 2008. Vågå og Skjåk hadde samla ein attendegang på 5 888, medan Lom Kostnadene på diesel gjekk svakt opp i løpet av held fram med ein auke på 11 103 gjestedøgn i året, medan kapitalkostnadene (dvs. avskriving, 2009. rentekostnader og årsavgifter) gjekk ned med 9 %. Administrasjonskostnadene auka med 3,5 % Hotella i Ottadalen stod for 149 840 gjestedøgn på årsbasis. i 2009. Det er ein attendegang på 9 363 samanlikna med 2008. 9 776 av gjestedøgna stod Landbruk kurs- og konferansemarknaden for, 3/5 av desse i Dei siste 25 åra har talet på gardbrukarar i Norge Lom. Den norske marknaden er svært viktig for som driv jorda sjølve, vorte redusert med 56 %. hotella våre, da 69 % er innanlandske kundar. Talet på årsverk er redusert med 1/3. Talet på Hotella i Lom hadde ein attendegang på 2429 gardar med mjølkekyr har i same periode vorte gjestedøgn i 2009 samanlikna med 2008. I Vågå 32 og Skjåk var attendegangen på 6 934 gjestedøgn For nokre av kundane våre har nok ”stimulus- i same perioden. Det er gledeleg å sjå at pakka” frå staten også gjort at oppdragsmengda campingnæringa har ein framgang på 14 578 har halde seg. gjestedøgn i 2009. Også her stod nordmenn for det meste av auken, da nesten 10 000 av desse For fritidsmarknaden har også etterspurnaden var nordmenn. auka noko gjennom 2009, men da etter ein stor nedtur frå slutten av 2008 til godt utpå året i Industri 2009. Det er hyttefelt både i Skjåk og i Vågå, der For dei lokale industribedriftene ser det ut til at vi kan sjå at fleire hytter er under oppføring. det har vore noko mindre etterspurnad. Nokre har lange kontraktar om produksjon og vil kanskje Handel merke den reduserte aktiviteten først utover i Dette er vel den næringa der det har skjedd mest 2010. dei siste åra. Det har vore store utbyggingar hjå fleire, samt etablering av nye butikkar i Gjeisarøya Vi er spente på situasjonen utover året. i 2009. Det er naturleg å tru at dette er med og skapar auka handel totalt sett i Lom, sjølv om det Ei av dei største bedriftene vi har, Interfil AS, har medfører skjerpa konkurranse. hatt ein auke i omsetjinga også i 2009. Tala for året, totalt sett, er i skrivande stund ikkje Entreprenørar klare, men pr. august 2009 er det ein liten Byggentreprenørar har hatt eit brukbart år i nedgang på 0,2 % i Oppland samanlikna med 2009, likevel med noko variasjon. Det er har vore august 2008. Dette er same nedgang som få permitteringar hjå entreprenørane, kanskje landsgjennomsnittet. med unntak av kuldeperioden frå midten av desember.

Interfil AS, har hatt ein auke i omsetjinga også i 2009. Foto: Interfil.

33 SpareBank 1 Lom og Skjåk har i alle år vore ein god støttespelar for samfunnet i bygdene Lom og Skjåk, og i seinare år også i Vågå. Ottadalen har aktive idrettsmiljø og rikt kulturliv.

Dette er viktig samfunnsbygging, som vil vera sentral for å oppretthalde utviklinga i bygdene. SpareBank 1 Lom og Skjåk ynskjer å vera ein aktiv

Sponsing samarbeidspartnar og ta del i denne utviklinga.

Banken er ein solid sponsor til lag og enkeltpersonar i Ottadalen. I 2009 hadde banken 30 faste sponsoravtaler som går over eitt eller fleire år. I tillegg kjem sponsing av enkeltarrangement. Skjåk idrettslag. Handball. Totalt utgjorde dette bortimot 2 mill. dette året.

80 % av dei faste sponsoravtalene går til idretts- sponsorat, dei resterande til kultur. Idrettslaga i Lom, Skjåk og Vågå er dei som har flest medlemmer blant barn og unge, og er derfor ”eigarar” av dei største sponsoravtalene. Banken ser det også som viktig å sponse enkeltpersonar som ynskjer å utvikle talentet sitt om det er innan idrett eller song og musikk. Lom idrettslag. Fotball

Hanne Trønnes, Otta. Ski og sykkel og triatlon.

Andre Villa, Vågå. FMX.

Daniel Skogum, Lalm. Motocross.

Ingvild Øyjordet, Vågå. Ski. Tor Gaute Jøingsli, Skjåk. Skyting. 34 Det er avsett kr 300 000,- for gåveutdeling til Lom Ungdomsskule, foreldreutvalget allmennyttige formål, og etter søknad vart Lom Veterankorps fylgjande tilgodesett etter vedtak i forstandar- Lykregrenda Vel skapet: Marlo Grendahus Marlo skule, elevrådet ALPHA Lom og Skjåk Marlo skule, mellomtrinnet Bismo Vel Mental Helse Ottadalen BOOC Bråtå Nordberg skule 5.klasse Bråtå Grendalag Nordberg Sokneråd Bøverbrus / Bøverdalen bygdeutvikling Nordberg Tvauraderlag Bøverdal Grendalag Nord-Gudbrandsdal gjetarhundlag Bøverdalen Røde Kors Norske Redningshunder, Jotunheimen lag Bøverdal Samfunnslag Nuggabadarene’s forening Bøvertjønnen Vel Onsdagsklubben i Garmo Den Norske Kreftforening Ottadalen Lokallag av Norges Blindeforbund Dønnfoss Vel Randsverk Grendalag Friskus Trimgruppe S-klubben Skjåk Frisvoldskogen Vel Sjårdalen Barne- og ungdomsklubb Garmo Bygdahus AL Sjårdalen Kvinnelag Garmo I L Skjåk 4 H Garmo Oppvekstsenter, elevrådet Skjåk Bygdekvinnelag 2009 Gåveutdeling Garmo Oppvekstsenter, FAU Skjåk Dagsenter / Skjåkheimen Garmo Oppvekstsenter, klassene (1. - 7.kl) Skjåk Friviljugsentral Garmo Oppvekstsenter samarbeidsutvalg Skjåk Handikaplag Gjeilo Grendahus Skjåk Helselag Gjeling-Ljomen Skjåk Hestlag Holemork kretslag / Moar grendehus Skjåk Husflidslag Human-Etisk forbund lokallag Skjåk Husflidslag, arbeidsstugu Jetta Hundeklubb Skjåk Hørsellag Jotun 4 H Skjåk I L Jotunheimen Tråvlag Skjåk I L friidrettsgruppa Knut Hamsun – laget Skjåk I L Gym- og turngruppe LHL Lom Skjåk I L Håndballgruppa, J-16 LHL Skjåk Skjåk Jeger- og fiskeforening LHL Skjåk, dagsenter Skjåk Pensjonistforening Lalm I L Skjåk Pistolklubb Lalm I L skigruppa Skjåk Røde Kors Hjelpekorps Lalm Musikkforening Skjåk Seniordans Lalm Samfunnshus Skjåk Skulemusikk Lalm Turlag Skjåk Spel- og dansarlag Landsforeningen for Hjerte- og Lungesyke Skjåk Spelmannslag Lia U L / Liarende Skjåk Swing- og gammeldanslag Loar Barnehage FAU Skjåk Ungdomsskule, FAU Loar skule 6.klasseforeldre Skjåk Ungdomsskule, klasse 9 Lom Friviljugsentral Stall Kroken Lom Hagelag Stubbom Grendalag / grendahus Lom Heimbygdslag Støttegruppa for ambulansa i Lom Lom Heimesjukepleie Syvers orkester Lom Helseheim, dagsenter Tessand I L skigruppa Lom Helselag Ungdomstrimmen Lom Hørsellag Uppnåse Vel Lom I L Vågå Filmklubb Lom I L idrettsskulen Vågå Handicaplag Lom Jeger- og fiskeforening Vågå I L fotballgruppa Lom Klaskarlag Vågå Musikkforening Lom Kyrkjelege Råd Vågå Nattramngruppe Lom og Bøverdal Røde Kors Hjelpekorps Vågå Røde Kors Hjelpekorps Lom og Skjåk Nattramngruppe Vågå sanitetsforening Lom og Skjåk Skytterlag Vågå Seniordans Lom Pensjonistlag Vågå skyttarlag Lom Seniordans Vågå Strykeorkester Lom Skolekorps Vågå Turlag Lom Spel- og dansarlag Øygard Skulehus/grendahus Lom Trekkspillklubb 35 Fisking - rekreasjon og matauk Fiske er for mange ein kjær hobby, ei sentral garna er på plass i vatnet, teltet oppsett og kaffien kjelde til rekreasjon og eit viktig bidrag når frysar- helt opp i koppen. I skumringa når storauren kastar en skal fyllast opp til vinteren. Interessa for fiske seg over fluga og tankane, som er heilt andre stader, ser ut til å halde seg godt, og mange yngre fyller fullt og heilt blir fokuserte på ruggen som det buldrar opp i rekkjene av fiskeintereresserte ottadølar. Det i ute i vatnet. Om regnet skulle plaske og vinden er flust av moglegheiter for den som vil prøve seg skulle ule, blir slike turar hugsa med glede. på det blinkande “sølvet” i elv og vatn. Den tunge Naturen, spenninga, stillheita, den mektige naturen sekken og dei lange motbakkane blir gløymde når og avkoplinga. Foto frå Råkåvatnet 1990.

