26(1): 25 31 T¹p chÝ Sinh häc 3 2004
Nghiªn cøu ph©n lo¹i chi B¸n h¹ ( Typhonium ) thuéc hä r¸y (araceae) ë ViÖt nam
nguyÔn v¨n d−, vò xu©n ph−¬ng ViÖn Sinh th¸i v T i nguyªn sinh vËt
Chi B¸n h¹ (Typhonium) bao gåm kho¶ng circinnatum ® ®−îc m« t¶ bëi Hetterscheid v h¬n 60 lo i ®−îc ph©n bè réng r i ë c¸c vïng ¸ cs. N¨m 2001, trong t¹p chÝ Aroideana, 2 b i nhiÖt ®íi v nhiÖt ®íi cña Nam v §«ng Nam ¸ b¸o liªn tiÕp ® m« t¶ 17 lo i míi cña Th¸i Lan tíi §«ng B¾c ch©u óc, tõ NhËt B¶n tíi Ên §é. v 3 lo i míi cña ViÖt Nam [4, 6]. Ngo i ra, c¸c Nã l chi cã sè lo i lín nhÊt v ®a d¹ng nhÊt nghiªn cøu kh¸c nh− nghiªn cøu vÒ h¹t phÊn trong t«ng Areae, ph©n hä Aroideae thuéc hä ®−îc tiÕn h nh bëi Grayum (1986), hay nghiªn R¸y (Araceae). cøu rÊt quan träng vÒ cÊu tróc th©n cñ cña chi n y bëi Murata (1984, 1988, 1990), v.v... ë ViÖt C«ng tr×nh chuyªn kh¶o ®Çu tiªn vÒ chi Nam, c¸c lo i cña chi n y còng ®−îc ®Ò cËp Typhonium ®−îc viÕt bëi Engler [1]. Trong c«ng trong mét sè t i liÖu. N¨m 1942, 3 lo i phæ biÕn tr×nh n y, 23 lo i ® ®−îc m« t¶. TiÕp theo l ® ®ù¬c ghi nhËn l cã ë ViÖt Nam trong Thùc c«ng tr×nh cña Gagnepain viÕt vÒ hä R¸y ë vËt chÝ §¹i c−¬ng §«ng D−¬ng [2]. Tíi n¨m §«ng D−¬ng, trong ®ã 5 lo i míi cña chi 1993, Ph¹m Ho ng Hé bæ sung thªm 1 lo i cña Typhonium ® ®−îc m« t¶ [2]. Nh÷ng nghiªn chi n y cho hÖ thùc vËt ViÖt Nam [14]. cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c sau n y còng ® bæ sung thªm nhiÒu lo i míi cho chi Typhonium [3, Tõ khi ®−îc thiÕt lËp bëi Schott n¨m 1829, 4, 7, 8]. Nicolson v Sivadasan ® chØ râ nh÷ng chi Typhonium ® v i lÇn ®−îc ®Ò cËp trong c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt v chØnh lý vÒ mÆt danh c«ng tr×nh chuyªn kh¶o. Trong c¸c c«ng tr×nh ph¸p 4 lo i phæ biÕn l Typhonium blumei, n y, c¸c t¸c gi¶ ® ®−a ra c¸c hÖ thèng biÓu hiÖn Typhonium flagelliforme, Typhonium roxbughii mèi quan hÖ hä h ng cña c¸c lo i trong chi. v Typhonium trilobatum [13]. Cïng víi Murata N¨m 1879, khi nghiªn cøu chi Typhonium , v Iwatsuki, Duangchai Sriboonma ® nghiªn Engler chia chi n y th nh 2 ph©n chi (subgenus) cøu chi Typhonium trong mét c«ng tr×nh chuyªn Eutyphonium v Heterostalis . Subg. kh¶o kh¸c [15]. Trong c«ng tr×nh n y, c¸c t¸c Eutyphonium ph©n biÖt víi subg. Heterostalis gi¶ ® giíi thiÖu mét hÖ thèng míi cña chi bëi kh«ng cã hoa bÊt thô h×nh chuú gi÷a phÇn Typhonium , chØ râ c¸c ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt hoa ®ùc v phÇn hoa c¸i. Hai ph©n chi n y sau c¸c section kh¸c nhau v m« t¶ thªm 1 lo