'Gelukkigste Jaren Aan Het Westeinde

Alkmadders NUMMER 124 - JAARGANG 30 - DECEMBER 2013 KWARTAALUITGAVE STICHTING OUD ALKEMADE

In dit nummer o.a.:

‘Gelukkigste jaren aan het Westeinde’ een gesprek met Leen Onderwater ------Geschiedenis van de drinkwatervoorziening in Alkemade ------Priester Hendrik: de eerste Nederlandse watermanager

De Kippedijk te Oud Ade INHOUD: Van het bestuur 1 Alkmadders Varia 2 Een gesprek met Leen Onderwater 4

30e jaargang, december 2013, nummer 124. Geschiedenis van de drinkwatervoorziening 6 Kwartaaluitgave van de Stichting Oud Alkemade. Bijzondere avond in museum Oud Alkemade 10 Opgericht 16 december 1980. Op bezoek bij het Streekarchief 11 Redactie Liefde voor Harmonie: 125 jaar feest in de Veen 12 Sjaak Bouwmeester Marco Loos Herinneringen: Kerstmis vieren 15 José van der Meer-van der Zwet (eindredactie) Priester Hendrik: de eerste Nederlandse watermanager 16 Fons van Rijn Zoekplaatje 19 E-mailadres van de redactie [email protected] Schenkingen 20 ______Foto’s (tenzij anders vermeld) Van het bestuur Leo Stiens en Agnes Turk Archief Stichting Oud Alkemade Terugblik op het afgelopen jaar Distributie We kunnen weer terugkijken op een mooi en druk jaar. We hebben Th. Meijer, Meidoornstraat 13, één grote tentoonstelling gehad van drie jubilerende verenigingen, 2371 VC Roelofarendsveen (071-3314706) waaruit blijkt dat mensen in verenigingsverband met elkaar veel kunnen bereiken. Nieuwe donateurs en adreswijzigingen Hierbij willen wij de jubilerende verenigingen Liefde voor Harmonie, Mw J.G.M. Rietbroek Door Gunst Verkregen en de Oranjecomité Juliana, en alle mensen [email protected] (06-18126615) die een bijdrage aan deze tentoonstelling hebben geleverd, heel har- Donateurschap telijk bedanken voor de plezierige samenwerking. De minimumdonatie bedraagt € 13,- per jaar, De gidsen van onze stichting - Marco Loos, Pieter van Ruiten en Dick te voldoen op bankrekening NL06 RABO 0301 1099 66 van der Meer – hebben weer veel wandelingen gehouden, waaronder of NL09 INGB 0005 4356 41 van Stichting een speciale voor de Woningbouwvereniging Alkemade, de sponsor Oud Alkemade. Per post ontvangen van Alkmadders van de ‘reguliere’ wandelingen. kost € 11,00 per jaar extra. Ook hebben we weer enkele nieuwe vrijwilligers bij de stichting ver- welkomd. Dit geeft aan dat steeds meer mensen zich betrokken voe- Losse nummers len bij het werk wat we doen als historische vereniging. Dat is een Deze kosten € 2,50 en zijn verkrijgbaar tijdens de goede zaak en zo kunnen we nog meer voor u betekenen. openingsuren.

Openingstijden Vooruitblik naar 2014 Het Museum Oud Alkemade is geopend op Het komende jaar hebben we twee nieuwe tentoonstellingen voor zondagmiddag van 14.00-17.00 uur en op u in het vooruitzicht. We openen op 5 januari de nieuwe tentoon- dinsdagmiddag van 13.30-16.00 uur. stelling met de naam ‘De Grootste School Reünie’ met foto’s van alle In de maand augustus en op 1e Paasdag , scholen uit de voormalige gemeente Alkemade. Verderop in dit blad 1e Pinksterdag en 1e en 2e Kerstdag is het vindt u de uitnodiging. museum gesloten. Op 2e Paasdag en 2e Pinksterdag Op 7 september begint de tentoonstelling over het verzet in de Twee- is het museum wel open. de Wereldoorlog en over de tijd dat er militairen uit onze gemeente in Indonesië geweest zijn. Ook dit zal weer een bijzondere tentoon- Contactpersoon van het bestuur stelling worden. Mw A. van Wieringen, secretaris (071-5018326)

Bezoek- en postadres Stichting Oud Alkemade U ziet, wij blijven actief en zetten ons graag in om de geschiedenis Saskia van Uylenburchlaan 22 van onze voormalige gemeente Alkemade in beeld te brengen en te 2377 CE Oude Wetering houden, waarbij we uw hulp ook zeker nodig hebben en waarderen. Telefoon: 071-3312168 Schroom dus niet met vragen, materiële spullen of documenten die u E-mail: [email protected] opruimt naar ons toe te komen. Wellicht kunnen wij er nog wat mee. Website: www.stichtingoudalkemade.nl

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of Ik wens u namens alle medewerkers van de Stichting Oud Alkemade openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm of op heel fijne feestdagen toe en wij hopen u in 2014 weer in ons mooie welke andere wijze ook, zonder voorafgaande museum te ontmoeten. toestemming van de redactie. Lex van der Zwet, voorzitter

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 1 VARIA Beste lezer,

Alkmadders heeft een ‘kleurrijk’ jaar achter de rug. Wij postkantoor vòòr de intrede van de computer. Aan het ju- zijn erg blij met de vele positieve reacties die wij ontvin- bileumjaar van Liefde voor Harmonie is een einde geko- gen over de nieuwe opzet en het nieuwe uiterlijk van ons men. In de laatste aflevering van hun geschiedenis leest u blad. Natuurlijk gaan wij ook volgend jaar weer ons best over de optredens en successen van de laatste vijftig jaar. doen om interessante en leuke artikelen voor u te publice- We kijken deze keer ook eens naar de overkant van de ren. Wilt u zelf eens een artikel of een onderwerp aandra- Braassem met een verhaal over de ontwikkeling van het gen? Heel graag! Wij houden ons aanbevolen en helpen u veengebied en de betekenis van priester Hendrik voor uiteraard als dat nodig is. deze regio. In de rubriek Herinneringen blikt Marike Nieuwint terug op het kerstfeest van haar kinderjaren. In dit laatste nummer van 2013 hebben wij weer enkele interessante artikelen voor u bijeengebracht. We doken in Wij wensen u weer veel leesplezier met dit nummer van verschillende archieven voor een verhaal over de drink- Alkmadders. Als u wilt reageren stuur dan een berichtje watervoorziening in Alkemade en dat ons terugbrengt in naar ons e-mailadres: [email protected]. de tijd dat hygiëne ver te zoeken was. In het interview met Leen Onderwater lezen we over de gang van zaken op het José van der Meer, eindredacteur

Foto’s gezocht van de tuinbouwschool

De themawerkgroep is al druk bezig de nieuwe tentoonstel- Wilt u nog eens kijken in uw fotoalbum of schoenendoos? ling voor te bereiden, maar het zou best kunnen dat ù net U kunt foto’s en eventueel ander materiaal aanleveren bij die foto heeft die nog ontbreekt. In dit geval die van de la- het museum op maandagavond vanaf 19.30 uur en dins- gere tuinbouwschool aan het Westeinde in Roelofarends- dagmiddag tussen 13.30-16.00 uur. Er zijn dan medewer- veen. We kunnen ons niet voorstellen dat die niet bestaat. kers aanwezig die uw foto’s kunnen innemen of scannen.

Nieuwe tentoonstelling ‘De Grootste School Reünie’

Stichting Oud Alkemade nodigt alle donateurs en (oud-)lera- zijn er foto’s te zien: van schoolklassen, schoolreisjes, ren en leraressen van scholen in de voormalige gemeente Alke- schoolkampen, leraren, leraressen en individuele leerlingen made van harte uit voor de opening op zondag 5 januari 2014 Er moet dus iets te herkennen zijn voor u. Wij zijn terug van de nieuwe tentoonstelling ‘De Grootste School Reünie’. gegaan in de tijd vanaf het jaar1950 tot het jaar 2000. De tentoonstelling loopt t/m zondag 29 juni 2014. Misschien Het museum is open vanaf 14.00 uur, de officiële opening ook een leuke aanleiding om uw eigen klasreünie te is om 14.30 uur. Er is veel werk verricht om foto’s, films, organiseren? Graag tot 5 januari! schoolspullen, lesmateriaal etc. te verzamelen. Vanuit elk school en uit elk dorp uit de voormalige gemeente Alkemade Bestuur Stichting Oud Alkemade

Zomer 1961 - klas 6 van de Mariaschool Roelofarendsveen.

2 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 Indiëgangers 1945-1950

In de periode 1940-1945 vertrokken zo’n 95.000 Nederlandse militairen naar ”Me moeder zei altijd …” Nederlands-Indië. Daar was na de capitulatie van Japan door Soekarno de onafhankelijke republiek Indonesië uitgeroepen. Het gevolg was een confron- Wat uw moeder altijd zei, daar zijn we tatie tussen de Indonesische en Nederlandse strijdkrachten. Ook een hon- benieuwd naar, althans als het om Veen- se uitdrukkingen en gezegdes gaat. Boek- derdtal jonge mannen uit de gemeente Alkemade vertrok als vrijwilliger of handel Veenerick uit Roelofarendsveen dienstplichtige naar Nederlands-Indië. is bezig met het verzamelen van Veense woorden, gezegdes en uitdrukkingen. Het doel van de boekhandel is om in de Wij zijn met Jan Kuipers, wiens vader bestaanden, om hun ervaringen en loop van volgend jaar een Veens Woor- Gerrit (u weet wel, van de muziek) en verhalen over deze periode met ons denboek uit te brengen. zijn ooms Joop, Jan en Piet Kuipers te delen. U zou zelf uw verhaal op U kunt uw bevindingen sturen naar en Joop en Theo van Velzen, die in die schrift kunnen zetten of wij zouden [email protected], op papier afgeven in tijd ook in Indonesië zaten, gegevens een interview met u kunnen organi- de winkel of mondeling komen toelich- aan het verzamelen over deze periode seren. Uiteraard ontvangen wij ook ten bij boekhandel Veenerick aan het van de Nederlandse en - gezien het graag tastbare herinneringen aan het Noordplein in Roelofarendsveen. aantal - ook lokale geschiedenis. De verblijf in Indonesië, eventueel tijde- Op zoek naar uw voorouders? bedoeling van Jan is om over de tijd lijk voor de periode van de tentoon- Er is een groeiende belangstelling voor in Indonesië een boek te schrijven stelling. We denken hierbij aan foto’s genealogie, het maken van een stam- waarbij het accent ligt op zijn fami- (wij scannen die in en u krijgt het ori- boom en vooral het verzamelen van ge- lieleden en andere ex-militairen uit gineel weer terug) brieven, soldaten- gevens van de eigen voorouders of die de gemeente Alkemade. spullen, cadeaus die zijn opgestuurd van anderen. De programma’s op de te- of meegenomen, etc. levisie sluiten bij die belangstelling aan Oproep en stimuleren ook om het zelf te doen. De Stichting Oud Alkemade is voor- Informatie In het archief van de Stichting Oud Al- nemens om in september 2014 een Voor meer informatie en het aanleveren kemade bevinden zich ook de nodige genealogische gegevens. In de volgen- tentoonstelling aan deze Indiëgan- van uw spullen kunt u contact opnemen de Alkmadders willen wij dan ook aan- gers te wijden. Wij doen bij deze dan met Sjaak Bouwmeester tel. 071-3315433 dacht besteden aan het fenomeen gene- ook graag een oproep aan de mensen of per e-mail naar sjaakbouwmeester@ alogie. die daar geweest zijn, of aan hun na- hotmail.com.

