Het Vergeten Deel Van De Collectie Maertens De Noordhout Boven
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Archeologie en Oude geschiedenis van Europa Academiejaar 2009-2010 Het vergeten deel van de collectie Maertens de Noordhout boven water gehaald studie naar vroegmiddeleeuwse rivierdeposities in de Scheldevallei Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het verkrijgen van de graad van master in de archeologie PROMOTOR: DR. WIM DE CLERCQ Arne De Graeve DANKWOORD Voor u ligt het resultaat van vele uren snuisteren in allerlei publicaties, het aandachtig bekijken van materiaal, terug snuisteren in allerlei publicaties om dan terug naar het materiaal te kijken omdat ik iets vergeten was, enz enz. Ik had deze scriptie niet kunnen afwerken zonder de hulp van verschillende mensen die ik hierbij graag zou bedanken. In de eerste plaats zou ik mijn promotor Dr. Wim De Clercq willen bedanken voor de vele keren dat ik zijn deur plat liep, en hij mij tips gaf om me terug op het juiste pad te zetten. Daarnaast zou ik ook Dr. Patrick Monsieur willen bedanken voor zijn inspanningen om mij de collectie zo goed mogelijk te laten bestuderen. Ik zou verder graag Joris Angenon bedanken, voor al de tijd die ik op zijn tekentafel mocht doorbrengen en voor de nuttige tips die hij mij gaf tijdens het tekenen van de objecten. Verder zou ik ook Prof. Dr. Arjen Bosman willen bedanken voor de tips die hij me gaf voor de identificatie van bepaalde stukken. De mensen van het PAMZOV en dan vooral Johan Deschieter en Nele Iserbyt zou ik ook graag bedanken voor hun vriendelijke ontvangst en hulp bij mijn onderzoek. Verder zou ik ook nog Johan Van Cauter en Rudi Van Hove van de Archeologische Dienst Waasland willen bedanken voor hun snel en nauwkeurig restauratiewerk, en voor het verschaffen van documentatie en fotomateriaal. Natuurlijk kan een dankwoord niet bestaan zonder ook het thuisfront te bedanken. Hierbij wil ik mijn ouders bedanken dat ze me hebben laten doen wat ik graag doe. Ook zou ik mijn twee zussen willen bedanken. Sanne voor de hulp bij het computerwerk, daar waar mijn kennis veelal tekort schoot, en Frauke voor het spelen van Rechtschreibungspolitzei. Daarbij wil ik ook Stijn van de TR bedanken voor alle ict-ondersteuningen. Daarnaast wil ik ook Annelie bedanken voor het last minute corrigeren van mijn abstract. En last but not least wil ik Katrien bedanken, niet alleen voor het nalezen van passages, maar ook gewoon om er te zijn. 2 INHOUDSOPGAVE Abstract ...................................................................................................................................... 6 Inleiding en doelstellingen ......................................................................................................... 8 2. Situering in tijd en ruimte ....................................................................................................... 9 1.1. De Schelde: een historisch-geografische schets ............................................................... 9 1.1.1. Inleiding ..................................................................................................................... 9 1.1.2. Van Scaldis naar Schelde ........................................................................................... 9 1.1.3. Het ontstaan van een rivier: de Schelde ................................................................... 10 1.1.4. De mens grijpt in: de Schelde wint steeds aan belang ............................................. 11 1.1.5. Tussen kruis- en lanspunt: de Schelde tijdens de vroege Middeleeuwen ................ 12 1.1.6. Een militair-strategische grens: de Schelde tijdens de volle Middeleeuwen ........... 14 1.1.7. De Schelde getemd: de rivier in de post-Middeleeuwen en Moderne Tijd ............. 15 1.1.8. De oude dame wordt recht getrokken: De schelde in de 19de en 20ste eeuw ............ 15 1.2. Baggervondsten uit de Schelde ....................................................................................... 16 2. Hoofdstuk 2 .................................................................................................................. 19 2.1. Inleiding .......................................................................................................................... 19 2.2. Collectie Maertens de Noordhout: een historische schets .............................................. 19 2.2.1. Maertens de Noordhout ........................................................................................... 19 2.2.2. Collectie ................................................................................................................... 20 2.3. Analyse vondsten ............................................................................................................ 22 2.3.1. Inleiding ................................................................................................................... 22 2.3.2. Methodologie ........................................................................................................... 23 2.3.3. Saxen ........................................................................................................................ 25 2.3.3.1. Schmallsax .................................................................................................. 26 2.3.3.2. Breitsax ....................................................................................................... 26 2.3.3.3. Langsax ....................................................................................................... 27 2.3.4. Bijlen ........................................................................................................................ 29 2.3.4.1. Strijdbijlen ................................................................................................... 30 2.3.4.1.1. Francisca ................................................................................................ 30 2.3.4.1.2. Baardbijl ................................................................................................ 33 2.3.4.1.3. Beil ......................................................................................................... 33 2.3.4.2. Timmermansgerei ....................................................................................... 34 2.3.4.3. Niet identificeerbare bijlen.......................................................................... 37 2.3.5. Lanspunten ............................................................................................................... 37 2.3.5.1. Merovingische lanspunten .......................................................................... 38 2.3.5.2. Karolingische lanspunten ............................................................................ 41 2.3.5.2.1. Inleiding ................................................................................................. 41 2.3.5.2.2. Versiering en damast ............................................................................. 43 3 2.3.5.2.3. Westphal I/II .......................................................................................... 44 2.3.5.2.4. Westphal II/Solberg VI.3B .................................................................... 45 2.3.5.2.5. Westphal III ........................................................................................... 46 2.3.5.2.6. Westphal IV ........................................................................................... 47 2.3.5.3. Niet identificeerbare vleugellanspunt ......................................................... 48 2.3.5.4. Vleugellanspunten uit onze gebieden ......................................................... 48 2.3.5.5. Moeilijk te dateren lanspunten .................................................................... 49 2.3.6. Pijlpunten ................................................................................................................. 51 2.3.6.1. Merovingische pijlpunten ........................................................................... 51 2.3.6.2. Moeilijk te dateren pijlpunten ..................................................................... 51 2.3.7. Diverse materialen ................................................................................................... 52 2.3.7.1. Messen ........................................................................................................ 52 2.3.7.2. Gespen ......................................................................................................... 53 2.3.7.2.1. Merovingische gespen ........................................................................... 53 2.3.7.2.2. Niet te dateren gespen ............................................................................ 55 2.3.7.3. Scharen ........................................................................................................ 55 2.3.7.4. Varia ............................................................................................................ 56 2.3.8. Conditie waarin de voorwerpen in het water zijn beland ........................................ 56 2.4. Materiële, ruimtelijke en chronologische spreiding........................................................ 57 2.4.1. Wat is de verhouding tussen de verschillende materiaalcategorieën? ..................... 57 2.4.2. Ruimtelijke spreiding van de stukken ...................................................................... 58 2.4.3. Chronologische spreiding van de vondsten ............................................................. 59 2.5. Besluit ............................................................................................................................