Arkusz OKUNIEW (525)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009 Autorzy: Halina Kapera*, Leszek Kruk*, Gra Ŝyna Hrybowicz** Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu – Joanna Szyborska-Kaszycka***

* – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31-161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISNB…

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – L. Kruk ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – L. Kruk ...... 4 III. Budowa geologiczna – L. Kruk ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ...... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ...... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ...... 12 VII. Warunki wodne – L. Kruk ...... 14 1. Wody powierzchniowe ...... 14 2. Wody podziemne ...... 15 VIII. Geochemia środowiska...... 18 1. Gleby – P. Kwecko ...... 18 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 18 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz ...... 20 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – L. Kruk ...... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – L. Kruk ...... 32 XII. Zabytki kultury – L. Kruk ...... 36 XIII. Podsumowanie – L. Kruk, G Hrybowicz ...... 37 XIV. Literatura...... 39

I. Wst ęp

Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Okuniew została opracowana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krakowie (plansza A) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA oraz Pa ństwowym Instytucie Geolo- gicznym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Okuniew Mapy geologiczno-gospodarczej Pol- ski w skali 1:50 000, wykonanym w 1997 roku w firmie SEGI-PBG Sp. z o.o. w Warszawie (Nejbert i in., 1997). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B now ą warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi”, opisuj ącą tematy- kę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania re- gionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom teryto- rialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zaso- bami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć przydatne w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania.

3 W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Mazowieckiego Urz ędu Woje- wódzkiego w Warszawie i Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w War- szawie, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, starostw powiatowych w Mi ńsku Mazo- wieckim, Otwocku i Wołominie oraz urz ędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfi- kowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar obj ęty arkuszem Okuniew okre ślaj ą współrz ędne od 21 °15’ do 21 °30’ długo ści geograficznej wschodniej i od 52°10’ do 52°20’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza nale Ŝy do województwa mazowieckiego, powiatów: mi ńskiego (gminy: D ębe Wielkie, Halinów, Stanisławów i Sulejówek), otwockiego (gmina Wi ązowna) i wołomi ńskiego (gminy: Po świ ętne, Wołomin i Zielonka) oraz miasta Warszawy (dzielnica Wesoła). Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) południowa cz ęść obszaru arkusza poło Ŝona jest na Równinie Garwoli ńskiej, pozostały obszar – na Równinie Wołomi ń- skiej, wchodz ących w skład Niziny Środkowomazowieckiej (fig. 1). Krajobrazowo regiony te mało si ę od siebie ró Ŝni ą. Deniwelacje powierzchni terenu nie są zbyt du Ŝe. Najni Ŝej – około 95 m n.p.m. poło Ŝone s ą tereny w dolinie Czarnej Strugi w pół- nocno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Najwy Ŝej poło Ŝonym punktem – 149,3 m n.p.m. – jest wydma w pobli Ŝu miejscowo ści Rysie w południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Dominuj ącą form ą geomorfologiczn ą jest wysoczyzna morenowa, wykazuj ąca ku zacho- dowi coraz wi ększy stopie ń denudacji i przykryta przez utwory wodnolodowcowe, tworz ące piaszczyste równiny, na których rozwin ęły si ę liczne wydmy. Wysoko ści wzgl ędne wydm dochodz ą do 20 m. Najwi ększ ą rzek ą jest Mienia, prawobrze Ŝny dopływ Świdra. Obszar arkusza le Ŝy w obr ębie regionu klimatycznego mazowiecko-podlaskiego. Śred- nia temperatura roczna wynosi 7,0–8,1°C, średnia temperatura półrocza zimowego waha si ę od 0,5 do 1,0°C, za ś półrocza letniego około 14,5°C. Średni opad roczny wynosi około

4 560 mm. Pokrywa śnie Ŝna zalega około 70 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora zachodniego (Stachý, 1987; Starkel, 1991).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Okuniew na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.76 – Równina Warszawska, 318.78 – Równina Wołomi ńska, 318.79 – Równina Garwoli ńska Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej: 318.92 – Wysoczyzna Kałuszy ńska

Obszar charakteryzuje si ę stosunkowo wysok ą lesisto ści ą (około 35% powierzchni obszaru arkusza). Dominuj ą bory mieszane. Najwi ększ ą miejscowo ści ą jest miasto Sulejówek, który wraz z Halinowem i Okunie- wem stanowi jeden zespół urbanistyczno-przestrzenny, b ędący zapleczem mieszkaniowym Warszawy. Zarówno Halinów, poło Ŝony kilka kilometrów na południowy wschód od Sule- jówka, jak i inne miejscowo ści zlokalizowane przy drodze Warszawa – Mi ńsk Mazowiecki, są pr ęŜnie rozwijaj ącymi si ę o środkami gospodarczymi. Znajdują si ę tu przetwórnie owoców i warzyw, zakłady przemysłu spo Ŝywczego, budowlanego i chemicznego.

5 Do wa Ŝnych tras komunikacyjnych o znaczeniu mi ędzyregionalnym nale Ŝy przecho- dz ący przez obszar arkusza odcinek linii kolejowej Warszawa – Siedlec oraz tzw. trakt brze- ski – szosa biegn ąca do Terespola i rozgał ęziaj ąca si ę w kierunku Lublina. Przez południow ą cz ęść obszaru arkusza przebiega ć b ędzie planowana autostrada A-2. Sie ć dróg lokalnych jest dobrze rozwini ęta.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Okuniew opracowano na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Okuniew wraz z obja śnieniami (No- wak, 1978a; b). Omawiany obszar poło Ŝony jest w południowo-wschodniej cz ęś ci niecki warszawskiej, która stanowi środkow ą, najgł ębsz ą cz ęść niecki brze Ŝnej. Tworz ą j ą utwory kredowe, a wy- pełniaj ą osady zaliczone do trzeciorz ędu i czwartorz ędu. Strop osadów kredowych nawierco- no w Okuniewie na gł ęboko ści 268 m. Wśród osadów trzeciorz ędowych wyst ępuj ących w obr ębie arkusza Okuniew wyró Ŝ- niono osady: paleocenu, eocenu, oligocenu, miocenu i pliocenu. Paleocen wykształcony jest w postaci margli, gez i opok. Powy Ŝej zalegaj ą zaliczane do eocenu osady piaszczysto- mułkowe z glaukonitem i fosforytami. Osady oligocenu, znane z wierce ń w Hipolitowie i Duchnowie, maj ą mi ąŜ szo ść od 12,5 do 30,0 m. S ą to mułki i piaski z glaukonitem. Miocen reprezentowany jest przez piaski i mułki z w ęglem brunatnym. Znana z wierce ń mi ąŜ szo ść utworów mioce ńskich waha si ę od 34 do 38 m. Le Ŝą ce powy Ŝej osady pliocenu stanowi ą podło Ŝe podczwartorz ędowe na całym omawianym obszarze. Strop utworów plioce ńskich wykazuje silne urze źbienie, powstałe w wyniku działalno ści erozyjnej i glacitektonicznej. Osady plioce ńskie wykształcone s ą jako pstre iły, mułki i piaski o mi ąŜszo ści ponad 100 m. Miejscami w śród osadów czwartorz ędowych obserwuje si ę obecno ść porwaków osadów plioce ńskich. Niekiedy zajmuj ą one do ść du Ŝe obszary, np. na południe od Sulejówka. W rejonie Halinowa pstre iły wyst ępuj ą pod cienk ą – kilkumetrow ą pokryw ą piasków. Utwory czwartorz ędowe pokrywaj ą cały obszar arkusza (fig. 2). Mi ąŜ szo ść ich jest bardzo zmienna i wynosi od kilku do 200 m, najcz ęś ciej kilkadziesi ąt metrów. Najstarszymi utworami czwartorz ędowymi s ą osady peryglacjalne, wykształcone przede wszystkim jako piaski, mułki i iły jeziorne i rzeczne.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Okuniew na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska, 2006) Czwartorz ęd Holocen: Plejstocen (zlodowacenia środkowopolskie):

Plejstocen (zlodowacenie wisły):

Neogen

Plejstocen (interglacjał eemski):

Uwaga: przy opisie wydziele ń stratygraficznych zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000.

7 Wy Ŝsza cz ęść profilu czwartorzędu została ukształtowana przez zło Ŝone procesy sedy- mentacji w okresie zlodowace ń i interglacjałów. Osady zlodowace ń południowopolskich reprezentowane s ą przez gliny zwałowe roz- dzielone osadami zastoiskowymi jeziornymi oraz piaskami i Ŝwirami. Osady tych zlodowace ń nie wyst ępuj ą na powierzchni. Osady interglacjału wielkiego są reprezentowane przez Ŝwiry, piaski i mułki rzeczne, osadzone w kilku cyklach sedymentacyjnych, o ł ącznej mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 55 m. Podczas zlodowace ń środkowopolskich osadziła si ę kolejna sekwencja glin zwałowych, rozdzielonych osadami zastoiskowymi, a tak Ŝe piaskami i Ŝwirami. Maksymalna mi ąŜ szo ść osadów zlodowace ń środkowopolskich nie przekracza 50 m. Osady tych zlodowace ń dominu- ją na powierzchni w centralnej, wschodniej i północnej cz ęś ci obszaru arkusza. Lądolód zlodowacenia wisły nie pokrył tego obszaru. Podczas zlodowacenia wisły tworzy- ły si ę piaski wodnolodowcowe, eluwia piaszczyste glin zwałowych oraz piaski rzeczne i mady tarasów nadzalewowych, wyst ępuj ące lokalnie w dolinach rzek: Mieni, Długiej i Czarnej. U schyłku plejstocenu i w holocenie na starszych utworach piaszczystych uformowały si ę liczne wydmy. S ą to zarówno du Ŝe wydmy paraboliczne i wały, jak te Ŝ mniejsze formy o charakterze wydłu Ŝonych eliptycznych wzniesie ń. Zró Ŝnicowane morfologicznie typy wydm tworz ą rozległe pola wydmowe, z których wi ększe zlokalizowane s ą na zachód od Wi ązowny, na północ i zachód od Okuniewa oraz na północ i południe od K ątów Go ździe- jewskich. W holocenie powstawały osady torfów, namułów torfiastych i piasków humusowych, zajmuj ące znaczne obszary w dolinach Mieni, Czarnej i Długiej oraz w zagł ębieniach bezod- pływowych i u podnó Ŝa wydm. Mi ąŜ szo ść torfów jest przewa Ŝnie niewielka i wynosi od 0,8 do 1,5 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Okuniew wyst ępuj ą trzy złoŜa kopalin okruchowych. Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1. Zło Ŝe piasków ze Ŝwirem „K ąck” zostało wykre ślone z bilansu zasobów (Wołkowicz i in., 2009). Istotne znaczenie surowcowe na terenie arkusza maj ą kopaliny drobnookruchowe eoliczne i wydmowe. Wszystkie zło Ŝa udokumentowano w obr ębie tych utworów.