Jan en Gerrit Kuipers en twee van hun beste vrienden uit de Veen. V.l.n.r.: Gerrit Kuipers, Jan Huigsloot, Jan Kuipers en Hein Turk.

Oud Alkemade genomineerd De gemeente Kaag en Braassem heeft een publieksprijs voor de Vrijwilligersorganisatie van het jaar in het leven geroepen. De Stichting Oud Alkemade is hiervoor genomineerd, naast zeven andere organisaties. Natuurlijk willen wij heel graag voor deze prijs in aanmerking komen. U kunt voor ons stemmen door een e-mail te sturen naar [email protected] of door te bellen naar 071-3327272. U kunt uw stem uitbrengen t/m 19 december. Mogen we op u rekenen?

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 3 OUD-PTT-BEHEERDER LEEN ONDERWATER: “Gelukkigste jaren aan het Westeinde” Toen Leen Onderwater in 1963 beheerder werd van het postkantoor aan het Westeinde in Roelofarendsveen, was de computer nog ver weg. Er werden nog volop telegrammen verstuurd, de hoeveelheid post groeide elk jaar en alle han- delingen werden nog op papier vastgelegd. En pakketten werden aan het begin van de avond met de bus van Maarse & Kroon naar Leiden verstuurd. Het leven was nog overzichtelijk.

Leen: “Toen ik in de Veen arriveer- Rijpwetering en later door de nieuw- “Ik ben begonnen als hulppostbode in de waren er twee postbestellers: Dirk bouwwijken in de gemeente. Het kan- Leiden, werd later postbode in Zoeter- van der Klugt en Gerrit Huigsloot, die toor werd vanuit Den Haag geregeld woude en ben al snel in het district Den werden bijgestaan door hulpbesteller opgewaardeerd. Bij mijn vertrek bijna Haag kantoorhouders gaan vervangen Co Rietbroek. Het was een andere tijd. 25 jaar later waren er drie lokettisten bij ziekte of vakantie. Zo werkte ik on- Het kon wel eens druk zijn, zoals in de en twaalf vaste bestellers en op zaterdag der meer een korte tijd in Nootdorp, maand december, maar dan was het ge- nog een aantal hulpbestellers,” aldus de Langeraar, Ter Aar, Zwammerdam, De zellig druk. Ik zat achter het loket en er oud-PTT’er. Kwakel en Rijnsburg. En ook in Roe- was meestal wel tijd om een praatje te lofarendsveen waar ik eerst, kort na maken. Er kwamen veel ouderen langs Zoeterwoude de oorlog, directeur Schaaf verving en want de AOW-uitkering werd nog De wieg van Leen Onderwater stond in later ook diens opvolger, de heer Alke- maandelijks aan het loket uitbetaald.” Zoeterwoude. “Ik ben op 5 april 1924 made. Toen de laatste in 1963 vertrok, “Het betalingsverkeer verliep nog via geboren als oudste zoon van de koster werd ik gevraagd te solliciteren. En zo postwissels en cheques, dat is nu bijna van de Sint Janskerk. Op mijn veertien- kwam ik uiteindelijk met echtgenote niet meer voor te stellen. Ik herinner de ben ik bij een oom gaan werken die Clazien en onze zes kinderen - drie zo- me een ondernemer die geregeld for- handelde in boter, kaas en eieren en die nen en drie dochters - in Roelofarends- se bedragen kwam storten. Er is in die tevens poelier was. Met hem ging ik veen terecht, waar enkele jaren later jaren heel wat geld door mijn handen naar de markt in Den Haag en leerde nog een vierde zoon werd geboren.” gegaan. Vaak was het een kwestie van ik met dieren om te gaan. Eigenlijk had Leen: “We verhuisden van een klein vertrouwen, je wist al snel met wie je ik daar mijn werk van willen maken, huisje in Zoeterwoude naar de grote te maken had. Bovendien had ik in het maar mijn vader besliste anders. Hij woning boven het postkantoor aan het verleden al eens op het kantoor inge- zag meer in een baan bij de PTT, dat Westeinde. Het pand telde zes kolenka- vallen, dus ik kende al wat Veenders.” gaf zekerheid. Daar heeft hij gelijk in chels. Qua ruimte gingen we er enorm “In de jaren zeventig groeide het kan- gekregen. Het houden van dieren - kip- op vooruit. Daarnaast was er natuurlijk toor gestaag. Allereerst door de sluiting pen, konijnen en geiten - is altijd mijn het voordeel dat ik aan huis werkte. van de kantoren in Oude Wetering en hobby gebleven.” Voor de kinderen was het moeilijker,

Een foto uit het begin van de vorige eeuw. Links het gemeentehuis, in het midden de burgemeesterswoning en rechts het postkantoor met boven de woning van de beheerder.

4 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 Een van de hoogtepunten in het leven van Leen was het bezoek aan Rome. “Toen ik tachtig werd, heb ik een groot feest gegeven. Van mijn kinderen kreeg ik een reis naar Rome aangeboden. Sa- men met twee dochters en twee zonen ben ik daar geweest. Het was geweldig, ik heb paus Johannes Paulus II op enkele meters afstand gezien. Wel had ik moeite met alle luxe en weelde, eraan denkend hoe vroeger parochianen dubbeltje voor dubbeltje spaarden voor het welzijn van de Kerk. Ik ben dan ook erg blij met de huidige paus Francis- c u s .”

Leen: “Al met al heb ik een mooi leven gehad, al waren er ook grote tegensla- De uitreiking van het lintje in 1980. Links het echtpaar Onderwater, rechts burgemeester gen. Mijn echtgenote overleed kort na Wagenaar. mijn pensionering totaal onverwacht, en ook zijn er inmiddels een zoon en die moesten hun vriendjes en vriendin- gevraagd bestuurslid te worden van dochter overleden. Maar met hulp van netjes achterlaten.” DOSR. En het verlies van de grote tuin familie en vrienden heb ik geleerd daar- “Het inburgeren verliep soepel, Roelo- in Zoeterwoude werd gecompenseerd mee om te gaan. Over mijn gezondheid farendsveen en Zoeterwoude leken veel door de aankoop van een eiland in de mag ik niet klagen. Na operaties aan op elkaar, twee katholieke dorpen met Westpolder tussen de Floraweg en de mijn hart en ogen voel ik me goed. Ik veel uitwisseling van inwoners in het A4. Daar liepen al snel kippen, konij- woon als 89-jarige met hulp van mijn verleden. Ik werd al binnen twee jaar nen, schapen en geiten rond. Terugkij- kinderen nog steeds zelfstandig. Van de kend was de periode aan het Westeinde dokter mocht ik na de operaties weer Eerste brievenbus geplaatst de gelukkigste tijd van mijn leven.” met de auto rijden, maar dat doe ik in 1854 toch maar niet meer. Fietsen gaat me Lintje nog goed af. Ik ga elke dag op de fiets De geschiedenis van het postkantoor Dat zijn werk in het postkantoor en be- naar mijn kippen op het eiland. Ik tel in Roelofarendsveen begint in 1854 met het plaatsen van een brievenbus stuurswerk werden gewaardeerd, bleek mijn zegeningen.” in de buurt van het gemeentehuis. wel uit het lintje dat Leen in 1980 kreeg Deze brievenbus werd regelmatig ge- uitgereikt door de toenmalige burge- Fons van Rijn leegd door een postbode uit Leiden die meester Joop Wagenaar. Hij werd lid de afstand lopend aflegde. van de Orde van Oranje-Nassau. Leen: In 1882 besloot de gemeente Alk- “Het was in de tijd dat het postkantoor emade, na aandringen van groente- handelaren, tot de bouw van een heus naar de Sotaweg verhuisde, omdat de post- en telegraafkantoor met dienst- gemeente de ruimte aan het Westeinde woning, vrijwel naast het gemeente- nodig had. Wagenaar zei dat ik het lint- huis. De kosten bedroegen ƒ 12.200.- , je onder meer kreeg omdat ik zo goed zonder mederekening van de waarde kon opschieten met de bevolking. Ik van de grond. In 1884 huurde de latere was erg blij met die opmerking.” Zeven PTT het gebouw van de gemeente voor ƒ 500.- per jaar. In de jaren erna jaar later ging Leen, na veertig dienstja- werd de huurprijs geregeld verhoogd, ren, met pensioen, na een drukbezoch- vooral na verbouwingen. te receptie bij Jan Punt. De PTT huurde het gebouw tot 1980, Na het stoppen met zijn werk was er toen de gemeente wegens uitbreiding ruimte voor een nieuwe ’baan’, min of van het aantal ambtenaren de ruimte zelf nodig had. De PTT bouwde vervol- meer in de voetsporen van zijn vader: gens een eigen postkantoor aan de So- hij werd hulpkoster in de kerk van Ma- taweg. Bij de opening van dit kantoor ria Presentatie. “Ik ben in het verleden zei een Haagse districtsdirecteur nog nog gevraagd om koster in Zoeterwou- dat “ondanks alle moderne communi- de te worden, maar daar heb ik toch catiemiddelen de oude Tante Pos blijft maar vanaf gezien. Maar dit deed ik groeien als een jonge dame”. Het kantoor werd in 2004 gesloten, waarna graag. Ik heb jarenlang alle begrafenis- een servicepunt bij boeken kantoor- sen verzorgd met de werkzaamheden vakhandel Veenerick werd geopend. die daarbij horen, zoals ‘het paars ma- Leen Onderwater: “Al met al heb ik een ken’ van de kerk.” mooi leven gehad.”.

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 5 Geschiedenis van de drinkwatervoorziening

De bakermat van het huidige waterleidingbedrijf in Kaag en Braassem, Oasen, ligt in Gouda. Daar bereikte op enig moment de vervuiling een dieptepunt. Afval, modder en mest bedekten de straten, terwijl de stadsgrachten dienden als drinkwaterbron en riool. In veel steden en dorpen deden zich gelijksoortige situaties voor. In 1868 brak in Gouda cholera uit en honderden mensen stierven. De verloskundige Simon Oudschans–Dentz nam het initiatief tot het op- richten van een waterleidingbedrijf. Hij vroeg en kreeg van het gemeentebestuur toestemming om voor een periode van 40 jaar in Gouda een waterleiding aan te leggen en te exploiteren. Reeds in 1883 droeg Dentz zijn concessie over aan de in maart van dat jaar opgerichte naamloze vennootschap de Goudse Waterleiding Maatschappij. Dit bedrijf is de basis geweest voor het huidige Oasen. Hun eerste waterlevering vond plaats in 1883 bij 164 woningen.

