Alfred Ost ( 1884-1945) Algemene informatie Gemeentelijk Museum van Herkomst van de Ostende. Je suis la reine des Archief en Museum van de Elsene illustraties plages (ontwerp) Socialistische Jean Van Volsemstraat 71, Archief en Museum van de 1913 Arbeidersbeweging 1050 Elsene Socialistische Arbeidersbeweging. 49x30cm Bagattenstraat 174. 9000 Gent (telefoon: 02/SI1.90.84 - Gent: blz. 98, I 06. I 15 (onder) /nventansnummer: 393/11 195128-6 (telefoon: 09/224.00.79 - fax: 02/647.66.72) Buytaert Rob: blz. 122 (onder) Antwerpen, Archief en Museum fax 09/233.67.1I) Open: maandag tot vrijdag Galerij De Zwarte Panter, voor het Vlaamse Cultuurleven Open: elke werkdag van van 13u tot 19u, zaterdag en Antwerpen: blz. 124 9u tot 12u en van 13u tot 17u zondag van I Ou tot 17u, Huysmans Bart: blz. 85, 86, 96 Toegang: gratis gesloten op maandag (onder links). 96 (onder rechts). Toegang: gratis (met 97 (onder), 97 (boven). I 0 I Archief en Museum voor het uitzondering van de tijdelijke (rechts boven), I OS (links) I 08 Vlaamse Cultuurleven tentoonstellingen) (rechts onder), I 09 (rechts), I 13. Minderbroederstraat 22, I IS (boven). 121 (links). 122 2000 Antwerpen Nationaal Jenevermuseum (boven), 125. 126, 128 (telefoon:03/232.5S.80 - Witte Nonnenstraat 19. Katholiek Documentatiecentrum, fax: 03/231.93.10) 3SOO Hasselt Leuven: blz. I 02. I 14 Open: leeszaal: elke werkdag (telefoon: 0 I 1/24.1 1.44 - Koninklijk In stituut voor het van 8.30u tot 16.30u; fax: 0 I 1/21.1 0.50) Kunstpatrimonium, Brussel: blz. 87 museum: dinsdag tot en met Open: dinsdag tot vrijdag (links) zondag van I Ou tot I 7 u van IOu tot 17u, zaterdag en Konrnklijk Museum van het Leger Toegang: 7S.-BF. zondag van 14u tot 16u en van de Krijgsgeschiedenis. groepen (+ IS personen) Toegang: 90,-BF Brussel: blz. 99 (onder). I I 0 30.-BF. inwoners (boven) groot -Antwerpen gr-atis. Universiteitsbibliotheek Gent Luyten Joris: blz. 87 (rechts). 88, scholen gratis Rozier 9, 9000 Gent 91 (links), 91 (rechts), 92 (boven), (telefoon: 09/264.38.51 - 93 (links), 93 (rechts). 9S, 96 Katholiek fax: 09/264.41.96) (boven), 99 (boven). 104, 105 Documentatiecentrum Open: elke werkdag van (rechts), I07. I 08 (links) Vlamingenstraat 39. 9u tot 12u en van 14u tot 17u Mestdagh Luk: blz. 126-127 3000 Leuven Toegang: gratis Gemeentelijk Museum van (telefoon : 016/32.35.00 - Elsene: blz. 92 ( ond.er) fax: 016/32.35.0I) Donekers E.: blz. I I I Open: elke werkdag van Rijksdienst Beeldende Kunst, Den 9u tot 17.30u, Vo rmgeving Haag: I 0 I (rechts onder) Inhoudsopgave op zaterdag van 9u tot 12.30u. Rob Buytaert Rubens Pjerpol: blz. I 17 Toegang: gratis Annemie Vandezande Speldoorn E.: I 00-1 0 I, I 09 (links), I 12, I 18, I 19, 121 (rechts Affichekunst Koninklijke Musea voor Schone Correctie boven), 121 (rechts onder). 123 Kunsten Els Peeters Universiteitsbibliotheek Gent: blz. Woord vooraf blz. 87 Museumstraat 9, I 000 Brussel I 08 (rechts boven). I I 0 (rechts (telefoon: 02/508.32.1 I - Eindredactie en produktie onder) fax 02/508.32.32) Rudy Vercruysse De eeuwwisseling (ca. 1885- 1918) blz. 89 Open: Museum voor Marc Devos door Korf Scheerfinck Oude Kunst Geert Verstaen dagelijks van I Ou tot I 2u - Druk Het Interbellum ( 1919- 1940) blz. 100 13u tot 17u, gesloten op maandag Die Keure. Brugge door Korf Scheerfinck Museum voor Moderne Kunst Opbergband Van de Tw eede We reldoorlog tot vandaag blz. 116 Koninklijk Museum van het De Vooght b.v., Montfoort Leger· en van de door Rob ert Lucas Krijgsgeschiedenis De fotogravure Jubelpark 3. I040 Brussel voor dit nummer Besluit blz. 127 (telefoon: 021733.44.93 - werd vervaardigd door fax 021734.54.21) Open: dagelijks van 9u tot 16.45u, gesloten op maandag Toegang: gratis Auteursidentificatie Museum Vleeshuis Robert Lucas studeerde kunstwetenschappen en archeologie aan de Vleeshouwersstraat 40, Vrije Universiteit Brussel. Hij is als assistent werkzaam in het Archief 2000 Antwerpen Kortrijksesteenweg I 142A en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, waar hij verantwoordelijk (telefoon: 03/233.64.04) 9051 Sint-Denijs-Westrem is voor de affichecollectie. Open: dagelijks van I 0 tot 09/220.40.40 16.45u, gesloten op maandag Karl Scheerlinck is kunsthistoricus. Hij publiceerde diverse werken Toegang: 75.-BF, over de Belgische affichekunst en werkte mee aan de samenstelling groepen ( + I 5 personen) van affichetentoonstellingen als "Papieren herauten" ( 1991). "ISO jaar 30.-BF. inwoners groot-Antwerpen gratrs, il affiches voor de Antwerpse Zoo" ( 1993). "Antwerpen geplakt" li[J ( 1993) en "Jenever en likeur in kleur" ( 1994). scholen gratis Lid van de Unie van de Uitgevers vatl de Periodieke Pers Copyright OKV Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel �" van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook PIIOY\MCIEIESTUUII Provincie zonder voorafgaande ANTWERPEN + Oost-Vlaanderen PROVINCIE p o v in c e limburg V LAA MS • BRABANT toestemming van de uitgever. Woord vooraf

Nogal wat kunstliefhebbers koppelen het begrip gesitueerd in haar nationale en internationale context. "affiche" automatisch aan Parijs en aan de namen van Daarnaast worden, afzonderlijk, werking en inhoud van Ju les Chéret, Henri de To ulouse-Lautrec en een negental van de belangrijkste openbare affiche­ Alphonse Mucha. De wieg van de affichekunst stond verzamelingen nader toegelicht. inderdaad in de toenmalige economische en culturele hoofdstad en het nieuwe genre kwam tot bloei in wat wij nu gemakshalve de "Belle Epoque" noemen. Nochtans heeft de affichekunst ook in België een hoge vlucht genomen. Anno 1900 nam onze jonge, maar economisch welvarende natie samen met Frankrijk zelfs Frans van Kuyck een vooraanstaande plaats in op het wereldtoneel. (1852-1915) Théo van Rysselberge Wereldtentoonstelling van In deze aflevering wordt een poging gedaan om aan de (1862-1926) Antwerpen hand van recente publikaties en bijkomend onderzoek La Libre Esthétique 1885 te velde, een stand van zaken op te maken. 1896 254xl 19cm Omdat men niet kan spreken van een typisch Belgische, 100x72cm Inventarisnummer: Inventarisnummer: AV 38.5. I 0. I 241637 laat staan Vlaamse affichekunstwordt in een bondig AV I 4.6. I I .231 I 500 Antwerpen, Museum Vleeshuis historisch overzicht de affichekunst in Vlaanderen Antwerpen, Museum Vleeshuis

onder do hooee Bo.oberming V1lD z. M. d60 Koning va.n Balgie MEI- �aas- OCTOBER. EXPOSITION UNIVERSELLE D'ANVERS IOUS Ie h&ut Patnlnap de 8. M.. 1e Roi d• BeJs-.._ YJ��J��y��{{/tf$.MAl - 1885 -

87 88 De eeuwwisseling (ca.1885-1918)

Jean Ubaghs ( 1852- 1937) Van plakkaat tot affichekunst en in grote oplage verspreid werden. De echte Exposition d'affiches doorbraak kwam er pas in de jaren '90. Behalve het 1896 De reclame als dusdanig is veel ouder dan het economisch en cultureel gunstige klimaat droegen ook 104x72cm Inventarisnummer: affiche zoals we het hier bespreken. Van oudsher andere fa ctoren bij tot het succes: de kennismaking met AV 14.6. 1 0401 1500 hebben er geschreven of geschilderde aankondigingen de Franse affichisten op Belgische tentoonstellingen, de Antwerpen, Museum Vleeshws op groot fo rmaat bestaan. Met de uitvinding van de vernieuwingsdrang van de artistieke avant-garde, het boekdrukkunst rond 1450 werd het mogelijk een dynamisme van enkele drukkerijen en een groeiend en boodschap op grotere schaal te verspreiden. De eerste zich organiserend verzamelaarspubliek. "affiches" maakten reclame voor- hoe kan het ook anders - uitgevers en boekhandelaars. Overigens is het Vóór de jaren '90 waren, behalve de saaie oudste plakkaat dat ook een illustratie (in houtgravure) "letterbiljetten", ook de half-tekst-half-beeldaffiches in bevat, afkomstig uit Antwerpen: Gerhard Leeu voerde zwang. Op de typografisch gezette aanplakbiljetten er in 1491 publiciteit mee voor zijn uitgeverij. werd een prent geplakt die meestal lithografisch De duizenden aanplakbiljetten die daarna verschenen, vervaardigd was. Er verschenen ook passe-partout waren vooral typografisch en droegen zowel affiches met een kleurrijk kader waarin veelal nationale mededelingen van de overheid als van handelaars en of lokale heraldische motieven werden verwerkt; schouwburgen: alle illustreren ze op hun manier een binnen dat decoratieve raam kon telkens een andere boeiende brok geschiedenis. tekst worden gedrukt. Niet zelden werden diverse Eigen aan het moderne beeldaffichevan de jaren technieken gecombineerd, wat dan meervoudig I 870- 1880 is de lithografische uitvoering, een techniek samengestelde plakkaten opleverde. die rond 1796 werd uitgevonden door Aloïs Senefelder. Wilde een Belgische firma uitpakken met een kleurrijk De techniek berust op het gegeven dat vet en water beeldaffiche,dan deed zij doorgaans een beroep op de elkaar afstoten. Met vette inkt wordt op een poreuze Franse lithografen. kalksteen getekend. Daarna wordt die steen De twee oudste lithografische aanplakbiljetten die in natgemaakt en met vette drukinkt ingerold. Alleen de België werden ontworpen en gedrukt en die ook een betekende, vette partijen nemen de drukinkt aan. aanzienlijke verspreiding kenden, zijn die voor de Dit vlakdrukprocédé werd de volgende decennia Antwerpse We reldtentoonstelling van 1885. Ze waren verfijnd, onder andere wat het drukken in verschillende schatplichtig aan de opgesmukte tekstaffiches. kleuren betreft.Aanvank elijk waren het enkel Dat bewijzen het sobere kleurgebruik voor de tekening, uitgeverijen in Frankrijk die brood in het gekleurde de schikking en de verschillende korpsen van het beeldaffiche zagen. tekstgedeelte, maar vooral de iconografie die bol staat van de heraldische en allegorische motieven. Dat laatste Het affiche zou als kunstdiscipline pas hadden ze overigens gemeen met de historiserende bestaansrecht verwerven nadat een talentvol en trend in de architectuur en de toegepaste grafiek. gerenommeerd kunstenaar als Jules Chéret het als De ontwerper was Frans van Kuyck, een genre- en uitdrukkingsvorm ging hanteren. Zijn virtuoze voorbeeld portretschilder, etser en illustrator, die zich slechts een zette veel begenadigde kunstenaars, maar ook mindere enkele maal aan het affiche waagde. goden, ertoe aan om met het nieuwe medium te experimenteren, vrij van alle betuttelende academische Het belang van de eerste affichetentoonstel­ regels. Enkel de opdrachtgever zou die vrijheid af en lingen en ontwerpwedstrijden toe aan banden leggen. Zoals elders in de geïndustrialiseerde wereld De vroegste kleurrijke lithografische vonden in België spraakmakende affichetentoonstel­ beeldaffiches in België lingen plaats. Het Brusselse Musée du Nord was in augustus I 890 de koploper met werk van Chéret en Ook in België was er aan werk geen gebrek! Grasset Eerstgenoemde was ook vertegenwoordigd op Zoals elders in West-Europa en Amerika had de de salons van de vooruitstrevende kunstkringen Les XX negentiende-eeuwse industrialisering de produktie (Brussel, 1891) en L'Association pour /'Art (Antwerpen, dermate verhoogd dat het aanbod al snel de vraag 1892). Het Gemeentelijk Museum van Elsene toonde in overtrof De potentiële consument moest steeds 1893 Frans werk en in het Vo orlopig Feestpaleis in subtieler tot kopen worden aangezet. Het affiche prees Brussel ( 1894) prijkten affiches uit Amerika en de niet alleen consumptie-artikelen aan: ook oorden van meeste Europese landen. ontspanning en vermaak. theater, opera en kunstten­ Het Belgische - lees Brusselse - werk stelde volgens de toonstellingen werden als noodzakelijke luxe aan de commentaren niet veel voor. De creatieve bestuiving hogere klasse opgedrongen, want dat was uiteindelijk vanuit Frankrijk was echter een fe it en zo luidde 1893 de "doelgroep" van de artistieke reclame. hier de bloeiperiode van de affichekunst in, parallel aan Net zoals in het buitenland gebruikte men hier rond die van de nationale Art Nouveau. 1850 al lithografische biljetten, ondermeer voor Naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling van politieke propaganda, maar het duurde tot halverwege Antwerpen in 1894 werd voor het eerst een nationale de jaren '80 vooraleer ze door kunstenaars ontworpen afficheontwerpwedstrijd uitgeschreven. De vlucht die

89 de beeldende kunst recent had genomen, ontging de met Edouard Duyck in een erg grafische en inhoudelijk Museum Vleeshuis juryleden blijkbaar: zij selecteerden twee tamme, rijke stijl. Meestal wordt slechts één allegorische, (Antwerpen) bijbelse of eigentijdse figuurmonumen taal afgebeeld, traditionele affiches met allegorische figuren, in plaats De affichecollectie van het van een ontwerp van Henri Evenepoel, dat in de fr ontaal of in profiel. Fraai gestileerde attributen of Museum Vleeshuis is wat gespecialiseerde pers als zoveel frisser en wervender emblemen vullen de achtergrond, het tekstvlak of de betreft ontstaansgeschiedenis werd omschreven. Ook in de toekomst zou, naar blad randen. en inhoud het best vergelijk­ baar met deze van het aanleiding van ontwerpwedstrijden, meermaals de Gemeentelijk Museum van tegenstelling tussen een op het experiment beluste L'Estampe ( 1907-1914) promootte op haar Elsene, die ze echter qua avant-garde en een traditiegetrouwe en op veilig salons de actuele prent- en affichekunst. Behalve omvang overtreft. Met haar spelende overheid aan het licht komen. Lemmen en Combaz leverde ook Henri Meunier een ca. 4.000 affiches, waarvan ongeveer I .500 exemplaren tentoonstellingsplakkaat. Meuniers arabesken, grove van vóór 1900, is ze zonder Affiches van de Brusselse avant-garde omrandingen en breed uitgesmeerde kleuren verraden twijfel de belangrijkste open­ een zwak voor de Japanse grafiek. bare verzameling van het land. Brussel werd de draaischijf van de modernis­ Het museum dankt die rijk­ dom aan enkele grote fond­ tische affichekunst in België. De vernieuwing werd Andere talentrijke ontwerpers, werkzaam in sen. In 1914 verkocht Henri gedragen door kunstkringen die, zoals elders in Europa, Brussel, waren ondermeer Georges Gaudy, Grell. secretaris van de Société vanaf 1880 ontstonden uit onvrede met het heersende Léon Belloguet, Louis Titz, Herman Richir (Hamner), Beige des Affichophlies. zijn artistieke klimaat. Hun affiches behoren tot de absolute Gustave-Max Stevens en Gustave Flasschoen. privé-collectie van I .500 affi­ ches aan het pas opgerichte top van de Belgische produktie en zijn exemplarisch Victor Creten zette met zijn affiche voor de Wereld­ museum. jules Baetes, voorzit­ voor een aantal strekkingen, die we onder de noemer tentoonstelling in Brussel van 19 10 (ontwerp 1906) ter van De Sealden, liet bij tes­ "Art Nouveau" kunnen brengen. Het was de kunstkring de toon voor de aankomende Art Deca in de tament 637 reclamebiljetten aan het Museum Vleeshuis na Les XX ( 1883-1893) die het affiche in Brussel gebruiksgrafiek. ( 1938). Deze stukken. bijna introduceerde, naast andere moderne kunstuitingen als Hogergenoemde kunstenaars waren professionele zonder uitzondering van abso­ (neo-)impressionisme, symbolisme en Art Nouveau. afficheontwerpers: actief in verschillende takken van de lute topkwaliteitvormen een La Libre Esthétique ( 1894-1914) ruimde, opnieuw beeldende of toegepaste kunsten of in de architectuur. perfecte staalkaart van de onder de bezielende leiding van Octave Maus, nog verwezenlijkten ze toch een behoorlijk aantal beeld­ lokale, nationale en internatio­ nale affichekunst van de zoge­ meer plaats in voor de gebruikskunst. Het streven van plakkaten. Hun vakbekwaamheid leverde verschillende naamde Belle Epoque-periode vooraanstaande kunstenaars om de kunst binnen het opdrachten van buiten het artistieke milieu op: en rechtvaardigen het bestaan bereik van het grote publiek te brengen, is daaraan niet progressieve dagbladen, voedingsfabrikanten, van een zelfstandig affichemu­ warenhuizen, toeristische centra, lokale overheden, ... seum. vreemd. Het Museum Vleeshuis, dat Théo van Rysselberghe, Gisbert Combaz en Behalve hun technisch kunnen speelden de affichisten nog tal van andere, uiteenlo­ Georges Lemmen bedachten pareltjes van affiches voor de consumentgerichte iconografie en de beeldeenheid pende collecties onder zijn de jaarlijkse salons. Van Rysselberghe was een gevoelig als belangrijkste troeven uit. Eén sprekend motief kreeg hoede heeft - van Egyptische mumm1es tot Antwerpse cla­ maar trefzeker kolorist, die de tekst volwaardig in het een dominante plaats toegewezen ten overstaan van vecimbels - verloor na 1938 beeld integreerde. Combaz daarentegen hield beeld en de rest. De tekst sloot qua korpskeuze en schikking aan de affiches uit het oog. opschrift rigoureus gescheiden, zoals hij trouwens alle bij het stijlconcept van het geheel. Het centrale Decennia lang bleven ze op componenten van zijn voorstelling tegen elkaar beeldmotief was bij voorkeur niet het gepromote zolder liggen, tot ze in de jaren '60 werden "heront­ uitspeelde: enigszins gestileerd, met contrastrijke produkt zelf de weergave van een genietende dekt". kleuren en benadrukte contouren. Hieruit bleek zijn consument leek zoveel lonender! Op initiatief van mevrouw passie voor de Japanse prentkunst, die hij overigens J. Lambrechts begon in 1977 de herwaardering: fotografie, met nogal wat kunstenaars en verzamelaars deelde. De faam van de Brusselse drukkerijen inventarisatie, restauratie.Twee Lemmen leverde intimistische vrouwenportretten - succesrijke tentoonstellingen ondermeer van zijn echtgenote en dochter - in een erg Het eclatante succes van de Brusselse affichisten in de Stadsfeestzaal volgden picturale stijl; de sobere belettering staat ver af van de kan men zeker niet alleen vanuit het dynamische ( 1979 en 1981) en het Art Nouveau. kunstleven verklaren. Minstens even belangrijk waren de Museum Vleeshuis kreeg tien­ tallen aanvragen tot bruikleen drukkerijen die zich erg snel op de lithografische voor buitenlandse exposities. In 1893 zag in Brussel ook de kring Le Si/Ion het techniek toelegden en zich als gespecialiseerde Hoewel de collectie de facto licht, waarvoor onder anderen Fernand To ussaint en afficheuitgevers profileerden. J. Gouweloos, een scherp profiel bezit werd Victor Mignat fraaie aankondigingen tekenden. Beiden Weduwe Mammon, A. Mertens, J. Goffin, J. Goossens, dit niet in overwogen selectie­ criteria vertaald. Recente aan­ vallen op door een geraffineerd en transparant palet en 0. de Rijcker en J.L. Golfart omringden zich met plakbiljetten uit schenkingen een zwierige tekenstijl, die woord en beeld perfect met bekwame steendrukkers. Ook kunstenaars verbonden van diverse Belgische instan­ elkaar verbindt. Langgerekte figuren en het schaduwspel zich soms een tijdlang aan een lithobedrijf, hetzij in ties, waaronder ook heel wat op de achtergrond golden daarenboven als een loondienst, hetzij in freelance verband. Dat liet de firma uit artistiek oogpunt banale exemplaren,worden op persoonlijk handelsmerk van Mignat toe een reeks van modellen aan te leggen, waaruit een dezelfde manier behandeld als commercieel huis een keuze kon maken. De kunstenaar pareltjes van een Grasset of L'Aeropage du XXe siècle ( 1893-1 898) was als mocht dat model dan naar de wensen van de klant een Mucha Ook tussen de literaire, artistieke en filantropische vereniging minder uitwerken en de lithograaf verzorgde de uitvoering. affiches die in 1992 door het Provinciaal Museum Sterckshof belangrijk voor de vernieuwing van de Brusselse aan het museum in perma- kunstscène, maar leverde niettemin een puntgaaf affiche op van Adolphe Crespin. Jarenlang werkte hij samen

90 nente bruikleen werden over­ gedragen en die zowel inhou­ delijk als 1n de tijd een breed spectrum omvatten, zitten, naast uiterst waa1·devolle aan­ vullingen, veel werken die in een kunsthistorische verzame­ ling minder thuishoren. Het Museum Vleeshuis is zich hiervan bewust, maar een tekort aan middelen en per­ soneel verhindert voorlopig een ernstige verwerking. De laatste jaren werd af en toe een beperkte selectie affi­ ches, rond een bepaald thema, gepresenteerd. Prestigieuzer van opzet was de reti'Ospectie­ ve Henri Cassiers ( 1994) , waar­ in een belangrijk luik voor diens affichewerk was voor­ zien. Recent werd gestart met de geautomatiseende inventa­ risatie.

EXPOSITION DU CROQU l� DE LACARJCATURE JUDICIA! R.ES AU PALAIS DE JU5TlCE D'ANVERS:ORC.AN15EE PAR LA CONFERENCE DU JEUNE BARREAU=OUVëRTURELE 12 NOVEMBRE 1904=

Gishert Combaz Victor Mignot (1872-1944) (1869-1941) Le Cénacle jeune Barreau Anvers 1895 1904 86x63cm 74x42cm Inventarisnummer: Inventarisnummer: AV I 4.6.8461 I 500 AV 1 4.6.6891 I 500 Antwerpen, Museum Vleeshuis Antwerpen, Museum Vleeshuis

De eeuwwisseling 91 Henri Meunier ( 1873 -1922) Adolphe Crespin Pollet et Vittet: (1859-1944) Chocolaterie de Pepinster Paul Hankar, architecte 1899 1894 49x69cm 54x40,3cm Inventarisnummer: Inventarisnummer: communal n°2 71 AV 14.6.54111500 Elsene, Gemeentelijk Museum van Antwerpen, Museum Vleeshuis Elsene

92 Gemeentelijk Museum één na compleet is. Dat Elsene van Elsene daarmee een uitzonderlijke plaats bekleedt, wordt beves­ Het Gemeentelijk Museum tigd door de veelvuldige vel-­ van Elsene bezit een uit kunst­ zoeken tot ontlening voor historisch oogpunt ongemeen buitenlandse exposities. rijke collectie. waarvan de basis De verzameling is inmiddels al werd gelegd in de ontstaans­ door aankopen en schenkin­ en eerste glansperiode van gen met nog eens ca. 430 affi­ het affiche: de zogenaamde ches aangegroeid. Na hiaten Belle Epoque. in de "collection Botte" te In 1906 schonk joseph Botte. hebben weggewerkt, streeft kolonel van het Belgische leger. men nu een bescheiden inhaal­ zijn 490 stuks tellende affiche­ beweging na voor de tussen­ verzameling aan het museum, en naoorlogse periode in dat was opgericht in 1892. Belg1ë. Zo mocht men zich Dat is misschien een beetje verheugen in schenkingen van vreemd, vermits hijzelf geen werk van Massonet. Ost en inwoner van Elsene was. Als Richez. Recent werden enkele beschermend lid van La Libre waan:Jevolle affiches van Es!hét1que heeft hij well1cht Magritte en Ma1furt aangekocht. het voorbeeld gevolgd van Samen met het Nationaal Octave Maus. die het museum jenevermuseum te Hasselt is al enkele keren verrijkt had. het Gemeentelijk Museum van De schenking bevatte we1·ken Elsene de enige instelling die van nationale en internationale een selectie van haar affiche­ topkwaliteit die vandaag de bezit in de permanente ten­ dag onmogelijk nog zouden toonstelling heeft opgenomen. kunnen worden samenge­ In het verleden werden al bracht. Voor België zijn vooral exposities gewijd aan de tentoonstellingsbiljetten van Toulouse-Lautrec ( 1973) en La Libre Es!hétique, Le St/Ion en Mucha ( 1984) en momenteel Le Labeur goed vertegen­ bestaan er plannen om de woordigd. Voorts bevat de hele verzameling- Botte in een collect1e belangrijk Brits en publikatie te belichten. Amerikaans werk. maar Aangezien nog n1et alle affiches Frankrijk spant de kroon met van een verstev1gende drager een twintigtal aanplakbiljetten werden voorzien, is de collec­ van Grasset meer dan hon­ tie voorlopig enkel voor vor­ derd van Chéret en 28 cre­ sers toegankelijk via een aties van Toulouse-Lautrec. ontwerperscatalogus op steek­ Late1· werden nog twee wer­ kaart. B1nnen afzienbare tijd ken van deze meester aange­ wordt die inventaris geauto­ kocht, zodat zijn oeuvre nu op matiseerd.

Georges Gaudy (1872-s.d.) Léon Belloguet ( 1859-s.d.) Compagnie des Flandres Chocolat Gloria Ca. 1900 120x88cm 120x88cm Brussel, Stadsarchief Brussel, Stadsarchief

� ='V':ES.�E ET CE:'V'FS �..:;U.u.iECRÈMEEXTRAMARQUELET:RÈFLE MtO ..ILLr DOII' BRUXELLES t.xf'OSI1t<>� ot. """18 ANDERLECHT � � ,· T;�E�:����Jï LIVRA!SONA DOMICILE T:2g";;:���� :;�3

De eeuwwisseling 93 Privat-Livemont: grootmeester van de rekening vereffenen met de zogenaamde rijke Vlaamse Koninklijk Museum van Art Nouveau School. De nieuwe publicitaire esthetica brak echter het Leger en van de slechts schoorvoetend en gedeeltelijk door: Krijgsgeschiedenis (Brussel) Nogal wat afficheontwerpers stelden er prijs op Twee kringen die een dam opwierpen tegen het hun tekening zelf op de steen over te brengen: zo ook traditionalisme en de achterhaalde romantiek, Het "Legermuseum" beschikt Antoine Théodore Privat-Livemont, wellicht de meest besteedden ook speciale aandacht aan het kunstaffiche. naast tal van andere fondsen, virtuoze onder de Belgen en zonder twijfe l de meest over een aparte, ongeveer 2.000 stuks tellende. affiche­ representatieve voor de Art-Nouveaustrekking. Zijn L'Association pour /'Art ( 1892-1893), door collectie. Het verzamelgebied composities zijn zorgvuldig uitgebalanceerd: de onder­ Henry van de Velde en Max Elskamp opgericht stelde van het museum omvat de scheiden elementen passen perfect in elkaar of worden naar het voorbeeld van Les XX, werk tentoon van de militaire geschiedenis van de dynamisch met elkaar verbonden. Zijn koloriet is Europese avant-garde evenals Franse affiches. Merovingers tot heden. maar het affichefonds blijft (uiter­ ongemeen verfijnd. Als zijn belangrijkste handelsmerk Het expo-affiche van 1893 is het enige Belgische aard) inhoudelijk in hoofdzaak gold de monumentaal uitgebeelde mysterieuze vrouw: publicitaire ontwerp van Henry van de Velde: beperkt tot beide wereldoor­ een gracieuze gestalte met slanke armen, scherp de dynamografica en de abstraherende tendens waren logen. De Eerste Wereldoorlog afgelijnd, met lange vingers en fijne gelaatstrekken, erg gedurfd voor die tijd! ( 1889-1914) en de daarbij aansluitende. De Sealden onstabiele periode zijn daarbij een bevallige mond, zware oogleden, geaccentueerde beoogden, geïnspireerd door William Morris en het best vertegenwoordigd. wimpers en wenkbrauwen, en een gestileerd kapsel. Walter Crane, een herleving en herwaardering van de Dit onderdeel bevat onder Ook in het werk van de Tsjech Alphonse Mucha, toegepaste kunsten in Antwerpen. De kring was erg andere unieke exemplaren van de Weimar-republiek en de die nochtans later aan de slag ging, treffen we dat type afficheminded. Elk salon toonde reclameontwerpen en Baltische vrijkorpsen en werd vrouw aan. jaarlijks werd een wedstrijd uitgeschreven voor het in 1984 aanzienlijk uitgebreid beste tentoonstellingsaffiche. Onder de laureaten vinden door de schenking-Dupriez, met Amerikaanse oorlogsbil­ De Luikse drukker Bénard en het triumviraat we de te vroeg overleden Karel Collens met zijn jetten van de jaren van affichisten humoristische scènes en de symbolist Edmond van Offel 19 17-19 18. De Belgische aan­ met zijn organische lijnvoering. Emile van Averbeke wezigheid bleef aanvankelijk In Luik was het succes van de affichekunst nog spande evenwel de kroon, met zijn even verheven als beperkt tot enkele exempla­ explicieter aan het drukkerswezen verbonden. gestileerd afficheontwerp, beïnvloed door de Wiener ren van ontwerpers als Massonet Paulus, t'Sas, Thiriar, Charles Godinne was er actief, maar de produktie van Sezession. Van alle Sealden wist Alfred van Neste de Creten. Van Mieghem en Auguste Bénard was zowel in omvang als in artistiek meeste afficheopdrachten te versieren: zowel culturele Raemaekers. Aan d1t tekort opzicht van hoger niveau. Hij omringde zich met als commerciële, zowel politieke als van overheidswege werd gedeeltelijk verholpen bekwame grafici, onder wie Armand Rassenfosse, toegekende, bijvoorbeeld voor de Gemeentefeesten door een gift van de erven Ost, die het museum in 1989 Augu ste Donnay en Emile Berchmans. Armand van 1888 tot 19 14. Als geen ander paste hij iconografie verrijkten met 26 oorlogs­ Rassenfosse voerde graag een geëmancipeerde vrouw en stijl (historiserend, eigentijds, ...) aan de verwachtingen affiehes van de kunstenaar. ten tonele: ze fietst musiceert, bezoekt tentoonstel­ van de opdrachtgever en de smaak van het publiek aan. overwegend bestemd voor lingen, leest een boek, drinkt bier: Te re kleuren Hij speelde wel eens leentjebuur: zo ging hij voor zijn liefdadige doeleinden. Ligt het aantal affiches van de Tweede genoten zijn voorkeur:Augus te Donnay's composities kermisplakkaat van 190 I te rade bij de Franse affichist Wereldoorlog in de collectie ogen zwaar en missen soms re liëf zijn vrouwen zijn te Eugène Grasset zonder dat iemand er erg in had. beduidend lager dan dat van nadrukkelijk allegorische figuren in plaats van charmante de Eerste Wereldoorlog, dan is België hierin alleszins verleidsters. Het gebruik van sterke kleurcontrasten en Het commerciële affiche in Antwerpen prominenter vertegenwoor­ arabesken had hij gemeen met Emile Berchmans. Diens digdVermelden we eerst en ongeschakeerde kleurvlakken, afgebakend door een De havenstad leverde met haar sterke vooral de exemplaren die in soepele lijn, zijn geïnspireerd op de Japanse prentkunst. vertegenwoordiging van firma's en diensten en het beslag genomen werden door Emile Dupuis, ook een tijdlang werkzaam bij Bénard, drukke handelsverkeer, een groot deel van de Belgische het Krijgsauditoraat ontwer­ pen voor het VNV of door was een eclecticus: sommige affiches zijn schatplichtig publiciteitsaffiches. Merkwaardig genoeg lijken de Frans van lmmerseel en ande­ aan Rassenfosse, andere aan Mucha. meeste daarvan uitbesteed aan gerenommeerde re, zich achter een pseudo­ ontwerpers of drukkerijen uit Brussel en Luik. niem verschuilende afficheont­ werpers, zoals Gard en Het affiche bij vernieuwingsgezinde De plaatselijke lithobedrijven, zoals Ratinckx frères, Germaan, voorWaffen-SS en kunstkringen in Antwerpen stonden niet bepaald bekend als bolwerken van de Legioen Vlaanderen. Voorts avant-gardel Zo bedacht Henri Cassiers, in Antwerpen zijn er de aanplakbiljetten Ook in Antwerpen waren de economische en geboren maar verbonden aan het Brusselse De Rycker voor caritatieve organisaties zoalsWi nterhulp, ondermeer culturele voorwaarden aanwezig voor het ontluiken en & Mendel, trefzekere reclamebiljetten voor de van Sebregts, Van Noten en bloeien van de affichekunst, hoewel de Scheldestad de befaamde Red Star Line en voor de stokerij Darimont. Anti-Duitse affiches vergelijking met Brussel en Luik slechts ten dele kan Jacques Neefs, beide gevestigd in de Scheldestad. zijn om begrijpelijke redenen doorstaan. De protagonisten in het even dynamische Andere "gast"ontwerpers van Antwerpse commerciële veeleer zeldzaam maar komen wel voor (onder andere van als heterogene kunstgebeuren waren ook hier een affiches waren Creten, Berchmans, Flasschoen, ... Wilchar). aantal verenigingen die het monopolie (ondermeer qua Talrijker vertegenwoordigd expositiemogelijkheden) van verstarde instellingen als zijn de biljetten door de geal­ lieerden in den vreemde uit­ de Koninklijke Maatschappij tot Aanmoediging der Schone gebracht ter ondersteuning Kunsten wilden breken. Sommige jonge kunstenaars van het Belgische volk, onder zochten aansluiting bij het Brussels-Franse, anderen bij andere van het Belgian het Angelsaksische milieu, maar allen wilden de

94 lnformation Center (New York). door buitenlandse ont­ werpers als Cauvin en Sturbelle. Voor de ontsluiting doet men een beroep op een, per land geordende, steekkaarten­ catalogus. Recent werd gestart met computerinventarisatie. waartlij de affiches van de Eerste Wereldoorlog het eerst aan bod kwamen. Overigens zijn deze laatste ook voor het grootste deel op dia vastgelegd. Het muse­ um organiseerde al twee keer een tentoonstelling over bepaalde deelaspecten van de collectie: Vrouw en kind in de affiches van WO I ( 1979) en, naar aanleiding van de schen­ king-Dupriez. Affiches op het oorlogspad ( 1986).

Antoine Théodore Privat­ Livemont ( 1861-1936) Le Bec Liais détröne l'élec­ tricité Eeonomie de 60 % sarr les meilleatts bees de gaz à 1904 70x40cm ineandeseJnee, eonnas. Inventarisnummer: AV 14.6.68311500 Antwerpen, Museum Vleeshuis

De eeuwwisseling 95 Emile Serehmans ( 1867-1 947) N'employez que Ie Sunlight Savon Ca. 1896 54x72cm Inventarisnummer: AV 14.6 . 7791150 Antwerpen, Museum Vleeshuis

Alfred van Neste (1876-1969) Stad Antwerpen Gemeentefeesten 1901 300x l 70cm Inventarisnummer: 3571134086 Antwerpen, Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven

[fflTE)tÈ&§TEN op 10. 11. 12. 13, 15 en 18 Augustus 1901.

EXPOSITION

du 7 au 28 Mai 1898 -�.!!:...�� ",!!,.-='!'....:.="'� ""­ �-lW'·...... _".,... -- �•,..::;. ___ .,.___ _ �""C"';:"'�"=>' .t""t::::.=-..:.:= Henry van de Velde Salles de I' Ancien Musée ·-·----..- ( 1 863- 1 957) ��-: :.:..::::.=.·--� Association pour I'Art PLACE DU MUSEE -�:.;,•..;.� '""::E.·-·::..:.-:.=- "_ 1893 86x47cm Prix d'Entrée 50 Centimes Inventarisnummer: MA 38211

(bundel 5) ..�"· .--- - Antwerpen, Stadsarchief

96 Henri Cassiers ( 1858 -1944) Emile van Averbeke Dwarsdoorsnede van de Belgische Red Star Line (1876- 1 946} afficheproduktie Antwerpen =Amerika De Skalden- 1899 Sde tentoonstelling I 15xl55cm 1903 Niet in alle Belgische steden waren dezelfde Inventarisnummer: AV5993 180x75cm economische en artistieke stimuli aanwezig, en de Antwerpen, Museum Vleeshuis Inventarisnummer: S 206/2 34992 affichekunst bereikte niet overal hetzelfde niveau. Antwerpen,Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven We vermelden voor Bergen Marius Renard, voor Gent Constant Montald, Franz Poelvoorde, Jules de Bruycker, Jules van Biesbraeek jr. en voor Brugge Florimond van Acker. Sommige grafici lijken duidelijk beïnvloed door het idioom van Privat-Livemont of andere groten. Limburg deed voor zijn reclamebiljetten, met name voor de talrijke jeneverstokerijen, een beroep op de Luikse lithodrukkerijen en ontwerpers en Wallonië bestelde zijn toeristische affiches doorgaans in Brussel. To ch waren er ook tientallen kleine drukkerijen en bescheiden grafici actief in het reclamewezen. Hoewel hun aanplakbiljetten lang niet het niveau van bijvoor­ beeld de Brusselse avant-garde halen, bezitten ze een aantal kwaliteiten. De affiches van politieke partijen of maatschappelijke drukkingsgroepen zijn, door hun gevatte slogantaal en ongecompliceerde, haast karikaturale tekenstijl, vaak erg humoristisch. Voor enkele eerbiedwaardige toneel­ gezelschappen vervaardigden befaamde grafici artistiek

De eeuwwisseling 97 98 verfijnde affiches. De plakkaten van kleine gezelschappen en amateurkringen waren echter goedkope passe­ partoutplaten: ze werden op een grote oplage gedrukt en meermaals herbruikt. Die prenten kon men van een tekststrook voorzien of op een letterbiljet kleven. Een anekdotische uitbeelding van een dramatisch hoogtepunt uit de revue of het toneelstuk was onver­ anderlijk het thema. Passe-partouts treftmen ook aan op sport-, kermis- en gemeentefeestenaffiches en zelfs op commerciële aanplakbiljetten. Kleine gemeenten grepen voor de bekendmaking van hun kermis inderdaad naar dat medium, maar de steden lieten doorgaans unieke affiches ontwerpen. To ch valt het op dat die, zoals de andere affiches van overheidswege, minder gedurfd zijn qua publicitaire slagkracht en stijl. Het is de verdienste van de studies van de jongste tien jaar ook oog te hebben voor die zogenaamd middelmatige reclamegrafiek, die overigens het grootste deel van de afficheproduktie omvat.

De passionele belangstelling voor het affiche: de affichomanie

In de jaren voor de eeuwwisseling groeide de waardering voor het affiche als kunstgenre, niet alleen bij de beeldende kunstenaars, maar ook bij het grote publiek. De affichetentoonstellingen kenden veel succes, kunstbladen wijdden artikelen aan het publiciteits­ antwerp en er verscheen een gespecialiseerd tijdschrift: L'affiche artistique. Dit blad van de Société Beige des Affichophiles werd opgericht met het doel "het verwisselen der plakkaten tusschen belanghebbenden te vergemakkelijken". Heel wat "affichomanen", zowel hier als in het buitenland, bleken door de verzamel­ woede aangestoken te zijn.

De Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kreeg het affiche een nieuwe fu nctie toegewezen. Het moest vrijwilligers oproepen tot de strijd, burgers René-Marie Bodson Victor t' Sas ( 1866 -1942) waarschuwen voor diverse gevaren en hen informeren (1878-1955) Biscuits Parein over hulporganisaties. Kunstenaars als Anto Carte, Vacuum Cleaner 1914-1918 James Thiriar. Samuel Devriendt, Léon de Smet en 1904 150x/00cm 155x/05cm Inventarisnummer: C./.6.1-21570 I anderen boden hun diensten aan.Twee grafici nemen Brussel, Stadsarchief Brussel, Koninklijk Museum van echter een heel aparte plaats in. Soldaat-brancardier het Leger en van de Armand Massanet debuteerde met een aangrijpend Krijgsgeschiedenis affichevoor de gewonde Belgische militairen in Londen. Alfred Ost had zijn naam als affichist al gemaakt toen hij in ' 14 naar Nederland vluchtte. In Amsterdam trad hij in dienst van Jan Kotting, die een lithogafisch bedrijfje uitbaatte. Zijn produktie tartte er elke verbeelding: uit zuiver altruïsme tekende Ost een dertigtal biljetten Ju les van Biesbroeck jr. (1873-1965) voor de talrijke liefdadigheidscomités die de Belgische Inhuldigingsfeesten Vo oruit vluchtelingen ondersteunden. Op technisch meesterlijke /902 en artistiek hoogst persoonlijke wijze wist hij de 117x8/cm menselijke ellende te sublimeren. Inventarisnummer: 8 Gene Archief en Museum van de Socialistische Arbeidersbeweging Karl Scheerlinck

De eeuwwisseling '71 Het Interbellum (1919-1940) Leo Mariurt ( 1894-1977) Chrysler Co. 1928 160x234cm Inventarisnummer: 8329 Na de Eerste Wereldoorlog kwam het Brussel, Koninklijke Musea voor economisch herstel moeizaam op gang. Het tekort aan Schone Kunsten consumptiegoederen werd opgevangen door import uit het buitenland. Samen met de devaluatie van de Belgische frank in 1926 temperde dat de nood aan nieuwe commerciële reclamebiljetten in België. Niet Georges de Vlamynck alleen kwantitatief, ook kwalitatief stelde de affichekunst ( 1 897- 1 980) hier in de vroege jaren '20 niet veel voor, enkele KVS- Ave uitzonderingen niet te na gesproken. Een kentering 1928 85x64cm kwamer pas tegen het einde van het decennium. Inventarisnummer: T 1761 183719 Op de spraakmakende Parijse Exposition Internationale Antwerpen, Archief en Museum des Arts Décoratifs et lndustriels Modemes van 1925 voor het Vlaamse Cultuurleven schitterden de Belgische affichisten nog door hun afwezigheid. Tw aalf jaar later gooide België echter hoge ogen op de ExpositionArts et Techniques in de Lichtstad. In 1926 zocht Marcel-Louis Baugniet een verklaring voor de toenmalige lamentabele toestand van de Belgische affichekunst: de bedrijfsdirecteurs, de potentiële broodheren, zouden het talent van de avant-gardekunstenaars miskennen of onderschatten. • De criticus legde de vinger op de wonde, toen hij ook m de incompetentie van de publiciteitstekenaars zelf aan de kaak stelde. Niet weinigen beschouwden het A reclameontwerp als een afgeleide van de "vrije • schilderkunst" en maakten zich niet al te druk over de • eisen eigen aan het medium.Tot 1926 beschikte België, � in tegenstelling tot het buitenland, niet over een gespecialiseerde opleiding tot publiciteitsontwerper. • In de eerste helft van de tussenoorlogse periode tekenden er zich verschillende tendensen af 11>' Ve rh alende taferelen ll Sommige stijlelementen bleven tot het einde L van de jaren '30 in voege, zoals bijvoorbeeld de •••wE.Il ... A ••E.. anekdotische uitbeelding. •••••• 11 Voor kunstenaars die al voor ' 14 tot ontplooiing WYII>Ii;.. kwamen, is dat niet zo verwonderlijk: Armand !la �

Rassenfosse, Emile Berchmans en Emile Dupuis, �. Fernand Toussaint, Constant Montald, Médard Tytgat, Oswald Poreau, Pierre Paulus, Maurice Langaskens, Jacques Ochs, Matteoda Angelo Rossotti, Alfred Ost, Florimond Van Acker,Victor t'Sas en Léon Belloguet. Die traditiegebondenheid is deels op rekening te ontworpen basisalfabet van kapitalen, die in horizontale Voor jonge talenten als Alfons Marchant, Robert Hens schrijven van de opdrachtgevende officiële instanties. en verticale richting uitrekbaar zijn, in tegenstelling tot �hiUBISTE� en (in mindere mate) Frederik Stocks May lag dat Ook elders stonden de aanplakbiljetten voor kermissen de klassieke typografie waarin de basisvorm onaantast­ minder voor de hand. Met To ussaint deelden zij en jaarbeurzen ver af van wat internationaal als modern baar is. Mede door uitvergroting van de letter en door overigens een voorkeur voor alles wat aan het gold. variaties in de leesrichting ontstaat een samenhangend L11!11!... 1 .... ::J roemrijke nationale of lokale verleden herinnerde. en krachtig beeld. Allegorische figuren of stervelingen in nadrukkelijk De Brusselse en Antwerpse avant-garde In Antwerpen gingen de belangrijkste impulsen uit van InTERnATIOnALE historiserende kledij bevolken Vlaanderens middel­ de kring Moderne Kunst ( 191 8), de drie Congressen eeuwse marktpleinen: deze bekoorlijke plaatjes zijn op In schril contrast met het oubollige fo rmalisme voor Moderne Kunst ( 1920 -1922) en van de liEnTDDnSTELLin[; de affiches afgezoomd met sierelementen als guirlandes van dat soort "plakkaten", werden in de avant­ tijdschriften Het Overzicht ( 1921-1925) en De Driehoek en bloemenmanden. Terwijl bij Marchant, Hens en May gardekringen van Brussel en Antwerpen affiches ( 1925-1 926); in Brussel ging de vernieuwing uit van het :::r illili. IIWII beeldopbouw, letter- en kleurkeuze modern ogen, zijn gemaakt die tot op heden als schoolvoorbeeld van blad 7 Arts ( 1922- 1 929). Die "strijdschriften" To ussaints pittoreske genrestukken voor hun tijd moderniteit gelden. Trendsetter van de vernieuwing besteedden meer dan gewone aandacht aan de nieuwe Theo van Doesburg hopeloos achterhaald. To ch waren ze erg populair: was misschien wel de Nederlander Theo van Doesburg strekkingen in de affichekunst. Een aantal kunstenaars (1883-193 1) La Section d'Or Anvers in de jaren '20 mocht hij meermaals het jaarbeursbiljet met zijn constructivistische biljet voor de internationale die in deze bladen publiceerden, waren op dat vlak 1920 van Brussel tekenen en de versie van 1923 zou tentoonstelling Kubisten en neo-kubisten van La Section immers erg verdienstelijk: Peeters, Leonard, Maes, Den Hoog, Rijksdienst Beeldende decennia lang herbruikt worden. d'Or in Antwerpen ( 1920). Hier gebruikte hij zijn zelf Baugniet en Magritte. Kunst SLalsreJI,I;IFPTHElhJJI, 100 lOl René Magritte (1898-1967) Gaity Bar 1925 84x60cm Privé-verzameling

Alfons Marchant ( 1891-1967) Rerum Novarumviering 1939 1939 82x l 14cm Inventarisnummer: KCC I 78 Leuven, KADOC

102 Unlvenlteit Gent op twee manieren: voor eigen Marcel-Louis Baugniet gooide in de jaren '20 gebruik beschikt men over hoge ogen met post-kubistische biljetten als Philips De afficheverzameling van de een eenvoudig computersys­ Argenta en met aankondigingen van tentoonstellingen Universiteit Gent maakt deel teem (D-base). voor de uit van de universiteitsbiblio­ gebruiker werd een steekkaar­ van godsdienstige kunst in Antwerpen. theek, waarvan de geschiede­ tencatalogus aangelegd. nis ouder is dan die van de De klassering gebeurt thema­ In de eerste helft van het Interbellum zien we universiteit zelf en teruggaat tisch per periode, de steek­ de principes van het kubisme, futurisme en de abstrac­ tot de woelige periode na de kaarten zijn soms voorzien Franse Revolutie. Eind negen­ van een contactafdruk. te beelding ook nog toegepast in het oeuvre van tiende, begin twintigste eeuw Alhoewel de collectie open­ Karel Maes, Prosper de Troyer, Georges de Vlamynck en kende de bibliotheek een staat voor het publiek wordt kunstenaars die niet tot de Brusselse of Antwerpse enorme aangroei door de consultatie, wegens gebrek avant-garde behoren: Mark Severin, die Vlaanderen ruil­ actieve verwervingspolitiek aan personeel, niet echt van toenmalig bibliothecaris gestimuleerd. Wie ze wil raad­ de voor Londen, en de Luikenaars Auguste Mambour en Ferdinand van der Haeghen, plegen maakt dan ook best Milo Martinet, die veel fraais voor de fa brieken FN die een heus documentatie­ vooraf een afspraak. Dit neemt tekenden. De kleur onderwerpt zich aan een soms centrum voor wenste niet wegdat op de verzame­ Gent gecompliceerde vlakkenconstructie. Het hoofdmotief uit te bouwen. Niet alleen het ling geregeld een beroep aantal boeken nam toe, maar wordt gedaan voorstudie en wordt als door een prisma gebroken en opnieuw via schenkingen wenden ook tentoonstellingen. opgebouwd met behulp van diagonalen, cirkelvormen, kaarten, prenten en affiches rechte hoeken en lijnen. Op die manier wordt een gerecupereerd, waardoor de basis werd gelegd voor de dynamische gelijktijdigheid of een veelheid aan gezichts­ latere deelcollecties. Pas nadat De pionier in Vlaanderen zelf was zonder twijfel punten bereikt. De affichist moest immers de "volledige rond 1960 de affichecollectie jozef Peeters. Zijn eerste creaties, aankondigingen voor visuele ervaring" uitbeelden: de combinatie van indruk­ met twee schenkingen was de Antwerpse beiaardconcerten, waren nog figuratief ken die simultaan op hem afkwamen. Ook schijnbaar verrijkt ging men er zich actief mee bezighouden. Deze In zijn volgende afficheontwerpen,voor een niet meer levenloze zaken als een gloeilamp, kogel of torenge­ schenkingen, waarvan de ene zo ruim publiek, werd elke verwijzing naar de bouw hadden hun eigen gemoedsbeweging, die de (Vermeulen) nog omvangrijker driedimensionele werkelijkheid resoluut gebannen. kunstenaar moest uitdrukken. was dan de andere (Derolez), Zoals in een abstract schilderij zijn de grenzen tussen bevatten een groot aantal cul­ turele Interbellum-affiches en voor- en achterplan opgeheven: het affiche is een René Magritte was als publiciteits- en affiche­ bepaalden daardoor mee het abstract-geometrische compositie geworden waarvan ontwerper actief vanaf zijn academietijd tot aan zijn huidige periodische accent van de unieke, schijnbaar blokvormige lettertekens de enige dood. Op de jaren '30 na sluit de produktie qua inspi­ de collectie. Sindsdien groeide constructie-elementen vormen. Het analyseren van de ratie en stijl nauw aan bij zijn autonoom schilderwerk. de verzameling gestadig ver­ der aan tot zo'n I 0.000 stuks tekst of boodschap vergt de nodige inspanning: Peeters' Na enkele kubistische en futuristische vingeroefeningen (inclusief tekstaffiches), deels letterman ie, die invloeden van Van Doesburg maar ook ro nd 1920, leverde hij vanaf 1924 een reeks opmerke­ door recuperatie, deels door van Vilmos Huszar verraadt, was dan ook slechts in een lijke advertenties en affiches voor het Brusselse coutu­ kleinere schenkingen, onder­ minder extreme versie voor grootschalige commerciële rehuis Norine. In tegenstelling tot zijn collega's uit de meer van de vzw Vrede en Amnesty International. Een publiciteit geschikt. André Lebrun, joseph van den Bergh avant-garde, grijpt Magritte voor het voorplan terug groot aantal filmaffiches beho­ en A Barrez leveren er mooie staaltjes van. Overigens naar de figuratieve uitbeelding. De achtergrond is, met rende tot het Johan Daisne­ fungeerden de meeste van Peeters' modernistische zijn gefragmenteerde kleurvlakken, veeleer orfistisch te archief maakt als dusdanig wel afficheontwerpen in inkt of verfook als het eindprodukt. noemen. Opmerkelijk was ook de introductie van het deel uit van de bibliotheek maar wordt niet in de collec­ Er bestond maar één exemplaar van, bedoeld voor het schilderij-in-het-schilderij en het toneeldoek: die motie­ tie bewaard. Wat de huidige selecte kringetje van leden en sympathisanten van de ven duiken ook in zijn schilderwerk op. Terwijl de verwervingspolitiek betreft. kunstvereniging. Mede om die reden bleef de reële meester in 1926 de weg naar het surrealisme insloeg, legt men inhoudelijk enkele klemtonen. Zo verzamelt men invloed van Peeters op de Vlaamse affichekunst ogen zijn commerciële pancartes en afficheties uit de in het bijzonder de affiches misschien veeleer beperkt. Dat blijkt ook uit het feit dat jaren '30 veeleer traditioneel: een toegeving aan de van de eigen instelling en zijn werk meermaals becommentarieerd werd in de smaak van het publiek. Magritte tekende immers recla­ meer in het algemeen de cul­ Brusselse of Antwerpse modernistische bladen, maar me "om den brode", en richtte daartoe, samen met turele aanplakbiljetten voor de provincie Oost-Vlaanderen, geen enkele keer in een gespecialiseerd tijdschriftover zijn broer, Studio Dongo op. metuitzondering van deze affichekunst. voor de stad Gent die in het Stadsarchief worclen bewaard. Jos Leonard baatte samen met de Mechelse Het ruilen van dubbele exem­ plaren gebeurt in principe drukker Willy Godenne Studio Novio uit en werkte alleen met andere universitei­ voor grote firma's als De Beukefoer en Gevaert. Voor ten. zijn affiches en ander promotiemateriaal bedacht hij Nadat in 1962 de schenking­ uitgepuurde vormen in _een doorgedreven zwart-wit Vermeulen aanleiding had gegeven tot de tentoonstelling contrast. Anno 1927 was hij zowat de enige in België AffiChes 1895- 1961, Spiegel die de fotografie in de reclamebiljetten integreerde: des tijds. wenden de eerste de Russische constructivisten, de kunstenaars van summiere pogingen tot inven­ De Stijl en het Bauhaus waren hem daarin voorgegaan. tarisatie ondernomen. De hui­ dige ontsluiting dateert echter van de jaren '80 en gebeurt

Het Interbellum I 03 KADOC wetenschappelijke publikaties Kathollek Documentatle­ en tentoonstellingen, hetzij en Onderzoekscentrum voor v1eringen van plaatselijke (Leuven) heemkringen of andere ver­ Het KADOC werd in 1976 enigingen. Alhoewel men be­ opgericht als 1ntetfacultair cen­ gonnen is met het aanleggen trum van de KU Leuven, in van een repertorium, blijft het samenspraak met de Belgische invoeren op het geautomati­ bisschoppen en de belangrijk­ seerde systeem pnoritair. einde ste katholieke organisaties. 1994 waren al driekwart van Het centrum. dat materiaal de beschrijvingen opgemaakt. verzamelt over het katholieke leven in Vlaanderen in al zijn facetten. werd opgesplitst in drie afdelingen: het arch1ef, de Art Deco bibliotheek en de audiovisuele documentatie. Tot deze laatste Voor en tijdens de oorlog hadden Victor Creten behoort onder meer een en Francis Delamare al de toon gezet voor het omvangrijke afficheverzameling van ca I 1.000 exemplaren. "Art Deco-affiche"van de jaren '20. Menselijke en waarvan 75 procent beeld­ florale motieven, maar ook letters, werden op affiches. In principe werd voor geometrische basis gestileerd. Voor omlijsting van tekst de affiches geen apart of beeld bediende de kunstenaar zich van rechthoeken, aankoopbudget voorzien. maar de naambekendheid van het cirkels, ruiten en zigzaglijnen. KADOC stond borg voor de Affiches voor de Franstalige cultuurgemeenschap sloten schenkingen die nodig waren nauw aan bij het Parijse idioom. Op de revuebiljetten om de collectie te laten aan­ van Jean Van Caulaert is de vedettevrouw, en met haar groeien. Op korte tijd werd zij op die manier vrij representa­ het extravagante sfeertje van "de dolle jaren '20", tief voor haar verzamelgebied. alomtegenwoordig. Zowel Michel De Goeye als Enkele belangrijke thema's die Jeph Lambert tekenden opmerkelijke commerciële erin aan bod komen zijn: de affiches voor het Luikse. De Vlaamse Art Deco-affi ches verkiezingen (ca. 1.000 stuks waaronder ook anti-affiches). leunden aan bij de strakke formele schema's die de Bonden van het H. Hart vooruitstrevende architecten hanteerden. De figuratie Médard Ty tgat ( 1871-1948) (ca 500 stuks), de arbeiders­ moest gaandeweg de duimen leggen. Het geredu­ Brussel kermis 1933 beweging en de jeugd­ ceerde beeld en het schaalvergrote woord werden bewegingen. Onlangs werd de 1933 gevat binnen een afgemeten, door meetkundige 125x85cm verzameling verder aangevuld Brussel, Stadsarchief met een omvangrijk pakket principes bepaalde compositie. Jenny Te euwen, devotie-affiches, in bewaring Valentin Vaerwyck,Achiel Vereecken, Marcel Neerman afgestaan door het Museum Sterckshof (Antwerpen). en Jozef Haeck zijn representatief voor deze strekking. Periodiek ligt de klemtoon in de collectie op de jaren van Expressionisme 1930 tot 1960. De aanplakbiljetten worden bij binnenkomst geselecteerd In Vlaanderen ontstond in de jaren '20 een naar fo rmaat (A. B of C). sterke expressionistische stroming binnen de krijgen een volgnummer affichekunst, die tot in het volgende decennium bleef (KC-A,B.C-nr.). waama ze doorwerken. In Wallonië ontbrak die nagenoeg. gefotografeerd en beschreven worden. De geautomatiseerde Deformatie en intensifiëring van de kleuren waren de inventaris is aangesloten op belangrijkste principes die Lode Seghers in de jaren '20 het LIBIS-systeem. De be­ toepaste in zijn affiches voor het Vlaamse toneel of de schrijvingen en de daaraan flamingantische Herman Van den Reeck-herdenkingen. gekoppelde verwijzingen (o.a trefwoorden) laten toe de In de jaren '30 ervoer de Vlaamse Beweging de affiches vanuit verschillende expressionistische stijlmiddelen als uitermate geschikt invalshoeken op te sporen. voor propagandistische doeleinden. Dat bewijzen de Parallel met het computer­ aankondigende of wervende plakkaten van Frans van systeem werd een steek­ kaartencatalogus aangelegd. lmmerseel, de ljzerbedevaart- en Zangfeestbiljetten van Een steekkaart bevat enkel Jozef de Swerts Uoz), Armand Pan is (Pik) en mindere een foto van het affiche en goden, die een enkele keer de ontwerpwedstrijd het respectieve KC-A,B,C-nr., wonnen. Ook de linkse arbeidersbeweging benutte de dat de link vormt met de beschrijving in de computer. mogelijkheden van het expressionistische affiche:zoals Wie een affiche wil raadplegen, bij Paul Daemen, Constant Dratz, Frits van den Berghe vindt dus alle gegevens in de (Free), Wilchar (Willem Pauwels). Het zwart-wit inventaris en krijgt een steek­ kaart met foto ter beschikking. contrast was erg gegeerd in socialistische en zodat manipulatie van het communistische kringen. De door De Vijfvernieuwde materiaal dat in ladenkasten houtsnijkunst stond daarbij een aantal anonieme wordt bewaard, tot een affichisten duidelijk voor ogen. minimum beperkt blijft. De collectie worclt vrij veel geraadpleegd. hetzij voor

104 Jozef Peeters ( 189 5 -1960) Koop Mappe J. Peeters (ont­ werp} 1922 100x65cm Inventarisnummer: P2 72 6391 1 6346-3 Antwerpen, Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven

Studio Havas Tapis ameublement 1927 118x82 cm Inventarisnummer: lnnovation no3 Brussel, Stadsarchief

Gelegenheids- versus professionele ontwerpers

Op hoger geciteerde uitzonderingen na, maakte de Belgische affichekunst maar een belabberde indruk, ook in het buitenland. In internationale vakbladen wreef men onze grafici gebrek aan professionalisme aan. Onze ontwerpers waren doorgaans ook en vooral in andere takken van de vrije of toegepaste kunst actief Enkele van de vele voorbeelden zijn: Raphaël de Buck, Te ddy van Beuren, jozef Speybrouck en René-Marie Bodson. Slechts weinigen, zoals Leonard en Magritte, die elk een studio oprichtten, of De Goeye en Martinet konden van hun reclamewerk leven. Hun produktie was echter te bescheiden om het aanzien van de Belgische affichekunst wezenlijk te veranderen. Dat gebeurde pas in het tweede deel van het Interbellum, dankzij twee kunstenaars, beiden van buitenlandse origine, die zich al in de jaren '20 opwerkten tot grote persoonlijkheden. Francis Delamare, geboren in Marseille, bekwaamde zich in Duitsland en kwam voor de oorlog in België aan. Leo Marfurt Zwitser van geboorte, trok met zijn leermeester, de Belg Ju les de Praetere, langs de Europese kunstcentra, leerde er kubisme, futurisme en de andere moderne stromingen kennen, en vestigde zich hier definitief in 1921 .

Het Interbellum I OS Het succes van Francis Delamare

Francis Delamare ging in de jaren '20 een associatie aan met Marcel Cerf, die de zakelijke belangen behartigde. Die samenwerking mondde uit in de oprichting van het bureau Delamare & Cerf, dat een aantal grafici te werk stelde. Via het blad Notoriété promootte het zijn verwezenlijkingen. Niet zonder resultaat. want Delamare mocht affichestekenen voor ondermeer sigaretten St.-Michel en Mickey, lucifers Union Match, tabak El Morino, waters Spo en bieren Wielemons. Ook andere Europese en zelfs Argentijnse firma's deden een beroep op hem. In 1927 werden acht affiches geselecteerd voor de Internationale Plakkaattentoonstelling in Antwerpen; in 1930 prijkten vier werken op de Exposition Internationale de /'Affiche Contemporaine te Luik. Zijn vlotte, ietwat commerciële stijl droeg de sporen van ondermeer Leonetto Cappiello, Frankrijks meest competente affichist van de jaren '30. Ook publicitaire ontwerpen van Samuel Calville Bailie, Roger Berckmans (Rogio) en Paul Daemen, die voor de Brusselse drukkerij De Rycker & Mendel werkten, en van Raymond van Doren en RogerVeranneman (Hervé) herinneren aan de fiamboyante, humoristische stijl van Franse grafici als Cappiello, Jean d'Yien, Henry Le Monnier en Achille Mauzan.

Leo Marfurt, het boegbeeld van de Belgische vernieuwing

Leo Marfu rt kwam naar België in de hoop in de voetsporen te kunnen treden van de Vlaamse expressionisten, die een grote indruk op hem hadden gemaakt. Hij zou echter naam maken in de branche van het reclameontwerp. In een redevoering in 1934 plaatste zijn voorganger Gisbert Combaz hem op één lijn met A.M. Cassandre, de Franse grootmeester. Beiden bedachten voor hun onderwerpen meerkantige symbolen die zo'n gebalde picturale taal spraken, dat ze diep in het visuele geheugen van de voorbijganger gegrift werden. In 1923 ontmoette Marfurt, die in jozef Haeck (1892-1959) biljetten voor de Belgische toeristische dienst de Antwerpen verbleef, sigarettenfabrikant Vander Eist, die Vo lkskliniek Bond Moyson Brusselse jaarbeurzen en voedingssalons, de Belgische tot in de jaren '60 zijn trouwste klant zou blijven. Daar 1928 Spoorwegen en de veerdienst Oostende-Dover. 125x85cm trad hij ook in contact met Sterne Stevens, een Inventarisnummer: 306 Ook de Britse Spoorwegen bedacht hem met getalenteerd Amerikaans graficus. Samen met manager Gent, Archief en Museum van de opdrachten, ondermeer het enige Flying Scotsman. H. Bosmans richtten ze in Brussel Les Créations Socialistische Arbeidersbeweging Nu eens werkte Marfu rt met toegankelijke motieven, Publicitaires op. Dat reclamebureau zou het Belgische dan weer creëerde hij een geheimtaal van symbolen en affichelandschaptussen 1927 en 1957 ingrijpend metaforen. Ty pisch voor de jaren '30 werden die WIJZigen. verregaand gestileerd en in onvermengde kleuren weergegeven, vaak tegen een egale achtergrond. Niet Marfu rt tekende trefzekere reclameaffichesvoor alleen hierin, maar ook in de uitgepuurde typografie is verschillende tabaks- en sigarettenmerken van de invloed van het Bauhaus merkbaar. Vander Eist (met bijvoorbeeld de befaamde Miss Belga), Marfurt werd als boegbeeld van de Belgische voor autofabrikanten Minervo en Chrysler, affichekunstgehuld igd in toonaangevende buitenlandse schrijfmachines Remington, oliën Purfino, de stokerijen bladen als Ve ndre, La Publicité, Posters ond Pub/icity, Neefs en Scholtin Pierry & Cie. de brouwerijen Roefonts Gebrouchsgrophik en Oe Reklame. en Lomot, voor voedings- en huishoudprodukten als /na,

Ruelle, Dro, Polmo/Polmex/Sofi . . . . Hij won de affiche­ ontwerpwedstrijden voor de We reldtentoonstellingen Antwerpen 1930 en Brussel 1935, leverde reclame-

106 à Jnnovation Archief en Museum van Voor de ontsluiting van het I' de Socialistische bestand wordt voorlopig een Arbeidersbeweging beroep gedaan op steekkaar­ (Gent) ten, die thematisch zijn ____ I gerangschikt en voorzien van _!_ __ Het AMSAB. onder zijn huidi­ een foto. Voorts zijn er ge benaming werkzaam sinds verwijzingssteekkaarten voor­ 1980, is ontstaan uit het vroe­ handen op plaatsnaam en ont­ gere archief van de Belgische werper. Dit jaar zal er waar­ Socialistische Partij, Federatie schijnlijk gestart worden met Gent-Eeklo. Het archief verza­ de inventarisatie op computer. ) melt en inventariseert alle Op langere termijn denkt men documentatie, in het heden en eraan deze te koppelen aan verleden, betreffende de het CD-Rom-systeem. waarbij Vlaamse Socialistische ook automatisch het beeld Beweging. De affichecollectie van het affiche zal kunnen '· die er deel van uitmaakt is, opgeroepen worden. \ mede dankzij het bezielende werk van de betreurde Lode Hoste. uitgebouwd tot de meest volledige, op haar gebied. van het land. Zij telt momenteel 7.500 stuks, waar­ van ca. 5.000 beeldaffiches. Men treft er niet alleen affi­ ches in aan van de partij (SP), vakbond (ABVV). mutualiteit en coöperatie, maar ook van moeilijker te omschrijven, alternatieve organisaties en initiatieven (klein links. vrijden­ kersbe�ging. pacifisme, jeugd­ werking.... ). Ook aanplakbiljet­ ten van de KP en anti-affiches worden er bewaard. Het AMSAB rekent op schenkin­ gen om de collectie verder uit te breiden en voert daarvoor een actieve prospectie. De tentoonstelling De Rode Ve rleidmg. Een eeuw soCialisti­ sche affiches ( 1985) en de bij­ horende catalogus hebben - ' I. alleszins bijgedragen tot de ' ' ' 1- i. ' , bekendmaking van de collectie ; . - - I' en schenkingen gestimuleerd. I ' AFFJt:Ht:s. fiiARCI.BRYXEttrs.

Het Instituut Te r Kameren het Staatliches Bauhaus te We imar voor ogen: een André Lebrun onderricht, wars van historische voorbeelden en met lnnovation Brussel, Hoewel Marfurt zelf niet doceerde aan de een maximale samenwerking tussen de verschillende Nouveautés du Printemps 1927 nieuwe scholen die voor het eerst in België een disciplines. Zo ook tussen die van typografie en 118x62cm gespecialiseerde reclameopleiding aanboden - zijn publiciteitsantwerp (professor was de voortreffelijke Inventarisnummer: lnnovation n°2 Zwitserse nationaliteit verhinderde dat - was zijn pedagoog en graficus Joris Minne). Het aanzien van de Brussel, Stadsarchief aanzien er ongemeen groot. school maakte dat men geregeld een beroep deed op In Antwerpen bestond sinds 1926 de Vrije Akademie de klas van Minne. Bij wijze van praktische oefening (laterVakschool voor Kunstambachten) onder leiding ontwierpen de studenten affiches voor de KVS te van Roger Avermaete, met Joris Minne en later Brussel ( 1929), voor de toeristische dienst van de Stad Jos Leonard als leraar publiciteitsontwerp. Beloftevolle Antwerpen ( 1934), de "Soirées de Bruxelles" ( 1936), studenten waren Simone Lutgen, Hélène van Coppenolle, de Antwerpse Propagandaweken Garen '30) en JozefWinters en May Néama. dergelijke meer:Lucien de Roeck, Lou Bertot-Marissal, De school die het sterkst haar stempel zou drukken op James de Weert, Andreas Delbaere, André Brocorens, de affichekunst in de jaren '30 en lang daarna was Marcel Morre, Duvivier, Andrée Moens en echter het Hoger Instituut voor Sier- (Decoratieve) Amédée We llekens creëerden pareltjes van visuele Kunsten Te r Kameren (HISKIENSAD). in 1926 te vindingrijkheid en grafische zeggingskracht Brussel opgericht. Henry van de Velde, de eerste directeur, had het model van de Kunstgewerbeschule, waarover hij van 1907 tot 19 15 de leiding had, en van

Het Interbellum I 07 DING DER WE DOP

Lode Seghers (1905-1983) 2de Vlaamse Jaarbeurs 1924 110x71cm Inventarisnummer: H.495 Gen� Universiteitsbibliotheek Gent

Jozef de Swerts ( 1 890- 1 939) XIXe IJzerbedevaart 1938 110x71cm Inventarisnummer: y 9521137137-27 Antwerpen, Archief en Museum , 3 � voor het Vlaamse Cultuurleven � � � . � � � � Te ddy van Beuren � Koopt Belgische producten NATIONAAl VERBOND DER HANDELS· EN NIJVERHEIDSKAMERS VA N BELGIE 1935 100x63cm 69 Hertogstraat. BRUSSEL Privé-verzameling

108 Jos Michielssen ( 1890-1944) journées Colaniales 1925 100x66cm Inventarisnummer: 8468 Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten

Albert Daenens ( 1 883-1952) Middelkerke (ontwerp) Ca. /923 125x87cm Inventarisnummer: D 1175/1/47191-83 Antwerpen, Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven

All round en gespecialiseerde ontwerpers

Nogal wat - voornamelijk Vlaamse - affichisten uit het Interbellum zijn moeilijk bij een bepaalde strekking onder te brengen, om de eenvoudige reden dat ze uit verschillende ruiven aten. Hun affiches waren technisch verzorgd en publicitair wervend, maar artistiek minder oorspronkelijk. Zij assimileerden invloeden van anderen en wisten zich aan diverse broodheren aan te passen, wat commercieel lonend was. Drukkerijen, bedrijven of lokale overheden bezorgden hen talrijke opdrachten. Eigentijds was hun werk wel, want het synthetiseren zat hen in het bloed: Alfons Marchant, Robert Hens, Lode Sebregts, jozef van den Bergh, Cornelis Bender; Jos Michielssen Qiem), Franck Mortelmans, Edgard Darimont, Fritz Kieckens, Leo Lewi, Géo, Roger Berckmans (Rogio), Roméo Dumoulin, Hubert Dupond (Hub Dup ). Andere kunstenaars konden zich zowel stilistisch als inhoudelijk scherper profileren: Herman Verbaere, die menig sfeervol landschap voor spoorwegaffiches tekende; Armand Massanet met zijn heroïsche of verminkte (oud-)strijders; Louis Rayon en zijn rederijbiljetten voor de CMB en de lijn Oostende­ Dover; Afrikanist Jean Van Noten, op zijn best in aanplakbiljetten voor koloniale manifestaties; Julien t'Felt en jef van Humbeeck met ongecompliceerde reclame voor filmen drama en Jan Hassink met monumentale boksaffiches en humoristische aankondigingen van revue en volkstoneel.

J

Het Interbellum I 09 Armand Massonet ( 1 892- 1 979) Defiléde la Victoire Ca. 1920 129x93cm Inventarisnummer: C. / .6. 16,17/57 12 Brussel, Koninklijk Museum van het Leger en van de Krijgs­ geschiedenis

Herman Verbaere ( 1 905- 1 993) Men bereikt het best de Kempen met den spoorweg Ca. 1936 100x6 1cm Inventarisnummer: H 30 I Gen� Universiteit Gent

Francis Delamare (1895-1972) Union Match 1927 120x l 60cm Privé-verzameling DE KEMPEN OR WEG

...... ,"" ·- t!\li\

110 Nationaal Jenevermuseum (Hasselt)

Het Nationaal jenevermuseum is een relatief jong en dyna­ misch museum. In 1980 werd het als vzw opgericht met als doel het belichten van het patrimonium met betrekking tot de Belgische geestrijke dranken in het algemeen en tot de jenever in het bijzon­ der. Dit impliceert onder andere het verzamelen en bestudenen van het publicitai­ re materiaal dat in de loop der jaren door de talrijke sto­ kerijen werd gebruikt. Van alle instellingen die in dit overzicht de revue passeren, verzamelt enkel deze instelling ook pancartes, emailborden en ander propagandamateri­ aal. Daarbij wordt niet enkel een documentair maar ook een artistiek criterium gehan­ teerd. Het recente project jenever en likeur in kleur is daar een voorbeeld van. In ten­ toonstelling en publikatie werd een overzicht geboden van de Belgische jenever- en likeuraffi­ ches van 1885 tot 1940. Internationaal was dat een pri­ meur: hoe populair de neela­ me voor sterke drank ook mag zijn, nooit eerder was zij het voorwerp van een syste­ matische studie. Ongeveer de helft van de opgenomen stukken kwam uit de eigen collectie. Het totale bezit bedraagt 236 exempla­ ren, waaronder 28 buitenland­ se affiches en I 17 stukken van vóór 1920. In een thematische verzameling als deze zijn de anonieme reclamebiljetten even belangrijk als de grafische paneitjes van Belgiës eerste­ rangs ontwerpers. To ch gaat het museum prat op top­ exemplaren van H. Cassiers, L Belloguet, R. Lagye en R Berckmans. Hoewel het geen sinecure is om anno 1995 nog belangrijk Art Nouveau-werk op de kop te tikken, kon men onlangs de hand leggen op Absinthe Robette van Privat Livemont; verder werd de verzameling nog verrijkt met een tiental afficheontwerpen van R Dumoulin. In de stemmige lokalen van een voormalig stokerijgebouw zijn ca 80 aanplakbiljetten in de permanente collectie opgenomen. De overige affi­ ches zijn in de bibliotheek Roger Berckmans consulteerbaar; een gedetail­ (1900-s.d.) leerde geautomatiseerde Liqueurs Looienga inventaris op diverse tref­ 1925-1930 woorden (ondermeer icono­ 100x75cm grafie. producent, ontwerper Inventarisnummer: 84.0202 en drukker) vormt de toegang. Hasselt Nationaal jenevermuseum

Het Interbellum I I I Leo Marfu rt ( 1894 - 1977) Van affiche- naar publiciteitsantwerper Een ander fa cet van de professionalisering, Flying Scotsman waarop Baugniet al in 1926 had aangedrongen, was de 1928 De affichekunst mocht zich in België tijdens het opkomst van het theoretische discours. Reclame­ 102x l 26cm Inventarisnummer: 8328 Interbellum in behoorlijk wat belangstelling verheugen. experten richtten zich via de pers tot het publiek, of Brussel, Koninklijke Musea voor Zo vonden in alle belangrijke steden tentoonstellingen lieten zich voor hun adviezen betalen door onderne­ Schone Kunsten van hedendaags werk plaats; aan de vooroorlogse mingen als Gevaert en Englebert, door de Belgische aanplakbiljetten was in het beste geval een bescheiden Spoorwegen of grootwarenhuizen als l'lnnovation en afdeling gewijd. Anno 1900 gingen soortgelijke andere. We vermelden E. Allard, PO. Bassin, exposities nog uit van affichomanen. Nu namen FA Marteau, R. Avermaete, A. Marchant en M. Caboni. beroepsverenigingen van reclameontwerpers het Die laatste twee, zelf afficheontwerpers, zouden tijdens initiatief Een betekenisvol verschil: het affiche maakte en na de oorlog heuse handleidingen bij het affiche­ deel uit van het veel bredere domein van de ontwerp en de reclametechniek publiceren. publicitaire creaties, waartoe ook het ontwerp van fabrieksmerken, circulaires, brochures, verpakkingen, lichtreclames, emailplaten, etalages en expositiestanden behoorde. Bedrijven hadden nood aan veelzijdige talenten, met een duidelijke visie op de diverse domeinen van het reclameontwerp: het begin van de huisstijl. Associaties van kunstenaars en zakenlui drongen zich op. Die tendens, schoorvoetend ingezet door Delamare, Magritte en Marfurt, was toonaan­ Leo Marfurt ( 1894 -1977) gevend voor de naoorlogse ontwikkeling. Davros 1939 240x l 60cm Gent, Stadsarchief

112 Het Interbellum I I 3 Lou Bertot-Marissal { 1915) KAV Voor meer familiegeluk 1938 86x62cm Inventarisnummer: KCB I 0 Leuven, KADOC

114 Aangepast aan het snellere levensritme

De stilistische veranderingen die het Belgische affiche tussen de oorlogen onderging, vormden het antwoord op de nieuwe eisen die de naoorlogse maatschappij met haar snellere levensritme had gesteld: met een minimum aan middelen moest een maximaal effect worden verkregen. In de jaren '30 had de curve het definitief afgelegd tegen de rechte lijn, de picturale nuances en gedetailleerde compositie tegen de even klare als krachtige opbouw met grote, contrasterende kleurvlakken.

Op technisch vlak noteren we de introductie van de litho-offset of zinkografie. In plaats van op de zware, breekbare en dure kalksteen werden tekening en tekst op een zinken of aluminium plaat aangebracht. Dat gebeurde rechtstreeks of door fotografische overbrenging, steeds in de leesrichting. De plaat, op een cilinder gespannen, zette het beeld omgekeerd af op het rubber van een tweede cilinder; die ze in de juiste richting afzette op het blad papier. De rotatiepersen konden een aanzienlijk hogere oplage aan dan de traditionele lithopersen. In vergelijking met het buitenland experimenteerden slechts weinig kunstenaars met fotogravure: na Leonard treffen we het in de jaren '30 wel aan bij Marfu rt. Voor socialistische propagandabiljetten werden ook foto's van Waro, Sacha en Cami Stone gemonteerd, die reminiscenties oproepen aan de publiciteitsantwerpen van de Russische constructivisten en het Bauhaus.

Wat de iconografie van het Interbellumaffiche betreft,valt het terugdringen van de anekdote ten voordele van een "machine-esthetiek" op. In de verhalende affichesvan 1900 speelde de menselijke figuur de hoofdrol: als personificatie van een abstract idee (voor culturele aankondigingen), als ideaal-typisch consument (voor commercile reclame) of als karikatuur (voor politieke biljetten). Moderne affichisten daarentegen huldigden een object-realisme: er werden geen personages meer ingeschakeld om een manifestatie of produkt te promoten; het visueel effect 11·+ �IIAH U,U. van een schaalvergroot detail was zoveel dwingender. Soms werd het produktzelf gepersonaliseerd. Duvivier Cami Stone ( 1892-1 975) Na Baugniet, Mambour; Martinet en Delamare, pasten Te ntoonstelling Bloemen SO jaar BWP in de jaren '30 Marfurt, Delbaere, De Goeye en René Fruit Bijen 1935 Coppe dit principe succesvol toe. 1937 73x56cm 100x62cm Inventarisnummer: 282 Inventarisnummer: A 357157433 Gen� Archief en Museum van de De stilistische, iconografische en technische Antwerpen,Archief en Museum Socialistische Arbeidersbeweging vernieuwingen verschilden niet wezenlijk van de voor het Vlaamse Cultuurleven buitenlandse evolutie. Bestaat er dan zoiets als een "Belgische affichekunst"? Van een eigen school kan men bezwaarlijk spreken; de eigen kenmerken hadden steeds betrekking op zaken van ondergeschikt belang.

Kar/ Scheerlinck

Het Interbellum I IS Van de Tw eede Wereldoorlog tot vandaag

Nieuwe ontwikkelingen in een internationale (Frankrijk) of een Me Knight Kauffer (Groot-Brittannië) Julian Key ( 1930) context dat in de jaren '30 waren geweest, nu op de scène Zwarte Kat ontbraken. /966 155xl /5cm Werd de oorlogspropaganda tijdens de Eerste België leek door zijn geografisch centrale ligging goed Privé-verzameling Wereldoorlog nog beschouwd als een noodzakelijk geplaatst om het toenemende internationalisme binnen kwaad omdat ze in tegenspraak werd geacht met de de reclamewereld ten goede te assimileren. De meeste democratie, dan kwam daarin verandering met de bedrijfsleiders hier hadden echter omstreeks 1950 nog Russische Revolutie die de oorlog als een klassenstrijd steeds niet in de gaten dat publiciteit meer en meer bestempelde. Propaganda werd vanaf toen een evolueerde naar een samengaan van wetenschap en belangrijk wapen, waarvan oorlogvoerende partijen kunst en dat op dit gebied enkel een professionele en gretig gebruik maakten om de massa's te winnen voor georganiseerde aanpak tot goede resultaten kon leiden. hun respectieve ideologieën. De nieuwe technieken die Het zou nog tot het begin van de jaren '60 duren hiervoor tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vooraleer in ons land het idee van de "corporate ontwikkeld en die steunden op diepgaande image" of"house style" definitief doordrong. psychologische en psychoanalytische studies, vonden Het aanwezige grafische talentkreeg onder genoemde later hun toepassing in de reclamewereld. omstandigheden - de steeds groter wordende invloed van de overwegend buitenlandse reclamebureaus Alhoewel Europa de bakermat van het affiche enerzijds en de passiviteit van het Belgische was, is het toch Amerika geweest dat in grote mate zijn bedrijfsleven anderzijds - weinig kansen om zich te huidig bestaan heeft beïnvloed. Deze beïnvloeding manifesteren. Het kan echter niet ontkend worden dat gebeurde op twee manieren: vanuit de reclamewereld, het overgrote deel van de grafische ontwerpers, door door het invoeren van nieuwe werkwijzen en hun gebrek aan persoonlijkheid en creativiteit daarvoor technieken, en vanuit het eigentijdse kunstgebeuren, zelf mee verantwoordelijk waren. Het zouden ook nu waarvan het epicentrum zich na 1945 naar het jonge ten dele ontwerpers van buitenlandse origine zijn die continent verplaatst had. de affichekunst een noodzakelijke injectie toedienden: De propagandamachine, op gang gebracht door de Charles Rohonyi (0Boedapest), Jacques Richez VSA na de Tw eede Wereldoorlog ter verdediging van (0Dieppe), André Pasture (0Maubeuge), het Marshall-plan, bleek de aanzet tot belangrijke Manfred Hürrig (0Dresden). Menig Belgisch ontwerper wijzigingen in het reclamelandschap. De Amerikaanse dankt overigens zijn naamsbekendheid aan de talrijke industrie, ongeschonden uit de wereldbrand gekomen, artikelen die de twee eerstgenoemden in binnen- en profiteerde van haar voorsprong om in Europa een vooral buitenlandse tijdschriften aan de Belgische stevige voet aan de grond te krijgen. Overal werden gebruiksgrafiek wijdden. agentschappen opgericht, die multimediale publiciteitscampagnes organiseerden, waarvoor het De Belgische grafici hebben meermaals getracht affiche een belangrijke schakel bleef, met als doel het zich te verenigen tegen de toenemende macht van de stimuleren van massaconsumptie. agentschappen. Zo reageerde de Belgische Kamer van De reclameboodschap kwam voortaan door teamwork Grafici, opgericht door Charles Rohonyi, fe l tegen het tot stand. De ideeën werden aangebracht door totstandkomen van de Conseil Economique de la reclamespecialisten, die zich daarvoor baseerden op, Publicité ( 1967), waarin hen elk recht op participatie door marktonderzoekvergaard e, psychologische en werd ontzegd. Het grafische landschap bleef echter wetenschappelijke gegevens. De visuele interpretatie aldoor te verdeeld en bovendien waren de belangen ervan bleef in handen van een grafisch vormgever, die waartegen geageerd werd hoe dan ook te groot, zodat in het reclamebureau werkte, onder leiding van een er niets ten gronde veranderde. "Art directer". Daardoor moest het profiel van de publiciteitsentwerper (in casu, de afficheontwerper) wel Nieuwe ontwikkelingen onder invloed van de veranderen: van een min of meer onafhankelijk fotografie, kort na de oorlog, vormden een ernstige kunstenaar evolueerde hij naar een gespecialiseerd en bedreiging voor de graficus-ontwerper. Er kwamen professioneel grafisch vormgever die beslagen diende te betere fotografische drukprocédés tot stand, die een zijn in alle hem ter beschikking staande media. Ook op snellere en goedkopere verspreiding van het affiche in een bescheidener niveau, in het ontwerpbureau of als de hand werkten. Dit betekende meteen het einde van freelancer, diende de ontwerper zich, wilde hij zich de lithograaf, tot dan toe de onmisbare tussenpersoon kunnen handhaven, aan de veranderende omstandig­ die het ontwerp van de kunstenaar op steen of zinken heden aan te passen. plaat overbracht. We llicht is er een verband tussen het definitief verdwijnen van de litho en de hernieuwde Omdat de grote commerciële bedrijven belangstelling in de jaren '60 voor het verzamelen van internationaal "dachten", daarbij stijl of talent van lokale vooral oude, op "ambachtelijke" manier vervaardigde ontwerpers negerend, verkreeg het concept van het affiches. Ook musea betoonden meer en meer commerciële affiche in de eerste decennia na 1945 interesse, wat zich hier spoedig zou vertalen in gaandeweg een universele "look". Te meer omdat verschillende retrospectieve tentoonstellingen en richtingbepalende ontwerpers, zoals een Cassandre publikaties.

116 117 Charles Rohonyi ( 1906) In navolging van een groots opgezette Een ander gevaar dat de kwaliteit van het Macaroni Remy (ontwerp) Coca Co/a-reclamecampagne werden vanaf de jaren '50 naoorlogse affiche bedreigde, was een rechtstreeks 1950 frequent fotografische elementen gebruikt bij het gevolg van de uitbreiding van zijn dimensies. Het toe­ 22x32cm Depot kunstenaar ontwerp van het affiche zelf. Deze manier van werken nemende belang van het groot-formaat-affiche en de Brussel, Koninklijke Musea voor was niet nieuw: zij werd voor het eerst, zonder veel daarmee gepaard gaande wildgroei van afficheerbare Schone Kunsten impact, toegepast kort na de Eerste We reldoorlog. ruimtes, hadden vaak een ongunstig effect. Niet ieder Roger Avermaete wees in Va riations sur les goOts et les land bezat van bij de aanvang een goede reglementering couleurs ( 196 7) op de gevaren ervan. Op zichzelf hoeft terzake. En niet ieder agentschap beschikte over het gebruik van fotografie niet te worden verworpen, specialisten die het grote fo rmaat beheersten. haar toepassingsmogelijkheden zijn immers onbeperkt. De reclamecampagnes, gevoerd onder het motto "hoe Ze wordt echter nog te vaak gebruikt als "gemakkelijke" groter hoe opvallender", deden dan ook de esthetische oplossing. Het idee van het zo realistisch mogelijk waarde van het afficheaan belang inboeten. Al vóór de uitgebeelde object haalt het daarbij van iedere Tw eede Wereldoorlog hadden sommige commenta­ esthetische overweging. Bovendien hebben de banale toren voor deze gang van zaken gewaarschuwd, maar kleuren de neiging om de beeldexpressie te vulgariseren. daarna werd het probleem door de escalatie van het Het naast elkaar plaatsen van diverse fotografische reclameaanbod alleen maar erger: scènes tenslotte, een gewoonte overgenomen van Amerikaanse filmaffiches, mist vaak doeltreffendheid en Al deze, overwegend technische, veranderingen maakt het geheel verward. ten spijt, bewandelde het progressieve affiche in ons De strijd in de jaren '60 tussen fotografie en grafiek om land na 1945 verder de voordien ingeslagen weg. het monopolie over het affiche, eindigde onbeslist. Vooral door toedoen van Charles Rohonyi en Het bleven uiteindelijk de agentschappen die, naargelang Julian Key kreeg de visuele humor in het affiche een van de omstandigheden, bepaalden op wie, fotograaf of nieuwe dimensie. Invloeden van kunststromingen als illustrator. zij een beroep wensten te doen. Alleen bij Cobra, Minimal Art, Pop Art en andere, meestal van een apart genre zoals het verkiezingsaffiche, ruimde het Amerika naar hier overgewaaid, slopen langzaam het karikaturale element meer en meer baan voor een ontwerp binnen. Bleven deze invloeden in het realistisch fotografisch beeld, dat de politieke gedachte commerciële affiche doorgaans beperkt tot details in moet "verpersoonlijken". vorm- en kleurgebruik dan kwamen zij in het culturele affiche,vooral daar waar een kunstenaar als bijvoorbeeld Pierre Alechinsky zich aan het betere

118 ontwerp waagde, explicieter aan bod. De twee basisprincipes voor het "goede" naoorlogse affiche, namelijk de terugkeer naar de essentie van het onderwerp enerzijds en de juiste manier om dat essentiële, vrij van alle overbodige ballast, zo direct mogelijk weer te geven anderzijds, leidden uiteindelijk logischerwijze tot het lineaire. Daar waar jozef Peeters en de zijnen in de jaren '20 tevergeefs hadden geprobeerd om het abstracte beeldontwerp, tegen de heersende opvattingen van die tijd in, in de affichekunst te introduceren, was nu het culturele klimaat blijkbaar wel aanwezig om een evolutie in die richting te bestendigen, mede dankzij de definitieve doorbraak van de non-figuratieve kunst. Dit proces werd verder geconcretiseerd in de huisstijl die veel commerciële firma's, daarbij begeleid door reclame- of ontwerp­ bureaus, zich aanmaten. Uitgaande van het logo, de firmakleur en een speciaal ontworpen lettertype, worden alle visuele elementen hierbij gecoördineerd tot een herkenbare eigen stijl. Met eenvoudige symbolen, die mits kleine aanpassingen meermaals gebruikt kunnen worden, wordt op die manier getracht het beeld van de firma in de geest van de potentiële koper te verankeren. Deze cordinatie van verschillende elementen heeft voor gevolg dat het affiche,als een van de belangrijkste pijlers van dergelijke "house style", niet langer op zichzelf, maar slechts in het kader van de hele publiciteitsverwezenlijking kan worden beoordeeld. Dat de kloof tussen het commerciële en het culturele affiche in de naoorlogse periode alsmaar groter is geworden, de relatief grotere vrijheid van de affiche­ ontwerper in dit laatste domein ten spijt, vindt juist zijn oorsprong in het gebrek aan belangstelling en/of middelen van de openbare instellingen voor het voeren van een dergelijke coherente publiciteit.