8 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geologiczne Stan Wiek Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Numer bilansowe zagospodarowania Przyczyny Rodzaj kompleksu rozpoznania (tys. t) kopaliny złó Ŝ zło Ŝa Nazwa zło Ŝa (tys. t) zło Ŝa konfliktowości kopaliny litologiczno- na mapie Klasy Klasy zło Ŝa surowcowego wg stanu na rok 2008 (Wołkowicz i in., 2009) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Wola R ęczajska - Kolno p Q 84 C1* Z* 0 Sb 4 A – 2 Wola R ęczajska CH p Q 178 C2 Z 0 Sb, Sd 4 A – 3 Uroczysko D ębe Wielkie p Q 0 C1* Z* 0 Sb 4 A – Kąck pŜ Q – – ZWB – – – – –

Rubryka 3 – p – piaski, pŜ – piaski i Ŝwiry Rubryka 4 – Q – czwartorz ęd Rubryka 6 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C2, zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7 – zło Ŝa: Z – zaniechane, Z* – eksploatacja zako ńczona, wyrobisko zrekultywowane, ZWB – wykre ślone z bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) 9 9 Rubryka 9 – kopaliny: Sb – budowlane, Sd – drogowe Rubryka 10 – zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 – zło Ŝa: A – małokonfliktowe

9 Tabela 2 Zestawienie najwa Ŝniejszych parametrów górniczo-geologicznych i jako ściowych złó Ŝ okruchowych parametry górniczo-geologiczne parametry jako ściowe gęsto ść mi ąŜszo ść zawarto ść zawarto ść Nr grubo ść nasypowa serii pyłów ziarn zło Ŝa Rodzaj powierzchnia nadkładu w stanie Nazwa zło Ŝa zło Ŝowej warunki mineralnych < 2 mm na kopaliny zło Ŝa od – do zag ęszczonym od – do hydrogeologiczne mapie śr. od – do śr. śr. [ha] [m] [%] [t/m 3] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0,2–0,9 3,1–9,6 0,20–0,40 99,80–100 1,80–1,90 1 Wola R ęczajska - Kolno p 1,09 zło Ŝe suche 0,3 4,7 0,28 99,94 1,87 0,1–0,7 2,2–12,0 1,60–2,30 74,9–100 1,58–1,69 2 Wola R ęczajska CH p 2,30 zło Ŝe suche 0,4 6,7 1,90 96,0 1,67 0,0–0,9 1,0–13,8 0,80–1,80 1,58–1,64 3 Uroczysko D ębe Wielkie p 2,54 zło Ŝe suche śr. 98,20 0,2 6,9 1,20 1,61

Rubryka 3 – p – piaski, pŜ – piaski i Ŝwiry

10 10

10 W północnej cz ęś ci arkusza, w rejonie miejscowo ści Kolno, dwa udokumentowane obok siebie zło Ŝa obejmuj ą niewielki, środkowy fragment wydmy. Zło Ŝe „Wola R ęczajska

CH” (Siliwo ńczuk, 1995) rozpoznano wst ępnie w kategorii C 2 na powierzchni 2,30 ha. Seri ę zło Ŝow ą tworz ą piaski drobnoziarniste z około 20% domieszk ą piasków średnioziarnistych. Korzystn ą cech ą kopaliny jest niska zawarto ść pyłów mineralnych oraz brak innych szkodliwych domieszek. Ze zło Ŝem „Wola R ęczajska CH” od południowego zachodu graniczy zło Ŝe „Wola R ę- czajska - Kolno”, udokumentowane w formie karty rejestracyjnej na obszarze 1,09 ha (Tro- chimczuk, 1991). Seri ę zło Ŝow ą tworzy tu pokład piasków drobnoziarnistych o bardzo wy- równanym składzie granulometrycznym. W obu zło Ŝach miąŜ szo ść jest bardzo zró Ŝnicowana, uzale Ŝniona od morfologii terenu. Nadkład stanowi gleba piaszczysta i lokalnie wyst ępuj ące piaski zaglinione. Sp ąg zło Ŝa tworz ą piaszczyste gliny zwałowe. Zło Ŝe „Uroczysko D ębe Wielkie” (Bronikowski, Kamola, 1978), o zasobach zareje- strowanych, udokumentowano równie Ŝ w obszarze utworów wydmowych. Budowa geologiczna i jako ść kopaliny jest analogiczna jak w poprzednich zło Ŝach. Kopalina w stanie natu- ralnym stanowi dobry surowiec wykorzystywany w budownictwie i w ograniczonym zakresie w drogownictwie. Podstawowe parametry górniczo-geologiczne złó Ŝ i własno ści jako ściowe kopaliny w udokumentowanych na arkuszu zło Ŝach zestawiono w tabeli 2. Klasyfikacji sozologicznej dokonano na podstawie obowi ązuj ących wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin (Wytyczne, 1999) i analizy przyrodniczo-krajobrazowej. Z punktu widzenia ochrony warto ści złó Ŝ, wszystkie zło Ŝa zaliczono do klasy 4, tj. powszechnie wyst ę- puj ących i mo Ŝliwych do eksploatacji bez specjalnych ogranicze ń. Pod wzgl ędem konfliktowo ści eksploatacji górniczej w odniesieniu do środowiska przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego, zło Ŝa zaliczono do klasy A, tj. złó Ŝ małokonfliktowych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na terenie obj ętym arkuszem Okuniew nie prowadzi si ę koncesjonowanego wydobycia ani przetwórstwa kopalin. Zło Ŝe „Wola R ęczajska CH” eksploatowano okresowo na podstawie koncesji wa Ŝnej do 2005 roku. Dla zło Ŝa nie utworzono obszaru i terenu górniczego. Wyrobisko zlokalizowane na terenie le śnym uległo samoistnej rekultywacji.

11 Zło Ŝe „Wola R ęczajska - Kolno” eksploatowane było przez prywatnego u Ŝytkownika na podstawie koncesji, która straciła wa Ŝno ść w 1995 roku. W tym samym roku zako ńczono eksploatacj ę. Rekultywacja wyrobiska przez zalesienie uko ńczona została w 1996 roku. Zło Ŝe „Uroczysko D ębe Wielkie” stanowi własno ść Nadle śnictwa Mi ńsk Mazowiecki. Eksploatowane było od lat 70. XX w. na potrzeby Nadle śnictwa. Zło Ŝe nie miało koncesji ani utworzonego obszaru i terenu górniczego. Wydobycie zostało ostatecznie zako ńczone w 1997 roku, a wyrobisko zrekultywowano w kierunku le śnym. W wyniku przeprowadzonej wizji terenowej stwierdzono istnienie nielegalnego punktu eksploatacji kopaliny, zlokalizowanego w s ąsiedztwie dawnego wyrobiska. Wybilansowane ostatnio zło Ŝe „K ąck” eksploatowane było na podstawie koncesji, która straciła wa Ŝno ść w grudniu 2007 roku. Zło Ŝe posiadało obszar i teren górniczy o powierzchni równej powierzchni zło Ŝa, tj. 1,52 ha. Eksploatacja została zako ńczona w maju 2006 roku. W wyrobisku powstał zbiornik wodny, wykorzystywany obecnie jako k ąpielisko. Na pozosta- łym obszarze powstało zaplecze rekreacyjno-gastronomiczne. Na obszarze arkusza piaski i piaski ze Ŝwirem eksploatowane były w przeszło ści w wie- lu miejscach, o czym świadcz ą liczne ślady wyrobisk, obecnie w wi ększo ści poro śni ęte la- sem. Wi ększe i lepiej zachowane zaznaczono na mapie jako punkty wyst ępowania kopaliny. Okresowo czynne punkty niekoncesjonowanej eksploatacji znajduj ą si ę w miejscowo- ściach: Wola R ęczajska, Marianów, Trzcianka, Helenów, Desno, K ąty Go ździejewskie i Iza- bela. Dla w/w miejsc eksploatacji sporz ądzono karty informacyjne.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkusza Okuniew ma niewielkie perspektywy surowcowe. Znaczenie gospodar- cze na skal ę lokaln ą maj ą tylko kopaliny okruchowe. Znaczna cze ść obszaru arkusza obj ęta jest ró Ŝnymi formami ochrony i zwartymi obszarami le śnymi, co w znacznym stopniu ograni- cza ewentualn ą działalno ść wydobywcz ą. Potencjaln ą jednostk ą surowcow ą s ą osady akumulacji eolicznej, wyst ępuj ące w formie wydm i płatów przewianych piasków eolicznych. S ą to zarówno du Ŝe wydmy paraboliczne i wałowe, jak i mniejsze formy o charakterze eliptycznych wniesie ń o zró Ŝnicowanej morfologii. Dwa obszary prognostyczne wyznaczono w obr ębie wydm w obszarach przyległych do udokumentowanych złó Ŝ „Wola R ęczajska CH” i „Uroczysko D ębe Wielkie”. Podstawowe parametry obszarów prognostycznych zestawiono w tabeli 3.