De situatie in 1900 betrekking tot de gezondheidstoestand Het college antwoordde dat zij in be- Rond 1900 bestond de drinkwa- in de gemeente. Deze misstanden wer- ginsel de wenselijkheid van het ge- tervoorziening hier nog uit put- en den volgens hen veroorzaakt door: vraagde wel inzagen, doch nog niet slootwater. Ook verzamelde men wa- a. gebrek aan goed drinkwater; tot een definitieve beslissing konden ter in regentonnen of welpompen. Het b. verontreiniging van de Veen- komen. Het opruimen van de priva- opgepompte water was echter niet best wetering in Roelofarendsveen; ten (poepdozen) zou nader worden van kwaliteit, terwijl het water dat van c. het ‘overladen van mestspeciën aan overwogen. De vervuiling van de stoffige daken in de regentonnen liep den publieke weg’. Veenwetering en het overladen van ook niet echt schoon was. Ook lag de Zij stelden voor om door het slaan van de mestspeciën zou aan de hand van mestvaalt vaak vlakbij de waterput. Nortonpompen de dorpen te voorzien de bestaande verbodsbepalingen zo- Men was echter tevreden met dit wa- van goed drinkwater. Ook vonden zij veel mogelijk worden tegengegaan. ter. Het was vooral te danken aan de dat: In de periode daarna gebeurden er initiatieven van huisartsen, omdat zij 1. per verordening verboden moest voornamelijk dingen op papier. In zagen dat besmetting van allerlei ziek- worden dat de Veenwetering 1911 waren burgemeester Van Wi- ten zoals tyfus vaak via het water ge- vervuild mocht worden door alles chen en raadslid Straathof lid van een beurde, dat deze mening veranderde. wat men kwijt wilde daar maar in voorlopig comité, opgericht voor het De besmetting werd bijvoorbeeld via te gooien; realiseren van een drinkwatervoor- het wassen van pannen en borden met 2. de beste kamers (poepdozen) niet ziening. Blijkbaar bezochten zij het besmet water overgebracht in het eten. meer direct of indirect op de overleg niet al te vaak, het comité ver- Toen rond 1900 Alkemade geteisterd Veenwetering mochten lozen; zocht namelijk herhaaldelijk om hun werd door tyfus en cholera, was dit 3. het overladen van mestspeciën aanwezigheid. Op 18 december 1911 in 1903 voor dertien notabelen onder minstens 200 à 300 m vanaf de besloot de gemeenteraad, als reactie, aanvoering van de heer Beekman aan- openbare weg plaats moest vinden. dat er in deze gemeente geen behoefte leiding een brief te sturen aan het ge- Zij vertrouwden er op dat het een en bestond aan een drinkwatervoorzie- meentebestuur. Zij wilden hiermee de ander zo spoedig mogelijk zou worden ning. In 1914 meldt zowel de gemeente aandacht vestigen op misstanden met uitgevoerd. Alphen als Woubrugge zich bij de ge-

De Veenwetering in Roelofarendsveen functioneerde als riool én als drinkwatervoorziening.

6 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 meente Alkemade. Beide stellen voor Vosters van de gemeente Alkemade Het was overigens niet zo vreemd dat een comité op te richten. De Raad be- voortvarend van start door het op- er weer een epidemie uitgebroken was. sluit echter geen commissie te benoe- richten van een stichtingsbestuur en De zomer van 1929 was zeer warm, men en het onderwerp wederom aan het aanvragen van de nodige vergun- waardoor een zodanig groot gebrek te houden tot nader onderzoek door ningen. De voorzitter en secretaris van aan water ontstond dat het gemeente- B&W. Ook een voorstel van B&W in het eerste algemene bestuur waren de bestuur van Alkemade zich genood- 1915 om een krediet beschikbaar te burgemeester en secretaris van Alke- zaakt zag water met de trein aan te la- stellen van ƒ 250.- voor het slaan van made, respectievelijk L.H.M.J. Vos- ten voeren. In het parochieblad van de een arthetische put voor een drinkwa- ters en W.A. van Harteveld. De heer katholieke kerk Het Goede Zaad werd tervoorziening van het Post- en Tele- Van Harteveld zou dit maar liefst 25 dit kenbaar gemaakt. graafgebouw, de Burgemeesterswo- jaar blijven. Op 30 september 1930 ning en het Raadhuis haalde het niet. verleende het provinciaal bestuur Op 4 november 1930 besluit G.S. om Meerdere rapporten van het bureau van Zuid-Holland de drie gemeen- de drie gemeenten te machtigen een van de drinkwatervoorziening worden ten vergunning voor het stichten van gemeenschappelijke regeling te treffen in de loop der jaren voor kennisgeving een waterleidingbedrijf. Daarin was voor de oprichting van een waterlei- aangenomen. De reactie was steeds het de voorwaarde opgenomen dat de dingbedrijf. Tevens verleent hij de ge- zelfde: ‘is het wel nodig’ en ‘we kijken gemeenteraden reeds nu een besluit meente Boskoop vergunning voor de het nog even aan’. Tot in 1927 Gede- moesten nemen dat er een onderzoek levering van water aan de drie gemeen- puteerde Staten van Zuid-Holland het ingesteld moest worden om de kwali- ten. De gemeente Alphen aan den Rijn initiatief nam. teit van het drinkwater in de toekomst wilde dit niet doen. In 1927 gaf het dit college aan Prof.Ir. te verzekeren. De drie gemeenten De gemeenteraden besluiten op 13 no- C.K. Visser, hoogleraar aan de Techni- konden dus verder met de oprichting vember 1930 om ‘Stichting Drinkwa- sche Hogeschool te Delft, de opdracht van een waterleidingbedrijf, maar terleiding De Drie Gemeenten’ op te voor een onderzoek naar de mogelijk- daarvoor moesten nog wel wat admi- richten. gevestigd te Roelofarendsveen. heden van een drinkwatervoorziening nistratieve hobbels genomen worden. Vervolgens wordt bij de provincie in 14 gemeenten waaronder Alkema- Vanuit het Ministerie van Volksge- Zuid-Holland een geldlening afgeslo- de, Leimuiden en Rijnsaterwoude. In zondheid kreeg men echter onver- ten van ƒ 300.000.- voor de aanleg van oktober 1927 werden de resultaten wachtse steun. Op 10 oktober 1930 het waterleidingnet en de bouw van daarvan door G.S. voorgelegd aan de schreef de geneeskundige inspecteur een watertoren. Op Kaageiland werd betrokken gemeentebesturen. Na be- van de volksgezondheid een brief geen waterleiding aangelegd. Het was studering van het rapport vroegen Al- aan commissaris van de koningin in namelijk te kostbaar om daar leidingen kemade, Leimuiden en Rijnsaterwou- Zuid-Holland. Daarin sprak hij zijn naar toe te brengen. Omdat in de dijk de zich af of aansluiting bij de overige verontrusting uit dat het uitbreken van de Haarlemmermeer al een water- gemeenten om technische en financië- van de tyfus-epidemie en een aantal leiding lag van de Noord-Hollandse le redenen wel zo verstandig was. Zou gevallen van kinderverlamming in dat Waterleiding Maatschappij werd over- het niet beter zijn om met zijn drieën jaar zijn inziens een gevolg waren van eengekomen dat deze maatschappij op een eigen waterleidingbedrijf op te de zeer slechte watervoorziening in de Kaageiland een waterleiding aan zou richten? gemeente Alkemade. Hij verzocht de brengen en exploiteren. Heden ten Om daar duidelijkheid over te krij- minister zijn invloed aan te wenden de dage is dat nog steeds het geval. gen stelden de gemeenteraden geld besluitvorming bij G.S., over de aanleg beschikbaar om deze mogelijkheid te van de waterleiding, te bespoedigen. 1931: onderzoeken. De opdracht voor dit Start bouw van de watertoren onderzoek werd gegeven aan de heer Om de waterdruk in het leidingnet op A.J. Lefeber, directeur van het water- niveau te kunnen houden, was het no- leidingbedrijf in Bussum. Uit dit on- dig om een watertoren te bouwen. In derzoek bleek dat een samenwerkings- de hoogtijdagen waren er in Neder- verband tussen de drie gemeenten eco- land circa 260 watertorens, momenteel nomisch en technisch meer voordelen staan er nog 170. De meeste daarvan bood dan aansluiting bij de andere elf hebben de status van rijksmonument. gemeenten. Het heeft daarna wel heel De watertoren in Roelofarendsveen is veel moeite gekost om Gedeputeerde dat met de huidige uitstraling zeker Staten te overtuigen dat niet aanslui- niet. Hij is opgebouwd van betonnen ten bij die andere elf gemeenten voor hoekkolommen met daar om heen de drie gemeenten meer voordelen metselwerk. De toren is 31,50 meter bood. Dat die andere gemeenten dit hoog en het reservoir had een inhoud niet prettig vonden, bleek later toen zij van 150 m3. Aan de aanbesteding voor geen water wilde leveren aan de drie de bouw van de toren deden twaalf gemeenten. Aankondiging in Het Goede Zaad over de aannemers mee, slechts één daarvan, De drie gemeenten gingen vervolgens watervoorziening in 1929 in verband met de firma Strijk uit Rijpwetering, kwam onder aanvoering van burgemeester de grote langdurige droogte. uit de gemeente Alkemade. De hoogste