36 Ikkje alltid vore fisk Innsjøar og elver oppstod etter siste istid for Ottaelva - 10000 år sia. Fisken i norske vassdrag kom fyrst frå vest, direkte frå havet. Artar som kunne gyte “Norges beste fiskeelv” og overleva i ferskvatn, som auren og røya, Så lenge det har vore fisk på Tesse, har det også etablerte seg etter kvart i innlandet. Austersjøen vore fisk i Vågåvatnet, Skim og heilt opp til var eit ferskvassdepot og betydde mykje for inn- Høgfossen. Røya var truleg den fyrste arten som vandring av fisk frå sør og aust. Landet hadde innvandra til ferskvatn i Norge etter istida. Røya er ikkje heva seg så mykje, og fisken frå austersjø- ein sjeldan gjest oppover i vassdraget, og aldri å få området kunne ta seg fram gjennom Sverige til på kroken ovafor Tronobrue. Ottaelva har også store delar av austlandet, Trøndelag og Finnmark. vore ein storprodusent av harr etter at dette fiske- På denne måten kom harren hit til lands. slaget vart utsett ved Vågå rundt 1900. Karussen held til i enkelte område av vassdraget med liten Av dei i alt 41 forskjellige fiskeartane som finst i sirkulasjon i vatnet. Ørekyta, eller goløya som norske vassdrag, er auren dominerande i området fisken òg blir kalla, har også funne seg til rette i vårt. I Juvvatnet, 1835 moh, finst den høgstlig- Ottaelva. Det er likevel auren som er den domine- gjande førekomsten av arten her til lands. rande arten.

For over 3000 år sia (1200 år f. Kr.) skal den Aure på Tesse lenge før Heilag Olav fyrste busetjinga ha kome til Ottadalen. Somme I Buskerud er det funne gamle restar etter fisk meiner dei fyrste kom frå vest, andre meiner dei 1100 meter over havet, som daterer seg så langt kom frå aust. Det er også teoriar om at dei kom attende som 6000 år. I indre høgfjellstrakter av over fjellet frå Lesja og busette seg langs elva. austlandet vart fisken sett ut etter kvart som folk etablerte seg i området. Det er funne gjenstandar på Tesse som kan vere søkke frå garnfiske så langt attende som rundt år 600 e. Kr. Søkka er forma som skistavtrinser med ein tynn trering av einer rundt og ein stein festa åt ringen med bjørkenever.

Det har vore fiska på Tesse lenge før Olav den Heilage kom til dalføret i 1021. I eit udatert diplom skrive om lag 200 år seinare, vart Tesse gjeve til Torgeir Gamle på Garmo og etterkomar- ane hans. Vårdølane visste svært godt den gongen kva Tesse var verd som leveveg. I og med at det var funne 6000 år gamle beinrestar etter fisk på Hardangervidda, er det mykje sannsynleg at det var fisk også på Tesse tidleg.

Ivar Kleiven skriv i “Lom og Skjåk” om den fyrste rydding og bygging ved Ottavatnet – kor vidt dette er riktig etter historiske faktamål, får stå si prøve: “Lesjingann va saa um se etter vei’ing og fisking, døm, i di gamle ti’om: kvar vaar naar vatne vart isfrie, kom døm over fjelle ne’ aat Vaagaavatne, for d skulde vera reint overlag te go’e fiskevatn, de i di eldste ti’om. Døm bygde se bue fyrst ve Sandbu paa Vaagaa, “Sandbuinn” døm kalla, og etter hand drag dom se lenger og lenger nor’ette vatne, te døm kom radt uppi Lom. Deruppi tykte døm vel um se og bygde se fiskebue nor’paa Hofstrond’n; gardane Bustad og “Buingsaakr’ann” paa Bøgje ber enno namn etter di fiskebuom, Lesjingann sette upp der. I di ti’om sto’ tjukke 37 furuskogen like ne’i vassbreddenn paa baae si’o, “Småfallen fisk på Pollvatnet” og i li’om va de fullt med villt taa alle slag, difor Ottaelva har sitt utspringet i Djupvatnet på 1016 lika døm se framifraa paa desse fine strondom. moh på vassvenda mot vestlandet. Til samløpet Sume ‘taa desse fiskarom bar te aa tykkja, med Lågen ved Otta på 287 moh er det 130 km. de skulde vera lugumt aa rødja se heimsta’e og Ottaelva er den største tilløpselva til Gudbrands- taakaa se faste busta’e her ved Ottavatne.” dalslågen.

Når Kleiven skriv “Lom og Skjåk” tidleg på 1900- talet, omtalar han fisken i Ottavatnet og Vaagaavatne som skrinn elvefisk. “På sume stelle va de førr nogo betre, men no held haar’n paa aa breie seg her og auren kann staa ifare for aa døye ut”.

Mare nostrum Ottaelva med Vågåvatnet, Grønfjorden og Skim slyngjer seg gjennom alle tre ottadalskommunane. På felles formannskapsmøte i januar 2008 vart det under temaet ”Lom og Skjåk bygdeutvikling – utfordringar og samarbeid” mellom anna stilt spørsmål om tida (på nytt) er inne for å tenkje på Skim, Grønfjorden og Vågåvatnet som Ulf Kolbergsrud med 5,6 kg aure teken på sluk på eit felles innhav – mare nostrum – i Ottadalen? Polvatnet 2006. Foto: Reidar Korsen. Eit hav, dvs. eit vatn, som vi alle grensar opp mot og som knyter oss saman. Pollvatnet, 578 moh, er 2,5 km langt, og vatnet herifrå renn ned i Heggebottvatnet, som ligg seks Mange ser på Ottaelva som den beste fiskeelva i meter lågare i terrenget. Med bakgrunn i dei plan- Norge, med eit stort potensial både for innan- lagde utbyggingane i Øvre Otta vart det i 2004 bygds og tilreisande fiskeinteresserte. Elva får gjort prøvefisking i desse vatna. Konklusjonen var mykje omtale i media for det rike fisket og får eit at auren i Pollvatnet var “småfallen”, og at det var stadig betre omdømme i sportsfiskekretsar. relativt tett med fisk med mykje aure i høve til næringsgrunnlaget. I båe vatna var det konkludert med at uttynningsfiske av mindre fisk ville gjera godt. På bakgrunn av tilsvarande undersøk- ingar gjort av fiskerikonsulenten i Øst-Norge i 1969 er det mykje som tyder på at det har vore ei positiv utvikling på Pollvatnet dei siste 30 åra.