12 Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Wiek Średnia Numer Średnia Po- kompleksu grubo ść Zasoby Zasto- obszaru Rodzaj Parametry grubo ść wierzchnia litologiczno kompleksu w kat. D sowanie na kopaliny jakościowe nadkładu 1 (ha) surowco- surowcowego (tys. m 3) kopaliny mapie (m) wego (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 zawarto ść : frakcji < 2 mm 75–100% 2,0–12,0 I 16,0 p Q pyłów mineralnych 1,6–2,3% 0,40 1040,0 Sb, Sd 6,5 zanieczyszcze ń organicznych i obcych – brak zawarto ść : frakcji < 2 mm śr. 98% 2,0–14,0 II 20,0 p Q pyłów mineralnych 0,8–1,8% 0,20 1400,0 Sb, Sd 7,0 zanieczyszcze ń organicznych i obcych – brak

Rubryka 3: p – piaski Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 5, 6, 7: parametry na podstawie dokumentacji Rubryka 9: Sb – budowlane, Sd – drogowe

Obszary perspektywiczne wyznaczono na podstawie analizy Szczegółowej mapy geologicznej Polski (Nowak, 1978a; b) oraz aktualnej wizji terenowej punktów dawnej i aktualnej eksploatacji, wyst ępuj ących na tych obszarach. Wyznaczono łącznie 12 obszarów perspektywicznych: w północnej cz ęś ci arkusza w rejonie miejscowo ści Marianów i Helenów, w centralnej cz ęś ci arkusza w rejonie miejscowo ści Zagórze, Budziska, Długa Szlachecka, Chobot i K ąty Go ździejewskie. W obszarach perspektywicznych płaty przewianych piasków eolicznych wraz z uformowanymi wydmami osi ągaj ą mi ąŜ szo ść do kilkunastu metrów (np. 4–7 m stwierdzono w dawnych punktach eksploatacji, 14 m – w udokumentowanym w tym rejonie zło Ŝu „Uroczysko D ębe Wielkie”). Na podstawie wcze śniejszych prac zwiadowczych w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza wyznaczono 2 obszary perspektywiczne na północny zachód i południe od miejscowo ści Ciopan Stary (Doma ńska, 1984). Mi ąŜ szo ść piasków wynosi tu od 4 do 10 m. W południowej cz ęś ci arkusza w pobli Ŝu miejscowo ści Choszczówka perspektyw ą obj ęto form ę wydmow ą i płat przewianych piasków eolicznych (Czochal, 1985). W rejonie miejscowo ści Izabela (po- łudniowo-zachodnia cz ęść arkusza) obszar perspektywiczny obejmuje wał wydmowy (Czo- chal, 1996). Mi ąŜ szo ść piasków w ścianie dawnej piaskowni wynosi od 2 do 7 m. W opraco- waniach archiwalnych brak jest informacji o badaniach jako ściowych. Przez analogi ę do obszarów udokumentowanych stwierdzi ć mo Ŝna, Ŝe piaski eoliczne charakteryzuj ą si ę dobrymi parametrami jako ściowymi. S ą to piaski drobno- i średnioziarni- ste, o wyrównanym składzie granulometrycznym, niskim zapyleniu, pozbawione szkodliwych

13 domieszek. Korzystne s ą tak Ŝe geologiczno-górnicze warunki ich wyst ępowania. Oprócz po- wszechnego zastosowania w budownictwie na ogół spełniaj ą równie Ŝ wymogi dla produkcji cegły wapienno-piaskowej i betonów komórkowych. Wykorzystywane s ą równie Ŝ w drogownictwie. Na omawianym obszarze brak jest perspektyw dla udokumentowania złó Ŝ piaszczysto- Ŝwirowych. Kopalina ta, zwi ązana z formami glacjalnymi i wodnolodowcowymi, występuje tu jedynie w formie niewielkich gniazd w śród utworów gliniasto-piaszczystych i jest słabej jako ści. Wydobywane w przeszło ści nagromadzenia w rejonie miejscowo ści Długiej Ko ściel- nej i świrówki zostały ju Ŝ praktycznie wyeksploatowane. W latach 80. ubiegłego wieku w rejonie wsi Trzcianka prowadzono prace poszukiwaw- cze dla udokumentowania zło Ŝa piaszczysto-Ŝwirowego (Doma ńska, 1984). Obszar bada ń uznano za negatywny, poniewa Ŝ stwierdzono wyst ępowanie tylko utworów piaszczystych zaglinionych i glin zwałowych. Obszar odwzorowany arkuszem Okuniew jest równie Ŝ ubogi w wyst ępowanie kopalin ilastych. Jako surowiec dla ceramiki budowlanej mogą by ć rozpatrywane iły plioce ńskie oraz iły i mułki zastoiskowe. Jednak po przeanalizowaniu materiałów archiwalnych (Czochal, 1996) i szczegółowej mapy geologicznej stwierdzono brak przesłanek pozwalaj ących na wy- znaczenie obszarów perspektywicznych. W granicach arkusza iły warwowe wyst ępuj ą w formie płatów o bardzo zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści i rozprzestrzenieniu. Ponadto cz ęsto wyst ępu- ją w nich okruchowe skupienia marglu w ilo ściach dyskwalifikuj ących przydatno ść kopaliny. Zgodnie z krajow ą inwentaryzacj ą potencjalnej bazy zasobowej torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) na omawianym obszarze nie ma wyst ąpie ń torfów o znaczeniu surowcowym, dlatego te Ŝ nie wyznaczono obszarów prognostycznych i perspektywicznych dla tej kopaliny. Wyst ępujące w dolinach rzek: Długiej, Mieni i Czarnej namuły torfiaste, rzadziej torfowiska niskie, maj ą niewielk ą mi ąŜ szo ść (poni Ŝej 1 m) i nie zostały zaliczone do bazy zasobowej, podobnie jak rozproszone mi ędzy formami wydmowymi małe torfowiska wysokie.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Cały obszar arkusza znajduje si ę w zlewni Wisły. Na południu, prawie równole Ŝnikowo ze wschodu na zachód, płynie Mienia, od miejscowo ści Wi ązowna gwałtownie skr ęcaj ąca na południe do rzeki Świder, prawobrze Ŝnego dopływu Wisły. Rzeki: Długa, Czarna i Rz ądza, płyn ące z południowego wschodu na północny zachód, uchodz ą do Narwi.

14 Pomi ędzy rzek ą Dług ą i jej dopływami oraz w dolinie Mieni rozwini ęta jest do ść g ęsta sie ć rowów melioracyjnych. Stawy hodowlane o znacznej powierzchni znajduj ą si ę w dolinie Mieni w pobli Ŝu wsi Ruda oraz w dolinie Długiej w okolicach Halinowa, a tak Ŝe w dolinie rzeki Czarnej w pobli Ŝu wsi Krubki - Górki. Stan jako ści wód powierzchniowych kontrolowany jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Na obszarze arkusza znajduj ą si ę cztery punkty monitoringowe: w Bykowi źnie i Wi ązownie na rzece Mieni, w Majdanie na rzece Czarnej i w Halinowie na rzece Długiej. Jako ść wód w Majdanie oceniono jako zadowalaj ącą (III klasa), natomiast w Bykowi źnie i Halinowie jako ść badanych wód została oceniona jako niezadowalająca (IV klasa) (Stan..., 2008). W roku 2008 dokonano oceny jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych, zgodnie z za- pisami Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/236/Monitoring_rzek_w_2008_roku.html). Jako ść wód w punkcie kontrol- no-pomiarowym w Wi ązownie na rzece Mieni oceniono jako zł ą.

2. Wody podziemne

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński, 1993, 1995) omawiany obszar znajduje si ę w obr ębie regionu mazowieckiego (I), subregionu centralnego (I1). Charakterystyk ę stopnia zawodnienia i jako ści wody opracowano wykorzystuj ąc Map ę hydrogeologiczn ą Polski w skali 1:50 000 arkusz Okuniew (Perek, 1997) oraz dane z Banku Hydro. Na obszarze arkusza Okuniew wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe. Piętro czwartorz ędowe wyst ępuje na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci obszaru arkusza. Brak u Ŝyt- kowego poziomu w utworach czwartorz ędowych obserwuje si ę jedynie na południe od Duch- nowa oraz w pobli Ŝu miejscowo ści Gamratka w południowo-wschodniej częś ci obszaru arkusza. Decyduje o tym płytko wyst ępuj ący strop trzeciorz ędowych iłów plioce ńskich. Na obszarze arkusza w obr ębie czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego mo Ŝna wyró Ŝ- ni ć dwa u Ŝytkowe poziomy wodono śne. W zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza u Ŝytkowy po-