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 7 burgemeester mede dat bij een twee- tal zeer bekend staande firma’s op het gebied van torenuurwerken een prijs- opgave is gevraagd. Een uurwerk met drie wijzerplaten kost ƒ 1.404.- en een uurwerk met één wijzerplaat ƒ 600.-. Gezien de hoge kosten stelt het college voor om een uurwerk met één wijzerplaat aan te brengen; in de toekomst kan altijd nog een uitbreiding plaats- vinden naar drie wijzerplaten. Raads- lid Heemskerk staat er paf van dat in deze crisistijd het college met een der- gelijk voorstel durft te komen, hij be- schouwt de uitgave als een luxe. Na een Een van de eerste werkzaamheden was het leggen van een zinker door de Rijn bij uitvoerige discussie tussen de voor- en Koudekerk-Hazerswoude. tegenstanders, waarbij vooral burgemeester Vosters zijn teleurstelling uit- inschrijver was ƒ 34.500.-. De laagste bouwt. Op de begane grond realiseer- spreekt indien er geen uurwerk wordt inschrijver was van de n.v. Beton- en de Otto Rodewijk een bloemen- en aangebracht, wordt de stemming zes Bouwbedrijf Tubantia uit Enschede plantenzaak. Dit is voor hem een bij- tegen en vijf voor. Er komt dus geen met een bedrag van ƒ 24.686.-. Aan zondere plek omdat ruim200 jaar gele- uurwerk op de watertoren. dit bedrijf werd dan ook de opdracht den zijn betovergrootvader op dezelfde verstrekt. Een bijzondere bepaling in plek een woning bouwde. In de winkel Aanleg en onderhoud de opdracht was, dat met uitzondering bevindt zich de gedenksteen van de van het leidingnet van het zgn. vakwerk slechts arbeids- eerste steenlegging van de watertoren. Hoewel de kosten van de aanleg van krachten uit de drie gemeenten in het leidingnet vele malen hoger wa- dienst genomen mochten worden (het Uurwerk op de watertoren ren dan die van de toren, werd er voor was crisis in de jaren dertig en er waren In de raadsvergadering van 27 juli gekozen geen aanbesteding te houden veel werklozen in de gemeente). Met 1931 wijst de heer De Jong op de gun- met meerdere bedrijven, maar slechts de aanwezigheid van een groot aantal stige ligging van de watertoren; hij één bedrijf uit te nodigen. Dit was de hoogwaardigheidsbekleders, waaron- zou er veel voor voelen dat er door firma George Wilson uit ’s Gravenhage. der de Commissaris van de Koningin, de gemeente een elektrisch uurwerk De totale kosten van de aanleg bedroe- werd op 26 november 1931 de waterto- op de watertoren wordt aangebracht. gen inclusief bijkomende kosten totaal ren officieel in gebruik genomen. Ook burgemeester Vosters is hier een ƒ 259.285.-. Bij de aanleg van de eerste groot voorstander van, hij wil echter waterleiding bestond de hoofdleiding In 1955 werd vastgesteld dat de onder- eerst inzicht in de kosten alvorens met uit gietijzer en de dienstleiding naar de houdstoestand van de toren zeer slecht een voorstel te komen. In de daarop woning uit lood. Ook de leidingen in was. De wapening van de betonnen volgende raadsvergadering deelt de de woningen waren van lood. Net als draagconstructie was op veel plaatsen doorgeroest en het cement van de mu- ren liet los. Een grootschalige reno- vatie was noodzakelijk. Om de toren vochtafstotend te maken werd op de buitenkant een cementpap met gra- nietkorrels gespoten. Deze laag zit er nu, na ruim vijftig jaar, nog steeds op. De toren is er na de behandeling niet fraaier op geworden. De kosten van de in 1956 uitgevoerde werkzaamheden bedroegen totaal ƒ 56.726.-. Op 1 januari 1997 wordt de watertoren buiten gebruik gesteld: zijn functie was al eerder overgenomen door de reinwaterkelder in de Wilgenstraat. In 1997 koopt de gemeente Alkema- de voor ƒ 80.000.- de watertoren om hem in 1999 weer te verkopen voor ƒ De officiële opening van de watertoren in 1931. Op deze foto is het originele metselwerk 120.000.-, waarna de nieuwe eigenaar nog goed te zien. Links van de watertoren ziet u de hooiberg van de boerderij van een prachtig appartement in de toren Maarten van Ruiten.

8 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 gegalvaniseerd staal – koper – en te- ari 1966 te gaan samenwerken. Op die genwoordig kunststof gebruikt. Voor fusiedatum ontstond Waterleidingbe- het onderhoud aan het leidingnet werd drijf ‘De Rijnstreek’, gevestigd te Bos- een overeenkomst aangegaan met vier koop. Het gebied waarover de waterle- plaatselijke installateurs, n.l. de firma’s veranties zich uitstrekte werd verdeeld Vlasman en Van Haasteren uit Lei- in drie districten. Ieder district kreeg muiden, de firma Willems uit Oude zijn eigen onderhoudsdienst en op- Wetering en de firma Vesseur uit Roe- zichter. Voor de Drie Gemeenten was lofarendsveen. Toen dit in de praktijk en bleef dit Leo Koppelaar. Behalve de niet goed bleek te werken, werd een wijze van betalen - de haalplicht werd Gedenksteen in de gevel van de watertoren. eigen technische dienst opgericht. Van een brengplicht - veranderde er niet zo Hij bevindt zich in de winkel van Otto de bedrijven werd afscheid genomen veel voor de bewoners. Rodewijk. en er werd op 1 november 1936 een Ook Tinus Hogenboom en Ad van waterfitter in dienst genomen met een Velzen werden door dit nieuwe bedrijf bij de watertoren waren er in de loop weekloon van ƒ 25.- en een rijwieltoe- in dienst genomen. In 1968 kwam ook der jaren ook grote onderhoudsingre- lage van ƒ 30.- per jaar. De bekendste Jan Hogenboom (Mekkie) er bij. Ho- pen aan het leidingnet noodzakelijk. onderhoudsman uit die beginperiode genboom bleef er tot 1999, dus ruim De grootste problemen ontstonden bij was Leo Koppelaar die van november 30 jaar. Zijn broer Bertus werkte er breuken in de hoofdleidingen. 1939 tot 1966 in dienst was. Hij woon- 20 jaar. Jan Hogenboom omschreef In de hoofdleiding die via Hoogma- de ook in een dienstwoning van het zijn werk als volgt: zwaar werk - mooi de naar Rijpwetering liep, zijn diverse waterleidingbedrijf nabij de watertoren werk - dankbaar werk. keren breuken opgetreden. De eerste op Noordhoek 2. De begane grond van keer was dat in 1945. De breuk ont- de watertoren diende ook als opslag en Op 1 januari 1987 fuseerde ‘De Rijn- stond door een dijkdoorbraak. In 1965 werkplaats van de technische dienst. streek’ met de Goudse Waterleiding was het in dit gebied weer mis. Het Voor de uitvoering van het onderhoud Maatschappij (opgericht in 1883). On- nachtelijke spoelen van de buizen te- gebruikten de fitters als vervoermiddel der deze naam zette het bedrijf zich ook gen mangaan veroorzaakte een breuk hun fiets met daarachter een karretje. voort. In 1990 ontstond, uit weer een in de leiding. Met veel moeite werd Men reed vanaf de Noordhoek zelfs fusie met drie andere waterleidingbe- een nieuwe hoofdleiding aangebracht. naar Bilderdam. Pas in 1952 werd een drijven, Waterleidingbedrijf Zuid-Hol- Het hele gebied zat een week zon- reparatieauto aangeschaft. land-Oost (WZHO). Het leveringsge- der drinkwater. Begin jaren zeventig In 1937 werd nog een leerling, H. van bied had 260.000 inwoners en een om- was het hier voor de derde keer raak. Berkel uit Roelofarendsveen, aangeno- zet van 20.000.000 m3 water per jaar. Gezien het gevaar van een dijkdoor- men. Voor slijtage aan kleding en fiets De volgende fusie vond plaats in 2001, braak moesten de medewerkers van kreeg deze jongeman ƒ 2,50 per week WZHO fuseerde met twee andere wa- het waterleidingbedrijf wachtlopen en ƒ 10.- fietstoelage per jaar. Heintje terleidingbedrijven tot een corporatie op de dijk. Het herstel nam drie dagen van Berkel bleef tot 1945 in dienst bij genaamd Hydron. Eind 2004 splitste in beslag. Gedurende die drie dagen het bedrijf en begon op 1 mei 1945 Hydron zich op door uit de corporatie werd met tractoren met watertanks voor zichzelf, niet als fitter, maar als te stappen. Op 1 december 2005 werd constant water vanuit Leiderdorp naar musicus. Op 1 juli 1946 kwam M.Th. Hydron Zuid-Holland omgedoopt tot de reinwaterkelder in de Wilgenstraat Hogenboom (Tinus Trommel) in het huidige Oasen (brenger van leven). gebracht om de watervoorraad en de dienst als hulpfitter, werd later vol- Het hoofdkantoor van Oasen staat in druk op niveau te houden waardig fitter en werkmeester. Gouda. In het leveringsgebied wonen (in 2012) 759.255 inwoners, de omzet De gietijzeren, asbestcement- en lo- Van de Drie Gemeenten in 1930 is 45.411.000 m3 water per jaar, het den leidingen hadden als nadeel dat tot Oasen in 2005 leidingnet is 4.071 km lang en er zijn zij door hun hoge gewicht in de veen- Doordat de moeilijkheden rond de 338.426 aansluitingen. Het aantal me- grond wegzakten. Aan het Noordein- waterproductie steeds groter werden, dewerkers bedraagt 253. de traden verzakkingen op van maar besloten negen gemeenten, waaron- liefst anderhalve meter. Daardoor der de drie gemeenten, vanaf 1 janu- Sjaak Bouwmeester traden regelmatig breuken en lek kages op. De gietijzeren hoofdleidingen werden op den duur vervangen Bronnen: door asbestcementleidingen. Vanaf  Jan Hogenboom 1964 mochten er geen loden diensten  Archief stichting Oud Alkemade huisleidingen meer toegepast worden  Groene Hart Archieven, omdat lood langzaam oplost in water Alphen aan den Rijn en het loodgehalte in het water daar-  Archief Leidsch Dagblad door te hoog werd. Dit leverde gevaar Advertentie van de firma Vesseur die zijn  Sacha Wijmer: Water om te drinken op voor de volksgezondheid. Voor de diensten aanbiedt voor de aanleg van  W.A. van Harteveld: dienstleidingen werden vervolgens waterleiding in de woning. 25 jaar Waterleiding 1930-1955

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 9 Bijzondere avond in museum Oud Alkemade Vrijdagavond 4 oktober jl. heeft in het museum van Oud Alkemade onder grote belangstelling de uitreiking van de Oud-Alkemadeprijs plaatsgevonden. Deze prijs wordt jaarlijks door de stichting uitgereikt aan mensen die een be- staand oud pand met veel inspanning en toewijding voor de toekomst instandhouden. Dit jaar is de prijs toegekend aan Tim van Veen en Marieke Klein voor de restauratie van de woning Noordeinde 6 te Roelofarendsveen, ook wel bekend als de woning van Kortekaas.

Tim en Marieke kochten het Erwin de Mooy heeft samen huis in 2011, nadat het een met Harold Jansen elf jaar aantal jaren was verhuurd onderzoek gedaan naar de aan een antikraakbeweging, oorzaak en gevolgen van het van de gemeente Kaag en neerstorten van deze bom- Braassem. Na twee jaar hard menwerper. Zij hebben hier werken werd de bijna 100 ook een boek over geschre- jaar oude woning weer tot in ven. Naast de getoonde ori- detail in oude luister hersteld. ginele onderdelen van het Als blijk van waardering ont- vliegtuig hebben zij van bij- vingen zij van de stichting na alle twaalf bemannings- Oud Alkemade een oorkon- leden persoonlijke gegevens de, een schildje om op de ge- verzameld; sommigen waren vel van het huis te bevestigen pas 18 jaar oud. Mede door en een prachtig aquarel van hun inspanningen is in 2012 de woning, geschilderd door naast de grote Engelbewaar- Agnes Turk, medewerkster derskerk in Lisse een monu- bij de stichting. ment onthuld ter nagedach- tenis aan deze Amerikaanse Na de prijsuitreiking zou de bevrijders. heer Lex Lesgever vertellen Tim van Veen en Marieke Klein ontvangen van voorzitter over zijn ervaringen als on- Lex van der Zwet een aquarel van hun bekroonde woning. Naast de waardering van de derduiker in de gemeente Stichting Oud Alkemade Alkemade tijdens de Tweede Wereldoorlog. Helaas was de voor het ‘invallen’ op zo korte termijn ontving Erwin voor heer Lesgever door ziekenhuisopname op het laatste mo- zijn boeiende verhaal een warm applaus van alle aanwezi- ment verhinderd. Gelukkig was Erwin de Mooy uit Lisse gen. bereid om zijn verhaal over de in 1944 nabij Kaageiland neergeschoten Amerikaanse bommenwerper met de bijna Sjaak Bouwmeester 80 aanwezigen te delen.

