5. Yilinda Avrupa Birliği-Türkiye Mutabakati
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
5. YILINDA AVRUPA BİRLİĞİ-TÜRKİYE MUTABAKATI 5. YILINDA AVRUPA BİRLİĞİ – TÜRKİYE MUTABAKATI Proje Koordinatörü: Didem Danış Proje Asistanı: Ekin Ürgen Video Montaj: Buse Akkaya Rapor Tasarımı: Zeynep Ürgen İdari Asistan: Fırat Çoban Göç Araş?rmaları Derneği (GAR) Abbasağa Mahallesi, Üzengi Sok. No: 13 34353, Beşiktaş / İstanbul https://www.gocarastirmalaridernegi.org/tr/ [email protected] hVps://twiVer.com/GAR_Dernek hVps://www.facebook.com/gar.dernek/ Göç Araş?rmaları Derneği - GAR © Tüm hakları saklıdır. İzin almaksızın çoğal?labilir. Referans vermeden kullanılmaz. GAR-Rapor No.5 ISBN: 978-605-80592-5-2 Nisan 2021 A?f için bkz. GAR (2021). 5. Yılında Avrupa Birliği - Türkiye Mutabaka?. GAR - Rapor No. 5. Bu proje Heinrich Böll Shiung Derneği Türkiye Temsilciliğinin desteğiyle gerçekleşhrilmişhr. Bu çalışmada belirhlen görüşler, bütünüyle yazarlara air. Göç Araş?rmaları Derneği (GAR) ve Heinrich Böll Shiung (HBS) Derneği'nin görüşlerini yansıtmamaktadır KISALTMALAR AB/EU Avrupa Birliği / European Union AfD Alternahve für Deutschland BM Birleşmiş Milletler CDU Hrishyan Demokrat Parh ESI European Stability Iniahve ESSN Acil Sosyal Güvenlik Ağı / Emergency Social Safety Net FRIT Türkiye’deki Sığınmacılar için Mali Yardım Programı / The EU Facility for Refugees in Turkey GİGM Göç İdaresi Genel Müdürlüğü GKS Geçici Koruma Statüsü IS Islamic State NGO Non-Governmental Organizahon / Hükümetdışı kuruluşlar PIKTES Suriyeli Çocukların Türk Eğihm Sistemine Entegrasyonunun Desteklenmesi Projesi SIHHAT FRIT Kapsamında Suriyeli Mültecilere Sunulan Sağlık Hizmetlerini Gelişhrmeyi Amaçlayan Proje SPD Sosyal Demokrat Parh UNHCR/ BMMYK Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği YUKK Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 6 ARKA PLAN: 5. YILINDA AB-TÜRKİYE MUTABAKATI 7 EKİN ÜRGEN DIŞSALLAŞTIRMA – ARAÇSALLAŞTIRMA SARKACINDA 14 AB-TÜRKİYE MUTABAKATININ 5. YILI DİDEM DANIŞ SÖYLEŞİLER DR. NEVA ÖVÜNÇ ÖZTÜRK 25 DOÇ. DR. FEYZİ BABAN 34 ORÇUN ULUSOY 42 DR. ILSE VAN LIEMPT 48 OSMAN SERT 53 DR. GERALD KNAUS 61 PROF. AHMET İÇDUYGU 70 PROF. MURAT ERDOĞAN 77 NACİ KORU 83 SELİM YILDIRIM 91 PROF. DAWN CHATTY 97 MOSAB AL NOMAİRY 104 DR. BEGÜM BAŞDAŞ 108 OMAR KADKOY 116 5 ÖNSÖZ Bu dosya Göç Araş?rmaları Derneği (GAR) olarak Heinrich Böll Shiung Derneği Türkiye Temsilciğinin desteğiyle, AB-Türkiye mutabaka?nı farklı yönleriyle ele almak üzere hazırlandı. Kaynak taraması ve 14 görüşmeden oluşan bu çalışmada, uluslararası göç ve ilhca hareketleri, AB, uluslararası ilişkiler, diplomasi, mülteci hakları gibi konularda uzman kişilerle video-mülakatlar gerçekleşhrdik. Bu söyleşilerde farklı görüşlerden ve mesleklerden kişiler mutabakatla ilgili değerlendirmelerini paylaş?lar. Ka?lımcılar arasında, uluslararası ilişkiler ve siyaset bilimi alanından akademisyenler, o dönemi yakından yaşamış diplomatlar, basın danışmanları, dış siyaset analistleri, uluslararası hukuk uzmanları, mülteci ve göçmen hakları savunucuları bulundu. Covid-19 salgını devam eği için, çevrimiçi araçları kullanarak gerçekleşhrdiğimiz görüşmelerin video kayıtlarını Şubat ve Mart ayı boyunca Göç Araş?rmaları Derneğinin youtube kanalından