Trass i karakteristikken “småfallen” frå undersøkingane på Pollvatnet i 2004 duk- kar det stadig opp rapportar om fangst av stor fisk her. Berre to år seinare tok Ulf Kolbergsrud ein sværing på 5,7 kg og to andre ruggar på over to kilo på sluk.

Også i tidlegare tider er det henta ut storfisk frå Pollvatnet. Det er fortalt at ei jente frå Heggebotn rundt 1860 skal ha teke så stor fisk med stong og mark at ho ikkje greidde å avlive fisken.

Flugefiske frå 2007, eit svensk friluftsblad og Villmarksliv nr. 3/2005 med oppslag på Ottaelva som fiskeelv. 38 Der elva Skjøle munnar ut i Otta, kan det stå gytevandrarar som har kome opp frå Skim. Foto: Morten B. Stensaker.

Hølen ville hatt høg døgnleige Noko som har endra seg både på Skim og mange ”Alt om Fiske” hadde seinast i februarnummeret stader elles, er at måsen nå er eit vanleg innslag i 2010 eit seks siders flott oppslag om fiske i elva strandkanten. For 30 år sia var det ikkje mykje å frå Skim og vestover til Pollvatnet, der kjentmann sjå av “den karen” her i området. Erling Dagsgard tek lesarane med på ei vandring langs elva med stong og spinnar ein september- Det er interesse for “elvefisken” lokalt på ymse dag. “Hadde dette vært ei lakseelv, tipper vi at turiststader, og ein del av fangsten går også til hølene ville hatt en høy døgnleie!” er ein av helseheimen i Lom, der harren blir foredla til fyrste- konklusjonane til journalist Morten B. Stensaker klasses harrkaker – eit populært innslag i menyen. etter ein stopp ved elva ved Nordberg kyrkje. Også tidlegare har det vore store oppslag om Skjåkfjella i dette magasinet.

Held fisketradisjonane på Skim i hevd Lars Bakkom er ein av dei heller få som held garnfisketradisjonane på Skim i hevd. Lars står for om lag 20 netter med garnfisking i løpet av sommaren og anslår garnfisket på Skim elles til Idyllisk fiskevær i vasskanten på Skim. kanskje å vera det same, slik at det samla blir fiska mellom 40 og 50 netter. Utover på 60-talet var det mange lag som fiska jamt utover sommaren. Garnrekkjene stod tett i tett “nordover” vatnet, og særleg frå august og utover seinsommaren var det svært aktivt fiske. Den gongen var harren å få kjøpt på butikkane både i Lom og Skjåk.

Fangstane kan variere, men det ligg oftast på ein 40–70 fisk på ei natt, noko som gjev ei samla fangst på ein sommar på om lag 300 kg. På 70- talet var det stort sett harr som var å finne i garna, saman med ein og annan aure og så vidt nokre karussar. I dag er det mest aure og denne er jamt Rangvald Husom tek opp garn på Skim ein fin over raudare og finare i kjøttet enn tidlegare. sommarmorgon i 1974. Båe foto: Lars Bakkom. 39 Fiske ved Staurust og Bergon Rasmus var nokon god ide. - Eg trur det er nok fisk Rasmus Staurust var ein av mange ivrige fiskarar til alle her eg, var svaret han ga. på Skim rundt 1900. Rasmus hadde ei eiga fiskehytte på odden, som nå blir kalla gapahuken Også i Bergon har det vore hausta mykje av mat- på solsida på Skim. Der kunne han halde til det kammeret på Skim. Ein gong langt attende var meste av somrane og fiske med garn frå snekka det sagt at ei garnnatt resulterte i åtte bytter aure si. Fisken brukte han mellom anna til å leggje og fire bytter harr. Men også i seinare tider har råkåfisk. fisket gjeve resultat. For fem år sia resulterte fiske med 20 garn nesten 250 fisk, stort sett fin aure. Det er fortalt at presten i Lom på den tida, Lorentz Tilhøva i Staurustlandet har endra seg mykje etter Smith, arbeidde for at prestegarden og Staurust at elveløpet i Bøvra vart endra og brua over til som grunneigarar skulle få einerett på fisket på Tronoodden kom. Det vart meir drag i elva med Skim tidleg på 1900-talet. Dette tykte ikkje meir straum og vanskeleg å få garna til å stå godt.

Rasmus Staurust med båten sin på Skim ein seinsommar rundt 1911. I båten elles sit Hanna Haukdalen og Eldri (f. 1908). I båten hadde Rasmus med seg sykkel, som han brukte frå Synstnes og på Bergje, dit han sikkert også ofte hadde med seg fisk. Fiskegarna er på plass over båtripa. Oppe i tunet har fotograf Stakston samla familie, tenarar og husmenn som er i fullt arbeid med haustonna. Foto utlånt av Ola Staurust Bøye. 40 Anders Sveen i Lom var av dei mest aktive, og auren igjen er i ferd med å overta hegemoniet på leverte saman med Gunnvald mykje fisk til Grønfjorden. Harren var godt likt – gjerne som rak- hotella og butikkane i Lom. Anders bygde seg eige fisk. Når det var store fangstar, vart harren gjerne røykjeri i Sveen, og både han og resten av famili- bytt mot andre varer som til dømes søteple. en tykte harren både eigna seg og smakte best. Oluf Torstuen og Johannes Grøna med notkast ved Tidlegare var det fiska både til matauk og for salg. Grøna i oktober 1959. Resultatet var ei sinkbytte I dag er det kanskje litt for lettvint å gå på med harr. Vassføringa i Grønfjorden var god trass butikken og kjøpe fisk – kanskje til og med fisk frå i at dette er langt ut i oktober. (Foto: Jostein andre kontinent og verdsdelar. Pedersen G/LT, utlånt av Trond Grøna.)

Notfiske på Grønfjorden I tidlegare tider var det aktivt notfiske på Grønfjorden. Gardane Torstugu og Grøna, som er sjølve opphavet til Grønfjordnamnet, har hatt notrett i Ottaelva i uminnelege tider. Notretten var nemnt så tidleg som da Storofsen gjekk i 1789, og alderen på retten var ikkje kjend ein gong da. Edvard Grimstad skriv i ”Etter gamalt, 1959” om Ola Olsson Grøna (f. 1740) som fiska med not på Grønfjorden i det 17. hundreåret. Notfisket på Grønfjorden heldt fram til på 1960-talet.

Fisket gjekk føre seg om våren med det same isen gjekk opp, gjerne i slutten av april når harren var på gytevandring oppover elva. Og så var det ny sesong om hausten fram til isen la seg, når fisken var på veg nedover elva att og ut i Vågåvatnet.

Det kunne vera kolossale fangstar som vart henta opp av elva. Ein gong på 30-talet vart det rekna meir enn 1000 fisk på eitt notkast. Det er ikkje sikkert nota vart brukt meir den dagen. Det var majoriteten harr, men også mykje aure – også ein og annan stor. Seinhaustes var harren på det finaste, og det var ikkje bruk for meir enn tre–fire fiskar før ein hadde ein kilo. Det kan derfor ha vore så mykje som 250–300 kilo fisk i dette rekord- kastet. Det vart ved enkelte høve fiska så langt oppover elva som til Stamstad med nota.

For gardbrukarane Johannes Grøna og Oluf Torstuen var dette ei viktig attåtnæring. I tillegg til eige bruk til folk og fe var det mange faste kundar innom Grøna på fiskehandel. Johannes hadde også faste turar med båt og sykkel på Bergje der han hadde faste mottakarar. Delar av sommaren var dette nærmast ein heiltidsjobb, der det ikkje vart tid til stort meir enn fisking og etterarbeid.