Erwin de Mooy met een origineel onderdeel Een bomvolle zaal luistert met aandacht naar van de neergestorte bommenwerper. het verhaal van Erwin de Mooy.

10 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 Op bezoek bij het Streekarchief Een geïnteresseerde groep medewerkers van de Stichting Oud Alkemade ging op 28 oktober op bezoek bij het Streekar- chief Rijnlands Midden in Alphen aan den Rijn. Het streekarchief vormt een samenwerkingsverband met het streekarchief Midden Holland onder de naam Groene Hart Archieven. Bij het streekarchief Rijnlands Midden is vanaf 2008 het archief van de voormalige gemeente Alkemade ondergebracht. De andere partners zijn Alphen aan den Rijn, Rijnwoude en Nieuwkoop.

Naast gemeentearchieven beheert het streekarchief ook de gevonden heeft, was het antwoord ontkennend. Wel zijn er overgebrachte rijksarchieven uit de bovenstaande gemeen- diverse particuliere archieven met foto’s uit Alkemade. De ten, zoals de rechterlijke en notariële archieven, de archie- stichting gaat nu zelf op onderzoek uit waar het gemeente- ven van de weeskamer en de kerkelijke doop-, trouw- en lijk fotoarchief gebleven is. begraafboeken. Bovendien is het streekarchief in het bezit van archieven van veel particuliere instellingen en bedrij- Arjan van ’t Riet liet ons een heel bijzonder boek zien: ven uit de omgeving, zoals kerkgenootschappen, scholen, het ‘Protocol van openbare verkopingen, aanbestedingen’ verenigingen en fabrieken. Daarnaast kun je diverse bij- over de periode 1721-1761 van wel 34 cm dik, gebonden zondere verzamelingen raadplegen, zoals een uitgebreide in perkament. Het is een bundeling van losse akten. Al- collectie foto’s en prentbriefkaarten, kaarten en plattegron- leen het rechterlijk archief van Alkemade bevat een aantal den, een collectie oorlogsdocumentatie met mooie affiches van dergelijke dikke registers. Uit een van de archiefdozen en een aantal regionale kranten. kwam een enigszins verkreukeld bundeltje kleding tevoor- schijn, dat vooral de aandacht trok van Thea van Loon, De Groene Hart Archieven beheren, in het kort gezegd, onze kledingexpert. Er was een mooi wit schortje bij en het geheugen van de regio’s Midden-Holland en Rijnlands nog enkele andere kinderkledingstukken. Ze kon het niet Midden. Iedereen die iets wil weten over de geschiedenis nalaten ze deze keer heel netjes opgevouwen weer in de van zijn familie, huis of buurt in één van deze regio’s kan doos terug te doen. hier terecht. Alle boeken, archiefstukken, etcetera zijn gra- tis in te zien. Een ander bijzonder item van het zgn. ‘wapendiploma’ van het gemeentewapen van Alkemade, bevestigd door de Na een introductie door Arjan van ’t Riet, de adjunct-di- Hoge Raad van Adel op 24 juli 1816. Dit is het familiewa- recteur van het archief, namen we een uitgebreide kijk in pen van het geslacht Van Alkemade. Een mooie plaat waar- het échte archief. Honderden archiefdozen in tientallen op het wapen beschreven is: “Van zilver, beladen met een stellingen maakten grote indruk. En natuurlijk waren we klimmende leeuw van sabel, gekroond en getongd van goud”. benieuwd wat er over de gemeente Alkemade allemaal op de plank stond. En dat was heel wat Voor de gemeen- Voor het schrijven van artikelen voor Alkmadders zijn te Kaag en Braassem beheert het Streekarchief totaal ruim medewerkers diverse keren in het streekarchief geweest, 550 m1 archief. Het archief van Alkemade maakt daar een zoals voor de stukken over de Oostenrijkse huizen en over aanmerkelijk deel van uit. Het bestaat uit het archief van het Waterleidingbedrijf waarover in dit nummer geschre- het ambacht, de gemeente, de ambtenaar van de burger- ven wordt. Iedereen kan voor studiedoeleinden of het lijke stand. Het notarieel archief en het rechterlijk archief opzoeken van familiegegeven terecht bij het streekarchief. van Alkemade beslaan ruim 30 m1. Op de vraag of ook Kijk voor de openingstijden en andere informatie eens op het fotoarchief van de gemeente Alkemade hier een plekje de site: www.groenehartarchieven.nl . José van der Meer

Het ‘wapendiploma’ Arjan van ’t Riet vertelt enthousiast over wat van Alkemade er allemaal in het archief bewaard wordt. Zo’n dik boek hadden we nog nooit gezien!

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 11 Liefde voor Harmonie: 125 jaar feest in de Veen Het jubileumjaar nadert zijn einde. In deze laatste aflevering een overzicht van de activiteiten en bijzondere gelegen- heden vanaf de jaren zestig.

In 1963 nog zonder uniformen in de oude veiling E.M.M.

Een mooi verjaardagscadeau stuk toen de fanfare in Naaldwijk in de 1e afdeling 297,5 In 1963 bezorgde LvH zichzelf een mooi jubileumcadeau. Op punten behaalde en daardoor promoveerde naar de afde- het muziekconcours in Wateringen behaalde de fanfare o.l.v. ling Uitmuntendheid. De wisselbeker voor het behalen van J.L. Cornelissen een 1e prijs met 304 punten en promoveerde het hoogste aantal punten mocht voor een jaar mee naar de hierdoor naar de 1e afdeling. Dit was in het 75-jarig bestaan Veen. De drumband (sinds een paar jaar uitgebreid met sig- nog niet eerder gelukt. Op 23 juni behaalde de drumband in naaltrompetten) kwam tijdens het concours tot 134 punten Wateringen in de 1e afdeling een 2e prijs met 126 punten. Een in de 1e afdeling. Genoeg redenen om in juni in dorpshuis De jaar eerder was de drumband met zijn instructeur G. Weijers Alkeburcht de bloemetjes eens flink buiten te zetten. al naar die afdeling gepromoveerd. Als sluitstuk van de lustrumviering was er op 18 december Er waren tijdens het jubileum geen kostbare festiviteiten. Er een goed bezocht en welverzorgd kerstconcert in de kerk van moest gespaard worden: LvH was weliswaar het oudste lid Maria Presentatie i.s.m. Vox Laeta. van de Muziekbond, maar wel het enige dat nog niet over een uniform beschikte. Het actiecomité was druk doende ge- In 1974 werd - ook met een jaar vertraging - het 85-jarig weest om de middelen voor de aanschaf bij elkaar te halen, bestaan luister bijgezet door de organisatie van het bonds- maar helaas lukte het niet om de 50 muzikanten nu al in het concours. Op 18 en 19 mei vond het concours voor harmo- pak te steken. Op zondag 13 oktober werd toch stilgestaan nie en fanfare plaats in de kerk van St. Petrus’ Banden. De bij de 75e verjaardag. In de parochiekerk St. Petrus’ Banden fanfare van LvH scoorde in eigen plaats 288,5 punten, een werd om 10 uur ’s ochtends een hoogmis opgedragen. Het eerste prijs. Op 26 mei werd op het DOSR-veld het drum- zangkoor had hiervoor de Missa Lauda Sion van Herman bandconcours gehouden. Negen korpsen namen onder Kuiper ingestudeerd. LvH zorgde voor de muzikale begelei- zonnige weersomstandigheden deel aan de marsen show- ding. Na de hoogmis werd in de Pancratiuszaal een koffie- wedstrijden. De drumband van LvH haalde met 206 punten tafel gehouden, gevolgd door een officiële en een openbare niet alleen een goede eerste prijs en de drumbandwisseltro- receptie. De dag werd afgesloten met een feestconcert voor fee, maar ook een plaats voor de kampioenswedstrijden van genodigden. Dit keer nog niet in uniform, maar daar kwam de Federatie van Katholieke Muziekbonden in Nederland in 1965 verandering in. (FKM), als afgevaardigde van de Zuid-Hollandse bond.

Promoties en wisselbekers Feesten met artiesten van formaat De viering van het 80-jarig bestaan in 1968 werd door wis- Was de viering van het 80-jarig bestaan ingetogen, in 1979 seling van het dagelijks bestuur doorgeschoven naar 1969. werd dit bij het 90-jarig bestaan dubbel en dwars goedge- Het idee was om een solistenconcours te houden, maar daar maakt. In de veiling werd op 28 en 29 januari extra aandacht was niet genoeg animo voor. Het jaar kon echter niet meer besteed aan het jaarlijkse carnavalsweekend met een keur

