Routekaart Duurzaam Voorne-Putten 2040

GEMEENTEN VOORNE-PUTTEN

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

Deﬁ nitief | woensdag 31 januari 2018 | openbaar

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

INHOUDSOPGAVE

1 INLEIDING 5 4 SAMENWERKING EN ORGANISATIE 25 1.1 Urgentie 5 4.1 Samenleving in beweging 25 1.2 Proces 6 4.2 Organisatie 26 1.3 Leeswijzer 6 4.3 Gemeenten 26

2 LOKALE KANSEN BENUTTEN 7 BIJLAGE 1 2.1 Identiteit en lokale potentie 7 Factsheet Energie Voorne-Putten 28 2.2 Scenario’s doelstellingen 8 2.3 Strategie 9 BIJLAGE 2 Voorbeelden van lopende projecten Voorne-Putten 29 3 ROUTEKAART 2040 11 3.1 Opgave en doelstellingen energietransitie 11 3.2 Projecten energietransitie 12 3.2.1 Energiebesparing 12 3.2.2 Duurzame energie (Wind) 14 3.2.3 Duurzame energie (Zon) 15 3.2.4 Duurzame energie (Warmte) 16 3.2.5 Duurzame Mobiliteit 18 3.3 Opgave en doelstellingen circulaire economie 20 3.4 Projecten circulaire economie 22 3.4.1 Organische reststromen 22 3.4.2 Gebouwde omgeving 22 3.4.3 Recreatie en toerisme 23 3.4.4 Huishoudelijk afval 23 De onderstaande partijen zijn bereid om zich in te zetten voor de realisatie van de Routekaart. Gedurende de uitvoering zullen steeds meer partijen zich hierbij aansluiten.

• DCMR Milieudienst Rijnmond • Eneco • ValueC.eu • Woningstichting De Leeuw Van Putten • Samen Meer Waarde • Warmtebedrijf Rotterdam • Farm Frites • Woningcorporatie Maasdelta • Stadsgas • Triple-A • Ecoweb • Diverse bewoners • WoonWijzerWinkel • Gemeente Brielle • Stedin • Gemeente Hellevoetsluis • Zero Waste Consultants • Gemeente Nissewaard • Fieldlab Smart, Safe & Resillient Mainports • Gemeente Westvoorne • Bedrijventerrein Kickersbloem • Provincie Zuid Holland

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 4 5

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

1 INLEIDING

Hoe hebben onze kinderen het in 2040 als zij volwassen zijn? Kan de 1.1 URGENTIE aarde onze huidige leefwijze nog dragen? Zijn we in staat en bereid Op internationaal (Klimaatakkoord van Parijs), Euro- om ons aan te passen aan nieuwe vormen van energie, mobiliteit, pees, nationaal (Energieakkoord) en lokaal niveau zijn produceren en consumeren? Die vragen staan centraal als het gaat om afspraken gemaakt om de uitstoot van broeikasgassen duurzaamheid. We willen onze verantwoordelijkheid nemen voor een te verminderen, de negatieve gevolgen van klimaat duurzaam Voorne-Putten in 2040. verandering aan te pakken en duurzame energie opwekking te stimuleren. Hieronder een samenvatting Voorne-Putten is uniek in haar ligging en eigenschap- een doelstelling voor 2021 en 2030 en een focus op de van de belangrijkste doelstellingen: pen. Een oase van rust, veel fysieke ruimte en dichtbij uitvoering voor de eerste periode. In 2021 kijken we de Rotterdamse haven gelegen. Toeristen weten met elkaar of we op koers liggen en stellen we nieuwe Voorne-Putten te vinden vanwege haar mooie acties op. We kijken wat we samen kunnen doen in Klimaatakkoord Parijs 2015 stranden en recreatiegebieden. Veel bewoners zijn regionaal verband. Elke gemeente geeft daarnaast ook Maximaal 2 graden Celsius temperatuurstijging werkzaam in de nabijgelegen mainport Rotterdam. zelf nog invulling aan eigen ambities en acties. t.o.v. het pre-industriële tijdperk.