Vo lgens Alain We ill, een van de meest prominente auteurs op dit gebied, kan men na 1970 Jeai"-CiaLJde frl$00 A par1r du \.'\d1 10 Not.cmhr!' ...ocat10n au nm.11rr d•' Pol.:"·c d�:ha 11 ·s 'l All 'IOfr\) .o\�11 ··� Anne �lal..bel'l OJIS es solrs Tel 0::;. 1�Ir 21 1··111! do or�-,esl opnieuw verschillende nationale stromingen binnen de r• •ll'ttBerlrrut JQf,,...p� tlu� saul dlmarc"108 rt1.1\dlsl e1 au Cc'fllnc d 1UI'I1\ltlJU1'1 affichekunst onderscheiden. Ook in deze recente Ar.'r Dc..r Nocei h:lIe V du Bt·' IPiace��� deSrooc periode echter blijft België verstoken van een typisch eigen stijl. Jacques Richez ( 1918-1994) Het bedrijfsleven heeft zich weliswaar ondertussen Théätre de Poche-Kaddish beter georganiseerd, maar de beperkte omvang van het 1969 84x59cm afzetgebied blijft haar parten spelen. De communautaire Inventarisnummer: 8359 verdeeldheid in ons land betekent bovendien voor de, Brussel, Koninklijke Musea voor op nationaal niveau gevoerde, reclamecampagnes een Schone Kunsten extra financiële last.Vandaar dat nog steeds kant en klare campagnes uit het buitenland worden geïmpor­ teerd. Deze omstandigheden bieden de Belgische afficheontwerper ook nu nog, letterlijk en figuurlijk, weinig ruimte om zich te profileren.

De evolutie van het affiche tijdens de jongste decennia ten slotte hangt nauw samen met de ontwikkeling van de computertechnologie. Sinds het midden van de jaren '80 wordt deze ook in België frequent gebruikt bij het grafisch ontwerp. Zoals alle andere media heeft de computer zijn beperkingen, bepaald door de voorhanden zijnde hard- en software.

Van de Tweede We reldoorlog tot vandaag 119 Koninklijke Musea voor consulteerbaac Het museum Het doel van hun publiciteitscampagnes was vanzelf­ Schone Kunsten van bezrt: ook een aantal voor­ sprekend het terug op gang brengen van een België oorlogse creaties. ondermeer reizigersstroom naar België, na een lange periode van (Brussel) het genoemde fonds-Marfurt Met 33 geïnventanseerde inactiviteit. Dit leverde opvallende exemplaren op van Wie de naoorlogse affiche­ werken en 123 schetsen, ont­ Capouillard ( Gaston Bogaert), Amédée We llekens, kunst wil bestuderen kan werpen en documenten in de C. Pub en Louis Scheil voor Sabena en van onmogelijk de verzameling van niet-toegankeliJke reserve, de KMSKB links laten liggen. vormt het de "crème"van de Guy Depière en Mark Severin voor de Oostende­ Ons land is veel musea van collectie. Met ISO affiches Dover-lijn, ter gelegenheid van haar Eeuwfeest ( 1946). modeme kunst en prentenka­ steekt J. Key de Zwitser naar De transportfirma's werden in hun pogingen gesteund binetten rijk, maar enkel het de kroon en ook A. Pasture door het Commissariaat-Generaal voor To erisme, Brusselse museum heeft syste­ en C. Rohonyi zijn goed matisch fondsen van heden­ vertegenwoordigd waarvoor Frédéric Conrad, Broco (André Brocorens), daagse afficheontwerpers aan­ Capouillard en Louis Scheil affiches verwezenlijkten, die gelegd: er werd geen onder­ ook in het buitenland naar waarde werden geschat. scheid gemaakt tussen com­ Slechts nadat een degelijk programma werd opgesteld In 1950 richtten enkele oudleerlingen van Joris Minne merciële en culturele affiches. dat genoeg grafische basisprocédés aanreikt, zoals het van het Instituut Te r Kameren de groep Graphisme 50 Het museum vervulde een herhalen van afbeeldingen, het werken met rasters en op. Door middel van tentoonstellingen en een pioniersrol in de herwaarde­ grinds, het kantelen, draaien en mengen van tekst en tijdschrift hoopten zij een brug te slaan tussen henzelf ring van de affichekunstwaar­ beeld of het omzetten in negatief, kan de computer als en het publiek dat zich interesseerde voor grafiek en bij het initiat1ef uitg1ng van Pierre Baudson, tevens lesge­ een nuttig hulpmiddel worden gebruikt. Na het invoeren verzorgde publiciteit. Het derde nummer van het ver aan het NHISKTer van het basisontwerp beperkt de taak van de ontwerper gelijknamige tijdschrift was volledig gewijd aan de Kameren. De eerste ernstige zich dan in hoofdzaak tot een keuzeproces, waarbij de reclame, met aandacht voor het affiche en bijdragen overzichtstentoonstellingen machine hem helpt om visueel te denl<:en. over Lou Bertot-Marissal, Lucien de Roeck, van de Belgische affichekunst vonden in het begin van de De mogelijkheden voor lay-out en typografie van het Amédée Wellekens, Louis Scheil, Raymond Renard, jaren '70 paradoxaal genoeg affiche zijn evident. Het gevaar is echter niet denk­ André Brocorens en anderen. plaats in het buitenland: de beeldig dat men de computer te veel gaat gebruiken als Het valt op dat vaak dezelfde namen terug opduiken: eerste retrospectieve over de gemakkelijk "kopieer" instrument. Slechts als men het het aanwezige talent was dan ook schaars. Belle Epoque-periode was de, in ve1·schillende landen rond­ medium zijn eigenheid laat, als men het "computer­ De prestigieuze affichewedstrijd uitgeschreven door reizende, verzameling­ achtige" van het resultaat niet tracht te verbergen, kan Sabena in 1947 is illustratief in dat verband. Van de Wittamer-De Camps. De eer­ het wezenlijk iets bijdragen tot de evolutie van de ruim 700 inzendingen vonden er slechts een twintigtal ste expositie van modem affichekunst. genade in de ogen van de gespecialiseerde pers. werk greep plaats in Warschau ( 1971 ). Met uitzondering van Ve rbaere, Massanet of Severin, P. Baudson verzorgde de De overpeinzingen bij de technologische die al langer actief waren, waren de meeste vooraan­ samenstelling van deze laatste. vooruitgang van de jongste vijftigjaar mogen ons niet staande ontwerpers in deze periode qua stijl duidelijk Dankzij zijn contacten met professoren en studenten van het belangrijkste uit het oog doen verliezen en dat is, schatplichtig aan het voorbeeld van Leo Marfurt, dat Te r Kameren kon het museum tot nader order,nog steeds de creatie zelf, met andere hen in Te r Kameren door Joris Minne op een zich in die dagen 1n talrijke gif­ woorden, het idee dat in het hoofd van de affiche­ vakkundige manier was bijgebracht. ten van afficheontwerpers ver­ ontwerper ontstaat. Daarom ook is een van de heugen. Voorts werd de col­ lectie nog verriJkt met affiches belangrijkste eigenschappen van de hedendaagse De nieuwe impulsen kwamen er in de jaren '50 van Milton Glaser (naar aanlei­ ontwerper zijn algemene ontwikkeling, die hem moet vooral door toedoen van twee "inwijkelingen". ding van een expositie in toelaten om op alle mogelijke opdrachten in te spelen. Charles Rohonyi ontwierp na de oorlog in zijn 1976) en een uniek fonds geboorteland aanvankelijk politieke affichesvoor ontwerpen, archivalia en affi­ ches van Leo Marfurt (na Genoeg talent, maar geen dominerende stijl wederopbouw en vrede. Nadat hij zich in 1948 in diens overlijden 1n 1977). In België gevestigd had, kende hij vrijwel onmiddellijk 1980 trad het museum nog De eerste jaren na 1945 viel er in België weinig succes met zijn Macaroni-Remy-affiche ( 1950), die hem twee keer sterk naar buiten vernieuwing te bespeuren: bekende namen uit de tot over de grenzen beroemd maakte. In een periode met medewerking aan overzichtstentoonstellingen 1n tussenoorlogse periode bleven actief en mede van twintig jaar verwezenlijkte hij zo'n 250 affiches, Parijs en Brussel, naar aanlel­ toonaangevend. voor Bols, Byrrh, Ginder-Ale, Le Soir; Gaines Roussel, ding van ISO jaar België. Leo Marfurt bleef op niveau verder werken voor Poeha, Adem en andere, waarvan de meeste op groot Sindsdien is het windstil Vander Eist. Zijn meest creatieve periode situeert zich fo rmaat. Uit zijn humoristische ontwerpen in heldere geworden rond de collectie. Heel uitzonderlijk werd nog echter duidelijk vóór de Tweede We reldoorlog. kleuren, bevolkt met sterk vereenvoudigde en werk aangekocht en tentoon­ In 1952 werd hij lesgever publiciteitstekenen aan het dynamische figuren, spreekt een grote gebalde kracht. stellingen bleven uit Van de Hoger Instituut voor Drukkunst (Piantin-lnstituut) te De "Rohonyi-stijl" diende in de jaren '50 menig oorspronkelijke plannen om in Antwerpen, dat internationale bekendheid verwierf ontwerper tot voorbeeld.Jacques Richez' eclectische de nieuwbouw ook een afde­ ling aan de affichekunstte wij­ voor zijn cursussen over typografie. Herman Ve rbaere aanpak, nochtans internationaal gewaardeerd, valt den ( 1984), kwam niets en Armand Massanet maakten in het begin van de moeilijker te beschrijven: soms maakte hij gebruik van terecht. Dat verdient nochtans jaren '50 een nieuwe serie toeristische affichesvoor de gesofistikeerde fotomontages, dan weer citeerde hij uit de in menig opzicht unieke collectie van ca. 1.600 stuks. NMBS. Zij hanteerden hierbij een "naturalistische" visie zowel het Duitse als het Vlaamse expressionisme en Een duizendtal daarvan zijn al op het landschap, die ook al in voege was vóór 1940. voor zijn theateraffiches (ondermeer voor Théätre de geïnventariseerd en in principe De grote transportfirma's bleken in deze periode la Poche, Théätre de I' Atelier) bediende hij zich van belangrijke opdrachtgevers voor afficheontwerpers. grafiek met bijtende humor.We lke middelen hij ook

120 L'ART DE LA SERIGRAPHIE

htUl'Jif�fl)'Jur• •I.()IQJL --� ··- \-t.··-···- �., ...... _ ...__,

•• _ .../>"' - ""-... c...".. ·-- �--...... 1o'fl.uu•

Luc van Malderen ( 1930) L'art de la sérigraphie 1972 50x3 1cm Inventarisnummer: 837 6 Brussel, Konmklyke Musea voor Schone Kunsten

André Pasture ( 1928) Die Belgische Küste 1972 100x62cm lnventansnummer: I 04 4 I 190 Brussel. Komnklijke Musea voor Schone Kunsten

FOLON

DIE BELGISCHE KUSTE

Jean Michel Folon ( 1934) Palais des Beaux-Arts - Folon 1975 80x60cm lnventansnummer: E 41521238199 Antwerpen, Arch1e( en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven

Van de Tweede Wereldoorlog tot vandaag 12 1 hanteerde, zijn taal bleef steeds aktueel, gevarieerd, ... en Piet Serneels { 1919- 1982) vaak onbegrepen, want sommige van zijn knapste I Je Biënnale biën 1975 ontwerpen werden nooit uitgevoerd. Zijn grafische 108x62cm ideeën vonden hun weerslag in enkele publikaties: Inventarisnummer: Tr aité d'art graphique appliqué à la publicité ( 1964), 0 33691 183145- 1 Te xtes et Prétextes ( 1980). Antwerpen. Archief en Museum In 1955 werd door het gerenommeerde Franse voor het Vlaamse Cultuurleven reclametijdschriftPublimondial de balans opgemaakt van de Belgische (lees: Brusselse en Luikse) reclame. De meeste affiches of ontwerpen die in dit nummer werden opgenomen, zijn van de hand van Rohonyi en Richez. De overige. van ondermeer Hervé, Pol Debaise of Forg (Ernest Forgeur), halen zelden hetzelfde niveau.

Richez' doorbraak kwam er pas met het affiche voor de Expo '58 te Brussel, waarin hij het thema van de tentoonstelling, "De Mens", op stilistische manier uitwerkte. Wereldtentoonstellingen hadden in het verleden al vaak het podium geleverd waarop begena­ digde ontwerpers zich konden manifesteren. Dat was ook nu het geval, zij het dat de globale publiciteits­ verwezenlijking achteraf een gebrek aan visie werd verweten. Naast affiches van onder andere Marfu rt en De Roeck (met het beroemde sterembleem) waren er ook enkele opmerkelijke creaties van een op dat moment nog niet zo bekend ontwerper, Julian Key Uulien Keymeulen): 50 jaar moderne kunst, Kunst in België en Filmfestival. Nadat hij in 1957 zijn opleiding had vervolledigd bij de Zwitserse afficheontwerper Donald Brun en in 1960 artistiek leider was geworden bij het agentschap Vanypco, zou Key uitgroeien tot de belangrijkste naoorlogse afficheontwerper van ons land. Zijn creaties Zwarte Kat ( 1966) en 46e Salon de Rob Buytaert (1936) /'Automobile ( 1967) maakten hem internationaal Te ntoonstelling Filip Tas bekend. Hij was vooral de specialist van het groot­ 1984 60x42cm fo rmaat-affiche. In 1978 prijkten van hem zeven creaties Inventarisnummer: T 141182161 tegelijkertijd op de muren van Belgische steden : -Antwerpen, Archief en Museum Engineer;Assubel, Delhaize de Leeuw, Batibouw, Zwarte voor het Vlaamse Cultuurleven Kat, Auto-Slaaptrein en Lotto. Key is een grootmeester in het hanteren van de twee basisprincipes voor het "goede" naoorlogse affiche: met een minimum aan bestanddelen weet hij telkens op sublieme, vaak ironische wijze het achterliggende idee uit te drukken. Zijn werk wordt gedetermineerd door een streven naar strenge eenheid tussen beeld en tekst. Door het vereenvoudigen van de persoonlijke expressie en het reduceren tot een minimum aan tekst schept hij klaarheid in de opvatting en de overdracht van het idee. Stijl en techniek zijn daarbij van ondergeschikt belang. Het resultaat is steeds een optimaal efficiënt beeld, waarin humor en gezond verstand op een poëtische manier worden geïntegreerd. Zijn oeuvre, waaruit bewondering spreekt voor René Magritte en Henry van de Ve lde en dat soms naar het surrealistische neigt, getuigt immer van grote originaliteit.

In 1961 hielden negen "boze" Belgische ontwerpers een merkwaardige tentoonstelling in de St.-Hubertusgalerij te Brussel. Charles Rohonyi, Michel Olyff, Luc van Malderen, Lucien de Roeck,

122 Corneille Hannoset, Raymond Renard, André Pasture, Jacques Richez en Serge Creuz wilden de aandacht vestigen op de meer progressieve publiciteitskunst. In het begeleidende pamflet reageerden zij fe l tegen de "realistische en fotografische platituden", die volgens hen. geen ruimte laten aan de verbeelding en dus gedoemd zijn om vlug vergeten te worden. Dit initiatief. hoe lovenswaardig het op zich ook was. kreeg enkel de verdiende belangstelling in de gespecialiseerde buitenlandse pers. lda van Bladel ( 193 I) Levi's 1971 In het zog van Rohonyi-Richez-Key volgden nog 98x65cm enkele ontwerpers die niet onvermeld mogen blijven. Privé-verzameling Jean Michel Folon creëerde in zijn werk een bizarre wereld vol vreemde wezens. die de angst voor de tijd en de van zichzelf vervreemde mens verbeelden. Zowel in zijn commercieel werk, ondermeer voor Larousse en 0/ivetti, als in het culturele, onder andere voor Europalia schuilt een zekere verwantschap met het oeuvre van Paul Klee. Dat hij internationaal gewaardeerd werd, bewijst de retrospectieve die aan hem werd gewijd in het Musée des Arts Décoratifs te Parijs ( 1971 ). Josse Gaffin was een tijdlang illustrator bij uitgeverij Dupuis, de NMBS. de firma's Cointreau en Citroën. Hij wist de irreële poëzie van Folon te verzoenen met de optimistische aanpak van Key. Als er al van enige Belgische grafische identiteit sprake is. dan valt die volgens sommigen te situeren binnen de driehoek Key-Folon-Goffin.Autodi dact André Pasture werkte vanaf 1959 voor de NMBS en ontwierp verder affiches voor onder andere het Commissariaat-Generaal voor To erisme, het Festival van Wallonië en de Antwerpse Zoo. Zijn uitgewerkte. beheerste en asce­ tische stijl heeft tal van Brusselse en Waalse affiche­ ontwerpers beïnvloed. Sommige ontwerpers specialiseerden zich in bepaalde technische of inhoudelijke aspecten van het affiche. Luc van Malderen legde zich een tijdlang toe op de serigrafie. Michel Olyff. schepper van verschillende huisstijlen, is vooral bekend vanwege zijn werk voor het Design Center. Roland Denaeyer ontwierp politiek sterk geëngageerde affiches.Jean-Chris tophe Gelück profileerde zich als affichist van culturele evenementen, bioscoop en toneel. Nog anderen kozen resoluut voor het theater: Serge Creuz (Théatre Nationale de Belgique), Manfred Hürrig (idem) en Raymond Renard (Théatre de la Poche, Rideau de Bruxelles, Théatre de la Galerie, Centre Lyrique de Wallonie en Ballet de Walion ie).

Van de Tw eede Wereldoorlog tot vandaag 123 Vlaanderen, tussen huisstijl en conservatisme

De vernieuwing voor de affichekunst in het naoorlogse België situeerde zich andermaal rond Brussel. De grote reclamebureaus waren doorgaans in de hoofdstad gevestigd en van daaruit bepaalden zij in grote mate ook het uitzicht van het Vlaamse publicitaire landschap. To t in de jaren '50 waren Franstalige affiches trouwens kwantitatief nog ver in de meerderheid. Dat betekent niet dat in Vlaanderen geen talent aanwezig was, maar het kwam pas later tot uiting of ontwikkelde zich onder moeilijke omstandigheden in de periferie. De studie over de affichekunst in Vlaanderen is nog jong en rudimentair. Het kan dan ook niet de bedoeling zijn om in het hierna volgende overzicht naar volledig­ heid te streven, maar wel om te wijzen op bepaalde plaatselijke situaties of verwezenlijkingen, waaruit eventueel enkele algemene conclusies kunnen worden afgeleid. De opsplitsing in regio's daarbij is verre van ideaal, omdat sommige ontwerpers op verschillende plaatsen tegelijk werkzaam waren, maar lijkt voorlopig de enig bruikbare. Er is immers zelden of nooit sprake van groepen met typische stijlkenmerken, hoogstens van regionale accenten en individuele prestaties. De onderlinge verschillen situeren zich vooral op het thematische vlak: het is evident dat een affiche voor de Biënnale in Antwerpen een andere aanpak vergt dan pakweg één voor de ljzerbedevaart in Diksmuide of één voor de Oostende-Dover-lijn.

Het zou nog tot het einde van de jaren '50 duren vooraleer Antwerpen terug aansluiting vond bij de internationale kunstscène, ondermeer dankzij het pionierswerk van verenigingen als G 58 en De Nevelvlek. Ook op affichegebied kon de hausse van de jaren '30, met onder andere de verwezenlijkingen voor de Wereldtentoonstelling 1930 en voor de Antwerpse Propagandaweken, niet meer worden bereikt. De meeste ontwerpers beantwoordden aanvankelijk niet aan het profiel van de "moderne" grafische vormgever en gingen, enkele uitzonderingen niet te na ontwerpers verwezenlijkt, door hun eenheid van Roger Vandaele ( 194 7) gesproken, vrij conservatief te werk. Vanwege de conceptie als behorende bij de Biënnale herkenbaar. Fred Bervoets ( 1942) Te ntoonstelling dominantie van de Brusselse bureaus over het Piet Serneels was lange tijd artistiek leider van het Fred Bervoets commerciële gebeuren werden zij bovendien verplicht tijdschrift De Vlaamse Drukker. Alhoewel zijn specialiteit 1989 zich vooral toe te leggen op het culturele affiche. vooral het kleine reclamedrukwerk betrof, ontwierp hij 90x60cm Het occasioneel betere werk uit deze eerste periode ook af en toe affiches, onder andere voor de Ant.v.terpen,Galerij De Zwarte kwam van Franck Mortelmans, Lade Sebregts, Koninklijke Academie voor Schone Kunsten waaraan hij Panter Désiré Acket, Jos Joosen (vooral werkzaam te Mechelen), in 1964 leraar reclametekenen werd. Paul lbou Simone Lutgen en May Néama. behandelde het grafische design in al zijn aspecten en introduceerde het in het affiche. Hij leverde commercieel De aanplakbiljetten verwezenlijkt na 1960 voor werk af voor onder andere Renault en Agfa Gevaert en de Biënnale voor Beeldhouwkunst leren ons enkele ontwierp menig cultureel aanplakbiljet. Het tijdschrift voorlopers kennen die te Antwerpen de vernieuwing Vorm (in Vlaanderen) waarvan hij initiatiefnemer en bewerkstelligen: Piet Serneels ( 1961, 1975), Paul lbou uitgever was, besteedde meermaals aandacht aan het ( 1965, 1967, 1969, 1971 ), Herbert Binneweg ( 1973), hedendaagse affiche. Rob Buytaert was lid van het Noke (Noke Bruyninckx) ( 1977), Rob Buytaert ( 1979) Design-Team (met onder anderen Luk Mestdagh), een en Jean-Jacques Stiefenhofer ( 1987). Hun gestileerde groep van freelance ontwerpers van wie de specifieke creaties sluiten nauw aan bij het gepromote onderwerp talenten zonodig afzonderlijk of in combinatie in dienst en zijn, ook al werden ze door verschillende stonden van alle vormen van creatieve vormgeving. In

124 Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (Antwerpen)

Het AMVC verzamett sinds zijn ontstaan in 1933 àlle de commerciële sector was Buytaert een van de eerste documentatie- en archief­ vertegenwoordigers van de "house style". Hij paste materiaal (brieven, handschrif­ deze manier van werken onder andere toe voor de ten, portretten, schilderijen, aanplakbiljetten enzovoort) Cultuurraad van Vlaanderen, Bercot-Cosmetica, dat representatief is voor het Photogravure De Schutter. Naast enkele fraaie foto­ Vlaamse cuttuurleven. grafische affiches voor de verzekeringsmaatschappij De afficheverzameling was van APRA leverde hij nog grafische ontwerpen af voor in het begin organisch verbon­ den met de overige collecties. meestal Antwerpse culturele instellingen. In 1988 Haar fu nctie bleef dan ook in ontving hij de eerste "Staatsprijs van de Vlaamse de eerste plaats documentair. Gemeenschap" (voor Grafische Vormgeving). met andere woorden, het ver­ zamelen van de affiches is nooit een doel op zich Naast de verwezenlijkingen voor de Biënnale geweest Concreet betekent vallen er;meer bepaald voor de woelige jaren '60, nog dit. enerzijds, dat in de sinds enkele progressieve verwezenlijkingen te signaleren. 1985 gestarte geautomatiseer­ de inventaris de affiches wor­ Deze staan meestal in nauw verband met het eigen­ den gerangschikt op tref­ zinnige optreden van sommige kunstgalerijen of woord, conform aan de inde­ alternatieve organisaties. De avant-garde te Antwerpen ling van de algemene in deze periode groepeerde zich vooral rond de Wide bestandscatalogus (Klopper op het bezit), en, anderzijds. dat White Space Gallery die met haar happenings en de affiches in deze inventaris tentoonstellingen regelmatig voor de nodige opschud­ als document worden ding zorgde. Dit wordt geïllustreerd in haar affiches die beschreven. Een ingebouwd op zijn zachtst uitgedrukt zeer eigentijdse documenten verwijzingssysteem laat echter toe iconografisch belangrijke mogen genoemd worden. Voor het aankondigen van beeldaffiches gemakkelijk terug hun happenings maakten Hugo Heyrman en te vinden via de naam van de Panamarenko collages met provocerende slogans en ontwerper en! of drukker. De galerijtentoonstellingen werden vaak gepromoot met inventaris is raadpleegbaar in de leeszaal van het AMVC en affiches in de voor die jaren zo typisch lichte fiower Hugoké ( 1938) KVO - De lustige weduwe binnen afzienbare tijd ook in power kleuren: roze, geel, groen. Vanaf 1969 nam 1964 die van de andere Antwerpse de fa kkel over.He t is echter Galerij De Zwarte Panter 59x35cm wetenschappelijke bibliothe­ pas na 1971, toen een eigen grafisch atelier (Panter ken, die aangesloten zijn op Inventarisnummer: het plaatselijkVUBIS- netwerk Pers) was opgericht. dat haar afficheproduktie belangrijk 0 33745/183682 De collectie omvat momen­ werd. De proeven van zeefdruk die daarop in de loop Antwerpen.Arch1e( en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven teel zo'n 30.000 stuks (tekstaf­ der jaren voor tentoonstellingen werden verwezenlijkt fiches inbegrepen) en groeit waren het resultaat van een intense samenwerking dagelijks aan. In de loop der jaren heeft zij zich in de lengte tussen RogerVandaele, die de leiding van Panter Pers Men kan niet anders dan vaststellen dat in en in de breedte uitgebreid. op zich nam, en de betrokken kunstenaars. Antwerpen deze progressieve oprispingen weinig of Deze uitbreiding steunt zowel De culturele revolutie werd in de jaren '60 niet alleen geen invloed hebben gehad op de officiële affichekunst op een actieve verwervings­ Goede affichesvan openbare instellingen voor culturele politiek (legaten en aankoop in de kunsten gepredikt. Het protestelement dat toen archieven) als op recuperatie zo manifest in de maatschappij aanwezig was, werd ook evenementen bleven schaars. De evolutie van het van opgestuurde exemplaren. elders op treffende wijze in een affiche gerefiecteerd. theateraffiche is daarvan een goed voorbeeld. De grote Inhoudelijk komen alle aspec­ Zo sluit De dood van een Sandwichman voor Fugitive toneelgezelschappen mäakten in het verleden meestal ten van het Vlaamse socio-cul­ turele leven aan bod (com­ Cinema van Frans de Jonck en Erwin Serneels nauw gebruik van monotone tekstplakkaten met eenvoudige merciële affiches worden aan bij de rebelse mei '68-affiches voor de Parijse Ecole randversiering die soms jaren meeging. Enkel speciale slechts bewaard indien zij des Beaux-Arts. Ook het politieke affiche van Hugoké vertoningen (gala's en dergelijke) werden al eens enige kunsthistorische waarde (Hugo de Kempeneer) voor de I mei-viering van 1967, gepromoot met een mooi beeldontwerp. In het begin hebben). Enkele accenten in de collectie zijn: de affiches in illustreert een sterk engagement uitgedrukt in heldere van de jaren '60 werden pogingen ondernomen om verband met de Vlaamse strijd Cobratinten. daarin verandering te brengen. Zo nam de KNS in (ljzerbedevaarten. Zangfeesten, Dat de culturele revolutie tenslotte ook doordrong tot 1963 het initiatief om jaarlijks van huisontwerper te Guldensporensla -.). in de reclamewereld bewijst het ondeugende veranderen. Geslaagd van opzet in dit verband is de het Antwerpse cutturele leven, de verkiezingen, de beide fotografische affiche van de Antwerpse lda van Bladel reeks affichesontworpen door Hugoké voor KNS en wereldoorlogen, het theater. Levi's ( 1971 ), dat volledig kaderde in een door de firma KVO. Deze illustrator heeft er met enkele anderen, Europalia, Festival van opgezette "sexueel vrijgevochten" reclamecampagne. zoals Gal (Gerard Alsteens), Ever Meulen en Vlaanderen; de afficheontwer­ Met deze recuperatiepolitiek, waarbij alleen die Joost Swarte, voor gezorgd dat het karikaturale element pen van jozef Peeters, Alfred Ost.Albert Daenens enzo­ elementen werden overgenomen die de reclamewereld niet volledig uit de affichekunst verdween. voort De tentoonstelling voor zichzelf kon gebruiken, werden tevens enkele Enkele sporadische geslaagde verwezenlijkingen niet te Antwerpen geplakt Vo oroorlogse "vervelende" plooien gladgestreken die de sixties na gesproken, zoals bijvoorbeeld het werk van ( 1993) Antwerpse affiChekunst hadden veroorzaakt. Marc Payot voor het Nederlands Kamertoneel, van omvatte slechts een klein maar belangrijk deelaspect van Lode Coen voor het KJT, of recenter dat van de verzameling. Anne Kurris voor de Vlaamse Opera, halen de Antwerpse theateraffiches zelden of nooit het niveau

Van de Tw eede Wereldoorlog tot vandaag 125 Besluit

Boudewijn Delaere ( 1938) Ook in deze provincies leerde men in de commerciële Het overzicht van een goede eeuw Belgische Chronologisch gerangschikte, selectieve bibliografie van 12th International Biënnal sector het nut van coherente publiciteit inzien. affichekunst toont aan dat ons land een eigen plaats op recente publikaties en tentoonstellingscatalogi Interieur De opvallende huisstijl van Boudewijn Delaere voor de het internationale fo rum inneemt. Onze ontwerpers 1990 Y Oostens-W1ttamer. De Belg1sche affiche 1892-1914, KB. Brussel, 84x59cm Internationale Biënnale "Interieur" te Kortrijk (sinds 1968) staan in het buitenland hoog genoteerd op gespeciali­ 1975 Inventarisnummer: DD 6/ 182718 kan daarbij als voorbeeld gelden. seerde veilingen en zijn er rijk vertegenwoordigd in P. Baudson. Van beeld tol gra(tek. KMSKB, Brussel, 1975 Antwerpen, Archief en Museum Bij de culturele affiches constateert men grote openbare musea. In 1991 nog breidde het Zimmerli Affiches "Belle Epoque". Keuze wt de verzomelmgen van hel Museum voor het Vlaamse Cultuurleven Art Museum (VSA) zijn collectie uit met Belgische Art Vleeshws, Antwerpen, 1979 kwaliteitsverschillen. Het gebrek aan persoonlijkheid van P. Baudson, De affiche als kunstvorm 1n Belg1ë 1900- 1980. ASLK. de meeste ontwerpers droeg er toe bij dat zij zich al te Nouveau-affiches en ontwerpen. Dat unieke stukken Brussel. I 9 80 gemakkelijk aan hun opdracht aanpasten en zich naar­ naar het buitenland verdwijnen is tekenend voor het A We1ll e.a., L'affiche en Belg1que 1880- 1 980. PanJS. 1980 gelang van de omstandigheden uitten in verschillende beleid dat hier gevoerd wordt. In tegenstelling tot L'offiche en Wa llon1e. A travers les collecuons du Musée de la V1e Lu1k. 1980 andere Europese landen bezit België geen museum Wo llonne. stijlen, zowel moderne als conservatieve. Luc Verstraete, Affiches de 1'1mpnmene Bénard. Belgisches Haus. Keulen. 1980 Albert Setola en Ernest Verkest zijn enkele, op culturele gespecialiseerd in grafische vormgeving of publiciteits­ M.l. Bemard en F. Dumont. Sportaffiches 1n België 1890 1940, affiches veel voorkomende namen. Zij streefden in hun ontwerp. Des te talrijker zijn de instellingen die er een Gemeentekred1et. Brussel, 1981 composities naar een mengvorm van lineaire grafiek en deelverzameling affiches op na houden. Nochtans Belg1sche affiches. IBM. Brussel, 1981 P. Baudson e.a. . julian Key, T1elt. 1981 de vroegere dramatisch-romantische ofVIaams-expres­ kampen de meeste met dezelfde problemen op het G. Roque, Ceo n'est pos un Magntte. Essa1 sur Magntte et la publloté, sionistische stijl. Enkele kunstenaars toonden zich gebied van wetenschappelijke omkadering en fi nanciën. Parijs. 1983 betere gelegenheidsentwerpers voor affiches van eigen Zogenaamde thematische musea kunnen het zich Affichekunst 1n Oost-Vlaanderen. Gent. 1984 veroorloven een zo volledig mogelijk bezit na te De offioële Belg1sche affiche van Cass1ers tot Folon 1830 1984, tentoonstellingen: Octave Landuyt (Sint-Pietersabdij Brussel. 1985 streven, ook de louter documentair waardevolle Gent, 1973), Raoul de Keyser (Kaleidoscoop Gent, 1968), F. Uytterhaeghen, L. Hoste e.a., De Rode Verle1dmg Een eeuw Roger Raveel (verschillende exposities, 1971-1973). stukken horen er in thuis. Andere musea en archieven sooal1stJsche affiches.AMSAB. Gent. 1985 Ook in deze provincies hebben tot nu toe weinig die kunsthistorisch belangrijke affiches verzamelen, J.P.Duchesne, L'affiche en Belg1que. Brussel, 1989 12th INTERNATIONAl BIENNIAl M.L. Bemard, Cotologue ra1sonné des affiches, 1n: Armond Rossenfosse. culturele instellingen oog gehad voor het voeren van zouden hun domein beter moeten afbakenen. 20-28 1990 Brussel. 1989. p. 5- 150 OCTOBER KORTR IJ K (B) degelijke publiciteit. De treffende huisstijl van Overlappingen zijn dit keer niet enkel toe te schrijven K. Scheerl1nck. Pop1eren Herauten. Culturele affiches te Antwerpen 1n Piet Vandekerckhove voor het Museum van Sierkunsten aan de complexe Belgische staatsstructuur. zij komen kunsthistorisch perspeetlef 1880-1914. Hessenhuis, Antwerpen. 199 I dat bijvoorbeeld in Nederland wel wordt bereikt. Daar te Gent (sinds 1978) vormt hierop een uitzondering. ook voor op hetzelfde beleidsniveau. In Antwerpen M.L. Bemard en R. Florizoone, Affiches van de Belg1sche kust bijvoorbeeld houden zeven stedelijke instellingen er 1890- 1 980.Brugge, 1992 werden de jongste 20 tot 25 jaar affiches voor toneel Dat een coherente aanpak tot goede resultaten leidt M. Veldeman, Mossonet meester-versloggever van de affiche, 1n: ontworpen die nu al begeerde collectors' items zijn werd ten slotte ook in Limburg bewezen, door het een affichecollectie op na. In het voorliggende Mossonet Retrospectieve tentoonstellmg, S1nt-Gdles, 1992, p. 22-29 geworden. Het verschil in kwaliteit wordt grotendeels grafisch werk van Urbain Mulkers voor het Provinciaal beleidsplan van de nieuwe cultuurschepen is gelukkig J Block. Hommage to Brussels. TheArt of Belg1an Posters 189 5- 1915. verklaard door het fe it dat in Nederland niet alleen de Museum Hasselt. voorzien in een doorgedreven herschikking. Ook op New jersey, 1992 gemeenschaps- en fe deraal niveau is nood aan een K. Scheerlinck en R. Lucas, Antwerpen geplakt Vo oroorlogse Antwerpse theatergezelschappen maar ook andere openbare affichekunst, SB/AMVC. Antwerpen, 1993 instellingen, doorgaans wél opteren voor een eigen Robert Lucas herstructurering. Landelijk overleg zoals dat in K. Scheerl1nck en M. Veldeman, 'Kom nog eens af.' 150 JOOr affiches huisstijl en zich daarbij laten begeleiden door Nederland bestaat, dringt zich op: een orgaan waarin voor de Zoo, Antwerpen. 1993 gespecialiseerde ontwerpbureaus. In die zin valt het de verantwoordelijken van verschillende instellingen tot L. De Pauw-Deveen e.a., W1lchar.Een geëngageerd kunstenaar 1n een uitwisseling van informatie en mogelijk tot afspraken bewogen penode, AMSAB. Gent 1994 initiatief van de vzw Antwerpen 93 toe te juichen: nadat K. Scheerlinck. Henn Cass1ers. meester van de affichekunst 1n: Henn de Stad Antwerpen zich als culturele hoofdstad komen, zowel wat betreft de inhoud van de Cass1ers 1858- 1 944. Museum VleeshUJs, Antwerpen. 1994, p. 65-96. aanvankelijk had laten promoten door een verzameling als de specifieke conservatie- en inventari­ 151-154 ongenspireerd fo tografisch affiche, werd door satieproblematiek. Dat zou toelaten het collectiebeheer K. Scheerlinck. Jenever en l1keur 1n kleur. Belg1sche Jenever- en likeuraffi­ ches 1885- 1 940, Nationaal Jenevermuseum, Hasselt, 1994 Antwerpen 93, na een besloten wedstrijd, het meer op elkaar af te stemmen en de Belgische K. Scheerlinck, De affiches van Alfred Ost Een voorsmoakje, ontwerpbureau Sign' onder de arm genomen, dat een affichekunst de uitstraling te geven die ze verdient. Antwerpen, 1995 serie affichesverspr eidde, die exact het achterliggende idee van de manifestatie verbeeldde. -· :;.·· --· .. Voor zover gekend, verschilt de evolutie van de .... t, .. affichekunst elders in Vlaanderen in grote lijnen weinig van die in Antwerpen. De ontwikkeling in Oost- en West-Vlaanderen wordt wellicht het beste ge'l1 lustreerd door de affiches voor de talrijke jaarbeurzen of handelstentoonstellingen die in deze provincies plaats­ vinden: vooral in Gent en Kortrijk maar ook in Wetteren, Oostende en Oudenaarde. Herman Verbaere, Stefan Vermeersch en Willy Bosschem werden bij dergelijke initiatieven aanvankelijk veel gevraagd. De meeste creaties uit de vroeg-naoorlogse periode bleven echter anekdotisch en pas bij Frida Burssens, in haar affiche Salon voor geselekteerde moderne meubelkunst ( 1960), is de evolutie naar het lineaire merkbaar. Deze trend heeft zich voortgezet bij meer ' Luk Mestdagh ( 1942) Lineart recente manifestaties, zoals de Lentebeurs of de Design­ 1991 beurs Linea waarvoor onder anderen Jean Bilquin en 84x60cm Luk Mestdagh geslaagde creaties afleverden. Privé-verzameling

126 127

• • Bijvoegsel bij OKV 1995/3 • OPENBAARKUNS TBEZIT • IN VLAANDEREN Drieëndertigste jaargang • september-oktober-november • 1995/nr. 3 driemaandelijkse periodiek • voor inwijding in de beeldende kunsten door reprodukties, • teksten en radiouitzendingen.