i míi bÞ gi¶m xuèng bËc nh¸nh (section) trong c«ng cho khoa häc dùa trªn mÉu tiªu b¶n ®−îc tr×nh cña Engler n¨m 1920, khi «ng nghiªn cøu Hayata thu tõ ViÖt Nam n¨m 1921. GÇn ®©y, chi n y lÇn thø 2. N¨m 1990, sau khi nghiªn cøu liªn tiÕp c¸c nghiªn cøu vÒ chi Typhonium ® cÊu tróc ph¸t sinh chåi sinh tr−ëng cña th©n cñ ®−îc c¸c nh thùc vËt häc tiÕn h nh. N¨m 2000, Typhonium , Murata ® dùa trªn ®Æc ®iÓm kiÓu 2 chuyªn gia vÒ R¸y ë ch©u ¢u sau khi nghiªn ph¸t sinh chåi sinh tr−ëng ë th©n cñ ®Ó s¾p xÕp cøu rÊt kü mèi liªn quan gi÷a hai chi c¸c lo i trong chi v o c¸c nhãm kh¸c nhau [9, Sauromatum v Typhonium , ® s¸p nhËp chi 10]. Dùa trªn quan ®iÓm cña Murata, kÕt hîp Sauromatum v o chi Typhonium [5]. Còng trong víi c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau cña l¸ v¶y, phiÕn l¸, c«ng tr×nh n y, mét lo i míi Typhonium hoa bÊt thô... Sriboonma D. et al. ® s¾p xÕp c¸c
C«ng tr×nh ®−îc sù hç trî kinh phÝ cña Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n
25 lo i thuéc chi Typhonium trong 5 nhãm kh¸c h×nh nãn thu«n, nhiÒu khi h×nh dïi m¶nh, nhau. §ã l c¸c section: sect. Gigantea th−êng cã mÇu s¾c sÆc sì, lé râ khi hoa në. Hoa Sriboonma D. v J. Murata; sect. Hirsuta ®¬n tÝnh, trÇn; bÇu h×nh trøng tíi bÇu dôc, nóm Sriboonma D. v J. Murata; sect. Diversifolia nhuþ h×nh ®Üa, vßi nhuþ kh«ng, 1 «, 1 3 no n; Sriboonma D. v J. Murata; sect. Pedata no n th¼ng, ®Ýnh gèc; nhÞ hîp th nh nhãm 2 3, Sriboonma, D. v J. Murata v sect. Typhonium . c¸c nhÞ th−êng rêi; bao phÊn h×nh trøng tíi bÇu Trong nghiªn cøu cña chóng t«i, c¸c lo i trong dôc, më b»ng lç ë ®Ønh hoÆc khe ë bªn. Qu¶ chi n y ë ViÖt Nam ®−îc s¾p xÕp trong 2 mäng h×nh trøng, cã 1 2 h¹t. section: sect. Pedata v sect. Typhonium theo hÖ Lectotypus: T. trilobatum (L.) Schott thèng cña Sriboonma D. v cs. [15]. (selected by Nicolson 1967).
Typhonium Schott B¸n h¹ Khãa ®Þnh lo¹i c¸c lo i Typhonium ë ViÖt Nam Schott, 1829. Wiener Zheischr. Kunst 1829 1A. L¸ v¶y ph¸t triÓn; th©n cã chåi bªn ë vÞ trÝ (3): 732; Schott, 1858. Gen. Aroid. t. 17; Schott, d−íi vÞ trÝ l¸ tËn cïng ...... (sect. Pedata ) 1860. Prodr. Syst. Aroid. 105; Engl. 1879. in DC. Monogr. Phan. 2: 609; Benth. & Hook. f. PhiÕn l¸ xÎ d¹ng b n ®¹p, 7 11 thuú; hoa 1883. Gen. Pl. 3(2): 967; Hook. f. 1893. Fl. Brit. bÊt thô h×nh chuú ë d−íi, h×nh sîi ë trªn Ind. 6: 509; Engl. 1920. Pflanzenr. 73 (4, 23 F): ...... 1. T. horsifieldii 108; Gagnep. 1942. Fl. GÐn Indoch. 