12 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 van artiesten als Corry Konings, Saskia en Serge, Frank en en majorettes plaats. Het jachthoornkorps van LvH promo- Mirella en verschillende goede dansorkesten. Alsof dit niet veerde naar de 2e afdeling en ontving de wisselbeker. In de genoeg was, was het op zaterdag 16 september opnieuw groot St. Petrus’ Bandenkerk werd op 12 juni het concours voor feest: het ‘Jubileum Grand Gala’ werd in de veiling met on- fanfare- en harmonieorkesten gehouden. Ook hierbij deed der meer Vader Abraham, Ben Cramer, Bonnie St. Claire, De LvH goede zaken. Onder leiding van de jonge dirigent Bauke Kermisklanten en Cisca Peters, alles onder begeleiding van Schut promoveerde het harmonieorkest naar de ere-afdeling. het Vader Abraham Showorkest. Deze feesten werden aange- Op het hoofdveld van DOSR werd op zaterdag 20 augustus kondigd in een fraai jubileumboekje dat huis-aan-huis werd een taptoe gehouden. De deelnemende korpsen LvH, Ades verspreid. Musica Sassenheim, Excelsior Delft en DSS Katwijk haalden net het Wilhelmus in de finale niet door een plotselinge stort- Het hoogtepunt van het jubileumjaar was echter de grote or- bui. Op zondag 2 oktober was een blaaskapellenconcours in kestshow op zaterdag 4 november. Samen met de KLM-har- de aula van de LTS en op donderdag 17 november bracht de moniekapel en harmonie Excelsior uit Boskoop (net als LvH Koninklijk Militaire Kapel in de St. Petrus’ Bandenkerk een orkesten van dirigent J.L. Cornelissen) kregen 1400 gasten in muzikale felicitatie. de veilinghal E.M.M. een geweldige avond aangeboden. Bur- gemeester P. Bolten overhandigde namens H.M. de Koningin Voor donateurs, genodigden en verdere belangstellenden aan de vereniging de zilveren erepenning van verdienste. Ook was er op zaterdag 22 oktober een feestavond in de veiling mocht hij van de koningin oud-dirigent en leraar bij LvH E.M.M., verzorgd door de vier onderdelen van de vereni- Gerrit Kuipers voor zijn vele verdiensten koninklijk onder- ging: het jeugdorkest, de blaaskapel, het jachthoornkorps en scheiden met de zilveren medaille. het harmonieorkest. De harmonie speelde een werk samen met balletgroepen van Monique’s Move. Ook vond de laatste Aan deze huldiging was de presentatie van de nieuwe uni- trekking van de superloterij plaats. Hoofdprijs was een auto formen voorafgegaan. De evenementencommissie, bestaande die gewonnen werd door het echtpaar Van der Zwet-Bakker. uit John de Jong, Theo van Veen, Niek Dobbe en Niek van Op de klanken van een dansorkest konden de voetjes van de Ruiten, had het geld hiervoor bij elkaar verzameld door de vloer. Het eeuwfeest werd op zondag 20 november in de St. oude uniformen te verkopen aan bedrijven en particulieren. Petrus’ Bandenkerk afgesloten met een pontificale hoogmis. Op zondag 12 november werd het lustrum officieel gevierd Met Vox Laeta o.lv. Jan van der Meer werd de Missa Festi- met een Eucharistieviering. ’s Middags werd door het bestuur va van de Russische componist Gretchnaninoff uitgevoerd. gerecipieerd in de Arendshorst. De bondsvoorzitter overhan- Celebrant was mgr. R.Ph. Bär, geassisteerd door de pastores digde LvH bij die gelegenheid de erepenning in zilver van de W.J. Wortel en H.F. van Zoelen. Na de mis konden de leden FKM. Al dit zilver had een gouden randje gekregen door het van LvH in de aula van de LTS genieten van een ontbijt en succesvolle optreden van de drumband bij de FKM-kampi- in de Arendshorst werd een officiële en openbare receptie oenswedstrijden eerder dat jaar op 7 mei. In het hol van de gehouden. De burgemeester blikte terug op het jubileumjaar Limburgse leeuw, in de Rodahal in Kerkrade, werd in de sec- waarin Jan Bakker en Koos de Jong koninklijk waren onder- tie C van de eredivisie de rode kampioenswimpel behaald. In scheiden o.a. omdat zij respectievelijk 51 en 56 jaar lid wa- daarop volgende jaren werden nog drie wimpels gewonnen. ren van LvH. De jubileumcommissie kon aan de vereniging ƒ 28.000.- overhandigen als opbrengst van de loterij. Voor- Langspeelplaat zitter Brama had al een goede bestemming voor het geld: een In 1988 heeft de Veen geweten dat haar muziekvereniging eigen onderkomen iets verderop. Hij doelde op de voormali- herdacht dat het een eeuw geleden was opgericht. Iedere ge St. Ignatiusschool die drie jaar later als muziekcentrum in maand was een activiteit gepland. Het begon al in januari gebruik werd genomen. toen voorzitter P.Th.M. Brama aan burgemeester A.H. Meer- burg en wethouder L.M. Beelen een exemplaar van het ju- Lustrumconcert met afscheid bileumboek overhandigde. In het boek, samengesteld door Bij het 110-jarig bestaan werd op zondag 29 november 1998 Fons Zwartelé, stonden veel feiten en foto’s uit het verleden herdacht met een theaterconcert in partycentrum Tropical en heden van LvH. Inn. Daaraan voorafgaand gaf de drumfanfare, in die tijd In februari was het traditionele carnaval in de veiling, met o.l.v. Jo Donners, op het terrein bij de Mavo Johannes XXIII als hoogtepunt het familiecarnaval met 2.200 bezoekers. In een Euroshow. Ondanks en dankzij het weer werd het een maart hield blaaskapel Die Blumenländer Musikanten (toen spetterend gebeuren. In Tropical Inn verzorgde het harmo- nog een onderdeel van LvH) wegens haar 20-jarig bestaan nieorkest o.l.v. Henk Ummels en het leerlingenorkest o.l.v. een kapellenavond in café Heemskerk. Op zaterdag 23 april Wim van Klink het muzikale deel van het programma. Voor werd in de LTS in Oude Wetering een open huis gehouden het visuele aspect van het concert zorgde Theatergroep To- met een fototentoonstelling, optredens door alle onderdelen kodrama uit Amsterdam. Hoogtepunt was het muzikale van de vereniging en de vertoning van films uit de jaren 50 en sprookje Peter en de Wolf dat voor het harmonieorkest was 60 die destijds in opdracht van LvH waren gemaakt. ’s Avonds gearrangeerd door de dirigent en werd verteld door muzi- werd in dezelfde locatie een reünie gehouden waarbij ook de kant Piet Pouw. jubileumlangspeelplaat ten doop werd gehouden. ’s Avonds werd door de leden het feest voortgezet met een buffet en disco. Ook werd stilgestaan bij het afscheid van In juni was het concoursmaand. Op zondag 5 juni vond in voorzitter Karel van Gerwen die zich dertig jaar had inge- sporthal De Tweesprong het bondsconcours voor drumbands zet voor LvH, eerst als secretaris en de laatste tien jaar als

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 13 Optreden voor het voormalige Tropical Inn. voorzitter. De leden benoemden hem voor deze verdiensten memorabel feest van te maken. De start was al begonnen in tot erevoorzitter. Uit handen van zijn opvolger Ed van Berkel 2012 met een goederenveiling, een fancy fair, straatparade, ontving hij een reischeque en een fraaie oorkonde. kermisoptocht en megaconcert. Met een heilige mis op zondag 3 maart 2013, voorgegaan door pastoor Broeders, werd Van feestvieren kwam in 2008 niet veel. Door de terugloop in een volle Petruskerk het jubileumjaar officieel geopend. van het aantal leden zag de drumfanfare zich gedwongen eind Met Vox Laeta voerde LvH de Missa Khatharina van Jacob 2007 te stoppen. De muzikanten kregen een plaats in het har- de Haan uit. In maart werd een workshop voor snaredrums monieorkest en 2008 was, met ook nog eens een nieuwe di- georganiseerd en was er een speciaal weekend voor het leer- rigent, een overgangsjaar. Toch ging het 55e lustrumfeest niet lingenorkest. Op 15 juni zorgde optredens van de slagwerk- ongemerkt voorbij. Tijdens de optocht op de kermiszaterdag groepen van LvH, Arti et Religioni, Mavileo en DGV op het kwam een orkest van 120 muzikanten op straat. Oud-leden Noordplein voor veel spektakel. werden benaderd en in het Witte Weekblad werd een op- Belgisch bezoek was er op zondag 30 juni. De eveneens roep geplaatst die veel positieve reacties opleverde. Ruim 70 125-jarige fanfare Willen is Kunnen uit Knesselare bracht oud-leden meldden zich aan, sommigen met een instrument een uitwisselingsbezoek aan Roelofarendsveen. Met o.m. of uniform van vroeger. Voor degenen die deze attributen een gezamenlijke repetitie en concert in de openlucht werd niet meer in hun bezit hadden, werden er oude instrumenten het een onvergetelijke dag die op 1 september in België nog of uniformen uit de mottenballen gehaald. Na een paar zit- en eens dunnetjes overgedaan werd. looprepetities was iedereen klaargestoomd voor de optocht. Ere-instructeur Ben van der Pluijm was ook van de partij en Tijdens de kermisoptocht was LvH prominent aanwezig met verleende op zijn onnavolgbare wijze assistentie bij de slag- 125 muzikanten waaronder weer een groot aantal oud-leden werkgroep. En het resultaat mocht er zijn. Voorafgegaan door en een schitterende corsokar. drie tambour-maîtres en begeleid door drie vaandeldragers De afsluiting van het jubileumjaar vond plaats in het eer- liep een indrukwekkend orkest aan de kop van het corso. ste weekend van november in Sporthal De Tweesprong. Op Door de Veen klonken massaal de marsen Primeur, Van vrijdag 1 november een kaartavond, zaterdag 2 november Heutz, Drumbo, Holland Jubelt, Over and Out en de trom- een feestavond voor alle Veenders met het thema ‘Muziek marsen Modelmars 1, Schotse mars 2 en Variable 3. Spelen’ en op zondag 3 november een musicalconcert met Achter de lopende muzikanten reed de kar van Liefde voor vocale inbreng van Linda Wagenmakers, Stanley Burleson, Harmonie met de ‘stakende muzikanten’. Aan tafeltjes geze- de Frank Sanders Academie en Pop- en Musicalkoor Scala. ten nipten de oud-leden Jan Bakker, Gerard en Piet Kuipers, Jaap Pouw, Kees Kuiper, Jan van der Hoorn, Theo Termeulen Ton van Velzen en Joop van Hameren aan een borreltje of speelden wat op hun instrument, aangemoedigd door speaker Rob van der Geest en het publiek langs de kant. Bronnen:  Notulen- en jubileumboeken Liefde voor Harmonie Feestweekend  Leidse Courant Voor het 125-jarig bestaan dit jaar van LvH heeft de jubi-  Leidsch Dagblad leumcommissie weer alles uit de kast getrokken om er een  Witte Weekblad

Tijdens het musicalconcert op zondag 3 november werd Muziekvereniging Liefde voor Harmonie verrast door burgemeester Van der Velde-Menting. Het had Koning Willem-Alexander behaagd het muziekgezelschap voor haar 125-jarig jubileum een erepenning toe te kennen. De onderscheiding is in 1965 ingesteld door Koningin Juliana en is bedoeld voor verenigingen en stichtingen die minimaal 50 jaar bestaan. Uitreiking vindt alleen plaats bij het 50-jarig jubileum of een veelvoud van 25 jaar daarbij. De burgemeester overhandigde de penning, samen met het koninklijke besluit en een felicitatiebrief van de commissaris van de koning aan Ed van Berkel, voorzitter van LvH en Rob van der Geest, voorzitter van de jubileumcommissie.