• Uitgave van Openbaar Kunstbezit • in Vlaanderen v.z.w. onder de auspiciën van de Vlaamse • provincies en in samenwerking Mededelingen met de B.R.T.N. • Verantwoordelijke uitgever: OKV-Aanbieding Joke van den Brandt • • Rudy Vercruysse

• Secretariaat, redactie "Aifabeto, piu volte" 1995 en abonnementendienst: • Kasteelstraat 97 - 8700 Tielt Een reeks van dertig zeefdru kken • tel.: 05 1 /42.42.99 fax.: 05 1 /40.84.78 • Publiciteit: • 03/23 1 .28.00 (B-Promotion) • B.T.W.-nummer: 427. 190.176 • Bankrelaties: 448-000736 1 -87 • 385-0590844-80 000-0099920- 1 0 • 135.20 (NL)

• Dit Mededelingenblad • werd samengesteld door: Rudy Vercruysse, • Marijke Declercq Marc Devos en • Geert Verstaen. • • Jaargang 1995 I. Middeleeuwse • muurschilderingen • 2. Het Provinciaal Museum Sterckshof-Zilvercentrum • 3. Affichekunst 4. • Bruggen • Openbaar Kunstbezit • in Vlaanderen • op BRTN-radio • "Affichekunst" • komt aan bod: bij Radio I in 'Eenhoorn' • op dinsdag 3 oktober • bij Radio 3 in 'De Kunstberg' • op woensdag 27 september

• bij radio Donna in 'Foyer' • op maandag 2 oktober • • • • • • • lllrcllll .l'l. �" \l..\..'9JJf • lid van de Unie PllOVIRCU:SESTUUII Provincie ANTWERPEN van de Uitgevers van � Oost-Vlaanderen 1rf>ltOVINCif • de Periodieke Pers p 0 V in c e Limburg VlAAMS • BRABANT ��,,� • OKV -Aanbieding

Joke van den Brandt "Aifabeto, piu volte", 1995 I Abonnementsprijs 1995: Deze "Mededelingen" zijn een Technisch Gelieve bij uw betaling te beeld: kalligrafisch alfabet, vermelden "toesturen" of "Tielt". 700,-BF of 41,5 NLG bijvoegsel bij de OKV-aflevering nr. 3 van de jaargang 1995: verschillende types U kunt een exemplaar In de abonnementsprijs voor 1995 zijn begrepen: zeefdruk telefonisch (05 1 /42.42.99) of per I. vier thematische afleveringen "Affichekunst" 4 kleuren fax (05 1 /40.84.78) reserveren. 2. vier Mededelingenbladen papier: gevergeerd, cfr. "Roma" Uw reservatie blijft drie 3. de OKV-Museumkaart 1995 (kleur Raffaëllo) van 130gr/m' werkdagen geldig en wordt fo rmaat blad: 48x66cm definitiefbij de betaling. Hoe kan U zich abonneren? oplage: 30 exemplaren Prijs druk: Willy Braspenninckx voor abonnees: 7.000,-BF Niets is eenvoudiger dan dat getekend en genummerd (390,-NLG) U stort 700,-BF (zonder opbergband) of 970,-BF (mét opbergband) niet-abonnees: 8.000,-BF op rekeningnummer 448-000736 1 -87 Hoe kan u bestellen? (445,-NLG) van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Tielt. Door stortingvan het nodige Vanuit Nederland: uitsluitend op Graag vermelden: "1995". bedrag op rekeningnummer gironummer 135.20 van OKV 448-000736 1 -87 (OKV, Tielt). in Tielt CJP-ers genieten een gunsttarief: 600,-BF i.p.v. 700,-BF Vanuit Nederland: uitsluitend op Let op! gironummer I 35.20 van OKV in Levering Vanuit Nederland kan U ook abonnee worden! Tie lt. Het kunstwerk kan u Uitsluitend door storting van 41,5 NLG (zonder opbergband) aangetekend worden of 59,5 NLG (mét opbergband) toegestuurd of u kan het zelf op gironummer 135.20 van OKV inTielt. afhalen in Tielt na telefonische Graag vermelden: "1995". Auteurs: Robert Lucas en Karl afspraak (tel. 05 1 /42.42.99). Scheerlinck Vanuit alle andere landen bent U eveneens welkom als abonnee! De jongste decennia werden in Een abonnement kost dan 1.000,-Bf (zonder opbergband) België talrijke tentoonstellingen of 1.320,-Bf (mét opbergband) uitsluitend te betalen en publikaties gewijd aan de op PCR 000-0099920- 1 0 van OKV inTielt eigen affichekunst. De spits werd of via internationale postwissel. daarbij afgebeten door manifestaties rond de Belle Epoque. Recenter kwamen ook het Interbellum en in mindere mate de naoorlogse periode aan bod. In dit nummer van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen wordt een poging gedaan om aan de hand van de eerder genoemde publikaties en bijkomend opzoekingswerk te velde, een stand van zaken op te maken. Omdat men niet kan spreken van een typisch Belgische, laat staan Vlaamse affichekunst (men kan slechts gewagen van typische accenten), wordt in een kort historisch overzicht de affiche­ kunst in Vlaanderen gesitueerd in haar nationale en internationale context. Daarnaastworden, afzonderlijk, werking en inhoud van een tiental van de belang­ rijkste openbare afficheverzame­ Volgende editie lingen in Vlaanderen nader Aflevering nr. 4 van de jaargang 1995: toegelicht. De in het nummer afgebeelde Bruggen affiches, waarvan sommige nog door Marc Dubois, Greet Paulissen, Claire van Damme, nooit eerder werden Daniel Vandepitte, jos Vandenbreeden gepubliceerd, behoren alle tot de topstukken van deze collecties. verschijnt midden november

foto: Joris Luyten 2 Joke van den Brandt De liefd e voor de letter I Er bestaan geen serener, evenwichtiger en Kalligrafie is voor haar niet verbonden is met degeschie­ barokke variant die onder levensblijere mensen dan kalligrafen. Dat oordeel is exclusief een kunst in de zin van denis en de boekdrukkunst. invloed van de kopergravure is de allerindividueelste expressie Het kalligrafisch schrift is ontstaan. Je ziet hoe de letter gebaseerd op één enkele ontmoeting met één van de allerindividueelste emotie. gegroeid vanuit het Romeinse evolueert met de overheersende vertegenwoordigster van de discipline, maar toch Door haar werk binnen de kapitaal, in de vierde eeuw na cultuur, bouwstijl of zelfs weer niet om het even wie. Joke van den Brandt is verenigingen, de cursussen en de Christus wordt dat de unciaal, levensbeschouwing. De kennis een bedreven kalligrafe die mij op anderhalf uur tijd voordrachten heeftze zich ook later komt de Karolingische terzake is zeer beperkt: men uit de overtuiging gehaald heeft dat kalligrafie alleen opgewerkt als iemand die deze minuscuul die over heel Europa herkent nog gemakkelijkst de vorm van toegepaste kunst op uitwaaiert. In de elfde eeuw gotische letter maar daar blijft maar te maken zou hebben met schoonschrijverij. een bevattelijke doch correcte komt de gotische letter in zwang, het vaak bij". manier kan vulgariseren. gevolgd door de gebroken "Zelf werk ik het liefste met Fraktuur en Humanistisch cursief De krabbels die ik op papier in mijn vrije ontwerpen. Als ik zette voor het interviewwerden verzoeken krijg om oorkonden met de minuut mooier, ronder of andere perkamenten te en leesbaarder. Ja, op het einde ontwerpen, grijp ik nog het liefst vertrouwde ik de sleutelwoor­ terug naar die zeer bewerkelijke den zelfs met een sierlijke gotische letter. Ik krijg nogal wat beginhaal en allerhande lussen klassieke opdrachten voor aan het papier toe. En net zoals diploma's, bullen en oorkonden men fluitend en naneuriënd een en ik zet mij daar helemaal voor concert verlaat, verliet ik huize in. Het mooiste is natuurlijk als je Van den Brandt met de neiging volledige vrijheid krijgt of als je om mijn desktop publisher te een opdrachtgever alsnog kan ruilen voor een flacon chinese overtuigen om een eigentijdse inkt en een beitel pen. Het is er vorm te gebruiken. Dan haal je nog niet van gekomen dus daar toch wat van die "ouder­ probeer ik wat Joke in 26 letters wetsheid" van af en je kan laten kan vatten hier in een paar zien hoe onvervangbaar mooi volzinnen te verklaren. kalligrafie kan zijn, ook in meer "Kalligrafie heeft veel gemeen technische presentaties. Hoe met poëzie, literatuur en muziek. soberder en uitgepuurder je mag De vorm versterkt de inhoud. Ik werken, hoe tijdlozer het werk graag met inhoud, met zelf resultaat kan worden. Het is ook gemaakte of zelf gekozen op die manier dat ik graag op het teksten. Sommige collega's en aanbod van Openbaar Kunst­ vooral jongere beginners neigen bezit in Vlaanderen ben ingegaan. nogal eens naar vrije kalligrafie De werktitel is "Aifabeto piu en werken meer abstract. Je volte", het worden dus interpre­ moet natuurlijk eerst de taties van verschillende alfabet­ basisregels beheersen. Het is ten, uitgewerkt in een vierkleu­ een kunst waarin je je alsmaar ren zeefdruk op honderdertig­ verder bekwaamt. Kalligrafie is grams Romapapier met alleen mooi als men de perfectie schepranden. Het wordt nastreeft. Het wordt bijna een uiteindelijk een ode aan het vorm van meditatie, een alfabet. Kalligrafen werken niet samenspel van concentratie en alleen met mooie teksten en ritme. Niet zelden moet je je foto: Jacques Sonck vrije bewerkingen maar ook echt inschrijven, proberen in het ondertussen een kwarteeuw " Er zit ook een stukje binnen de schijnbare"begren­ ritme te geraken. Als het niet ervaring op zitten. Haar CV volksopvoeding aan vast. Ik voel gotische letter waaruit Guten­ zing" van die 26 letters". lukt, dan lukt het niet. En vermeldt studies aan de het als mijn plicht om de mensen berg zijn eerste drukletter zal Misschien bewijst Joke van den paradoxaal genoeg: hoe langer Fachhoheschule in Aachen en met een paar eenvoudige afleidden. In de renaissance komt Brandt nog maar eens dat er pas je bezig bent, hoe moeilijker het Paleografie aan de VUB, maar referenties en weinig voorkennis het Humanistisch cursief in echte vrijheid is als men zijn wordt". evengoed literaire bedrijvigheid, te vertellen waar deze kunst voege. Daar houdt het ongeveer grenzen kent. Joke van den Brandt heeft er cursussenen tentoonstellingen. vandaan komt en hoe intiem die bij op, tenzij dan de meer GERRIT SIX

Exclusief bezoek aan de tentoonstelling Vlaanderen en Castilla y León. Hoe deelnemen? Stuur een gele briefkaart naar Op de drempel van Europa Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen Antwerpen, Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Kasteelstraat 97 8700 Tielt o.l.v. Jan van Damme, conservator uiterlijk op 29 september e.k. (datumstempel post) Er wordt een bezoek georganiseerd op de voldende data: met volgende vermeldingen: woensdag 11 oktober om 19.00 u. l. Castilla y León; en 2. uw abonneenummer; woensdag 18 oktober om 19.00 u. 3. ll oktober ofl8 oktober; U kunt gratis deelnemen met 1 of 2 personen op één van beide data 4. 1 of 2 personen. indien U abonnee bent. Vergeet uiteraard niet uw naam en adres te vermelden. Om het tentoonstellingsbezoek aangenaam te houden, De deelnemers worden uit de inzendingen verloot wordt de groep beperkt tot 20 personen. en zullen persoonlijk verwittigd worden. Vlaanderen en Castilla Y Leon, op de drempel van Europa

Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Antwerpen ( 1 6/9- 1 0/ 12) I Door een samenloop van omstandigheden Antwerpen, Henegouwen met koffertje gebruikt als reliekschrijn, getuigen van een periode van en spelingen van het dynastieke lot maakten de Doom ik en de omliggende een verguld zilveren kelk. een confrontatie tussen het noorden landen droegen hun deel bij. portretvan Teresa van jezus... en het zuiden van Europa, een zuidelijke Nederlanden twee eeuwen lang, van I 504 Op gelijkaardige wijze hebben Een deur in mudéjarsstijl, een periode waarin via de islamitische tot 1714, deel uit van het Spaanse wereldrijk. Vlamingen vaak een erg bijbel, een Hebreeuwse en joodse traditie in Castilië, de vereenvoudigd beeld van Spanje, grammatica in het Castiliaans, westerse en oosterse cultuur gekleurd door de nationalistische een Spaanse vertaling van elkaar inspireerden en verrijkten. De eenmaking gaf een nieuwe geschiedschrijving van vooral de Abraham lbn Ezragedrukt in jAN VAN DAMME impuls aan reeds bestaande 19de eeuw. De tentoonstelling rabbijnse sefardische handels- en artistiekerelaties brengt dan ook een venrassend lettertekens... Samen tussen beide gewesten. Reeds beeld van een niet enkel rijke, tweehonderd kunstschatten die Praktische informatie vanafhet begin van de vijftiende maar ook complexe en boeiende "Vlaanderen en Castilla Y Leon. eeuw reeds maakte het geschiedenis van het Spaanse Op de drempel van Europa", schiereiland kennis met de schiereiland. Een geschiedenis die 16 september tot I 0 december "Vlaamse" kunst. Beeldsnijwerk, in grote mate de sporen draagt Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, schilderijen en wandtapijten van conquista en reconquista, Antwerpen vonden in grote getallen hun van de ontmoeting tussen de ' Open: maandag, dinsdag, weg naar het zuiden en lagen aan drie grote monotheïstische donderdag en vrijdag van I 0 tot de basis van het ontstaan van godsdiensten: islam, jodendom 18u., woensdag van I 0 tot 21 u., een hispano-flamencostijl: en christendom. zaterdag van I 0 tot 15u. en van Spaanse kunst naar "Vlaamse" In de Onze-Lieve-Vrouwe­ . . \� . 18 tot 21 u., zondag van 13 tot voorbeelden. kathedraal worden tot I 0 16u. De relaties, zowel politiek als Jan Provost december unieke kunstvoor­ ... I '1' Toegangsprijzen: 250,-BF, 200,­ artistiek en spiritueel, tussen Ecce Homo Emd I Sde eeuw werpen uit de kathedralen, ; · . BF voor 60+ en groepen (vanaf beide gewesten zijn het kerken en kloosters van Castilla 20 personen), 150,-BF voor junioren en studenten, I 00,-BF onderwerpvan de Grote, Ruusbroec, Herp en Y Leon voor het eerst samen­ ..r • j tentoonstelling. Nadrukligt Ta uier; over de invloed van gebracht: oude drukken en / .,._.. voor scholen, gratis voor , .e . �' 1.' �·� daarbij op de ISde en I 6de Erasmus en de polyglotbijbel van muziekhandschriften,panelen van kinderen tot twaalf. eeuw. Arias Montano, gedrukt te Juan de Flandes, jan Provost, Inlichtingen: Secretariaat De tentoonstelling beperkt zich Antwerpen bij Plantin. Ambrosius Benson en Pedro tentoonstelling, Jan Blomstraat dus niet tot de invloeden op Die "Vlaamse" voorbeelden zijn Berruguete, beeldsnijwerkvan I, 2000 Antwerpen, kunsthistorisch gebied. Ze heeft overigens niet altijd Vlaams in de Gil de Siloe en Alejo de Vahia, tel. 03/233.34.68 het ook over de historische betekenis van dat een Vlaams wandtapijt, een Reservaties: tel. 03/233.3 1.15 - geestesverwantschap onder de woo�d. dat wil zeggen afkomstig gedenksteen met Hebreeuws fax: 03/233.38. 18 mystiekers jan van het Kruis, uit het graafschap Vlaanderen. opschrift, een tuniek van zijde en juan De Flandre Teresa van jezus, de Suso, Geert Ook Brabant met Brussel en gouddraad. een Arabisch Retabel van Smt Miehiel 1505-06

Vlaandere astilla y León Ijl de drempel van Europa

Cultureel Ambassadeur van Vlaanderen

Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Antwerpen 16 september - 10 december 1995

Unieke kunstvoorwerpen uit de kathedralen, kerken en kloosters van Castilla y León voor het eerst samengebracht die getuigen van een periode van confrontatie tussen de zuidelijke Nederlanden en Spanje (1504- 1714); tussen christendom, islam en jodendom.

4 De stoutmoedige diefte Grafische vormgevers: een vak apart van het Lam Gods Centrum voor Kunst en Cultuur Sint-Pietersabdij Gent (29/9-71 1/96) I In de nacht van I 0 op I I april 1934 worden twee Grafische vormgeving is een zeer ruim begrip. bGV kwijt zich onder andere van panelen van het wereldberoemde retabel van de Grafische en visuele ontwerpers houden zich onder deze taak door de uitgave van een driemaandelijks vak­ gebroeders Van Eyck "De aanbidding van het Lam andere bezig met affiches, drukwerk, infodossier (uitsluitend voor de tentoonstellingsstanden, signalisatie, pictogrammen Gods" gestolen uit de Sint-Baafskathedraal te Gent. leden). leder jaar worden Tot op heden is één van de panelen nog steeds zoek. maar ook met tv-generieken, allerhande vormgevers, vormnemers en zij Van 29 september tlm 7 januari 1996 loopt in de Sint­ verpakkingen, en niet te vergeten de huisstijl binnen die zich aan plagiaat durven Pietersabdij een tentoonstelling over deze de "corporate identity". Niet alleen de zakenwereld, wagen, bekroond met een bGV­ prijs. "stoutmoedige diefte". maar ook de culturele instellingen zijn zich in vormgeving gaan interesseren. Een beetje theater of

Het is 7 uur. woensdagmorgen. operahuis heeft tegenwoordig een huisstijl ter II april 1934, als één van de ondersteuning van het imago. onderkosters van de Gentse Sint-Baafskathedraal in de Vijdtkapel het gordijn voor het In de jaren vijftigwas grafische bedrijfs leven en bij de overheid. retabel van ''Het Lam Gods" vormgeving nauw gelieerd met is zoals gezegd nog niet opent. Op de plaats van de de publiciteit. De eerste voldoende uitgewerkt. Er bestaat grisaille van Sint-jan en de Recht­ Belgische beroepsvereniging ook geen eenduidige opleiding: vaardige Rechters gaapt een gat. heette nogal pompeus vormgevers zijn ofwel creatief­ Het nieuws van de diefstal "Chambre Beige des Artistes et esthetisch ofwel analytisch­ verspreidt zich als een strovuur­ Artisans Publicitaires". Een naam technisch geschoold. Veel hangt tje door de stad en al snel vult springt er toch wel uit in die van hen zelf af Hoe ze zich de Vijdtkapel zich met nieuws­ periode en dat is die van Julian profileren of ze minimale kennis gierigen. De volkstoeloop is zo Key. hebben van marketing bepaalt in massaal dat de commissaris van Nadien ontstaan er allerhande grote mate het verloop van hun de gerechtelijke politie besluit beroepsunies waarin de grafische canrière. later op de dag terug te komen Karel Mortiervoor de Gentse Slnt­ ontwerpers meestal een En zoals het ook in andere om de "eerste vaststellingen" te Baafskachedraa/ (foto Marc Devos) minderheid vormen. Midden de beroepen gaat is de doen. Op I mei komt op het jaren tachtig ontstaat "Grafische herkenbaarheid ervan recht Bisschoppelijk paleis een brief onderzoek, een zoektocht naar Vormgevers Vlaanderen". evenredig met de opleiding die toe: "Wij hebben het voorrecht de waarheid én de Rechtvaardige Dit is het resultaat van jarenlange er aan voorafgaat. Hoe minder u mee te delen dat wij beschik­ Rechters. Zijn bevindingen pogingen om binnen Febelgra. de die gestructureerd is, hoe minder ken over de twee schilderijen schreef hij neer in "Dossier Lam toen nog unitaire federatie van de finaliteit van grafisch van Van Eyck. die in de hoofd­ Gods" dat vorig jaar verscheen de grafische industrie, een ontwerper als een "echt" vak kerk van uw stad werden bij de Stichting Mens en Kultuur. volwaardige vertegenwoordiging beschouwd wordt. ontvreemd.". De persoon die De opbouw van het boek is ook te krijgen. In 1987 ziet de De bGV groepeert niet alleen De vereniging staat ook in voor tekent met D.U.A., vraagt I terug te vinden in de tentoon­ "beroepsvereniging Grafische alle vormgevers, of ze nu een de promotie van het vak. door miljoen frank losgeld voor het stelling "De stoutmoedige diefte Vormgevers v.z.w." (bGV) het zelfstandige praktijk hebben dan interne en exteme informatie­ paneel van de "Rechtvaard ige van het Lam Gods". De zwerf­ levenslicht. wel in dienstverband werken. verstrekking en de vertegen­ Rechters". Om zijn solvabilitiet te tocht van het retabel doorheen In een gesprek met voorzitter maar ook diegenen die een woordiging op binnen- en bewijzen, bezorgt hij de grisaille de eeuwen. de diefstal. het Frank Andries wordt dat niet onderwijsopdracht hebben en de buitenlandse manifestaties. van Sint-Jan terug. onderzoek met zijn vele blunders ontkend. Het is bijvoorbeeld niet laatstejaars studenten Andries: "We willen vormgeven Op zondag 25 november krijgt en de zoektocht naar het evident dat bedrijven of culturele kunstonderwijs. De bGV wil met visie. Er zit in onze hele de Wetterse wisselagent Arsène verdwenen paneel van de instanties meteen naar een vooral de ontwikkeling van het omkadering van het beroep wel Goedertier, tijdens een politieke Rechtvaardige Rechters worden grafisch ontwerper toestappen. vak en een professionele degelijk een soort strategie. meeting in Dendermonde. een er evoceert. De bezoeker wordt En in de verschillende uitoefening ervan, ondersteunen Wat is grafische vormgeving? hartaanval. Op zijn sterfbed speurder in "VIaanderens managmentsopleidingen is er niet en promoten. Met die opdracht Welk rendement kan ze voor vertelt hij zijn vriend en raads­ grootste thriller" en ... misschien meteen zo iets als grafische is het dus geen soort orde maar een bepaald bedrijf of instelling man Georges De Vos: "Ik alleen duikt dit najaar het verdwenen vormgeving opgenomen. Zeker een echte beroepsvereniging. genereren? Hoe werk je met weet waar 'Het Lam Gods' zich paneel wel weer op. Voor Karel inzake het ontwikkelen van een Heel recent nog bracht de grafische vormgevers? bevindt... in mijn bureau ... schuif­ Mortier komt slechts één huisstijl, maar ook voor kleinere vereniging een brochure uit Naarmate we die vragen beter . ken ... . de rest van zijn geheim zoekplaats in aanmerking: de opdrachten, is het belangrijk om inzake ontwerpwedstrijden met beantwoorden, wordt het vak neemt hij mee in zijn graf Sint-Baafskathedraal. de juiste man op de juiste plaats een aantal praktische richtlijnen. ook aantrekkelijker. We moeten MCB te ontmoeten: de contact­ Die is zowel bedoeld voor de niet bang zijn om met potentiële Toen Karel Mortier, ere-hoofd­ persoon die èn beslissingen kan deelnemers als voor de opdrachtgevers te spreken in commissaris van Gent, pakweg 20 vrijkaarten nemen èn voeling heeft met organisatoren van dergelijke termen van marketing, in de zin 30 jaar terug het gerechtelijk vormgeving. wedstrijden. van return on investment. dossier van de diefstal in handen Frank Andries: "Als een bedrijf Het document in kwestie is Maar anderzijds blijven we kreeg. geloofde hij zijn eigen Praktische informatie wil dat er kwaliteit afgeleverd duidelijk een middel om het creatieven, we zijn geen ogen niet "Ik ontdekte enorme "De Stoutmoedige diefee van wordt dan moet het openstaan beroep beter bekend te maken accountants. We werken aan en hiaten en diverse procedure­ het Lam Gods" van 29 voor die creatieve dialoog. Het is bij private en openbare op­ in de communicatie maar met fouten. Van een onderzoeksrech­ september tlm 7 januari 1996 mijn ervaring dat hoe meer drachtgevers. Opdrachten een persoonlijke en uitgekiende ter is in het hele dossier geen Centrum voor Kunst en deuren je moet passeren, hoe worden daarin teruggebracht in vormentaal. spoor te vinden! Belangrijke Cultuur Sint-Pietersabdij, Sint­ groter de creatieve vervlakking de algemene context van de Dat is een stapje verder dan de getuigen worden pas jaren later Pietersplein 9, 9000 Gent, binnen een opdracht wordt. Ik grafische vormgeving. Die is een reclamewereld want er is een verhoord! De commissaris doet 09/222.07.62. zou er zelfs voor pleiten om wezen lijk onderdeel van een langere termijn inbreng. pas 's avonds de eerste vaststel­ Open: dinsdag tot zondag van bijvoorbeeld. niet alleen in de communicatiestrategie, wat Uiteindelijk heeft de grafische lingen en meldt dan laconiek dat I 0 tot 17u. (niet op 25,26/ 12 opleiding van pr-mensen een inhoudt dat zowel de vooraf­ ontwerper een maatschappelijke hij 'geen sporen heeft gevonden'! & 1,2/ 1/96). deel vormgeving te integreren. gaande briefing, de jurering als de en culturele verantwoordelijk­ Het gerecht neemt geen foto's... Toegang: 150,-BF, reductie Op die manier kan grafische gehele opvolging duidelijk moe­ heid. Zo situeert hij zich dan in de pers gelukkig wel. Deze 120,-BF, combinatie-ticket vormgeving echt een deel ten aangegeven worden. Maar de buurt van het auteursdesign persfoto's hebben mij een schat bezoek Lam Gods resp. 200- worden van de bedrijfscultuur". ook buiten dergelijke wedstrijden en de kunst". aan informatie verstrekt." 160,-BF. De bekendheid van het beroep heeft het vak nood aan continue GERRIT SiX Karel Mortier startte zijn eigen bij het grote publiek. het bijscholing en informatie. De

5 Museumonderwijsan no 1995: hang eens het beest uit, alsjeblief I De ene geeft ons een schoendoos en zegt: dit wordt eigenlijk het best onze diensten tijdelijke tentoonstelling worden dienst zich voor dit soort jouw camera. Een tweede probeert het met een kunnen gebruiken. Je merkt dat er daarnaast ook verschillende activiteiten voor een steeds ook bij scholen. Leraars zijn erg fo lders uitgebracht. Een eerste - verdergaande samenwerking met brooddoos. Van nog een andere krijgen we een paar moeilijk tot een bezoek aan een onder redactie van Johan Pas, andere musea openstellen. f\lechanische oren aangemeten. Alledrie proberen ze museum als het onze te richt zich tot een al wat meer "Want je kan toch moeilijk ons op te voeden in het nobele vak dat kunst heet. overtuigen. Maar eenmaal de volwassen publiek. Een tweede - verwachten dat mensen zich kinderen binnen zijn, blijkt zich Kinderpraat, door het dienst- voor al die afzonderlijk

Geertrui Pas, Ann Van Dijck en Els Maréchal, de respektievelijke afdelingshoofden van drie Antwerpse musea. het Museum van Hedendaagse Kunst, het Provinciaal Museum voor Fotografie, en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, venmen samen het voorzittend comité van de Commissie Educatieve werking van de Vlaamse Museumvereniging. De voorbije zomer lanceerden ze bovendien een gezamenlijk project waarbij aan jongeren gesmeekt werd in de drie musea het beest te komen uithangen. GeertPas Ann van Dijck Els Maréchal Greet Swppaerts Een portret. (Museum voor Fotografie Antwerpen, foto's: Guy Voet) van hun kant geen enkel hoofd Geertrui Pas geredigeerd­ georganiseerde bijeenkomsten Groene brooddoos probleem te stellen. richt zich tot de kinderen van de van musea telkens weer een De fraaie groene brooddoos die Kunstpluk Volwassenen leven nog altijd lagere school (gemiddelde halve dag kunnen vrijmaken". Greet Stappaerts, educatief Het was de stagiaire Els veel meer met die idee dat kunst leeftijd: I 0 tot I I jaar). Toen medewerker en collega van Verstraete die het grote "schoon" moet zijn. En ze Greet Stappaerts in 1990 in Kunst, theater, sport en diensthoofd Geertrui Pas museumspel Kunstpluk heeft hebben dan die houding van: dienst kwam, had zij een derde museumontbijten (afWezig wegens vakantie), voor vonmgegeven. Kunstpluk is probeer me maar eens te soort fo lder gelanceerd, die zich Met Villanella, het Kunsthuis voor zich op de tafel van het cafetaria gebaseerd op het principe van overtuigen". Het jaarverslag van tot de wat oudere jongeren Kinderen te Antwerpen, was dit van het Muhka neerzet heeft de kleine doosjes maar neemt de educatieve dienst van het richt. De verkoop van die jaar in het museum aan een een opschrift in grote zwarte een hele hoek van de Muhka maakt voor 1994 gewag fo lders, 1.408 in 1994, is niet project rond de wonderlijke letters opgekleefd gekregen. benedenverdieping in beslag. van 446 rondleidingen voor 191 echt spectaculair te noemen. klankmachines van de Franse Greet haalt uit de doos een Greet zegt: "Het is voor ons groepen, waarvan scholen slechts Maar, zegt Stappaerts, vele van kunstenaar Frédéric Ie Junter stempeltje te voorschijn, een altijd van het grootste belang zestig percent voor hun rekening die folders gaan ook gratis over gewerkt, terwijl men in samen­ minuscuul stukje wrakhout, een geweest dat we met onze namen. Samen waren de de toog, en worden bovendien werking met TOP Magazine het zo mogelijk nog kleiner stuk doek educatieve dienst niet in een rondleidingen goed voor 6.800 ook nog eens aan de persmap­ Alibi Collectief van Pat Van waarop in miniatuur een schilde­ geïsoleerd hokje moeten werken, deelnemers -iets minder dan pen toegevoegd. Op die manier Hemelrijck het project De rijtje staat afgebeeld. En naast de maar in de zalen zelf'. Blokjes in twintig percent van het totaal reikt hun invloed verder dan die Smaakmakers had helpen doos staat een typisch Russisch allerlei geometrische venmen bezoekers- en het aantal verkoopcijfers zouden kunnen realiseren. Kinderen werden vrouwenpoppetje dat je midden­ hangen in het zaaltje aan touwen volwassenen schommelde daarbij laten venmoeden. En een goede daarbij onder meer gevraagd hun in kan openvijzen. In dat poppe­ gekleefd. Er zitten stukjes rond 3.000. "Maar vooral de aanwijzing voor de kwaliteit van toekomstvisie te tekenen. Tijdens tje vinden we onder meer een strandbal in verwerkt, en groep 50-plussers lijkt de jongste de teksten mag misschien wel de zomenmaanden had men zijn hert, een boomstam, walnoten. dergelijke meer. Op die manier tijd steeds meer de weg naar het het feit zijn dat nogal wat jouma­ medewerking toegezegd aan Het is ons "Ei van Casaer", zegt bevat elk van de blokjes telkens museum te vinden," zegt Greet listen er niet voor terugschrikken Sporta, een vijf dagen durend Greet. Kinderen krijgen het gratis twee tips, waarvan er één naar Stappaerts. Het museum om in hun besprekingen flink sport- en cultuurkamp voor mee 11aar de tentoonstelling van de vonm, en een ander naar de beschikt momenteel over een uitvoerig uit die fo lders te putten, kinderen tussen 9 en I I. Het zijn de jonge Brusselse kunstenaar inhoud van een welbepaald werk vijftiental gidsen die op freelance meer zelfs dan uit de catalogus. slechts enkele voorbeelden voor Paul Casaer, die tijdens de uit de vaste verzameling verwijst. basis de rondleiding verzorgen, de wijze waarop de educatieve zomenmaanden op de bovenste Kinderen worden met de blokjes voor groepjes van maximaal tien Studiedag dienst van het MUHKAde jongste verdieping van het Museum van de zalen ingestuurd, moeten er kinderen, en vijftien volwassenen. Vorig jaar in september was een tijd niet alleen met andere musea Hedendaagse Kunst te aan de hand van de tips een Is een groep groter dan wordt lerarenkaart ingevoerd, die de maar ook met theatergroepen of Antwerpen staat opgesteld. Ze werk herkennen. Vervolgens die onverbiddelijk opgesplitst aanvrager recht geeft op drie jaar kunsthuizen voor jongeren is moeten er op zoek naar de moeten ze weer naar het hoekje, Het totaal aantal rondleidingen in gratis museumbezoek, en die gaan samenwerken. En grotere exemplaren van het hert waar aan een muur elk blokje het MUHKA neemt de jongste blijkt een enonm succes. De ondertussen blijft het de vraag en de walnoten die in het een plaats in een gelijkvonmige jaren nog steeds toe: van 322 in aanvragen komen met honder­ hoe de tweekoppige groep dit poppetje zitten, en ze moeten uitsparing in een serie planken 1993 naar 446 in 1994. Sinds den binnen. Daarnaast wordt ten allemaal moet blijven verwerken. vooral op zoek naar de verschil­ moet krijgen, bij reprodukties van vorig jaar zijn het aantal behoeve van het onderwijzend Want tussendoor zijn er ook nog len. De groene brooddoos de afgebeelde werken. bijkomende activiteiten van de personeel jaarlijks in september de museumontbijten, moeten de wordt hen meegegeven voor de educatieve dienst gevoelig ook een studiedag georgani­ tekstborden bij de kunstwerken tentoonstelling op de opgedreven. seerd. Zowat alle Vlaamse gemaakt, met voor elk werk een benedenverdieping, waar Felix Vier tot honderd scholen worden aangeschreven, passend citaat is er ook nog de Droese met grote stempels van "Maar in tegenstelling tot wat Kinderpraat en in 1994 noteerde men 208 infomiddag voor stadsgidsen. wrakhout heeft gewerkt. "Het sommigen al wel eens willen Zo zijn er de publikaties. Sinds kandidaat deelnemers, waarvan moet de bockshop gerund, systeem heeft oneindig veel denken is de educatieve dienst korte tijd is er de halfjaarlijkse er daadwerkelijk ook 141 werden voor kinderen tussen 6 voordelen, " zegt Greet, "Om er van het MUHKA er dus niet infokrant die gratis verspreid kwamen opdagen. Dit jaar zal die en 12 speciale rondleidingen maar één te noemen: kinderen alleen voor kinderen en wordten waarvoor -alweer- een studiedag niet in het MUHKA rond kleur opgezet moet prins zijn veel minder geneigd om de scholieren, " zegt Greet stagiair een distributienet had plaatsvinden, maar wordt er Laurens op gepaste wijze kunstwerken aan te raken, omdat Stappaerts, "Onze doelgroep uitgetekend. "Je voelt het meegewerkt in het Openlucht worden ontvangen, zijn er de ze met die dingetjes in de doos reikt van vier tot honderd jaar. verschil, " zegt Stappaerts. Al Museum van Middelheim, en ook vele studiedagen buitenshuis, en al iets om handen hebben". En het zijn die volwassenen die naargelang van de aard van de in de toekomst wil de educatieve moeten binnenshuis de al even

6 Broeimuseum opnieuw open

Stedelijke Musea Kortrijk I talrijke cursussen en lezingen van gemaakt naar een kleinbeeld­ het museum te plaatsen. "En In mei van dit jaar werd het Kortrijkse Broeimuseum Amarant en anderen gecoördi­ toestel en 6 X 6 camera. En dan bovendien was het ook zo dat opnieuw voor het publiek opengesteld. neerd. Het werkingsbudget van is er nog het buitenbeentje: in wij ook aardig wat activiteiten Het patriciërshuis aan de Broeikaai 6 stamt uit de de educatieve dienst schommelt het kader van Antwerpen 93 had van andere diensten op ons 18de eeuw. Het behoorde toe aan de adellijke familie rond de 350.000 frank, en hoe men een multicultureel atelier moesten nemen, zoals pers en smal zulk een basis wel is, kan opgestart, waarbij kinderen van public-relations. Ideaal zou het Thibault de Boesinghe tot het in 1923 werd verkocht worden afgemeten aan nog een zoveel mogelijk nationaliteiten trouwens ook zijn dat een dienst aan de gezusters Delplancke die een gemechaniseerd ander project dat Stappaerts op hun leven fotografisch vastleggen. als de onze van bij het begin aan kantbedrijf beheerden en een atelier inrichtten in de stapel heeft staan: een boekje Aan een muur bij het atelier een tentoonstelling zou kunnen Burg. Tayaertstraat (nu de nieuwe vleugel van het waarin tien werken uit de hingen de afgelopen zomer meewerken, maar helaas was dat museum). verzameling aan kleuters worden bovendien ook nog een reeks tot heden ondenkbaar, alleen al verklaard. Uitgevers bleken dierenfoto's, in het kader van het vanwege personeelsgebrek''. geïnteresseerd, maar hadden ook project "Het beest uithangen in Maar sinds kort waait er dus De stad Kortrijk kocht het huis blijft evenwel open om in iedere een prijskaartje overgemaakt: het museum", dat door De duidelijk een nieuwe wind. Leen Delplancke in 1956 om het als kamer een passende luster op te 300.000 frank. Kunstbank en het MUHKA, het de Jong heeft de dienst verlaten, museum in te richten. Reeds hangen mochten de financiële Fotografiemuseum, en het waardoor Maréchal een tijdlang hetzelfde jaar werden de middelen dit opnieuw toelaten. Groepsfoto met schoendoos Museum voor Schone Kunsten alleen kwam te zitten, maar er is collecties schone kunsten, Op de bovenverdieping is de Eén ding staat inmiddels als een werd georganiseerd. Kinderen alweer sprake van uitbreiding. oudheidkunde en sierkunst naar verlichting indirect. In de 18de­ paal boven water: een kind werden daarbij niet alleen met Een fr is ogende Museumkrant is de Broeikaai overgebracht. eeuwse decorkleuren zorgt dit wordt in het MUHKAtien keer tentoonstellingen rond dieren inmiddels al aan zijn tweede Op 19 december 1959 stelde voor een aangenaam diffuus licht beter gesoigneerd dan een geconfronteerd, maar konden jaargang, en vorig jaar nog het museum penmanent de met een minimale reflectie op de volwassene. Dat laatste geldt onder meer ook zichzelf als dier werden een paar fraai ogende deuren open voor het publiek. schilderijen. trouwens ook voor het naburige portretteren. Het succes was gidsjes voor kinderen uitgegeven. De tentoonstellingsruimte telt Paradepaardje zijn evenwel de Fotografiemuseum, waarvan de ove rweldigend, en de resultaten En dan is er natuurlijk de Gallery 355 m' (gelijkvloers en eerste schilder- en restauratiewerken in werking niet door de Vlaamse van die ateliers worden vanaf 23 Guide. Elke bezoeker krijgt bij de verdieping samen). Sedert 9 mei het interieur. Die zijn zo getrouw Gemeenschap maar door de september in het Museum voor balie een draagbaar infonmatie­ 1983 is het gebouw beschenmd. mogelijk uitgevoerd. Een Provincie Antwerpen wordt Fotografie tentoongesteld. Ann systeem met CD-Rom overhan­ In 1988 werd de nieuwe vleugel voorafgaand onderzoek naar de betaald. "Volwassenen kunnen in Van Dijck: "Onze musea liggen digd, en door eenvoudigweg de in de Burg. T ayaertstraat in originele kleur is uitgevoerd door fotografieclubs terecht, of in de zo dicht bij elkaar, ze waren als nummers in te tikken die bij de gebruik genomen waardoor het de conserveringsploeg van het reeds bestaande scholen, " zegt het ware een gouden driehoek. ingang van de zalen werden museum met 370 m' werd Bestuur voor Monumenten en Ann Van Dijck, die de educatieve En het zou dom zijn om dat niet aangebracht, of naast de kunst­ uitgebreid. Landschappen, Ministerie van de dienst van het museum te exploiteren". werken, krijgt die bezoeker door Vlaamse Gemeenschap. coördineert, "en van bij het een koptelefoon de gewenste De collectie is afgestemd op begin hebben we gesteld dat er Draagbare gidsen infonmatie over de zaal of het Kortrijk en bevat werk van geen sprake van zou zijn dat ons In het Museum voor Schone werkte horen. Voor alle kunstenaars die er hebben atelier met die instellingen zou Kunsten praat Els Maréchal duidelijkheid: de bezoeker gewoond of gewerkt doorheen concurreren. We maken nu ondertussen niet weinig trots bepaalt daarbij zelf zijn of haar vijf eeuwen schone kunsten. alleen een uitzondering voor over de draagbare gids die elke parcours, en de werken De stedelijke verzameling is in de jongeren die net geen 18 jaar bezoeker voortaan overhandigd waarover hij wat meer wil horen. negentiende eeuw ontstaan, het zijn, omdat het publiek van de krijgt. Van de genoemde verant­ Tot nu toe kan over zo'n 200 zwaartepunt ligt dan ook op clubs voor hen te oud is, en zij waardelijken is zij veruit diegene werken infonmatie worden deze periode. Onder de ook nog niet in de academies met de langste staat van dienst: opgevraagd. "Maar het is maar topstukken tellen we o.m. terecht kunnen. Met een ouder sinds 1972 werkt ze in het een begin, " zegt Maréchal, "en "De plundering van het dorp" publiek willen we niet werken al museum. In die tijd had ze samen de mogelijkheden zijn oneindig. (I 604) door Roeland Savery. kunnen volwassenen natuurlijk met Leen de Jong zowat alle Het toestel kan meer dan 300 In de nieuwe vleugel zijn o.m. wel voor een rondleiding bij ons educatieve middelen uitgepro­ uur tekst opslaan, en we zouden werken te zien die werden terecht". beerd. Een overzicht van die bijvoorbeeld kunnen te weten bekroond in de tweejaarlijkse Van Dijck schat het aantal verschillende soorten rondleidin­ komen, over welke werken er wedstrijd Stimulans Garen '80) rondleidingen dat jaarlijks wordt gen en de activiteiten in de zelden of nooit infonmatie wordt voor nieuw Westvlaams talent. gegeven op om en bij de 600. En kinderateliers was trouwens eind gevraagd, en daaruit kan je dan De bovenverdiepingvan deze net als in de ateliers is het de 1993 in een nummer van het natuurlijk ook verdere konklusies vleugel herbergt een meer dan bedoeling dat de bezoekers toch Museum Magazine verschenen, trekken. Ik geef toe dat we tot interessante keramiekver­ nog zelf zoveel mogelijk aan het 130 pagina's dik. Maar Maréchal voor kort de individuele zameling. De collectie is opge­ werkworden gezet. Zo wordt er wil niet ontkennen dat er zich bezoekers nogal verwaarloosd deeld volgens de verschillende aan het eind van elke rondleiding daarbij ook problemenstelden. hadden, maar dit systeem is technieken en streeft ernaar om een groepsfoto genomen. Van Er was een duidelijk gebrek aan gewoon ideaal, en zal daarom uit elk keramiekcentrum Dijck "De camera is oud, zodat middelen en goede wil bij de binnenkort ook door de voorbeelden te tonen. Alle de groep tijdens de opname een administratie van de Vlaamse National Gallery worden genres vanaf de Middeleeuwen minuut onbeweeglijk moet Gemeenschap, waardoor overgenomen. Zo zie je maar: de t.e.m. de moderne keramiek­ blijven. Bovendien worden de bijvoorbeeld lesgevers uitvinding is Brits, maar wij waren sculpturen zijn aanwezig. deelnemers achteraf nog bij de onmogelijk een contract op lange de eerste in Europa om ze in Na het vernieuwen van de RV ontwikkeling in de donkere tenmijn konden krijgen, en soms gebruik te nemen. We hoeven dakbedekking en het aanbrengen kamers betrokken. En het is 's ochtends lieten weten dat ze 's heus niet altijd achter de dingen van dakisolatie werd in 1992 Praktische informatie algemeen geweten: al doende middags niet meer konden aan te hollen". gestart met de binnenrenovatie. Broelmuseum, Broeikaai 6, leert men sneller". doceren, omdat ze een betere Het museum werd voor het 8500 Kortrijk. aanbieding hadden. Bovendien MAX BORKA publiek gesloten. Open elke dag van I 0.00 u. tot Het beest gefotografeerd was er hoofdconservator Lydia De elektrische installatie is 12.00 u. en van 14.00 u. tot In de ateliers gaat men nog een Schoonbaert, die zeer recentelijk volledig vernieuwd (en discreet 17.00 u. stapje verder. In een eerste reeks met pensioen ging, en niet echt Educatieve diensten weggewerkt). Een beveiligings­ Gesloten op maandag, 25 lessen moeten de leerlingen de de neiging had om verantwoor­ Museum voor Schone Kunsten, en luchtbevochtigingsinstallatie december en I januari. fotografie opnieuw uitvinden. delijkheden te delegeren. 03/238.78.09. werd geïnstalleerd. Ook de Toegang gratis. Met een simpele schoendoos Maréchal herinnert zich ook Museum voor Hedendaagse verlichting is aangepast. Op de Rondleiding op aanvraag door moeten ze zelf een gaatjesca­ maar al te best hoe de stad kunst, 03/238/59.60. benedenverdieping werden een gediplomeerde gids. mera construeren. In een volgen­ Antwerpen zelfs geweigerd had Provinciaal Fotografiemuseum, onopvallende laagspanning-spots Info: 056/25.78.92; fax: de serie wondt dan de overstap om in de straten wegwijzers naar 03/2 16.22. 1 I. aangebracht. De mogelijkheid 056/25.97.33.

7 Leen Van Dijck Restau ratie et glasraam De combinatie van veel is minder geworden fVi"h I van Johannes del Rio I voltooid "De geschiedenis van een boek. De eerste letter een gordijntje hebt eerbied voor een boek van het manuscript. Het slotpunt achter de laatste opengetrokken, ontwaar je "Wanneer ik iemand de rug van Onze-Lieve­ almaar meer gordijntjes". een boek zie kraken, huiveren Yrouwekathed raai zin. De broedtijd die aan het schrijven vooraf gaat. mijn wervels mee. En ik schrijf er Antwerpen Het enthousiasme en het gejammer tijdens het Een boek lezen is voor Leen Van ook niet met potlood in. Wat schrijfproces. De voltooiing. De wisselwerkingen Dijck genieten. "je weet: zo heeft me pijn doet is de kwetsbaarheid Na de religieuze troebelen in de tussen auteur en uitgever. Het drukken en lijmen. een auteur het gewild. van de nieuwe generatie boeken: tweede helft van de 16de eeuw De reactie op de reacties. Het totale Dat respecteer je. Eenmaal ik vaak is de bladspiegel niet schiep het Twaalfjarig Bestand een boek aan het lezen ben, telt verzorgd,vaak doet het papier ( 1609- 1621) een gunstig klimaat produktieproces en alles wat daarrond kristalliseert". alleen het boek. Of ik lees het heel anmoedig aan, vaak valt het voor herstellingen. nieuwe En: "Achterhalen wat in de leegte tussen de regels graag. Of ik leg het weg. En ja. de boek na eerste lezing al uit bouwprojecten en verfraaiingen. staat, daar zou ik mijn dagen mee willen vullen". ordening waar ik al studerende elkaar. Dat zou niet mogen In die periode werden in de en werkende leerde mee kunnen". Ze mag graag een boek Antwerpse kathedraal nieuwe omspringen houd ik ook aan in gesigneerd hebben, zegt ze. glasramen geplaatst: het grote Leen Van Dijck. adjunct­ uitzoeken welke dag het betreft. mijn privé-bibliotheek. Ik heb ze Maar. "Het valt me moeilijk. glasraam van Albrecht en lsabelle conservator van het Archief en welk stuk geschreven door wie, bewust niet in mijn woonkamer. Ik ben bedeesd. Ik durfhet heel ( 1616) en een reeks van vier Museum voor het Vlaamse met wie in de hoofdrol. maar boven. Per onderwerp en veel niet te vragen. Dat zit me glasramen in de oostgevel, Cultuurleven (AMVC) in aanvangsuur, eventuele gerangschikt. Ik vind met mijn dan achteraf dwars. Zelfs na waaronder het glasraam Antwerpen. is genmanist van begeleiding, ..." ogen dicht terug wat ik moet lezingen, wanneer de auteur geschonken door kanunnik opleiding en detective van Leen Van Dijck kreeg de smaak vinden". Ze zegt: "Er komt ruim de tijd neemt om te Johannes del Rio ( 1615). beroep. Althans. dat zou ze van de tekstkritiek te pakken in nagenoeg wekelijks bij. Soms heb signeren, weet ik nauwelijks mijn Op dit laatste glasraam is willen zijn. zegt ze. Ze zegt: 1979, toen ze zich verdiepte in ik het gevoel dat ik zonder dat verlegenheid te overwinnen". kanunnik Del Rio geknield "Ik heb zo weinig tijd. de briefwisseling tussen de ene. pas verschenen boek niet Of ze boeken ui leent? afgebeeld voor de gekruisigde Administratieve taken slorpen oprichters van Van nu en Straks meer zou kunnen leven. "Ongaame. Aan vrienden. Met Christus met Maria, Maria hele happen van mijn dagelijkse (over de periode 1893- 190 I). Dus moet het in huis. Waar het een uitleen lijstje. Ik ben al te veel Magdalena en Johannes de boeken kwijt. Vrienden verlies je ook niet graag uit het oog".

