CORE Metadata, citation and similar papers at core.ac.uk

Provided by Wageningen University & Research Publications

De idylle van een SLOAP Space Left Over After Planning

Krakers wonen vaak op de Eind vorig jaar heeft de Tweede Kamer (2) Kraken als een alternatieve meest fantastische plekken, het wetsvoorstel dat kraken strafbaar woonstrategie. Hierbij kiezen mensen stelt aangenomen. Over nut en niet uit nood voor het kraken, maar zoals oude forten, noodzaak daarvan verschillen de omdat ze door te kraken op een manier monumentale panden, oude meningen. Wat in ieder geval in het kunnen wonen die dichter bij hun verweer van de tegenstanders van het woonidealen komt. Bij deze configuratie boerderijtjes, oude kloosters, wetsvoorstel naar voren kwam speelt zelforganisatie een belangrijke rol treinloodsen. Het komt ook betreffende de relatie krakers en hun en willen mensen met name met rust voor dat krakers zich nestelen plekken, was de bijdrage die gelaten worden door de overheid. (3) krakersplekken leveren onder andere op Ondernemend kraken. Hierbij wordt in minder fantasievolle plek als cultureel en toeristisch gebied. Krakers gebruik gemaakt van de mogelijkheid een jaren ’80 flat, maar er lijkt en hun plekken, dat is waar dit artikel om met eenvoudige middelen en zonder wel een voorkeur uit te gaan over gaat. Daarbij wordt ingegaan wordt bureaucratie iets te ondernemen. Het op verschillende stromingen, hoe kan gaan om uiteenlopende zaken zoals naar ‘plekken met karakter’. motivaties gekoppeld zijn aan de een restaurant, een bakker of Hoe zit dat nou toch? specifieke locaties en hoe krakers feestruimtes. (4) Conserverend kraken. omgaan met plekken die zet bezetten en Hierbij is het kraken een strategie om wat nu eigenlijk de charme van die bepaalde gebouwen, stadsgezichten of gebieden is. landschappen te behouden, en (5) Politiek kraken. Hierbij staat het verzet Krakers in soorten en maten tegen de dominante maatschappelijke Opstandige jongeren, dreadlocks, orde centraal. anti-kapitalisten, werkschuw, tegen alles, dat zijn vaak de labels die krakers door Pruijt noemt ook nog de mogelijkheid de buitenwereld opgeplakt krijgen. En van een andere configuratie, nl. die van ondanks dat er ook door krakers zelf toerist of ‘crash ’. In wordt verwezen naar ‘de’ kraakscene verschillende onderzoeken naar alsof deze eenduidig is, zijn er toch wel zelforganisatie1 (o.a. Van Dam et al., degelijk verschillende stromingen te 2008) waarbij krakersgroepen in herkennen. Volgens Pruijt (2004) zijn er Amsterdam (Amsterdamse Doe-het-zelf vijf motieven om te kraken, die Maatschappij [ADM], Amersfoort onderscheiden kunnen worden in vijf (Wagenwerkplaats Amersfoort) en configuraties: (1) Kraken vanwege Lingewaard (Fort Pannerden) als cases deprivatie. Hierbij kraken mensen uit dienen, blijken de krakersgroepen armoede: alleen via kraken kunnen ze internationaal van samenstelling en een woning betrekken. Deze vorm internationaal georiënteerd. kwam veel voor eind jaren ‘60 en komt ‘Ook heel veel buitenlanders, heel veel nu nog wel voor bij groepen migranten. travelers hebben we gehad. In het begin gingen

Rosalie van Dam Bestuurskundig Onderzoeker, Centrum Landschap Alterra/WUR [email protected]

