Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie Zeszyt 184 Prace Geograficzne XVI Kraków 1996

JÓZEF KUKULAK

Gospodarka zasobami wód podziemnych w gminie na Podhalu

WSTĘP

Problem racjonalnego gospodarowania zasobami wód podziemnych pojawił się na Podhalu w bieżącym półwieczu wraz z nasilonym rozwojem gospodarczym regionu. Ich intensywną eksploatację spowodowało zwielokrotnione zapotrzebo­ wanie na wodę pitną i użytkową. Zbiorniki wód podziemnych są jednak obfite tylko lokalnie, na większości obszaru ulegają one szybkiemu wyczerpywaniu, a nawet obserwuje się sezonowy deficyt. Pomimo dużej sumy opadów zawodnie­ nie tutejszego podłoża jest niewielkie. Utwory fliszu podhalańskiego i magurskie­ go oraz pienińskiego pasa skałkowego mają słabe właściwości kolektorskie. W magazynowaniu wody liczą się przede wszystkim aluwia dolin rzecznych i stożki fluwioglacjalne (Ziemońska 1966, 1973; Małecka, Lipniacka 1990). Dalszy rozwój gospodarczy regionu jest w coraz większym stopniu uzależniony od malejących zasobów wód podziemnych (Kukulak 1994). Postępująca modyfikacja stosunków wodnych ma na Podhalu różne formy, zależne od lokalnych potrzeb gospodarczych. Część z nich polega na ujęciu źródeł w systemy wodociągowe, ograniczając tym samym dotychczasowy odpływ ich wód do koryt potoków. Na terenach podmokłych przeprowadza się melioracje. Na rzekach buduje się ujęcia wód pitnych dla dużych skupisk ludności. Obudowuje się naturalne koryta rzek, utrudniając wymianę ich wód z aluwiami. Inwestycje te zmieniają w znacznej części sposób obiegu wody w środowisku przyrodniczym i są w nim elementem sztucznym. Tego rodzaju modyfikacje mają miejsce w dużej skali w obrębie gminy Czarny Dunajec.

115 OGÓLNE WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE GMINY CZARNY DUNAJEC

Wśród gmin podhalańskich rejon Czarnego Dunajca należy do najbardziej zasobach w wodę, a równocześnie występują tu największe kontrasty hydrologicz­ ne. Złożone stosunki wodne są tu następstwem dużego przestrzennego zróżni­ cowania budowy geologicznej, warunków klimatycznych, szaty roślinnej i rzeźby terenu (rye. 1). Granice gminy przebiegają bowiem przez kilka jednostek litologiczno-strukturalnych (płaszczowina magurska, pieniński pas skałkowy, niecka fliszu podhalańskiego i zapadlisko orawskie z pokrywą czwartorzędową) zasadniczo różniących się przepuszczalnością i zasobnością wód (Małecka 1982) - (ryc. 2). Flisz magurski w granicach gminy jest piaskowcowo-zlepieńcowaty, odznacza­ jący się dużą porowatością (1-3%), dobrą przepuszczalnością i obfitością wody (Watycha 1977). Flisz podhalański, budujący południową część gminy, jest dwojaki hydrologicznie. Jego część spągowa jest mułowcowo-łupkowa (warstwy szaflarskie) i łupkowo-piaskowcowa (warstwy zakopiańskie) o bardzo słabej przepuszczalności i zdolnościach retencyjnych. Górna jego część jest piaskowco- wo-łupkowa (warstwy chochołowskie i ostryskie), o dużej przepuszczalności wody i dużych jej zasobach. Węglanowe skały pasa pienińskiego są w rejonie Starego Bystrego pelitowe, mało nasiąkliwe (0,5-2%), słabo przepuszczalne, a wody krążą w nich głównie spękaniami. Zarówno we fliszu, jak i w pasie skałkowym wody podziemne są typu szczelinowego i szczelinowo-warstwowego. Neogeńskie osady zapadliska orawskiego są serią poziomów na przemian ilasto-mułkowych i piaszczysto-żwirowych o nieregularnej rozciągłości. Mają one niewielkie możliwości retencyjne i stanowią najmniej zasobny zbiornik wód podziemnych (Domański Wierch, Koniówka). Bardzo obfite w wodę są natomiast luźne osady stożka napływowego Czarnego Dunajca z okresu czwartorzędu przykrywające neogen. Żwirowy typ osadów o porowatości 25%, małe nachylenie stożka i duża jego miąższość (lokalnie do 100 m) sprzyjają infiltracji wód zarówno opadowych, jak i rzecznych. Wody w stożku są porowe, a ich zasoby szacuje się na około 4 min m3 (Ziemońska 1966). Obieg wody w stożku ma charakter przepływowy. Z dużymi deniwelacjami (300-400 m) pomiędzy dnem Kotliny a jej pogórskimi obrzeżami wiążą się znaczne różnice sumy opadów, od 800 mm w rejonie Czar­ nego Dunajca do 1000 mm na Bachledówce, Ostryszu i Bukowińskim Wierchu. Góry otaczające Kotlinę tworzą dla niej cień opadowy. Napływające masy wil­ gotnego powietrza wytrącają deszcze obficiej na wzniesieniach, a wstępując do Kotliny podlegająjuż osuszeniu. Większe spadki terenu wokół Kotliny sprzyjają jednak bardziej spływowi po­ wierzchniowemu wód opadowych i roztopowych niż retencji gruntowej. Z rocznej