Wat haar stoort is de groeiende leemte op de vlakken waar vroeger naar hartelust creatief gecombineerd werd. Ze zegt: "De combinatie van veel is minder geworden. Kruisbestuivingen tussen bijvoorbeeld literatuur en modeme kunsten blijven al te veel uit. Ik denk aan Van Ostayen. Hoe die poëzie en kunst vervlocht. Misschien heeft het met de individualisering van de maatschappij te maken: iedereen is op zijn eilandje bezig. Zeg me: Vind een lezer een mooie en tevens fu nctionele leeslamp? Vind een lezer een mooie en tevens fu nctionele leeszetel? Nee en nee. Alsof een designer nooit eens boek leest. Evangelist. Dit glasraam werd al Alsof een lezer zijn draai niet in 1977 uit de muur genomen. mag vinden op een uitgelezen maar wachtte sindsdien op een bank". grondige restauratie. In 1993 werd met de Afdeling Leen Van Dijck leeft in Conservatie en Restauratie van Antwerpen, werkt in Antwerpen het Nationaal Hoger Instituut en leest in Antwerpen. "In een voor Schone Kunsten te stad gebeuren de dingen. Ik zeg Antwerpen een overeenkomst niet dat buiten de stad niets gesloten voor de restauratie gebeurt, maar in een stad is het ervan. Eerst moesten de in een allemaal geconcentreerder. En veertigtal dozen geborgen Antwerpen vooral moet binnen glasstukken tot een glasraam bij die concentratie enonme elkaar gepuzzeld worden. afstanden overbruggen. Ik zie Naast de gebruikelijke zorg om hier bedroevende excessen en ik integratie van lacunes, de stuit op mooie kleinschalige technische problemen rond foto: Jacques Sonck projecten waaruit ik moed put. Ik verlijming en de evaluatie van bezigheden op. Papier. "Een geschiedenis reconstrueren zie dat als een dichter en zijn vroegere ingrepen, diende het Personeel. Schema's. Aan is een langzaam en moeizaam en soms weken en maanden op muze: die twee vechten... als loodverloop aan de hand van geschiedenissen reconstrueren. uiterst interessant werk. ook al gezelschap wacht. Het stapeltje verliefden". oude foto's weer te worden daar kom ik niet meer aan toe. besef je dat je nooit tot een Ongelezen is inderdaad heel samengesteld. Na 17 maanden Aan zo'n zinnetje "Ik ga van­ volledige wedersamenstelling kan groot. Hoewel: er is altijd meer PAUL DE MOOR van intense arbeid werd het avond naar de schouwburg" in komen. Je moet leren leven met Gelezen". gerestaureerde glasraam begin een van de brieven van De Bom hiaten en vraagtekens. Je moeten april herplaatst. blijf ik niet meer haperen. Het leren werken met hypothesen. Genieten van eer. boek is bij zijn anderen die moeten synthesen. Maar als je eenmaal Leen Van Dijck verstrengeld met MDC

8 Achtste keer, goede keer Hasselt heeft opnieuw een modemuseum I En of ze gelukkig is! Het personeelslid v:an het een derde vleugel gecreëerd die het absolute pronkstuk van de ontworpen hebben. "Maar modemuseum dat in afwachting van de verhuis naar enkel door loopbruggen wordt collectie. Twee hoog staat, onder omdat Fellini zijn persannages doorsneden, en zich uitstekend het oude houten dakgebinte, altijd in functie van hun fysische het nieuwe museumgebouw nog vier hoog in een leent tot polyvalente evene­ ook de permanentie opgesteld. eigenschappen koos, stelt zich de lelijk modernistisch bouWwerk zit te tikken, zegt het menten. De loopbruggen voeren Een dertigtal stuks moet daar problematiek waarmee elke met een zucht van verlichting: ze was er al bij van naar zalen met alsmaar een overzicht geven van de modetentoonstelling af te reke­ toen het museum werd opgericht, acht jaar terug, en wisselende fo rmaten en vista's, evolutie van de kleding sinds de nen krijgt nog scherperdan in die tijd was ze al acht keer met haar hele hebben maar waar men ook loopt is zeventiende eeuw. Het is de elders," zegt Colette Simani de wat verstilde, bedoeling dat de tentoon­ Coenegrachts, "Een kledingstuk en houden moeten verhuizen. De ene keer waren de etherische, en in zichzelf gestelde stukken regelmatig komt alleen maar tot leven als muren gaan scheuren, en een volgende keer was er gekeerde kloostersfeer van wisselen en kleinere historische het door een lichaam gedragen wel weer een andere reden. weleer trouw gebleven. Het is al tentoonstellingen zullen daar­ wordt, terwijl men zich tijdens zo vaak gezegd: het museum is naast ook telkens een thema een tentoonstelling met poppen uitlichten. Als de budgetten het De voorbijedrie jaar was het toestaan, zegt Colette museum zelfs helemaal dicht Coenegrachts, die het museum­ gebleven, terwijl de Hasseltse beleid coördineert, zal elk jaar in interieurarchitect Vitterio Simani de andere zalen één grote ten­ aan een verbouwing van het toonstelling met internationale voormalige klooster van de allure worden georganiseerd. Grauwzusters had gewerkt. Het modemuseum zou daar voor Dit jaar is dat "Fellini: I costumi e eens en altijd een onderkomen Ie Mode", een tentoonstelling die moeten vinden. Simani kon eerder van het befaamde beschikken over twee rechthoe­ "Centra per I'Arte Contem­ kige panden, die min of meer poranea" in Prato naar parallel aan elkaar tussen de Amsterdam en Helsinki was Ringlaan en de Gasthuisstraat gereisd. Weinig cineasten zitten gekneld. De ene vleugel hebben ooit zo nadrukkelijk het dateerde uit de 17de eeuw, de thema van de vanitas tweede uit de eerste helft van de geëxploiteerd, de ijdelheid van 18de eeuw. Ondanks die de dingen die ons dag in dag uit respectabele leeftijd had Simani blijven begeesteren, als Frederico resoluut voor het gebruik van Fellini. Wat was het leven anders nieuwe materialen geopteerd. voor hem dan een wat Dat leek ook niet meer dan protserige parade op een logisch: er moest hier immers podium, een veel te groot en bustes moet behelpen. In het een museum komen dat de kostuum dat ellende en leegte geval van de Fellini tentoon­ voortdurendwisselende smaak moest maskeren? En hoeft het stelling hebben we dat tekort van de inwoners van Hasselt en dan nog te verwonderen dat een met filmfragmenten en de rest van de wereld tot kostuumontwerper als Piero uitvergrotingen van foto's onderwerp heeft. Gherardi alleen al twee Oscars trachten op te vangen, maar het Dat het resultaat zo uitzonderlijk kreeg voor het werk dat hij voor blijftnatuurlijk een levensgroot geslaagd mag heten, is allicht ook Fellini leverde. De beroemde jurk probleem. Wat doe je te danken aan het fe it dat waarmee Anita Ekberg in La bijvoorbeeld met oude Simoni, ondanks zijn radicale Dolce Vita een hele generatie kledingstukken? Ze zijn te ingrepen en het overvloedig mannen tot extase bracht, is nu waardevol om nog gedragen te gebruik van glas en metaal, slechts één van een tachtigtal worden, maar anderzijds moeten nauwgezet de morfologie en kostuums die in het Hasselste ze gedragen worden vooraleer voorgeschiedenis van de modemuseum hangen, en ooit men ze echt ten volle kan kloostergebouwen is blijven wel eens in een film van Fellini appreciëren". respecteren. gedragen werden. Bij de uitbouw van de inkom glashuis dat de binnenkoer de kerk van de twintigste eeuw. De organisatoren hebben bij de Eén zaal in het museum werd bijvoorbeeld werd de geclas­ tussen de twee bestaande Het nieuwe modemuseum kan opbouw van de tentoonstelling speciaal voor fototentoonstel­ seerde gevel van het 17de panden volledig overkoepelt. die stelling alleen maar de rollen omgekeerd, zoals lingen ingericht. De in 1979 eeuwse gebouw aan de toch al De geperfo reerde wanden van onderstrepen. ongetwijfeld ook Fellini dat overleden Clarence Sinclair Buil, veel te drukke Ringlaan onge­ dat glashuis, uit donker metaal, Alleen al de sluisvorm die de gedaan zou hebben: de die van 191 8 tot 1961 voor de moeid gelaten. De bezoeker kwamen los van de bakstenen inkom heeft meegekregen maakt bezoekers wandelen over de MGM studio's werkte, en moet nu door twee hoge glazen muren van de bestaande vleugels duidelijk: dit is een heiligdom. catwalk. en de tentoongestelde ondermeer de huisfotograaf van sleuven aan de achterkant. in de te staan, als was het een tent. Het vluchtige en efemere, mode, kleren hangen er omheen. Greta Garbo werd, mag wat dat vleugel die uitgeeft op de veel Naar de belichting en de wordt hier tot de eeuwigheid betreftde spits afbijten. In het rustiger Gasthuisstraat De gevel zonnestand, zegt Simoni, ontstaat verheven. Ze werden volgens thema's museum wacht men intussen aan die zijde was immers ook er een spel van schakeringen, geordend: De Kerk. Eros, De met spanning af hoe het publiek tijdens de tweede wereldoorlog een verglijden van heden naar Het museum beschikt ook over Liefde, De Dood, Vrouwen, Het zal reageren. De stad Hasselt dusdanig door bombardementen verleden, waarbij doorheen die een cafetaria en een bibliotheek. Circus, en Eten. "En dat eten was financiert de verbouwingen het geteisterd, dat er aan die zijde perforatie die oude muren zich en twee hoog kwam de reserve bij Fellini natuurlijk vreten," zegt personeel, maar het is de veel minder waardevolle sporen op de voorgrond dringen, om te liggen. Momenteel wordt die Colette Coenegrachts, "enig bedoeling dat het museum zo van bewaard waren gebleven. dan weer achter het metaal te met zo'n 500 tot 800 gevoel voor barok was hem niet snel mogelijk zichzelf zou kunnen verdwijnen. schenkingen per jaar aangevuld. vreemd". De tentoonstelling bedruipen. En het museum mag Binnenin had Simani bij het Door de beglaasde koepel werd En daarnaastzijn er natuurlijk rond Fellini wordt nog dan wel uniek zijn in zijn soort - uittekenen van zijn route het de gespleten structuur van het ook de aankopen. Zo werd vorig vervolledigd met een dertigtal het Antwerpse Textiel- en bestaande parcoursvan de kloostencomplex, met zijn twee jaar bij een gravin een robe à la creaties die wereldberoemde Kostuummuseum Vrieselhof kloostergangen trachten te lichtjes asymmetrische vleugels, française met Watteau plooien createurs -van Armani, over bijvoorbeeld werkt met textiel volgen. Zijn meest doortastende tot één geheel verweven, en op de kop getikt, en voor Margiela, tot Westwood- bij en kant maar heeft nauwelijks ingreep was de bouw van een werd onder het glas meteen ook Colette Coenegrachts blijft dat wijze van hommage aan Fellini weet van mode- de weg naar

10 De Kunststeden nodigen uit Uurwerk in oude glorie hersteld

Museum Plantin-Moretus, Antwerpen I I Hasselt blijkt voor Op 7 en 8 oktober nodigen meer dan dertig Vlaamse Sinds deze zomer is in het museum Plantin-Moretus Antwerpenaren en Brusselaars kunststeden u uit voor een nadere kennismaking. Het de antieke staande klok teruggeplaatst die door de nog al te vaak een niet te wordt een heus feestweekend, met tentoonstellingen, Antwerpse "klokkendokter" Bernard Meier werd overbruggen kloof Makkelijk is anders, zegt Colette stadswandelingen, concerten, museumbezoeken, gerestaureerd. De klok werd in de tweede helft van Coenegrachts. De jongste jaren straatanimatie, zoektochten, volksspelen ... de achttiende eeuw gemaakt door de Antwerpenaar beginnen steeds meer grote Van Loock. namen uit de mode zelf een museumpje te bouwen. En die thuisgestuurd te krijgen Op de wijzerplaat is de fase van werden vervaardigd, werden concurrentie wil de samenwer­ telefoneert u naar het nummer de maan af te lezen. Hierdoor samengesteld in tientallen kleine king met de modehuizen al wel 021504.03.90 van Vlaams kon men destijds perfect de tijd klokkenmakers-werkplaatsen. eens bemoeilijken. Uiteraard is Commissariaat- Generaal voor van hoog- en laagwater bere­ De wandplank van deze klok het ook de bedoeling om in de Toerisme. kenen, en dus ook de beste tijd werd aan weerszijden uitgezaagd toekomst ook met ergjonge Na "Ontdek Groen Vlaanderen" bepalen voor het in- of uitvaren in de vorm van meerminnen of ontwerpers te werken. "En we (27 & 28 mei) en "De kust van de ondiepe Antwerpse papegaaien. Het dakje en de willen natuurlijk ook meer dan verwacht u" (24 & 25 juni) haven en Westerschelde. Het voorzijde van de kast zijn zomaar wat kleren tonen, we vormt het weekend "De meubel zelf is, zoals de meeste versierd met vergulde loden willen die zaken ook in de Kunssteden" nodigen uit (7 & 8 Antwerpse klokken, vrij sober en omamenten en de zijkanten breedst mogelijke context oktober) het sluitstuk van de uitgevoerd in eikehout. Het voorzien van glazen deurtjes. brengen". Voor 1996 zijn in het actie "Vlaanderen UW raderwerk en de wijzerplaat van MDC modemuseum alvast overzichts­ Vakantieland". Deze actie wordt deze klok waren sterk vervuild tentoonstellingen rond Hans georganiseerd door het Vlaams en geoxideerd. Het raderwerk Praktische informatie Schreiber en kant gepland. En Commissariaat -Generaal voor vertoonde veel slijtage. Bij de Museum Plantin-Moretus, intussen blijft Limburg maar Toerisme, de plaatselijke VVV's, restauratie werd de klok niet Vrijdagmarkt 22, 2000 verbazen. Nog onlangs werd in de Toeristische Diensten en vele alleen weer in goede staat ge­ Antwerpen, 03/234. 12.83 Tengeren het verbluffende andere partners. bracht, maar ook beschermd Open: dagelijks van I 0 tot Galla-Romeinse museum tegen slijtage in de toekomst. 16u.45 geopend. En Hasselt telde in Ook het raderwerk van de Friese Restaurateur Bernard Meier, 1978 zelfs niet één stedelijk De Vlaamse kunststeden (grote stoelklok werd door Bemard Grote Pieter Potstraat 13, 2000 museum. Vandaag zijn het er zes. en kleine) zijn een haast Meier grondig gerestaureerd. Antwerpen, 03/232.65.70. Het Door de provincie wordt in het onuitputtelijke inspiratiebron Dit model ontstond aan het atelier is te bezoeken (in groep Begijnhof hard gewerkt aan de voor korte vakanties of boeiende einde van de achttiende eeuw. en na afspraak) en geopend op uitbouw van een kunstencen­ daguitstappen. Alle combineren De klokken, waarvan vele werkdagen van 9 tot 12u. en trum. ze een rijk historisch onderdelen meestal in huisarbeid van 14 tot 16u. Italianen en migrantenzonen van patrimonium met een bruisend Italiaanse origine zorgen ook cultuur- en stadsleven. U kan er architecturaal voor een leerrijke museumbezoeken merkwaardig renouveau. In meemaken, maar net zo goed Tengeren had de vroegere gezellig rondkuieren en van de partnervan Simoni, Alfrede sfeer genieten. Om lekkere EDMOND GOLBERT Gregorio, met het Galla­ hapjes en drankjes zal u nergens Romeins museum nieuws verlegen zitten en zowat in elke aanbenen gemaakt, terwijl naast het stad is verzorgd logies te vinden. Modemuseum door diezelfde Tijdens het weekend van 7 en 8 ant:IQCJalr

11 Hoogdagen voor afficheliefhebbers I Voor de eerste keer in de Belgische geschiedenis een tiental affiches. Deze kleine worden gelijktijdig zo'n I 0 tentoonstellingen expositie sluit aan op de grote tentoonstelling "Christen­ aan het medium gewijd. democratie in de Europese De ene is al bescheidener opgevat dan de andere - de Unie". onderwerpen ervan lopen ook uiteen - maar alle In de stemmige ruimten van het exposities samen gunnen een verrassend heldere kijk Nationaal jenevenmuseum op het boeiende fe nomeen van de reclamegrafiek. (Hasselt) prijken niet minder dan zeventig affiches. Uit de succes­ Niet alleen de liefhebber komt aan zijn trekken, ook rijke tentoonstelling van vorig de "kenner" wordt verwend. Een groot deel van het jaar wordt een representatieve materiaal werd immers nooit voorheen aan het selectie gemaakt. Die wordt publiek getoond. aangevuld met nieuwe vondsten en werkvan na 1945.

De aanleiding tot deze projecten is drieërlei. Vooreerst is er de

publikatie van het themanummer Cinemal.Sl... ··vALEN1'1NO L.4.lii'Glll V� :BL0lii2UI'rl!t.. :k81 "" "Affichekunst" van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Een flan 4 tot ID JUNl iSliD STElGENBERGER aantal van de behandelde musea AVAN CE hebben hun fraaiste of FREUDENSTADT historische interessantste affiches uit de reserve opgediept en er DEDrama. STORM in6deelan - � AliTWERPSClHB LEVEISdes OPN J'ILII AIII vertolkt door de ártlatan Tan den Kon. Ned. Schouwbuqr. een tijdelijke tentoonstelling mee FREUDENSTADT samengesteld. In het Noorden van het Zwarte Woud ligt dit levendige centrum, met Dan is er de herdenking van het talloze cafés, restaurants en winkels, gebouwd om de grootste markt van Duitsland. Een stadje op mensenmaat met ruime voetgangerszo- vijftigjarige overlijden van Alfred nes, een prachtig stadspark en een uitgebreide culturele kalender. Ost ( 1884- 1 945), een van Freudenstadt doet wat haar naam laat vermoeden: vreugde verschaf­ Vlaanderens oorspronkelijkste fen, inzoverre dat zelfs ademen hier een verfrissing inhoudt. Daarvoor afficheontwerpers. zorgt de gunstige ligging, tussen 730 en 1000m hoogte, het heilkli­ Tot slot hebben we de viering maat met een bijzonder hoog aantal zonnedagen en een geringe van I 00 jaar film. die ook in dit luchtvochtigheid en windsterkte. Het heuvelend landschap, doorsne­ land niet onopgemerkt den door een uitgebreid natuurlijk net van wandelwegen, wisselt be­ voorbijgaat. boste heuvelruggen, weidse dalen en groene weiden af met bonte bloemenpracht, heldere meren en sprankelende bergbeekjes. Kortom, een streek die uitnodigt tot aktief genieten en daartoe ook al­ De affiches van Alfred Ost, een les te bieden heeft: wandelen, jóggen, fietsen, golfen, tenissen, voorsmaakje paardrijden, zweefvliegen, surfen, zeilen en alle wintersporten zijn Alfred Ost was niet alleen een slechts een greep uit de schier onuitputtelijke waaier van mogelijkhe­ begaafd schilder en tekenaar, ook ·� den. Zelfs voor kleine gasten heeft het kindvriendelijke Freudenstadt -----�,��.· als afficheontwerperwist hij een heel wat in petto, niet in het minst dankzij de kinderspeelplaatsen in mooie reputatie op te bouwen. het woud. Wat ook uw voorkeur geniet, Freudenstadt is vakantie voor Een onuitputtelijke de hele familie en in alle seizoenen. verbeeldingskracht en virtuoze STElGENBERGER AVANCE HOTEL lithografische tekentechniek Op 2 km van het stadscentrum gelegen kwaliteitshotel, meer in het waren daarbij zijn belangrijkste Zwarte Woud als in Freudenstadt, omgeven door groen, een paradijs handelsmerken. Volgend jaar voor natuurliefhebbers. verschijnt van de hand van Karl Scheerlinck de oeuvrecatalogus Infrastructuur van de bijna 300 affiches en • de kamers zijn modern en komfortabel ingericht met bad/douche, afficheontwerpen die Ost haardroger, radio, kleuren-TV. telefoon, minibar en safe • restaurant met regionale en internationale gerechten • wintertuinbar gemaakt heeft. Als smaakmaker van OKV worden gereprodu­ Tenslotte toont de universiteit • café-terras • parkeerplaats • parkeergarage voor het boek en de expo die ceerd. Gent op de benedenverdieping daarbij georganiseerd zal Meer affiches uit het OKV­ van de Centrale Bibliotheek een Gratis sport- en ontspanningsmogelijkhheden in het hotel worden, wordt nu een affichenummerzijn te zien in de selectie uit haar affichecollectie. • overdekt zwembad • tafeltennis representatief overzicht geboden hall van het Archief en Museum "!'Affiche au temps de van de verschillende strekkingen voor het Vlaamse Cultuurleven Toulouse-Lautrec Sport- en ontspanningsmogelijkheden tegen kleine vergoeding waarin Ost actief was: socio­ (AMVC) (Antwerpen). In de Het Gemeentelijk Museum van • sauna • kegelbaan • solarium culturele. schouwburg-. Vlaamse, Ost-expo (zie Tentoonstellings­ Elsene heeft in zijn penmanente

Sport- en ontspanningsmogelijkheden in de omgeving commerciële. persoonlijke nieuws) kan u een twintigtal tentoonstelling steeds een aantal • 420 km wandelwegen • tennis • paardrijden • 18 holes golf tentoonstellings- en caritatieve affiches en voorontwerpen van pronkstukken uit het eigen • minigolf • zomerrodelbaan • ballonvaarten • zweefvliegen • fietsen affiches. de kunstenaar bewonderen. affichebezit hangen. Een zestigtal • mountainbike • avonturenspeelplaats • huifkartochten • joggen De tentoonstelling is verdeeld Het Archief en Museum van de werken. alle uit de verzameling­ • surfen • zeilen • barbeque's • gegidste stadswandelingen over twee locaties. In het Socialistische Arbeidersbeweging Botte. zijn nu ontleend door de • kuurbaden • heilbaden Districthuis (Borgerhout) hangen (AMSAB) (Gent) maakt voor de Fandation Prouvost voor een dertig werken: een dwarsdoor­ gelegenheid een keuze uit zijn expo in Marcq-en-Baroeul Speciaal wintersport snede van zijn produktie. In het veelzijdige verzameling. Niet (Noord-Frankrijk). De Franse en • 100 km lanlauflopen • rodelen • ijsstokschieten • schaatsen • koetstochten • alpineski • subtropisch zwembad • kinderskilift Vleeshuis (Antwerpen) wordt op alleen propaganda voor de Belgische grootmeesters van het • winterwandelwegen zijn Nederlandse liefdadigheids­ socialistische beweging, maar ook affichezijn sterk vertegenwoor­ affiehes gefocust. voor linkse, progressieve en digd. naast andere Europese affi­ Interessante uitstapmogelijkheden maatschappelijke groeperingen chisten. Demonstraties op een • Sasbachwalden, Kappelrodeck • Waterval van Triberg Selecties uit de affichecollectie wordt getoond. lithografische pers laten een ken­ • Baden-Baden • Gutach • Wortach • Titisee • Mumelsee • Schwar­ Het Vleeshuis stelt zijn mooiste Het Katholiek Archief en Docu­ nismaking·met de 19de-eeuwse zwaldhochstrasse • Elzas • Straatsburg • Europapark in Rust Belgische affichesvan rond 1900 mentatiecentrum. gevestigd in drukmethodes toe. • Stuttgart (met slot Wilhelma) • Ludwigsburg • Freiburg voor. die in het themanummer Leuven. presenteert in de foyer

12 ge"illustreerd boek Filmaffiches van Julian t'Felt Archief en Museum voor het Galerie Bortier 9, Brussel aan: geen Julien t'Felt ( 1874- 1933) bezat al Vlaamse Cultuurleven, (0215 13.77.93) klassieke catalogus een stevige reputatie als ontwer­ Minderbroedersstraat 22, "Belgische filmaffiches uit het maar een per van revue- en volkstoneel­ Antwerpen (03/233.55.80) Interbellum" 4 tot 22 december eigenzinnig affiches, wanneer hij zich in de "Selectie uit de affichecollectie" geschreven jaren '20 op het "filmplakkaat" t/m 13 januari Districthuis, Moorkensplein I, verhaal, gaat toeleggen. Met veel talent "Alfred Ost ( 1884- 1 945). Borgerhout (03/270. 17.24) gelardeerd met zette hij de helden en spectacu­ Tekenaar en illustrator" "De affiches van Alfred Ost, een anekdotes en laire scènes van het witte doek 7 oktober t/m 13 januari voorsmaakje" tot 30 september pikante details. op de steen. Met zijn in aantal en Fugitive Cinema, 03/224.36.74 De publikatie stijl opmerkelijke produktie heeft Archief en Museum van de "Binnenkort in hij mee het aanzien van het Socialistische Museum Vleeshuis, deze zaal" telt tussenoorlogse Belgische film­ Arbeidersbeweging, Vleeshouwerstraat 40, 224 pagina's affiche bepaald. Het Provinciaal Bagattenstraat 174, Gent Antwerpen (03/233.64.04) (23x28cm, 400 Museum voor Fotografie (09/224.00.79) "De affiches van Alfred Ost, een illustraties (Antwerpen) maakt een keuze "Selectie uit de affichecollectie" voorsmaakje" tot 31 december waarvan 350 in uit de eigen verzameling. t/m 13 januari "Selectie uit de affichecollectie" kleur) en kost bij tlm 3 I december voorintekening Belgische affiches uit het Fendation Prouvost, (voor I oktober) Interbellum Septentrion, 59700 Marcq-en­ Nationaal Jenevermuseum, 1.100,-BF i.p.v. Hoewel België op het vlak van Baroeul, Frankrijk Witte Nonnenstraat 19, Hasselt 1.400,-BF. Info: de filmproduktie niet toonaan­ (00133/20.46.26.37) (0 I I /24. 1 1.44) Ludion Distributie gevend was, gooiden haar bios­ "!'Affiche au temps de "Selectie uit de affichecollectie" Alfred Ost "Vlaamse Kunst" 1915. 053/77.69.05. coopaffiches wél hoge ogen. Toulouse-Lautrec", t/m 31 december Museum Vleeshuis Naar aanleiding van de publikatie Vooral in de jaren '20 wist ons tlm I 0 december is een keuze van 50 Belgische land zich sterk te profileren. Provinciaal Museum voor filmafficheste bewonderen in Daarvan getuigen honderden Katholiek Archief en Fotografie, Waalse Kaai 47, "Binnenkort in deze zaal" - een rondreizende aanplakbiljetten, soms onderte­ Documentatiecentrum, Antwerpen (03/2 16.22. 1 I) Kroniek van de Belgische tentoonstelling. In het najaar kend, dan weer anoniem, die in Vlamingenstraat 39, Leuven, "Filmaffiches van Julien t'Felt" filmaffiche doet zij achtereenvolgens Gent. het Stadsarchief van Brussel 0 1 6/32.35.00 24 november t/m 28 januari De ook in het buitenland hoog Brussel, Antwerpen en Hasselt bewaard worden. Voor het eerst "Christen-democratie in de gewaardeerde Belgische film­ aan. Concrete openingstijden in zijn bestaan treedt het archief Europese Unie", 17 november Universiteit Gent, Centrale afficheproduktie vormt een uit­ waren bij het ter- perse gaan nog met een selectie uit zijn affiche­ t/m 22 december Bibliotheek, Rosier 9, Gent gelezen middel om het eeuw­ niet gekend. Info: Fugitive fo nds naar buiten. De tentoon­ "Selectie uit de affichecollectie" (09/264.38.5 1) fe est van de film te belichten. Cinéma 03/224.36.74. stelling gaat door in de Galerie 17 november t/m 22 december "Selectie uit de affichecollectie" Filmfanaten Rik Stallaerts en Bartier (Brussel). 20 september t/m 13 oktober Robbe de Hert wijden er een rijk KS

13 Wandtapijten Uniek site dringend aan restauratie toe

�g in het museum Monument aan de Arbeid, Brussel I Museum voor Schone Kunsten, Gent I Het Museum voor Schone Kunsten van Gent bezit In 1900 ontwierp de beeldhouwer Constatin een belangrijke reeks wandtapijten die in het begin Meunier ( 183 1-1905) zijn "Monument aan de van de 18de eeuw bij een Brussels atelier werden Arbeid". Het bestaat uit vier hoogreliëfs: de oogst, besteld. In het kader van de restauratiecampagne de industrie, de mijn en de haven. "S.O.S. Wandtapijten" werd de reeks gerestaureerd Vijf beelden: de zaaier, het moederschap, de door de Koning Boudewijn Stichting, hierin gesteund voorvader, de smid en de gehurkte mijnwerker, door de Nationale Loterij. vervolledigen het geheel.

De tapijten stellen de "Verheer­ van een oudere reeks, "Het Gesteund door Victor Horta Beschenmingvan het Monument lijking van de Goden" voor en leven van Darius", zoekt het zocht Constantin Meunier voor aan de Arbeid" opgericht sierden ooit het Kanselarijhuis in museum momenteel een zijn Monument aan de Arbeid Dit comité is zich bewust van het het Gravensteen te Gent Deze sponsor. naar een architecturale dreigend gevaar en richt een meesterwerken van de Brusselse vonmgeving. Hij sterft echter nog oproep tot alle verantwoorde­ tapijtkunst hangen thans definitief Praktische informatie voor het monument wordt lijke overheden, in het bijzonder weer op hun plaats in de erezaal Museum voor Schone Kunsten, uitgevoerd. Het zal pas in 1930 tot de stad Brussel en de van het Gentse Museum, ook Nicolaes de Liemaeckereplein 3 worden opgericht na een Executieve van het Brussels "SlA", de vienmaandelijkse wel de "tapijtenzaal" genoemd. (Citadelpark), 9000 Gent, wedstrijd waarvan architect ·Gewest. Binnen de kortst periodiek van de v.z.w. Sint­ Omwille van de bewaring werd 09/222. 17.03 Mario Knauer de winnaar was. mogelijke tenmijn moet een Lukasarchief wijdt haar uitgave het licht daar gedimd. Ter Open: dagelijks van 9u.30 tot In 1923 wordt een "Comité definitieve oplossing gevonden van mei-augustus 1995 volledig gelegenheid van deze nieuwe 17u .. Gesloten op maandag voor de Oprichting van het worden om het monument te aan de polemieken rond het presentatie worden enkele Monument aan de Arbeid" beschenmen en om het "Monument aan de Arbeid". studietekeningen getoond die gesticht. Het schrijft een voortbestaan op lange tenmijn te Voor inlichtingen: Sint­ met de tapijten verband houden, wedstrijd uit voor het ontwerp garanderen. Lukasarchief, Rogierstraat 173, alsook de interieur-ontwerpen "De verheelijking van Diana". Vlaams van een architectonisch kader 1210 Brussel, 0212 1 7.65.99 of voor de originele lambrizering in wandtapij" begin 18de eeuw. Museum voor de beelden en de fax: 0212 19.93. 1 0. het thans verdwenen voor Schone Kunsten, Genl hoogreliëfs. Het ontwerp van Kanselarijhuis van het (foto: Koninklijk lnstitituut voor het Mario Knauer, een kubistische Gravensteen. Voor de restauratie Kunstpatrimonium). opstelling, wordt verkozen en uitgevoerd op het ju les de T roozplein. Het "Monument aan de Arbeid", ingehuldigd op 12 oktober 1930, wordt erkend als een van de meest merkwaardige monumentale beeldhouwwerken in de stad Brussel. Ook op internationaal niveau is dit monument van grote betekenis. De jarenlange teloorgang van de omgeving van het monument heeft langzaam maar zeker de aftakeling veroorzaakt. De beeldengroep is sinds haar oprichting regelmatig slachtoffer van vandalisme. Het monument is hierdoor in zijn totaliteit bedreigd. Daarom werd op I 3 juni 1995 het "Comité voor de

Vlaams industrieel erfgoed

Memorandum van de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (WIA)

I In elke Vlaamse gemeen­ menten en archieven die erop Bovendien vonmt dit erfgoed te zijn er sporen van betrekking hebben, zijn de een "wervingsreserve" voor het getuigen van de wortels van in alle Europese landen ambachtelijke, industriële Renovatie van de Rubens­ onze hedendaagse maatschappij. opkomend industriële toerisme. of technologische Relicten van hoe onze directe De WIA situeert de re;:;-dejor daens & Van Dyckzaal ontwikkelingen uit het voorouders in vaak weinig te verantwoordelijkheid voor de verleden. benijden omstandigheden onze instandhouding van dit I Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen welvaart hebben gegrondvest. industrieel erfgoed bij de Het zijn oude bedrijfsgebouwen Het behoud van dit industrieel gemeente en provinciebesturen Beide zalen worden volledig oktoberaan het publiek in een (van wind- en watenmolens tot erfgoed is géén nostalgie, maar aan wie wordt gevraagd om bij heringericht, voorzien van een nieuwe opstelling worden fabriekjes), oude transportinfra­ op de wortels van het verleden te dragen tot het lanceren van nieuw alanm- en bewakings­ gepresenteerd. structuur (bruggen, stations, ...) , kunnen boeiende en vernieu­ het jaar van het Industrieel syteem en er komt een andere De schilderijen van Rubens, diensten (watertorens, ...) of wende processen geënt worden Erfgoed in 1996. wandbekleding. De voorziene jordaens en Van Dyck worden woningen. die kunnen bijdragen tot een einddatum is 20 oktober e.k. tijdens de renovatie in een Al deze gebouwen en sociale en economische Verdere informatie bij: WIA, De schilderijen zullen vanaf 26 andere zaal ondergebracht . installaties, evenals de docu- creativiteit Postbus 30, 9000 Gent I 2.

14 "Vlaamse wandtapijten. Gedeeltelijke heropening Vijf eeuwen traditie" Groeninge Museum, Brugge Kasteel van Vianden, Groothertogdom Luxemburg ( 15-/9 - 29/ I 0) I In het historische kasteel van Vianden wordt Koninklijke Manufactuur van Sinds juli van dit jaar is er in het Brugse Groeninge­ dit najaar een van de 19 officiële tentoonstellingen Wandtapijten De Wit. museum een grondig vernieuwd en heringericht van "Luxemburg, culturele hoofdstad 1995" MDC gedeelte van de permanente collectie toegankelijk. georganiseerd. Een vijftigtal wandtapijten geweven Praktische informatie: tussen 1490 en vandaag getuigen van het Vlaamse "Vlaamse wandtapijten. Vier grote zalen, in aansluiting op taaiste werk "Het Laatste Oor­ meesterschap in dit ambacht. Vijf eeuwen traditie" de 15de-eeuwse Primitieven, zijn deel" schilderde hij in 1551 voor Open: dagelijks van I 0 tot 18u., helemaal aan de schilderkunst de schepenkamer van het Brugse in oktober van I 0 tot 17u. van de renaissance gewijd. Vrije, in navolging van Michelan­ Deze wandtapijten behoren tot de thematische rijkdom: Toegang: 300,-BF, 200,-BF, De Brugse schilderkunst stond in gelo. Zopas verwief de stad de collecties van de Koninklijke religieuze of mythologische gratis voor kinder tot 12 jaar het begin van de I 6de eeuw Brugge een vroeg en tot dusver Manufactuur De Wit Mechelen taferelen, fantasierijke Expo-pass (geldig voor alle sterk onder de invloed van onbekend werk van Pieter Pour­ en van kunsthandel Bemard ridderverhalen, heroïsche officiele tentoonstellingen) Gerard David en was gedomi­ bus, namelijk "Het Laatste Blondeel uit Antwerpen. wapenfeiten, stillevens enz. I dag 400/200,-BF, neerd door twee van zijn Avondmaal" ( 1548). Het schil­ De geselecteerde Na Atrecht en Doom ik werd 3 dagen 600/300,-BF, leerlingen Adriaan lsenbrant derij wordt penmanent tentoon­ meesterwerken werden Brussel tegen het einde van de 5 dagen I 000/500,-BF (ca. 1490- 1 55 1 ) en Ambrosius gesteld in de Pourlbuszaal. vervaardigd in de belangrijkste I 5de eeuw het grootste Rondleidingen op aanvraag: Benson (ca. l499- 1 550). De In het najaar wordt de nieuwe Vlaamse ateliers, waaronder die produktiecentrum van 00352/84. 108 nieuwe geest van de renaissance Xaveriusvleugel. met de van Brussel, Oudenaarde, Brugge, wandtapijten in West-Europa. die zich vooral in architecturale penmanente collectie van de Antwerpen en Mechelen. Maar in de tweede helft van de en sierelementen manifesteerde, periode 1600 tot 1900, voor het Vooral tijdens de 16de eeuw 16de eeuw brachten de werd het vroegst uitgebeeld publiek opengesteld. Nieuw en al waren wandtapijten een van de godsdiensttroebelen tussen door Jan Provoost ( 1465- 1 529) te bezoeken is het ensemble van belangrijkste exportprodukten katholieken en protestanten een en Lanceloot Blondeel ( 1496- hedendaagse kunst met de van Vlaanderen. De wandtapijten ware exodus van 1561). Uit het midden van de Genisis-reeks ( 1966- 1 968) van bedekten kale muren van kille hooggeschoolde werkkrachten, 16de eeuw bezit het museum Roger Raveel. Het betreft een kastelen, burgerhuizen of kerken. waaronder wevers, op gang. schilderijen van Jan van reeks van 33 tekeningen op het Ze waren symbolen van rijkdom Vlaamse wevers werden gelokt Hemessen (ca. l500- 1 156/7), thema van het scheppingsverhaal. en macht. Meestal bestelde men door bu itenlandse hoven om ter Comelius van Cleve ( 1520- MDC geen afzonderlijk tapijt maar een plaatse nieuwe manufacturen te 1567) en Adriaen Key (ca. l540- "kamer" wandtapijten of een stichten. ca. l590). Hun oeuvre belicht Praktische informatie reeks waarin een verhaal over Zo neemt Parijs met de enkele facetten van de Groeningemuseum, Dijver 12, verschillende taferelen is oprichting van de Franse renaissancekunst in Brabant. 8000 Brugge (050/44.87. 1 1) uitgesponnen. Die kleden hingen staatsmanufactuur van gobelins De tweede helft van de 16de Open: dagelijks van 9.30u. tot dan boord aan boord, van de vanaf 1662 de leidende rol van eeuw wordt beheerst door de 17u. zoldering tot de vloer. Typisch Brussel over. Vandaag is het figuur van Pieter Pourlbus Toegang: 130,-BF, I 00,-BF, voor de Westerse tapijtkunst is enige Belgische weefatelier de ( 1523/4- 1 584). Zijn monumen- 70,-BF

Dit am;bod gddt uit.\luitC'I/d mor llil'll\l't• ahonnt'l'.\ dit· IU't a. J.�dot't'll jt��lr gt'l'l/ ohmmt't' :yn gt'\l't't'.\f. 'l\.\IP.\\KI \\.\ \Hll!\EU\ l 11 ·Nw:n�tling l'llll ONS ERFDEEL lwt gt•.,chenJ. gt·· beurt omniddt•flijl. /UI 0/UI'llll,.;\t l'llllht•r almwu·­ WIE ZICH NU ALS NIEUWE ABONNEE MELDT VOOR 1995, lllt'lll.\lWid. ONTVANGT GRATIS ALS WELKOMSTGESCHENK : •

VAl\ :\U EN TOEN, STAALKAART VA N ARTIKELEN UIT ONS ERFDEEL Stuur de bon (of een kopie) naar : Een unieke bloemlezing van 360 bladzijden. met artikelen uit 32jaargangen Stichting Ons Erfdeel, (1957-1989) van het algemeen-Nederlands cultureel tijdschrift Ons Erfdeel . Murissonstraat 260, 8-8931 Rekkem. Uit deze periode is een keuze van veertig artikelen gemaakt. Deze hebben be­ Fa x: 056 /41 47 07 trekking op een breed scala aan onderwerpen : de kunsten. media. internationale culturele betrekkingen. geschiedenis. culturele samenwerk in!!. taal- en cul­ ONS ERFDEEL tuurpolitiek en diver�e algemeen­ JA. NOTEER ALS IEUWE ABONNEE OP ONS ERFDEEL 1995 : maatschappelijke vraagstukken. MIJ Abonnementsprijs 1.800 BEF voor 5 nummers (800 blz.) Daarmee �een deze staalkaart een adequaat b

Datum : Handtekening :

IS Herisemse papiermolen Bosmuseum Jan van Ruusbroec in Groenendaal opnieuw actief I I Brabantse papiermolens lagen SOO jaar geleden In het hartje van het Zoniënwoud, aan de brug Zoniënwoud voortbrengt. aan de basis van de Belgische papierindustrie. van Groenendaal (Hoeilaart) opende in mei het Op de eerste verdieping zijn oude boswerktuigen te zien en Met de restauratie van de Herisem Papiermolen te bosmuseum Jan van Ruusbroec. een collectie zaden. Nieuw in het Alsemberg wordt in de Zennevallei de oude techniek museum zijn de diverse van het handgeschept papier en het gekoetst karton Het Bosmuseum van Jan van Augustijnermonnikken. Het toepassingen van hout, een opnieuw beoefend. SS jaar nadat de kartonfabriek Ruusbroec werd ingericht als het gebouw waar het bosmuseum vlindercollectie en een reeks "Cartonnage FR.-X Winderickx" haar produktie boseducatief centrum (B.E.C.) werd ondergebracht is de oude nestkastjes. Terug op het van de Provincie Vlaams Brabant. pachthoeve van de priorij, gelijkvloers wordt in de Spaanse stillegde, drijft de Molenbeek opnieuw de twee grote Het maakt deel uit van een gebouwd tussen 1777 en 1782. zaal de geschiedenis van het waterwielen van de molen aan. netwerk van bos- en natuur­ Na de ontmanteling van de Zoniënwoud samen met die van educatieve centra van het priorij, onder de Franse over­ Groenendaal en zijn priorij Vlaamse Gewest die nog in heersing, bleef ze in gebruik als weergegeven. uitvoering zijn of in ontwerp. hoeve en boswachterswoning en En dan wordt het tijd voor een Doelstelling van het B.E.C. is daardoor van afbraak gevrij­ ninke wandeling door het natuureducatie bieden aan waard. Tijdens de voorbije prachtige Zoniënwoud. Groepen scholen, verenigingen, groepen decennia werd er door de kunnen met een gids van het en individuen. ledereen die dat voormalige Dienst Waters en bosmuseum op pad. Voor wil kan zich in het bosmuseum Bossen (nu Afdeling Bos en individuele wandelaars liggen Jan van Ruusbroec laten Groen) een bosmuseum inge­ wandelgidsjes klaar. rondleiden in de wereld van het richt. De voorbije drie jaar werd MD bos en zijn bewoners. het gebouw grondig gerestau­ Jan van Ruusbroec ( 1293-1381) reerd en de tentoonstelling op Praktische informatie was één van de beroemdste professionele manier Het Bosmuseum Jan van Middelnederlandse auteurs en heringericht. Ruusbroec (Duboislaan 6, 1650 tevens een bekend mysticus. Op het gelijkvloers krijgt de Hoeilaart) is open van Hij was kapelaan van de Sint­ bezoeker van het bosmuseum woensdag tot zondag van 13 tot Goedelekerk (nu Sint- Michiels­ jan van Ruusbroec een situering 17u. (ook op feestdagen). kathedraal). Hij trok zich vaak van het Zoniënwoud met de Toegang: gratis. terug in de bossen rond de vallei verschillende eigenaars, Op afspraak: rondleiding met van Groenendaal waar hij maquettes over het bosbeheer, uitstap (halve dag), per groep mystieke ervaringen had. In 1344 een voorstelling van de voedsel­ van maximum 25 personen De produktie van papier en voor vier jongeren. Via aller­ stichtte hij er samen met enkele keten, een maquette van de (scholen 1.200,-BF; volwassenen karton waren typische platteland­ hande werkzaamheden in de gezellen een priorij. janvan geologische ondergrond, de 1.500,-BF.) snijverheden. De mechanisatie molen en het omliggende Ruusbroec werd de eerste prior diverse bostypes en de verschil­ van de laatste tweehonderd jaar landschap krijgen zij werker­ van de gemeenschap van lende houtsoorten die het liet een typisch industrieel varing. erfgoed na. De achtergebleven De eerstkomende restauratie­ en nu grotendeels gerestau­ werken aan de Herisem Papier­ reerde. originele, machines en molen hebben hoofdzakelijk voorwerpen vormen samen met betrekking op de bijgebouwen. Vraag een de mondelinge overlevering een Naast de restauratie van de waardevolle bron aan informatie smidse en het lijmkot wordt de over het sociaal-economisch uitbouw van een bezoekers­ leefklimaat van weleer. centrum, logies en een cafetaria De eerste werken dateren van gepland. Binnen deze fase valt 1988 maar het was wachten tot ook de restauratie van de gratis juni 1992 vooraleer er binnen transportwagens. Sinds vorig jaar het vernieuwdemonu mentenbe­ grazen opnieuw Branbantse leid ruimte was voor een trekpaarden in de weiden rond grondige restauratie in vier fa sen. de papiermolen. Ook deze In de nu afgelopen tweede fase paarden maken deel uit van het proefnummer werd het volledige produktie­ beschermd patrimonium. Na de proces, vanaf de verwerking van restauratie van de wagens zullen De Brakke Hond, Literair Tijdschrift met Neus, brengt in het jongste de grondstof tot het eindpro­ zij opnieuw ingespannen worden. nummer bijdragen van of over Connie Palmen, J.M.H. Berckmans, Mia Couto, dukt, opnieuw gevaloriseerd. MD De molen werd vanaf 1842 door Yves Bonnefoy, Aleksandr Skorobogatov, Jan Fabre, Daniël Robberechts, twee waterwielen aangedreven. Gerrit Kouwenaar, Benno Barnard en vele anderen. Beide waterwielen, één houten Praktische informatie Vul vliegensvlug de bon in en stuur of fax hem naar De Brakke Hond, Verdussenstraat 13, en één ijzeren, werden tijdens de De Herisem Papiermolen B-20 18 Antwerpen, fax.03/237 86 59. Een abonnement kost 700 frank; rknr 00 1-1 183840-3 1 recente werken teruggeplaatst. (Fabriekstraat 20 - 1652 Of 45 f, giro 47 16354 De Herisemvrienden stellen zich Alsemberg) is toegankelijk: BON niet alleen tot doel de Herisem - dinsdag en woensdag van Papiermolen te laten uitgroeien 10 tot 16u. tot een "econo-museum" gele­ - elke eerste weekend van de Noam: gen in een beschermd landschap, maand van I 0 tot 18u. en dit Adres: zij willen ook de bijna verdwenen tot eind november 0 Vraagt een gratis proefnummer aan technieken en de oude Inkom: I I 0,-BF en 90,-BF 0 Neemt een jaarabonnement en kiest als cadeau: produktieprocessen opnieuw Informatie: 02/38 1 .07.70 of introduceren. In samenwerking 02/380.45.10 (na 17u.) 0 H. Brusselmans, Deterugkeer van Bonanza 0 Connie Palmen, De vriendschap met de VDAB werd reeds een 0 Jotie rHooft, In bossen, op eenzame plekleen 0 Anne Provoost. Vallen eerste papierschepper opnieuw opgeleid. Samen met de 0 Gie Bogaert, Wat we met de liefde do en 0 Jet Geeraerts. Denach tvogels Monumentenwacht Vlaanderen loopt een opleidingsprogramma De Brakke Hond, Literair Tijdschrift met Neus