6: 1174; H. 1B. L¸ v¶y nhá khã nhËn thÊy; th©n cã chåi bªn Li, 1979. Fl. Reip. Pop. Sin. 13 (2): 101; Nicols. ë vÞ trÝ trªn vÞ trÝ l¸ tËn cïng ...... & Sivadasan, 1981. Blumea 27: 487; Hay A. (sect. Typhonium ) ...... 2 1993. Blumea 37(2): 347; Sribooma D. et al. 2A. PhiÕn l¸ xÎ ch©n vÞt 5 thuú ...... 3 1994. Journ. Fac. Sci. Univ. Tokyo, III. 15: 255. 2B. PhiÕn l¸ nguyªn hay xÎ 3 thuú ...... 4 Cá nhá tíi võa, th−êng xanh hay rông l¸. Th©n cñ th−êng h×nh trô, côt ë gèc hoÆc h×nh 3A. L¸ th−êng chØ cã 1, Ýt khi 2 l¸; thuú l¸ h×nh cÇu kh«ng ®Òu, vá ngo i v bªn trong tr¾ng. RÔ trøng thu«n tíi h×nh m¸c, kh¸ réng, hÑp Ýt, th−êng m¶nh. L¸ th−êng cã v i l¸ cïng tån nhÊt 2 cm ...... 2. T. bachmaense t¹i, hiÕm khi mét l¸; cuèng l¸ d i tõ v i cm tíi 3B. Th−êng cã v i l¸; thuú l¸ h×nh m¸c hÑp, 40 cm, th−êng m¶nh, cã bÑ ng¾n; phiÕn l¸ réng nhÊt 12 mm ...... 3. T. lineare nguyªn, h×nh tam gi¸c tíi h×nh trøng, h×nh tim 4A. PhiÕn mo cã gèc h×nh trøng hay h×nh tam tíi h×nh ®Çu tªn, xÎ 3 thuú tíi xÎ ch©n vÞt 5 7 gi¸c thu«n, phÇn trªn kÐo d i rÊt nhiÒu thuú, cã khi xÎ d¹ng b n ®¹p tíi 11 thuú; g©n l¸ th nh d¹ng phiÕn hÑp hay d¹ng sîi, cuén h×nh l«ng chim, g©n bªn Ýt khi râ. B«ng mo hay h¬i xo¾n l¹i, máng, nh¹t mÇu th−êng ®¬n ®éc v xuÊt hiÖn cïng víi l¸. Cuèng ...... 5 b«ng mo th−êng ng¾n, bao bëi l¸ v¶y hoÆc kh«ng. Mo chia 2 phÇn, phÇn èng ë d−íi, h×nh 4B. PhiÕn mo h×nh trøng hay h×nh tam gi¸c cÇu hay h×nh trøng, tån t¹i; phÇn phiÕn ë trªn, réng, phÇn trªn thu«n nhän dÇn nh−ng h×nh tam gi¸c tíi h×nh trøng, ®«i khi h×nh m¸c kh«ng th nh phiÕn hÑp hay th nh sîi, kh¸ hÑp, d i, ®Ønh cuén hay xo¾n, th−êng cã mÇu dÇy, th−êng ®á hång tíi ®á ®Ëm s¾c sÆc sì, sím rông. B«ng kh«ng cuèng, chiÒu ...... 9 d i biÕn ®æi; phÇn mang hoa c¸i th−êng h×nh trô 5A. PhÇn trôc b«ng gi÷a phÇn hoa ®ùc v phÇn tíi nãn côt, rÊt ng¾n, th−êng v i milimÐt, ®«i khi hoa c¸i phñ ®Çy hoa bÊt thô; hoa bÊt thô 2 chØ cã v i h ng hoa; phÇn mang hoa ®ùc th−êng lo¹i, h×nh sîi ë phÝa trªn v h×nh chuú ë h×nh trô hoÆc h×nh bÇu dôc, c¸c hoa xÕp d y phÝa d−íi ...... 7. T. flagelliforme ®Æc, ®«i khi th−a; gi÷a c¸c phÇn mang hoa ®ùc 5B. PhÇn trôc b«ng gi÷a phÇn ®ùc v c¸i chØ v hoa c¸i l mét phÇn bÊt thô, th−êng mang c¸c mang c¸c hoa bÊt thô ë gèc, phÇn trªn hoa bÊt thô ë gèc hay trªn suèt chiÒu d i, hoa trèng; hoa bÊt thô th−êng chØ cã 1 lo¹i bÊt thô cã h×nh d¹ng biÕn ®æi tõ h×nh sîi, h×nh ...... 6 dïi tíi h×nh chuú; tËn cïng l phÇn phô, th−êng kh«ng cuèng, Ýt khi cã cuèng ng¾n, h×nh trô tíi 6A. PhiÕn l¸ nguyªn ...... 7 26 6B. PhiÕn l¸ xÎ 3 thuú ...... 8 Typus: Java opden Oengara, Horsfield s.n.
