Od Gości Do Sąsiadów Integracja Cudzoziemców Spoza Unii Europejskiej W Poznaniu W Edukacji, Na Rynku Pracy Iw Opiece Zdrowotnej
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Od gości do sąsiadów Od gości do sąsiadów Integracja cudzoziemców spoza Unii Europejskiej w Poznaniu w edukacji, na rynku pracy i w opiece zdrowotnej Praca zbiorowa pod redakcją Natalii Bloch i Elżbiety M. Goździak Centrum Badań Migracyjnych UAM Poznań 2010 Praca zbiorowa Redakcja Natalia Bloch, Elżbieta M. Goździak Skład ESUS Poznań Zdjęcie na okładce Natalia Bloch Druk ESUS Poznań Nakład: 450 egzemplarzy Wydanie pierwsze ISBN 978-83-904784-6-3 Publikacja podsumowująca projekt badawczy „Bariery i czynniki sprzyjające integracji obywateli państw trzecich na rynku pracy, w służbie zdrowia oraz edukacji. Antropologiczne studium przypadku miasta Poznania”, zrealizowany przez Centrum Badań Migracyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przy współfi nansowaniu ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich (EFI). Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich Copyright © Centrum Badań Migracyjnych UAM 2010 Centrum Badań Migracyjnych UAM (CeBaM) Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytet im. Adama Mickiewicza ul. Św. Marcin 78 61-809 Poznań tel. (61) 829 48 17 fax. (61) 829 47 10 e-mail: [email protected] www.cebam.amu.edu.pl Spis treści Przedmowa Michał Buchowski . 9 Rozdział I: Projekt: idea, cele, metody . 11 Natalia Bloch Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich . 11 Zespół badawczy . 12 Cele projektu . 12 Kategorie pojęciowe . 13 Metodyka . 15 Badana grupa . 17 Zasady kodowania . 18 Podziękowania . 19 Rozdział II: Cudzoziemcy w Poznaniu: goście, imigranci, sąsiedzi . 21 Elżbieta M. Goździak Rozdział III: Cudzoziemcy spoza Unii Europejskiej w Poznaniu w świetle danych statystycznych . 29 Natalia Bloch Zameldowanie . 30 Legalizacja pobytu . 32 Małżeństwa mieszane . 38 Płacenie podatków . 40 Edukacja . 41 Praca . 47 Opieka zdrowotna . 55 Podsumowanie . 56 Rozdział IV: Cudzoziemiec jako uczeń i student. Integracja w obszarze poznańskiej edukacji . 57 Izabela Czerniejewska Uczniowie cudzoziemscy a poznańskie szkoły . 58 Sytuacja prawna . 59 Decyzja o migracji a edukacja dzieci . 60 Przygotowanie do podjęcia nauki . 61 6 Spis treści Przyjęcie dziecka do szkoły . 64 Relacje z nauczycielami i uczniami . 65 Różnice kulturowe w szkole . 67 Szkoła międzynarodowa . 69 Dodatkowe zajęcia z języka polskiego . 70 Brak wsparcia dla nauczycieli i dyrekcji . 72 Rekomendacje . Uczniowie cudzoziemscy . 73 Studenci cudzoziemscy a poznańskie uczelnie . 76 Sytuacja prawna . 76 Motywacje studiujących cudzoziemców . 77 Polski czy angielski: w jakim języku studiować? . 81 Nauka języka polskiego . 83 Rekrutacja na studia . 87 Czas studiowania i czas wolny . 89 Wsparcie dla zagranicznych studentów . 91 Opłaty za studia . 93 Rekomendacje . Studenci cudzoziemscy . 95 Rozdział V: Cudzoziemiec jako pracownik i pracodawca. Integracja na poznańskim rynku pracy . 99 Ignacy Jóźwiak, Anna Romanowicz Cudzoziemcy na polskim rynku pracy: sytuacja prawna . 101 Cudzoziemcy na poznańskim rynku pracy: dane urzędowe . 104 Motywacje migracyjne poznańskich cudzoziemców . 106 Podnoszenie kwalifikacji, zdobywanie doświadczenia . 107 Przymus ekonomiczny . 108 Motywacje osobiste . 109 Zdobycie wykształcenia . 111 Sektory zawodowe: posiadane kwalifikacje a wykonywana praca . 112 Praca poniżej kwalifikacji . 116 Praca zgodna z kwalifikacjami . 117 Wykorzystywanie kompetencji związanych z krajem pochodzenia . 117 Własna działalność gospodarcza . 119 Bezrobocie . 120 Ułatwienia i utrudnienia dla cudzoziemców na poznańskim rynku pracy . 122 Status prawny cudzoziemca a rynek pracy . 123 Procedury i wymogi: zatrudnienie a legalizacja pobytu . 129 Wsparcie ze strony pracodawców . 132 Wsparcie nieformalne: pomoc osób trzecich . 133 Odmienne traktowanie ze względu na kraj pochodzenia . 135 Rekomendacje . 140 Spis treści 7 Rozdział VI: Cudzoziemiec jako pacjent. Integracja w sferze poznańskiej opieki zdrowotnej . 145 Agnieszka Mińkowska Dostęp cudzoziemców do opieki zdrowotnej: sytuacja prawna 145 Lokalny kontekst dostępu do opieki zdrowotnej . 151 Zdrowie imigrantów: kwestie odmienności językowej i kulturowej . 153 Główne bariery w integracji z poznańską opieką zdrowotną 155 Bariera językowa i brak dostępu do informacji . 156 Odmienne traktowanie ze względu na kraj pochodzenia . 164 Transkrypcja imion i nazwisk . 165 Obustronne konsekwencje barier . 166 Podsumowanie . 168 Rekomendacje . 170 Rozdział VII: Przyszłość polityki integracyjnej w Polsce . 175 Elżbieta M. Goździak Charakterystyka respondentów . 183 Bibliografia. 189 Migracje w Polsce i Europie. Wybrana literatura przedmiotu. 205 Autorzy . 