16 Heropening Museum voor de Kanonnengebulder boven Brussel �hiedenis van de Wetenschappen I Universiteit Gent I Zelfs de duurste wetenschappelijke toestellen Vandaag is het Sarajevo, driehonderd jaar geleden Bruxella 1238, het Stadhuis en in de universitaire laboratoria zijn op een dag was het Brussel. In augustus 1695 schoten de Franse het Museum voor Kostuum en Kant. Het museumpancours is verouderd. De toestellen worden ontmanteld, naar kanonnen de hoofdstad tot puin. Brussel herdenkt nog te bewandelen tot 23 een stort gevoerd of verdwijnen in één van de vele deze droevige episode in zijn geschiedenis met een november, dag waarop in het kelders van de universiteit. Het Museum voor de boeiend museumparcours en een colloquium op 23 Stadhuis van Brussel een Geschiedenis van de Wetenschappen van de Gentse november. wetenschappelijk colloquim wordt georganiseerd omtrent Universiteit, het vroegere Museum Wetenschap en het bombarde­ Techniek, wist niettemin een imposant aantal In de tweede helft van de 17de ment van Brussel. instrumenten te redden. eeuw werd West-Europa Het colloquim is verscheurd door een reeks toegankelijk voor oorlogen tussen het Frankrijk van alle ge'lnteres­ Eind juni heropende het Ladewijk XIV en de Habsbur­ seerden. museum, na een sluiting van een gers. Engeland en Holland ander­ MD jaar, zijn deuren. Van de Korte zijds. De Belgische provincies Meer in hartje Gent, verhuisde vormden het slagveld waarop Praktische het museum naar de Sterre aan meerdere geschillen werden informatie de rand van de stad, in de uitgevochten. Ons land beleefde Kanongebulder onmiddellijke omgeving van de toen zijn "rampzalige eeuw". boven Brussel, tot universitaire laboratoria. Van 13tot IS augustus 1695 23 november Op het terrein van de Sterre kreeg Brussel een artilleriebom­ Vaste data voor werden oude militaire loodsen bardement te verduren dat werd "De Grote Markt van Brussel na het rondleidingen: gerenoveerd en een deel kwam afgevuurd door de Franse bombardement", gravure van Augstin 12 en 26 oktober, 9 en 22 ter beschikking van het museum. troepen op bevel van Maarschalk Coppens. november Omdat de beschikbare opper­ de Villeroi. Het stadhuis dat het Groepen (maximum 20 2 vlakte beperkt is: 400m tentoon­ Phenakisticoopschijf volgens Plateau voornaamste doelwit vormde, Het resultaat kunnen we vandaag personen) moeten minimum IS stellingsruimte en 400m2 biblio­ (Fantascoop). Verzameling). Plateau, bood opmerkelijke weerstand. nog steeds bewonderen. dagen op voorhand reserveren. theek. depot en werkruimte, Museum voor de Geschiedenis van de maar de kunstschatten gingen Via een boeiend parcours. Duur van de wandeling ca. werd geopteerd voor een Wetenschappen - Universiteit Gent toch in de vlammen op. Na 48 uitgestippeld door de Educatieve 2 uur. Prijs 300,-BF per persoon heroriëntering van het museum (foto: Pro( Dr. M. Dorikens) uur van quasi ononderbroken Dienst van de Musea van Brussel. (omvat rondleiding en toegang en een nieuwe benaming: beschietingen lagen meer dan kan u de belangrijkste momenten tot 4 musea + begeleidend "Museum voor de Geschiedenis van de 19de en begin 20ste 4000 huizen in puin en as. van dit gebeuren herbeleven. boekje) van de Wetenschappen". Slechts eeuw. Nauwelijks was het bombarde­ Het wandelpancours voert u naar info en reservatie: Educatieve stukken met een wetenschap­ De eerste tijdelijke tentoon­ ment voorbij of de stad organi­ vier stedelijke musea: het Dienst van de Musea van de pelijke betekenis werden stelling in het Museum voor de seerde zich om de wederop­ Museum van de Stad-Broodhuis, Stad Brussel, tel. 02/5 1 1.27.42 opgenomen in de permanente Geschiedenis van de Weten­ bouw aan te vatten. het archeologisch site-museum (extensie 7), fax 02/5 1 4.55.78 tentoonstelling. Vermits andere schappen is gewijd aan prof. j.E. musea in België zich specialiseren Verschaffe it ( 1870- 1 9SS). in "techniek" wordt dit aspect Verschaffe it was directeur van van de bezittingen niet meer zo het Natuurkundig Laboratorium sterk benadrukt als voorheen. In van 1923 tot 1939. Hij werd een het nieuwe museum worden internationaal gerespecteerde zowat 700 instrumenten autoriteit op het gebied van lage tentoongesteld. temperaturen. viscositeit en Het museum beschikt over thermostatica. De "Collectie Elisabeth enkele zeer interessante Verschaffelt" bevat stukken die collecties. Het "Legaat Van dateren vanaf I 850. De tentoon­ Lauwers-Derveaux Monckhoven" omvat zowat 400 stelling biedt aldus een mooi boeken over fysica, sterrekunde overzichtvan de evolutie over en fotografie. met daarbij een ruim I 00 jaar onderzoeks- en Iconografischdo cumentaliste verzameling lenzen (de grootste onderwijsinstrumentarium uit de met een diameter van 40cm), wetenschappen. De vormgeving, objectieven en instrumenten. de gebruikte materialen en de Opzoeken van beeldmateriaal Van de wereldberoemde afwerking van de instrumenten • kunst, geschiedenis, actualiteit, natuur • Gentenaar Dr. Leo Bakelandt zijn een weerspiegeling van de bezit het museum een uitgebreid sociale en culturele evolutie in de in musea, bibliotheken, archieven, pers­ anchief en enkele unieke stukken 19de en 20ste eeuw. agentschappen, diatheken in binnen- en in bakeliet door hemzelf MD gemaakt. De "Collectie joseph buitenland, leveren van fo to's en dia's, Praktische informatie Plateau" is de belangrijkste regelen van alle rechten collectie van het museum: 's Museum voor de Geschiedenis werelds meest uitgebreide van de Wetenschap phenakisticoop, fa ntascoop en Krijgslaan 28 1, 9000 Gent, tel. anorthoscoopschijven 09/264.49.30, fax 09/264.49.73 (originelen) samen met allerlei Het museum is elke werkdag Brusselsesteenweg 87 kleurwaamemingsinstrumenten, open van I 0 tot 12.30 u. en van zijn alleen in dit museum te zien. 13.30 tot 17u.) B-3080 Tervuren Verder illustreren zeer mooie Toegang: gratis. instrumenten uit de topografie De tentcostelling "J.E. en een zeer grote collectie Verschaffelt. Gentse fysicus en Tel. (02) 767 51 55 fysica-instrumenten afkomstig uit hoogleraar" loopt tot 30 Fax (02) 767 01 19 het (voormalig) Natuurkundig november. Laboratorium de vakbekwaam­ heid van de instrumentenmakers

17 Te ntoonstellingsnieuws I Archief en Museum voor BBL Brabo Hall, Rubianum materieschilderkunst. Via de Antwerpen het Vlaamse Cultuurleven, en diverse galerijen, kunstenaar is de materie aan het Antwerpen Antwerpen werk. Zo vormt haar creatie een Archief en Museum voor Alfred Ost ( 1 884- f 945) Antwerps Aquarel Festival voorlopig resultaat van een het Vlaamse Cultuurleven, 7 oktober tot 13 januari 1996 '95 proces waarbij de maker de Antwerpen 2 6 oktober tot 14 november materie is, en de schilder haar Tweehonderd jaar Ter gelegenheid van de vijftigste dienstbaar instrument. cultuurleven in Vlaanderen ve�aardag van het overlijden van Aan het Antwerps Aquarel tot december Alfred Ost presenteert het Festival, dat tweejaarlijks wordt Centrum 't Elzenveld, AMVC voor het eerst een selec­ ingericht, nemen een dertigtal Prof. Sommézaal Tweehonderd jaar cultuurleven tie uit zijn verzameling. Er wor­ aquarellisten deel uit Vlaanderen, Lange Gasthuisstraat 45, 2000 in Vlaanderen worden tot leven den een groot aantal originele Wallonië en het buitenland. De Antwerpen gebracht met een keuze uit de ontwerpen van prentkaarten, vierde editie vindt plaats in Open: van dond. tot en met collecties van het huis: bedevaartsvaantjes, reclamedruk­ zestien Antwerpse galerijen zondag van 12u.30 tot 17u.30 schilderijen, grafiek. werken affiches getoond. Ruime gelegen tussen het Centraal Toegang: gratis beeldhouwwerk, handschriften, aandacht wordt besteed aan zijn Station en de Schelde van brieven. documenten, foto's, schooltekeningen en projecten Noord tot Zuid. Doel van het affiches en boeken. Startpunt is voor een eigen "Ostmuseum". festival is het aquarel te Etnografisch Museum, de periode van 1780 tot 1914, Reeds vroeg volgt Alfred Ost stimuleren en Antwerpen te Antwerpen getypeerd door het literair werk lessen schilderkunst aan de promoten als aquarelstad. Een De taal van de Thangka van Conscience, Gezelle en de academie in Mechelen, waar hij aquarelwandeling brengt de 29 september tot 31 december generatie van Van Nu & Straks. bevriend werd met Rik Wouters bezoeker van de In die periode speelt zich ook de en Prosper de T royer. Later overzichtstentoonstelling in de Thanka's zijn Tibetaanse en Vlaamse ontvoogdingsstrijd af. studeerde hij "dierschildering" BBL BraboHall, via de zestien Nepalese rolschilderingen die Vernieuwende literatuur krijgen aan het Hoger Instituut voor galerijen naar het Rubenianum overwegend in boeddhistische we na de Eerste Wereldoorlog Schone Kunsten in Antwerpen. waar de "Snooty Fox van de meest uiteenlopende context werden geschildene. Zij met Paul Van Ostaijen, Jozef Als jong kunstenaar heeft hij Collection", een verzameling materialen. Hij bakent zijn stellen verschillende onderwer­ Peeters en de gebroeders succes met zijn afbeeldingen van aquarellen van 1800 tot nu, te strijdende wereld niet af: de pen voor: godheden, monniken Jespers. Het muziekleven wordt paarden en met volkse en zien is. kader is een verlengstuk. een en demonen, diagrammen dan beheerst door grote namen religieuze taferelen. In Mechelen band met de wereld buiten het (mandala's) als hulp bij de als Jef van Hoof. Ladewijk de zet hij zich met talrijke prenten BBL Brabo Hall schilderij. Soms wijst vanuit het meditatie, levensbeschrijvingen Vocht, Emiel Hullebroeck en en tekeningen in voor het be­ Lange Gasthuisstraat 20, doek een horizontale of verticale van cultusfiguren en historische Renaat Veremans. Tijdens en na houd van het cultureel erfgoed. 2000 Antwerpen lijn naar die buitenwereld. personages, tempels en andere de Tweede Wereldoorlog zijn Zijn eerste tentoonstellingen in Open: tot I 0 november, Daarmee onderstreept Bilquin architecturale voorstellingen. het Louis-Paul Boon. Johan Brussel ( 191 3) en Antwerpen maandag tot vrijdag van 9 tot zijn verbondenheidmet het Deze voorgestelde privé­ Daisne, Hubert Lampo en Hugo ( 1914) zorgen voor een ruimere 16u. leven van elke dag. Deze verzamelingvan een zestigtal Claus die hun stempel drukken bekendheid. Tijdens WO I Rubenianum kunstenaar is geen traditionalist, thanka's staat bij kenners bekend op het na-oorlogse cultuurleven. verblijft Ost in Amsteneam. Hij Kolveniersstraat 20, maar een existentialist voor wie als omvangrijk. belangrijk en De jaren ·so en '60 woneen was er actief als ontwerper en als 2000 Antwerpen kunst geen "Spielerei" is. maar boeiend. Het begeleidende boek. getypeene door jazz, steendrukker. Ost leverde er ook Open: vanaf 3 I oktober, eerlijk. menselijk engagement. met voorwoone van dr. M. protestsongs en kleinkunst. heel wat werk voor liefdadig­ maandag tot vrijdag van I 0 tot Brauen (Zürich) leidt ook niet­ Terwijl de neo-realistische en heidsinitiatieven ten bate van 16u. Centrum 't Elzenveld, ingewijden op een luchtige neo-romatische poëzie van de oorlogsslachtoffers. Deelnemende galerijen: Cappela Jorispand manier doorheen de wereld van jaren '70 een tragisch Bij zijn terugkeer in 1919 vestigt Arte Falco. D.T.Galleries, Enich Jorispoort 27B, 2000 Antwerpen. de Thangka. hoogtepunt kennen in de hij zich in Borgerhout waar hij tot Anders,Galerij 't Kapelleke, 03/223.56.28 zelfmoord van Jotie T'Hooft. aan zijn dood in diverse lagere Galerij Zarathoestra, Gallery Toegang: gratis Etnografisch Museum scholen als tekenleraar werkte. Paulus, Goedtkint Atelier, Hotel Suikerrui 19, 2000 Antwerpen, Een opdracht als leraar aan de Prinsen, Hotel 't Sandt, Mayfield 03/232.08.82 Antwerpse academie was hem Antiques, MU, Poesjkin Centrum, Centrum 't Elzenveld, Open: dagelijks van I Ou. tot Spelregels gratis tickets niet gegund. Zijn plannen voor 't Scoon Huys, Van Hooydonck Prof. Sommézaal, 16u45 een "Ost-museum" konden V.H. Lijsten Antwerpen U kan een gratis ticket evenmin woneen gerealiseerd. Informatie: Paul Rosseels. Driespoor bekomen door een gele Raymond Delbekestraat 343, 9 september tot 15 oktober Etnografisch Museum, briefkaartte sturen naar Archief en Museum voor het 2980 Zoersel, 03/383.60.67 Antwerpen Openbaar Kunstbezit in Vlaamse Cultuurleven (AMVC) In het werk van graficus Frieda Oosterse Geneeskunde Vlaanderen, Kasteelstraat 97, Minderbroedersstraat 22. 2000 Maes staat de menselijke figuur 29 september tot 31 december 8700 Tielt. Antwerpen. 03/232.55.80 Centrum 't Elzenveld, centraal. Ook in haar schilderijen Bij de tentoonstellingen die Open: van dinsdag t.e.m. Jorispand, Antwerpen blijft zij grafisch ingesteld. Haar Deze tentoonstelling biedt een een gratis ticket aanbieden zaterdag van I 0 tot 17u.; zondag Jean Bilquin menselijke figuren zijn overzicht van de belangrijkste, vindt u onderaan het artikel en maandag gesloten en ook op tot 29 oktober monumentaal en toch uiterst traditionele, Oosterse een blauwe balk met het I en I I november, 25 en 26 breekbaar. De lineaire tekening geneeswijzen die veelal 2000 jaar aantal ter beschikking gestelde december en op I en 2 januari Jean Bilquin (0 1938) is tekenaar, van de figuur trekt een grens oud zijn en nog steeds met tickets. 1996. schilder en graficus. Al meer dan tussen het innerlijke en het succes woneen toegepast. De Door loting wordt bepaald Toegang: 75,-BF; voor groepen. dertig jaar verwerkt Bilquin uiterlijke. De lichamen zijn in Ayurvedische geneeskunde (India wie een ticket krijgt 60+,CJP en OKV Museumkaart "spanningen" in zijn werken. zichzelf gesloten en uiten een en Nepal) werd ontwikkeld ten toegestuurd. 30,-BF; scholen en inwoners van Onder de vorm van ongeuite grote existentiële eenzaamheid. tijde van Boeddha (500 v.C). De Let op: Antwerpen: gratis. spanning tussen harmonie en Het oeuvre van Lieve Ulburghs is Yunani (Islamitische) I. één ticket per chaos. evenwicht en magisch-realistisch getint. Op geneeskunde vindt zijn tentoonstelling en per Rondleidingen: Gidsenbeurs van onevenwicht. het mannelijke en zeer realistische wijze woneen oorsprong in lonië (Griekenland). persoon de Toeristische Dienst van de het vrouwelijke, vergeestelijking bladeren en takken In Tibet wene Indische, Chinese 2. één ticket per gele Stad Antwerpen (03/232.0 1.03- en aardsheid, kracht en weergegeven, doch samen en Perzischemedische kennis briefkaart fax 03/23 1.19.37). zwakheid, schoonheid en afkeer. vormen zij een menselijk lichaam. gekoppeld aan de autochtone 3. de gewenste tentoonstelling Catalogus: ge'illustreerd nummer Zijn innerlijke. onrustige Maria Vervoort daarentegen Tibetaanse geneeskunde. De vermelden in de SBNAMVC gedrevenheid vertaalt hij in schuwt figuratie. Haar werk Chinese acupunctuur, kruiden­ publikatiereeks, 300,-BF. talloze contrasten en met behulp behoort tot de therapieën en lichaamsoefenin-

18 Te ntoonstellingsnieuws

gen kennen tegenwoordig ook in "Leopoldville" vertrok op 6 diamantjuweel bij uitstek dat het Westen succes. En tenslotte fe bruari 1895 naar de vrijstaat vooral bij een verloving, een is er de traditionele geneeskunde Kongo en elke maand was een huwelijk of de geboorte van een van Viëtnam. Korea en Japan. afvaart voorzien. In 1908 werd kind wordt geschonken. Meestal Originele manuscripten, boekver­ de Onafhankelijke Kongostaat is de vormgeving van de luchtingen, medische en devotio­ aan België overgedragen en de solitaires klassiek. Georges nele objecten. kruidenverzame- ' druk nam toe om tot een louter Cuyvers ontwerpt solitaires met lingen en kunstvoorwerpen Belgische maatschappij te komen. originele, hedendaagse illustreren de Oosterse In 1989 werd de laatste vormgeving. geneeskunde. Kongoboot, de "Fabiolaville" aan China verkocht, waarmee een Provinciaal Diamantmuseum 20 vrijkaarten roemrijk tijdperk werd Lange Herentalsestraat 31-33, afgesloten. 20 18 Antwerpen, 03/23 1.86.45 Open: dagelijks van I 0 tot 17u., Nationaal Scheepvaartmuseum gesloten op maandag Steenplein I. 2000 Antwerpen, Toegang: 150,-BF per persoon, ti_ i:B}j JJfiJl 03/232.08.50 200,-BF voor gezin, I 00,-BF voor Open: dagelijks van I 0 tot groepen en reductiehouders 16.45u. Gesloten op 25 mei, 1-2 november. 25-26 december Georges Cuyvers, "Solitaire". l'lltlmi Toegang = inkomprijs museum Rubenshuis - Kolveniershof, Antwerpen Sport en filatelie tot 2 7 september

Antwerpen was 75 jaar geleden Olympische stad. Dit feit wordt door het Belgisch Olympisch en Interfe deraal Comité herdacht. Sportmuseum Vlaanderen (Leuven) werkt mee aan deze Oktober 199S herdenkingstentoonstelling. Uit de collectie werden affiches, voorwerpen en foto's opgediept Maand van de beeldende kunstenaar die in verband staan met de Olympische Spelen van 1920. Naast de officiële aankondigings­ 11 re�ionale tentoonstellin�en affiche, met reklame voor de evenementen "Hockey sur glace" en "Patinage", figureert ook de lithografie van Alfred Ost "De voetballer". Maar ook een voetbal en dito schoenen, een rugbybal, een slingerhamer en andere attributen uit die periode zullen de tentoonstelling verrijken.

Rubenshuis - Kolveniershof Kolveniersstraat, 2000 Antwerpen Nationaal Scheepvaartmuseum, Antwerpen Provinciaal CMB I 00: een eeuw Diamantmuseum, Compagnie Maritime Beige .Antwerpen tot 31 december "Belgisch Briljant". Solitaires van Georges Wie Compagnie Maritime Beige Cuyvers zegt. denkt meteen aan een 6 oktober tot 5 november lange traditie van Kongoboten I' die in 1895 aanving. CMB is In de reeks "Belgisch Briljant" is echter veel meer dan een rederij. Georges Cuyvers de vierde Turnhout Participaties in diverse bedrijven juweelontwerper die zijn werk maken van de maatschappij een voorstelt. Georges Cuyvers is Het werken van meer dan 2000 deelnemende kunstenaars 1 hedendaagse vitale ondernemer. docent aan de Antwerpse eeninilialiefYilll:st-•so De rederij Compagnie Maritime Koninklijke Academie voor iR liet Beige du Congo werd op 24 Schone Kunsten. eildlenhiiiSielll januari I 89 5 gesticht en was Hij ontwierp een collectie Pm • smne • volledig afhankelijk van de solitaires die in beperkte oplage van 11 november t/m 11 �ecember 1995 11' rijkdommen van de Belgische op de marktworden gebracht. G - kolonie Kongo. De De "solitaire" is het traditionele ASLKm I�UC�ll�m: �U�12.1�.2� .....,.._,__ ,_,_ Loler'4

19 Te ntoonstellingsnieuws

Speelgoedmuseum, Open: dagelijks van I 0 tot 17u .. Provinciaal Museum Emile Mechelen gesloten op maandag Verhaeren, Sint-Amands­ Elastolin: Miniatuurwereld Toegang: 120-,BF voor aan-de-Schelde van speelgoedsoldaatje tot volwassenen, I 00-,BF voor Marie Gevers en Emile modelbouwfiguur groepen en kinderen tot 12 jaar, Verhaeren tot 8 oktober 80-,BF voor groepen kinderen tot 3/ oktober tot 12 jaar De oudste soldaatjes waren de Twintig jaar geleden overleed de tinnen "Nümbergers". Vanaf Vlaamse franstalige schrijfster 1790 waren er de massieve De Warande, Turnhout Marie Gevers ( 1883- 1 975) te loden soldaatjes en I 00 jaar later "Trottoir" Edegem op het familiedomein de gegoter. rtolle soldaatjes. tot 8 oktober Mussenburg. Aangemoedigd Omstreeks 1900 experimenteert door haar "oom" Emile Emiel Hoome "Flyer", linosnede 1994. de Oostenrijker Emil Pfeiffer met Dominique van Hulfel is een Verhaeren en Max Elskamp is zij Monumentaal gra(tsche kunst in het die hij met talrijke varianten in de het eenvoudige mengsel van lijm, straatfotograaf in hart en nieren. destijds haar literaire carrière CC Berchem. jaren '50 en '60 uitvoerde. Van zagemeel, kaolien en lijnolie. In zijn foto's legt hij sterk de begonnen met haar debuut (foto D. Bollaert & K. Moortgat) Timo Sarpaneva (0 1926) zien we Dit mengsel vormt de basis van nadruk op de authentieke weer­ "Missembourg" in 1914. Met het huiszilver dat hij in 1992 het speelgoedsoldaatje in papier­ gave van de werkelijkheid zoals romans zoals "La Comtesse des creëerde voor de residentie van maché. Zo onstonden de eerste deze zich voor zijn fototoestel Digues", "Paix sur les Champs", Cultureel Centrum de Finse president. De jongere miniatuurfiguren met de afspeelt. Hij vermijdt dan ook La Grande Marée" en "Madame Berchem generatie wordt merknaam "Tipple-Topple". kunstmatige ingrepen en poses. Orpha ou la Serenade de Mai" "Limited Edition". vertegenwoordigd door Pekka Pfeiffers bedrijf breidde zich snel Daarom heeft hij in deze heeft zij internationale faam Monumentale grafische Piekäinen (0 1945). uit en werd in 1925 door de tentoonstelling geopteerd voor verworven. Ook werd zij kunst 30 september tot 2 9 oktober

Artiesten die monumentale grafiek maken zijn er niet zoveel. Grafisch werk is meestal klein van formaat. De monumentale grafische kunst is het werk van gerenommeerde binnen- en buitenlandse artiesten: P. Alechinsky, E. Hoome, Ch. Wuytack; e.a.. Verschillende stijlperiodes komen aan bod: van de na-oorlogse periode tot heden. Daarnaast wordt het werk van een aantal jonge grafische kunstenaars getoond.

Cultureel Centrum Berchem Driekoningenstraat 126, 2600 Berchem, 03/239.59.08 Tapio Wirkkala, "Drie-armtge Open: dagelijks van I 0 tot 17u .. kandelaar". Provinciaal Museum Gesloten op maandag Sterckshof Zilvercentrum Toegang: gratis (foto: Museum voor Fotografie. Antwei]>On).

Provinciaal Museum Provinciaal Museum Sterckshof Dominique van Hutfel "Trottoir". Sterckshof - Zilvercentrum, - Zilvercentrum firma 0. & M. Hauser overge­ Fo toinstallatie in CC de Warande, opgenomen in de Académie de Deurne Hooftvunderlei I 60, 2100 nomen. Deze firma maakte Tumhout, 9 september tot 8 oktober Langue et de Littérature Zilver uit Finland. Wirkkala Deume, 03/360.52.50 figuurtjes van "Eiastolin" en deze françaises de Belgique. Net zoals · Gardberg • Sarpaneva - Open: dagelijks van I 0 tot produktie kreeg ook dezelfde de vorm van een installatie. Emile Verhaeren, Maurice Piekäinen 17.30u. Gesloten op maandag merknaam. Vanaf de jaren '50 Geen traditionele tentoonstelling Maeterlinck. Georges Rodenbach 6 oktober tot I 0 december Toegang: 200,-BF - 150,-BF - schakelde men over naar kunst­ waarbij de foto's aan de muur en Charles De Coster behoort 100,-BF stof of hardplastiek Daarnaast hangen en worden bekeken. Het Marie Geverstot die groep Finland is wereldwijd bekend om Rondleidingen: museumgids bestond sinds 1949 het bedrijf hele gebeuren heeft de vorm van franstalige auteurs uit Vlaanderen zijn design. Ook de 03/360.52.50 of Acantus vzw "Kieinkunst-Werkstatten Paul M. een trottoir. Zo komt de die voor een merkwaardige edelsmeedkunst staat er in hoog 03/239 06.38 Preiser" dat zich specialiseerde in toeschouwer niet enkel kijken, inbreng zorgde in de Vlaamse aanzien. Het hedendaagse zilver miniatuurfiguren, voertuigen, maar wordt hij/zij als het ware literatuur. wordt tentoongesteld in het 20 vrijkaarten treintafels en modelbouw. De betrokken in het leven dat zich mythisch kader van de Kalevala. firma Preiser kocht in 1983 de afspeelt op het trottoir. Provinciaal Museum Emile Dit Finse nationale epos, waarin Elastolin-produktielijn van firma Het project "Trottoir" vindt ook Verhaeren goud en zilver de beeldspraak Hauser in 1987 verwierf en plaats in de stad. Vijf foto's sieren Kaai 22, 2890 Sint-Amands-aan­ kleuren, is bij velen beter gekend modemiseerde zij de fa briek in tot 27 oktober de de-Schelde, 052/33.08.05 door de muziek van Jean Neustadt bei Coburg. publiciteitszuilen in T umhout. Open: tot 30 juni en vanaf I I Sibelius en de schilderijen van de In de tentoonstelling staat ook september tot 29 oktober van symbolist Akseli Gallen-Kallela. een atelier met een authentieke de Warande 12 tot 19u. op zat., zond. en Van Tapio Wirkkala ( 1915-1985) pers voor het vervaardigen van Warandestraat 42, 2300 feestdagen. Van I juli tot I 0 is ondermeer het "Tapio"-bes tek soldaatjes uit papier-maché. T umhout 014/4 1 .94.94 september dagelijks van 12 tot te zien dat hij ontwierp voor de Open: dinsdag t.e.m. zaterdag 19 u., behalve op maandag en Expo '58 te Brussel. Bertel Speelgoedmuseum van 14 tot 18u., zondag van I 0 vrijdag. Gardberg C 1916) toont zijn Nekkerspoel 21 , 2800 Mechelen, tot I 2u. en van 14 tot I 8u. Toegang: gratis praktische zilveren theezeefjes, 015/55.70.75 Toegang: gratis

20 Te ntoonstellingsnieuws

Stedelijk Museum, Sint­ Cultureel Centrum Alice doorheen de stad, vertrekkend Stedelijk Museum Niklaas Forceville, Westmalle Limburg van de Grote Markt naar het Stellingwerff-Waerdenhof, Beelden en tekeningen van Beeldhouwwerk uit Begijnhof (tot I oktober). Hasselt Oscar Jespers en zijn Zimbabwe. De geest in de Begijnhof - Centrum voor Hasselt ... (n)ooit gezien !? leerlingen steen Kunsten, Hasselt Het derde luik is een installatie /6 september tot 23 december tot 30 september 7 tot /5 oktober Ria Pacquee - Gran Pavese - voor de tuin van het Begijnhof Marinus Boezem van de Nederlandse kunstenaar Deze fototentoonstelling biedt Op deze tentoonstelling zien we De steensculptuur uit Zimbabwe tot 8 oktober Marinus Boezem. Symbolisch ons een venrassende kijk op werken van Oscar jespers ( 887-I wordt beschouwd als één der heeft Marinus Boezem uit alle Hasselt tussen 1880 en het einde 1970) en van beeldhouwers die voornaamste modeme kunst­ Ria Pacquee (0 1954) woont en boomsoorten van de wereld er van de Tweede Wereldoorlog. ooit bij hem gestudeerd hebben stromingen uit Afrika. werkt in Antwerpen en werd in tien gekozen, één uit elke Verschillende thema's komen aan aan de Nationale Hogere School Ze kent haar oorsprong in de de jaren '80 bekend met klimaatgordel. De typische vorm bod: het verenigingsleven. het voor Bouwkunst en Sierkunsten jaren vijftig, toen de directeur performances. Ze schiep de van de boomstam wordt soldatenleven, sport, de in de Abdij Ter Kameren te van het Nationaal Museum van figuur "Madame" met behulp van uitgedrukt in een granieten schijf medische wereld, winkels en Brussel. Het oeuvre van Oscar het toenmalige Rhodesië een pruik en kledij. "Madame" waarin nog fosielen zichtbaar zijn. gevels. vervoer, kommer en jespers wordt door de jaren kunstatelier voor Afrikanen onderneemtallerlei triviale Zijn kunstwerkis opgedragen rampen, oorlog en heen gevolgd. Sculpturen en oprichtte. De artiesten zijn activiteiten. zoals het bezoeken aan de natuur in het algemeen bombardementen. Speciaal voor tekeningen worden geplaatst te hoofdzakelijk autochtone van een hondenshow, of een en aan de boom in het bijzonder. deze gelegenheid werd de midden van een beperkt aantal Zimbabwaanse Shona. vernissage. Deze acties worden fotostudio van August en werken van zijn leerlingen. Ze gebruiken uitsluitend vastgelegd op grote foto's, doek. Begijnhof - Centrum voor Celestin Blanckart waaronder André Willequet, handwerktuigen om de ruwe en video. Hoewel licht Kunsten gereconstrueerd, met annex hun Reinhoud, Henri Lenaerts e.a.. steen ( slangesteen, zeepsteen. humoristisch. spreken ze van de Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt. donkere kamer en winkel. Dit kan leiden tot bepaalde graniet) te bewerken. De steen oneindige eenzaamheid van een 01 1/21.02.66 wordt eerst uitvoerig bestu­ vrouw die moeite doet om op deerd, bekeken, beluisterd en een fatsoenlijke manier deel te Stedelijk Museum betast tot de Shona-beeld­ nemen aan een fictieve Stellingwerff-Waerdenhof, houwer de geest in de materie maatschappij. Hasselt heeftontdekt. Dan pas kapt hij Theodor Brün de steen in de gewenste vorm. Het indrukwekkend vlaggen­ 7 oktober tot /9 november Inspiratie is de traditionele project van Gran Pavese dateert godsdienst en mythologie van de uit 1986 toen aan vijftig Theodor Brün Shona, maar ook alledaagse kunstenaars werd gevraagd een (Hamm/Westfalen. 1885) thema's komen aan bod: de vlag te ontwerpen van 200 x 300 combineertzijn studie rechten in vrouw, moeder-kind, torso's, .. cm. Er werd geen specifiek München met lessen aan de Van de houtbewerker Zephania thema afgesproken, de plaatselijke kunstacademie en in T shuma ontdekken we verwachtingwas dat elke privé-ateliers. Vanaf 1907 wijdt gebeeldhouwde surrealistische kunstenaar vanuit zijn eigen hij zich volledig aan de kunst. Zijn karikaturen. traditie. geloof en werkwijze een belangrijkste oorlogstekeningen unieke vlag zou creëren. ontstaan tijdens de Eerste Cultureel Centrum Alice Nu het project na enkele jaren Wereldoorlog. Zijn aandacht Forceville weer opgediept werd, stelt men gaat niet zo zeer naar het St.-jozeflei 26. 2390 Westmal Ie, vast dat de destijds geselec­ uitbeelden van de verschrikkin­ 03/3 1 2.33.75 teerde kunstenaars vandaag hun gen van de oorlog, maar naar het Open: dagelijks van 14tot 21u., kwaliteit en faam nog versterikt uittekenen van het menselijk zat. en zon. van I 0 tot 18u. hebben. gedrag in deze vreselijke De vlaggen. bevestigd aan omstandigheden. Na de oorlog gevelmasten, worden gepresen­ illustreert Brün het literair werk teerd als een feestelijke parade van Tol sto'i voor de gerenom-

Oscar jespers "Vrouwetors", 1932. Verzameling Vlaamse Gemeenschap (foto: Koninklijk Instituut voor het Kunstpatnmonium) ANTIQUAIR EXPERT onthullende overeenkomsten M. BASCOURT tussen de twee groepen. Maar B.V.B.A. S.P.R.L. even wezenlijk is het aanwijzen van verschillen om daarmee de vorming van het eigen werk MECHELSESTEENWEG 17 - B - 2018 -ANTWERPEN door de levende kunstenaars zichtbaar te maken. Blijvend is er DELFT - CHINEES PORSELEIN - ENGELSE MEUBELEN een afstand in tijd, stijl en persoonlijkheid tussen de SCHILDERDEN - KUNSTVOORWERPEN -17de 18de eeuw leermeester en diegenen die ooit Fax: bij hem gestudeerd hebben. Tel. (03) 233 71 20 (03) 231 63 87

Stedelijk Museum EXPERTISEBUREAU voor ANTIQUITEITEN Regentiestraat 61-63, VA LUATIONS ESTIMATIONS 9100 Sint-Niklaas Zephania Tshuma fo r pour 03/777.29.42 Houtsculptuur 'Ghost of a wo man' INSURANCE - INHERITANCE ASSURANCES - SUCCESSlONS Open: dagelijks van 14 to 17u .. zondag van I 0 tot 17u .. Gesloten SCHATTINGEN op maandag. � voor Toegang: 50,-BF - 30,-BF - gratis � VERZEKERINGEN-ERFENISSEN

21 Te ntoonstellingsnieuws

Zo vond de Academie voor werk. worden ze twee per twee Beeldende Kunsten een geconfronteend met elkaar en Oost-Vlaanderen onderkomen in de voormalige met een werk van mezelf. Zo centrale magazijnen van de mijn ontstonden er IS triptieken, die Museum Arnold Vander van Eisden en werd een op hun beurt onderling op elkaar Haeghen, Gent authentiek bewaard gebleven inspelen. In dit project werd Interbellum in Gent dubbele mijnwerkerswoning een gezocht naar éénheid in I 6 september tot 2 6 november museum. Voor dit project verscheidenheid: enerzijds viel de maakten 60 kunstenaars uit keuze op geestesverwanten De tentoonstelling evoceert de Limburg en de Euregio een werk. zodat het elkaar kru isen of raken stadgeschiedenis in de jaren onder hen vinden we Jan Carlier, van gelijkgestemde golflengten tussen de twee wereldoorlogen. Malou Swinnen, Hugo de rode draad trekt doorheen Aan de hand van foto's, affiches, Duchateau, Guy Bleus, Ado de tentoonstelling; anderzijds objecten en archivalia wordt een Hamelrycken Paul Sochacki. vormen de hier samengebrachte beeld geschetst van de De bedoeling van dit project is werken een brede waaier waarin belangrijkste politieke, sociale, kunstenaars uit de regio een vele facetten binnen de ruime culturele en maatscha�pelijke meerde uitgeverij Furche. Zijn werk te laten creëren dat grenzen van de hedendaagse ontwikkelingen in Gent. oeuvre wordt echter door de aangepast is aan, of geïntegreerd plastische kunst aan bod komen. Uitschieters zijn o.m. de sociale nazi's als "ontaand" bestempeld is in de omgeving (i.c. de Ik wil de aandacht vestigen op de woningbouw, de vervlaamsing en mag niet meer in het mijnsite). Er wenden vier locaties bezoeker-kijker-toeschouwer die, van de universiteit, de opkomst openbaar getoond worden. Toch voorzien die uitnodigen tot een als we aanvaarden dat kunst een van uiterst rechts en de reactie blijft Brün illustraties maken bij de specifiek werlk vorm van communicatie is, al te van de arbeidersbeweging, de Wereldliteratuur, uitgegeven vaak over het hoofd wordt democratisering van het door Calig in Freiburg. Na W.O. Cultureel Centrum, gezien, hoewel hij de laatse onderwijs en de vrijetijdsbeleving 11 neemt hij weer deel aan Koninginnelaan 42, 3630 noodzakelijke schakel is in het met de doorbraak van sport tentoonstellingen. Theodor Brün Maasmechelen (Eisden-Tuinwijk), kunstgebeuren. Naast de vrij radio en cinema. Rode draad is sterftin 1981 te Hagen. 089/76.2 1 .52 strenge structuur wat de het grafisch werk van Frits Van Park C.C., Koninginnelaan 42, opstelling betreft. biedt de den Berghe. Stedelijk Museum Stellingwerff­ 3630 Maasmechelen (Eisden­ van zijn wonderen. Heel populair verscheidenheid van de werken Ruime aandacht gaat ook naar Waerdenhof Tuinwijk) waren de voorstellingen van de aan de toeschouwer de ruimte de voornaamstetendenzen in de Maastrichterstraat 85, 3500 Museum Mijnwerkerswoning, "zoete Antonius", zijn gelaat om een eigen weg te vinden, een Gentse architectuur en de Hasselt. 0 I I /24. 1 0.70 Marie-joséstraat 3, 3630 straalt sereniteit en heiligheid uit. eigen verhaal te maken ... ". toegepaste kunsten. Open: dagelijks van I 0 tot 17u., Maasmechelen (Eisden-Tu inwijk) Bij het volk was hij vooral Representatieve voorwerpen van weekend van 14 tot I 8u.. Kunstacademie, Zetellaan 50, bekend als patroon van de Cultureel Centrum De Velinx de belangrijkste ontwerpers Gesloten op maandag, I , 2 en I I 3630 Maasmechelen (Eisden­ verloren voorwerpen. Naast Dijk I I I, 3700 Tongeren, illustreren de evolutie van de november Tuinwijk) illustraties van volksgebruiken en 0 1 2/39.38.00 Gentse kunstnijverheid:, waarin Toegang: 90,-BF - 70,-BF - 40,-BF Kasteel Vilain 111, Dreef, 3630 -devoties, zijn waardevolle 16de­ Open: dagelijks van I 0 tot 21 u., we terugvinden: restanten van Maasmechelen (Leut) en 17de-eeuwse beelden te zien. weekend van 14 tot I 8u. neogotiek en art nouveau, de Open: dagelijks van I 0 tot 12u. Maar deze Antonius werd al Cultureel Centrum, en van 13 tot 17u. eens verwardmet Antonius abt Maasmechelen of Antonius de grote. "Mijn-Tekens" Deze laatste werd omstreeks 30 september tot I 2 november Museum Vlaamse 252 n.C. in Egypte geboren en Minderbroeders, Sint­ leefde een kluizenaarsbestaan. "Mijn-Tekens" is een grote, Truiden Het thema van de verzoeking multiculturele tentoonstelling Antonius. De kleine en de van de kluizenaar Sint -Antonius rond het thema van de mijnen. grote werd meesterlijk door Dit is niet toevallig: 6 oktober tot 30 november verscheidene kunstenaars Maasmechelen en omstreken zijn uitgewerkt, o.a. door Uw in volle regeneratie en renovatie. 800 jaar geleden werd Antonius M. Schongauer, F. Rops en Wijken wenden vernieuwd,oude van Padua te Lissabon geboren. 0. Redon. mijngebouwen kregen een Hij sloot zich aan bij de advertentie nieuwe culturele bestemming. Franciscanerorde. In de kunst Museum Vlaamse wordt hij meestal afgebeeld met Minderbroeders had kunnen staan! "Mijn-tekens" in het Cultureel Centrum een boek in de hand. het Capucienessenstraat 3, 3800 hier Maasmechelen Jezuskind, een lelietak en soms Sint-Truiden, 01 1/67.29.7 1 (foto: Paul Sochacki) met de ezel, verwijzend naar één Open: dagelijks van I 0 tot 12u. en van 14 tot 17u.; zond. van 14 tot 17u .. Gesloten op maandag. Toegang: 50,-BF - 30,-BF - kinderen tot 12 jaar gratis Rondleidingen op aanvraag: 0 I I /67.29.7 1 Vraag onze advertentietarieven.