15 ziom wodono śny zwi ązany jest z piaszczysto-Ŝwirowymi utworami doliny Wisły, pochodzenia rzecznego i rzecznolodowcowego. Mi ąŜ szo ść utworów wodono śnych waha si ę tu od 10 do 40 m. Zwierciadło wody ma przewa Ŝnie charakter swobodny, tylko lokalnie, gdy w strefie przypowierzchniowej wyst ępuj ą przewarstwienia namułów lub osta ńcowych glin zwałowych, ma charakter napi ęty. Wydajno ść potencjalna pojedynczej studni zamyka si ę w szerokich granicach od 10 do 120 m 3/h, a nawet powy Ŝej 120 m3/h. Na pozostałym obszarze u Ŝytkowy poziom wodono śny zwi ązany jest z piaszczysto- Ŝwirowymi osadami pochodzenia rzecznego, rzecznolodowcowego i zastoiskowego, zalega- jącymi pomi ędzy glinami zwałowymi lub iłami zastoiskowymi. Mi ąŜ szo ść utworów wodono- śnych jest bardzo zró Ŝnicowana i wynosi od 5 do około 100 m. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty. Potencjalna wydajno ść pojedynczej studni zamyka si ę w przedziale 30–70 m 3/h. Czwartorz ędowe utwory wodono śne wykazuj ą znaczn ą zmienno ść warto ści współczyn- nika filtracji od 3 do 60 m/24h. Poziomy czwartorz ędowe zasilane s ą bezpo średnio poprzez infiltracj ę opadów atmosfe- rycznych lub te Ŝ w zaleŜno ści od budowy geologicznej poprzez przes ączanie przez utwory słaboprzepuszczalne zalegaj ące w nadkładzie warstwy wodono śnej. Strefy drena Ŝu stanowi ą doliny rzeczne. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne powszechnie eksploatowane jest na obszarze arkusza przez wodoci ągi komunalne, a tak Ŝe na potrzeby przemysłowe. Uj ęcia wód znajduj ą si ę we wszystkich wi ększych miejscowo ściach. Na mapie zaznaczono uj ęcia o wydajno ściach zatwierdzonych powy Ŝej 50 m 3/h. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje na całym obszarze arkusza. Tworz ą go osady piaszczyste w utworach pliocenu, miocenu i oligocenu. Znaczenie u Ŝytkowe ma jedynie poziom oligoce ński. Wodono śne piaski drobno- i średnioziarniste wyst ępuj ą na gł ęboko- ści 142–192 m. Mi ąŜ szo ść piasków oligoce ńskich jest zmienna i wynosi od 17 do 80 m. Zwierciadło wód podziemnych jest napi ęte. Potencjalna wydajno ść pojedynczej studni zamyka si ę w przedziale 30–50 m 3/h. Średnia warto ść współczynnika filtracji wynosi około 2,5 m/24h. Chemizm wód czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych jest mało zró Ŝnicowany. Dla wód czwartorz ędowych charakterystyczne s ą podwy Ŝszone zawarto ści Ŝelaza i manganu, zauwa- Ŝalny jest tak Ŝe wyra źny wpływ antropopresji na jako ść poziomów przypowierzchniowych, przejawiaj ący si ę podwy Ŝszon ą zawarto ści ą suchej pozostało ści, siarczanów i chlorków, a tak Ŝe zwi ązków azotu. Według Kleczkowskiego (1990) na całym obszarze arkusza Okuniew wyst ępuje wy- znaczony w utworach trzeciorz ędowych zbiornik GZWP nr 215A – Subniecka Warszawska.

16 Zbiornik ten nie jest udokumentowany. W zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza został wyzna- czony zbiornik wód podziemnych w utworach czwartorzędowych GZWP nr 222 – Dolina środkowej Wisły (fig. 3). Zbiornik ten został udokumentowany (Oficjalska i in., 1996) i okre ślono dla niego stre- fę ochronną. Jego szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz ą 616,68 tys.m 3/d, a średni moduł zasobów dyspozycyjnych okre ślono na 247 m 3/24h/km 2. Przebieg granic zbiornika został zmodyfikowany w stosunku do przyj ętych wcze śniej granic (Kleczkowski, 1990).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Okuniew na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 215A – Subniecka warszawska (cz ęść cen- tralna), trzeciorz ęd (Tr); 222 – Dolina rz. śr. Wisła (Warszawa – Puławy), czwartorz ęd (Q)

17 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Do- puszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Okuniew, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawarto ści (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

18 Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść Warto ść przeci ętnych zawarto ści w przeci ętnych (median) w glebach glebach na (median) w obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu glebach na dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Okuniew arkuszu Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Okuniew

Metale N=14 N=14 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 6–56 11 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–6 1 4 Zn Cynk 100 300 1000 10–64 17 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–0,8 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1–2 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 1–29 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–6 1 3 Pb Ołów 50 100 600 <3–62 7 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza Okuniew 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 14 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 14 wy Prawo wodne, Cr Chrom 14 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 14 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 14 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 14 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 14 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 14 2) Pb Ołów 13 1 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych ą Hg Rt ęć 14 z wył czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klas yfikacja badanych gleb z obszaru ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- arkusza Okuniew do poszczególnych grup u Ŝytkowania zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 13 1 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów.

19 Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A i B zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze- śnia 2002 r. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała doln ą granic ę warto ści dopuszczalnej w tej gru- pie. Na mapie umieszczono symbol pierwiastka decyduj ącego o zanieczyszczeniu gleb z da- nego miejsca.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, ołowiu oraz rt ęci w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 13 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Do grupy B (standard u Ŝytków rolnych, gruntów le śnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych nieu Ŝytków, a tak Ŝe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych) zaklasyfi- kowano próbk ę gleby z punktu 3, z uwagi na wzbogacenie w ołów (62 mg/kg). Koncentracja wyst ępuje w pobli Ŝu drogi lokalnej na obszarze zurbanizowanym (Zabraniec) i prawdopodobnie ma charakter antropogeniczny. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993; 1994).

20 Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N–S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 14,5 do 51,6 nGy/h. Średnia warto ść wynosi 26,5 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma wa- hają si ę w zakresie od 6,7 do 53,0 nGy/h i średnio wynosz ą 25,3 nGy/h. W obydwu profilach pomiarowych obserwuje si ę podobne zale Ŝno ści pomi ędzy litologi ą osadów a poziomem promieniotwórczo ści. Najwy Ŝsze warto ści promieniowania gamma (30–50 nGy/h) s ą zwi ąza- ne z glinami zwałowymi i osadami zastoiskowymi zlodowacenia środkowopolskiego. Ni Ŝ- szymi warto ściami promieniowania gamma (ok. 10–25 nGy/h) cechują si ę osady piaszczysto- Ŝwirowe – piaski eoliczne, plejstoce ńskie i holoce ńskie utwory rzeczne (piaski i Ŝwiry), utwory lodowcowe (piaski, Ŝwiry i głazy) oraz eluwia glin zwałowych. W północnej cz ęś ci profilu zachodniego zale Ŝno ści pomi ędzy naturaln ą promieniotwórczo ści ą gamma a wykształceniem litologicznym osadów wyst ępuj ących na powierzchni mog ą by ć cz ęś ciowo zatarte przez podwy Ŝszone st ęŜ enia sztucznego radionuklidu cezu.

21 525W PROFIL ZACHODNI 525E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5794733 5799688

5793166 5798831 m m 5790638 5798089

5787668 5797286

5785674 5796274

0 5 10 15 20 25 30 35 0 5 10 15 20 nGy/h nGy/h 22

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5794733 5799688

5793166 5798831 m m 5790638 5798089

5787668 5797286

5785674 5796274

0 2 4 6 8 10 12 14 0 1 2 3 4 5 6 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Okuniew (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą gene- ralnie bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę od 1,9 do 27,3 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego – od 0,0 do 4,8 kBq/m 2. Lokalnie podwy Ŝszone st ęŜ enia cezu (rz ędu 15–27 kBq/m 2) w pół- nocnej cz ęś ci profilu zachodniego s ą zwi ązane z anomali ą Warszawy rozci ągaj ącą si ę pomi ę- dzy Raw ą Mazowieck ą na południowym zachodzie a Wołominem na północnym wschodzie. Warto ści te nie stwarzaj ą Ŝadnego zagro Ŝenia radiologicznego dla ludno ści.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 2007 nr 39, poz. 251 tekst jednolity) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpa- dów (DzU nr 61, poz. 549). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienio- nych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk.

23 Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izoluj ącej. Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach po- zbawionych naturalnej izolacji zaznaczono tak Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5). Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 5), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna).

24 Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Okuniew Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Perek, 1997). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parame- trem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o róŜnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Okuniew bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: ─ obszar zabudowy dzielnicy Warszawa-Wesoła, Sulejówka b ędącego siedzib ą Urz ędu Miasta; Wołomina – siedziby Urz ędów Miasta i Gminy oraz miejscowo ści gminnych: Po świ ętne, Halinów, D ębe Wielkie i Wi ązowna, ─ obszary le śne o powierzchniach powy Ŝej 100 hektarów, ─ krajobrazowy rezerwat przyrody „ Świder”, ─ obszar ochronny udokumentowanego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 222 „Dolina rzeki środkowej Wisły”, ─ tereny źródliskowe (rejon Olesina i Go ździówki) ─ tereny bagienne, podmokłe, ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Górznik (Górnik), Czarna, Rz ądza, Długa, Z ąza, Mienia i J ędrzejnica, ─ strefy (do 250 m) wokół akwenów, ─ tereny o nachyleniu powy Ŝej 10º, ─ teren lotniska w Góraszce.