Op Voorne-Putten is de afgelopen jaren hard gewerkt Verbinding staat centraal in deze Routekaart. Verbin- Europese Unie aan duurzaamheid. Er liggen steeds meer zonnepanelen, ding tussen duurzaamheid en andere thema’s waar we 80% reductie broeikasgassen en 75% duurzame afval wordt steeds verder gescheiden, er verschijnen aan werken zoals ruimtelijke ordening, wonen, natuur, energieopwekking in 2040 t.o.v. 1990. elektrische auto’s en er wordt energie bespaard. En toch mobiliteit en economie. Verbinding tussen alle lopende is dit nog maar het begin. De grootste stap moeten we projecten en datgene wat komende jaren extra nodig is Nationaal Energieakkoord nog gaan zetten, en dat willen we ook! We willen als vier om ons doel te halen. Verbinding met dat wat Voor- 14% duurzame energieopwekking in 2020 en gemeenten gezamenlijk samen met andere stakeholders ne-Putten typeert, zoals innovatie, ondernemerschap 100% in 2050. een duurzaam Voorne-Putten op de kaart zetten. en toerisme. En bovenal verbinding tussen bewoners, overheden, bedrijven en instellingen die gezamenlijk Landelijk afvalbeleid (LAB 2) Deze Routekaart maakt die ambitie van een energie- aan deze opgave werken. Met ‘we’ bedoelen we in deze 75% hergebruik en 100 kg. restafval in 2020, 30 neutraal en circulair Voorne-Putten in 2040 concreet. Routekaart dan ook alle partijen in Voorne-Putten. We kilo restafval in 2025, circulaire economie in 2050. Het is een visie voor de lange termijn, vertaald naar doen het samen! In het nieuwe Regeerakkoord worden de ambities verder aangescherpt. De nieuwe regering gaat voor 49% reductie van broeikasgassen in 2030 t.o.v. de huidige Europese doelstelling (40% in 2030). Verder komt er een nieuw Nationaal Klimaat- en Energieakkoord waarvan de hoofdlijnen zullen worden vastgelegd in een Klimaatwet. Per regio gaat de nieuwe regering, samen met de lokale overheden en de netbeheerder, aan de slag om een programmatische aanpak op te stellen voor verduurzaming van de gebouwde omgeving. Uit- gangspunten daarin zijn het vervangen van de aansluit- plicht op gas door een warmterecht bij nieuwbouw en het aardgasvrij maken van 30.000 - 50.000 bestaande projecten opgestart. Het lokale Economic Board van Een projectgroep bestaande uit (beleids)medewerkers woningen vóór het einde van de kabinetsperiode. Voorne-Putten (bestaand uit lokale ondernemers en van elke gemeente en adviseurs van Over Morgen gaf gemeenten) ziet ook het belang van een duurzame sturing aan dit proces. De bestuurlijke coördinatie en Deze (inter)nationale doelstellingen vloeien door op lo- regio en de kansen die het biedt voor nieuwe werkge- afstemming vond plaats via het regionale portefeuille- kaal niveau. De Provincie Zuid-Holland heeft een ener- legenheid en bedrijvigheid. houdersoverleg. gieagenda (Watt Anders) opgesteld en daarin aangege- ven hoeveel van iedere duurzame energiebron in 2050 wordt verwacht. Binnen de Metropoolregio Rotterdam 1.2 PROCES 1.3 LEESWIJZER Den Haag (MRDH) is de Roadmap Next Economy Deze Routekaart is de regionale visie en aanpak Hoofdstuk 2 beschrijft de lokale identiteit en poten- opgesteld waarmee ingezet wordt op thema’s als slimme voor een verduurzaming van Voorne-Putten, zoals tie van Voorne-Putten wat als uitgangspunt geldt. digitale delta, slimme energie delta, circulaire economie, in de Gebiedsvisie is voorgesteld. Bij het opstellen Ook wordt de doelstelling uitgewerkt volgens drie ondernemende regio en inclusieve samenleving. Er van deze Routekaart zijn een groot aantal personen scenario’s. wordt o.a. ingezet op een flexibel regionaal energienet- betrokken. Het doel is dat deze groep stakeholders werk en een opschaling van circulaire initiatieven. steeds verder groeit en meer samenwerkt. In dit pro- Hoofdstuk 3 is het kloppend hart van deze Routekaart ces zijn een aantal bijeenkomsten georganiseerd. en beschrijft de strategie, ambities en korte termijn Voorne-Putten werkt regionaal samen met 9 andere acties per thema. gemeenten binnen de Alliantie Energietransitie (voor- • Twee werksessies met stakeholders; malige Alliantie Duurzaam Rijnmond) om lokaal de • Informatieavond voor bewoners; Hoofdstuk 4 gaat in op de onmisbare samenwerking klimaatverandering tegen te gaan. Binnen deze samen- • Werksessie met medewerkers van de gemeenten; en organisatie die nodig is bij de uitvoering van de werking wordt kennis gedeeld en worden gezamenlijk • Presentaties voor gemeenteraden. Routekaart.