7A. Hoa bÊt thô gÇn h×nh chuú tíi h×nh chuú, tï (holo K!, iso BM!). hoÆc côt ...... 4. T. laoticum Ph©n bè: L o Cai (Sa Pa); H T©y (Ba V×), 7B. Hoa bÊt thô h×nh dïi, nhän Kon Tum (§¾c Gley). Cßn cã ë Mianma, Trung ...... 5. T. violifolium Quèc, Th¸i Lan, In®«nªxia. 8A. PhiÕn mo h×nh m¸c thu«n, ®Ønh thu«n dÇn Sinh häc v sinh th¸i: c©y sèng trªn ®Êt n¬i th nh phiÕn d i, hÑp ...... 6. T. huense s¸ng, d−íi t¸n rõng th−êng xanh nói ®¸ v«i, ë ®é cao 1000 m. 8B. PhiÕn mo h×nh trøng tíi h×nh trøng thu«n, ®Ønh ®ét ngét hÑp th nh sîi kÐo d i MÉu nghiªn cøu: L o Cai (Sa Pa), Petelot ...... 8. T. acetosella sin num. (8 1929) (HM). H T©y (Ba V×: v−ên quèc gia), Croat & N.V. D− 77752 (HN, MO). 9A. Hoa bÊt thô h×nh chuú réng Kon Tum (§¾c Gley), Averyanov et al. VH ...... 9. T. circinnatum 1758 (HN, LE). 9B. Hoa bÊt thô h×nh sîi, hay Ýt nhiÒu h×nh dïi Sect. Typhonium ...... 10 Heterostalis Schott, 1857. Oesterr. Bot. 10A. Hoa bÊt thô th−êng xo¨n, Ýt nhiÒu quÊn víi Wochenbl. 7: 261. __ Typhonium subg. nhau ...... 13. T. trilobatum Heterostalis (Schott) Engl. 1879. in DC. 10B. Hoa bÊt thô kh«ng xo¨n, kh«ng quÊn lÊy Monogr. Phan. 2: 616. __ Typhonium sect. nhau ...... 11 Heterostalis (Schott) Engl. 1920. Pflanzenr. 73 11A. C©y cã c¶ d¹ng l¸ nguyªn v l¸ 3 thuú, hoa (4, 23 F): 108, p.p. min., incl. typus. bÊt thô cong xuèng d−íi, h−íng ra phÝa sau Lectotypus: Typhonium flagelliforme (Lodd.) ...... 11. T. penicillatum Blume, selected by Nicolson 1967). 11B. ChØ cã mét d¹ng l¸ nguyªn, hoa bÊt thô 2. Typhonium bachmaense Nguyen, V. D. & th¼ng, h−íng lªn ...... 12 Hett. 2001. Aroideana, 24: 24, fig. 1 2. __ B¸n 12A. Hoa bÊt thô h×nh sîi, d i tíi 7 mm, th¼ng, h¹ b¹ch m . dÇy ®Æc ...... 10. T. blumei Typus: Vietnam, Thua Thien Hue province, 12B. Hoa bÊt thô Ýt nhiÒu h×nh trô, 1 2 mm, th−a Phu Loc, Bach Ma National Park, N.V. Du 171 thít ...... 12. T. hayatae (holo. HN, iso. K, L). Ph©n bè: H TÜnh, Thõa Thiªn HuÕ. Sect. PEDATA Sriboonma D. & J. Murata, Sinh häc v sinh th¸i: c©y mäc trªn c¸t ven 1994. Journ. Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 296. suèi, d−íi t¸n rõng th−a ch©n nói ®¸ v«i, ë ®é Typus: Typhonium pedatum Schott. cao 300 1300 m.