paylaş?k. Nihayet 18 Mart 2021 tarihinde de çevrimiçi bir panel düzenleyerek AB- Türkiye mutabaka?nı daha geniş çevrelerin gündemine gehrmeye çalış?k. Heinrich Böll Shiung Derneği Türkiye Temsilciliğinin desteği ve Türkiye - AB Derneği (TURABDER) ortaklığıyla gerçekleşhrdiğimiz bu panel, GAR ve TURABDER üyesi ve Özyeğin Üniversitesi öğrehm üyesi Dr. Deniz Sert’in moderatörlüğünde, GAR başkanı ve Galatasaray Üniversitesi öğrehm üyesi Dr. Didem Danış, European Stability Inihahve (ESI) Türkiye koordinatörü Erkut Emcioğlu, GAR üyesi ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrehm üyesi Dr. Neva Övünç Öztürk ve Vrije Universiteit Amsterdam’da araş?rmacı Orçun Ulusoy’un ka?lımıyla gerçekleşh. Elinizdeki bu raporda önce araş?rma asistanı Ekin Ürgen’in mutabaka?n arkaplanını özetlediği yazısını, ardından proje koordinatörü Didem Danış’ın mutabakatla ilgili değerlendirme yazısını, son olarak da bu proje kapsamında gerçekleşhrdiğimiz 14 görüşmenin dökümlerini okuyabilirsiniz. Bu dosyanın hem AB ve Türkiye ilişkileri, hem de göçmen ve mülteci hakları alanında araş?rma yapan ve polihka üreten kişilere faydalı olmasını; yabancı düşmanlığı ve mülteci karşıtlığının yükseldiği bu dönemde daha adil ve eşitlikçi söylem ve polihkalar gelişhrilebilmesine katkı sağlamasını umut ediyoruz. 6 ARKA PLAN: 5. YILINDA AB-TÜRKİYE MUTABAKATI EKİN ÜRGEN AB-Türkiye Arasında Anlaşmaya Giden Yol 2015 yılında çoğunluğu Suriye, Afganistan ve Irak’taki ça?şmalardan kaçan bir milyondan fazla göçmen Avrupa’ya ulaş?.1 Türkiye ise 2015 yılında, başta Suriye’deki ça?şmalar nedeniyle Türkiye’ye gelenler olmak üzere ikinci kez dünya çapında en çok mülteciye ev sahipliği yapan ülke konumundaydı. Uluslararası Göç Örgütü’ne göre, 2015 yılında Avrupa’ya deniz yoluyla giden göçmenlerin sayısı bir önceki yılın neredeyse beş ka?na ulaşırken, güvenlik ve koruma arayışıyla Avrupa’ya ulaşmaya çalışan 3.771 kişi Akdeniz’de haya?nı kaybe.2 Avrupa Komisyonu’nun verilerine göre, bu süreçte Türkiye üzerinden Yunanistan’a 880.000 kişi geç.3 Avrupa ülkelerinde “mülteci krizi” olarak adlandırılan bu gelişme ile birlikte, başlarda “Wir Schaffen Das (Bunu Başarabiliriz)” söyleminin popülerleşhği Almanya gibi “mülteci dostu” ülkeler de dahil olmak üzere, Avrupa’da göç karşı? hava ve akabinde göçmenlerin ülkelere girişlerini engellemeye yönelik polihka arayışları yaygınlaş?. Bu arka planın bir uzan?sı olarak, AB ülkeleri “mülteci krizini” yönetebilmek ve göçü kontrol edebilmek için, 2015’in son aylarında Türkiye ile müzakerelere başladı.4 Göçmenler Türkiye'den Midilli Adası'na taşımak için kullanılan büyük bir balıkçı gemisinden inerken. Zalmai/ HRW. 1 IOM, “Irregular Migrant, Refugee Arrivals in Europe Top One Million in 2015, ” 22 Aralık 2015. 2 IOM, “IOM Counts 3,771 Migrant Fatalihes in Mediterranean in 2015,” 05 Ocak 2016. 3 UNHCR, “Global Trends: Forced Displacement: 2015.” 4 Amnesty Internahonal, “No Safe Refuge: Asylum-Seekers and Refugees Denied Effechve Protechon in Turkey.” 