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 6 7

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

2 LOKALE KANSEN BENUTTEN

2.1 IDENTITEIT EN LOKALE De duingebieden in het westen en noorden van het een duurzame en bereikbare delta zijn met ruimte voor POTENTIE eiland zijn Natura 2000 gebieden met veel natuur- bedrijvigheid en innovatie. De Economic Board en de Voorne-Putten, gescheiden door de historische waarden. Het zijn populaire locaties voor recreanten fieldlabs/innovatiezones zijn krachtige, lokale middelen scheepvaartroute de Bernisse, is een overgangszone en toeristen, maar ook de historische vestingsteden om hier gezamenlijk en concreet invulling aan te geven. tussen stad, zee en land. Het is een open en met hun vele activiteiten en festivals kunnen jaarlijks groen gebied met duinen, stranden en polders met op veel bezoekers rekenen. In de vestingsteden Brielle De vier gemeenten op Voorne-Putten werken amb- historische steden en havens. In de Gebiedsvisie en Hellevoetsluis is tevens veel nautische recreatie. telijk al intensief samen op allerlei beleidsterreinen , Voorne-Putten 2016-2020 staan deze kwaliteiten Aan de oostkant ligt Spijkenisse; de grootste stad van waaronder duurzaamheid. Voorne-Putten erkent dat ook vastgelegd met als gewenst toekomstperspec- het eiland met alle faciliteiten die daarbij horen en een zij een belangrijke rol heeft te spelen in de energietran- tief: Voorne-Putten als blauwgroene oase tussen directe metroverbinding met Rotterdam. De meeste sitie. De regio zoekt ook aansluiting bij de intenties van stad en delta. bebouwing op Voorne-Putten is aan de randen van het Rotterdam om zich te ontwikkelen als meest duurzame eiland gesitueerd met daartussen veel polder. Aan de havenstad en bij de opgaven die in MRDH-verband en Voorne-Putten bestaat uit de gemeenten Brielle, zuidkant ligt het Natura 2000 gebied het Haringvliet. op provinciaal niveau zijn geformuleerd. De kwaliteiten Hellevoetsluis, Nissewaard en Westvoorne. Samen Een belangrijk natuurgebied voor tal van vogels, maar van Voorne-Putten blijven hierbij uitgangspunt. hebben deze gemeenten ongeveer 155.000 inwoners ook voor allerlei recreatieve activiteiten. die in de circa 70.000 woningen wonen. Voorne-Put- De energietransitie heeft vooral ook een grote ten heeft een oppervlakte van zo’n 220 km2 waarvan De regio leunt sterk op de Rotterdamse haven als ruimtelijke impact. Voorne-Putten schets in haar het grootste deel landbouwgrond waaronder in het het gaat om werkgelegenheid. Veel inwoners werken Gebiedsvisie een realistisch ruimtelijk perspectief voor noorden glastuinbouw. De noordkant van Voorne-Put- buiten de regio, met name in en rond Rotterdam. Dit de toekomst, gericht op het verder verbeteren van de ten, ‘De Geuzenlinie’, is een uniek overgangsgebied is ook te herkennen in de mobiliteitsbewegingen. De woon-, werken toeristisch-recreatieve kwaliteit van tussen de wereldhaven Rotterdam en de groenblau- regio is erbij gebaat om lokale bedrijvigheid vast te het eiland. Het bewust omgaan met dat wat de natuur we openheid van de zuidwestelijke delta. Dit is een houden en te versterken gebaseerd op het principe aanreikt, duurzame energievoorziening en in balans kansrijk gebied om ruimte te bieden aan onder andere van een circulaire economie. Er liggen kansen om als met het water blijven leven zijn daarin de belangrijkste duurzame energielandschappen. volwaardig onderdeel mee te draaien in de (circulaire) duurzaamheidsaspecten. Daarnaast wordt door de economie van de MRDH. Daarvoor is een versterking gemeenten momenteel een lokale klimaatadaptatie van OV- en wegverbindingen nodig. Voorne-Putten wil strategie uitgewerkt voor Voorne-Putten. , 2.2 SCENARIO S “Een energieneutraal Voorne-Putten DOELSTELLINGEN betekent dat we in 2040 net zoveel Deze Routekaart straalt onze ambitie uit op het ge- duurzame energie opwekken als dat we bied van de energietransitie en circulaire economie in totaal gebruiken.” en biedt handelingsperspectief om hiermee vandaag nog aan de slag te gaan. We willen in 2040 energie- Het is lastig om te bepalen in welke snelheid de transitie neutraal en een circulaire samenleving zijn. Daarmee naar energieneutraal en circulair gaat verlopen. Het zijn we ambitieuzer dan de Europese doelstellingen. typerende van een transitie is dat we het moeilijk kunnen voorspellen. Er is grote afhankelijkheid van ontwikkelingen op de markt en in de samenleving. We gaan “Een circulair Voorne-Putten in 2040 echter niet afwachten en willen op korte termijn fl inke betekent dat we onze make-take-waste stappen zetten. Op dit moment wekt Voorne-Putten We willen Voorne-Putten als duurzame regio op de economie transformeren naar kringlopen 2% duur zame energie op en recyclen we als regio net kaart zetten en daarvoor moeten we fl inke inzet tonen waarin we grondstoffen maximaal wat minder afval dan het landelijk gemiddelde. Om de komende jaren. Duurzaamheid wordt steeds meer hergebruiken.” overige 98% duur zame energie en een circulaire eco- een maatschappelijk en politiek thema. Duurzame nomie te realiseren onderscheiden we drie scenario’s. technieken worden goedkoper en het levert steeds meer nieuwe economie op. Voorne-Putten stelt zich proactief op en wil profi teren van deze ontwikkeling. Monitoring Energieneutraal en circulair in 2040 is de stip op de Er is een sterke wens om de voortgang van beleid horizon, maar wat is een passend scenario? te kunnen monitoren. Zo wordt duidelijk of beleid doeltreffend is. De monitoring van duurzame energie Het afwachtende scenario is niet wenselijk omdat is op dit moment nog erg lastig. Er is een landelijke daarmee kansen blijven liggen komende jaren. We wil- Klimaatmonitor beschikbaar en Energie in Beeld len goede initiatieven niet afremmen en we blijven fors presenteert ook veel informatie. Dit is de beste achter bij Europese doelstellingen. We willen komende monitoring die nu beschikbaar is. jaren een grotere stap zetten en dit is ook hard nodig. Het vooroplopende scenario vergt een dusdanig grote inzet dat dit onrealistisch is. Er zal dan onvoldoende ruimte zijn om zorgvuldig de maatschappij te betrekken. Ter illustratie: stel dat we 40 windmolens en 100 hectare zonneveld realiseren in vier jaar tijd, dan zijn we nog niet eens op de helft.