1 Onder zelforganisatie wordt verstaan: (groepen) mensen die hun eigen leefomgeving vormgeven 32 TOPOS / 03 / 2009 we daar ook voor, we willen mensen hebben om een manier van leven. Zij verwijzen hebben ook langere tijd aan ‘skippen’ en die trekken. Die bijzondere idioten die op een naar zichzelf als ‘andersdenkenden’ en ‘containeren’ gedaan. Dit houdt in dat ze gegeven moment een rugzakje pakken en de ‘vrijbuiters’. Een bewoner legt uit goederen die over de datum waren uit de wereld intrekken. Zij mogen bij ons komen waarom hij graag op het ADM woont: containers van supermarkten visten en en hoeven niet een duur hotel te betalen. Dat ‘Die vrijheid. Die vrijheid om dingen uit te opaten. Niet alleen uit economische zijn de mafkezen die we willen zien. En daar vinden. Om te experimenteren. Toen ik de redenen, maar ook omdat ze tegen zijn er inderdaad heel veel van geweest, ja.’ huur opzegde, kreeg ik financiële vrijheid. overconsumptie en ze het zonde vinden (kraker Fort Pannerden) Maar dat is niet interessant dus toen kreeg ik dat ‘goed eten’ verkwist wordt. tijd-vrijheid [de vrijheid om meer tijd ergens Plekken om idealen te verwezenlijken aan te besteden ook al levert dat geen Ook bieden de plekken krakers een De motivaties van krakers zijn ook financiële winst op].Dat is heel anders dan in toevluchtsoord, als (tijdelijk) alternatief gerelateerd aan de mogelijkheden die de de grote, bekende buiten-het-hek-economie.’ voor buitenwereld: plekken bieden. Er zijn namelijk op (kraker ADM) ‘Mensen die het in de stad niet bolwerken die plekken als een oude scheepswerf (het Een levensstijl die naar eigen zeggen komen hier. […] Dit is een SLOAP. Space ADM), een fort uit 1871 op de landtong ook wordt gekenmerkt wordt door Left Over After Planning.….’ waar de Rijn zich splitst in de Waal en zelfredzaamheid, leven in het nu, dingen (kraker ADM) het Pannerdens kanaal (Fort Pannerden) die op je pad komen, jezelf ontwikkelen, En: en een gebied met loodsen waarin en waar principes van duurzaamheid een ‘Het is voor heel veel mensen een plek geweest voorheen treinen en goederenmaterieel rol spelen. De officiële term die echt heel belangrijk voor ze is geweest werden onderhouden (Wagenwerkplaats ‘Amsterdamse Droogdok Maatschappij omdat ze in de buitenwereld geleefd worden en Amersfoort) dingen mogelijk die elders werd niet voor niets omgedoopt tot daar kon je leven, denk ik.’ vanwege ruimtegebrek, regelgeving of ‘Amsterdamse Doe-het-zelf (kraker Fort Pannerden) sociale druk niet mogelijk zijn. Veel Maatschappij. Krakers geven weinig om mensen zijn letterlijk aan iets aan het nieuwe materiële zaken. Ze zijn eerder Maar de plekken zijn niet altijd alleen bouwen, bijvoorbeeld aan kachels, actief in het verzamelen en hergebruiken een toevluchtsoord vanuit de reden dat huizen, Mongoolse tenten of van mooie oude dingen, zoals oude krakers niet willen meegaan in de kunstwerken. Bouwen in de brede zin auto’s. Ze knappen auto’s en boten op, ‘ratrace’ die in de buitenwereld geldt. des woord lijkt belangrijk bij de brengen ze voor zover mogelijk weer in Het komt ook voor dat krakers (tijdelijk) krakersgroepen op het ADM, de originele staat, allemaal voor zover het geen identiteitspapieren bezitten, Wagenwerkplaats en Fort Pannerden. Zij geld reikt. De principes van problemen met justitie hebben, op de geven hun leven vorm zoals zij het duurzaamheid en hergebruik zijn ook vlucht zijn voor stalkende ex-en of willen en voor dat leven hebben zij terug te vinden omgaan met eten. Zo psychische problemen hebben. ruimte nodig. Het lijkt dat krakers niet werd op fort Pannerden altijd veel geld nodig hebben om te kunnen vegetarisch gekookt en veel krakers leven. In krakersgemeenschappen heerst vaak een heel andere economie, waarin veel geruild wordt, vriendendiensten over en weer worden geleverd en arbeidskracht goedkoper is. Veel krakers vinden dat het ‘in de buitenwereld’ teveel om geld draait en dat alles duur is. Zij vinden het juist leuk om dingen gratis te verzorgen. Zo organiseerden ze op de Wagenwerkplaats een anti- lowlandsfestival, een gratis-festival dat als alternatief moet dienen voor Lowlands omdat dat zo duur is geworden. En een ander voorbeeld zijn de weggeefwinkels die door krakers in verschillende steden zijn geïnitieerd. Voor veel krakers op het ADM, Wagenwerkplaats en het fort gaat het