I dag er elva heilt forskjellig frå den gongen utanfor Grøna. Der dei fiska med not og garn på djupt vatn på 50-talet, er det nå berre sanddyner. Djupålen endrar løp for kvart år, og det er mykje grønske i elva, til sjenanse for fisket. Auren dominerte fangstane tidleg på 1900-talet, men dei siste åra notfisket vart drivi, var det stort sett harr i fangstane. I seinare tider ser det ut til at 41 Storruse i Garmo Dei siste fem åra har det vore fiska med storruse i Vågåvatnet utanfor Garmo. Kjell Bengtsen og Bjørn Birkeland vitja Jotunheimen Fisk hjå Ola Eggen i Espedalen, og det vart utarbeidd planar for eit fiskeprosjekt i regi av Vårdalen grunneigarlag, der målsetjinga er å gjera fisket og vidare- foredling av fisk til attåtnæring.

Ei anna målsetjing med arbeidet er å ta ut småfisk for å betre kvaliteten på fisken. Garmo fritidsbåt- forening har opparbeidd båthamn med hytte og kjøpt inn båtar til utleige for bygdefolk og tilreisande. mindre med harr, og både auren og røya har kome Storrusa, som initiativtakarane har knytt sjølve, seg betrakteleg i kvalitet, ofte med fin raudfarge har vore i vatnet frå tidleg på sommaren når på kjøttet. ureinska i vatnet er borte til ut i oktober kvart år sia 2004. Midt på sommaren blir rusa tømt kvar Storrusa består av eit leiegarn om lag 100 meter dag på grunn av høg temperatur i vatnet. utover frå land, som dekkjer heilt frå botnen og opp til overflata. Når fisken går seg på leiegarnet, Kvar sommar blir det teke ut fleire tonn med fisk går han inn i det fyrste fangstkammeret, og så inn i rusa. Eit par tonn er småfisk. Det er ført loggbok i sjølve fangstrommet, der han blir henta opp. over fangstar for kvar dag rusa er tømd. I starten i 2004 var det mykje smårøye med dårleg Det har etter rapportane vore fiska lite på vatnet kvalitet, mykje harr og faktisk også fleire hundre- utanfor Garmo ellers dei siste åra. Sist sommar tals karussar. Nå er fisken finare og penare. Det er var det teikn til at fleire syner interesse for fisket.

Utsetjing av storruse i Garmo juli 2005. Foto utlånt av Bjørn Birkeland. 42 Aktivt fiske på Ripstrond Om vinteren var det heller ikkje pause i fiskinga. Vågåvatnet har vore eit matkammer i uminnelege Da måtte røya til pers i ruser med kjuke som tider. Langs landet på båe sider har fisket vore lokkemat. Vinterfisket var absolutt best når det aktivt både sommar og vinter. Fisken har vore eit var skikkeleg kaldt, og det kunne vera opp mot viktig innslag i kosthaldet i hundrevis av år. hundre røyer i rusa på det meste. Det har etter kvart vorte for mykje røye og problem med mark På Ripstrond vart det fiska nær sagt støtt. Asbjørn i fisken. Det vanka også ein og annan karuss og Brun tok over arven etter faren Ola og hadde noko goløye i garna. Brunfamilien har gått syste- saman med dotter Berit garn i vatnet så å si kvar matisk til verks i fisket og bokført logg i fleire tiår. einaste natt sommarstid fram til Asbjørn gjekk I denne loggen går det fram kor mykje fisk som bort i 2002. Om våren var det teke mykje harr. har vore teken, fordeling av fiskeslag og vekta på For å få tak i auren vart det fiska på djupt vatn. fisken. Utviklinga når det gjeld fisket på Vågåvatnet er den same som elles i Ottaelva. Det er langt færre som fiskar, og harren må etter kvart vike plass for auren. Denne blir finare og finare både når det gjeld vekt, kondisjon og farge.

Lågåsild i Vågåvatnet I fylgje fiskerikonsulenten i Øst-Norge i ”Fiskeribiologiske undersøkelser i Otta- og Lågen- vassdraget 1969–73” var det gjort forsøk med utsetting av lågåsild i Vågåvatnet på 1860-talet. Fiskerikonsulenten konkluderer med at denne fiskearten “tydeligvis ikke har slått til”. I dag er lågåsilda ikkje å finne ovafor Hunderfossen. Og bra er kanske det. Lågåsilda, som er ein laksefisk, har namnet sitt frå Gudbrandsdalslågen og høyrer naturleg heime der.

Mjøsaure i Vågåvatnet 100 år etter forsøket med lågåsild, gjorde det da nystarta Lågen Fiskeelv forsøk med utsetjing av mjøsaure/hunderaure i fleire vassdrag i Nord- Gudbrandsdalen. Formålet med forsøket var å utrydde røya. Vågåvatnet er del av forvaltninga til Lågen Fiskeelv, og i 1973 vart det var utsett Asbjørn Brun tek opp garn på Ripstrond. mykje hunderaure i vassdraget. Det skulle vise Foto utlånt av Berit Jeanne Brun. seg at fisken likte seg godt, og det vart teke opp mange flotte eksemplar etter kvart som fisken voks seg stor. I Vågå er det Kjell og Joar Bakke som har rekorden med fisken dei fekk i garnet ein julidag i 1981 ved Tessanden. Heile 8,18 kilo- gram viste vekta på det 85 cm lange “monsteret”. Undersøkingar viste at fisken var 13–14 år gammal og hadde hatt gode dagar i Vågåvatnet. Fisken hadde ei stor røye i kjeften da han vart fanga i 29 mm garn.

Det var teke mange fine eksemplar av mjøsauren, som er karakteristisk sylvblank med svarte prikkar – heilt utan dei vanlege raude prikkane som den opp- havlege auren i Vågåvatnet og elles i området har. Også i seinare år har det vore fisk i garnet med typiske særtrekk av mjøsauren. Det er derfor mykje som tyder på at stamma frå utsettinga til Lågen Fiskeelv på 60-talet har overlevd dei nesten 50 åra i Ottaelva. Men røya har ikkje mjøsauren greidd å utrydde. 43 Ola Lillebråten (t.v.) og Halfdan Kluften med flott fangst frå Svenstadhølen august 2008. 62 fisk på to garn - alt saman aure. Foto utlånt av Halfdan Kluften.

Kjell og Joar Bakke med storfisken frå julidagen i “Hårrhol” 1981 som skulle vise seg å vere ein hunderaure Hårrhol nummer ein i Ottaelva finn vi ved hengje- som Lågen Fiskeelv A/L hadde sett ut i Ottavatnet brua over Grønhølen ved Nessebrue i Vågå. i Lom/Skjåk eller i Vågå nesten ti år tidlegare. Staden har da også fått namnet Hårrholet. Foto: Mathias Øvsteng/Dagningen På grunn av den sterke straumen er det sjeldan at staden er islagd. Det er derfor vanleg å fiske her Svendstadhølen når det ikkje kan fiskast andre plassar i elva. I Svendstadhølen, har det vore eit eventyrleg harrfiske, særleg om våren rett etter at isen er gått. Dette er ei gytekasse for harren som samlar seg på sandbotnen, og det kan vera både 30 og 40 fisk i eitt garn. Røye finst det ikkje i denne delen av vassdraget. Om våren er det mest harr, frå august og utover blir det teke fin og raud aure her. På 70-talet var det konflikt om fisket i Svenstad- hølen og Lalmsvatnet da det var planar om å leggje fisket inn under Lågen Fiskeelv, og at det skulle innførast fiskereglar. Dette var ikkje oppsitjarane på baksida innstilte på. - Svenstadhølen har vore til matauk for sjårdølane i all tid, og slik skal det framleis vera, var ei av utsegnene som vart brukte. Det utvikla seg faktisk til aksjonar blant dei mange fiskarane som samla seg på elva i eit 30-tals båtar frå Sjårdalen. Vikingene samles til strid, var overskrifta i avisene. I dag er det ikkje mange som nyttar seg av denne matauken. Hårrholet Grønhølen i mars/april. Foto: Ulf Ryen. 44 Stor fisk på Skim mangle berre nokre på gram på 7 kg. Dei to fekk Det blir stadig meldt om fangst av stor fisk i laga ein sekk av garnet som dei vippa sværingen Ottaelva. Etter kvart som auren igjen har teke om bord i båten med. over hegemoniet har det dei seinare åra kome stadig hyppigare rapportar om storfisk. Det meste Fisken hadde eit livmål på 49 cm, var heile 83 cm av elva blir islagd om vinteren, og om våren står lang. Hovudet vart sendt til Norsk institutt for storfisken i djupålkanten og forsyner seg av små- naturforskning, som har konstatert at fisken var 13 år fisken som samlar seg i djupålen. På denne tida er gammal og hadde god kondisjon. Fisken vart fanga det mange som stiller seg frampå med sluk, fluge på 32 mm garn og er den største fisken det er kjenn- eller makk for å lure storfisken. skap til er teken på Skim.