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 8 9

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

Scenario ‘Vooroplopend’ Afwachtend Ambitieus Vooroplopend Voorne-Putten bevindt zich in de voorhoede van 2021 2030 2040 2021 2030 2040 2021 2030 2040 Nederland door komende vier jaar de grootste Duurzame energie 10% 40% 100% 19% 57% 100% 30% 75% 100% stap in de energietransitie te realiseren. Dat Energiebesparing 3% 13% 33% 6% 19% 33% 9% 25% 33% betekent ongeveer 30% duurzame energie over Circulaire economie Voorne-Putten legt het Voorne-Putten volgt de Voorne-Putten als koploper en vier jaar, wat 15 keer zoveel is als de huidige initiatief elders en volgt de voorhoede, brengt grondstof- kenniscentrum op het gebied ontwikkelingen. Komende fenstromen in beeld en start van circulaire economie. situatie. Hiermee voldoen we ruim aan de jaren blijven inventariserend. actief nieuwe bedrijvigheid. Europese doelstellingen. Deze groei neemt met de jaren af om geleidelijk aan energieneutraal te worden. Het ambitieuze scenario is daarom het meest kansrijk bijv. zonnevelden realiseren of een geothermie bron en gebruiken we als uitgangspunt voor de Routekaart. aanleggen. We kunnen niet nog 10 jaar blijven praten, Scenario ‘Ambitieus’ Dit blijft ambitieus, maar ook realistisch. Hiermee want dan willen we al ongeveer de helft van onze Voorne-Putten is ambitieus en wil dit komende halen we ook de Europese doelstellingen van 20% energievoorziening verduurzaamd hebben. jaren verzilveren. Dat betekent dat we komende duurzame energie in 2020 net niet, maar voldoen we jaren gaan versnellen en dat volhouden totdat we wel aan het Nationale Energieakkoord van 14% duur- Deze Routekaart maakt inzichtelijk welke stap de energieneutraal en circulair zijn. We realiseren zame energie in 2020. En de doelstelling van 2030 komende jaren nodig is en maakt keuzes in wat we een stijging van ruim 4% duurzame energie per wordt ruimschoots gehaald. Maar dan hebben we wel concreet gaan doen. We kunnen niet de hele periode jaar; het dubbele van de hoeveelheid duurzame een kleine achterstand in te halen. Alle zeilen moeten tot en met 2040 voorspellen, maar over de eerstvol- energie die we tot nu toe hebben weten te worden bijgezet. gende periode van vier jaar kunnen we best goede realiseren. inschattingen maken. We schrijven op hoeveel we van iedere duurzame techniek nodig hebben en kunnen Scenario ‘Afwachtend’ 2.3 STRATEGIE aan de hand van deze Routekaart locaties aanwijzen. Voorne-Putten versnelt de energietransitie en Al deze veranderingen gaan onze bestaande systemen De markt is onmisbaar als ondernemer en grote kapi- circulaire economie de komende jaren niet. voorgoed veranderen. Dit kan wat bedreigend voelen, tale kracht voor projecten in deze Routekaart. We kiezen voor een rustig tempo waarin we maar het gaat zorgen voor een betere leefomgeving. afwachten wat er op de markt en in de samen We zullen heel zorgvuldig stap voor stap meewerken We maken heldere keuzes voor een aantal projecten leving gebeurt. Technieken en financieringen zijn aan deze transitie en tegelijkertijd lef tonen om grote en wanneer deze na een jaar succesvol blijken, zet op dit moment te onzeker. We realiseren de helft ontwikkelingen te starten. Stap voor stap willen we dit de deur open naar meer projecten. Zo ontstaat er van de duurzame energie ten opzichte van het het belang van een duurzame samenleving delen met vertrouwen in deze transitie. We willen zorgvuldig ver- ambitieuze scenario. Europese doelstellingen elk mede inwoner, ondernemer of bestuurder. We snellen zonder daarbij mensen uit het oog te verliezen worden bij lange na niet gehaald. willen stimuleren dat men maatregelen treft in eigen of voorbij te lopen. Gewoon beginnen is het motto. De woning of bedrijfspand. En tegelijkertijd zullen we beweging die we daarmee op gang brengen zal steeds groter worden en meer personen sluiten zich aan. Inwoners, ondernemers en andere stakeholders worden enthousiast om hun steentje bij te dragen. Onverwachte samenwerkingen leiden tot creatieve oplossingen. Hiermee zijn we in staat om op te schalen zodat we in 2040 een samenleving hebben waarbij het gebruik van energie of grondstoffen voor een auto, verwarming, bedrijfspand, scooter of gymzaal geen belastend effect meer heeft op onze samenleving.

Kortom: • We maken keuzes; • We worden concreet; • We beginnen zonder het verloop te kunnen voorspellen; • We brengen een beweging in gang die gaat groeien.

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 10 11

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

3 ROUTEKAART 2040

3.1 OPGAVE EN DOELSTELLINGEN past. De toekomstige energievraag staat weergegeven naar terajoule. Het bestaande collectieve warmtenet ENERGIETRANSITIE in het Factsheet Energie hieronder, zie bijlage 1 voor in Vierpolders is hierin opgenomen. We zien een groot De energietransitie is een enorme opgave waar elke een vergroting. aandeel aardgas voor de gebouwde omgeving en bewoner, elke bedrijf en elke instelling mee te maken industrie in de totale energievraag, zo’n 60% van het Inwoners: 155.250 Woningen: 70.673 Energiemix VoornePutten Energiegebruik gebouwde omgeving: 44% krijgt. Het komt neer op een aantal principes: 20112017 totaal. 1. Huidige situatie (2015) 3. Energieaanbod 2040 TJ wind zon • Het besparen op de huidige energievraag; 12.000 3.805 TJ 897 TJ 10.000 Benzine/ Diesel /LPG 2.238 • Het duurzaam opwekken van warmte, elektrici- 565.000 PVpanelen gebouwen 8.000 Aardgas overig (o.a. industrie) 3.707 554 TJ 2. Energievraag- en aanbod 2040 75 ha zonneveld 200 TJ 6.000 Aardgas gebouwde omgeving 3.503 teit, biomassa en hernieuwbare gassen; 246 MW vermogen PV panelen De huidige energievraag zal drastisch veranderen door- 4.000 15 windmolens op land (3MW) 356 TJ Collectieve warmte 300 41.000 zonnecollectoren Restopgave (32 windmolens op 143 TJ 3.449 TJ 2.000 zee (10MW) / innovatie) 47 MW • Het transformeren van de huidige energie in- Elektriciteit 2.058 dat we enkel nog duurzame bronnen willen gebruiken. In Energievraag 11.806 TJ collectieve warmte individuele warmte frastructuur naar een toekomstbestendige 3.398 TJ 1.174 TJ 2040 gebruiken we dus geen fossiele brandstoffen meer 2. Energievraag en aanbod 2040 Besparing 33% TJ 3.794 TJ Vermogen bron 148 MW 12% 12.000 96.000 woningequivalenten infrastructuur (uitfasering van gas); Biobrandstof 7% zoals benzine, aardgas en grijze stroom. We gaan aller- 10.000 (Hernieuwbaar) Geothermie (100%) gas Biomassa transport 79 Restwarmte (0%) Elektrisch