25 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów ocenie poddano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria izolacyjno ści (tabela 5) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Odpady oboj ętne mo Ŝna bezpo średnio składowa ć w granicach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowace ń środkowopol- skich. S ą to gliny br ązowe, w partiach zorsztynizowanych rudobr ązowe, zwykle piaszczyste, do znacznych gł ęboko ści odwapnione (Nowak, 1978). Tylko na wysoczy źnie morenowej, w południowo-wschodniej cz ęś ci analizowanego terenu ich mi ąŜ szo ści przekraczaj ą 14 m, na ogół zawieraj ą si ę w przedziale od około 1 m do 7 m. Próbkę glin pobran ą w centralnej cz ęś ci terenu poddano badaniom mineralogiczno-petrograficznym. S ą to ilaste gliny zwałowe, szarobr ązowe lub czarne z rudymi plamami, zawieraj ące od 90,7% w stropie do 68,0% w sp ągu frakcji pylasto-ilastej. W stropie obserwuje si ę liczne porwaki gez wapnistych i margli kredowych. Stosunkowo wysok ą zawarto ść CaCO 3 – 16,3% (gł ęboko ść 1,7 −1,9 m) mo Ŝna tłu- maczy ć koncentracj ą w strefie wymywania. Cz ęść obszarów wytypowano w miejscach zalegania w strefie przypowierzchniowej glin zwałowych stadiału maksymalnego zlodowace ń środkowopolskich. S ą to szarobr ązowe lub szare, zwi ęzłe, piaszczyste, tylko miejscami ilaste gliny zwałowe o mi ąŜ szo ściach od 1,5 m do 10 m. Gliny zwałowe tego wieku najcz ęś ciej s ą rozmyte w stropie, st ąd ich niewielka mi ąŜ szo ść . O rozmyciu powierzchni osadów świadczy równie Ŝ cz ęsto wyst ępuj ąca w stropie warstwa bruku, zło Ŝonego w przewadze ze skał krystalicznych. Warstwy te wyst ępuj ą głównie w południowej cz ęś ci terenu arkusza. W miejscach, gdzie na glinach zwałowych wyst ępuj ą ich eluwia piaszczyste, piaski sto Ŝków napływowych, piaski rzeczne oraz osady peryglacjalne wła ściwo ści osadów mog ą by ć mniej korzystne (zmienne). Osady predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono na terenie gminy Po świ ętne w rejonach: miejscowo ści gminnej, R ęczajów Polskich, Zabra ńca, Krubki- Górek, Kielczykowizny i Kopanicy. W gminie Stanisławów to rejony miejscowo ści: Zawie- siuchy, Chojny, Cisówka, Pustelnik, Ciopan Stary, Go ździówka i Wólka Wybraniecka; w gminie Mi ńsk Mazowiecki rejon miejscowo ści Gamratki; w gminie Wi ązowna rejony: Ja- nówka, Izabeli −Michałówka, Góraszki, Wi ązowny, Wi ązowny Ko ścielnej, P ęclina, K ącka

26 oraz rejon Boryszew −Duchnów −Konik Stary. W gminie Halinów obszary predysponowane do składowania odpadów wyznaczono w rejonach: Długiej Szlacheckiej, Długiej Ko ścielnej, Chobota, Michałowa, Mrowisk, Krzewiny −Desna oraz Zakolei −Wielgolasu Duchnowskiego. Liczne obszary wyznaczono na terenie gminy D ębe Wielkie. S ą to rejony miejscowo ści: Kąty Go ździejewskie I, Kornaciska, Gorzanka, Cyganka, Kolonia Cyganka, Choszczówka Rudzka, D ębe Wielkie −Chro śla, Choszczak, Kolonia Józefin, Działy D ębskie, Aleksandrów- ka, Olesin Dolny, Ostrów −Kania oraz miejscowo ści gminnej. Wskazane obszary maj ą du Ŝe powierzchnie i poło Ŝone s ą przy drogach, co obni Ŝa kosz- ty ewentualnej inwestycji oraz zapewnia stosunkowo krótkie trasy transportu odpadów. Ograniczeniem warunkowym składowania odpadów w granicach cz ęś ci wytypowanych obszarów s ą: b – strefy wokół lotniska i projektowanej autostrady oraz zabudowy: Sulejówka, Halinowa, Dębego Wielkiego, Wi ązowny i Po świ ętnego, p – poło Ŝenie na terenie Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, w – poło Ŝenie w zasi ęgu strefy najwy Ŝszej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych nr 215A „Subniecka Warszawska”.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne Odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne mo Ŝna składowa ć w granicach wyst ępowania w strefie przypowierzchniowej iłów i mułków zastoiskowych stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowace ń środkowopolskich oraz w miejscach, gdzie na osadach zastoiskowych zalegaj ą piaski rzeczne, wodnolodowcowe i lodowcowe o grubości do 2 m. Iły i mułki zastoiskowe maj ą br ązow ą barw ę, s ą do ść tłuste. Ich mi ąŜ szo ść wynosi od 1 m do 3,5 m (Nowak, 1978). Niewielkie powierzchniowo obszary wyznaczono na terenach, gdzie na powierzchni wyst ępuj ą porwaki iłów plioce ńskich. Utwory te wykształcone jako iły pstre tkwi ą w osadach piaszczystych, piaszczysto-Ŝwirowych i glinach. Ich mi ąŜ szo ść nie przekracza na ogół 4 m. Z uwagi na niejednorodne wykształcenie litologiczne czwartorz ędowych osadów zastoiskowych, a w przypadku iłów pstrych obecno ści ą zaburze ń glacitektonicznych, wła ściwo ści izolacyjne tych osadów mog ą by ć mniej korzystne (zmienne). Odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne w granicach wyst ępowania iłów pstrych mogą by ć składowane na terenie gminy Stanisławów na północny wschód od Zawiesiuchy; w gminie Po świ ętne na północ od Zabra ńca oraz w rejonie Ostrów-Kania w gminie D ębe Wielkie.

27 Obszary predysponowane do składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne w granicach wyst ępowania w strefie przypowierzchniowej iłów i mułków zastoiskowych zlodowace ń środkowopolskich wyznaczono w rejonie na północ od Wólki R ęczajskiej i na połu- dnie od Krubki-Górek w gminie Po świ ętne; Górzanki, Choszczówki D ębskiej i Rudzkiej, na południowy zachód od Górek, koło Cyganki i Działów D ębskich w gminie D ębe Wielkie. W gminie Halinów obszar predysponowany do składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne znajduje si ę w rejonie miejscowo ści Wielgolas Duchnowski, a w gminie Wi ązowna w okolicach K ącka i Duchnowa. Decyzj ę o lokalizacji obiektów potencjalnie uci ąŜ liwych dla środowiska, w tym skła- dowisk odpadów, ka Ŝdorazowo musi poprzedzi ć rozpoznanie geologiczne, które pozwoli na ustalenie rozprzestrzenienia, mi ąŜ szo ści, wykształcenia litologicznego i wła ściwo ści izolacyjnych osadów. Wyznaczone obszary charakteryzuj ą si ę płaskimi powierzchniami i poło Ŝone s ą w pobli Ŝu dróg. Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów w granicach cz ęś ci wyzna- czonych obszarów s ą: b – zabudowa miejscowo ści K ąck, Duchnów, D ębe Wielkie, Choszczówka Rudzka i Dębsk, strefa wokół lotniska i projektowanej autostrady, w – obszar najwy Ŝszej ochrony Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 215A „Sub- niecka Warszawska”, p – poło Ŝenie w granicach Mi ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Obszary wytypowane w rejonach miejscowo ści: Wola R ęczajska, Krubki-Górki, Za- wiesiucha, Zabraniec i Kolonia Józefin nie maj ą warunkowych ogranicze ń środowiskowych. Jako miejsca potencjalnego składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć równie Ŝ tereny w bezpo średnim s ąsiedztwie otworów wiertniczych, w których wyst ępuj ą gliny o du Ŝych mi ąŜ- szo ściach. Obszary takie zlokalizowane s ą w rejonie miejscowo ści: Mrowiska Du Ŝe i Ostrów- Kania. W miejscowo ści Chro śle wykonano otwór wiertniczy, w którym na gł ębokości 5,0 m stwierdzono występowanie 2 m warstwy iłów, pod którymi zalega 12 m pakiet gliniasty. Otwór wykonano w granicach obszaru predysponowanego do składowania odpadów oboj ętnych. Kompleksów gliniastych o kilkudziesi ęciometrowych mi ąŜ szo ściach (30 −40 m) mo Ŝna spodziewa ć si ę w rejonie miejscowo ści Boryszew i D ębe Wielkie (przekrój hydrogeologiczny II-II’). S ą to prawdopodobnie tereny, na których gliny zwałowe zlodowace ń środkowopol- skich zalegaj ą bezpośrednio na glinach starszych. Na analizowanym terenie nie ma składowisk odpadów.