Contacteer hiervoor: Cultureel Centrum De Velinx, Tongeren B. Promotion Marcel Van Maele: Mevrouw Eerlinde Fierens "Oog in oog" 03/231 28 00 I oktober tot 6 november

Marcel Van Maele: "Voor deze tentoonstelling nodigde ik 30 kunstenaars uit. Elk vertegenwoordigd met één

22 Te ntoonstellingsnieuws

invloed van de Wiener Secession uitgerust met een brandvrije nog hoofdzakelijk uit angst voor en de School van Amsterdam, projectiekamer. Het was de start oproer en besmetting. In 1895 de geometrische stilering van van de bouw van verschillende werd gezondheidsonderricht in fauna en flora, de pure geome­ bioscopen in Gent en het lager onderwijs verplicht, trie, het modernisme, de Nieuwe omliggende gemeenten. vooral gedragsregels zoals "niet Zakelijkheid, de stroomlijnesthe­ Wereldcentrum van de film was spuwen in het openbaar", tiek en de classicistische reflex. Hollywood (vanaf 191 0), maar werden aangeleerd. Gelijkaardige strekkingen in de ook Duitsland had een De preventiepolitiek o.l.v. artsen, architectuur worden gemustreerd belangrijke filmindustrie. was er vooral op gericht de met fotomateriaal. De sprekende film verscheen in levensomstandigheden van het 1929 en vanaf 1932 kwam de volk te verbeteren met drinkbaar Museum Arnold Vander kleurenfilm op de markt, water, betere huisvesting, Haeghen alhoewel de zwart-wit film tot in afValverwijderingen hygiëne. Veldstraat 82, 9000 Gent de jaren '50 nog veel voorkwam. Ook trachtte men de Open: dagelijks van 9u.30 tot Deze filmwereld wordt aan de volksgeneeskunde uit te roeien. 17u .. Gesloten op maandag hand van Gentse documenten De hulp van een geneesheer Toegang: gratis en voorwerpen ge'illustreerd: werd meestal pas geroepen filmblaadjes en pancartes, wanneer alle traditionele loonboeken, reklameblaadjes, methodes gefaald hadden. Museum voor Industriële affiches, maquettes, Zodoende kwam de dokter vaak Archeologie en Textiel, programmaboekjes en foto's van te laat Daarnaast waren de Gent de vroegere Gentse filmzalen. materiële levensvoorwaarden Film en bioscoopzalen in zoals gezonde voeding, Gent verkortingvan de arbeidsduur, tot I oktober Museum voor Industriële beperking van kinder- en Archeologie en Textiel, vrouwenarbeid, I 00 jaar geleden ontwikkelden Gent ziekteverzekering, politieke en Auguste en Louis Lumière een Lichaam en Hygiëne culturele emancipatie van groot praktisch systeem om films tot I juni /996 belang voor de ontwikkeling van zowel op te nemen als te de hygiëne en de emancipatie vertonen. Op 28 december De 19de-eeuwse maatschappij van het lichaam. 1895 gaven ze hun eerste werd gekenmerkt door openbare filmvoorstelling. industrialisering, verstedelijking, Museum voor Industriële Sindsdien werd de verpaupering, slechte Archeologie en Textiel filmapparatuur, zoals de lenzen, arbeidsomstandigheden en Minnemeers 9, 9000 Gent, de filmtransportmechanismen, de voedingsgewoonten, en 09/223.59.69 projecteerbare filmlengte en de onhygiënische toestanden. Open: dagelijks van 9u.30 tot lichtbronnen, alsmaar verbeterd. Infecties en ziektes tierden welig. 17u .. Gesloten op maandag In Gent werd in het jaar 191 3 Pas tegen het einde van de 19de Toegang: gratis de Haagse School. De School Museum voor Schone Kunsten zaal "Valentino", het latere eeuw werden de eerste Rondleidingen op aanvraag van Nagybanya verwerkte de Citadelpark, 9000 Gent, "Coliseum", verbouwd en maatregelen genomen en dan 09/223.59.69 invloeden van het impressio­ 09/222. 17.03 nisme en het post-impressionis­ Open: dagelijks van 9u30 tot me. De schildersgroep in 17u .. Gesloten op maandag Museum voor Schone Szentendre heeft vooral oog Toegang: 150,-BF - 120,-BF - 60,­ Kunsten, Gent voor de werking van licht en BF Hongaarse Schilderkunst kleur in de natuur. Rondleidingen op aanvraag 1860-1910 Buiten Hongarije zijn deze De NMBS voorziet speciale tot IS oktober schilders weinig bekend, het is trein-en expositietickets dan ook een unieke gelegenheid De bloeitijd van de Hongaarse om deze selectie schilderijen uit 20 vrijkaarten schilderkunst valt in de tweede de Nationale Galerij van helftvan de 19de eeuw. Pas na Hongarije te Budapest te gaan de revolutie van I 848 kon de bekijken. kunst zich vrij ontwikkelen tot iets herkenbaars en eigens. Kunstenaarstrachtten zich los te maken van de invloed vanuit Wenen, en richtten zich eerder op de kunstcentra München en Parijs. In Parijs liet het realisme van Courbet zich gelden, terwijl in Barbizon vooral landschapsschildersactief waren. Hierdoor geïnspireerd, ontwikkelde zich in Hongarije een nieuwe landschapskunst en een uitbeelding van het leven der boeren, soms met nadruk op het fo lkloristische, dan weer vervuld van een nationaal gevoel. Munkacsy schilderde het leven van landarbeiders, Laszlo Paal reisde eerst naar Barbizon en vervolgens naar Drenthe. Hij schildert in een stijl verwant aan

23 Te ntoonstellingsnieuws

- uit objecten, artefacten, Galerij van de Kredietbank, installaties en concepten van Vlaams-Brabant Brussel

hedendaagse kunstenaars. Hun - Chinese jade en werk staat naast of tussen het Belgisch Centrum van het rolschilderingen uit de tentoongestelde archeologisch Beeldverhaal, Brussel Dongxi-verzameling materiaal. Voor enkele van deze Suske en Wiske zijn 50 25 oktober tot I 7 december kunstenaars is primitieve kunst tot I oktober een essentieel onderdeel van De Dongxi-verzameling, hun oeuvre. De confrontatie Suske en Wiske, ontsproten aan bestaande uit kleinsculpturen en tussen oud en nieuw stimuleert de verbeelding van Willy rolschilderingen, is een zeer het denkwerk van het publiek Vandersteen, overleefden waardevol ensemble dat zich in Het aantal en de verschillende generaties en zullen Belgisch privé-bezit bevindt. verscheidenheidvan de impulsen dat wellicht nog doen. De serie De meeste beeldjes zijn van jade, die zo'n expositie regenereert, "Suske en Wiske" is net vijftig het gesteente dat in de Chinese moeten de dynamiek van een jaar oud en een merkwaardig cultuur van oudsher zeer school zeker ten goede komen uitgeversfenomeen: vier nieuwe waardevol is en waaraan en prikkelend werken voor de titels per jaar, voorgepubliceerd magische krachten werden kunstactiviteit in de stad Gent. in Vlaamse en Nederlandse toegeschreven. Ze dateren van kranten en een startoplage van 4500 v.Chr. tot de 18de eeuw Witte Zaal 400.000 exemplaren ' "Het n.Chr. en bestrijken dus de Hoger Sint-Lucas Instituut, Spaanse Spook", gepubliceerd in Chinese geschiedenis van het Posteernestraat 64, 9000 Gent het weekblad "Kuifje" in 1947, neolithicum tot de vroege Qing­ Open: dagelijks van 8u30 tot werd het eerste deel van de of Mantsjoe-dynastie. Deze I 8u.30. Gesloten tijdens het beruchte "Blauwe Reeks" die beeldjes werden gebruikt bij weekend. deze Vlaamse serie internationale rituele handelingen of in de Toegang: gratis fa am zou bezorgen. De hoofd­ dodencultus, of ze dienden als Philippe Bouctens troef van de stripserie "Suske en opsmuk van de kledij, de Museum voor Sierkunst, zonder titel, wol. Wiske" is ongetwijfeld de leven­ wapenrusting of het interieur. Gent Museum voor Sierkunst Gent Stedelijk Museum, Lokeren dige verteltrant van Vandersteen. De rolschilderingen zijn 22 tapijten van Vlaamse en Gemustreerde briefhoofden De fa scinatie berust op zijn talent geschilderd op papier en zijn zo Duitse kunstenaars ontwerper en uitvoerder is dan uit Lokerse verzamelingen om herkenbare figuren te gemonteerd dat ze kunnen 30 september tot 5 november ook essentieel. Bij de materialisa­ tot 2 6 november tie van het ontwerp leidden de De idee voor deze constante dialoog tussen In de archieven van de stad tentoonstelling kreeg vorm na kunstenaar en uitvoerder tot Lokeren werd een collectie fraai een ontmoeting tussen de verrassende effecten. In sommige gedecoreerde briefhoofden Berlijnse galeriehouder Herbert tapijten spreekt de diepte van ontdekt. Het zijn briefhoofden jacob Weinand en de het beeldvlak door geraffineerde van allerhande firma's en Gentenaars Vera Vermeersch­ reliëfeffecten, in andere tapijten verenigingen, hoofdzakelijk uit Wemer Gilson van het is er een gedurfde combinatie het Lokerse en vooral uit de gelijknamige handtuftatelier. van handtuft en gobelin. periode van 1850 tot 1950: Vera's vader. schilder en briefhoofden van drukkers en beeldhouwer josé Vermeersch is Museum voor Sierkunst fietsherstellers, van sportclubs en de gangmaker van het Gentse jan Breydelstraat 5, 9000 Gent, toneelverenigingen, van atelier. Zes jaar geleden wilde hij 09/225.66.76 steenkappers en loodgieters, van tapijten laten maken. Bij toeval Open: dagelijks van 9.30 tot 17u., textielbedrijven en haarsnijders, ontdekte hij een volledige gesloten op maandag van scholen en fa nfares. tuftinstallatie en kocht die aan. Toegang: 80,-BF, De collectie biedt een Herbert jacob Weinand en V era reductiehouders: 40,-BF, scholen: representatieve staalkaart van de creëren, waarmee de lezer zich opgerold worden. Ze werden Vermeersch inviteerden I I 20,-BF, kinderen onder de 12 sociaal-economische meteen kan identificeren. geschilderd door een aantal Duitse (Aibus, Bach, Dehne, jaar gratis bedrijvigheid en van het socio­ Deze tentoonstelling tracht het belangrijke Chinese kunstenaars, Frenzel, Hajek, Hoernernann, cultureel gebeuren in Lokeren mechanisme achter de verhalen waaronder Qi Baishi ( 1863-

Salomé, Skoda, von Brevern, - tijdens de 19de en de 20ste van "Suske en Wiske" te ont­ 1957), Zhang Daqian ( 1899- jacob, Weinand en Zirnmer) en Witte Zaal, Hoger Sint- eeuw. En tegelijk kan men de sluieren: op welke wijze kan de 1983) en Wu Guangzhong I I Vlaamse kunstenaars (Aerts, Lucas Instituut, Gent evolutie volgen van de verteller de aandacht van de ( 1919). In confrontatie met de Bouttens, De Buck, Dessauvage, La Condition Humaine: een druktechnische en esthetische lezer vangen 1 De avonturen van oude jade zijn de schilderingen Dewulf. Mestdagh, Moerman, confrontatie opvattingen tijdens deze periode. "Suske en Wiske" zijn steeds verrassend. van Schuylenberg,J. Vermeersch, I 0 oktober tot 3 november gesitueerd in herkenbare locaties. Voor de catalogus tekende R. Vermeersch, Weyers en Stedelijk Museum Vandersteen schetst de typische Nicole De Bisschop. Borms) uit verschillende Uitgangspunt voor deze Markt I Sa, 9 160 Lokeren, Vlaamse gezins- en volkssfeer en kunsthistorica gespecialiseerd in disciplines: schilderkunst, tentoonstelling is een deel van 09/340.50.89 maakt kwistig gebruik van de Chinese kunst. keramiek, juweelkunst, de collectie van het Provinciaal Open: op zondag van I 0 tot "Vlaamse taal" met zijn tongval, textielkunst, interieur en mode. Archeologisch Museum van I 2u. en elke eerste zat. van de zegswijzen en uitdrukkingen. Galerij van de K"eè''t.bank Elk van hen leverde een ontwerp Zuidoost-Vlaanderen in Velsteke. maand van IS tot 17u. Dit alles maakt de reeks voor het Grote Markt 19, I OOU Brussel, voor een vloer- of wandtapijt. Deze archeologische collectie Vlaamse lezerspubliek zeer her­ 0215 17.56.72 Geen van allen was erg ervaren illustreert de "condition kenbaar en voor het anderstalige Open: dagelijks van I I tot 18u .. in het ontwerpen van tapijten. humaine", m.a.w. hoe de mens publiek tot een curiosum. Gesloten op maandag De uitvoering van de tapijten ook met beperkte middelen Toegang: gratis gebeurde in het handtuftatelier inventief genoeg is om zijn leven Belgisch Centrum van het Rondleidingen op aanvraag: Vermeersch-Gilson. Het was niet zo comfortabel mogelijk te Beeldverhaal 0215 17.57.02 ( 1.000,-BF per gids) voldoende om de tufttechniek organiseren. Confrontatie is een Zandstraat 20, 0212 19.19.80 onder de knie te hebben. De middel om te communiceren Open: elke dag (behalve op manier waarop het ontwerp met werkelijk of schijnbaar maandag) van I 0 tot 18u. tapijt wordt is belangrijk. Een tegenstrijdige elementen. Het Toegang: 180,-BF; 60,-BF voor directe samenwerking tussen confronterende deel zal bestaan kinderen tot I I jaar

24 Te ntoonstellingsnieuws

Koninklijke Musea voor Het laatste luik fo cust op een Kunst en Geschiedenis, speciaal project van de Jubelpark, Brussel Westvlaamse "Fluwelen Rijkdom". weefgetouwenproducent Michel Renaissance fluweel uit de Van De Wiele, in samenwerking Errera- verzameling en met textielontwerper Marc Van hedendaagse creaties Hoe. Zijn recente ontwerpen 9 september tot 31 december werden uitgevoerd op het allernieuwste, ultra-moderne Het Jubelparkmuseum bezit een weefgetouw van Van De Wiele. zeer rijke en gevarieerde verzameling textiel. Deze Koninklijke Musea voor Kunst verzameling is bekend onder de en Geschiedenis naam "Enrera collectie", Jubelpark I 0, I 040 Brussel, 02/74 1.72. 1 I Open: dagelijks van 9u.30 tot 17u., zat., zon. en fe estdagen van I 0 tot 17u .. Gesloten op maandag, I en I I nov., 25 dec.

Koninklijke Bibliotheek Albert I, Nassaukapel, Brussel Wider den deutschen Gei st 15 september tot /4 oktober

Leiddraad door deze tentoonstelling is de spreuk: "Dort wo man Bücher verbrennt. verbrennt man auch am Ende Menschen". De boeken waarmee de Duitse kunstenaar Wolfgang Vincke de toeschouwer confronteert, zijn op allerlei wijzen vernietigd: vastgespijkerd, doorgezaagd, opgehangen of vastgebonden. Elk werk is voorzien van een vuurspreuk waarmee op I 0 mei 1933 door leden van het Duitse lcalioons �uweel met goudbrokoot en studentencorps de werken goudlussen, I 5de eeuw. Koninklijke van o.a. Sigmund Freud, Karl Musea voor Kunst en Gesch•edems, Marx, Heinrich Mann, Erich Brussel. Kästner en Kurt T ucholsky (foto: Kon1nkJijk lnstrt.uut voor het verbrand werden. Door de Kunstpatrimonium). boekverbranding in 1933 en later door de Nazi's werd de genoemd naar lsabelle Enrera, de intellectuele vrijheid in Duitsland gepassioneerde verzamelaarster tijdelijk buiten spel gezet. die haar textielcollectie aan het De boekverbranders die met museum schonk. Een uitgebreide hun strijdkreet "Wider den selectie van de mooiste fluwelen deutschen Geist" deden alsof ze is nu te zien in de nieuwe Errera­ de Duitse geest in pacht hadden, zaal. Er zijn voorbeelden van dreven deze in werkelijkheid het gesneden, ongesneden, geperst, land uit. Op indrukwekkende geschoren, brokaat en bedrukt wijze toont Wolfgang Vincke nuweel in diepe, warme kleuren. hoe men de geest en daarmee Daarnaastzijn waardevolle uiteindelijk ook de mens heeft religieuze gewaden, zoals koor­ vastgeketend, gefolterd en kappen, dalmatieken en kazuifels gedood. tentoon gesteld. Het tweede luik van de expositie Koninklijke Bibliotheek Albert I belicht de textiele kunst van de Nassaukapel, Kunstberg, I 000 Engelse Arts and Crafts. De Brussel, 0215 19.53. 1 I eeuwwisseling wordt Open: dagelijks van 12tot 17u .. vertegenwoordigd door Gesloten op zondag bedrukte katoennuwelen van de Toegang: gratis firma's William Monris en Liberty.

25 Te ntoonstellingsnieuws

Koninklijke Musea voor Koninklijke Musea voor Museum van de Radiologie, Koninklijk Museum van het Legermuseum is samengesteld Schone Kunsten, Museum Schone Kunsten, Museum Militair Ziekenhuis, Brussel leger en van uit objecten en archivalia uit het voor Moderne Kunst, voor Oude Kunst, Brussel I 00 jaar Radiologie Krijgsgeschiedenis, Brussel "Rijksinstituut voor Oorlogs­ Brussel Emile Claus: Lichtspelingen 25 september tot I 0 oktober "Ik was 20 in '45" documentatie" van Amsterdam, De Nederlandse schilders op de Theems (1916-1919) verlengd tot 30 oktober het "Deutsches Historisches te Brussel, 1847-1887 I 9 september tot 2 6 november Het Museum van de Radiologie Museum" van Berlijn, "Le 6 oktober tot I 0 december herdenkt dit jaar een dubbele Dit is de meest volledige Mémorial" van Caen, het In volle Eerste Wereldoorlog ve�aardag: I 00 jaar geleden retrospectieve tentoonstelling "Imperia!War Museum" van De economische heropbloei van verliet de luministische schilder werden de X-stralen ontdekt, over de Tweede Wereldoorlog Londen, het "Auschwitz­ Belgie rond 1850 kwam ook het Emile Claus (Sint-Eioois-Vijve ISO jaar geleden werd hun die ooit ter wereld werd Memorial" in Polen, e.a.. "Ik was cultureel leven in Brussel ten 1849- Astene 1924) ons land ontdekker prof. W.C. Röntgen georganiseerd. Het 20 in '45" is een pleidooi voor goede. Zo schreef Lord Ronald om zich bij de Belgische geboren. Legermuseum wil met dit vrede en verdraagzaamheid en Gower in 1875 over onze kunstenaarskolonie te voegen Op 27 maart 1845 werd W.C. initiatief haar steentje bijdragen tegelijk een eerbetuiging aan de hoofdstad: "Brussels is a paradise die, in ballingschap, in Groot­ Röntgen in Lennep (Duitsland) tot de internationale Bevrijders. of painters", en de artiesten Brittannie gastvrijheid genoot. De geboren. Hij volgt een opleiding herdenkingsplechtigheden van de zouden er leven als prinsen. Koninklijke Musea voor Schone als technisch ingenieur in Zwit­ SOste ve�aardag van de Koninklijk Museum van het serland. Daarna richt hij zijn Bevrijding. De bedreiging van het Leger en van Krijgsgeschiedenis belangstelling op de fysica. Terug Nazisme in de jaren '30, de Jubelpark 3, I 040 Brussel in Duitsland legt hij zich toe op uitbarsting van het Open: elke dag van I 0 tot 19u. experimenteel onderzoek. Op 8 oorlogsgeweld in 1940, tot het Gesloten op maandag november 1895 ontdekt hij een einde van W.O. 11 met de Toegang: 300,-BF: "nieuwe aard stralen" die de ultieme A-bom op Hiroshima in reductiehouders 250,-BF: materie, al naar gelang haar 1945, worden indringend groepen en militairen 200,-BF dichtheid, kon doorlichten. In voorgesteld. In het didactische 190 I krijgt Röntgen de gedeelte komt de geschiedenis Nobelprijs voor fYsica. van W.O. 11 op chronologische Koninklijk Museum voor De collectie van het Museum en thematische wijze aan bod. Midden-Afrika, Brussel van de Radiologie is voor de Kaarten, foto's, documenten en Verborgen schatten van het herdenking aangevuld met een archiefstukken dienen als Museum van Tervuren tijdelijke tentoonstelling afkom­ illustratie. In het tweede deel tot 26 november stig van het Duitse Museum van wordt het publiek op Radiologie. Deze tentoonstelling dynamische wijze Het Koninklijk Museum voor bevat historische apparatuur en geconfronteerd met fe iten en Midden-Afrika in Tervuren bezit talrijke didaktische posters. gebeurtenissen van 50 jaar 's werelds rijkste verzameling geleden. Levensgrote kunsthistorische voorwerpen uit Museum van de Radiologie driedimensionele decors en Midden-Afrika. Zo'n 250.000 Emi/e Clous (1849-1 924), "De Militair Ziekenhuis, Bruynstraat 2, audiovisuele media dompelen de voorwerpen liggen in de kelders Tussen I 850 en I 890 kwamen Theems te London, november. 's I I 20 Brussel, 021268.00.50 ( ext. toeschouwer onder in de sfeer van het museum opgeslagen, heel wat Nederlanders in Brussel middags" ( 1916). Koninklijke Musea 2269) van toen. Belangrijkste, sommige reeds sinds het begin wonen. zodat we zouden voor Schone Kunsten, afdeling Oude Open: maandag tot vrijdag, van pedagogische doel van deze van deze eeuw. Deze kunnen spreken van een Kunst 1 3.30 tot ISJOu. expositie is de jeugd van vandaag voorwerpen werden tijdens Nederlandse kolonie in Brussel. (foto: Koninklijk Instituut voor het Toegang: gratis te informeren en te wetenschappelijke expedities Ook al was het Brusselse Kunstpatrimonium). sensibiliseren. De collectie in het verzameld of door coloniale artistieke leven vooral op Parijs ambtenaren en missionarissen gericht, toch kan men de Kunsten van Belgie kwamen meegebracht en aan het Hollandse invloed in onze dankzij mecenaat in het bezit van museum geschonken: het geheel landschapsschilderkunst niet vijfentwintig doeken uit de diende in eerste instantie voor ontkennen. Belangrijk is de Engelse periode van Claus. wetenschappelijk onderzoek Een Hollandse landschapsschilder Daarvan brengentweeent wintig groot aantal voorwerpen zijn Willem Roelofs ( 1822- 1 897), de doeken "Lichtspelingen op de echter na hun inschrijving in het diereschilder Jan de Haas ( 1832- Theems" of "Réverbérations sur museum nooit meer boven­ 1908), de naturalistische schilders la Tamise" in beeld. Onder deze gehaald. David (I 842- 1902) en Pieter titel organiseerde de Londense De tentoonstelling "Verborgen Oyens ( 1842- 1 894), de graveur "The Goupil Gallery" in 1917 schatten" geeft met een selectie Care! Nicolaes Storm van een tentoonstelling gewijd aan van 250 voorwerpen een vrij Gravesande ( 1841-1924) en de Emile Claus. Het was in zijn volledig en boeiend overzicht vernieuwerJan Toerop ( 1858- atelier met uitzicht op Victoria van de Centraalafrikaanse 1928, die vanaf 1850 naar Embankment en op stroom dat kunstuitingen. Naast gelaats-en Brussel afzakken. Schilderijen, Claus in de wisseling der dagen stulpmaskers, kracht- en aquarellen en tekeningen en jaargetijden zijn voorouderbeelden, worden ook illustreren de invloed van Roelofs Theemsgezichten schilderde. gesculpteerde gebruiksvoor­ en de gebroeders Oyens op het werpen van diverse etnische realisme en naturalisme in Belgie. Koninklijke Musea voor Schone groepen als de Kongo, de Van Jan Toorop zijn een aantal Kunsten, Museum voor Oude Ovimbunda, de Mangbetu en de vroege werken te zien. Kunst Songye uit de reServes Regentschapsstraat 3, I 000 opgediept. Koninklijke Musea voor Schone Brussel Ook het museum, aan de rand Kunsten, Museum voor Open: dagelijks van I 0 tot I 2u. van het Zoniënwoud, is het Moderne Kunst en van 13 tot 17u., gesloten op ontdekken meer dan waard. Het Koningsplein 1-2, I 000 Brussel maandag werd in opdracht van Koning Open: dagelijks van I 0 tot 17u., Toe gang: gratis Leopold 11 ontworpen door de gesloten op maandag, I en I I Charles Girault, de architect van nov. het Petit Palais. De immense Toegang: 180,-BF - 150,-BF - zalen van het gebouw herbergen 100,-BF een aantal merkwaardige

26 Te ntoonstellingsnieuws

Pleinlaan 2, I 050 Brussel maakt ook grote opties voor De Markten, Oude Graanmarkt morgen concreet: videoconfe­ 5, I 000 Brussel, 02/5 12.34.25 rencing, telewerl

27 Te ntoonstellingsnieuws

Sportmuseum Vlaanderen, Nationale Plantentuin van Halletoren - Aderneszaal Leuven België We st-Vlaanderen Grote Marlkt, 8000 Brugge, Putten in het Podium "Monumental Meise" OS0/38.40.92 of OS0/33.83.44 I 0 tot 26 november tot 2 november Open: dagelijks van I 0 tot 18u. Ontmoetingscentrum Toegang: 200,-BF voor Dit is de titel van een In het kader van de 12Sste De Neerbeek, Bissegem volwassenen - ISO,-BF voor rondreizende tentoonstelling die ve�aardag van de Nationale Retrospectieve josé Studenten, CJP en 60+ - gratis Sportmuseum Vlaanderen opzet Plantentuin van België loopt in Vermeersch 1935-1995 voor kinderen tot I 2 jaar in het najaar 199S. In de het noordelijke gedeelte van het 22 september tot 8 oktober museumcollectie bewaart het parlk van Bouchout een Sportmuseum de originele tentoonstelling van monumentaal De retrospectieve in Bissegem. Kunstcentrum Oud Sint­ sportkarikaturen van Karl beeldhouwwerlk van o.a. Herman het geboortedorp van josé Jan, Brugge Meersman, o.m. bekend van Van Nazareth, Hubert Minnebo Vermeersch, omvat een Van Realisme naar "Sport-90". De selectie van en Thierry Bontridder. honderdtal werlken. "Opener" Symbolisme. De Belgische zowat 3S tekeningen heeft sport De artistieke leiding van deze ( 193S) is één van de allereerste avant-garde 1880- 1 900 en ethiek als thema. Op een niet tentoonstelling werd toever­ schilderijen van Vermeersch. tot 15 oktober al te zwaarwichtige manier trouwd aan de stichting Helan­ Verder worden nog een dertigtal worden doping, commerciali­ Arts. De stichting heeft reeds tal schilderijen getoond, daterend Deze tentoonstelling is sering, geweld en andere van tentoonstelling op haar actief van de jaren '40 tot eind jaren Halletoren - Adorneszaal - gebaseerd op de expositie aspecten van sport in beeld en bezit een permantente '60. Toen schakelde Vermeersch Grote Markt, Brugge "From lmpressionism to gebracht. Ben Herremans, beeldentuin in Bomem. over op keramiek en met deze Henri Matisse en Gabriel Symbolism", vorig jaar door de eindredacteur van Knack, Naast de beeldententoonstelling keramieksculpturen werd hij ook Fournier Royal Academy van Londen voorziet iedere tekening van een lopen nog twee andere bekend. Blikvanger zijn twee tot 28 september opgezet. Terecht verdient de ondertitel die tot nenectie tentoonstellingen in de de indrukwekkende beelden­ Belgische kunst alle aandacht in aanspoort. De tentoonstelling Openluchtverzamelingen en het groepen, één met voomarnelijk Henri Matisse ( 1869- 1 9S4) was de internationale richt zich tot een jong Kasteel: "Bamboe" en "Kawa, menselijke figuren, de ander is de in de eerste plaats schilder. Als kunstgeschiedenis. Figuren als sportminnend, maar kritisch koffie ontsluierd" (beide tot 2 intussen welbekende serie fauvist werd hij een baanbreker james Ensor, Henry van de ingesteld publiek. Daarom werd november). hondefiguren. Naastzijn schilder­ van een nieuwe schilders­ Velde, William Degouve De dit project opgezet in vier en keramiekwerlk komen ook generatie. Zijn grafisch werlkis Nunques. Félicien Rops, Théo universitaire complexen, in Gent Nationale Plantentuin van België juwelen, potsculpturen, bronzen minder bekend, (29 september- IS oktober), in Domein van Bouchout. werlken en zijn recentste ondanks het fe it dat de V.U.B. (20 oktober-S nov.), in 1860 Meise, 02/269.39.0S experimenten met kristal aan tekenen voor Matisse Leuven (I0-26 nov.) en in Het parlk ("Monumental Meise") een uiterste noodzaak Antwerpen ( 1-20 dec.). is elke dag open van 9 tot én scheppende obsessie 17.30u., op zon- en feestdagen was. De kunstenaar was Sportmuseum Vlaanderen van 9 tot 18u. een begaafd T ervuursevest I 0 I, 300 I Leuven, modeltekenaar. Hij 0 1 6/22.96.2 1 De Openluchtverzamelingen concentreerde zich op ("Bamboe") zijn open van de zuivere kracht en maandag tot donderdag van expressie van de lijn als I 3 tot 16.30u, op zon- en vorm-, volume- en feestdagen van I 4 tot 18u. ruimtebegrenzend middel. We ontdekken Het kasteel ("Kawa,koffie o.a. illustraties voor de ontsluierd") is open van maandag "Revue Verve", voor tot donderdag van I 3 tot "Fiorilège des Amours" 16.30u., op zon- en fe estdagen van Ronsard, voor "Les van 14 tot I 8u. Fleurs du Mal" van Ludo Vestesaeger Baudelaire, voor "Kokers" "Uiysses" van james joyce en zelf geschreven en ge"1l lustneerde boeken zoals "jazz".

De kunstschilder Gabriel Foumier ( 1893- (foto: Hugo Maertens) bod. Hoofdthema blijft de mens 1963) was tijdgenoot en vriend in al zijn aspecten. van Matisse. Hij creëerde Van Rysselberghe, Georges Ondertussen wordt zijn houtgravures, tapijtontwerpen en Minne, Constantin Meunier, ... beeldhouwwerlk nationaal en schilderijen. Ten onrechte heeft mogen in één adem vernoemd internationaal gewaardeerd, ten men hem als een triestige en worden met Monet, Cézanne en bewijze daarvan zijn selectie voor miskende kunstenaar gezien, Vincent Van Gogh. In nauwe de Biënnale van Venetië ( 1973 enkel omdat hij in tegenstelling samenwerlking met het en 1984). tot andere kunstenaars niet wetenschappelijk team van de schilderde om te verlkopen, maar Royal Academy en met de Ontmoetingscentrum enkel voor zijn eigen plezier. belangrijkste Belgische musea De Neerbeek Zijn oeuvre geeft blijk van een wordt de vorige expositie Vlaswaagplein zin, Kortrijk­ gediversifieerde visie en een uitgebreid en vervolledigd. Bissegem, OS6/37. 13.19 constante alerte emotie. De laatste 2 decennia van de Open: dagelijks van I 0 tot I 8u. Dit wordt genlustreerd met 19de eeuw groeiden uit tot de Toegang: I 00,-BF - SO,-BF portretten, naakten, interieurs, meest dynamische en creatieve Rondleidingen op aanvraag: st illevens en landschappen. periode uit de Belgische OS6/37. 13.19 kunstgeschiedenis. merlkbaar in De NMBS voorziet in een alle disciplines van de kunst. combinatieticket Vanaf de jaren 1880 profileerden

28 Te ntoonstellingsnieuws

vooral Brussel en Antwerpen Stedelijk Museum, PMMK, Museum voor door een dromerige sunrealisme, meer vluchtige materie en naar zich als avant-garde centra. Oudenburg Moderne Kunst, Oostende een verstilde verontrustende een nieuwe figuratieve kunst vol Vooruitstrevende groeperingen Kerstening in Westelijk Marc Mendelson, sfeer in een heel persoonlijk humor en poëzie. "Als Ie Can" te Antwerpen en Vlaanderen retrospectief getemperd palet. Na het "Les XX" te Brussel keerden zich tot 2 november 14 oktober tot 3 december avontuur met de jeune Peinture PMMK, Museum voor Moderne af van de traditionele Brusselse Beige evolueert Mendelsen naar Kunst Academie voor Schone Kunsten Het I 250-jarig bestaan van de Tot op heden maakte het abstractwerk in een verhevigd Romestraat I I , 8400 Oostende, en haar jaarlijkse tentoonstellin­ parochie Roksem, één van de oeuvre van Marc Mendelsen coloriet. 059/50.8 1.18 gen, de "Triënale". Later werd oudste parochies in westelijk (_London. 1915) nog nooit het Na verschillende verblijven in Open: dagelijks van I 0 tot 18u., het accent verschoven naar de Vlaanderen, wordt gevierd met onderwerp uit van een Catalonië ondergaat zijn werk gesloten op maandag decoratieve kunsten. Henry van een herdenkingstentoonstelling. uitgebreide retrospectieve een metamorfose. Hij verwerkt de Velde legde zich vanaf 1892 De vroegste kerstening tussen de tentoonstelling. Het PMMK zand, gips en steen in de verf en definitieftoe op architectuur en late 5de en I I de eeuw wordt huldigt de tachtigjarige gaat op zoek naar oerstructuren. design. Georges Lemmen vond onder de loupe genomen. Mendelsen met een Vanaf 1966 keert hij terug naar Marc Mendelson, zijn roeping in de grafiek en Daarbij wordt ook aandacht overzichtstentoonstelling die de polychromie, naar het gebruik "Ponrait Jmag1naire de p;c. " ( /966) Alfred Finch in de keramiek. besteed aan de laat-Romeinse nadien ook nog in het Cultureel Maar met het uitbreken van de tijd en de heiligen die de streek Centrum "Le Botanique" Eerste Wereldoorlog werd dit kwamen kerstenen, de eerste (Brussel) zal te zien zijn. 19de-eeuwse kunstpanorama kloosters, de bisdommen en de Marc Mendelsen was 7 toen zijn voorgoed uitgeveegd en werden kerkbouw. Een boeiend stukje familie, van Engelse oorsprong, de grondslagen gelegd voor het cultuurgeschiedenis uit de zich in Antwerpen vestigde. modem isme. "duistere" middeleeuwen komt Hij studeerde aan het Hoger tijdens deze expositie aan het Instituut voor Schone Kunsten. Kunstcentrum Oud Sint-Jan licht. In 1944 vestigde hij zich in Mariastraat 38, 8000 Brugge, Brussel. Hij nam deel aan de OS0/33.56.66 Stedelijk Museum tentoonstelling "La jeune Open: dagelijks van 9u.30 tot Marktstraat 24, 8460 Oudenburg Peinture Beige" in de galerie 18u. Open: dagelijks van 14tot I 8u. Apollo, waarvan hij medestichter Toegang: 350,-BF, 250 bf was. Acht jaar later - de jeune Toegangsticket. treinreis Peinture Beige was inmiddels inbegrepen, te verkrijgen in alle ontbonden - was hij NMBS-stations en in de FNAC­ medeoprichter van de groep winkels "Espace". De vroegste werken van Mendelsen worden gekenmerkt

CONGRESCENTRUM 'T ELZENVELD Lcinge Gasthuisstraat 45, Antwerpen

Het 'Oud Gasthuis 't Elzenveld' is uiterst geschikt voor congressen. meetings en diverse kunstmanifestaties. Het bezit 30 grote en kleinere ruimten.

Het kloosterpand werd in de loop der eeuwen veelvuldig vergroot en verbouwd. De oudste delen dateren van de zestiende eeuw. Na jarenlange bewoning verliet de religieuze orde op 12 januari 1989 het klooster en vestigde zich in een nieuw rustoord. Vo ordien werden reeds de voormalige ontvangst- en zitkamers gerestaureerd. De aanpassingswerken aan de andere ruimten werden daarna aangevat.

De grote ontvangstkamer 'Zuster Agnes Vo lckerix' van het klooster bezit een prachtige zoldering. Een collectie 17de eeuwse schilderijen af komstig van voormalige liefd adigheidsinstellingen versieren deze zaal die plaats kan bieden aan een zestigtal genodigden.

Samen met de 'Zuster Barbara Bokerskamer en de 'Zuster Angela Ve rmeulenkamer' vormt ze een mooi geheel, geschikt voor diners, recepties en vergaderingen.

Dhr. J. De Haes, Afgevaardigd-Bestuurder-Secretaris. Vo or inlichtingen en reservaties: tel. 031223.56. 13 of 233.56.57 fa x. 03/226.82. 76

29 Te ntoonstellingsagenda

Over de tentoonstellingen waar een * is bijgevoegd kan u meer informatie vinden in het Tentoonste//ingsnieuws

België Een evocatie van een Briljant". Solitaires van Georges • 1-24 dec.: FransAdelho f: • tot 30 sep.: Beelden en experimentele kunstbeweging Cuyvers (*) schilderijen, jeannine Laenen: tekeningen van Oscar jespers en Innovatiecentrum Provinciaal Museum voor schilderijen zijn leerlingen (*) Provincie Antwerpen Paardenmarkt 92, 03/23 1 .50.36 Fotografie Geel Westmalle • tot 30 sep.: Artes Femmes: Waalse Kaai 47, 03/2 16.22. 1 I De Slijperij Cultureel Centrum Alice Archief en Museum voor het Margat Appels, NivO en Tina • 22 sep.- 19 nov.: "In de Doelenstraat 41, 0 14/58.27.5 1 Forcevil Ie Vlaamse Cultuurleven van Poeck - Wemer Paenen schaduw van de pyramiden". • 9 sep.- 1 okt.: Maarten Otten: St.-jozeflei, 03/3 1 2.33.75 Minderbroedersstraat 22, • I nov.- 1 0 dec.: GiNO D': Egypte en de 19de-eeuwse Collages, schilderijen en • 7 -IS okt.: Beeldhouwkunst uit 03/232.55.80 schilderijen fotografie tekeningen Zimbabwe (*) • 22 sep.-2 1 okt.: Herdenking Jordaenshuis • 22 sep.- 19 nov.: Thomas Thys • 14 okt.-5 nov.: Marc Claerbout: van dichter Hugues C. Pemath Reyndersstraat 6, 03/232.84.28 • 22 sep.- 19 nov.: "Het Beest Schilderijen • I okt.-3 1 dec.: Tekenaar en • tot I okt.: Danny Lobe: Verbeeld" • 18 nov.- 1 0 dec.: Thomas kunstschilder Alfred Ost "Beeld-verhalen" • 24 nov.-28 jan. 1996: Schmidt: Recent werk Provincie Limburg • tot dec.: Vlaams cultuurleven • tot I okt.: Luc Verbist: "De Retrospectieve Frank Eugene Herentais na de Eerste Wereldoorlog eclectische blik" • 24 nov.-28 jan. 1996: Freya Galerie Kunsthuis Hasselt Centrum 't Elzenveld • 6 okt.- 12 nov.: Ivo T areman Maes, expositie n.a.v. het project Lierseweg 53, 014/22.59.77 of Begijnhof - Centrum voor Lange Gasthuisstraat 45, • 17 nov.- 17 dec.: Giles Thomas: ''Documentaire foto-opdrachten 014/2 1 .53.30 Kunsten 03/223.56.28 Sonnets CXLIV Vlaanderen" • 16 sep.-8 okt.: jeanine Cambré Zuivelmarkt 33, 0 I I /2 1.15.90 • tot 29 okt.: Jean Bilquin (*) Kathedraal • 24 nov.-28 jan. 1996: • 14 okt.-5 nov.: Marc Leys • tot 30 sep.: Retrospectieve lil: • 9 sep.- 15 okt.: Driespoor: • 16 sep.- 1 0 dec.: "Op de Filmaffichesj. T'Felt • I I nov.-3 dec.: john Van tentoonstelling "Commonpress" Frieda Maes - Lieve Ulburghs - drempel van Europa": Rubenianum-Kolveniershof Leemput ( 1 977- 1990) Maria Vervoort (*) kunstwerken uit Castilië en Leon Kolveniersstraat 20, 03/232.39.20 • 9 dec.-7 jan. 1996: Myriam • tot I okt.: "Gran Pavese": 50 • 20 okt.-26 nov.: Bruno KB-Technocentrum • tot 27 sep.: Sport en filatelie Swaegers kunstenaars I 50 vlaggen (*) Dyckmans Eiermarkt 20, 03/202.96.33 (*) Lille • tot 8 okt.: Ria Pacquée en • 24 nov.- 14 jan. 1996: Schultze • tot I 0 nov.: "Veiligheid in Zoo-museum Galerij 't Zand VZW Marinus Boezem (*) • I dec.-7 jan. 1996: Hugo beweging, technologie voor Koningin Astridplein 26, Balsakker 28, 2275 Lil Ie, Cultureel Centrum Besard veiligheid en transport" 03/23 I .I 6.40 0 14/88.04.72 Kunstlaan 5, 01 1/22.99.3 1 Contact J vzw Kredietbank • tot 4 okt.: "Dinamation": • IS sep.-22 okt.: Johan Desmet • tot 22 okt.: Fotografie in lsrael Bresstraat I 0, 03/2 16.3 1.38 KB-Toren, Eiermarkt 20, reuzegrote insecten uit het Mechelen • tot 22 okt.: "Duizend • tot I 0 okt.: Annelies Wouters: 021422.85.45 Tropisch Regenwoud Speelgoedmuseum Kraanvogels". grafiek. Rita De Moyer: mixed • 4 sep.-20 okt.: "Het mooie Berchem Nekkerspoel 21, 0 15/55.70.75 Tentoonstellingsproject met media, Andre Bemer: mixed effect", een selectie uit de C.C. Berchem • tot 8 okt.: Elastolin: Miniatuur­ werk van Magda Cuykx (textiel) media verzameling van het Centrum Drie Koningenstraat I 26, wereld van speelgoedsoldaatje en Johan Deckers (keramiek) • I 0 nov.- 5 dec.: Daniel voor Scriptophilie (oude 03/239.59.08 tot modelbouwfiguur (*) • 4 nov.-3 dec.: Stijn Streuvels, Rothstein: schilderijen, Jean aandelen en obligaties) • 30 sep.-29 okt.: "Limited • 20 okt.- 1 0 maart 1996: fotograaf Graven: schilderijen Koningin Fabiolazaal Edition". Monumentale Grafische Miniatuurauto's • 4 nov.-3 dec.: "Confrontaties". • 8 dec.-2 jan. 1996: Lisa jaspers: jezusstraat 28, 03/23 1.57.93 Kunst (*) Muizen-Mechelen I I I Hedendaagse kunstenaars litho's • tot IS okt.: "Sieraad, symbool, Boechout Dierenpark Planckendael i.s.m. Provinciaal Cultureel Centrum Luchtbal signaal" let's find gallery Leuvensesteenweg 582, Museum voor Hedendaagse Colombiastraat I I 0, 2030 Museum Vleeshuis Appelkant 8, 03/455. 10.6 1 0 1 5/4 1 .49.2 1 Kunst Antwerpen, 03/542.49.40 Vleeshouwersstraat 38-40, • tot 29 sep.: "mixed • tot 6 nov.: "Kriebels en andere • 8 dec.- 14 jan.: "lndonesia in • 29 sep.-9 nov.: "Distance" 03/233.64.04 media/objecten", Guy Cardoso griezels" wording", foto's van Cas werkvan james Andrews, jan­ • tot 3 I dec.: "Affiches Alfred Borgerhout Oelegem (Ranst) Oorthuys en Charles Breijer Pieter Comelis, Gemma Miralles Ost uit eigen bezit" Districtshuis Provinciaal Textiel- en • 8 dec.- 14 jan 1996: josé Molina, Barbara Remiasova, • tot 3 I dec.: "Affichekunst" Moorkensplein I, 03/270. 17.24 Kostuummuseum Vrieselhof Vermeersch lsabel Sabeté Manas en Slava beperkte tentoonstelling van • tot 30 sep.: "De affiches van Schildesteenweg 79, 2520 Nationaal Jenevermuseum Sobotovicova affiches aansluitend bij het Alfred Ost. Een voorsmaakje" Oelegem, 03/383.46.80 Witte Nonnenstraat 19, de Singel themanummer van Openbaar Bornem • tot 30 nov.: "Koning Katoen" 01 1/241 1.44 Desguinlei 25, 03/248.38.00 Kunstbezit in Vlaanderen Deurne Schoten • 23 sep.-24 dec.: • 22 sep.-29 okt.: Wim Cuyvers • 13 okt.- 14 jan. 1996: "Egypte Provinciaal Museum Sterckshof Cultureel Centrum "Smaakmakers: over aroma's, • 23 nov.-28 jan. 1996: Lucien onomwonden" - Zilvercentrum Kasteeldreef 61, 2900 Schoten, extracten en esprits" Engels MUseum voor Hedendaagse Comelissenlaan, 03/360.52.50 03/658.55. 12 Stedelijk Modemuseum Etnografisch Museum Kunst Antwerpen • 6 okt.- 1 0 dec.: Zilver uit • 30 sep.-22 okt.: Retrospectieve Gasthuisstraat I I, 0 I I /23.96.2 1 Suikerrui 19, 03/232.08.82 Leuvenstraat 32, 03/238.59.60 Finland (*) Albert De Deken - 80 jaar • 2 sep.-30 dec.: Fellini: i • Najaar: Europa's blik op andere • 9 sep.-5 nov.: john Körmeling Edegem Sint-Amands-aan-de­ Costumi e Ie Mode (Kostuums culturen vanaf de XVde eeuw • tot 5 nov.: Ettore Spalletti, een Gemeentelijk Kunstcentrum - Schelde en Mode) (*) • 29 sep.-3 1 dec.: "Oosterse keuze van DE VERZAMELING Huis Hellemans Emile Verhaerenmuseum Stedelijk Museum Stellingwerff­ geneeskunde" (*) • 18 nov.- 14 jan. 1996: Bemd Strijdersstraat 14, 03/457.22.44 Kaai 22, 052/33.08.05 Waerdenhof • 29 sep.-3 1 dec.: "De taal van Lohaus • 30 sep.-22 okt.: Koenraad • tot 3 I okt.: MarieGevers en Maastrichterstraat 85, de Thangka" (*) Natiooaal Scheepvaartmuseum Rossaert: keramiek en glas Emile Verhaeren (*) 01 1/24. 1 0.70 Galerij Brabo Steenplein I, 03/232.08.50 • 28 okt.- 19 nov.: François Sint-Niklaas • tot 3 sep.: Geschiedenis op het Desguinlei I 00 • tot 31 dec.: CMB I 00, een Verhuist: aquarel Mercatormuseum verkeerde been (*) • tot 30 okt.: Renaat lvens eeuw Compagnie Maritime Beige • 25 nov.- 17 dec.: lturospe Mari, Zwijgershoek, 9100 Sint-Niklaas, • 16 sep.-23 dec.: Hasselt ... Galerie Micheline Szwajcer (*) Doekier lrene, Huybrechts Kaat, 03/777.29.42 (n)ooit gezien I? (*) Verlatstraat 14, 03/237. 1 1.27 Openluchtmuseum Middelheim Palmer Ann, Welkens Magda: • tot 30 sep.: Oscar jespers en • 7 okt.- 19 nov.: Theodor Brün • tot 7 okt.: Mark Luyten Middelheimlaan 61, 2020 textiel zijn leerlingen (*) ( 1885- 1981) (*) Hessenhuis Antwerpen, 03/828. 13.50 Ekeren • 8-26 okt.: FredericLe Junter: Heusden-Zolder Falconrui 53, 03/232.84.28 • 23 sep.-26 nov.: Richard Serra Kunstcentrum Hof De Bist Objecten en klankmachines Cultuurcentrum Heusden­ • tot 17 sep.: "Roemeense Provinciaal Diamantmuseum • tot I okt.: Leopold Geysen: Stedelijke Academie Zolder Schilderkunst, 1790- 1 940" (*) Lange Herentalsestraat 31-33, schilderijen Vierkante Zaal Dekenstraat 40, 3550 Zolder, • 22 sep.: Opening nieuwe 03/23 1 .86.45 • 6-29 okt.: Wolfgang • tot I okt.: Krie Heyse, 0 I I /53.33. 15 afdeling "Cultuurvergelijkende • tot 23 sep.: "Gioielli D' Artista. Hagedoom: schilderijen schilderijen en werk op papier • tot 8 okt.: "Voorbij de grens", Etnologie" Italiaanse Kunstjuwelen van 1950 • 3-26 nov.: Denijs De Backer: Stedelijk Museum Zwijgershoek werkvan acht Nederlands­ • 21 okt.-28 jan. 1996: "In de tot heden" (*) aquarellen, Greet Bogaerts: batiks Regentiestraat 61-63, Limburgse kunstenaars geest van Fluxus ( 1962- 1 978)". • 6 okt.-5 nov.: "Belgisch en glasramen 03/777.29.42