8.000 Aardgas 294 LT bronnen1 (0%) verwarmen (81%) • Het opslaan van energie om de ongelijktijdigheid Biogas 273 eerst een flinke besparing realiseren van ongeveer 33%. Warmte Power to gas 1.412 6.000 Zonnewarmte individueel 143 (hernieuwbaar) gas biomassa Bijstook biomassa individueel 80 4.000 1.979 TJ 159 TJ van vraag en aanbod te regelen. All electric individueel 951 Dit doen we door het isoleren van huizen, efficiënter Collectieve warmte 3.398 2.000 Elektriciteit Zon 754 Wind 3 .805 Aardgas (15%) Bijstook biomassa 80 TJ 0 energiegebruik, energiemanagement en nieuwe appara- Biogas (14%) Energievraag Energieaanbod Totaal 11.189 TJ 79 TJ We denken ongeveer 80% van alle benodigde Power to gas (71%) Transport ten. Daarnaast gaan we fossiele brandstoffen vervangen energie met de huidige technieken en binnen de ge- door schone brandstoffen. Voertuigen en schepen gaan meentegrens op te kunnen wekken. Voor het gemak 1. Huidige situatie (2015) zich verplaatsen met elektriciteit, hernieuwbaar gas (zo- drukken we de overige 20% uit als 31 windmolens Het energiegebruik in de huidige situatie volgt uit als waterstof) en biobrandstof. In de gebouwde omgeving van 10 MW op zee buiten de regiogrens en we hopen open data van de Klimaatmonitor van Rijkswaterstaat. wordt geen aardgas meer gebruikt. Verwarming vindt dat innovaties gaan helpen bij deze opgave, omdat Hierin staat al het energiegebruik van de gemeen- plaats met een collectief net of individueel per woning. er simpelweg te weinig ruimte is op de Noordzee. ten op Voorne-Putten, brandstoffen voor mobiliteit, De industrie blijft deels afhankelijk van aardgas voor Het helpt om inzichtelijk te maken hoe de energie- aardgas voor industrie en gebouwde omgeving, proceswarmte en piekvraag en zal daarnaast duurzaam huishouding van de toekomst er naar verwachting uit collectieve warmte en elektriciteit. Bij elkaar bedraagt waterstofgas, synthetisch gas, ammoniak en biogas gaat zien. Zo weten we hoeveel we kunnen besparen het energiegebruik 11.806 terajoule (TJ) per jaar. Dit gebruiken. Duurzame energiebronnen zullen voorzien in en met welke technieken we duurzame energie op is een eenheid om energie in uit te drukken. Alle m3’s deze toekomstige energievraag, wat samen het aanbod in gaan wekken op de manier die bij Voorne-Putten gas, liters benzine of kWh stroom zijn omgerekend 2040 zal zijn. Huidig 2021 2030 2040 3. Energieaanbod 2040 Energiegebruik 11.806 TJ 11.128 TJ 9.604 TJ 8.012 TJ Aan de rechterkant van de factsheet staat een uit- Energiebesparing (t.o.v. huidig) - 6% 19% 33% splitsing van het energieaanbod in 2040. Dit is de - 678 TJ 2.202 TJ 3.794 TJ verwachte eindsituatie. Centraal staat de warmte- Stijging energiegebruik - 553 TJ 1.796 TJ 3.177 TJ transitie. Doordat o.a. Spijkenisse en Hellevoetsluis Duurzame energie 2% 19% 57% 100% kansrijk vastgoed kennen, het Rotterdamse warmtenet 248 TJ 2.681 TJ 7.312 TJ 11.189 TJ nabijgelegen is, er een glastuinbouwcluster aanwezig is Mobiliteit Minder vervoersbewegingen, schoner vervoer en duurzame en Voorne-Putten een (zeer) goede potentie voor geo- alternatieven. Faciliteren van dekkende oplaadinfrastructuur (streven 2021: 200 laadpalen)’ thermie heeft, lijkt een collectief warmtenet kansrijk voor een deel van Voorne-Putten. Het alternatief is we kunnen covergisten tot biogas. Met name Nissewaard De scenario’s uit hoofdstuk 2 zijn gebaseerd op de verwarming met lage temperatuur. Dit vraagt om een heeft veel potentie. Houtsoortige biomassa is wat schaar- factsheet energie. Het ambitieuze scenario leidt tot forse isolatiestap en het gebruik van warmtepompen, ser binnen de gemeenten, maar er is wel veel bermgras de doelstellingen in deze tabel. Naast de besparing WKO’s en zonneboilers. aanwezig wat gebruikt kan worden. De vraag naar gas van 33% stijgt het energiegebruik ook een deel door wordt deels ingevuld door aardgas. Dit is volledig volgens de omzetting van energie bij bijvoorbeeld warmte- De elektriciteitsvraag gaat stijgen doordat auto’s elek- Europese doelstellingen. Het is nodig voor proceswarm- pompen en power to gas. Dit is meegenomen in de trisch gaan rijden en veel huizen individueel elektrisch te bij de industrie en als backup voor een toekomstige cijfers. worden verwarmd. Deze elektriciteit wekken we lokaal warmtenet. Een deel van de vraag kunnen we opwek- op met zonnepanelen op daken en velden en met ken door de covergisting van mest. Het deel gas wat windmolens. Naast het benutten van alle daken en het daarnaast nodig is kunnen we synthetisch maken door 3.2 PROJECTEN realiseren van 75 hectare zonneveld zijn er bijna 100 bijvoorbeeld elektriciteit om te zetten in waterstofgas. ENERGIETRANSITIE windmolens van 3 MW nodig om voldoende elektri- 3.2.1 . Energiebesparing citeit op te wekken. Hiervan kunnen we al 45 MW We zullen ook met elkaar moeten nadenken over op- De meest duurzame energie is de energie die we niet plaatsen binnen de gemeenten. Die maken al onder- slag en het transformeren van onze energie infrastruc- verbruiken. Energiebesparing is dus een absolute deel uit (van het huidige aanbod) door Voorne-Putten tuur om ook met duurzame bronnen een betrouwbaar, must. Energiebesparing raakt direct de gebruiker en/ aan de provincie (Visie Ruimte en Mobiliteit). De rest comfortabel en betaalbare energievoorziening te of eigenaar van een gebouw of woning. We gaan een zal buiten de regio of op zee geplaatst moeten worden. hebben. Smart grids kunnen hier bijvoorbeeld een regionale besparingsaanpak opstellen die zich specifiek Ook nieuwe ontwikkelingen en innovatieve technie- belangrijke rol in spelen. Voorne-Putten volgt hierin richt op drie doelgroepen: bedrijven, woningeigenaren ken spelen een belangrijke rol bij de invulling van onze de technologische ontwikkelingen en haakt, waar mo- en huurders. We beginnen daarbij gelukkig niet op nul. resterende energiebehoefte. gelijk, aan op onderzoek en/of kansen zoals de pilots Er zijn al verschillende initiatieven actief op Voor- in het havengebied van Hellevoetsluis (ponton voor ne-Putten. Dat zetten we voort en versterken we in Naast warmte en elektriciteit kunnen we ook energie energieopslag) en de Fieldlab Green Economy West- een gezamenlijke besparingsaanpak. We kunnen daar- halen uit biomassa. Er is redelijk wat mest beschikbaar die voorne (opslag in water). in ook al veel doen met goede communicatie, voorlich-