1. Typhonium horsfieldii (Miq.) Steen. 1948. MÉu nghiªn cøu: Thõa Thiªn HuÕ (Phó Léc: Bull. Bot. Buitenz. III, 17: 403; Sriboonma D. et V−ên quèc gia B¹ch M ) N.V. Du 171 (HN); al. 1994. Journ. Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 296 H TÜnh, H−¬ng S¬n, S¬n Kim, Phan KÕ Léc P. 298; V.D. Nguyen, 1997. Journ. Biol. 19(1): 23. 7781 (HN); P. 8232 (HN). __ Sauromatum horsfieldii Miq. 1855. Fl. Ned. 3. Typhonium lineare Hett. & V.D. Nguyen, Indonesia. 3: 196. __ Typhonium fallax N. E. Br. 2001. Aroideana, 24: 24. fig. 3 4. __ B¸n h¹ l¸ 1860. Journ. Linn. Soc. Bot. 18 : 260. __ hÑp Typhonium kerrii Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Typus: Vietnam, Binh Thuan, Tuy Phong Indoch. 6: 1179. __ Typhonium kunmingense H. Distr., Cana, along Highway 1 at tip of Cana Li, 1977. Acta Phytotax. Sin. 15(2): 104; H. Li, promontory, 20 May 1998, Boyce & V.D. 1979. Fl. Reip. Pop. Sin. 13(2): 108, fig. 20. _ Nguyen 1333 ( holo HN!, spirit coll.; iso K!) Typhonium calcicolum C. Y. Wu ex H. Li, Y. Shiao & S. L. Tseng, 1977. Acta Phytotax. Sin. Ph©n bè: Míi chØ biÕt cã ë B×nh ThuËn. 15 (2): 104; H. Li, 1979. Fl. Reip. Pop. Sin Sinh häc v sinh th¸i: c©y mäc trªn c¸t d−íi 13(2): 108. __ B¸n h¹ l¸ b n ®¹p. c¸c t¶ng ®¸, ch©n nói ®¸ granit, nhiÖt ®é trung 27 b×nh n¨m kho¶ng 27 oC. §é cao v i mÐt tíi 25 m mang hoa c¸i, trong khi ®ã ë mÉu type gi÷a so víi mÆt biÓn. phÇn mang hoa c¸i v phÇn mang hoa bÊt thô cã MÉu nghiªn cøu: B×nh ThuËn (Tuy Phong: mét khe trèng. HiÖn t¹i, v× ch−a cã ®iÒu kiÖn C N¸), Boyce & V.D. NguyÔn 1333 (HN). nghiªn cøu l¹i mÉu type, chóng t«i vÉn cho l mÉu thuéc T. laoticum Gagnep. 4. Typhonium laoticum Gagnep. 1942. Bull. 5. Typhonium violifolium Gagnep. 1942. Bull. Soc. Bot. Fr. 89: 11; Hett. et al. 2001. Soc. Bot. France 89: 12; Hett. et al. 2001. Aroideana, 24: 30. [ Typhonium laoticum Aroideana, 24: 30 [Typhonium violaefolium Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Indoch. 6: 1176, in Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Indoch. 6: 1177, in Franc. ]; Sriboonma D. et al. 1994. Journ. Fac. Franc. ]; Phamh. 1993. Illustr. Fl. Vietn. 3(1): Univ. Tokyo, III. 15: 301. __ B¸n h¹ l o. 450, fig. 8341; Sriboonma D. et al. 1994. Journ. Cá th©n cñ nhá, cao 10 15 cm. Th©n cñ h×nh Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 302 303; V.D. cÇu hay h×nh bÇu dôc thu«n, ®−êng kÝnh cì 1 Nguyen, 1994. Journ. Biol. 16(4) (special cm. Cuèng l¸ d i 3 12 cm, bÑ d i b»ng 1/4 1/3 volume): 115. __ B¸n h¹ l¸ tÝm. cuèng; phiÕn l¸ nguyªn; thuú tr−íc h×nh tam Typus: Thailand, Kaw Samui, Put 723 gi¸c hÑp hay réng, d i 4 9 cm, réng 0,6 4 cm, (lectotyp K!, iso. BK!). ®Ønh nhän tíi cã mòi nhän, gèc h×nh tim; hai thuú sau h×nh tam gi¸c ®Ønh nhän hay tï hoÆc Ph©n bè: Tp. Hå ChÝ Minh (fid. Ph¹m h×nh b¶n ®Ønh tï, d i b»ng1/3 1/2 phiÕn tr−íc; Ho ng Hé, 1993); Th¸i Lan. g©n næi râ ë mÆt d−íi. Cuèng b«ng mo d i 1,7 3 Sinh häc v sinh