14 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 HERINNERINGEN Kerstmis vieren Het was Kerstmis 1960. Je werd midden in de nacht uit je bed gehaald, koud washandje over je gezicht, zondagse kleren aan en naar buiten. Het sneeuwde flink en je voetstappen kraakten onder je schoenen. De klokken luidden alle drie want het was tijd voor de nachtmis die toen om vijf uur begon en anderhalf uur duurde. Een gezongen mis met drie heren. Als ik het me goed herinner zongen we allemaal samen op het eind: De herdertjes lagen bij nachte…

Voor een klein kind een zware beproeving en je hield het bed moest, een liedje gezongen en dat ging over die kaarsjes. alleen maar vol, omdat je na afloop naar het stalletje mocht Dat was voor ons altijd een bijzonder moment, want mijn gaan kijken en een cent in een knikengel mocht doen. Na de moeder zong dat liedje en er was altijd één van de kinderen mis wachtte er thuis een kerstontbijt met allerlei bijzondere aan de beurt om de kaarsjes uit te blazen. Dat was natuurlijk dingen op tafel. Er was rosbief, kerststol, tulband, en altijd een reden om te gaan kibbelen, want er waren maar roomboter met krullen. Af en toe een sigaretje tussendoor twee kerstdagen en er waren zes kinderen. Mijn moeder voor de grote mensen en dan weer verder eten totdat we loste dat op door het liedje vier keer helemaal te zingen, zaten te knikkebollen en weer ergens gingen liggen slapen. waarbij tussendoor de kaarsjes weer aangestoken werden. Niet echt naar bed, want je moest een paar uur later ook De oudste jongens hadden er waarschijnlijk geen zin meer weer naar de hoogmis. En dan ‘s avonds ook nog naar het in, maar voor de jongste vier was het toch wel een belangrijk lof. Mijn vader ging op de Eerste Kerstdag altijd vijf keer moment. Het liedje ging zó: naar de kerk om op het orgel te spelen, en de Tweede Kerstdag drie keer. Zware dagen voor hem en hij probeerde Wat is het hier heerlijk bij ‘t kribbetje fijn dus ook altijd tussen de missen door wat te slapen. Ik zou altijd hier willen zijn. Maar ‘t klokje tikt immers geregeld maar door. Wij hadden een kerstboom in de huiskamer met lampjes Denk niet dat aan mopperen of pruilen ‘t zich stoort. in de vorm van kaarsjes. De echte kaarsjes stonden bij het Tiktik tiktik tiktik. stalletje. Ons stalletje was een grot van grotpapier. In die grot Allang zeven uur wat een schrik. lag het kindeke Jezus in het kribbetje en daaromheen Maria en Jozef, de herders en wat dieren. Alle handjes, hoofdjes en ‘t Is kinderen bedtijd zegt vader vooruit. pootjes hadden een lijmrandje want het was porselein, dus De kaarsjes die moeten nu uit. ieder jaar brak er van alles af en moest dan weer aan elkaar Wie heeft er de beurt om te blazen vandaag. gelijmd worden. Later erfden wij de kerstgroep van tante Dat is onze Marike die doet dat zo graag. Gré en die was veel mooier, want die beeldjes hadden echte Fuutfuut fuutfuut fuutfuit. kleertjes aan. Ze blaast op de maat ze nu uit. Bovenin de kerststal hing een engel met een tekstrol in zijn handen waarop stond: Gloria in Exe. De rest van de tekst En nu zoet naar bed hoor zegt moeder heel zacht, was eraf gebroken en nooit meer teruggevonden. Zeg ‘t kindje maar even goênacht. Nacht Jezus wij moeten nu slapen gaan, Heerlijk speelgoed was dat. Het rook ook zo lekker want Maar morgen steekt moeder de kaarsjes weer aan. er lag echte mos in. Voor de grot was nog ruimte voor een Sst..sst..sst..sst.sst.. zacht, aantal kaarsjes in van die houdertjes die op paddenstoelen Welterusten lief kindje, goede nacht. leken. Op de kerstdagen werd bij ons, ‘s avonds als je naar De geuren van Kerstmis: mos, dennengeur en kaarsvet blijven je altijd bij en zo ook de geur van verschroeid haar want ja, ik had lang haar en kwam soms te dicht bij de kaarsjes. Dan was er zomaar een hele pluk verdwenen en moest ik na de kerst naar kapster Coba van Rijn om het bij te laten knippen. Cadeaus waren natuurlijk helemaal niet aan de orde en nog steeds heb ik daar een beetje moeite mee. Die hoorden meer bij de door Coca Cola bedachte Kerstman, dus daar had je als katholiek niets mee te maken. Bij ons ging het om het Een knikengel die met vieren van de geboorte van Jezus en alle rituelen die daarbij zijn hoofd ‘ja’ knikt als hoorden. De nachtmis is in ons leven inmiddels een beetje je een muntje in de op de achtergrond geraakt, maar het kerstontbijt slaan we spaarpot gooit.. nooit over en het stalletje van tante Gré wordt nog elk jaar van de vliering gehaald. Zó mooi met die echte kleertjes!

Foto: Wikipedia Marike Koek-Nieuwint

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 15 Priester Hendrik: de eerste Nederlandse watermanager In Alkmadders van juni jl. kondigden wij een artikel aan over het werk van priester Hendrik en zijn betekenis voor het ontstane polderland in onze omgeving. Dit artikel is een bewerking van een eerder gepubliceerd artikel in Tijdinghen en De Jacobsladder, de bladen van de historische verenigingen in Leimuiden/Rijnsaterwoude en Woubrugge/Hoogmade.

Aan de andere kant van het Braas- semermeer, voor de Woudse Dom in Rijnsaterwoude, staat een groot standbeeld van een fronsende priester met een papierrol in zijn hand. Het is priester Hendrik, waarvan de achter- naam en andere gegevens omtrent zijn herkomst onbekend zijn. Een- zelfde standbeeld staat in Steinkir- chen, een dorp aan de Elbe in het Alte Land, ten zuidwesten van Hamburg. Priester Hendrik is van grote betekenis geweest voor zowel onze omgeving als voor de streek in Duitsland. Hij heeft 900 jaar geleden het contact tot stand gebracht tussen onze omgeving en het Alte Land. Artist impression van een veengebied en veenontginning. Foto: Thuis in de Zuidplas

Het Alte Land is het grootste fruitteelt- appels en kersen. In 1956 ontdekte de stonden toen nog niet of nauwelijks. gebied van West-Europa, met vooral rechtshistoricus prof.dr. Hendrik van De veenwildernis had geen enkele der Linden de overeenkomsten tus- economische betekenis. Slechts hier sen de poldergebied rond Rijnsater- en daar drongen mensen vanuit de woude, Leimuiden en Woubrugge en hoge kleioevers langs de Oude Rijn dat van het Alte Land. De landschap- het veen binnen om honing te verza- pelijke structuur van beide gebied melen, kruiden te plukken of te vis- komen sterk overeen. Uit onderzoek sen. bleek dat 900 jaar geleden Hollandse Waarschijnlijk in de 10e eeuw, maar kolonisten in de middeleeuwen met zeker in de 11e eeuw, is een begin hun ‘moderne’ ontginningsmethode gemaakt met de ontginning en ex- het gebied zijn ingetrokken en het ploitatie van het Hollands-Utrechtse Alte Land hebben opengelegd. Men veengebied. De vroegste aanwijzing spreekt in Duitsland van de Hollerko- voor systematische veenontginning lonisation: de streek die de Hollanders treffen we aan in de omgeving van ontgonnen hebben. Esselijkerwoude (Woubrugge), Rijn- saterwoude en Leimuiden. Deze ver- Van veenwildernis tot onderstelling berust op een oorkonde landbouwgrond van de bisschop van Utrecht uit 1063 In de vroege middeleeuwen bestond waarin de kapellen in deze dorpen als West-Nederland grotendeels uit een dochterkerken van de moederkerk in uitgestrekte veenwildernis. Dwars Kerkwerve (Oegstgeest) worden ver- door deze woestenij kronkelden traag meld. Zij worden ook genoemd in de stromende riviertjes. Zo lag de huidi- 11e-eeuwse kerkenlijst van het kloos- ge gemeente Kaag en Braassem om- ter Echternach in het huidige Luxem- streeks het jaar 500 in een landschap burg. dat werd gekenmerkt door rietvelden, In Zuid-Holland en Utrecht was de moerassen, broekbossen, hoogveen- ontginning heel strak georganiseerd. bulten en door veenstroompjes zoals De krachtige leiding die van de graaf de Eslike en de Leithe. Grote meren van Holland en de bisschop van Priester Hendrik voor de Woudse Dom in zoals de Kagerplassen, het Braasse- Utrecht uitging, is van grote invloed Rijnsaterwoude. Foto: Hugo Tander mermeer of het Haarlemmermeer be- geweest op de organisatie van het in

16 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 Maaivelddaling en veranderd grondgebruik in een veenontginningsgebied. Foto: Thuis in de Zuidplas cultuur brengen van het veen. Uit Het in cultuur brengen van het veen- gingen de boeren verder het veen in deze tijd stammen de veenontginnin- gebied ging gepaard met maaiveldda- naar plekken waar het land nog niet gen die bekend staan onder de naam ling. Dat was het gevolg van twee pro- zo ver was gedaald. Vervolgens werd ‘cope’. cessen: klink en oxidatie. Klink ont- een nieuw stuk van de aangrenzen- staat wanneer bij een grondwaterpeil- de veenwildernis voor akkerland ge- Ontwikkeling van het verlaging water aan het veen wordt schikt gemaakt door bestaande sloten veenlandschap onttrokken waardoor het volume van te verlengen en een nieuwe achterka- Het ontginnen van het veengebied is het veen afneemt. Het tempo van de de op te werpen. Zo trokken zij steeds in het tegenwoordige Groene Hart maaivelddaling wordt versneld door dieper het veen in totdat alle woeste vrijwel overal identiek verlopen. In de het gelijktijdig plaatsvindende proces veengrond was ontgonnen. regel werkte een groep boeren samen. van verwering en oxidatie. Na (kunst- Er moest heel wat werk worden verzet matige) ontwatering kan zuurstof tot Passen en meten alvorens op het land kon worden gede bovenste veenlaag toetreden. Plan- Om het ongecultiveerde veengebied akkerd. In oude rekeningen staan op- tenresten verteren en worden onder te ontginnen, was samenwerking en brengsten van rogge en gerst vermeld. opname van zuurstof geleidelijk om- planning noodzakelijk. Bij de uitgif- gezet in koolzuurgas dat in de lucht te van de woeste gronden moesten Een voorwaarde voor graanverbouw verdwijnt of via het water wordt afge- percelen worden uitgemeten. Er werd was een diepe ontwatering van het voerd. Zo zijn in de loop van eeuwen gewerkt met standaardmaten voor de zompige veen. De ontginners moes- dikke pakketten veen zelfs helemaal ten met een goed doortimmerd ont- verdwenen waardoor veel (voorma- waterings- en afwateringssysteem het lige) veengebieden tegenwoordig een veen bewoonbaar maken en het ook lage ligging hebben, vaak tot onder zo zien te houden. Veelal werd de NA P. veenwildernis vanuit een rivier(tje) of door het graven van een veenwe- Als gevolg van de maaivelddaling was tering of het aanleggen van een weg het telkens nodig de sloten verder uit open gelegd. Langs zo’n ontginnings- te diepen. Bovendien was het nood- as werden op vaste afstanden van el- zakelijk het ontgonnen land met een kaar boerderijen gebouwd. Haaks op achterkade te beschermen tegen het die ontginningsas groeven de kolo- afstromende water uit het nog niet nisten evenwijdig aan elkaar een strak ontgonnen, hoger gelegen veen. Wan- stelsel van greppels en sloten voor de neer boeren na verloop van tijd niet verlaging van de grondwaterstand. En meer in staat waren de waterstand dat alles gebeurde met schop en krui- verder te verlagen, werd de grond wagen. Zo ontstonden langs een weg voor graanteelt te nat en moesten zij of een watergang lintvormige dorpen hun akkerland opgeven. De akkers Eenvoudige waterafvoer met behulp van met aan weerszijden van de bewo- werden dan omgezet in grasland. een hoosvat. Foto: Thuis in de Zuidplas ningsas smalle, langgerekte percelen. Om nieuwe akkers aan te leggen (gravure A. Freitag, 1642)