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 12 13

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

Voorbeeldproject - Energiesafari met Energieteam Wist je dat? Natuurinclusief bouwen Hellevoetsluis Natuurinclusief bouwen en ontwerpen houdt in dat De gemeente Hellevoetsluis heeft al sinds 2007 een gebouwen en de openbare ruimte niet alleen een energieteam die bewoners adviseren op het gebied van functie hebben voor mensen, maar tegelijkertijd energiebesparing. Samen met De WoonWijzerWinkel en het ook een bijdrage leveren aan biodiversiteit en energieteam krijgen bewoners wijkgericht een warmtescan ecologie in de gemeente. Speciale aandacht gaat aangeboden. Op basis van de scan ontvangen woning- hierbij uit naar de gebouwbewonende soorten, eigenaren een technisch energieadvies van het energieteam zoals huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen. en kunnen zij deelnemen aan een collectieve inkoop Deze soorten zijn namelijk vrijwel geheel voor vloer-, gevel- en dakisolatie en andere duurzame afhankelijk van verblijfplaatsen en nestplekken in maatregelen zoals zonnepanelen, zonneboilers, etc. bebouwing. Door na-isolatie en renovatie raken deze soorten mogelijk hun verblijfplaats(en) kwijt. Dat lossen we op door bijvoorbeeld bij projecten ting en bewustwording; bijvoorbeeld door het organi- Voor woningeigenaren is sinds 2015 het (voorlopig) nieuwe verblijfplaatsen te realiseren en nestkasten seren van duurzame huizenroutes op Voorne-Putten. energielabel een manier om inzicht te krijgen (en geven) aan te bieden bij onze energiebesparingsaanpak. Daarmee maken we energiebesparing zichtbaar. in de mate van duurzaamheid van hun woning. Dat leeft slechts beperkt. Incentives om te besparen zijn nau- Bedrijven kennen wettelijke verplichtingen op ener- welijks aanwezig (lage prijs van aardgas en elektra) en andere lopende programma’s zoals de woonvisie. Op giebesparing. Ervaring leert echter dat een combi- ingewikkeld. De knowhow ontbreekt. Op gebouwniveau Voorne-Putten hechten we aan natuurinclusief bouwen, natie met een stimuleringsaanpak meer resultaat valt echter veel te winnen in de schil (vloer-, spouw- dus ook hiermee leggen we de verbinding. Daarnaast oplevert. Het gaat hierbij om goed energiebeheer muur-, dakisolatie, vervangen glas/kozijnen, ventilatie) wordt uiteraard samenhang aan gebracht met de acties (inregelen en onderhoud van installaties, produc- en qua installaties/apparaten door de aanschaf van op het gebied van zon en warmte uit deze Routekaart. tieprocessen, apparatuur) en maatregelen aan de energiezuinige apparaten. Vanuit het ondersteunings- Ook bij nieuwbouw valt nog het één en ander te winnen. gebouwschil. In Brielle en Hellevoetsluis loopt al programma van de VNG is Voorne-Putten aangesloten Daarvoor maken we gebruik van instrumenten en nor- enkele jaren de duurzaam ondernemen estafette bij het regionale energieloket; De WoonWijzerWinkel. men zoals GPR en BENG. en Nissewaard gebruikt de duurzaamheidskring en Daar kunnen woningeigenaren terecht voor advies en BespaarCase om ondernemers te stimuleren. Ook dit ondersteuning in de verduurzaming van hun woning. Lokale energiecoöperaties zijn goed in staat om vanuit gaan we benutten en uitbreiden. Dit doen we zoveel Deze regionale energieloketten vormen een stap in persoonlijk contact met bewoners hen besparings- mogelijk integraal, zodat alle relevante onderwerpen de goede richting maar we moeten fl ink opschalen om maatregelen te laten treffen. De regionale energie- voor bedrijven gebundeld worden. Ook bedrijfsafval, onze doelstellingen te halen. We zetten daarbij in op coöperatie Voorne-Putten is onlangs opgericht. Wij wat een onderdeel is van circulaire economie, wordt wijkgerichte aanpakken en collectieve (inkoop)acties. helpen hen hun plek te pakken in de energietransitie. vanuit deze aanpak verminderd en zoveel mogelijk Een voorbeeld daarvan is de energiesafari of duurzame Zij kunnen een rol spelen in bijvoorbeeld een collectie- hergebruikt. huizenroute. Verder leggen we ook de koppeling met ve inkoopactie voor zonnepanelen. Voor huurders zijn vooral de prestatieafspraken met gasvrij. We stellen daarom een duurzaam onderhoud- We richten ons de komende 4 jaar op de volgende de woningcoöperaties van belang. Landelijk is de en beheerplan op voor ons vastgoed. De gemeenten acties: doelstelling voor de bestaande bouw label B in 2020. vervullen met het aanpakken van hun eigen vastgoed Op Voorne-Putten kijken we daarbij naar de route die een voorbeeldfunctie. Nieuwe gemeentelijke gebou- + Regionale besparingsaanpak voor huurders, nodig is om van het aardgas af te komen. Daarbij is de wen maken we al vanaf 2018 Bijna Energie Neutraal woningeigenaren en bedrijven; samenhang tussen de mate van isolatie en de (toekom- (BENG) en we gaan daarbij meteen voor aardgasloos, + Voortzetten regionaal energieloket stige) duurzame energievoorziening van belang. zoals het nieuwe zwembad en Integraal KindCentrum (WoonWijzerWinkel); in Hellevoetsluis. Waar mogelijk werkt gemeentelijk + Energievisies, GPR, BENG (of vergelijkbare De gemeenten hebben ook veel eigen vastgoed wat vastgoed als katalysator voor de uitrol van een alterna- instrumenten) toepassen bij nieuwbouw; moet worden aangepakt. Daarvoor geldt de doelstel- tieve energie infrastructuur (bijv. een warmtenet). Ook + Lokale energiecoöperaties actief helpen bij de ling om in 2023 minimaal energielabel C te hebben, wordt openbare verlichting in de komende periode oprichting en groei; maar ook deze panden moeten uiteindelijk naar aard- indien mogelijk getransformeerd naar LED verlichting. + Duurzaam beheer- en onderhoudsplan om bestaand gemeentelijk vastgoed in 2023 minimaal op energielabel C brengen; ambitie is BENG en aardgasvrij; + Nieuwe gemeentelijke gebouwen aardgasvrij en BENG; + Opstellen aanpak transformatie openbare verlichting naar LED.