116 Rye. 1. Położenie gminy Czarny Dunajec na tle jednostek morfologicznych Podhala i Beskidów (A) oraz jej orografia (B) Granice: 1 - gminy i wsi, 2 - państwa, 3 - regionów morfologicznych; 4 - Kotlina Orawska (KO), 5 - Kotlina Nowotarska (KN), 6 - Rów Podtatrzański (RP), 7 - Działy Orawskie (DO), 8 - Pogórze Gubałowskie (PG), 9 - Pas Skalicowy (PS); 10 - główne drogi; 11 - zwarta zabudowa wsi

117 Rye. 2. Warunki hydrogeologiczne gminy Czarny Dunajec 1 - zasobne w wodę aluwia stożka torencjalnego Czarnego Dunajca plejstoceńskiego (a) i holoceńskiego (b), przykrywającego nieprzepuszczalne osady niecki orawskiej (NO); 2 - wodonośne kompleksy piaskowcowe (a) i piaskowcowo-łupkowe (b) fliszu magurskiego (FM); 3 - zasobne w wodę ogniwa piaskowcowe (a) i słabo zawodnione ogniwa łupkowe (b) fliszu podhalańskiego (FP); 4 - utwory pieniń­ skiego pasa skałkowego (PPS) o głębokich i zmiennych zasobach wód; 5 - wychodnie bezwodnego neogenu niecki orawskiej (NO); 6 - linia wododziału europejskiego

118 sumy opadów fliszowe i skałkowe podłoże magazynuje zaledwie 10-15%, a stosu­ nek odpływu wód do opadu wynosi aż 0,60 (Ziemońska 1973). Prawie 2/3 opadu odpływa stąd rzekami. Zwierciadło wody w pogórskich częściach gminy zalega na głębokości 2-10 m, głębiej na wierzchowinach, płycej w dnach dolin. Jego wahania są sezonowe, większe na zboczach (4-6 m), mniejsze na grzbietach (2-4 m) i w aluwiach dolin­ nych (1,5-3 m). Poziom wód gruntowych w studniach jest najwyższy wiosną (roztopy) i latem (duże opady), a najniższy w okresie jesienno-zimowym. Jego wahania w cyklu rocznym mają podobny przebieg jak wodostany rzek, postępują jedynie z pewnym opóźnieniem. Ze sterasowanych aluwiów stożka Czarnego Dunajca odpływ gruntowy jest znacznie mniejszy - 0,40, a podłoże zatrzymuje 30% rocznych opadów. Zasilanie aluwiów niskich teras następuje przez wody rzeczne Czarnego Dunajca, który w okresie letnim gubi w nich pomiędzy Koniówką a Wróblówką aż 50% prze­ pływu (ryc. 3). W okresie letnim rzeka zasila aluwia, natomiast jesienią drenuje ich zasoby. Zwierciadło wód występuje tu płytko (1-5 m), miejscami sięga powierzchni terenu, a jego wahania wykazują ścisły związek ze stanami wody w rzece i opadami. Wahania poziomu zbiornika stożkowo-aluwialnego są równo­ ległe z wodostanami Czarnego Dunajca i dochodzą do 1,2 m. Łączny bilans wód jest dla gminy korzystny, ale lokalnie odczuwa się braki źródlanej wody pitnej. Dotyczy to pasa wychodni utworów łupkowych fliszu i neogenu od Koniówki przez Domański Wierch, Ciche Dolne, Miętustwo po Stare Bystre. Wsie zlokalizowane w Kotlinie Orawskiej muszą korzystać z wód aluwial- nych i rzecznych, o słabszej niż źródlana jakości.