th¸i: ch−a biÕt. cm. Mo d i 6,5 7,5 cm, m u hång tíi h¬i n©u; 6. Typhonium huense Nguyen, V.D. & T. èng mo h×nh trøng, d i 10 13 mm; phiÕn mo __ h×nh tam gi¸c hÑp, thu«n d i gÇn h×nh ®−êng ë Croat, 1997. Aroideana, 20: 166 170, fig. 1 5. phÇn trªn, d i 5,5 11 cm, réng 4 8 mm, ®Ønh B¸n h¹ huÕ. nhän. B«ng d i 7 cm; phÇn c¸i rÊt ng¾n, víi v i Typus: ViÖt Nam, HuÕ, chïa HuyÒn Kh«ng, h ng hoa c¸i; phÇn bÊt thô d i 7 10 mm, v i hoa N.V. Du 90 (holo HN). bÊt thô ë gèc, trªn trèng, nh½n; phÇn ®ùc d i 7 mm; phÇn phô h×nh trô, d i 5 cm, réng 0,5 1,5 Ph©n bè: míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam. mm. Hoa bÊt thô h×nh chuú, gÇn côt, h¬i th¼ng Sinh häc v sinh th¸i: mäc hoang trong lªn, d i 2 3 mm. BÇu h¬i h×nh trô, cã gãc, d i 1 v−ên, hoÆc trªn nói ®¸ thÊp, n¬i s¸ng ë ®é cao mm, réng 0,5 0,7 mm; vßi nhuþ kh«ng, nóm v i mÐt tíi v i chôc mÐt so víi mÆt biÓn. nhuþ h×nh phÔu, gÇn trßn hoÆc 4 c¹nh, h¬i cã MÉu nghiªn cøu: Thõa Thiªn HuÕ (Tp. HuÕ: thuú, réng gÇn b»ng bÇu. NhÞ nhãm 1 2, d i 0,5 chïa HuyÒn Kh«ng), N.V. D− 90 (HN). Qu¶ng mm, réng 0,5 0,7 mm; bao phÊn më b»ng lç ë Nam § N½ng (§ N½ng: chïa Non N−íc), ®Ønh. N.V. D− 093 (HN). Typus: Thailand [cited as Laos], Mukdahan, 7. Typhonium flagelliforme (Lodd.) Blume, Nakaun Panom, ca. 100 m, May 14, 1932, Kerr 1873. Rumphia 1: 134; Gagnep. 1942. Fl. GÐn. 21453 (lecto K!, isolecto BK!); Thailand, Indoch. 6: 1175; H. Li, 1979. Fl. Reip. Pop. Sin. Mukdahan, Nakaun Sawan, Kerr s.n. (para K!). 13(2): 107; Nicolson & Sivadasan, 1981. Ph©n bè: ViÖt Nam, Th¸i Lan v L o. Blumea 27: 489; A. Hay, 1993. Blumea, 37: Sinh häc v sinh th¸i: trong rõng th−a, ch©n 350; Phamh. 1993. Illustr. Fl. Vietn. 3(1): 449, nói ®¸ v«i, n¬i kh¸ b»ng. fig. 8339; Sriboonma, D. et al. 1994. Journ. Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 303. __ Arum flagelliforme MÉu nghiªn cøu: Qu¶ng B×nh (Bè Tr¹ch: Lodd. 1819. Bot. Cab. 4: t. 396. __ B¸n h¹ roi. Thung Tre thuéc x S¬n Tr¹ch, N.V. Du 186 (HN). Typus: Lodd., Bot. Cab. 4: t. 396 (1819). Ghi chó: mÉu N.V. D− 186 vÒ ngo¹i d¹ng v Ph©n bè: Tuyªn Quang, Hßa B×nh, H T©y, c¸c bé phËn cña c¬ quan sinh s¶n kh¸ phï hîp H Néi, T©y Ninh, tp. Hå ChÝ Minh. Cßn cã ë víi mÉu type. Tuy nhiªn, mét ®iÓm kh¸c l vÞ trÝ Ên §é, L o, Campuchia, vïng nhiÖt ®íi Ch©u ¸, cña c¸c hoa bÊt thô ®Ýnh ngay t¹i ®Ønh cña phÇn §«ng Malaixia tíi «xtr©ylia (Queensland). 28 Sinh häc v sinh th¸i: c©y mäc kh¸ phæ biÕn H T©y, H Néi, Ninh B×nh (Cóc Ph−¬ng), Tp. ë ®ång b»ng, ruéng hoang hay b i hoang n¬i Èm Hå Chi Minh. Ngo i ra cßn cã ë Trung Quèc, hoÆc rÊt Èm −ít, ë ®é cao 1 1200 m. §«ng v §«ng Nam ¸. MÉu nghiªn cøu: Hßa B×nh (M n §øc), Sinh häc v sinh th¸i: c©y mäc rÊt phæ biÕn N.V. D− 063 (HN); H T©y (Ba V×: Thñ Ph¸p), ë vïng ®ång b»ng, hiÕm khi thÊy ë nói cao tíi s.n. 3 5 1942 (P); H Néi, NghÜa §«, N.V. D− 900 m trªn mÆt biÓn. Mäc hoang d¹i trong v−ên, 053 (HN). n¬i s¸ng. Ra hoa th¸ng 3 5. C«ng dông: l m thuèc. Mét sè n−íc trång MÉu nghiªn cøu: H Néi, HN 005 (HN); Cæ c©y n y trong bÓ c¸ c¶nh nh− l mét c©y trang Loa HN 009 (HN); CÇu GiÊy N.V. D− 034 trÝ. (HN). Ninh B×nh (Yªn L¹c), Giang 353 CP 8. Typhonium acetosella Gagnep. 