3.2.2 Duurzame energie (Wind) Het realiseren van een aantal windmolens is erg actu- eel binnen Voorne-Putten. De Provincie Zuid Holland heeft met het Rijk afgesproken om 735,5 MW aan windmolens te plaatsen. Voorne-Putten neemt hierin haar verantwoordelijkheid en heeft een voorstel aan Voorbeeldproject - Duurzaamheidskring Nissewaard de provincie gedaan voor 45 MW aan windmolens Sinds 2012 hebben verschillende bedrijven, instellingen en de gemeente Nissewaard zich verenigd om de op land. Het is nodig om een deel van de windmolens mogelijkheden te onderzoeken om gezamenlijk de energiebehoefte te verduurzamen. Betrokken partijen zijn binnen Voorne-Putten te realiseren, aangezien op de o.a. de BespaarCase Nissewaard, Nedpower SWH (Invelox windtoeter), Stichting BIZ Halfweg-Molenwatering Noordzee te weinig ruimte is om heel Nederland van en De WoonWijzerWinkel. voldoende elektriciteit te voorzien.

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 14 15

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

Windmolens roepen landelijk veel weerstand op zamen. Vanuit deze positieve gedachte zetten we heeft minister Kamp besloten de salderingsregeling vanwege de impact op de buitenruimte, de beleving, komende jaren concrete stappen. tot 2024 in stand te houden. Hierdoor verdienen par- recreatie, et cetera. Daarom willen we vroegtijdig in ticulieren zonnepanelen gemiddeld tussen 6 en 7 jaar dit proces samen optrekken met belanghebbenden Uit het aanbod van de regio volgt 45 MW aan wind- terug. Voor bedrijfsdaken zijn er verschillende (rijks) en omwonenden om met elkaar te bedenken hoe we molens op land. We gaan hierbij vooralsnog uit van 15 subsidieregelingen zoals de Postcoderoos en de SDE+ het wel wensen. We organiseren bijeenkomsten om windmolens van gemiddeld 3 MW in Voorne-Putten. regeling beschikbaar. We gaan de voordelen bena- hen hierover te informeren en bedenken hoe we hen Deze leveren ongeveer 356 TJ op, 3,2% van de toe- drukken bij particulieren, zonnepanelen stimuleren bij blijvend betrekken. Ook zijn er kansen bij het plaatsen komstige energievraag. De locaties voor windenergie nieuwbouw door zongericht verkavelen en aan de slag van windmolens. De lokale gemeenschap kan profi te- worden vastgelegd in de Visie Ruimte en Mobiliteit van met een gebiedsgerichte aanpak voor bedrijven. ren door fi nancieel mee te doen in de ontwikkeling en de Provincie Zuid-Holland. Er wordt al gewerkt aan daarmee een deel van de energierekening te verduur- een leidraad Windenergie Voorne-Putten. Binnen de Wist je dat? Postcoderoos en SDE+ aangewezen locaties worden in samenspraak met stakeholders de meest geschikte plekken gezocht. Hierna Postcoderoos regeling is het aan de gemeenten om criteria op te stellen voor Deze regeling geldt voor kleinverbruikers die deze ontwikkeling en zal een samenwerking opgezet samen eigenaar zijn van een productie-installatie moeten worden tussen de grondeigenaar en de ont- en die in de zogenaamde postcoderoos van deze wikkelaar. Het streven is om lokale energiecoöperaties productie-installatie wonen. De regeling heet hier actief in te betrekken. eigenlijk ‘Verlaagd Tarief bij collectieve opwek’. De verlaging van het tarief van de eerste schijf Tot 2021 zetten we in op het: tot nihil wordt toegepast op de persoonlijke + Opstellen afwegingskader/leidraad windenergie energierekening van de leden. Leden hebben met Voorne-Putten. deze regeling lagere kosten en de coöperatie heeft Voorbeeldproject - NoM-renovatie Oostvoorne + Voorbereiden en plaatsen 45 MW aan windmolens inkomsten van de verkochte stroom In Oostvoorne wordt door het gemeentelijke op land. Woonbedrijf en Stroomversnelling gewerkt aan SDE+ regeling een Nul-op-de-meter renovatie van een hele 3.2.3 Duurzame energie (Zon) De Stimulering Duurzame Energieproductie woonwijk. Het gaat om 68 woningen in totaal en Zonnepanelen zijn op dit moment de meest toegan- (SDE+) is een regeling voor bedrijven en (non- de proefwoning is inmiddels klaar. Uniek aan het kelijke vorm van duurzame energie. Er zijn nu naar profi t) instellingen die duurzame energie project is de innovatieve ‘leaseconstructie’ van de schatting binnen Voorne-Putten circa 35.000 zonne- (gaan) produceren. De regeling is bedoeld voor gebouwgevel voor particuliere woningeigenaren panelen op daken geplaatst. In 2040 hebben we er in hernieuwbare energietechnieken in de categorieën zodat de renovatie ook voor hen mogelijk wordt. totaal 540.000 op daken nodig. Ze zijn erg populair en biomassa, geothermie, water, zon en wind op land. we zien ze steeds meer op daken verschijnen. Onlangs Ook gaan we aan de slag met onze eigen gemeente- Er wordt al over diverse locaties nagedacht; o.a. De acties voor de korte termijn zijn: lijke gebouwen en doen we onderzoek naar de mo- Kickersbloem 3 in Hellevoetsluis