261 Przedmowa Michał Buchowski Obecność imigrantów jest w Polsce zjawiskiem stosunkowo nowym. Dla mieszkańców Poznania są oni prawie niezauważalni, niemniej analiza pochodzących z różnych źródeł danych statystycznych pokazuje, że ich liczba sukcesywnie wzrasta. Polska – od wejścia do Unii Europejskiej, a w szczególności do strefy Schengen – zaczęła być postrzegana nie tylko, jak miało to miejsce dotychczas, jako kraj tranzytowy w drodze „na Zachód”, lecz także jako miejsce osiedlenia. Poznań, będąc miastem stosunkowo dynamicznie rozwijającym się i skutecznie zdobywającym zainteresowanie zagranicznych inwestorów oraz turystów, może spodziewać się już wkrótce przemian w strukturze etnicznej jego mieszkańców podobnych do tych, jakie zaszły w wielu odpowiadających mu wielkością miastach Europy Zachodniej. Niniejsza publikacja, będąca podsumowaniem wyników badań przeprowadzonych w ramach projektu zrealizowanego przez Centrum Badań Migracyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu z siedzibą w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM, omawia czynniki sprzyjające i bariery w dostępie cudzoziemców z krajów spoza Unii Europejskiej do świadczeń, ofert i usług w trzech kluczowych dla codziennego funkcjonowania obszarach: w sferze edukacji – zarówno podstawowej, jak i wyższej, na rynku pracy oraz w zakresie opieki zdrowotnej. Pomyślna integracja imigrantów w tych dziedzinach życia, czyli stworzenie sprzyjających warunków strukturalnych i przychylnej atmosfery do wtopienia się przybyszy w tkankę miasta, jest punktem wyjścia dla ich adaptacji w wymiarze społeczno-kulturowym. Rzecz jasna, adaptacja taka nie musi oznaczać asymilacji, czyli zatracenia przez „nowych poznaniaków” ich tożsamości etnicznej czy kulturowej. Projekt miał również na celu wypracowanie rekomendacji, zmierzających do niwelacji ewentualnych barier i promocji równego dostępu do systemu edukacji, opieki zdrowotnej i rynku pracy dla cudzoziemców, którzy zdecydowali się osiedlić w Poznaniu, przy wykorzystaniu potencjału społecznego miasta i jego zaplecza naukowo-badawczego. Jest to praktyka od lat stosowana w innych miastach krajów członkowskich „starej” Unii, gdzie rezultaty takich projektów badawczych są 10 Michał Buchowski traktowane przez administrację państwową i samorządy jako cenne źródło informacji na temat funkcjonowania aglomeracji miejskich, rezerwuar wiedzy określającej politykę społeczną oraz podstawę do praktycznego wdrażania rekomendacji. Działania takie mają na celu uniknięcie ewentualnych napięć lub konfliktów społecznych, urzeczywistnianie powszechnie przecież akceptowanej w naszym społeczeństwie idei praw człowieka do nauki, pracy i opieki zdrowotnej oraz ogólno unijnych zasad odnoszących się do równych praw w dostępie do infrastruktury miejskiej. Oddajemy zatem w Państwa ręce niniejszą książkę, mając nadzieję, że zawarte w niej wyniki badań przyczynią się do lepszego zrozumienia problemów, z jakimi borykają się cudzoziemscy poznaniacy, a zaproponowane zalecenia pozwolą na ich rozwiązanie, z korzyścią dla całej społeczności Poznania. Jednocześnie żywimy nadzieję, że książka ta – pionierska, jeśli chodzi o badanie procesów integracyjnych w zachodniej Polsce – będzie stanowiła istotny wkład w polskie badania nad tymi zagadnieniami. ROZDZIAł I Projekt: idea, cele, metody Natalia Bloch Niniejsza publikacja jest oparta na badaniach przeprowadzonych w ramach projektu zatytułowanego „Bariery i czynniki sprzyjające integracji obywateli państw trzecich na rynku pracy, w służbie zdrowia oraz edukacji. Antropologiczne studium przypadku miasta Poznania”. Projekt ten, realizowany przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, uzyskał współfinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich (The European Fund for the Integration of Third-country Nationals, EFI) (nr projektu 7/5/EFI/2008). Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich EFI został utworzony na mocy decyzji Rady Europy nr 2007/435/WE z 25 czerwca 2007 roku i jest jednym z czterech głównych instrumentów finansowych programu ogólnego „Solidarność i zarządzanie przepływami migracyjnymi” (obok Funduszu Granic Zewnętrznych, Funduszu Powrotu Imigrantów oraz Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców)1. Służy on wspieraniu państw członkowskich Unii Europejskiej na rzecz: • umożliwienia obywatelom państw trzecich [tym pojęciem w nomenklaturze unijnej są określani imigranci z krajów nie należących do UE] wywodzącym się z różnych środowisk gospodarczych, społecznych, kulturowych, religijnych, językowych i etnicznych spełnienia warunków uzyskania prawa pobytu i ułatwienia ich integracji ze społeczeństwami europejskimi; • zwiększania zdolności państw członkowskich w zakresie opracowywania i wdrażania krajowych strategii na rzecz integracji we wszystkich aspektach życia społecznego. 1 Na temat EFI zob. http://ec.europa.eu/justice_home/funding/integration/funding_integration_en.htm (13.06.2010). 12 Natalia Bloch