UJĘCIA WODOCIĄGOWE WÓD PITNYCH

W obszarach fliszowych i skałkowym miernikiem zasobów wód podziemnych jest wydajność źródeł. Pomimo dużej ich gęstości (5-6/km2) dostarczają one mało wody. Większość z nich szybko reaguje na opady, co świadczy o krótkim krążeniu wód. Tym samym duże są wahania ich wydajności. W okresach bezdeszczowych ich zasoby wyczerpują się. We fliszu większość źródeł jest typu skalno-zwie- trzelinowego, o średniej wydajności 0,1 1/s (Wit, Ziemońska 1960). Gospodarcze znaczenie mają przede wszystkim źródła z piaskowców fliszo­ wych, mniej liczą się koluwialne, natomiast zwietrzelinowe funkcjonują okresowo i nie nadają się do użytkowania. Najczęściej wykorzystywane są obfite źródła szczelinowe z grubych kompleksów piaskowcowych (Gołąb 1947). Tego typu źródła na Ostryszu, Bachledówce oraz w górnych częściach zlewni obu Piekielni-

119 3. Retencja wód podziemnych w stożku torencjalnym Czarnego Dunajca pomiędzy Koniówką a Nowym Targiem w latach 1961-1970 (w mm) 1 - odpływ z dorzecza Czarnego Dunajca w profilu Koniówką (1); 2 - odpływ w profilu (2); 3 - średnie miesięczne opady atmosferyczne (stacja Nowy Targ). Oprać, wg Mat. IMGW Nowy Targ 1977 ków mają wydajność 1-5 l/s (Ziemońska 1973), a o głębszym i dłuższym krążeniu wód świadczy ich niska temperatura (5-9°C). Podobnie obfite są źródła na kontakcie piaskowców warstw chochołowskich i łupków zakopiańskich. W tym wyróżniającym się gęstością pasie źródeł największy wypływ mają źródła dyslo­ kacyjne (0,3-2,5 l/s). Do lat siedemdziesiątych miejscowa ludność zaopatrywała się w wodę ze studzien gospodarskich przyzagrodowych. Z liczby około 3 tys. gospodarstw w gminie jedynie kilkanaście procent miało wówczas wodociągi (Mat. Urz. Gm. Cz. Dunajec 1994). Po 1970 r. nastąpiła dynamiczna rozbudowa sieci wodociągo­ wej i zaprzestano eksploatacji studzien. Na początku lat dziewięćdziesiątych juź ponad 70% zapotrzebowania na wodę pokrywano z istniejących wodociągów komunalnych (Czarny Dunajec), spółkowych rejestrowanych (, Cho­ chołów, Ciche, Odrowąż, Ratułów) i nie rejestrowanych (52) oraz indywidualnych (tab. 1).

Tabela 1. Liczba studni i wodociągów spółkowych w gminie Czarny Dunajec w 1985 r.