1942. Bull. (HN); Hßa B×nh, Giang 325 HB & 219 HB Soc. Bot. France 89: 10; Hett. et al. 2001. (HN). Nam Bé, Thorel 2124 (HM). Aroideana, 24: 30. [Typhonium acetosella C«ng dông: th©n cñ cña c©y ®−îc dïng l m Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Indoch. 6: 1177, in thuèc kh¸ phæ biÕn ë ViÖt Nam v Trung Quèc. Franc. ]; Sriboonma D. et al. 1994. Journ. Fac. 11. Typhonium penicillatum V.D. Nguyen & Univ. Tokyo, III. 15: 301. Hett. 2001. Aroideana, 24: 28, fig. 3 6. __ B¸n Typus: Laos, Daon Tan, Nakornpanom h¹ b n ch¶i. [Nakon panom], c. 100 m alt. Kerr 21525 Typus: Vietnam, Binh Thu©n, Tuy Phong (Lecto K!, iso BK!). Distr., Ca Na promontory, 20 May 1998, Boyce Ph©n bè: T©y Ninh, Cöu Long (fid. & V.D. Nguyen 1332 ( holo HN, spirit coll.). Sribbonma D. et al. 1994), Cßn cã ë L o, Ph©n bè: míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam. Campuchia. Sinh häc v sinh th¸i: gièng nh− T. lineare. Sinh häc v sinh th¸i: ch−a biÕt. MÉu nghiªn cøu: B×nh ThuËn (Tuy Phong: 9. Typhonium circinatum Hett. & Mood, 2000. C N¸, däc theo quèc lé 1, t¹i mòi C N¸), Aroideana, 23: 53, fig. 7,8 &9. Boyce & V.D. NguyÔn 1332 (HN, L, K). Typus: Vietnam, Dac Lac, Dray Sup area, 12. Typhonium hayatae Sriboonma et Murata, secondary forest, 1990, Hetterscheid H. AR. __ __ 1994. Fax. Sci. Univ. Tokyo, III, 15: 307. B¸n 258 T (orig. coll. Adams s.n.) (L!). B¸n h¹ h¹ «ng hay. mo cuén. Typus: Vietnam, Annam, Ngach, May 22, Ph©n bè: míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam. 1921, Hayata 250 ( holo TI). Sinh häc v sinh th¸i: sèng ë d−íi t¸n rõng thø sinh. Ph©n bè: míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam. Sinh häc v sinh th¸i: ch−a biÕt. 10. Typhonium blumei Nicolson et Sivadasan, 1981. Blumea, 27: 494; A. Hay, 1993. Blumea 13. Typhonium trilobatum (L.) Schott, 1829. 37: 373; Phamh. 1993. Illustr. Fl. of Vietn. 3(1): Wien. Zeischr. 3: 72; Hook. f. 1893. Fl. Br. Ind. 449, fig. 8338; Sriboonma D. et al. 1994. Journ. 6: 590; Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Indoch. 6: 1181; Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 305. Typhonium H. Li, 1979. Fl. Reip. Pop. Sin. 13(2): 113; divaricatum auct. non Blume, 1834. nom. Nicolson & Sivadasan, 1981. Blumea 27: 488; illegit.: Blume in Rumphia 1, t. 36 A (1837); A. Hay, 1993. Blumea, 37: 373; Phamh. 1993. Hook. f. 1893. Fl. Brit. India 6: 510; Engl. 1920. Illustr. Fl. Vietn. 3(1): 449, fig. 8340; Pflanzenr. 73 (4, 23 F): 115; Gagnep. 1942. Fl. Sriboonma D. et al. 1994. Journ. Fac. Univ. GÐn. Indoch. 6: 1180; H. Li, 1979. Fl. Reip. Tokyo, III. 15: 302 303. __ Arum trilobatum L. Pop. Sin. 13(2): 111. __ B¸n h¹. 1753. Sp. Pl. 965. __ B¸ h¹ l¸ ba thuú. Typus: Japan, Buerger and Siebold sine Typus: Herm. Icon. Sri Lanka, 177 (Lecto num. (L sheet 290 holo., 898, 90...298 para). BM!) (fid. Nicolson & Sivandasan). Ph©n bè: VÜnh Phó (Tam §¶o), Hßa B×nh, Ph©n bè: ViÖt Nam: L¹ng S¬n (Chi L¨ng), 29
