Ontwerp en beheer van ontologieën voor elektronische zorgdiensten Ontology Design and Management for eCare Services Femke Ongenae Promotoren: prof. dr. ir. F. De Turck, prof. dr. ir. T. Dhaene Proefschrift ingediend tot het behalen van de graad van Doctor in de Ingenieurswetenschappen: Computerwetenschappen Vakgroep Informatietechnologie Voorzitter: prof. dr. ir. D. De Zutter Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur Academiejaar 2012 - 2013 ISBN 978-90-8578-621-4 NUR 984, 981 Wettelijk depot: D/2013/10.500/54 Universiteit Gent Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur Vakgroep Informatietechnologie Promotoren: prof. dr. ir. Filip De Turck prof. dr. ir. Tom Dhaene Universiteit Gent Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur Vakgroep Informatietechnologie Gaston Crommenlaan 8 bus 201, B-9050 Gent, Belgie¨ Tel.: +32-9-331.49.00 Fax.: +32-9-331.48.99 Dit werk kwam tot stand in het kader van een specialisatiebeurs van het IWT-Vlaanderen (Instituut voor de aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen). Proefschrift tot het behalen van de graad van Doctor in de Ingenieurswetenschappen: Computerwetenschappen Academiejaar 2012-2013 Dankwoord Ik zie mezelf nog zitten in Auditorium A van de S9 tijdens de eerste les van het vak Computertechnologie, me luidop afvragend wat die CPU toch was waarover Prof. Hoffman het steeds had. Toen had ik nooit durven dromen dat ik hier vandaag zou staan. In die periode van 10 jaar, heb ik heel wat bijgeleerd, niet enkel op vlak van computerwetenschappen, maar ook op persoonlijk vlak. Zo heeft mijn doctoraat me duidelijk de meerwaarde van interdisciplinair en participatief onderzoek doen inzien. Vanaf die eerste dag heb ik steeds mensen gehad bij wie ik terecht kon voor steun, vragen, een levendige discussie, een aangename babbel, een wijze levensles of gewoon een leuk verzetje. Al deze mensen hebben hun stempel achtergelaten op dit werk en dit boek zou dan ook niet hetzelfde geworden zijn zonder hun bijdrages. Zoals de meesten onder jullie weten, is kort en bondig schrijven niet e´en´ van mijn talenten. Dit dankwoord is daar geen uitzondering op. Dus voor zij die niet door onderstaande tekst willen worstelen, hieronder de samenvatting: Bedankt allemaal! Allereerst, wil ik mijn promotor Filip De Turck bedanken voor het vertrou- wen, de vele technische discussies, de interessante onderzoeksideeen¨ en aange- name babbels over kindjes. Je wist het perfecte evenwicht te vinden tussen mij voldoende vrijheid te geven, maar ook op tijd in te grijpen wanneer ik even het bos door de bomen niet meer zag of te veel hooi op mijn vork nam. Ik wil je vooral be- danken om mij vanaf het begin te betrekken en verantwoordelijkheid te geven bin- nen de verschillende eHealth projecten. Ook mijn co-promotor Tom Dhaene stond altijd paraat om een nieuw licht te werpen op mijn onderzoek. Uw eeuwig opti- misme werkte steeds aanstekelijk wanneer het einde van het doctoraat soms zeer veraf leek. Bedankt! Jullie uitmuntende begeleiding en feedback leidde aan het begin van dit onderzoek tot een succesvolle IWT-aanvraag. Hierdoor heb ik mijn doctoraat zonder financiele¨ zorgen kunnen uitvoeren. Mijn dank gaat hiervoor dan ook uit naar het agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT). Ook wil ik Piet Demeester uitdrukkelijk bedanken voor de mogelijkheden die hij mij geboden heeft. Ondanks zijn drukke agenda staat zijn deur altijd open voor grote en kleine vragen. Zijn uitmuntend leiden van de IBCN onderzoeksgroep zorgt voor een aangename werksfeer en laat ons toe om ons volledig te focussen op ons onderzoek. Daarnaast heb ik het geluk gehad dat 3 mensen zich spontaan ook opgeworpen hebben als mentors gedurende mijn doctoraat. Allereerst wil ik Stijn Verstichel ii bedanken om mij onder zijn vleugels te nemen en mij de kneepjes van het pro- jectwerk te leren gedurende mijn eerste project, InteGRail. Het was een plezier om die eerste buitenlandse werkreizen met je te ondernemen (al dan niet met een geboekt hotel). Je stond altijd klaar om feedback te geven op mijn onderzoek of mijn Engels, te helpen bij technische problemen, een tandje bij te steken op stres- serende momenten of gewoon even een pauze in te lassen met een kopje koffie. Bedankt om al die jaren mijn klankbord te zijn om ideeen¨ tegen af te kaatsen. Ik kijk ernaar uit om de komende jaren nog verder eindeloos met je te discussieren¨ over ontologieen¨ en eindelijk het debat Amerika vs. Groot-Brittannie¨ voor eens en altijd uit te vechten. Ann Ackaert leerde ik kennen gedurende de tweede helft van mijn doctoraat. Ze dompelde me niet alleen onder in de wondere wereld van de eCare, maar wierp zich ook op als een ware mental coach. Je was er altijd wanneer ik even stoom moest aflaten of je ervaringen over het moederschap of de combina- tie werk & gezin te delen. Daarnaast wil ik je zeer erg bedanken om me in contact te brengen met interdisciplinair onderzoek en je vele contacten binnen de gezond- heidszorg. Je passie