28 Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Najbardziej korzystne warunki izolacyjne dla składowania odpadów oboj ętnych, charakteryzuj ą gliny zwałowe stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowace ń środkowopolskich w rejonie miejscowo ści Boryszew i D ębe Wielkie, które razem z glinami starszych stadiałów tworz ą pakiety o kilkudziesi ęciometrowej mi ąŜ szo ści. Równie Ŝ rejony miejscowo ści Mrowi- ska Du Ŝe i Ostrów-Kania, gdzie w otworach wiertniczych stwierdzono wyst ępowanie mi ąŜ- szych glin oraz rejon Chro śli, gdzie wyst ępuj ą czwartorz ędowe iły pod ścielone glinami, speł- niaj ą kryteria dla lokalizacji składowisk. Wytypowane do bezpo średniego składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i obo- jętne iły i mułki czwartorz ędowe i iły plioce ńskie, ze wzgl ędu na niejednorodne wykształce- nie litologiczne, a w przypadku osadów plioce ńskich równie Ŝ mo Ŝliwo ść wyst ąpienia zaburze ń glacitektonicznych maj ą zmienne (mniej korzystne) wła ściwo ści izolacyjne. Warunki hydrogeologiczne dla składowania odpadów s ą korzystne. U Ŝytkowe, czwartorz ędowe poziomy wodono śne zalegaj ące na gł ęboko ści 5 −15 m p.p.t. i 15 −50 m p.p.t. i s ą w sposób dostateczny izolowane od zanieczyszcze ń antropogenicznych przenikaj ących z powierzchni. Prawie wszystkie wytypowane do składowania odpadów obszary znajduj ą si ę na terenach o niskim stopniu zagro Ŝenia wód poziomów u Ŝytkowych, a rejon Bykowizna- Gamratka, na obszarze o bardzo niskim stopniu zagroŜenia. Średni stopie ń zagro Ŝenia wód okre ślono dla cz ęś ci obszarów wytypowanych na zachód od miejscowo ści Izabela i na pół- nocny zachód od Królewskiego Bagna.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska eksploatowanych na tych terenach złó Ŝ piasków: „Wola R ęczajska - Kolno”, „Wola R ęczajska CH” i „Uroczysko D ębe Wielkie” oraz niewielkie punkty niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo- ści składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowa ć odpowiednie badania geologiczne i hydrogeologiczne. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze planowane- go składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geolo-

29 giczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Zgodnie z zasadami sporz ądzania MG śP na obszarze arkusza Okuniew dokonano uproszczonej oceny warunków podło Ŝa budowlanego. Dla powy Ŝszej oceny wykorzystano Szczegółow ą map ę geologiczn ą Polski w skali 1:50 000 (Nowak, 1978) oraz mapy topogra- ficzne w skali 1:50 000 i 1:25 000. Waloryzacj ą geologiczno-in Ŝyniersk ą nie obj ęto: lasów, gleb chronionych w klasach I–IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, obszaru Ma- zowieckiego Parku Krajobrazowego, a tak Ŝe udokumentowanych złó Ŝ kopalin. W wyniku waloryzacji wydzielono obszary: o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Za obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa uznano rejony, na których wyst ępuj ą grunty spoiste (zwarte, półzwarte i twardoplastyczne) oraz niespoiste, w stanie śred- niozagęszczonym i zag ęszczonym, w których wody gruntowe wyst ępuj ą gł ębiej ni Ŝ 2 m od powierzchni terenu. W obr ębie gruntów spoistych takie warunki spełniaj ą obszary wyst ępo- wania glin piaszczystych. Na omawianym terenie zajmuj ą one najwi ększe powierzchnie. Są to grunty małoskonsolidowane osadzone w stadiale maksymalnym i stadiale mazowiecko- podlaskim zlodowace ń środkowopolskich. Korzystne warunki dla budownictwa wyst ępuj ą równie Ŝ na tarasach nadzalewowych rzek. Wyst ępuj ą tu grunty niespoiste w postaci piasków ró Ŝnej granulacji, pospółek i Ŝwirów średniozag ęszczonych, w których zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści wi ększej ni Ŝ 2 m. Najwi ększe ich rozprzestrzenienie obserwowane jest w północnej i południowej cz ęś ci arkusza. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe piaski, mułki i Ŝwiry rzeczne odznaczaj ą si ę gorszymi parametrami geologiczno-in Ŝynierskimi, wynikaj ącymi z obecno ści wkładek mułków (frakcji pyla-

30 stej). Wyst ępuj ące w dolinach osady piaszczyste mog ą charakteryzowa ć si ę zró Ŝnicowanymi warunkami geologiczno-in Ŝynierskimi. W warunkach zmiennej akumulacji dolinnej utwory piaszczyste mog ą by ć przewarstwione utworami organicznymi, co stanowi ć mo Ŝe zagro Ŝenie nawet dla lekkich obiektów budowlanych ze wzgl ędu na zró Ŝnicowane osiadanie. Zró Ŝnicowane warunki geologiczno-in Ŝynierskie zwi ązane s ą z obecno ści ą porwaków iłów plioce ńskich i mułków mioce ńskich. Na powierzchni odsłaniaj ą si ę one na południe od Sulejówka, a tak Ŝe w pobli Ŝu miejscowo ści D ębe Wielkie, Olesin i Zabraniec. Utwory plioce ńskie i mioce ńskie nie le Ŝą tu w naturalnej równowadze sił w gruncie ze wzgl ędu na skompli- kowane zaburzenia tektoniczne i glacitektoniczne, którym ulegały (Ber, 2006). Napr ęŜ enia mog ą ujawni ć si ę przy robotach ziemnych lub budowlanych. W terenach takich wymagane jest sporz ądzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej przy projektowaniu obiektów budowlanych. Do rejonów o zró Ŝnicowanych warunkach dla budownictwa nale Ŝą piaski rzeczne sto Ŝ- ków napływowych, wyst ępuj ące w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Ustabilizowane strefy wyst ępowania piasków eolicznych o niewielkich deniwelacjach są terenami korzystnymi dla budownictwa. Niekorzystne warunki podło Ŝa budowlanego wyst ępuj ą jedynie na obszarach wydmowych, charakteryzuj ących si ę du Ŝymi spadkami terenu. W wi ększo ści tereny te poro śni ęte s ą lasami, tak wi ęc nie były obj ęte waloryzacj ą geologiczno- in Ŝyniersk ą. Do obszarów o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo, zaliczono tereny, na których wyst ępuj ą grunty słabono śne. S ą to przede wszystkim grunty organiczne oraz grunty spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym. Grunty organiczne reprezentowane s ą przez torfy, namuły i mułki organiczne. S ą to jednocze śnie obszary płytkiego zalegania wód gruntowych (0–2 m). Obszary te wyst ępuj ą w dolinach rzek: Mieni, Długiej i Czarnej, a tak Ŝe ich dopływów. Jako utrudniaj ące lub niekorzystne dla budownictwa przyjmuje si ę wszystkie obszary, na których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. Przy wyst ępowaniu omawianych warunków geologiczno-in Ŝynierskich istotnym elementem nieko- rzystnym dla budownictwa mo Ŝe by ć agresywno ść wód gruntowych. Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą czynne osuwiska (Grabowski (red.), 2007), ale za- burzenie naturalnych warunków poprzez działalno ść budowlan ą w rejonie zboczy i skarp, zwłaszcza w obr ębie dolin rzecznych, mo Ŝe uruchomi ć procesy osuwiskowe i doprowadzi ć do zniszczenia obiektu. Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą tereny o znacz ąco zmienionej rze źbie w wyniku działalno ści człowieka (składowiska, hałdy, du Ŝe wyrobiska poeksploatacyjne).

31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Formami ochrony przyrody i krajobrazu na obszarze arkusza Okuniew s ą: lasy, gleby chronione klas I–IVa, ł ąki na gruntach organicznych oraz obszary przyrodnicze prawnie chronione (rezerwat, Mazowiecki Park Krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu). Na obszarze obj ętym arkuszem Okuniew wyst ępuj ą liczne chronione obiekty przyrodnicze. Do najwa Ŝniejszych nale Ŝy północno-wschodnia cz ęść Mazowieckiego Parku Krajo- brazowego poło Ŝona w gminie Wi ązowna oraz dzielnicy Warszawa-Wesoła. Na omawianym obszarze park ten, ustanowiony w 1987 roku, obejmuje zwarty kompleks le śny z licznymi wydmami i niewielkimi torfowiskami. Pi ęknie wykształcone wydmy paraboliczne s ą charakterystyczne dla całej jego północnej cz ęś ci. Mazowiecki Park Krajobrazowy posiada nie tylko znaczne warto ści przyrodnicze, krajobrazowe oraz walory turystyczno-wypoczynkowe, ale tak Ŝe odgrywa du Ŝą rol ę w procesach nawietrzania aglomeracji warszawskiej. Na obszarze arkusza Okuniew znajduje si ę jeden rezerwat (tabela 6). Jest to rezerwat krajobrazowy „ Świder”, który w granicach mapy obejmuje fragment doliny Mieni, a Ŝ do dawnego spi ętrzenia mły ńskiego we wsi Wi ązowna. Celem utworzenia tego rezerwatu było zachowanie naturalnego charakteru rzek Świder i Mienia, tworz ących liczne zakola, przeło- my, wodospady oraz nadbrze Ŝnej ro ślinno ści i bogatej fauny wodnej. Chroniony odcinek Mieni to gł ęboki jar porosły drzewami i krzewami, głównie olsz ą czarn ą, rzadziej wierzb ą biał ą i kruch ą, jesionem wyniosłym, wi ązem szypułkowym i klonem zwyczajnym. Ten odcinek rzeki charakteryzuje si ę du Ŝym spadkiem. Ponadto w granicach arkusza Okuniew znaczne powierzchnie zajmuj ą obszary chronionego krajobrazu (OChK), zwłaszcza w gminach: Wiązowna, Halinów, Sulejówek, Zielonka i dzielnicy Warszawa-Wesoła. Centraln ą i zachodni ą cz ęść obszaru arkusza zajmuje War- szawski OChK. Niewielki południowo-wschodni fragment obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie Mi ńskiego OChK. Z innych przyrodniczych obiektów chronionych na uwag ę zasługuj ą pozostało ści par- ków podworskich. Parki takie zachowały si ę w kilku miejscowościach. W Wi ązownie, nad Mieni ą, znajduje si ę park dworski z połowy XIX wieku, o powierzchni 4,5 ha, utworzony wokół siedziby Lubomirskich. Drzewostan tego parku składa si ę z: lip, olszyn, topoli, d ębów, jesionów, grabów, wi ązów i kasztanowców. Ro śnie tu równie Ŝ tulipanowiec. Wiek najstar- szego d ębu ocenia si ę na około 500 lat. Kilka parków podworskich przetrwało w gminie Halinów, mi ędzy innymi we wsiach Długa Ko ścielna, Okuniew i Konik Nowy. W Długiej Ko ścielnej zachował si ę XIX-wieczny,