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 17 lengte en voor de breedte, waardoor Noordwest-Duitsland langs de Elbe kruide. Deze afwisseling was nodig het regelmatige verkavelingspatroon en de Weser. En daarmee begint in omdat de werkzaamheden niet even ontstond. Voor de meting werd een Das Alte Land de geschiedenis van zwaar waren. Op deze manier kon in meetkoord met een bepaald aan- priester Hendrik. werktijd een maximale prestatie wor- tal ‘koningsroeden’ gebruikt. Deze In 1104 was Frederik I tot aartsbis- den geleverd. De arbeiders woonden maatvoering had de Hollandse graaf schop van Bremen en Hamburg be- tijdelijk in provisorische barakken. uit Vlaanderen meegenomen. Waar- noemd. Hij had de macht over alle Daar golden allerlei ongeschreven schijnlijk was deze ontleend aan de wildernis binnen zijn wereldlijk ge- regels met betrekking tot rusttijden, Karolingische vorsten die ze weer van zagsgebied. Hij zal door het handels- hygiëne, etc. de Romeinen hadden overgenomen. verkeer via de Hanzesteden op de In het Hollands-Utrechtse veengebied hoogte zijn geweest van de expertise Priester Hendrik had met de aartsbis- werd ook wel de lengtemaat ‘voorling’ van de Hollanders ten aanzien van schop een copecontract afgesloten. In gebruikt. Soms staat er ‘vore lang’. Bij droogleggen en ontginnen. Hij wil- Duitsland was zodoende sprake van zo’n voorling ging om de afstand die ligde dan ook graag het verzoek van dezelfde ontginningsmethodiek en de boer al ploegend aflegde alvorens enkele Hollanders in om het zuidelijk rechtspositie als ‘thuis’. Daarom vin- met zijn gespan rechtsomkeert te ma- Elbemoeras te ontginnen en te veran- den we ook in het Alte Land dorpsna- ken. De afstand tussen de boerderijen deren in goed akkerland. De uitgifte men met het bestanddeel cope: Fran- op de ontginningsas bedroeg stan- van onontgonnen land aan de Hol- cop, Nincop en Ladekop. De kolonis- daard ca. 110 meter, terwijl de diepte landers was extra aantrekkelijk voor ten betaalden jaarlijks één denier per van de opstrek werd vastgesteld op de aartsbisschop, want de kolonisten hoeve waarmee ze het aartsbisschop- ca. 1250 meter. De bedrijven hadden uit het westen vormden een prima te- pelijke gezag erkenden. In ruil voor daardoor een omvang van ongeveer genwicht tegen de Slavische dreiging de ontginningen, en voor erkenning 14 ha. uit het oosten. en belastingplicht, verwierven de ei- genaren zich de status van ‘vrije boer’. Ontstaan van de cope Priester Hendrik – Priester Hendrik en zijn mannen In de middeleeuwen had cope een Hollandse watermanager konden de stichting van honderden ruimere betekenis dan het moderne In 1113 sloot de aartsbisschop van hoeven en de nodige kerken op hun koop en verkoop met een geldsom Bremen en Hamburg een contract af programma zetten. Ook kregen zij de als tegenprestatie. Cope slaat op de met priester Hendrik en vijf leken. toezegging dat de te stichten godshui- afspraken die tussen de ontginners Hun namen zijn bekend: Helikinus, zen ‘eigen kerken’ van priester Hen- en de bisschop van Utrecht of de Arnoldus, Hiko, Fordolt en Referic. drik zouden worden. Reeds twintig graaf van Holland waren gemaakt ten Uit onderzoek van prof.dr. H. van der jaar later blijken er diverse Hollän- aanzien van de omvang van de ont- Linden blijkt dat zij afkomstig waren derdörfer te bestaan. Als eerste Stein- ginning, de stichting van een paro- uit de omgeving van Esselijkerwou- kirchen, in de streek onder Hamburg chiekerk, de betalingen en de rechts- de, Rijnsaterwoude en Leimuiden. die later de naam het Alte Land zou positie van de boeren. Door betaling Priester Hendrik was waarschijnlijk krijgen. van een recognitiecijns (het Latijnse aan een of meer aan de kerken in recognare betekent erkennen) aan de deze dorpen verbonden. Het is niet Dit jaar (2013) is herdacht dat 900 bisschop of graaf erkende de koper bekend waar hij vandaan kwam. Mo- jaar geleden priester Hendrik, als het overheidsgezag. De recognitie- gelijk heeft hij zijn opleiding in het eerste expert op het gebied van Hol- cijns bestond uit een muntje van één klooster van Echternach genoten. Een landse waterstaatstechniek en wa- denier per hoeve, een destijds in Hol- andere mogelijkheid is dat hij in de termanagement, deze kennis buiten land en Utrecht gangbaar muntstuk abdij van Egmond heeft gestudeerd. de landsgrenzen in praktijk bracht. van geringe waarde. Dat was destijds het enige klooster in Vanuit het Alte Land hebben de Hol- Dit ‘totaalpakket’ aan afspraken is al het graafschap Holland. landse waterbouwkunde en ontgin- in het begin van de twaalfde eeuw Waarschijnlijk zijn priester Hendrik ningstechnieken zich verder naar het geheel uitgekristalliseerd. Veel nieu- en zijn meereizende gezellen met een noorden en oosten verspreid. Ook we nederzettingen kregen een naam kleine karavaan naar Duitsland ver- voorbij de Elbe, in Sleeswijk Holstein waarin het bestanddeel ‘cope’ voor- trokken. Boerenzonen, jonge echt- bijvoorbeeld, treft men cope-dorps- komt, bijvoorbeeld Nieuwkoop, Bos- paren en avonturiers namen afscheid namen en de regelmatige verkaveling koop, Vriezekoop, Papekop, Heikoop van thuisland en gingen onder leiding met standaardmaten aan. en Teckop. van priester Hendrik op weg naar een nieuw bestaan. Misschien hadden ze De vestiging van Hollanders heeft Trek naar het oosten samen enkele paard-en-wagens aan- zich voortgezet tot in de 19e eeuw. De Rond 1100 waren alle woeste gron- geschaft om hun bagage en zware kolonisten behielden dezelfde rech- den in de omgeving van Esselijker- werktuigen te vervoeren. In het Alte ten als in hun vaderland: het ‘Hol- woude, Rijnsaterwoude en Leimui- Land aangekomen gingen ze direct landse recht’. Men veronderstelt dat er den ontgonnen. Jonge boeren gingen aan de slag. Zij werkten in ploegenar- 1200 ‘Holländerdörfer’ zijn geweest. toen op zoek naar nieuw land om te beid. Een opperman regelde dat elke Nog steeds is Hollands erfgoed her- ontginnen. Dat werd gevonden in arbeider beurtelings groef en grond kenbaar in kerken, begraafplaatsen,

18 ALKMADDERS | DECEMBER 2013 boerderijen, molens, etc. Uit kaart- vergelijkingen blijkt dat het middel- eeuwse Hollandse erfgoed zelfs tot in Polen toe goed bewaard is gebleven.

Jan Beenakker †

Over de auteur Dr. J.J.J.M. Beenakker was historisch geograaf en verbonden aan de Uni- versiteit van Amsterdam. Hij nam in 1990 het onderzoek van prof.dr. H. van der Linden over die het verband tussen Kaag en Braassem en het Alte Land ontdekte. Jan Beenakker was de coördinator en mede-auteur van het Reconstructie van een vroegmiddeleeuwse boerderij. De boerderijen in de veengebie- jubileumboek Het Groene Hart - Dat den waren vanwege de slappe ondergrond opgetrokken van licht materiaal. De wan- Ohle Land, dat op 27 april 2013 fees- den van vlechtwerk werden met leem dichtgemaakt. Een boerderij bestond uit één telijk is gepresenteerd voor de Dom vertrek om te wonen en te slapen. Aan de woonruimte grensde de stal, zo profiteerden van Rijnsaterwoude (zie Alkmadders de bewoners in de winter van de warmte van het vee. Het dak was met riet of plag- van juni 2013) en op 9 juni 2013 in gen gedekt. Men verbouwde gierst, spelt en peulvruchten, hield een moestuintje bij, Steinkirchen. Jan Beenakker overleed een hoekje met wat kruiden en om de boerderij scharrelden kippen, schapen en geiten plotseling in juli van dit jaar. rond. Foto: Museum De Zwarte Tulp, Lisse.

Inhakend op het thema van de nieuwe tentoonstelling nog een keer een zoekplaatje. Wie zijn deze jongens van de Ignatiusschool aan het Noordeinde in Roelofarendsveen? Graag uw reactie naar onze fotoredactie: Leo Stiens ([email protected]) of Agnes Turk ([email protected]) ZOEKPLAATJE

ALKMADDERS | DECEMBER 2013 19 SCHENKINGEN AAN DE STICHTING OUD ALKEMADE

De afgelopen maanden ontvingen wij de volgende voorwerpen:

Putjesschepper Brugman Kannetje, tinnen lepel, fototoestel B. Zandvliet Bevrijdingsfoto’s M. Meyer Fototoestellen met toebehoren, boeken en prentbriefkaarten Jansen Boeken en scheepstoeter Mevr. Strijk Schaaltje, lepels, onderzetters Stichting 1940-1945 Van Heek Kerkboek, atlas, foto’s Mevr. Witteman Buizen gelijkrichter Hr. Zoetemelk Waterpas, bijl in foudraal Mevr. Van Delft Gidsenkleding, boeken en foto’s Van Velzen Kleuren camera-video set A .van Haestrecht Nachtpon + muts, laken en sloop A. Hommers Godspenning H. Bakker Katholieke Illustraties R. van Klink Het Goede Zaad 1929, gedicht 25 St Theodulfus, luchtfoto Rijpwetering W. van Benten Stempel met kussen Plasmeyer A. Paardekoper Communiekop en schotel T. van Klink PTT-bel, huistelefoonbekertje C. Verhaar T-shirt ’t Veen, shirt café restaurant Hogenboom N. Hogenboom Gehoorapparaat H. Verdel Krijtspuit F. Wassenburg Leerlinglijsten E. Heemskerk Polderkaart, EHBO-boekje J. Soetens Bell en Howell filmcamera, Canon filmcamera B. de Haan

Alle gevers hartelijk bedankt voor hun schenkingen!

Wilt u ook voorwerpen aanbieden? Neem dan contact op met onderstaande medewerkers: ■ voor foto’s, dia’s, films: Leo Stiens, tel. 0171-3312168 of mobiel 06-27842264; e-mail: [email protected]. ■ voor ander materiaal: Sjaak Koek, tel. 071-3312066 of mobiel 065-733884; e-mail: [email protected].

U kunt uw spullen brengen tijdens de openingsuren van het museum: zondag van 14.00-17.00 uur, dinsdagmiddag van 13.30-16.00 uur, maar ook op maandagavond van 20.00-22.00 uur als er medewerkers in het museum aan het werk zijn.

20 ALKMADDERS | DECEMBER 2013