TOPOS / 03 / 2009 33 Voor het ADM is dat een reden dat ze verkennen van de locatie bleek de locatie publiek (het fort was tot dan toe niet iedereen toelaten. Nieuwkomers die ‘te mooi’ om te gebruiken voor een ontoegankelijk). Deze blijk van goede wetten overtreden kunnen voor feestje: voorbereiding en openheid leidde ertoe autoriteiten een reden zijn om in te ‘Toen zijn we stiekem erin geklommen, op het dat de gemeente een beetje overdonderd grijpen en het terrein te ontruimen. dak en de boel verkend, toen hadden we zoiets was en er bij een aantal buurtbewoners Daarom laten de ADM-ers bijvoorbeeld van, zoveel ruimte en in zo’n goede staat, het vertrouwen werd gewekt. geen verslaafde daklozen toe en staan er staat zo lang leeg maar het is helemaal niet net buiten het hek van het ADM een vochtig en niet vies en het is gewoon een Het fort wordt door de krakers gezien aantal caravans en trailers waar de prachtige plek. Volgens mij kunnen we hier en behandeld als monument en hun zogenaamde stadsnomaden wonen. gewoon gaan wonen. Toen stop, niks geen motto luidde heel toepasselijk: ‘behoud Deze mensen mogen dus niet op het feest, want dan worden we eruit geknikkerd, door bewoning’ (variant op Belvedere ADM wonen. Andere redenen voor hun we gaan er gewoon wonen, en met elkaar een slogan ‘behoud door ontwikkeling’). De ‘toelatingsbeleid’ -die overigens niet leuke tijd tegemoet en dingen organiseren en bewoners maakte het fort bewoonbaar altijd heel stringent wordt uitgevoerd- dingen doen. Dat waren vrienden een groep en zetten zich in voor het natuurgebied zijn beperkte ruimte en behoud van mensen die dus met elkaar dat wel zagen waarin het fort ligt, maakten het sfeer en identiteit. Veel bewoners van zitten om daar te gaan wonen.’ toegankelijk voor publiek en het ADM hebben activiteiten die relatief (kraker Fort Pannerden) organiseerden er kleinschalige veel ruimte vergen, zoals het repareren Voorafgaand aan de kraak hebben de activiteiten. Ze hadden daarbij oog voor van bussen of boten, of het bouwen krakers zich verdiept in de vroegere en de oorspronkelijke staat van het fort. van decors voor theater en alhoewel het meer recente geschiedenis van het fort. Dat uitte zich ondermeer in het feit dat ADM 45 ha beslaat is uiteindelijk de Zij hebben precies uitgezocht wat en zij bewust geen spijkers in de muren ruimte dus beperkt. De huidige wanneer er allemaal gebeurd was, en sloegen en niet in de muren boorden, bewoners bouwen aan mooie dingen, of welke mensen betrokken waren. Dat maar werkten met houten klemmen om dat nu artefacten voor theaters zijn, maakte het mogelijk dat ze op de dag het fort niet te beschadigen Ook werd oude boten of brommertjes uit 1960. van de kraak met een brief naar buiten het natuurbeheer op ambachtelijke wijze Om de kunstzinnige en restauratieve konden komen gericht aan de uitgevoerd: identiteit van het ADM te behouden wil buurtbewoners, gemeente en pers, ‘Jammer dat iedereen tegenwoordig met een men nieuwkomers die bijdragen aan waarin ook melding werd gemaakt dat bosmaaier en een bladblazer langsgaat terwijl deze identiteit. het fort elke eerste zondag van de je dat in principe in een handeling met die zeis maand opengesteld zou zijn voor ook kan doen. Waarom moeten we het dan Behoud door bewoning Plekken zijn zeker van betekenis voor krakers, maar hoe gaan ze met hun plekken om? Er zijn vele voorbeelden van uitgewoonde panden, onder andere als gevolg van het houden van feesten, maar ook het omgekeerde komt voor. Initieel was Fort Pannerden ook als feestlocatie bedacht maar bij het

