108 entomologische berichten 68(3) 2008

infectie) of een combinatie van deze en daar een paar mijntjes op een enkel blad. 10-year old summer oak stand (Quercus robur) andere factoren soms een rol, waardoor in a polder not far from Rotterdam, with a de chemische afweerstoffen in de boom conspicuous freckled appearance. A closer Dankwoord verminderd zijn? In elk geval is de plaag look revealed huge numbers of (mostly aban- lokaal want op de (veertig jaar oude) zo- Ton Tobé wil ik hartelijk danken voor het doned) mines, almost exclusively from two mereiken in en pal naast de Vlaardingse maken van de foto’s. nepticulid species, Ectoedemia subbimaculella Heemtuin, op ongeveer 1500 m afstand, (circa 70%) and E. albifasciella. Extrapolation of waren deze mineerders dit jaar amper te Ben van As the numbers counted on a sample of leaves vinden - in totaal vond ik op deze locatie Hovenierstraat 6 taught that there must have been millions. hoogstens 25 exemplaren. 3123 EH Schiedam The outbreak was local (only low numbers In 2006 was de plaag met ongeveer E-mail: [email protected] were found in a group of oak trees at less than 90% afgenomen. Er zaten nog wel betrek- 2 km distance) and temporal (in 2006 numbers kelijk veel mijnen op de bladeren, maar had dropped to ca. 10% and the freckled ap- Summary van een ‘sproeteneffect’ was geen sprake pearance was absent, in 2007 numbers had meer. In 2007 was het voorkomen geslon- Freckled oaks… dropped further). ken tot normale proporties, met hier en On October 30, 2005, I passed an almost

Polypogon plumigeralis (: Noctuidae) voor het eerst in Nederland waargenomen

Min of meer door de weersomstandighe- a den gedwongen – stevige wind en regen – was de in een achtertuin in Rozenburg (RD coördinaten 075.8-435.6) geplaatste Robinson-val op 3 oktober 2006 omge- bouwd naar een Heath-val. De volgende morgen zat er naast een Opisthograptis luteolata (L.) en een Noctua comes Hübner ook een ongewone snuituil in de val. Wat direct opviel was de snuit met de lange palpen, de gevederde antennen, de door- lopende witte band op voor- en achter- vleugel en de brede niervlek (figuur 1). ’s Avonds werden diverse naslagwerken geraadpleegd met als resultaat dat de vlinder een mannetje van plumigeralis (Hübner) betreft, een nog niet uit Nederland gemelde soort. Naar later bleek was op 29 september 2006 al een vrouwtje in een lichtval gevangen en b 1. Polypogon plumigeralis mannetje. door Izaak Vermeulen gefotografeerd in a. Rugzijde. Foto: K Rijsdijk. West-Zeeuws-Vlaanderen (Waterland- b. Buikzijde. Foto: P Rooij. kerkje, RD coördinaten 027-371). 1. Polypogon plumigeralis male. Tijdens het opzetten vielen bij het mannetje de bij meer snuituilen aanwe- zige fraaie waaiertjes op de middelste mogelijk tijdelijke populaties bekend uit poten op (figuur 1B). In Engeland maakt Engeland (Kent en Sussex; Ian Kimber, men dan ook verschil tussen een ‘snout’ persoonlijke mededeling, en http:// en een ‘fan-foot’ en daar heet deze soort ukmoths.org.uk) en België, sinds 2000 ‘plumed fan-foot’. Het meest aanneme- (Vlaanderen, omgeving Oostende; Willy lijk is dat deze waaiertjes (van geur- de Prins & Chris Steeman, persoonlijke schubben) een functie vervullen bij het mededeling, en http://webh01.ua.ac.be). verspreiden van geslachtsferomonen Waterlandkerkje ligt dicht bij de Bel- gedurende de balts en de copulatie (Rob gische grens en is hemelsbreed slechts de Vos, persoonlijke mededeling). 40 km verwijderd van de Belgische De soort is bekend van Midden- populatie. Rozenburg ligt middenin het Europa en het mediterrane gebied (Kars- industriegebied Rijnmond bij Rotterdam Het is moeilijk te bepalen of de vlin- holt & Razowski 1996). Hij vliegt daar van en is ingeklemd tussen de Nieuwe Water- der Rozenburg op eigen kracht heeft be- april/mei tot juni, met een partiële tweede weg, het Calandkanaal, de Betuwelijn en reikt als zwerver of trekker, of dat het generatie van augustus tot oktober (Robi- parallel daaraan de autosnelweg N15. dier adventief is. Weliswaar vinden rond- neau 2007, Calle 1982). In Engeland heeft De rups is polyfaag op ondermeer om Rozenburg veel transportbewegingen hij waarschijnlijk één generatie, in juli/ brem, klimop, roos, diverse loofbomen plaats (scheepvaart en vrachtverkeer), augustus (Waring & Townsend 2006). Poly- en heeft een voorkeur voor verwelkt blad. maar door het uitzonderlijk warme weer pogon plumigeralis wordt soms als trekvlin- De soort overwintert als rups (Forster & in Europa in 2006 was er, in ieder geval der beschouwd (http://ukmoths.org.uk). Wohlfahrt 1971, Waring & Townsend in de provincie Zeeland, bijzonder veel Daarnaast zijn er sinds 1995 kleine, lokale, 2006). activiteit van trekvlinders en migranten. entomologische berichten 109 68(3) 2008