Erling Resvold og Ola Berget fekk seg eit skikke- Erling var med far sin, Olav, på mange turar på leg sjokk da dei skulle ta opp garna ein august- Skim og hugsar godt ein tur rundt 1950 da ei morgon i 1996. Det er fast rutine å ta ein kikk på runde på vatnet med to otrar resulterte i to fulle alle garna før opptaket startar. Dette for å sjekke bytter med fisk – av desse var det kanskje berre eit om det kan vera nokon skikkeleg rugg i garna. par aurar. Det var også reinaste klondyke oppover Dette vart gjort også denne dagen, og det er nok elva mot Nordalsberget når harren gjekk oppover dei to fiskarane glade for. For der hadde det hekta elva for å gyte om våren. Fisken vart innestengd seg fast ein rugg om seinare skulle vise seg å med garn i små viker og kanalar og fanga i hope- tal. Det er ikkje slike tilstandar med harren om våren lenger. Det er mindre harr og meir aure.

Også tidlegare var det stor aure å få på Skim. Her er Erling med ein rugg på 2–3 kg rundt 1955. Foto utlånt av Erling Resvold.

Erling Resvold med den fisken han og Ola Berget fanga. Foto utlånt av Erling Resvold. 45 Fiskeundersøkingar tidleg på 70-talet På bakgrunn av dei omfattande kraftutbyggings- planane som var lanserte på 60-talet, vart det gjort fiskeribiologiske undersøkingar i det som vart kalla Jotunheimen aust. Mellom anna var det gjort omfattande prøvefisking og merking av fisk i Ottavatnet ved Staurustøya, Tronoberget, Bakkeøya og i Vågåvatnet frå 1969 til 1972.

Fangst prøvefiske juli og august frå 1969-1972: Ant. fisk Aure Harr Karuss Røye Staurust 27 75% 25% - - Tronoodden 37 59% 41% - - Vågåvatnet 286 78% 19% 1% 2%

Kondisjonsverdi: Lengde i cm: 19-21 22-24 25-27 28-30 31-33 Skim 0,94 1,00 1,05 1,04 1,06 Vågåvatnet 1,01 0,96 0,80 - - Kondisjonsverdi = vekt i gram * 100/ lengde i cm. Dette gjev eit generelt bilde av kvaliteten på fisken. Ein kondisjonsfaktor lik 1 vert rekna for gjennomsnittet for aure.

Harren - solfisken på vikande front Harren blir kalla solfisken på grunn av at han ofte bit når sola står høgast på himmelen. Ofte startar vaket straks sola kikkar fram. Det er mange Litt av ein fiskefangst (august 2003). Foto utlånt likheitstrekk når det gjeld utsjånad mellom silda av Arne Bergon. (herring på engelsk) og harren. Harren er vårgytande, og det er vasstemperaturen som avgjer resultatet av gytinga. Lågare vass- temperatur, sterkare straum og aukande mengde av algar i vatnet kan ha gjort livet surare for harren, som er på vikande front i vassdraget.

Harren er ein utprega vandrar som kan gyte både i innsjøar, på innløp og utløp, og i elva. Typisk for Ottaelva er det at harren utanom ein og annan overvintrande “svartharr” oppsøkjer større djup for

Harren på vikande front i Ottaelva? Foto: Thomas Jesting. Harren vart etter kvart dominerande i Ottaelva etter at han vart sett ut ved Vågå rundt hundre- årsskiftet. Dei som hugsar langt attende, fortel at auren var sjeldan gjest i garna til ut i 1960-åra. Før brua ved Tronoodden vart bygd, herska det reine klondykstemninga når “hår’n va komen” tidleg på sommaren. Det var spinnar med to–tre flugeoppheng, og kvart kast vart premiert med to–tre fiskar. Når plastsekken var full, var det båtskyss over elva og transport av harr til butikken Ingvar Botten med hårrfangst på Grønfjord tidleg der han gjekk rett inn i frysedisken for salg. på 1960-talet. Foto utlånt av Steinar Botten. 46 overvintring om hausten. Det har vore eventyrleg Ufisk nummer ein harrfiske på Grønfjorden og vidare nedover vass- Ørekyte (goløye) er sett draget når harren returnerer frå sommaropphald på som ufisk nummer oppe i elva. Det er om hausten harren er på det ein og finst i hovud- finaste etter ein lang sommar oppover elva på vassdraget og gyting og matjakt. nokre sideelver til Ottaelva. I tillegg har Røya fyrst? fisken vore å finne i Sylvetjønne (1403 moh) sia 1980-talet. Dette er den høgstliggjande registre- ringa som er gjort her til lands. Ørekyta blir brukt som levande agn, og uforsiktige fiskarar har nok sleppt ut restane etter avslutta fisking. Sylve- tjønne renn ut i Smådøla og vidare ned i Tesse, men det er heldigvis ikkje vore registrert ørekyte i Tesse. Ørekyta kan bli opp til 15 cm lang.

