P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz OKUNIEW (525) Warszawa 2009 Autorzy: Halina Kapera*, Leszek Kruk*, Gra Ŝyna Hrybowicz** Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu – Joanna Szyborska-Kaszycka*** * – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31-161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISNB… Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – L. Kruk ...................................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – L. Kruk ........................................................ 4 III. Budowa geologiczna – L. Kruk ............................................................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ................................................................................................... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ................................................................. 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ........................................... 12 VII. Warunki wodne – L. Kruk ................................................................................................ 14 1. Wody powierzchniowe ..................................................................................................... 14 2. Wody podziemne .............................................................................................................. 15 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 18 1. Gleby – P. Kwecko ............................................................................................................ 18 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ................................................... 18 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz ............................................................................. 20 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – L. Kruk ........................................................................... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – L. Kruk .......................................................................... 32 XII. Zabytki kultury – L. Kruk ................................................................................................. 36 XIII. Podsumowanie – L. Kruk, G Hrybowicz ......................................................................... 37 XIV. Literatura......................................................................................................................... 39 I. Wst ęp Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Okuniew została opracowana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krakowie (plansza A) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA oraz Pa ństwowym Instytucie Geolo- gicznym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archi- walne i informacje zamieszczone na arkuszu Okuniew Mapy geologiczno-gospodarczej Pol- ski w skali 1:50 000, wykonanym w 1997 roku w firmie SEGI-PBG Sp. z o.o. w Warszawie (Nejbert i in., 1997). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B now ą warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi”, opisuj ącą tematy- kę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania re- gionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom teryto- rialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zaso- bami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć przydatne w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. 3 W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Mazowieckiego Urz ędu Woje- wódzkiego w Warszawie i Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w War- szawie, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, starostw powiatowych w Mi ńsku Mazo- wieckim, Otwocku i Wołominie oraz urz ędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfi- kowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Okuniew okre ślaj ą współrz ędne od 21 °15’ do 21 °30’ długo ści geograficznej wschodniej i od 52°10’ do 52°20’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza nale Ŝy do województwa mazowieckiego, powiatów: mi ńskiego (gminy: D ębe Wielkie, Halinów, Stanisławów i Sulejówek), otwockiego (gmina Wi ązowna) i wołomi ńskiego (gminy: Po świ ętne, Wołomin i Zielonka) oraz miasta Warszawy (dzielnica Wesoła). Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) południowa cz ęść obszaru arkusza poło Ŝona jest na Równinie Garwoli ńskiej, pozostały obszar – na Równinie Wołomi ń- skiej, wchodz ących w skład Niziny Środkowomazowieckiej (fig. 1). Krajobrazowo regiony te mało si ę od siebie ró Ŝni ą. Deniwelacje powierzchni terenu nie są zbyt du Ŝe. Najni Ŝej – około 95 m n.p.m. poło Ŝone s ą tereny w dolinie Czarnej Strugi w pół- nocno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Najwy Ŝej poło Ŝonym punktem – 149,3 m n.p.m. – jest wydma w pobli Ŝu miejscowo ści Rysie w południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obsza- ru. Dominuj ącą form ą geomorfologiczn ą jest wysoczyzna morenowa, wykazuj ąca ku zacho- dowi coraz wi ększy stopie ń denudacji i przykryta przez utwory wodnolodowcowe, tworz ące piaszczyste równiny, na których rozwin ęły si ę liczne wydmy. Wysoko ści wzgl ędne wydm dochodz ą do 20 m. Najwi ększ ą rzek ą jest Mienia, prawobrze Ŝny dopływ Świdra. Obszar arkusza le Ŝy w obr ębie regionu klimatycznego mazowiecko-podlaskiego. Śred- nia temperatura roczna wynosi 7,0–8,1°C, średnia temperatura półrocza zimowego waha si ę od 0,5 do 1,0°C, za ś półrocza letniego około 14,5°C. Średni opad roczny wynosi około 4 560 mm. Pokrywa śnie Ŝna zalega około 70 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora za- chodniego (Stachý, 1987; Starkel, 1991). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Okuniew na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.76 – Równina Warszawska, 318.78 – Równina Wołomi ńska, 318.79 – Równina Garwoli ńska Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej: 318.92 – Wysoczyzna Kałuszy ńska Obszar charakteryzuje si ę stosunkowo wysok ą lesisto ści ą (około 35% powierzchni ob- szaru arkusza). Dominuj ą bory mieszane. Najwi ększ ą miejscowo ści ą jest miasto Sulejówek, który wraz z Halinowem i Okunie- wem stanowi jeden zespół urbanistyczno-przestrzenny, b ędący zapleczem mieszkaniowym Warszawy. Zarówno Halinów, poło Ŝony kilka kilometrów na południowy wschód od Sule- jówka, jak i inne miejscowo ści zlokalizowane przy drodze Warszawa – Mi ńsk Mazowiecki, są pr ęŜnie rozwijaj ącymi si ę o środkami gospodarczymi. Znajdują si ę tu przetwórnie owoców i warzyw, zakłady przemysłu spo Ŝywczego, budowlanego i chemicznego. 5 Do wa Ŝnych tras komunikacyjnych o znaczeniu mi ędzyregionalnym nale Ŝy przecho- dz ący przez obszar arkusza odcinek linii kolejowej Warszawa – Siedlec oraz tzw. trakt brze- ski – szosa biegn ąca do Terespola i rozgał ęziaj ąca si ę w kierunku Lublina. Przez południow ą cz ęść obszaru arkusza przebiega ć b ędzie planowana autostrada A-2. Sie ć dróg lokalnych