30 Te ntoonstellingsagenda

Maasmechelen • 29 okt.-17 dec.: De gevangenis Cultureel Centrum te Dendermonde, leven achter Maasmechelen tralies Koninginnelaan 42, 086/76.2 1 .52 Deurle TENTOONSTELLINGEN • 30 sep.- 12 nov.: Museum Dhondt Dhaenens "Mijn-Tekens" (*) Museumlaan 14, 09/82.5 1.23 Sint-Truiden • 17 sep.-22 okt.: Gery De Smet, de War ande Centrum voor Kunsten Cathy Daley (C) en Till Velten Begijnhof (D) • tot 8 okt.: "Uit de kleren" • 29 okt.- 1 0 dec.: Willem Cole van 2 september tot 1 oktober 1995 Galerie Van Laethem en Jörgen Albrecht (D) Kanaalstraat 2 Bus 2, Gent 089/7 1.18.05 Centrum voor Kunst en • tot 8 okt.: "Uit de kleren" Cultuur - St.-Pietersabdij Museum Vlaamse St.-Pietersplein9, 09/222.07.62 Minderbroeders Sint-Truiden • 29 sep.-7 jan.: "De Capucienessenstraat 3, stoutmoedige diefte van het Lam 0 I 1/67.29.7 1 Gods" • 6 okt.-30 nov.: "Antonius. Experimenteel lnermedia Huis De kleine en de grote" (*) Sassekaai 45, 09/223.80.89 Tienen • tot I 0 okt.: "Unter Anderen - Stedelijk Museum "het T oreke" Onder Andere - Among Others" Grote Markt 6, 016/8 1 .73. 19 Galerie Fl7 • 7 okt.- 19 nov.: Hugo Fortlaan 17, 09/222.00.33 Duchateau • 16 sep.-29 okt.: Ludwig l Tongeren Vandevelde: tekeningen en C.C. De Velinx sculpturen Dijk I I I, 012/39.38.00 Museum Arnold Vander Haegen • tot 25 sep.: Magda Cuykx: Veldstraat 82, 09/225.79.37 kunstmodeshow • 16 sep.- 12 nov.: Het • I okt.-6 nov.: Marcel Van Interbellum in Gent (*) Maele: "Oog in oog", schilderijen Museum voor de Geschiedenis (*) van de Wetenschappen • I I nov.-4 dec.: Geert Van der Krijgslaan 28 1, 530, 02/264.49.30 ( Borght: keramiek • tot 30 nov.: "j .E. Verschaffe it J Turnhout ( 1870- 1 955). Gentse fysicus en de Warande hoogleraar" Warandestraat 42, 2300 Museum van Hedendaagse van 7 oktober tot 5 november 1995 Tumhou t, 014/4 1 .94.94 Kunst • tot I okt.: De Kunstbende Citadelpark, 09/22 1.17.03 Don Quichot • 30 sep.-22 okt.: 25 jaar optie • 9 sep.-8 okt.: "Trottoir", Fotografie & Film, Academie fotoinstallaties van Dominique voor Schone Kunsten van Huffel • 30 sep.-29 okt.: Rotary Prijs, • 7 okt.-5 nov.: "jonge Kastelen" wedstrijd voor jonge kunstenaars met Koen Liekens, Michel Museum glasramen "het Pand" Helsen, Jürgen Voordeckers en Onderbergen I, 09/222.94.37 Chantal Chapelle • tot I okt.: "Driekwart Eeuw Gentse Glazenierskunst 1854- 1925" Museum voor Industriële Provincie Archeologie en Textiel Oost-Vlaanderen Minnemeers 9, 09/223.59.69 • tot I okt.: Film en bioscoopzalen in Gent (*) Deinze Museum voor Schone Kunsten Museum van Deinze en Citadelpark, 09/222. 17.03 Chantal Chapelle Leiestreek • tot I okt.: Imaginair Museum Lucien Matthyslaan 3-5, Hubert en Jan Van Eyck Michel Helsen 09/386.00. 1 I • tot I 5 okt.: Hongaarse • 23 sep.-23 okt.: Grafiek van schilderkunst 1860-1910 (*) Koen Liekens Michel Bracke • 28 okt.- 1 0 jan. 1996: De etsen Dendermonde van Ju les de Bnuycker ( 1870- Jürgen Voordeckers Museum voor Volkskunde 1945). De houtsneden van Begijnhof 25 Edgard Tytgat ( 1879- 1 957) • tot 3 I okt.: Merklappen Museum voor Sierkunst d a g e I i i k s v r i i t o e g a n k e I i i k v a n 1 4 0 0 u. t o t 1 8 . 0 0 u .. Vleeshuismuseum jan Breydelstraat 5, 09/225.66.76 o p z o n d a g v a n 1 0 . 0 0 u. t o t 1 2 . 0 0 u. e n v a n 1 4 . 0 0 u. t o t 1 8 0 0 u .. Grote Markt 32 • 30 sep.-5 nov.: 22 tapijten van o p m a n d g g e s I t e n. • tot 3 I okt.: Beeldhouwwerk uit Vlaamse en Duitse kunstenaars C I o g i b c h . i k b a a r. eigen verzameling • 30 sep.-5 nov.: Design van de 2 2 Zwijvekemuseum Finse ontwerper Kaj Franck d e W a r a n d e. W a r a n d e s t r a a t 4 . 3 0 0 T u r n h . o u t. Nijverheidsstraat I, 052/2 1.30.18 • 30 sep.-5 nov.: Keramiek van T e 1.: 0 1 4 · 4 1 9 4 9 4 F a x.: 0 1 4 · 4 2 0 8 2 1 • tot IS okt: Film en cinema's in Karin Järvinen Dendermonde

31 Te ntoonstellingsagenda

Schoolmuseum Michel Thierry • tot 30 okt.: Tentoonstelling • 22-23-24 sep.: IVth VUB - Galery' Sint-Pietersplein 14, werl

32 Te ntoonstellingsagenda Fotografie­ l circuit

Provinciaal Museum voor Nederland Groningen toren in eeuwenoude buurt" Aalbeke Moderne Kunst Groninger Museum Vianen O.C. Aalbeke Romestraat I I, OS9/S0.8 1.18, Museumeiland I, P.O. Box 90, Stedelijk Museum Krugerstraat 9 • tot 24 sep.: Bram Bogart, Amersfoort 00/3 1/S0/ 18.33.43 Voorstraat 97, • tot S okt.: Jan Kempenaers retrospectief De zonnehof - centrum • I 0 sep.-S nov.: "Austral ia 00/3 1/34/73/7 1 .648 • 7 okt.-9 nov.: Eli Peeters • tot 24 sep.: Moderne sieraden beeldende kunst Now" - Contemporary • tot 2 dec.: "De electronische • 11 nov.-7 dec.: Wim Van uit de collectie van Helen Zonnehof 4A, P.O. 699, Aboriginal Art snelweg en het jaagpad". Werk Cappellen Williams Drutt 003 1 /33.63.30.34 Helmond van Willem Noyons • 9 dec.-4 jan.: Davy Breyne • tot 24 sep.: Jozef Peeters, • 27 sep.- 12 nov.: "The gate of Gemeentemuseum Helmond Antwerpen retrospectief the Present", Kasteelplein I, C.C. Luchtbal • 7 okt.-3 dec.: Constant architectuurontwerpen in LEGO 00/3 1 /49/204.74.7S Columbiastraat I I 0 Lambrecht van 2S jonge architecten uit de • 16 sep.- 19 nov.: Werkvan • tot 3 okt.: Etienne Van • 7 okt.-3 dec.: Marc Mendelsen gehele wereld Hans Kuijs en lngeborg Groot­ Haevemnaet • 7 okt.-3 dec.: Alain Girel Amsterdam Meulendijks Hertogdom • 6 okt.-7 nov.: lnge Sterckx Oudenburg Joods Historisch Museum 's Hertogenbosch • I 0 nov.-S dec.: Jo Voets Stedelijk Museum Oudenburg Jonas Daniël Meijerplein 2-4, Noordbrabants Museum Luxemburg • 8 dec.-2 jan.: Erik Schelstraete Marktstraat 24, OS9/26.60.27 00/3 1 /20/62S.42.29 Verwersstraat 41, Elcker-lk centrum • tot 2 nov.: Kerstening in • tot 26 nov.: " ... Dat is de kleine 00/3 1/73/ 1 3.38.34, • tot 29 sep.: Bart Leye Westelijk Vlaanderen (*) man ... " I 00 Jaar joden in het • tot 17 sep.: De Magie van Vianden Bornem Roeselare Amsterdamse amusement I 840- Disney Kasteel van Vianden C.C. Bornem L'Art Gallery 1940 • vanaf I sep.: Heropening 003S2/22. 19.9S • tot 2 okt.: Jo Voets Westlaan 163 • 7 sep.-3 dec.: Leo Schatz historische afdeling • IS sep.-29 okt.: Vlaamse • 4 okt.-6 nov.: Erik Schelstraete • 13 okt.- 19 nov.: Kunstwerken ( 1918), schilderijen • 7 okt.-7 jan. 1996: Un Cercle Wandtapijten, vijf eeuwen • 8 nov.-4 dec.: Bart Leye van Marc Vanpoucke • 14 dec.- 19 mei 1996: d'Amis: Belgische kunstenaars traditie (*) Heist-op-den-Berg • 24 nov.-3 1 dec.: Kunstwerken Jeruzalem in jodendom, getuigen van hun tijd C.C. Zwaneberg van lsidoor Goddeens en Geert christendom en islam Leiden Bergstraat Clarysse Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet • tot 3 okt.: Cuauhtemoc Stedelijk Museum Blomme Stadhouderskade 4 2, Rapenburg 28, Gamnendia Ooststraat 84 00/3 1 /20/6712 1.21 00/3 1/71/12.07.48 • 6 okt.-7 nov.: Etienne Van • 2- 13 nov.: Schilderijen van • tot 24 sep.: Aanwinsten • 7 okt.- 14 mei 1996: Haevemnaet Daniel Castelein meubelen "Bloedgeld". Wat oorlog met • I 0 nov.-S dec.: lnge Sterckx • 30 nov.-I I dec.: Schilderijen • tot 24 sep.: "Het Galante geld doet • 8 dec.-2 jan.: Jo Voets van Carl Soete Tijdperk". 18de-eeuwse Rotterdam Heusden-Zolder • 14 dec.- I jan. 1996: schilderijen uit eigen bezit Nederlands C.C. Heusden-Zolder Schilderijen en • 4 okt.- I I feb. 1996: "Het Architectuurinstituut Dekenstraat 40 beeldhouwwerken van John gezicht verbeeld". Portretkunst in Museumpark 2S, 30 IS CB • tot 4 okt.: Raymond Mallentjer Alossery en Christine Dujardin mamner, klei en brons Rotterdam, 00/3 1/1 0/440. 12.00 • 6 okt.-8 nov.: Cuauhtemoc Stedelijk Wieiermuseum • tot IS okt.: Merk- en • tot S nov.: "Reference OMA: Gamnendia Polenplein IS stoplappen The sublime rise of a generation • I 0 nov.-6 dec.: Etienne Van • tot 30 sep.: Jean-Pienre • tot 29 okt.: "Het portret". of architects" Haevemnaet Monseré, wereldkampioen Tekeningen, prenten en foto's • 23 sep.-26 nov.: Rotterdam • 8 dec.-3 jan.: lnge Sterckx wielrennen 1970 • 4 nov.-4 fe b. 1996: "Voor 204S: visies op de toekomst van Hoeselt Rumbeke Nederland bewaard". De stad, haven en regio CC. Hoeselt 't Casteelken collectie van het Koninklijk • I I nov.-4 feb.: Het Europalaan 2 Sint-Petrus en -Pauluslaan 2 Oudheidkundig Genootschap Nederlandse interieur 1870- • tot 4 okt.: Paule Blemont • I -3 I okt. Spaans design • 2S nov.-3 1 maart 1996: "De 1990 Tielt lelijke tijd". Pronkstukken van • 16 dec.- 1 0 maart 1996: Mies Cultureel Centrum Gildhof Nederlandse interieurkunst van der Rohe Pavilion Award. Sint-Michiels traat 9, 8700 Tielt, 183S- 1 89S Bekroonde architectuur in de OS I /40.29.3S Van Gogh Museum Europese Unie 1988- 1994 BR:rN Departement Cultuur • tot 24 sep.: Art '9S: een Paulus Potterstraat 7, 00-3 I -20- Tilburg kunstroute voor jonge S70.52.00 De Pont, Stichting voor Affiche kunstenaars door Tielt • 29 sep.-2 1 jan. 1996: Franz von Hedendaagse Kunst Op TY2, elke donderdag om 22.30u. • 6 okt.-S nov.: "Polygon": S Stuck (I863- 1 928) Eros & Wilhelminapark I, Op TV I, elke zaterdag om 12.30u.(herhaling) jonge Russische kunstenaars Pathos 00/3 1/0 I 3/4 3.83.00 Galerie CD Vlaams Cultureel Centrum • tot 12 nov.: "7 curven - I Affiche bestaat uit volgende delen: Kortrijkstraat 44 'De Brakke Grond' regenboog - I ladder", Jan - Agenda: een vlugge en vlotte montage van een tiental komende • 23 sep.-30 nov.: Teuny Tukker, Nes 4S, 00/3 1 /20/622.78.60 Andriesse of lopende tentoonstellingen, concerten, theater- schilderijen • tot 24 sep.: "Goud en Eeuw. • tot 14 jan. 1996: "Blow Up" - en dansvoorstellingen Zonnebeke V.O.C. - Vlaamse Oost-Indische Luc Tuymans - Accent een korte reportage over een actueel kunstgebeuren, Kunstcentrum De Poort - Compagnie". Sjoerd Paridaen en Nederlands Textielmuseum waarin de betrokken kunstenaar centraal staat. lntervieu.ws door Kasteeldomein Johan van Geluwe Goirkestraat 96, Régine Clauwaert leperstraat S, OS I /77.04.4 1 • tot 29 okt.: "De ronde van 00/3 1/1 3/42.22.4 1 - Apart nieuw of bestaand beeldmateriaal over een manifestatie in • 6 okt.-S nov.: Robie van Vlaanderen, nu ook in • tot 2 4 sep.: The Beatles, de (ruime) kunstsfeer Outryve Amsterdam". Joke Mestdagh en populaire stof Kortom, een actueel en infomnatiefprogramma over kunst Robertvan de Linde • 7 okt.- 14 jan. 1996: "Overspel in al haar vomnen. Dordrecht ?". De relatie tussen kunst en Dordrechts Museum vomngeving Het programma wordt verzorgd door Jan Siondeel en Marianne Museumstraat 40, • tot 29 okt.: Angèle Bongers: Soetewey (regie), Régine Clauwaert (samenstelling, redactie en 00/3 1/78/ 1 3.4 1 .00 Kort van stof presentatie), Johan vanden Loock (samenstelling en produktie), • 17 sep.- 19 nov.: Mariëtte Utrecht Katrien Wanten (assistentie) en Hilde de Palmenaere (grafiek). Linders Stichting Waterleidingmuseum • I 0 dec.- 1 0 maart 1996: Lauwerlhof 29, 00/3 1 /30/48.72. 1 I BRTN Departement Cultuur BBL Jubileumexpositie Ary Scheffer • 9 sep.-S nov.: "Honderdjarige Tekens ap TV2, elke donderdag om 20.30u . . ( 179S-1 8S8)

34 Ateliers, cursussen, lezingen ... I • 6 okt.-8 nov.: Raymond restauratie van het cultureel • 21 oktobe� Ontmoeting • 14-15 okt.: colloquium over Mallentjer Ateliers erfgoed (maandagen, cursus van "Onder anderen" ... in Venetië. Een "Taoïsme en de Chinese • I 0 nov.-6 dec.: Cuauhtemoc 2 jaar) gesprek met Bart De Baere over geneeskunde", o.l.v. Chinese, Garmendia Antwerpen Leuven de toestand van de hedendaagse Nederlandse en Belgische • 8 dec.-3 jan.: Etienne Van Filmmuseum - Centrum voor Secretariaat van kunst. Een nabeschouwing over specialisten. Info : 03/232.08.82 Haevermaet Beeldcultuur "Telecommunicatie in opmars" de rand ... van de Biënnale van Hasselt Knokke-Heist Koninklijk Paleis, Meir 50 Brusselsestraat 63, 0 16/22.45.64 Venetië. Museum Stellingwerff­ C.C. Knokke-Heist • Het Filmmuseum organiseert • 24 okt., 7- 14-2 1 -28 nov.: naar Info en inschrijvingen: Stichting Waerdenhoff 050-6 1.37.6 1, Meerlaan 30A in het najaar 2 nieuwe aanleiding van de tentoonstelling Ladewijk de Raet, Liedtsstraat Maastrichterstraat 85, 0 I 1- • tot 5 okt. Davy Breyne cursusreeksen. Elke reeks omvat "Telecommunicatie in opmars" 27-29, 1210 Brussel, 24. 1 0.70 • 7 okt.-9 nov.: Hilde Braet 12 lessen en 12 fi lms. De eerste vindt in het kader van 02/242.0 1.1 I. Elke eerste zaterdag van de • I I nov.-7 dec.: Paule Biemant reeks (Filmanalyse en "Davidsfonds Universiteit Vrije maand wordt om 15u. door een • 9 dec.-4 jan.: Raymond filmtheorie) vindt plaats op Tijd" een cursus plaats over specialist een kunstwerk uit het Mallentjer maandagen van september tot telecommunicatie. De cursus museum uitgebreid voorgesteld: Kortrijk december. De tweede reeks (De vindt plaats in het auditorium van Lezingen • 7 okt.: Michel llsen ave� C.C. Kortrijk Voorbije Tijd) vindt plaats op IMEC in Heverlee. Inlichtingen: Aquarellen Hasseltse molens van Sint-M aartenskerkhof 8 dinsdagen van september tot 0 1 6/22. 1 8.0 I (Davidsfonds) Antwerpen Paul Marie Bamps • tot 5 okt.: Eli Peeters december. Prijs: 3.000,-BF voor Stichting Ladewijk de Raet Kolveniershof • 4 nov.: Johan Swinnen ave� • 7 okt.-9 nov.: Wim Van 12 lessen + cursusboek. Aanl;>od herfst 1995 Kolveniersstraat Foto "Jongeman met badmuts", Cappellen Inschrijven kan door storting van • il-22 septembe� "Zoeken • 5 okt.: "Het oude Egypte: de Jean Janssis • I I nov.-7 dec.: Davy Breyne het bedrag op bankrekening: naar essentie" (Antwerpen). je bakermat van onze beschaving" • 2 dec.: Jaak Jansen ave� • 9 dec.-4 jan.: Hilde Braet 00 1-147606 1-88 met duidelijke zelf ontplooien met beeldende door M. Reynders Zilveren reliekhouder en Marke vermelding van de cursusreeks A expressie. Kleuren leren • 26 okt.: "De oud-egyptische altaarcarillon, 18de eeuw, O.C. Marke of/en B. Info: 03/233.85.7 1 aanvoelen en mengen. Zelf godenwereld: een veelheid van Antwerpen, Lambertus Hanosset Hellestraat 6 Bilzen-Rijkhoven vormgeven aan kleisymbolen. gestalten" door R. Preys Oudenburg • tot 5 okt.: Krist Demasure Alden Biezen Doen en leren zien. • 2 nov.: "Van piramiden en Weststraat 24, 059/26.60.27 • 7 okt.-9 nov.: jan Kempenaers Kasteelstraat 6, 089/41.39. 13 • I 3 oktobe� "Kunst en tempels: de fa raorische • 28 sep.: "1250 jaar • I I nov.-7 dec.: Eli Peeters • 29 sep.- 1 okt.: "Kalligrafia" consumptie" (Gent). Verloren leefwereld in steen" door M. geschiedenis van Roksem", door • 9 dec.-4 jan.: Wim Van organiseert een najaarsstage van materialen combineren en Reynders lic. Brigitte Meijns (K.U.L.). Cappellen 3 dagen die in het teken staat beelden reageren op alledaagse Aanvang om 20u. Menen van kalligrafie en boekbinden. De impulsen. Een beschouwing over • 9 nov.: "Zinnestreling voor O.C. 't Ghelandt stage wordt geleid door populaire kunst. goden en mensen: de Oud­ Waalvest Donatienne Van den Bogaert. • 6-7-8 oktobe� Workshop '1e egyptische muziek" door M. • tot 5 okt.: Bart Leye Inlichtingen: Kalligrafia, Rerum eigen papier maken uit grassen, Reynders • 7 okt.-9 nov.: Krist Demasure Novarumlaan 160, 2180 Ekeren, bladeren en vezels" (Korbeek-Lo, Etnografisch Museum • I I nov.-7 dec.: Jan 03/647.22.89 begeleider Jean De Coster). SuikerTUi 19, 03/232.08.82 Kempenaers Gent • 9 dec.-4 jan.: Eli Peeters Flanders Antiquity Sint-Truiden Vaderlandstraat 16, 09/22 1 .54.44 C.C. De Bogaard • In oktober start "Flanders M,nderbroedersstraat 29 Antiquity" voor de zesde maal am • tot 4 okt.: Hilde Braet met een praktijkgerichte cursus • 6 okt.-8 nov.. : Paule Biemant antiek en oude kunst, in • I 0 nov.-6 dec.: Raymond Antwerpen, Gent en Brussel. De Mallentj er docenten zijn experts in hun • 8 dec.-3 jan.: Cuauhtemoc vakgebied. Het cursusjaar omvat Garmendia 26 les- en excursiebijeenkomsten OPENBARE VEILING - TENTOONSTELLING Strambeek-Bever en kost 55.000,-BF. Voor C.C. Strembeek-Bever uitgebreide en gedetailleerde Onze volgende veilingen: Gemeenteplein documentatie: Flanders Antiquity, • tot 2 okt.: lnge Sterckx Vaderlandstraat 16, 9000 Gent, 17- 18-19 oktober 1995 • 4 okt.-6 nov.: jo Voets tel/fax: 09/22 1.54.44 Moderne schilderijen, tekeningen, beeldhouwwerken, grafiek. • 8 npv.-4 dec.: Erik Schelstraete Instituut voor Conservatie en • 6 dec.- I jan.: Bart Leye Restauratie (I.C.R.) Tielt Zwartezusterstraat 34, 5-6-7 december 1995 C.C. Tielt 09/225.42.90 Oude meesters, 19de eeuwse schilderijen, tekeningen, grafiek, St.-Michielsstraat 9 Vanaf oktober starten in het • tot 5 okt.: Wim Van Cappellen I.C.R. verschillende cursussen beeldhouwwerken, meubelen, zilverwerk, porselein, tapijten en varia. • 7 okt.-9 nov.: Davy Breyne telkens van 9u.30 tot 18u .. • I I nov.-7 dec.: Hilde Braet Inlichtingen en inschrijvingen op • 9 dec.-4 jan.: Paule Biemant bovenstaand adres. Dagelijks aanvaarden wij uw kunstwerken voor onze Turnhout • vanaf 14 okt.: Inleiding tot de C.C. Turnhout monumentenzorg (7 zaterdagen) volgende veilingen van 10 tot 12. 30u. en van 14 tot 18u. Warandestraat 42 • vanaf 21 okt.: Inleiding tot Vo or verzamelingen en!of inboedels komen wijgraag • tot 2 okt.: Erik Schelstraete museumtechnieken en • 4 okt.-6 nov.: Bart Leye museummanagement (7 aan huis na telefonische afspraak. Wevelgem zaterdagen) O.C. Wevelgem • vanaf 25 nov.: Inleiding tot de Vo or meer vrijblijvende informatie kunt u ons gerust telefoneren. Iepenstraat 20 industriële archeologie (7 • tot 5 okt.: Leo Hasenbroekx zaterdagen) • 7 okt.-9 nov.: Bart Leye • vanaf 25 okt.: Kunst en • I I nov.-7 dec.: Krist Demasure kultureel Erfgoed in Vlaanderen • 9 dec.-4 jan.: Jan Kempenaers (20 woensdagavonden) • vanaf 2 okt.: Deskundig beheer, conservatie en

35 Ateliers, cursussen, lezingen ...

van de disciplines die Europalia Ages to Present". Er zijn vijf Libramont Wa ndelvoordrachten 89 Japan vooropstelde. Voor thema's voorzien: oude wapens Beurzen Libr'Art aanvraag van het reglement en en harnassen: unifonmen, vlaggen 23 september tot I oktober Brussel inschrijvingsfonmulier, zie en militaire muziek: artillerie en Brugge Voor de achtste opeenvolgende Jubelparkmuseum bovenstaand adres. vestingswerken: vuurwapens in 12de Internationale Kunst & keer wordt in Libramont Jubelpark I 0, I 040 Brussel, St.-Truiden de Lage Landen en museologie. Antiekbeurs Brugge '95 (Belgische Ardennen) de 02174 1.73.3 1 "Kant als Kunst - La Dentelle un Wie meer inlichtingen wenst, of 28 oktober tot 5 november Libr'Art Salon gehouden. om 14.30u.. Bijdrage ISO fr.: Art" eventueel een lezing wenst te De 12de Internationale Kunst- en Op het salon zal een breed studenten, CJP. 60+, V.E.D., Per • 4de Internationale Betonac geven, kan contact opnemen Antiekbeurs staat in het teken gamma van 1200 schilderijen en Musea I 20 fr.. Afspraak aan het wedstrijd met IMAM XIV 1996, Koninklijk van "gastronomie in de kunst". beeldhouwwerken te zien zijn. In onthaal aan de Albert-Eiisabeth­ De vzw "Kant als Kunst" richt Museum van het Leger en van De deelnemers spelen hierop in een aangename sfeer kan het ingang. Inl.: Educatieve en met medewerking van de NV de Krijgsgeschiedenis, jubelpark op een originele manier: tijdens publiek kennismaken met de Culturele Dienst: 0217 41.72. 14: Betonac en van het 3, I 040 Brussel (tel. de beurs wordt Brugge het zowat I 30 kunstenaars uit • 24 sep.: "Textiel in Polynesië", Provinciebestuur van Limburg 02/733.44.96, fax.021734.54.2 1) mekka van de gastronomie in de verschillende landen en culturen. door Marian Van der Eist. Om deze wedstrijd in. met als doel kunst. Gedurende het salon wordt een I 0.30u .. Bijdrage 150,-BF: het creëren van een textiel De 12de Kunst- en Antiekbeurs wedstrijd georganiseerd voor de studenten, CJP, 60+, V.E.D., Per kunstwerk en met als heeft opnieuw plaats in de kunstenaars-exposanten in drie Musea I 00,-BF. Afspraak aan het fu ndamentele criteria het middeleeuwse hallezalen onder categoriën: olie- en acrylverf; onthaal aan de Albert-Eiisabeth­ vervlechten van draden en Concerten het belfort. In dit unieke waterverf, pastel en tekening en ingang. Inl.: Educatieve en transparantie. Prijs: I 00.000,-BF van oude muziek historische kader zal er ook dit beeldhouwwerken. Culturele Dienst: 02174 1.72. 14: en aanmoedigingsprijs van jaar een schat aan kunst en Libr'Art opent zijn deuren op Gent 20.000,-BF. Wedstrijdregelement, Antwerpen antiek te bewonderen zijn. Zo zaterdag 23 september tot en Museum voor Schone Kunsten inschrijving en alle inlichtingen: Rubenshuis zal bijna de gehele Europese met zondag I oktober telkens Citadelpark, 09/222. 17.03 Mevr. Boulez-Cuyckx, NV. Wapper 9- ll schilderkunst vertegenwoordigd: van 13 tot 19u. lnfonmatie: • Elke zondagmiddag van I 0.30 Betonac, Hasseltsesteenweg 172, In oktober start de 47ste reeks van de late middeleeuwen tot en Libr'Art, Place communale 5, tot 12.30u. organiseert de 3800 Sint-Truiden concerten van oude muziek in met de romantiek en het 6800 Libramont-Chevigny, Educatieve Dienst van het Westerlo het Rubenshuis en het Vleeshuis impressionisme. Franse, Engelse, 06 1 /22.39.3 1. Museum in samenwerking met Gemeentelijke Openbare te Antwerpen. Elk concertbegint Nederlandse en Italiaanse de Vriendenvan het Museum Bibliotheek om ISu .. Kaarten zijn te meubels laten de antieklief­ een wandelvoordracht. Prijs: Kasteelpark 5. 2260 Westerlo, verkrijgen in het Rubenshuis en hebbers beslist watertanden en I 00,-BF. + 40,-BFÓ. ingang per 0 1 4/54.94.62 het Vleeshuis. Toegang: 250,-BF. wie op zoek naar aziatica komt deelnemer of 50,-BF. + gratis • De gemeente Westerlo schrijft Geen telefonische reservaties. zeker aan zijn trekken. Voorts toegang voor leden van de een openbare wedstrijd uit met • 8 okt.: Werkenvan A. Piccinini, krijgt ook antiek van bij ons, zoals Vrienden van het Museum: het oog op de bekroning van G. Caccini, C. Monteverdi, H. Delftse faience, glas, veel juwelen een ontwerp voor een te Pureeli en j. Kapsberger door en zilver, klokken, gravures en realiseren geïntegreerd Jam es Bowman (contratenor) en wandtapijten, een plaats. (Info: kunstwerk voor de nieuwe Matthias Spaeter (luit) 050/35.40.07) We dstrijden gemeentelijke bibliotheek. De • 12 nov.: Muziek van Purcell. kostprijs om dergelijk kunstwerk zijn tijdgenoten en zijn muzikale Kortrijk Brugge uit te vieren, mag niet meer invloeden, door het Locke Hallen Rotariale 96 - Europese bedragen dan 500.000,-BF. Voor Consart Doorniksesteenweg 216 Biënnale voor grafische kunsten inlichtingen en volledig • I 0 dec.: Werken van J.P. • 5- 12 nov.: "Classic V". Sde • De tweejaarlijkse wedstrijd wedstrijdreglement. zie Kirnberger, C.L. Matthes. C. Internationale biënnale voor voor Grafische Kunst wordt bovenstaand adres. Schaffrath en C.P.E. Bach door levensstijl, antiek en aktuele uitgeschreven door Rotary het Paul Dombrecht Consart kunst. Dit jaar werd Frankrijk met Brugge 't Vrije. De wedstrijd Museum Vleeshuis zijn rijk verleden uitgenodigd. staat open voor alle Vleeshouwersstraat 40 Dagelijks van I I tot 20u .. reproduceerl::>are grafische Congressen In oktober start de 47ste reeks Toegang: 350,-BF. Info: NCMV, technieken, met uitzonderingvan concerten van oude muziek in Lange Steenstraat I 0, 8500 zuivere fotografie. Er worden 3 IMAM-congres 1996 het Rubenshuis en het Vleeshuis Kortrijk, 056/22.85.28. werken bekroond: eerste prijs te Antwerpen. Elk concertbegint Secretariaat tijdens de biënnale: 2.000 ECU, tweede prijs 1.000 In juni 1996 vindt in Nederland om ISu .. Kaarten zijn te 056/20.40.00 ECU, derde prijs 750 ECU. De en België het dertiende congres verkrijgen in het Rubenshuis en Mechelen werken dienen ingelijst van de International Assosiation het Vleeshuis. Toegang: 250,-BF. Speelgoedmuseum afgeleverd te worden, uiterlijk op of Museum of Arms and Military Geen telefonische reservaties. Nekkerspoel 21, 015/55.70.75 16 fe b. 1996, bij ADMB, t.a.v. History (IMAM) plaats. Het • 24 sep.: werken van L. van • 24 sep.: speelgoedbeurs van Mevr. D. Vandamme, St.­ congres, dat zich vooral rich Beethoven door jos van I 0 tot 13u. Clarastraat 48, 8000 Brugge, tot conservatoren, kunsthistorici, lmmerseel (pianoforte) en Anne • 17 dec.: speelgoedbeurs van 050/44.06.03 of 050/44.06. 1 I. historici. studenten, restauratoren Bijlsma (cello) I 0 tot 1 3u. Wedstrijdreglement aanvragen en andere museummedewer­ • 29 okt.: "Musik der Spanische Amsterdam bij: Dhr. Guy Esselen, Lange Rei kers, is een gezamelijke Niederlande" door Musica RAl 2, 8000 Brugge, 050/33. 1 7.46 organisatie van het Koninklijk Antiqua Köln • 7 -IS okt.: PAN Amsterdam is Brussel Museum voor het Leger en de de grootste nationale kunst- en Stichting Europalia International Krijgsgeschiedenis (Brussel), het antiekbeurs in Nederland. Niet Koningsstraat I 0, 021507.85.69 Musée d'Anmes (Luik), het minder dan I I 0 prominenten • Europalia Nippon Kinen biedt Rijksmuseum (Amsterdam) en kunst- en antiekdealers bieden ieder jaar verl::>lijfsbeurzen in het Koninklijk Nederlands een breed spectrum van Japan aan Belgische kunstenaars, Legenmuseum (Delft). Het decoratieve kunst, schilderijen ontwerpers en vorsers. congres wordt officieel geopend van Oude Meesters en van Kandidaten moeten de Belgische in Amsterdam (I0 juni) en komt COBRA, kunst uit het Azië, nationaliteit hebben en, op 31 vanaf 13 juni naar Brussel, waar Afrika en precolumbiaans dec. 1996, min. 25 jaar en max. het op IS juni afgesloten wordt. Amerika. 40 jaar oud zijn. Zij moeten een De overkoepelende titel van het artistieke loopbaan of een congres luidt: "Arnaments in the onderzoek hebben aangevat in Low Countries from the Middle

36 Publikaties I Koninklijk Museum voor Militaria Belgica 1994. exposrt:iein het Stedelijk naam een synoniem geworden is. Tijdschriften Midden-Afrika Tervuren Jaarboek over museum van leper. Auteur Willy Van den Bussche o.l.v. D.F.E. Thys van den uniformologie en Een eerste bijdrage van jean­ schreefde tekst in de vonm van Vlaanderen Audenaerde krijgsgeschiedenis Marie Duvosquel, verklaart de een interview met de kunstenaar Tweemaandelijks tijdschrift 1995,reeks Musea Nostra, 28 x Piet De Gryse (ed.) naam "Degroux", brengt de waardoor op de lijn van zijn jaargang 44, nr. 4, september­ 21 cm, 128 blz., genaaid, ca. 250 1995, Vereniging van de geschiedenis van de familie een verschillende verblijfplaatsen (zie oktober 199 5 kleurenafbeeldingen, 596,-BF. Vrienden van het Koninklijk kijk op Charles Degroux door de trt:el) de evolutie in het werk van 28,5 x 22,5 cm, ge'illustreerd in Uitgeverij Ludion, Gent, Legenmuseum v.z.w. ogen van zijn jongste zoon en Bram Bagart een levensecht zwart-wit, 64 pagina's. ISBN 90-5544-043-4 kunstschilder Henry de Groux vernaai wordt. Deze uitgave brengt artikels met (sic). Hoofdmoot van de editie zijn de Kunstcriticus Femand Bonneure Het Koninklijk Museum voor een interessant duidend karakter In het artikel "Charles Degroux: geslaagde kleurenafbeeldingen stelde een nummer samen Midden-Afrika in Tervuren is over aanwinsten van militaria leven en werk" schetst jan van de werken die in de gewijd aan de kalligrafie in geen specifiek kunstmuseum. (grenadiershelmen,zwaar den, Dewilde een beeld van diens expositie zijn tentoongesteld. Vlaanderen. Willy Leloup schreef Vandaar wellicht dat het laat in sporen, ....). De bijdragen leven en oeuvre. jean-Paul De uitgave sluit met de lijst van een artikel over de geschreven de reeks Musea Nostra werd verschijnen in het Nederlands, Vanhave licht het ontstaan en de de werken, een biografie, en gedrukte letter door de opgenomen. Toch bevatten de Frans en Engels. ontwikkeling van het realisme in bibliografie en filmografie. eeuwen heen. jaak Fontier collectie niet alleen Belgische de 19de-eeuwse schilderkunst Met Franse en Engelse vertaling onderzoekt het verschijnsel van koloniale kunst, maar ook Info: Koninklijk Museum van het toe. van het interview en de de letter die sinds het kubisme hedendaagse schilderkunst uit Leger en van de Hoofdmoot is evenwel het biografie. zijn intrede deed in de modeme Zaïre en schatten aan etnogra­ Krijgsgeschiedenis, 02/733.44.93. artikel van David Stark (Art De editie ontstond in nauw schilderkunst. Eén van de fische kunst. lnstitute of Chicago) "Charles contact met de kunstenaar en is promotoren van de hedendaagse Bovendien wil het museum in de Degroux en het sociaal-realisme fraai uitgegeven. kalligrafie in Vlaanderen, joke van toekomst een tentaanstellings­ Charles Degroux in de Belgische schilderkunst", Het is het meest recente den Brandt. geeft een overzicht beleid voeren. De expositie die ( 1825- 1 870) en het realisme van de kalligrafie sinds de er momenteel is te zien, is in elk o.l.v. jan Dewilde en jean-Marie Tweede Wereldoorlog. geval een voltreffer. Duvosquel Daarop volgt een selecte galerie Uiteraard besteedt deze editie 1995, Snoeck-Ducajou & zoon van 18 schrijfkunstenaars uit aandacht aan de geschiedenis en Gemeentekrediet, 30 x 25 Vlaanderen die telkens beknopt van drt:Leopoldiaans museum. cm, 168 blz., vollinnenband met voorgesteld worden door "Tervuren" is vooral een stofomslag, rijk ge'lllustreerd, diverse auteurs en met als aardrijkskundig en natuurkundig 1.450,-BF. illustratie telekens een eigen museum waarin de diorama's ISBN 90-5066- 147-7: kalligrafie-ontwerp. met opgezette dieren, de Het tweede deel van de uitgave insecten, de mineralen, de Dit boek is verschenen in de brengt o.a. nog bijdragen over de grondstoffen van Midden-Afrika, ... reeks "Monografieën over beeldhouwers Livia Canestraro tot de verbeeldingspreken, modeme kunst" van het en Stefaan Depuydt over het evenals de gebouwen zelf. Gemeentekrediet naar aanleiding voorbije en komende van de voorbije gelijknamige operaseizoen in Vlaanderen,. ..

waarin hij nauwgezet de overzichtwerk over Bram Bagart Ort:nummer is gewijd aan de oorsprong van Degroux' en wordt aangeboden tegen een musea van Vlaams-Brabant. Aanbod voor abonnees realisme onderzoekt: de late prijs die de laatste twijfel zou Daarnaast zijn er nog de van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen beïnvloeding van Courbet en de moeten wegnemen. rubrieken "In en om de kunst", zeer opvallende invloed van de "Poëtisch bericht" en De Kruisoprichting Vlaamse Primitieven. ook de Het boek wordt aangeboden "verbondsberichten" van het van Pieter Paul Rubens impact van Degroux op de tegen 950,-BF in het PMMK, Christelijk Vlaams door Roger D'Hulst e.a. verdere ontwikkeling van de Romestraat ! I , 8400 Oostende: Kunstenaarsverbond. 1992, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 34 x 26 cm, Belgische schilderkunst wordt het kan ook worden besteld 200 pagina's, gebonden, vollinnen band met stof\Nikkel, 193 toegelicht. door storting van 1.045,-BF Abonnementsvoorwaarden kleurenillustraties. (950,-BF + 95,-BF 1995 verzendingskosten) op België: 850,- fr. voor 5 nummers Ort:boek werd uitgegeven n.a.v. de voltooing van de restauratie Retrospectief Bram Bogart. rekeningnummer 09 1-0 I I 0922- (los nummer. 300,-fr.) van het wereldberoemde doek van Rubens. Paris, Roma, Brussel, 80 van PMMK, Bijzondere Een abonnement gaat in na De editie brengt een volledige en rijk genlustreerde studie van Ohain, Kortenbos. Ontvangsten met venmelding overschrijving op rekening het doek ontstaansgeschiedenis, historische omgeving, door Willy Van den Bussche "Bram Bogart": het boek wordt nummer 712-1 102147- 19 van iconografie, vergelijkingen, wetenschappelijke laboratorium­ 1995, Stichting Kunstboek, U dan ten spoedigste het C.V.K.V. analyses, restauratie, . Brugge, 28,5 x 24,5 cm, 256 blz., toegestuurd. Losse nummers kunnen ook op garengenaaid, volledig in kleur deze manier worden besteld. De luxe-uitgave wordt U aangeboden tegen de gunstprijs van ge'lllustreerd, 950,-BF. In uw enveloppe vindt U een 1.000.-BF + 160,-BF ISBN 90-74377-28-9 fo lder over bovenstaande verzendingskosten. uitgave, alsook een boekenbon TIC U kan bestellen door Tot 24 september loopt nog de met een waarde van 150,-BF, Tijdschriftvoor Industriële stortingvan 1.160,-BF op retrospectief ' 'Bram Bogart'' in geldig bij aankoop van het boek Cultuur rekeningnummer 448- het PMMK te Oostende. "Middeleeuwse Driemaandelijks 000736 1 -87 van Openbaar Heirover werd reeds bericht in muurschilderingen in jaargang 13, nr.3, deel SI Kunstbezrt: in Vlaanderen, de Mededelingen 95/2. Vlaanderen". 29.7 x 20,9 cm, genlustreerd in met venmelding Deze editie is de catalogus bij de zwart-wit, 44 pagina's + 12 "Kruisoprichting". tentoonstelling. pagina's middenkatern U kan daarvoor gebruik Net zoals de retrospectieve (Kontaktblad VIAT) maken van bijgevoegd brengt het boek een overzicht betalingsfonmulier. van Bagarts werk vanaf de Het jaar 199 5 is het jaar van de periode 1950 (betiteld als film. Het Gentse Museum voor tachistisch expressionistische Industriële Archeologie en werken) tot aan de Textiel brengt nog tot I oktober materieschilderijen waarvoorzijn 1995 de tentoonstelling "Film en

38 Publikaties

bioscoopzalen te Gent". Vandaar stramien gegoten. Zo bleven de ook een uitgebreid artikel over titels van de hoofdstukken, die in deze bisocoopzalen in TIC aan kleur zijn afgedrukt, in het Frans de hand van een uit eerste­ staan met daaronder in het klein c J mond-getuigenis van de Nederlandse vertaling. filmoperatorAlbert Warie. , Verder interessante en treffend Abonnementsvoorwaarden gemustreerde bijdragen over 1995 c...---:::> "Stedelijke milieuhinder in de België: 750,- fr. voor 5 nummers E pre-industriële tijd ( 1 8de-begin (los nummer. 200,-fr.) 19de eeuw) en over "Het venus­ Bestellen bij Latte Vandeweerdt, apparat" (anticonceptie en Anjelierstraat 77, 9000 Gent, geboorteregeling in de 19de 09/227.53.25. eeuw). Nederland: 37,5 NLG voor 5 nummers (los nummer. I 0,­ Abonnementsvoorwaarden NLG) LIBRAMONT 1995 Bestellen bij Plint, Postbus 164, België: 600,- fr. voor 4 nummers 5600 AD Eindhoven, (los nummer. 175,-fr.) 040/45.40.0 I, fax 040/46.52.73. Va n 23 september tot 1 oktober 95 Een abonnement gaat in na overschrijving op rekening Monumenten (13 u-19 u} nummer 001 -095 1892-10 van en Landschappen VIAT (09/22159.69). Tweemaandelijks tijdschrift c J Losse nummers kunnen ook op jaargang 14, nr. 4, juli-augustus 130 JE[GJENT[ffDSJE][(U NSTJENAAR.S deze manier worden besteld. 1995 [ 29,7 x 20,9 cm, ge'lllustreerd in kleur en zwart -wit, SC H [ lDJE R.][(U ST N Dada 60 pagina's en 16 pagina's Kunsttijdschrift voor Binnenkrant Kinderen van 6 tot I 06 r r =-1 B JE JElD H 0 UW][(U N ST 24 x 21 cm, volledig in kleur Ook in deze editie komen vier [ ge'lllustreerd, 52 pagina's hoofdthema's aanbod: ][(UNSTAMBACHT Stichting Plint, Eindhoven, 1994, de redding van de barokkapel nr. I. van de Kinkenberg in 's Belgische Ardennen : Vijf nummers per jaar. Gravenvoeren; de vallei van de Kleine Nete en de Aa tussen E4 11 Brussei-Luxembourg, uitrit 25 bis November vorig jaar verscheen Grobbendonk en Herentals; een het eerstè nummer van DADA, overzicht van de Info : 32 (0)61 - 22 39 31 helemaal gewijd aan Piet bouwgeschiedenis van der Mondriaan, dit naar aanleiding Ijzertoren in Diksmuide, dit naar van de Mondriaan­ aanleiding van de de thans aan overzichtstentoonstelling. Het de gang zijnde blad werd reeds 2 jaar eerder instandhoudingswerken, en opgericht in Frankrijk met als thematisch daarbij aansluitend doel om de belangstelling voor een tocht langs kerkhoven, kunst en cultuur te stimuleren bij loopgraven en bunkers in de kinderen tussen 8 en 14 jaar. Ypres Salient waar na de ravage Het tijdschrift biedt inderdaad van het oorlogsgeweld (WO I) een interessant document over een indrukwekkende Mondriaan maar is te druk van opmaak en te omslachtig in de tekstvoering om effect te hebben op de beoogde doelgroep. Of je nu in China, Algerije of Rwanda woont, De Nederlandse teksten werden je loopt grote kans dat je mensenrechten geschonden gewoonweg in het Franse worden. Vooral als je vrouw bent. )ij, in België, je kunt kiezen. Je draait deze bladzijde om of je doet er iets aan. Vraag vrijblijvend de BRTN Departement Cultuur infobrochure aan bij Amnesty International,

Tekens op TV2, elke dinsdag om 22.45 uur Kerkstraat 156, 2060 Antwerpen, tel. 03127 1.16 . 16.

19.09 Live Achievement Award: S. Spielberg 4 Amnesty International 26.09 Archeologie en wederopbouw in Libanon Licht ze uit het donker. 03. 10 Le dossier B I 0. 1 0 Two Autumns � ------17. I 0 Design Stories: De Schakel Baekeland f,J Ja, mensen moeten hun rechten knJgen. Ladies lirst. o 24. 1 0 Design Stories: De Absolut Wodkafles Stuur mij de gratis info-brochure. 31.10 Design Stories: De VW-Story Naam , 07. 1 I Design Stories: MartStam Voornaam ·

14.1 I Design Stories: Tankstations in Noorwegen Straat , ...... Nr...... 21.1 I Keramiek in Vlaanderen Post nr. , ...... Gemeente , 28. 1 I Aldous Huxley De door u op dit document verstrekte informat1e is bestemd voor mtern oehruik in de gegevensbank van Amnesry Internattenat vzw. zoals voorzten 10 de wet van 8.12.92 over de bescherming van hel pnvéleven b11 hel gebruik van gegevensbanken Een jeugdeditie van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen geschreven door de gerenommeerde jeugdauteur Dirk Musschoot.

Met de editie, die wordt uitgegeven i.s.m. de kathedraal van Antwerpen, brengt Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen een leidraad voor een bezoek aan de kathedraal geschreven voor meisjes en jongens van 9 tot en met 14 jaar.

De uitgave voert hen mee van buiten naar binnen en maakt hen wegwijs in de bouwgeschiedenis, de kunstwerken, de restauratie, en de archeologische vondsten, maar wijst hen ook op de zin en de betekenis van de kathedraal.

De jeugdeditie telt 40 pagina's en is nagenoeg volledig in kleur uitgegeven.

Ze zal ongetwijfeld ook de grote mensen weten te boeien. Vo or ouders en leerkrachten, en uiteraard voor de kinderen zelf, is deze gids een onschatbare hulp voor een interessant bezoek aan de kathedraal van Antwerpen.

Waar wordt de jeugdeditie aangeboden?

• Bij Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen tegen 250,-BF of 16,-NLG

• In de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal tegen 250,-BF.

Kortingen zijn mogelijk bij aankoop van meerdere exemplaren.

Hoe kunt U bestellen bij Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen?

• Door storting van 250,-BF op rekeningnummer 448-0007361-87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen in Tielt met vermelding cyeugdeditie». Maak hiervoor a.u.b. gebruik van bijgaand betalingsformulier.

• Va nuit Nederland door storting van 16,- NLG op giro van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen in Tielt met vermelding ccjeugdeditie)).