Studnie Wodociągi Miejscowość liczba głębokość liczba gospod. włącz, długość sieci (m) spółek do sieci (m) Chochołów 70 2-3 4 280 3250 Ciche 400 2-8 4 188 4480 Czarny Dunajec 150 3-12 w* 770 5250 Czerwienne 220 6-20 5 176 6760 Dział 10 2-5 2 110 1870 Koniówka 70 3-5 - - — Odrowąż 60 4-16 5 228 5000 90 2-15 11 183 6200 Pieniążkowice 40 4-8 7 116 2850 180 3-8 - - - Podszkle 80 8-15 1 29 1800 Ratułów 260 4-10 1 15 690 Stare Bystre 300 4-10 5 228 5250 Wróblówka 100 3-5 - — — Załuczne 70 6-16 6 107 3660 Łącznie 2100 52 2430 47000

Źródło: Opracowanie własne wg Mat. Urz. Gminy Czarny Dunajec, 1988 (w* - wodociąg komunalny) Poza Czarnym Dunajcem wszystkie wodociągi eksploatują źródła fliszowe i koluwialne. Zwiększające się zapotrzebowanie na wodę pitną przyczyniło się do zagospodarowania większości stałych źródeł na stokach. Do sieci wodociągowej włączono przede wszystkim źródła położone blisko użytkowników (do 1 km). Jed­

121 nak niektórzy odbiorcy zespołowi, oddaleni od stref zawodnionych, sięgają do źródeł na odległość nawet 1,5-2,0 km (Czerwienne, Ciche, Pieniążkowice, Podszkle, Odrowąż). W obszarach mniej wydajnych źródeł zakłada się po kilka studzien łączonych wspólną linią nawet wzdłuż jej biegu. Zespołowe studnie drenują wówczas większy obszar gruntu, tak gromadzi się wodę zwłaszcza na osuwiskach (Ratułów, Ciche). Do wodociągów zespołowych i indywidualnych było w 1990 r. włączonych na terenie gminy prawie 1500 studni, a łączna długość linii spółkowych przekraczała 50 km (tab. 1). Długość wodociągów indywidual­ nych była zapewne kilkakrotnie większa. Największe i ekonomicznie niezbędne wodociągi zbudowano w Czerwiennem, Chochołowie, Czarnym Dunajcu i Odrowążu. Gospodarstwa Czerwiennego są usy­ tuowane na wąskim i wysokim grzbiecie o małych zasobach głęboko zalegają­ cych wód. Dlatego sięgnięto do wydajnych źródeł na Bachledówce (1-3 1/s), skąd sprowadzono wodę rurociągiem o długości 3370 m do 52 gospodarstw Dol­ nego Czerwiennego. Wyższe źródła Bachledówki zasilają przez wodociągi Górne Czerwienne. Budowę wodociągu w Chochołowie wymusiły względy bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Ta zabytkowa wieś o bardzo gęstej drewnianej zabudowie nie miała po dewastacji przydrożnego koryta większego zbiornika wody. Obudowano pod Ostryszem 3 źródła o wydajności 65 m3/h (kat. „C”) z perspektywicznym przedłużeniem z nich wodociągu przez Chochołów do Koniówki i Podczerwo­ nego. Rzeczywista wydajność tych źródeł jest jednak dużo mniejsza i wody wystarcza jedynie dla Chochołowa (280 gospodarstw). W Czarnym Dunajcu studnie były skupione na przyrzecznych aluwiach, często zanieczyszczone. Zbudowano ujęcie dla całej wsi na aluwiach bardziej oddalonych od koryta, z lepiej przefiltrowaną wodą rzeczną poniżej Podczerwonego. Możliwe jest teraz podłączenie do komunalnego wodociągu 800 gospodarstw. Duże stromości i rozczłonkowanie rzeźby terenu Odrowąża decydują o głę­ bokim zaleganiu wody w studniach (do 16 m). Połączono jednak 3 źródła na grzbiecie Balówki o wydajności 3,8 m3/h, które w pełni zasilają 70 gospodarstw w odległości do 1 km. Silnie rozgałęziony wodociąg ma również spółka Ciche-Miętustwo (3870 m). W jego zbiorniku w dolinie „Ku Cehrli” (6,6 m3/h) okresowo nie wystarcza już wody dla przyłączonych 145 gospodarstw. Budowa nowego, dodatkowego ujęcia na szczycie Domańskiego Wierchu okazała się jednak jałowa. Drenaż źródeł siecią wodociągów wyraźnie skrócił obieg wody na zboczach. Nie spływają one naturalnie do koryt nasycając grunt wilgocią. Maleją tym samym przepływy potoków, a niektóre nawet okresowo wysychają. Osłabło tempo erozyj­ nego przeobrażania koryt podczas wezbrań potoków.