Van veel soorten werden recordaantallen Karsholt O & Razowski J 1996. The Lepidoptera Summary vastgesteld. Gezien het bestaan van loka- of Europe. A distributional checklist. Apol- le populaties in België en Engeland zou lo Books. First observation of Polypogon plumi- Kuchlein JH & Vos R de 1999. Geannoteerde het dus heel goed kunnen dat we hier naamlijst van de Nederlandse vlinders. geralis (Lepidoptera: Noctuidae) in met een zwerver te maken hebben. Backhuys Publishers. The Netherlands In de naamlijst (Kuchlein & De Vos Robineau R 2007. Guide des papillons noctur- The noctuid moth Polypogon plumigeralis 1999) zou de soort als nummer 1945a in- nes de France. Delachaux et Niestlé. (Hübner, 1825) is recorded for the first time gevoegd kunnen worden. Voorgestelde Waring P & Townsend M 2006. Nachtvlinders from The Netherlands. A female of the Plumed – Veldgids met alle in Nederland en België Nederlandse naam: gepluimde snuituil. Fan-foot appeared in a light-trap in Water- voorkomende soorten. Tirion Natuur. landkerkje (Province of Zeeland) on the 29th of September 2006, while on the 3rd of October a Dankwoord Karel Rijsdijk male was found in a Heath-trap in Rozenburg Tenslotte bedanken wij Ian Kimber voor Noordererf 15 (Province of Zuid-Holland). The species is het leveren van de Engelse gegevens, 3181 JB Rozenburg known from central Europe and the Mediterra- Willy de Prins en Chris Steeman voor de [email protected] nean and is sometimes regarded as a migrant. Belgische en Rob de Vos voor zijn hulp bij Two small populations are known in the vici- het schrijven van deze mededeling Peter Rooij nity of The Netherlands, one from the south- Hoijerstraat 12 west of England, the other from the coastal 3232 AD Brielle area of Belgium. Waterlandkerkje is located Literatuur close to the border, at just 40 km from the Calle JA 1982. Noctuidos Espag ˇnoles. Ministerio Izaak Vermeulen Belgian population. Rozenburg is a village de Agricltura, Pesca y Alimentacion. Elmarestraat 52 in Rijnmond, an industrial area west of Rot- Forster W & Wohlfahrt TA 1971. Die Schmet- 4508AB Waterlandkerkje terdam, and is surrounded by a river, a canal terlinge Mitteleuropas. 4. Eulen (Noctui- dae). Franckh’sche Verlagshandlung. and a combined rail- and motorway. http://ukmoths.org.uk/show.phd?id=770 Anton Baaijens http://webh01.ua.ac.be/vve/Checklist/ Groot Abeele 40 Lepidoptera/Introduction.htm 4388 VW Oost-Souburg

Nycteola asiatica, nieuw voor Nederland het Midden-Oosten. In Europa wordt (Lepidoptera: Nolidae) N. asiatica het meeste gemeld uit de Zuid- en Oosteuropese landen, maar ook wordt In de Catalogus der Nederlandse Macro- 1990 door mij op smeer gevangen aan de hij gesignaleerd in Scandinavië. Uit lepidoptera van Lempke (1966) worden rand van het natuurgebied Loonse en Groot-Brittannië is de soort nog niet van het Nycteola (Lepidoptera: Drunense Duinen te Drunen (Noord- bekend. Uit de andere werelddelen wordt Nolidae) twee soorten voor ons land ver- Brabant). Rob de Vos en Michael Fibiger de vlinder niet gemeld (Fauna Europaea meld: N. revayana en N. degenerana. Tevens bevestigden dat het exemplaar inderdaad 2008). Het is nog niet duidelijk hoe schrijft Lempke dat N. asiatica een ver- een N. asiatica is! De soort is dus nieuw N. asiatica zich verspreidt. Ebert (1997) moedelijke zwerver is, die incidenteel voor de Nederlandse fauna. De recente noemt zowel areaalverschuiving als in Zuid-België en Denemarken is aan- naamlijsten van Kuchlein & De Vos (1999) zwerveraspecten aannemelijk. getroffen. Op initiatief van de Noctuiden- en van Fauna Europaea (2008) vermelden De Europese meldingen betreffen specialist Dr. Michael Fibiger uit Dene- N. revayana en N. degenerana als de enige altijd incidentele vangsten, de vlinder marken, werd de Werkgroep Vlinder- Nederlandse Nycteola-soorten, waarvan wordt nergens in aantallen aangetroffen. faunistiek recent door Rob de Vos de laatste als incidentele vondst is In Slowakije en Hongarije, waar de soort gewezen op de mogelijkheid dat deze aangemerkt. inheems is, zou de rups in aanplanten soort ook in Nederland wordt aan- van populier en wilg schade veroorzaken getroffen. (Ebert 1997). Verspreiding In mijn collectie bleek tussen de N. revayana’s een exemplaar uit 1990 te Nycteola asiatica is een soort met een op- Het genus Nycteola staan dat wel erg veel leek op N. Asiatica merkelijke verspreiding. Hij wordt ge- (figuur 1). De vlinder werd op 9 oktober meld uit Oost-Azië, maar (nog) niet uit In Europa komen van het genus Nycteola zes soorten voor. De grote variabiliteit van N. revayana heeft lange tijd voor veel 1. Nycteola asiatica / onduidelijkheid gezorgd. In de 19e eeuw coll. L.J. van Deventer. werden vormen van deze soort eerst beschreven als afzonderlijke soorten en later werd er weer voor gekozen om deze ‘soorten’ als vormen van N. revayana te beschouwen. Hierbij ging men echter weer te rigoreus te werk en na onderzoek rond 1900 door diverse auteurs kon men uiteindelijk de thans bekende soorten onderscheiden (Ebert 1997). Het onderscheid tussen de verschil- lende Nycteola-soorten is nog altijd niet eenvoudig, waardoor soorten van dit