voor het voeren van onderzoek waarbij iedereen, zowel patient¨ en zorgverlener als industrie, bij gebaat is, werkt motiverend! Finaal, wil ik Piet Verhoeve bedanken. Al van bij mijn masterproef was hij betrokken bij mijn on- derzoek. De brainstormmomenten en feedback gedurende mijn masterproef waren de eerste stappen in de richting van dit doctoraatsonderzoek. Ik wil je bedanken voor de vele brainstormmomenten over de toekomst van de gezondheidszorg, de rol die onderzoek zou moeten spelen in de maatschappij en mij te laten kennis ma- ken met de wondere wereld van verpleegoproepsystemen. Je perspectief vanuit de industrie was van onschatbare waarde voor dit onderzoek. Tot mijn grootte plezier, heb ik de kans gehad om mijn doctoraatsonderzoek te combineren met een aantal projecten met industriepartners. De verschillende per- spectieven en feedback van deze partners hebben een niet te onderschatten impact gehad op mijn onderzoek. Mijn eerste projectervaring was gedurende de laatste maanden van het Inte- GRail project. Bedankt Stijn Verstichel en Frederik Vermeulen om me zo snel in te werken in dit grote project. Bedankt ook aan alle andere partners voor de aangename en leerrijke projectvergaderingen, het opsnuiven van de kerstsfeer in Munchen¨ en de kennismaking met Grappa en al het lekkers uit de Middellandse zee in Monopoli. Ook wil ik Frederik, Stijn, Leanneke Loeve en Pieter Dings be- danken voor hun niet aflatende feedback op ons onderzoek en hun medewerking aan het “Transportation” artikel die wel eeuwig in “Revisions Requested”-status leek te blijven steken. De aanhouder wint. Kort daarna mocht ik ook een handje helpen bij de implementatie van het COSARA project. Bedankt Kristof Steurbaut om samen met mij het medische jargon en de bijhorende databankstructuren te doorgronden. Ik herinner mij nog levendig de vele discussies over de interpretatie van het begrip “dag” op de dienst intensieve zorgen en het urenlang debuggen van de COSARA (of was het CO- ZARA?) monsterqueries. Ook de andere collega’s van het project wil ik bedanken voor de aangename samenwerking: Bram Gadeyne, Kristof Taveirne, Kristof La- mont en Sofie Van Hoecke. Het COSARA project startte ook mijn zeer leerrijke iii samenwerking met de dokters en verpleegkundigen van het UZ Gent. In het bij- zonder wil ik Johan Decruyenaere bedanken. U wist steeds tijd vrij te maken in uw superdrukke agenda als hoofd van de dienst intensieve zorgen om feedback te geven op mijn onderzoek, te brainstormen of om uw unieke inzichten over de informatisering van de gezondheidszorg met mij te delen. Na een meeting met u zit mijn hoofd altijd vol nieuwe ideeen¨ en kan ik niet wachten om deze verder uit te werken. Bedankt voor uw niet aflatende steun aan het eHealth onderzoek binnen IBCN en de mogelijkheid te bieden de resultaten van ons onderzoek te toetsen aan de realiteit in uw dienst. Uw perspectief als dokter op ons onderzoek is van onschatbare waarde. Ook bedankt om me steeds in contact te brengen met uw collega’s die mijn onderzoek konden vooruit helpen. Kirsten Colpaert en Do- minique Benoit bedankt voor het aanbrengen van de vele nuttige use cases en de diepgaande feedback op onze implementaties. Chris(tian) Danneels bedankt voor de IT ondersteuning en gezellige babbels. Dries Myny bedankt voor het delen van je verpleegkundige ervaring en het ondersteunen van de nodige gebruikerson- derzoek en simulaties van het oNCS. Ik kijk ernaar uit om de samenwerking met jullie verder te zetten. Daarnaast wil ik ook nog Stijn Van Looy bedanken voor het aanwakkeren van de machine learning passie en met te wijzen op de proble- matiek van medische tijdsreeksen. David Verstraeten en Benjamin Schrauwen wil ik bedanken voor de ondersteuning bij het gebruik van ESNs. Het ACCIO project heeft waarschijnlijk de grootste impact gehad op mijn werk. Al van bij de proposal-fase was ik betrokken bij het project. Het was een plezier om het project volledig mee te realiseren, vanaf de eerste brainstorm tot het succesvol closing event. Bedankt An Jacobs om me onder te dompelen in de wereld van gebruikersonderzoek en me te tonen wat echt interdisciplinair sa- menwerken kan betekenen. Jouw uniek perspectief heeft me al meerdere malen uitgedaagd om anders na te denken over mijn onderzoek. Bedankt om samen met mij op zoek te gaan hoe we ontologie-gebaseerde gezondheidszorgapplicaties op een gebruikersgedreven manier konden ontwikkelen. Bedankt om de vele “Innova- tion Binder”-meetings niet enkel nuttig en gefocust te houden, maar daarnaast ook altijd tijd te maken voor wat gezelligheid en de nodige aangename pauzes. Ik kijk ernaar uit om de komende jaren verder uitgedaagd te worden door jou. Ook wil ik Pieter Duysburgh, Lizzy Bleumers, Mathijs Verstraete, Mieke Van Gils, Nicky Sul- mon en Annelies Veys en bedanken voor de wederzijdse kennisuitwisseling. Het was een plezier om van jullie gebruikersonderzoek te leren, jullie kennis te laten maken met ontologieen¨ en samen de nieuwe methodologie uit te werken.