Endringar i Ottaelva

Røya var truleg den fyrst arten som innvandra til ferskvatn i Norge. Røya er aktiv om vinteren og ofte å få ved isfisking. På Flatningen og Surtningen i ”Stordalen” og Heimfjellet er isfiske vorte svært populært med mange tilreisande. Røya er ofte å få like etter at isen har lagt seg seinhaustes. I Ottaelva er røya å få i Vågåvatnet og oppover forbi Garmo. Under starten av storrusefisket i Garmo i 2004 vart det teke opp mykje røye med dårleg kvalitet. 5-6 år seinare har kvaliteten teke seg opp både på røya og auren. Foto: Arne Hjelmtvedt. Det er dei siste åra påvist uheldige verknader av vassdragsregulering, grusuttak og andre inngrep i Seigliva karusse Ottaelva. Etterundersøkingar i regulerte vassdrag Området i Øyom rundt Åsjo var tidlegare invadert blir gjennomført for å få sett i gang og fylgt opp av seigliva karussar, som faktisk kan overleva ned- eventuelle tiltak og i ein rapport frå Fylkesmannen frysing og lang tid på land. Det var karuss i kvar i Oppland i 2001 står det m.a.: ein småpytt i Øyom, og det var ei enkel sak og ein populær hobby å fange denne udelikate skapning- “Egnede gyteplasser og oppvekstområder for en. Forsøk med garnfiske i Åsjo på 70-talet resul- ungfisken ser ut til å være sterkt redusert av terte i veldige fangstar med karuss og ein og forskjellige inngrep i Ottaelven. Dette fører til annan storaure. Også småpyttar andre stader redusert rekruttering til aurebestanden. Inngrep langs Ottaelva var overfylt med karuss, som fak- lokalt kan for folk flest virke marginale, men tisk vart brukt som fôr til rev i Skjåk på 1940- oppsummert kan disse få store konsekvenser. talet. Karussen er frå tid til annan framleis å finne I Ottas tilfelle er grusuttakene relativt store og i garn både på Vågåvatnet og Skim, og det var i konsekvensene deretter.” starten på storrusefisket i Garmo i 2004 fleire hundre karussar i rusa. I tillegg til endringar som fylgje av vasskraft- utbygging, er det bygginga av Tronobrua og den nye Sundbrua tidleg på 1970-talet som har medført dei største endringane i vassdraget. Masseuttak ved Sundbrua har medført lågare vassføring i Vågå- vatnet og Grønfjorden med påfylgjande sandpro- blem langs elva og vanskelege levetilhøve for fisken. 47 Oversiktsbildet frå rundt 1960. Foto: Steinar Botten. I ein rapport frå juni 2009 er NVE inne på at På grunn av den store massetransporten i elva er inngrep som er gjort i og ved Ottaelva kan ha ført det i fylgje NVE problem med at det vil fyllast opp til færre periodar med oversvømming og lengre med masse bak slik tersklar temmeleg fort. Bøvre periodar med opptørking. Det er auka tilsig i er den elva i landet som transporterer mest vinterhalvåret og dempa flaumvassføring vår og masse. sommar. Endring i tilsig frå Tesse og seinare Øvre Otta har påverka vassføringa i Ottaelva og Vågåvatnet til eit generelt lågare nivå på vatnet.

Maksimumsvassføring om sommaren og perioden med høgaste vassføringar er redusert. Grusen blir førd lenger ut mot deltaskråningane. Reduksjonen i vassnivå vart i etterkant av masseuttaket ved Sundbrua utrekna til inntil mellom 35 og 55 cm, alt etter vassføringa i elva.

Rapporten frå NVE peiker også på at det er sannsynleg at forbygginga langs Bøvre og Tronobrua har ført til at meir masse blir liggjande att på Skim ovafor brua. Steinar Botten har budd og levd med og ved Grønfjorden heile livet og har engasjert seg mykje Bygging av ein terskel ved utløpet av Vågåvatnet for å få attende den “gamle” vassføringa i fjorden. vil etter konklusjonen i rapporten til NVE vera eit Her frå haustfisket rundt 1965. I 2009 konklu- effektivt tiltak. Ein slik terskek vil kunne setja derer Steinar med at Ottavatnet er lågare enn sandareala opp til Fossbergom under vatn, men nokon gong. den må da byggjast høgare enn det Glommens og Laagens Brukseierforening tidlegare har skissert. Alternativet er å byggje fleire tersklar lenger oppover vassdraget ved Garmo og Liabrua.

48 Grønske i elva Mange nemner problemet med ei stadig aukande Garmo fritidsbåtforening mengde grønske eller algar i vatnet. Grønska set Garmo fritidsbåtforening har bygt ut båthamn med seg fast i garna og er enkelte tider så omfattande klubbhus og bryggje med båtar til utleige. at fiske praktisk tala er umogleg. Også for oter og Foreininga har i samarbeid med Vårdalen grunn- stongfiske utgjer dette eit stadig aukande pro- eigarlag stått for prosjektarbeid og produksjon av blem. storruse med tanke på ei meir kommersiell utnytting av fiskeressursane i Otteelva. I rapportar frå 2008 og 2009 frå Vassdrags- forbundet for Mjøsa med tilløpselver utført av Skim grunneigarlag Norsk institutt for vannforskning (NIVA) er det Skim grunneigarlag forvaltar og sel kort for strek- konkludert med at totalmengda av planteplankton ninga frå kommunegrensa og austover til og med i Mjøsa er sterkt redusert sia 1970-talet som ei Blakar og området av Bøvre heilt opp til Andvord. fylgje av alle dei tiltaka som er sette i verk for å Berre innanbygdsbuande kan fiske med faststå- hindre forureining frå landbruk, industri og kloakk. ande reiskap. Fiske med stong er gratis for alle Gudbrandsdalslågen er lite påverka av nærings- under 16 år. Grunneigarlaget arbeider med planar stoff og organisk stoff. Nokre strekningar av vass- om å utarbeide nye kart og betre skiltinga rundt draget hadde likevel større mengder av algar, Skim – som gjer fiske- og turalternativ betre mosar og vassplanter. Ei av desse er Ottaelva. Det tilgjengelege. Tanken er også lufta om det kan er konsentrasjonen av fosfor som styrer alge- lagast eit Skim fiskesenter med god tilgang til veksten i ferskvatn. parkering, informasjon, grillplass og utleige av utstyr for fiske. Men også i fjellvatna er det observert ei aukande attgroing av grønske. Dette gjeld særleg i inn- landsfylka i Sør-Norge, og i mange av desse vatna kan algeoppveksten ikkje knytast opp mot tilførsel av fosfor.

I ein artikkel i ”Science” basert på data frå norske, svenske og nordamerikanske innsjøar (2009), er det sett søkelys på det globale problemet med menneskeskapt nitrogen i atmosfæren som endar opp i vassdrag og innsjøar. Dette kan føre til over- gjødsling og aukande algemengde, noko som også er med på å forsterke problema lenger ned i vassdraga.

Skim grunneigarlag vart stifta 25. februar 1964 og sette ut merka fiskeyngel med fem års mellom- rom frå starten og fram til 1985. Her er Ingvar Betre tilrettelegging Garmo i sving i 1975. Foto Lars Bakkom. Mange har teke til orde for at det skulle ha vore gjort meir for å leggje til rette for fisket i Ottaelva gjennom opparbeiding av fiskeplassar, informa- Skjåk jeger- og fiskarlag (SJFL) sjon, utleige av utstyr og forvaltning. Det er for- Skjåk jeger- og fiskarlag er eit aktivt lag som skjellig praksis i dei forskjellige delane av elva når arbeider for å fremje jakt- og fiskeinteressene i det gjeld fiskekort, og det er vanskeleg å orientere Ottaelva og Skjåkfjella. seg for tilreisande om reglar, kva for stader det kan fiskast og kva for utstyr som kan brukast. Skjåk Almenning Skjåk Almenning arbeider med å få fiske i tjørner, Lågen Fiskeelv vatn og elver meir attraktivt, både for innbyggja- Andelslaget Lågen Fiskeelv vart stifta i 1965 og rane i Skjåk og for turistar og fjellfolk. omfattar i alt 10 kommunar inkludert Vågåvatnet til grensa mot Lom. Lågen Fiskeelv har som opp- gåve å leggje til rette for fiske i Gudbrands- dalslågen og sideelver inkludert Vågåvatnet gjennom informasjon, salg av fiskekort, oppsyn, fiskepleie og kamp mot forureining.

49 Ikkje berre småtteri Sognefjellet Fisking i dal og fjell er for dei aller fleste hobby og rekreasjon. Mengda på fisk som blir med heim, blir sett i andre rekkje. Likevel er det slik at den samla fangsten i Ottadalsbygdene i løpet av eit år utgjer eit ikkje ubetydeleg volum og er eit viktig bidrag både som kvardags- og festmat.

Det blir ikkje gjort fullstendige registreringar av fangstvolum. Men ein del tal og indikasjonar finst det – både av nyare og eldre dato. På landsbasis var det i 2009 teke om lag 10 000 tonn med ferskvassfisk (aure, røye, sik, ål, åbor, lågåsild, harr og ferskvasskreps).