7 - 24 Kasım 2015’te AB Komisyonu “Türkiye’deki Sığınmacılar için Mali Yardım Programı" (FRIT) hazırlanması kararını verdi. - 29 Kasım 2015 tarihinde gerçekleşen Türkiye-AB Zirvesinde, Suriyeli mültecilerin ve onları kabul eden Türkiye’nin desteklenmesi ve AB’ye yönelen düzensiz göç akışının önlemesine dair iş birliğini güçlendirmeyi hedefleyen, 15 Ekim 2015 tarihli Ortak Eylem Planı’nın devreye sokulması kararı alındı.5 Ancak Af Örgütü’ne göre, bu plan AB’ye yönelen düzensiz göç akışını hedeflenen ölçüde azaltmadı.6 - Daha kapsamlı bir çözüm arayışına giren AB ve Türkiye 18 Mart 2016’da ikinci bir anlaşmaya -resmi adıyla mutabakata- vardıklarını açıkladı.7 Dönemin Türkiye Başbakanı Ahmet Davutoğlu, Avrupa Konseyi Başkanı Donald Tusk, 18 Mart 2016’da varılan mutabaka? kutlarken. AP Photo/ Virginia Mayo Avrupa Birliği-Türkiye Mutabakad Nedir? 17- 18 Mart 2016 tarihinde düzenlenen üçüncü Türkiye-AB Zirvesi’nde Türkiye Başbakanı Ahmet Davutoğlu, Avrupa Konseyi üyeleri, Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonu Başkanları “Avrupa Mülteci Krizini” görüşmek üzere toplandılar. Hollanda’nın AB Başkanlığı sırasında ve Almanya Şansölyesi Angela Merkel’in öncülüğüyle a?lan bu adımla birlikte 18 Mart 2016’da 28 AB devlet başkanı ve Türkiye, Avrupa’ya yönelen düzensiz göç akışını sona erdirme konusunda bir mutabaka?n hayata geçirilmesini kararlaş?rdı.8 “18 Mart Mutabaka?” veya kamuoyunda daha çok bilinen ismiyle “göçmen anlaşması”nın odağında 20 Mart 2016 tarihinden ihbaren Türkiye'den Yunan adalarına geçiş yapan tüm yeni düzensiz göçmenlerin Türkiye'ye iade edilmesi, Türkiye’ye iade edilen her bir Suriyeli için 5 European Commission, “Managing the Refugee Crisis EU-Turkey Joint Achon Plan Implementahon Report.” 6 Amnesty Internahonal, “No Safe Refuge: Asylum-Seekers and Refugees Denied Effechve Protechon in Turkey.” 7 Council of the European Union, “EU-Turkey Statement, 18 Mart 2016.” 8 Ibid. 8 ise Türkiye’den bir Suriyelinin AB ülkelerine yerleşrilmesi (1’e 1 formülü) kararı vardı. 9 Buna karşılık, Türkiye’nin AB’ye yönelen denizden veya karadan yeni düzensiz göç güzergahlarının oluşumunu önlemek için gerekli önlemleri alması; garanh verilen kıstasların karşılanması kaydıyla Türkiye’nin AB’ye ka?lım sürecinin Peter Schrank/The Economist canlandırılması; Türk vatandaşlarına AB’ye vize serbeshsi; ve Gümrük Birliği’nin güncellemesi hususlarının değerlendirilmesi öngörüldü. Türkiye ve AB arasındaki düzensiz göç büyük ölçüde azal?ldığında ya da sona erdiğinde ise AB üyesi devletlerin gönüllülük esası dahilinde ka?lacakları Gönüllü İnsani Kabul Planı’nın uygulamaya koyulması kararlaş?rıldı. Bunlara ek olarak AB göç sorunu esaslı çeşitli projelerin desteklenmesi amacıyla, FRIT kapsamında başlangıçta tahsis eği 3 milyar avronun ödenmesinin hızlanmasını ve kaynakların tamamının kullanılma aşamasına yaklaşıldığında, 2018’in sonuna kadar ek 3 milyar avroluk bir fonu devreye sokmayı taahhüt e. 2016-2021: Beş Yılda Neler Oldu? Avrupa Komisyonu’nun Mart 2020 tarihli raporuna göre mutabakat yürürlüğe girdiğinden beri AB’ye düzensiz girişler yüzde 94 azaldı, Türkiye’de bulunan 27.000 Suriyeli mülteci bir AB ülkesine yeniden yerleşrildi, 2.735 göçmen Türkiye’ye geri gönderildi ve 4.030 göçmen ise gönüllü olarak Türkiye’ye döndü.10 Bu süreç boyunca Türkiye ve AB arasındaki polihk gerilimler, zaman zaman “anlaşmanın” akıbeh hakkında soru işaretleri doğurdu. Gerginlikler büyük ölçüde vize serbeshsi ve finansal taahhütler hakkındaki anlaşmazlıklardan