122 MELIORACJE TORFOWISK I TERENÓW PODMOKŁYCH

Podmokłe tereny są charakterystycznym elementem w krajobrazie czarnoduna­ jeckiej gminy. Zajmują one blisko połowę równiny stożka Czarnego Dunajca. Licznie występują także na pogórskich skłonach Kotliny, ale ich powierzchnia jest dużo mniejsza (ryc. 4). Płytki poziom wód gruntowych zalega w kotlinie na utwo­ rach pylasto-ilastych przykrywających i przedzielających aluwia stożka. Często sięga on powierzchni terenu sprzyjając rozwojowi torfowisk. Powstały tu największe w Karpatach torfowiska wysokie, a ich akumulacja obejmuje schyłek ostatniego zlodowacenia Tatr i wczesnego holocenu (Koperowa 1962, Obidowicz 1986). W granicach gminy ciągną się one szerokim łukiem od Koniówki (Rudne) przez bory bagienne oraz puścizny piekielnickie i dunajeckie (Mała, Wielka, Wysranka, Baligówka) do Wróblówki (Rękowiańska). Gromadzą one duże ilości wody (70-80% masy torfu) i są bardzo ważnym zbiornikiem reten­ cyjnym dla Kotliny. Wyrównują one przepływy Czarnego Dunajca i Piekielnika Orawskiego, szczególnie w okresie posuchy. Pas torfowisk stanowi bowiem strefę europejskiego wododziału i rozdziela wody do Morza Czarnego (przez Piekielnik) i Bałtyckiego (przez Dunajec). Na pogórskich skłonach Kotliny podmokłości rozwinęły się w zwietrzelinie gliniasto-piaszczystej o nieprzepuszczalnym podłożu łupkowym (flisz) lub iłowym (neogen). Występują najczęściej w strefach źródliskowych, na deluwiach podsto- kowych i na osuwiskach. Duże wahania wydajności zasilających je wód różnicują okresowo zawodnienie gruntu. Naturalny system hydrologiczny terenów podmokłych został w ostatnich 35 latach zdecydowanie zmodyfikowany przez melioracje. Zdrenowano i od­ prowadzono wodę rowami z blisko 2200 ha gruntów ornych, łąk, terenów za- bagnionych i potorfowych (tab. 2). Zabiegi te przeprowadzono głównie dla zwięk­ szenia wydajności produkcji roślinnej. Po obniżeniu zwierciadła wody gruntowej o 0,8-1,0 m zmalała wilgotność gleb, wzrosła ich temperatura i pojemność powie­ trza (Mat. Woj. Żarz. Inw. Roln. Nowy Targ 1994). Żyzność gleb wzrosła również w wyniku ożywienia działalności w niej flory glebowej. Najwięcej melioracji przeprowadzono na podmokłej równinie stożka Czarnego Dunajca (ryc. 4). Na glebach pylasto-ilastych zastosowano system rowów odwad­ niających, na glinach mniej zailonych, użytkowanych jako grunty orne, założono dreny. Łączna długość rowów przekroczyła 100 km i odwodniono nimi ponad 1400 ha łąk. Na gruntach ornych dreny odprowadzają wodę z 800 ha. Zagęszcze­ nie tych obiektów występuje w granicach wsi Piekielnik (dreny), Czarny Dunajec (rowy) i Stare Bystre (dreny i rowy). Oprócz Ratułowa zabiegi melioracyjne wykonano we wszystkich wsiach (tab. 2). Do zdrenowania pozostały już niewiel­ kie podmokłości w Starym Bystrym.