34 TOPOS / 03 / 2009 met zo’n apparaat doen? Terwijl je Krakers als culturele avant-garde? Literatuur natuurlijk op een fort woont en je hebt geen Krakers lijken locaties uit te zoeken, die Dam, van R. I., Eshuis, J., & Aarts, M. N. C. (2008). Zelforganisatie. Een studie naar bosmaaier, dan doe je dat omdat je moet hun levensstijl mogelijk maken en gemeenschapsvorming in de Amsterdamse maaien en je hebt een zeis. En het is ook heel waarin ze hun opvattingen kunnen Doe-het-Zelf Maatschappij en de Golfresidentie moeilijk om op het fort te maaien met een uitvoeren. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het Dronten. Wageningen. bosmaaier want je staat de hele tijd zo, dat is feit dat de plekken - in ieder geval in het Pruijt, H. (2004) Squatting in Europe. http:// best wel gevaarlijk. Als je valt lig je in de geval van de Wagenwerkplaats, ADM en www.eur.nl/fsw/english/staff/homepages/pruijt/ gracht. Dat is meer praktisch gericht, Fort Pannerden - letterlijk de ruimte publications/sq-eur. (English version of Pruijt, uiteindelijk is het toch leuk om te doen.’ hebben om zich te ontplooien en te H., 2004, ‘Okupar en Europa’, in: Miguel Martínez (kraker Fort Pannerden) bouwen. Daarnaast bieden deze plekken Lopez and Ramón Adell (eds) ¿Dónde están las llaves? El movimiento okupa: prácticas y contextos Eind 2006 is het fort ontruimd door ‘een plek die anders is dan elders in de sociales, Madrid, La Catarata, 35-60)) leger en ME omdat het geen maatschappij’, in enige mate op afstand woonbestemming heeft. staat en waar de zelfredzaamheid van Summary Kijkend naar de andere cases dan valt op krakers tot uiting kan komen. Ook de Since 2010 squatting is illegal in the dat de krakers in de Wagenwerkplaats voorkeur voor hergebruik van oude . This decision evoked a lot of ‘het geld dat ze hebben in de panden dingen wordt manifest door hun keuze discussion; opponents claim that squatting stoppen’ en iedereen, afhankelijk van voor oude plekken, plekken die voor leads to cultural enrichment. In this article Rosalie van Dam deals with squatters, their kundigheid en specialisme, werk verricht andere geen directe gebruikswaarde diversity and the places they choose to live aan de panden. Soortgelijk principe is hebben. Maar laat dit nu ook de ‘plekken at. Though there are different reasons to ook op het ADM in werking. Wat met karakter zijn’ die inspelen op de squat, these are usually combined with betreft het gebied zelf (het ADM romantische gevoelens van heel veel ideals. One of them is to maintain valuable bestaat uit ca. 45 ha), laten ze de natuur mensen. En dan gaat het niet alleen om buildings, like Fort Pannerden. This ford is de vrije loop. Een ADM-kenner zegt panden, maar ook soms om gebieden of treated by its squatters like a monument. dan ook over het ADM: wijken. NDSM-eiland en in They restored the building and organised ‘De plek is een industriële dump met Amsterdam, Christiana in Kopenhagen guided tours and open days for the local residents. Squatters seem to look for places prachtige visuele kenmerken. De natuur heeft en Hafenstrasse in Hamburg zijn daar with ‘character’, to express their ideas and zich ondertussen een beetje gevormd. De plek voorbeelden van. De laatste twee zijn to be different. Yet these places could also heeft een heel eigen karakter. Van uitgegroeid tot toeristische trekpleisters contribute to the image of a city; like Fort scheepswerf tot heel apart ecologisch milieu.’ en dragen in belangrijke bij aan het Pannerden does, or Christiania in imago van de stad. Kopenhagen and Hafenstrasse in Hamburg.

[fotoverantwoording Rosalie van Dam]

TOPOS / 03 / 2009 35