32 cz ęściowo zniszczony park dworski ze stawami. Do najbardziej warto ściowych elementów tego parku nale Ŝą aleje: grabowa i lipowa z 60–80-letnimi drzewami. W Okuniewie zachował si ę, zało Ŝony w stylu barokowym, park pałacowy z pierwszej połowy XIX wieku, o powierzchni 2,5 ha. Wyst ępuj ą tu lipy, topole, klony, jesiony, wi ązy, olsze, graby i modrzewie. Pomnikiem przyrody jest topola biała. We wsi Konik Nowy istnieje w stanie szcz ątkowym, niewielki (0,5 ha) park dworski z ko ńca XIX wieku. W skład drzewostanu tego parku wchodzą głównie brzozy i osiki, przetrwa- ły te Ŝ nieliczne, 60–70-letnie sosny, modrzewie, lipy, klony, morwy, brzozy, d ęby i wierzby. We wsi Krubki-Górki znajduje si ę park dworski z przełomu XVIII i XIX wieku z wielogatunkowym drzewostanem oraz alej ą grabow ą i stawami. Parki podworskie istniej ą równie Ŝ we wsiach Olesin, Ostrów Kania i Ruda (gmina D ębe Wielkie). S ą to parki z drzewostanem wielogatunkowym. Ponadto na obszarze arkusza Okuniew wyst ępuj ą liczne pomniki przyrody Ŝywej. Są to głównie pojedyncze drzewa, zwłaszcza okazy starych d ębów szypułkowych (tabela 6). Re- jestr pomników przyrody w gminie Halinów zawiera kilkana ście d ębów szypułkowych o imponuj ących rozmiarach, jak np. tzw. „Dąb Sobieskiego” (4,7 m obwodu i 22 m wysoko- ści) i d ąb w Wojtówce w Cisiach na lewym brzegu Długiej oraz d ęby przy tzw. Trakcie Brze- skim w Starym Koniku. Liczne pomniki przyrody, głównie okazy starych d ębów szypułko- wych i topoli wyst ępuj ą tak Ŝe na terenie miasta Sulejówek. Do najstarszych naleŜy czarna topola o nazwie „Teresa”, licz ąca w obwodzie 4,8 m i 35 m wysoko ści. Jedynym pomnikiem przyrody nieo Ŝywionej, na omawianym obszarze jest głaz narzutowy granitognejsowy z wyra źnymi wygładzinami lodowcowymi (o obwodzie 10 m i wysoko ści 2,1 m) we wsi Długa Ko ścielna (tabela 6). Tabela 6 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Numer Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu ochro- Miejscowo ść Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie ny 1 2 3 4 5 6 Wi ązowna Wi ązowna K – „ Świder” 1 R 1978 (rezerwat „ Świder”) otwocki (238,0) Wołomin 2 P Majdan 1985 PŜ – dąb szypułkowy wołomi ński Wołomin 3 P Le śniakowizna 1985 PŜ – dwa d ęby szypułkowe wołomi ński Wołomin 4 P Le śniakowizna 1985 PŜ – dąb szypułkowy wołomi ński Stanisławów 5 P Łęka 1996 PŜ – dąb szypułkowy mi ński

33 1 2 3 4 5 6 Halinów 6 P Okuniew 1985 PŜ – d ąb szypułkowy mi ński Halinów 7 P Okuniew 1985 PŜ – dwa d ęby szypułkowe mi ński PŜ – d ąb szypułkowy, dwa wi ązy Halinów szypułkowe, dwa graby zwyczaj- 8 P Budziska 1985 mi ński ne, dwie lipy drobnolistne, klon pospolity Sulejówek 9 P Sulejówek 1985 PŜ – dąb szypułkowy mi ński Sulejówek 10 P Sulejówek 1992 PŜ – dwa d ęby szypułkowe mi ński Sulejówek 11 P Sulejówek 1988 PŜ – dąb szypułkowy mi ński Sulejówek PŜ – dąb szypułkowy o dwóch 12 P Sulejówek 1985 mi ński pniach Sulejówek 13 P Sulejówek 1985 PŜ – dąb szypułkowy mi ński Sulejówek 14 P Sulejówek 1985 PŜ – dąb szypułkowy mi ński Sulejówek PŜ – dąb szypułkowy 15 P Sulejówek 1992 mi ński „D ąb Stanisława Grabskiego” Sulejówek 16 P Sulejówek 1985 PŜ – dwa d ęby szypułkowe mi ński Sulejówek Sulejówek 17 P 1985 PŜ – dąb szypułkowy (os. Miłosna) mi ński Sulejówek Sulejówek 18 P 1992 PŜ – dwa d ęby szypułkowe (os. Miłosna) mi ński Sulejówek Sulejówek PŜ – aleja drzew pomnikowych – 19 P 1992 (os. Ratajewo) mi ński 41 d ębów szypułkowych Sulejówek Sulejówek 20 P 1992 PŜ – trzy d ęby szypułkowe (os. Ratajewo) mi ński Sulejówek Sulejówek 21 P 1992 PŜ – pi ęć d ębów szypułkowych (os. Ratajewo) mi ński Sulejówek Sulejówek 22 P 1985 PŜ – wi ąz szypułkowy (os. Stara śurawka) mi ński Sulejówek 23 P Sulejówek 1996 PŜ – dąb szypułkowy mi ński Sulejówek Sulejówek PŜ – topola czarna 24 P 1985 (os. Ratajewo) mi ński „Teresa” Halinów PŜ – dwa jesiony wyniosłe, kasz- 25 P Długa Ko ścielna 1996 mi ński tanowiec zwyczajny Halinów 26 P Długa Ko ścielna 1988 Pn – G – granitognejs mi ński Halinów 27 P Halinów 1985 PŜ – dąb szypułkowy mi ński Halinów 28 P Halinów 1996 PŜ – dąb szypułkowy mi ński Halinów 29 P Józefin 1985 PŜ – d ąb szypułkowy mi ński Halinów 30 P Halinów 1996 PŜ – brzozy brodawkowe mi ński Halinów 31 P Halinów 1985 PŜ – dwa d ęby szypułkowe mi ński Wi ązowna 32 P Izabela 1991 PŜ – lipa drobnolistna otwocki

34 1 2 3 4 5 6 Halinów PŜ – dwa d ęby szypułkowe 33 P Konik Stary 1985 mi ński „D ęby przy Trakcie” Halinów 34 P Cisie 1985 PŜ – d ąb szypułkowy mi ński Halinów PŜ – d ąb szypułkowy 35 P Cisie 1985 mi ński „D ąb Sobieskiego” Halinów PŜ – d ąb szypułkowy, 36 P Cisie 1985 mi ński „D ąb na Wojdówce” Dębe Wielkie 37 P Dębe Wielkie 1996 PŜ – d ąb szypułkowy mi ński Aleksandrów PŜ – klon zwyczajny 38 P Warszawa 1985 (dzielnica Wawer) „Ludwik Obro ńca” Wi ązowna Ko ściel- Wi ązowna 39 P 1991 PŜ – dąb szypułkowy na otwocki Wi ązowna 40 P Wi ązowna 1991 PŜ – dąb szypułkowy otwocki Wi ązowna 41 P Wi ązowna 1985 PŜ – dwie sosny zwyczajne otwocki Wi ązowna 42 P Wi ązowna 1985 PŜ – dąb szypułkowy otwocki Wi ązowna 43 P Kąck 1991 PŜ – dąb drobnolistny otwocki Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody Rubryka 6 – rodzaj rezerwatu: K – krajobrazowy – rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej – rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

Według Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach chronione grunty rolne klasy I–IVa nie maj ą wi ększego rozprzestrzenienia i ograniczaj ą si ę do niewielkich pła- tów na wychodniach glin zwałowych i w obr ębie namułów w dolinach rzecznych. W obr ębie arkusza Okuniew znajduj ą si ę dwa elementy nale Ŝą ce do Krajowej Sieci Eko- logicznej ECONET (Liro, 1998): w południowo−zachodniej cz ęś ci arkusza – fragment obszaru węzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym: 23M – Doliny Środkowej Wisły, a w północno- zachodniej cz ęś ci – fragment korytarza ekologicznego o znaczeniu mi ędzynarodowym: 22m – Dolnej Narwi (fig. 5). Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą obszary wł ączone do Europejskiej Sieci Ekolo- gicznej „Natura 2000”. Informacje na temat sieci „Natura 2000” s ą zamieszczone na ofi- cjalnej stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Okuniew na tle systemu ECONET wg A. Liro (1998) 1 – mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy, jego numer i nazwa: 23M – Doliny Środkowej Wisły, 24M – Doliny Dolnego Bugu; 2 – mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 20m – Warszawski Wisły, 22m – Dolnej Na- rwi; 3 – krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 44k – Świdra, 45k – Liwca

XII. Zabytki kultury

Tereny obj ęte arkuszem Okuniew były zasiedlone ju Ŝ w okresie paleolitycznym. W cza- sie neolitu wykształciła si ę tu odr ębna, mazowiecko-podlaska grupa kultury amfor kulistych, a nast ępnie łu Ŝyckiej. We wczesnej epoce br ązu grupa mazowiecko-podlaska kultury trzci- nieckiej zajmowała ju Ŝ całe Mazowsze. Prowadzone tu prace wykopaliskowe potwierdziły ci ągło ść osadnictwa na tych terenach od czasów neolitycznych po nowo Ŝytne. Na omawianym obszarze nie ma obiektów archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków. Na obszarze arkusza znajduj ą si ę liczne zabytki kultury, przede wszystkim w gminach w pobli Ŝu Warszawy. W Okuniewie, który w latach 1815–1831 był stolic ą powiatu w Króle- stwie Polskim, zachowane zabytki pochodzą z okresu po roku 1831. Znajduje si ę tu mi ędzy innymi klasycystyczny ko ściół parafialny z barokowym wystrojem wn ętrza zbudowany