Typhonium laoticum Gagnep
1. D¹ng sèng, 2. b«ng mo, 3. bÇu, 4. bÇu bæ däc, 5. hoa ®ùc, 6, 7, 8: hoa bÊt thô
30 Tuyªn Quang, Ho B×nh, H T©y, H Néi, H¶i 4. Hetterscheid W. L. A. et al. , 2001: Phßng (C¸t B ), Ninh B×nh, §ång Nai (Biªn Aroideana, 24: 30 55. Hßa), Tp. Hå ChÝ Minh (S i Gßn), B RÞa Vòng 5. Hetterscheid W. L. A. , P. C. Boyce , 2000: T u (C«n §¶o). Cßn cã ë Nªpan qua §«ng Nam Aroideana, 23: 48 55. Trung Quèc tíi Malaixia v Xri Lanca. Nã ®−îc di thùc trång ë Philippin, T©y Borneo, Singapo, 6. Hetterscheid W. L. A. , V. D. Nguyen , T©y ch©u Phi (Bê biÓn Ng ) v Neotropic. 2001: Aroideana, 24: 24 29. Sinh häc v sinh th¸i: c©y mäc hoang phæ 7. Hu S. Y. , 1968: Dansk Botanisk Arkiv, biÕn ë ®ång b»ng, n¬i Èm ë bê ruéng hay ®Êt 23(4): 409 457. hoang, d−íi t¸n c©y ë ®é cao v i mÐt hiÕm khi 8. Li H. , 1979: Araceae, Lemnaceae. Flora tíi v i chôc mÐt. Reipublicae Popularis Sinicae, 13(2): 1 242 MÉu nghiªn cøu: B¾c Bé, Balansa 4780 (K); (tiÕng Trung Quèc). H T©y, (Phó Xuyªn: Thuþ Phó), N.V. D− 043 9. Murata J. , 1990a: Bot. Mag. Tokyo. 103: (HN). Hßa B×nh (M n §øc), N.V. D− 065 339 343. (HN); L¹ng S¬n (Chi L¨ng), Quang 322 (HN); Ninh B×nh (Nho Quan: Cóc Ph−¬ng), Trän 10. Murata J. , 1990: Amer. Journ. Bot. 77: 478CP (HN). 1475 1481. C«ng dông: Th©n cñ ®−îc dïng l m thuèc 11. Nguyen V. D. , 1997: J. Biology, 19 (1): 23 kh¸ phæ biÕn ë ViÖt Nam v Trung Quèc. 24. 12. Nguyen V. D. , 1994: J. Biology, 16 (4) T i liÖu tham kh¶o (special volume): 108 115. 1. Engler A. , 1920: Araceae Aroideae und 13. Nicolson D. H. , M. Sivadasan , 1981: Araceae Pistioideae. Das Blumea, 27(2) : 483 497. Pflanzengeschichte, 73(IV. 23 F): 1 274. 14. Phamh. [Ph¹m Ho ng Hé] , 1993: Araceae 2. Gagnepain F. , 1942: Aracees in Flore in An illustrated Flora of Vietnam. GÐneãrale de l’Indo Chine, Paris. 6(9): 69 Montreãal, 3(1): 416 453. 1196. 15. Sriboonma D. et al. , 1994: J. the Faculty of 3. Hay A. , 1993: Typhonium in Australia. Science, University of Tokyo Sect. III, 15 : Blume, 37(2): 345 376. 255 314.
the genus Typhonium (araceae) in flora of vietnam
nguyen van du, vu xuan phuong
Summary
In the paper, the authors introduce the genus Typhonium in the world and in Vietnam with its studying history. The authors also introduce the key to identify the species of Typhonium in Vietnam. 13 species of Typhonium are mentioned with their nomenclature, distribution, biology, ecology and uses. In the paper, the first author mentiones to Typhonium laoticum as a new species for the Flora of Vietnam. However that he also notes that there is a little difference of the location of sterile flowers between the examined specimens and the type specimens.
Ng y nhËn b i: 20 1 2003
31