123 Rye. 4. Użytkowanie terenu w gminie Czarny Dunajec 1 - lasy; 2 - torfowiska wysokie: Puścizna Rękowiańska (1), Baligówka (2), Puścizna Mała (3), Puścizna Wielka (4), Kaczmarki (5), Rudne (6), Koniówka (7); 3 - pastwiska i łąki w całości zmeliorowane; 4 - tereny podmokłe, w większości zmeliorowane; 5 - użytki rolne (grunty orne, łąki kośne); 6 - zwarta zabudowa wsi; 7 - drogi główne; 8 - granica państwa

124 Tabela 2. Melioracje w gminie Czarny Dunajec do 1993 r. Grunty orne Łąki Miejscowość drenowane rowy drenowane rowy ha km rowami ha km Chochołów - - 24 1,7 Ciche 12,0 - 53 3,8 Czarny Dunajec 22,0 - 436 28,2 Czerwienne - - 7 0,5 Dział - - 67 4,7 Koniówka 13,6 - 48 2,6 Odrowąż 11,7 - 184 14,1 Piekielnik 448,9 - 129 10,8 Pieniążkowice 92,9 - 71 5,0 Podczerwone 34,7 4,0 16 U Podszkle - - 28 2,0 Ratułów - - - - Stare Bystre 139,3 0,8 144 10,7 Wróblówka 12,0 0,5 112 9,2 Załuczne - - 89 6,3 Razem 787,1 5,3 1408 100,7 Źródło: Mat. Żarz. Inwest. Roln. Nowy Targ 1994 W wyniku przebudowy hydrologicznej terenów podmokłych zostały uszczu­ plone ogólne zasoby wód podziemnych. Rowami spłynęła do rzek warstwa wody o wysokości 0,5-0,8 m. Obecnie tempo drenażu wód opadowych na terenach zmeliorowanych wyraźnie wzrosło, ponadto zwiększyły się roczne wahania wilgotności gleb.

UWAGI KOŃCOWE

Dotychczasowa gospodarka zasobami wodnymi daje w większości efekty korzystne dla ludności i rolnictwa gminy, jakkolwiek spowodowała również nega­ tywne skutki przyrodnicze. W wyniku dużego obniżenia się zwierciadła wody na zmeliorowanej części stożka Czarnego Dunajca zubożony został zbiornik aluwial- ny. Głębszy drenaż wód sięgał tam również brzeżnych części torfowisk orawskich. Ich osuszenie zahamowało dalszy przyrost masy torfowej i spowodowało zmianę składu gatunkowego siedliska roślinnego. Pogłębiony poziom wód ułatwił wkroczenie tam sosny i brzozy. Wzrosło zagrożenie torfowisk pożarami w okresie letnich suszy. Pożary są coraz częstsze i trudne do wygaszania. W 1993 r. na 125 torfowisku Baligówka pożar odżywał dwukrotnie w ciągu 3 dni. Dla części zme­ liorowanych gruntów pojawił się nawet problem ich ponownego nawodnienia. Badania wód drenarskich z innych rejonów Polski wskazują, że wody odpły­ wające z terenów zmeliorowanych powiększają swoją mineralizację, głównie 0 związki fosforu i azotu (Marcilonek, Somorowski 1989, Mosiej 1992). Większe 1 głębsze jest bowiem przemywanie profilu gleb. Podobne procesy postępują także w rejonie Czarnego Dunajca. W bilansie zasobów wód podziemnych gminy istotne znaczenie ma obniżenie się o 1,0-1,5 m zwierciadła wód aluwialnych wzdłuż koryta Czarnego Dunajca (Ziemońska 1973). Jest ono następstwem intensywnej eksploatacji żwirów z kory­ ta rzeki od Chochołowa po Wróblówkę (Dudziak 1965). W warunkach pomniejszonych zasobów wód i przy stałym wzroście zapotrze­ bowania na wodę problem racjonalnej gospodarki wodnej nabiera w gminie coraz większego znaczenia. Łączy się on z utrzymaniem dotychczasowego stanu czysto­ ści tych wód. Ochrony wymagają także unikalne w Europie środkowej śródgórskie torfowiska wysokie (Lubicz-Niezabitowski 1920, Obuchowicz 1989, Mirek 1990). Wprowadzone zmiany obiegu wody nie zachwiały dotąd ogólnej równowagi śro­ dowiska, jednak w planie rozwoju gospodarki gminy dalsze regulacje hydrologicz­ ne muszą w większym stopniu uwzględniać racje przyrodnicze.