36 w latach 1823–1835 i ruiny klasycystycznego pałacu, wybudowanego dla Łubie ńskich, z pierwszej połowy XIX wieku. Z innych zabytkowych obiektów sakralnych, które przetrwały w rejonie obj ętym arkuszem Okuniew, nale Ŝy wymieni ć najstarszy ko ściół jaki zachował si ę pod Warszaw ą. Jest to ko ściół drewniany o konstrukcji zr ębowej i charakterze gotycko-renesansowym z 1630 r. w Długiej Ko ścielnej (gmina Halinów). Obok niego znajduje si ę drewniana dzwonnica z po- łowy XIX wieku oraz mogiła powsta ńców styczniowych. We wsi Wi ązowna przetrwał klasycystyczny murowany ko ściół z 1788 r., z drewnian ą dzwonnic ą z pierwszej połowy XIX wieku. Ponadto zachował si ę tu neobarokowy XIX- wieczny pałac Lubomirskich poło Ŝony w parku krajobrazowym z tego samego okresu. Liczne zabytki kultury znajduj ą się na terenie miasta Sulejówek. Zachowały si ę tu przede wszystkim secesyjne wille z pocz ątku XX wieku, mi ędzy innymi: „Siedziba”, „Otran- do”, „Helin”, „Milusin”. Willa „Milusin” została wybudowana w 1923 r. przez Komitet śoł- nierski dla Józefa Piłsudskiego. W miejscowo ści Dębe Wielkie znajduje si ę neogotycki ko ściół pw. św. św. Piotra i Pawła z 1906 roku. Ponadto w obr ębie granic mapy znajduje si ę szereg pomników i miejsc pami ęci naro- dowej, zwi ązanych głównie z II wojn ą światow ą.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Okuniew jest zró Ŝnicowany pod wzgl ędem zagospodarowania przestrzennego. Zachodnia jego cz ęść jest terenem intensywnej urbanizacji, szczególnie silnie rozwini ętej w rejonie Sulejówka i Halinowa, wzdłu Ŝ tras komunikacyjnych ł ącz ących War- szaw ę z Terespolem. Pozostała cz ęść terenu arkusza ma charakter rolniczy z glebami niskich klas bonitacyjnych. Walory przyrodnicze i krajobrazowe chronione s ą poprzez ustanowienie obszarów chronionego krajobrazu oraz Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Zwarte kom- pleksy le śne wyst ępuj ą na północ od Sulejówka i Okuniewa, a tak Ŝe na zachód i wschód od Wi ązowny. W granicach obszaru arkusza udokumentowano trzy złoŜa piasku i jedno zło Ŝe piasku ze Ŝwirem. Aktualnie Ŝadne ze złó Ŝ nie jest eksploatowane. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin s ą niewielkie. Wytypowano dwa obszary prognostyczne i 10 obszarów perspektywicznych. Na obszarze arkusza Okuniew wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe. Pi ętro czwartorz ędowe ma podstawowe znaczenie w zaopatrzeniu ludności

37 i przemysłu w wod ę. Zachodnia cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obszarze udokumentowanego czwartorz ędowego zbiornika GZWP 222 – Dolina rzeki środkowej Wisły. Korzystne warunki geologiczno-in Ŝynierskie wyst ępuj ą na ogół poza dolinami rzecz- nymi. W dolinach utrudnienia budowlane zwi ązane s ą przede wszystkim z wyst ępowaniem wód gruntowych. Na terenie obj ętym arkuszem Okuniew wyznaczono obszary predysponowane do skła- dowania odpadów oboj ętnych i innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne. Odpady oboj ętne mo Ŝna składowa ć w granicach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych zlodowace ń środkowopolskich. Wyznaczone obszary znajduj ą si ę na terenie gmin: Po świ ętne, Stanisławów, Mi ńsk Mazowiecki, Wi ązowna i Halinów. Odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne mo Ŝna składowa ć w granicach kartograficznych wydziele ń iłów i mułków zastoiskowych zlodowace ń środkowopolskich oraz niewielkich powierzchniowo porwaków pstrych iłów plioce ńskich wyst ępuj ących w osadach czwartorz ędowych Obszary predysponowane do bezpo średniego składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne w granicach kartograficznych wydziele ń iłów i mułków zastoiskowych wyznaczono na terenie gmin: Po świ ętne, D ębe Wielkie i Halinów. W miejscach powierzchniowego wyst ępowania iłów pstrych odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne mo Ŝna skła- dowa ć na terenie gmin: Stanisławów − rejon Zawiesiuchy, Po świ ętne – rejon Zabraniec i D ę- be Wielkie – rejon Ostrów-Kania. Ze wzgl ędu na niejednorodne wykształcenie litologiczne utworów zastoiskowych, a w przypadku osadów plioceńskich równie Ŝ mo Ŝliwo ść wyst ąpienia zaburze ń glacitektonicznych wła ściwo ści izolacyjne powy Ŝszych utworów określono jako zmienne. Jako potencjalne miejsca składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne mo Ŝna rozpatrywa ć równie Ŝ tereny w bezpo średnim s ąsiedztwie otworów odwierconych w miejscowo ści Mrowiska Du Ŝe i Ostrów −Kania, gdzie wyst ępuj ą gliny o du Ŝych mi ąŜ szo- ściach a tak Ŝe rejon miejscowo ści Chro śla, gdzie pod iłami wyst ępuj ą gliny. Warunki hydrogeologiczne dla składowania odpadów s ą korzystne. Prawie wszystkie obszary predysponowane do składowania odpadów znajduj ą si ę na terenach o niskim stopniu zagro Ŝenia u Ŝytkowych poziomów wodono śnych. Wyrobiska eksploatowanych na tych terenach złó Ŝ piasków oraz niewielkie punkty niekoncesjonowanej eksploatacji kopalin znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów.

38 Wytypowane obszary przy ocenie funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla śro- dowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Walory przyrodnicze obszaru obj ętego arkuszem Okuniew oraz brak przemysłu wywie- raj ącego siln ą presj ę na środowisko naturalne sprawiaj ą, Ŝe jest to region rekreacyjny dla mieszka ńców pobliskiej aglomeracji warszawskiej.

XIV. Literatura

BER A., 2006 – Mapa glacitektoniczna Polski 1:1 000 000. PIG, Warszawa. BRONIKOWSKI H., KAMOLA Z., 1978 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków budowlanych „Uroczysko D ębe Wielkie”. Archiwum Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie Delegatura w Siedlcach. CZOCHAL S., 1985 – Studium zaopatrzenia lokalnego przemysłu budowlanego w surowiec ceramiczny i kruszywo naturalne woj. siedleckiego – gmina D ębe Wielkie. Przedsi ę- biorstwo Geologiczne POLGEOL w Warszawie. Archiwum PG POLGEOL SA, Warszawa. CZOCHAL S., 1996 – Inwentaryzacja złó Ŝ kopalin województwa warszawskiego z uwzgl ęd- nieniem elementów ochrony środowiska /opracowanie podsumowuj ące inwentaryza- cje złó Ŝ kopalin dla poszczególnych gmin woj. warszawskiego/. Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL w Warszawie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. DOMA ŃSKA Z., 1984 – Studium zaopatrzenia lokalnego przemysłu budowlanego w surowiec ceramiczny i kruszywo naturalne woj. siedleckiego – gmina Po świ ętne. Przed- si ębiorstwo Geologiczne POLGEOL w Warszawie. Archiwum PG POLGEOL SA, Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), KUCHARSKA M., NOWACKI Ł., 2007 – Mapa osuwisk i obsza- rów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie mazowieckim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/ http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/19/236/Monitoring_rzek_w_2008_roku.html Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

39 KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NEJBERT K., KOROL K., STRENGEL-MARTINEZ M., 1997 – Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Okuniew (525). SEGI-PBG Sp. z o.o. w Warszawie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWAK J., 1978a – Obja śnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Okuniew. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWAK J., 1978b – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Oku- niew. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OFICJALSKA H., WŁOSTOWSKI J., KALI ŃSKI I., P ĘCZKOWSKA B., FIGIEL Z., 1996 – Dokumentacja okre ślająca warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia stref ochronnych zbiornika wód podziemnych w utworach czwartorz ędowych GZWP 222 Dolina Środkowej Wisły. Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZYśEK W., DEMBEK K., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce, spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy surowcowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. IMiUZ, Falenty. PACZY ŃSKI B. (red.), 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść I. Systemy zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść II. Zasoby, jako ść , ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PEREK M., 1997 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Okuniew (525). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359).

40 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (DzU nr 32, poz. 284). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (DzU nr 162, poz. 1008)

SILIWO ŃCZUK Z., 1995 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa kruszy- wa naturalnego piaskowego „Wola R ęczajska CH”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STACHÝ J., 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. Stan środowiska w województwie mazowieckim w roku 2007, 2008 – Wojewódzki Inspek- torat Ochrony Środowiska w Warszawie. STARKEL L. (red.), 1991 – Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ enia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TROCHIMCZUK M., 1991 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków do zapraw budowlanych „Wola R ęczajska - Kolno”. Zakład Usług Geologicznych „SALGEO”, śyrardów. Archiwum Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie Delegatura w Siedlcach. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 2007 nr 39, poz. 251 tekst jednolity). WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2009 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2008 r. Pa ństw. Inst. Geol. – Pa ństwowy Instytut Badawczy, Warszawa. Wytyczne dokumentowania złó Ŝ kopalin, 1999 – MO ŚZNiL, Warszawa.