1800 kilo i Skjåk i 1876 Det vart i 1860 fastsett nye fiskereglar for mange bygder i Norge, og Fiskeriinspektøren ba kommu- Sognefjellet har god klang blant fjellfiskarar. Både nane om å oppgje kor mykje fisk som vart teken. innanbygds og tilreisande oppsøkjer dette om- Heradsstyret i Skjåk oppga 1800 kg for 1876 og rådet titt og ofte. Preststeinsvatnet er kanskje det 630 kg for 1881. Det var store variasjonar i dei mest populære vatnet – lett tilgjengeleg og med oppgjevne tala, noko som tyder på at dette ikkje svært varierande vassføring på grunn av regule- var særleg pålitelege opplysningar. ring. Samla fangstvolum berre på dette vatnet kan liggje på opp mot 2000 kg. Mykje av dette blir teke på stong tidleg på sommaren. Skim og Vågåvatnet Foto: Synne Gjeilo. Fangstmengda på garn på Skim i dag kan liggje på om lag 500 kg. For 30–40 år sia var dette talet “Smågrisaktig” kanskje ti gonger så stort. Berre på Skim kan det Sverre Husebye stod sjølv for kultivering av kanskje ha vore teke over 5000 kg i løpet av ein kjerneområdet på Sognefjellet på 1950- og 60- sommarsesong. På 1960- og 1970-talet kan det talet og tok initiativet til fyrste gongs utsetjing på ha vore teke så mykje som 20000 kilo fisk i mange av småvatna på Sognefjellet med settefisk Ottaelva, kanskje enda meir. Eitt kast med not på frå Skjåk. Det var tydelegvis nok mat til fisken i Grønfjorden i 1938 resulterte i seg sjølv i om lag dei fleste av vatna der Husebye sette ut fisk, og 1000 fin haustharr, noko som utgjorde 200–300 det var eventyrlege fangster av fisk – som var kg fisk berre i det eine kastet. karakterisert som “smågrisaktig”.

Resultat av kultirvering gjort av Husebye på Sognefjellet. Foto: Odd Repp (1967). 50 5000 kg på Tesse i 1923 8000 kilo fisk kvart år. Det var omsett fisk frå Tesse Under arbeidet med reguleringsplanane for Tesse for ikkje ubetydelege beløp desse harde 30-åra. vart det i 1923 sendt eit brev til Stortinget frå oppsitjarane i Garmo, også signert av ordførar R. Det vart etter kvart betre tider, og fleire fekk anna Elvesæter. Her var det utrekna at det i løpet av ein arbeid. Fisket på Tesse vart ikkje drivi så hardt, og sesong vart teke om lag 5000 kg fisk på Tesse. det var få som fiska med settegarn. Etter den Dette var uttrykk for det årlege fangstvolumet. andre reguleringa i 1963 var det dårleg fiske på I dette var det ikkje inkludert “en hel del fisk, som Tesse i fleire år, men frå 1966 tok fisket seg opp er disponert for eget bruk”. Fisken frå Tesse att. Rundt 1970 er det utrekna ei samla fangst på kunne vera i Kristiania “same dags aften, belig- vel 3000 kg, og tilsvarande berekning var det gende nær bygd og hovedvei som Tessevand er”. gjort for 1979. Etter å ha vore nede i samla fangst på garn på 600 kg var fangsten i 1991 Det kan kanskje tenkjast at formålet med brevet atter oppe i 3000 kg. til Stortinget frå oppsitjarane i Garmo var å på- verke opinionen litt når det galdt verdien av fisket Miljøvernavdelinga hjå Fylkesmannen i Oppland på Tesse. Men i tillegg kjem altså fisk “disponert har gjort fangstregistreringar mellom anna i for eget bruk”. Pris pr. kilo fisk i 1923 var sett til Aursjoen og Tesse frå 1980 til 2008. Fangsttala kr 3,50. Salgsprisen på 5000 kilo vart da 17 500 på Tesse for desse åra var på mellom 3000 kg kroner. Omrekna i dagens kroneverdi utgjer dette (1982) og 275 kg (2007) på garn. I 2008 var det om lag ein halv million kroner berre for Tesse. registrert fangst på i alt 785 kg fordelt på åtte rapportørar. I tillegg kjem det som ikkje er regis- Ingen 30-talsdepresjon trert av garnfiske, oter- og stongfiske. Berekningar som er gjorde seinare, viser at fisket på Tesse hadde ein topp rundt 1935. I 1934 var det sju–åtte båtar som fiska fast med draggarn frå isen Fiskarar på Tesse tidleg på 1900-talet ved gjekk og fram til 1. juli. Samla fangst inkludert Rolvbue i nordre enden av vatnet. Fotograf er haustfiske, sportsfiske og oterfiske var i åra 1930 til Gregor Mo frå Vårdalen som reiste til Amerika. 1935 utrekna til ca. 10000 kilo kvart år. Kjøpmann Mo har teke mange bilde frå Tesse og Vårdalen. Bjarne Holø i Garmo omsette det meste av dette og Foto frå glasplate utlånt av Willie Brimie. tok desse åra imot og omsette mellom 5000 og

51 Rekruttering På den årlege overnattingsturen til Grønbua Det er ei stor utfording å få vekt og stimulert i Veodalen saman med alle sjaundeklassingane interessa for jakt og fiske, særleg blant den yngre i Lom er elevane med og set ut fisk i Veo, på garden. Salget av fiskekort held seg på eit jamt Rindtjønne og Steinbuvatnet, og får delta i nivå, og ein del yngre har interessa for fiske og prøvefiske. friluftsliv. Men det er plass til så mange, mange fleire, og dei lokale fjellstyra og jakt- og fiske- I Skjåk Almenning har ungdom under 16 år rett til organisasjonane er aktive med tiltak og aktivitetar å fiske gratis med stong og handsnøre frå for å få auka denne interessa. 1. januar til 20. august.

I Vågå fjellstyre sitt område er det fritt fiske med Barnas Turlag, som er DNTs tilbod til barn og stong, handsnøre og isonglar for alle under 16 år. barnefamiliar, arrangerer isfiskedag på Flatningen Elles innførte fjellstyret frå sesongen 2001 ei i samarbeid med Vågå Jeger- og Fiskerforening og ordning med gratis fiskekort for all ungdom i Vågå Vågå fjellstyre. under 20 år, som også omfattar fiske med oter og fastståande reiskap. Vågå fjellstyre og Vågå Jeger- Ungdomsklubben i Vågå gjennomfører kvart år og Fiskerforening har årleg eit opplegg med fleire aktivitetar for å få ungane meir interessert i fisking og overnatting i lavvo for sjuandeklassing- friluftslivet. For å stimulere fiskeinteressa blir det ane. Skuleklassar vitjar også ofte fiskeanlegget til lagt opp til forskjellige aktivitetar som flugu- AS Vågåfisk i Randsverk. binding, fisking og pilking. Klubben samarbeider med Vågå Jeger- og Fiskerforening og fylkeslaget I Finndalen statsalmenning treng ikkje barn under av NJFF med desse aktivitetane. 16 år å løyse fiskekort for fiske med stong eller handsnøre. For fiske med oter og garn må alle ha fiskekort.

Også i Lom er det frå 2010 innført fritt fiske med stong eller handsnøre for ungdom under 20 år. Ungdom mellom 16 og 20 år må få utskrivi frikort hjå kortseljarane eller på fjellstyrekontoret mot framvising av aldersbevis. Barn under 16 år kan fiske fritt med stong utan å få utskrivi fiskekort.

Lom fjellstyre har også fleire andre tiltak retta mot barn og unge. I juni kvart år blir det arrangert familiefiskedag på Halsatjønne. Det blir sett ut stor Fiskegjeng frå Vågå ved Grønfjorden. Frå venstre: fisk til denne dagen, og det er premiar og naturstig. Vivian Kuften, Sondre Røragen, Kasper Øvstedal, Rolv Magnus Hidemstrædet, Tord Skanke, Karstein Olav Wijgaart van Dijk, Martin Snerle, instruktør Jørgen Vole, Tim Wijgaart van Dijk, Eskil Skogstad Isaksen, instruktør Tor Taraldsrud, Daniel Melgårdshaugen Sveen og instruktør Sondre Lunde (frå friluftslinja ved Lom vidaregå- ande skule). Foto med info: Vigdis Kroken, Fjuken.