LITERATURA

Dudziak J., 1947. Dzika eksploatacja kamieńca w powiecie nowotarskim. Ochrona Przyrody 31, s. 161-187. Gołąb I, 1947. Hydrologia zachodniego Pasma Gubalowskiego. Sprawozd. z badań hydrogeol. Biuletyn Pol. Tow. Geol. 32, s. 39-44. Koperowa W., 1962. Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności Kotliny Nowotarskiej. Acta Paleobot. 2, z. 3, s. 3-57. Kukulak J., 1994. Antropogeniczne przemiany w środowisku przyrodniczym Podhala w latach 1931-1988, [w:] Studia nad przemianami Podhala (red. B. Górz), Kraków, s. 265-285. Lubicz-Niezabitowski E., 1920. Wysokie torfowiska Podhala i konieczność ich ochrony. Ochrona Przyrody 3, s. 26-34. Małecka D., 1982. Mapa hydrogeologiczna Podhala i obszarów przyległych, skala 1:100 000. Wyd. Geol., Warszawa. Małecka D., Lipnicka T., 1990. Sieć hydrogeologiczna obserwacji stacjonarnych na Podhalu - zało­ żenia i wstępna interpretacja wyników. Przegl. Geol., 11, s. 484-491. Marcilonek S., Somorowski C., 1989. Melioracje a gospodarowanie wodą w rolnictwie. Post. Nauk. Roln. 2, s. 3-21. Mirek Z., 1990. Problemy ochrony środowiska przyrodniczego Podhala, [w:] Program rozwoju ekoenergetyki i ratowania zasobów naturalnych Tatr, Podhala, Spiszą, Orawy, Pienin i Gorców. Mater, na semin. Zakopane 4-6 m. 53-72. 126 Mosiej J., 1992. O niektórych aspektach wpływu melioracji na środowisko. Gospodarka Wodna, 5, s. 98-101. Obidowicz A., 1986. Polodowcowa historia szaty roślinnej i osadnictwa na Podhalu. Wierchy 55, s. 141-152. Watycha L., 1977. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Czarny Dunajec 1:50 000. Wyd. Geol., Warszawa. Wit K., Ziemońska Z., 1960. Hydrogeologia Tatr Zachodnich. Objaśnienia do mapy hydrograficznej ,, Tatry Zachodnie " 1 : 50 000. IG PAN, Kraków. Ziemońska Z., 1966. Obieg wody w obszarze górskim na przykładzie górnej części dorzecza Czarne­ go Dunajca. Prace Geogr. PAN 55, s. 1-97. Ziemońska Z., 1973. Stosunki wodne w Polskich Karpatach Zachodnich. Prace Geogr. PAN 103, s. 1-94.

Józef Kukulak

MANAGEMENT OF UNDERGROUND WATER RESOURCES IN CZARNY DUNAJEC ADMINISTRATIVE DISTRICT (GMINA) IN PODHALE

Resources of underground waters in Czarny Dunajec gmina are great but spatially differentiated. Precipitation retention is greater (30%) in plain regions (Kotlina Orawska), smaller (10-15%) in plateau regions (Działy Orawskie, Pas Skalicowy and Pogórze Gubałowskie) - (fig. 1). Geological conditions of the base influence the amount of resources. Water reservoirs are in alluvia of talus cone of the Czarny Dunajec river and sandstone strata of the Podhale and Magura flysch. The talus cone is supplied with water mainly from rivers (fig. 3). Economic progress of the gmina was also reflected in water conditions regulations. There has been developed net of water-supplies since 1970 and majority of springs on slopes have undergone management. At present, most part 1500 wells on springs supply water to communal, joint-venture or individual water-supplies. The mostly branched water-supplies have been constructed at Czerwienne, Piekielnik, Czarny Dunajec and Chochołów. Majority of swampy areas have been drained. Nearly 2200 ha of arable lands, meadows and post-boggy areas have been dried up. The total length of ditches has exceeded 100 km. The most intensive drainage systems have been developed at Piekielnik, Czarny Dunajec and Stare Bystre villages (fig. 4). Those activities caused lowering of the ground water level of the Czarny Dunajec talus cone by nearly 1 m. Drainage of alluvial waters increased because of deepening of the river channel in the result of gravel exploitation. Further regulations of water conditions in the talus cone should take into consideration protection of the most extensive rised mires in the Carpathians.