Marius Synstnes på Halsatjønne. Foto: Vigdis Kroken, Fjuken.

52 Vårdalen, Visdalen og Leir- og For utanbygdsbuande er det tilbod om stongfiske Bøverdalen statsallmenning i alle vatn og elver, garn- og oterfiske på Arealet er på 1,2 mill. dekar fjell- og skogs- Veslevatnet, Slomtjønne, Nedre Birisjøtjønne, terreng, der det ligg ca. 130 km fiskeførande Birisjøen, Griningsdalsvatnet og Brurskarstjønne. elver og bekker, og 140 fiskevatn på til saman ca. I tillegg kan utanbygds òg fiske med oter på 40 000 dekar. Stongfiske er tillate for alle, både Surtningen, Øvre Leirungen, Leirungstjønnin og utlendingar og nordmenn. Oterfiske er tillate for Svartdalstjønnin. Innanbygds har utvida tilgang alle busette i Norge. På fem av vatna er oterfiske til fiske med garn, reiv og oter. Det er opna for tillate berre for innanbygdsbuande. isfiske på alle vatn.

Fiske med fastståande reiskap er lov berre for Fiskereglane og fiskekortsalget gjeld ikkje for innanbygdsbuande med eitt unntak, Høyvatnet. private vatn eller elvestrekningar med privat Her er garnfiske også tillate for utanbygdsbuande. fiskerett. Norges Jeger og Fiskeforbund (NJFF) Finndalen Statsallmenning Norges Jeger- og Fiskerforbund er ein lands- Her er ti vatn og 26 km elv med aure, som er dekkjande organisasjon for jegerar og fiskarar i opne for stongfiske. Fiskekortet dekkjer eit areal Norge. Laget er delt inn i fylkeslag og lokallag. på ca. 267 000 da, der mesteparten (ca. 257 Det er lokallag i Vågå og Lom. 000 da) er høgfjell. I området er det store fjellvatn som Råkåvatnet og Honnsjoen, små tjørner og gode fiskemoglegheiter i elvene Finna og Skjåk jeger- og fiskarlag (SJFL) Råkåelva. Skjåk jeger- og fiskarlag er eit aktivt lag som arbeider for å fremje jakt- og fiskeinteressene i Skjåk. SJFL vart stifta i 1942 og har om lag 200 Skjåk Almenning medlemmer. Av aktivitetar kan nemnast jeger- Her er det fiske i fleire hundre vatn, tjørner og prøvekurs, temakveldar, flugukastarkurs og prøve- elver, frå nede i dalane og opp til 1400 moh. 39 fisking/utfisking. SJFL tilbyr sine medlemmer leige av vatna er større enn 500 dekar. Elvene strekkjer av naust med båt både på Torsvatnet, seg over til saman meir enn 230 km. Leirungsvatnet og Raudalsvatnet. SJFL har buer Utanbygdsbuande har tilgang til fiske berre med i Tundradalen og ved fiskedammane i Botn stong og oter. Bortsett frå Aursjoen og (saman med Skjåk Almenning). Laget har også Lundadalsvatnet er fiske lovleg frå våren til isen stått for restaurering av steinbuer ved legg seg. Utanbygdsbuande kan kjøpe kort som Kollungstjønne, i Vuludalen, Raudalen og gjev rett til garnfiske på alle vatn utanom Engelskmannsbue ved Lortjønnen. Laget er ikkje Kolbeinsvatnet, Storvatnet, Leirungsvatnet og tilslutta Norges Jeger- og Fiskerforbund. Lundadalsvatnet.

Skjåk Almenning satsar stort på å gjera fiske i Skjåk meir attraktivt. Målet er å kunne utvikle inatur.no fisket kommersielt og på denne måten kunne ha På www.inatur.no finn du mange flotte og lett meir utbytte av ressursane i naturen. Det er tilsett tilgjengelige tilbod om jakt, fiske, overnatting og ein eigen fiskerettleiar som skal arbeide med å friluftslivstilbod i heile Norge. Du kan enkelt kjøpe leggje til rette for fisket i Skjåk. Det er under jakt- og fiskekort på nettet og skrive det ut på utarbeiding ein eigen handlingsplan som skal leg- eigen skrivar. Treng du overnatting, kan du raskt gjast til grunn i dette arbeidet. finne ut når hytta er ledig, reservere og betale med kredittkort. inatur.no tilbyr nå også kjøp av fiskekort med mobiltelefonen. Rekninga blir Vågå fjellstyre belasta mobilabonnementet. forvaltar Langmorkje statsallmenning (884 km2) og Nordherad statsallmenning (24 km2). Det er felles fiskekort for elver og vatn i Langmorkje statsallmenning og Vågå kommune sine eigedomsvatn Flatningen, Nedre Sjodalsvatnet og Gjende med osen og elva ned til Øvre Sjodalsvatnet. Kortet gjev også rett til fiske i Diprtjønne og elva Dipra i Nordherad statsallmenning.

53 Kjelder: - Huitfeldt-Kaas, H 1918. - Fremmed fisk i to fylker. Naturkompetanse as, mars 2007. - Direktoratet for vilt og ferkvannfisk (Trygve Hesthagen og Tor B. Gunnerød). Rapport nr. 12 1980. - Heim og Bygd 1992 (Sigmund Garmo og Jon Kolden). - Fiske og fiskekultivering i Skjåk, Trygve Hesthagen. - elvedelta.no - Fakta Nina - Niku 12/1997. - Fiskerikonsulenten i Øst-Norge. - Ivar Kleiven: Lom og Skjåk. - Fiskeribiologiske undersøkelser i Otta- og Lågenvassdraget 1969-1973. - Heim og Bygd 2007 (Trygve Hesthagen). - Miljøvernavd. Fylkesmannen i Oppland, rapport 3/01. - Miljøvernavd. Fylkesmannen i Oppland, rapport 1/04. - Miljøvernavd. Fylkesmannen i Oppland, rapport 5/09. - Oppdragsrapport NVE 7, 2009. - NVE, Roar Øvre. - Fjelstad & Gautun, 2006. - Niva rapport l.nr. 5758-2009. - Science 6. november 2009, forskning.no - Store norske leksikon snl.no - Årsrapport Lom og Skjåk sparebank 1996. - Lillehammer Tilskuer 31/10 1959. - Dagningen 6/7 1981. - Steinar Botten, Odd Erik Aukrurst, Ola Staurust Bøye, Arne Bergon, Trond Grøna, Bjørn Birkeland, Kjell Bengtsen, Torgeir T. Garmo, Berit Jeanne Brun, Kjell Bakke, Lars Bakkom, Kjell Madsen, Willie Brimi, Rønnaug Mo Hansen, Ulf Ryen, Jarle Øyjordet, Halfdan Kluften, Erling Resvold, Knut Øyjordet, Odd Repp, Stig Aaboen, Per Dagsgard, Tor Taraldsrud, Olaf Kjørren, Arne Sveine m.fl.

54 55 2688 LOM Telefon: 61 21 90 00 Telefaks: 61 21 90 01

2690 SKJÅK Telefon: 61 21 35 00 Telefaks: 61 21 35 01

2680 VÅGÅ Telefon: 61 23 94 50 Telefaks: 61 23 94 51 www.lomogskjaak.sparebank1.no [email protected]

Ide, utarbeiding og oppsett: Visus, Lom. Tekst i temadel: Visus. Framsidefoto: Arne Hjelmetvedt. Språkvask: Mathias Øvsteng. Trykk: Østfold Trykkeri, Askim.