en de Westerland- + 100.000 extra zonnepanelen realiseren op gelijkheden bij verenigingen. Het uitgangspunt is dat seweg in Westvoorne. De businesscase van zonne- daken particulieren, gemeentelijke gebouwen, alle geschikte daken benut worden, de voorkeur gaat velden heeft in combinatie met subsidie wel 15 jaar verenigingen, nieuwbouw en gebiedsgericht door daarbij uit naar een combinatie met groene daken. In nodig om voldoende rendement te leveren. Ook hier bedrijven; 2040 levert dat bijna 6% van alle duurzame energie kan de lokale maatschappij profiteren door middel + 50 hectare zonneveld voorbereiden en realiseren; op. Tot en met 2021 willen we 100.000 extra zonne- van financiële participaties via de postcoderoosrege- + Afwegingskader/leidraad opstellen grootschalige panelen realiseren, oftewel 88 TJ. Dit zijn bijvoorbeeld ling. Met een haalbaarheidsstudie wordt de kansrijk- zonnevelden; 100 bedrijven met gemiddeld 200 panelen en 8.000 heid van de locaties inzichtelijk. + Aansluiten bij pilots omgevingsplannen met woningen met gemiddeld 10 panelen op een totale ruimte voor grootschalige energieopwekking. woningvoorraad van bijna 68.000 woningen. Er zijn op dit moment veel ontwikkelaars voor zonnevelden actief en er worden steeds meer projecten Naast zonnepanelen op daken kunnen we ook groot- gerealiseerd. Voor zowel zonnevelden als windmolens schalig energie uit de zon benutten door middel van is het wenselijk om als gemeenten een afwegings- zonnevelden. We willen in 2040 een totaal van 75 kader op te stellen als er projecten door de markt hectare zonneveld bereikt hebben, waarvan we 50 worden voorgesteld. Hierin worden eisen en crite- hectare in de komende vier jaar realiseren. Dat is ria genoemd waaraan nieuwe initiatieven worden mogelijk omdat een zonneveld een realisatietermijn getoetst, bijvoorbeeld landschappelijke waarden. heeft van 1 tot 2 jaar. Dit levert 133 TJ op. Net als Daarnaast is overleg met de provincie Zuid-Holland bij windmolens zullen we ook hiervoor geschikte ook noodzakelijk. Voorbeeldproject - Ecowoningen aan de locaties moeten vinden. Denk aan braakliggende Noordse Molenweg Hellevoetsluis gronden, stadsranden, boven parkeerterreinen, op Vanuit de nieuwe Omgevingswet die per 2021 van Begin 2009 zijn er in Hellevoetsluis vier bijzondere water, dijken, groenstroken, bij vrijgekomen agra- kracht wordt zal de realisatie van duurzame energie Ecowoningen opgeleverd. Bij het project stond rische bedrijven en geluidsschermen. We zoeken beleidsmatig vanuit omgevingsplannen gecoördi- duurzaam bouwen centraal. De ecowoningen aan de daarbij naar multifunctioneel (grond)gebruik in com- neerd worden. Hierin wordt rekening gehouden met Noordse Molenweg hebben een A++ energielabel. binatie met bijvoorbeeld het grazen van schapen, een de ruimtelijke kwaliteiten van een gebied. Op dit Toegepaste maatregelen zijn onder andere: kinderboerderij of waterberging. Bovendien kijken moment loopt een pilot met de omgevingsplannen optimale zon-oriëntatie, veel glas aan de zuidzijde, we naar collectieve inkoopacties om de aanschaf nog voor het buitengebied van Brielle en Westvoorne. Er pv-cellen en zonneboiler, warmteterugwinning laagdrempeliger te maken. Daarin trekken we samen ligt een kans om met de ontwikkeling van zonnevel- douchewater, bodemwarmtepompsysteem, opvang op met lokale energiecoöperaties en het regionale den en windmolens aan te sluiten bij deze pilot, zodat van regenwater voor toiletspoeling en een sedum energieloket. kaders ontstaan waarbinnen duurzame energie vegetatiedak. mogelijk is.

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 16 17

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

staan benoemd. De belangrijkste twee zijn op dit moment een collectief hoge temperatuur (HT) warmtenet en individueel, lage temperatuur (LT) oplossingen.

Een collectief hoge temperatuur warmtenet vergt weinig aanpassingen aan de bestaande bouw in verge- lijking met een lage temperatuurnet of een individuele, lage temperatuur oplossing. Isolatie is beperkt nodig, maar blijft een belangrijk onderdeel. De meest duurzame energie is namelijk de energie die we niet gebruiken. De investeringen in infrastructuur en bronnen (bijv. geothermie) zijn aanvankelijk hoog. Daarnaast 3.2.4 Duurzame energie (Warmte) zijn het aantal bronnen voor hoge temperatuurwarmte Een groot deel van de opgave om in 2040 energie- schaarser dan voor lage temperatuurwarmte. neutraal te worden is het vinden van betaalbare, betrouwbare en duurzame alternatieven voor aardgas, Doordat o.a. Spijkenisse en Hellevoetsluis kansrijk op dit moment 60% van het totale energiegebruik in vastgoed (m.n. gestapelde bouw) kennen, het Voorne-Putten. Rotterdamse warmtenet in de buurt is, er een glastuinbouwcluster aanwezig is in Vierpolders/Tinte en Uitgangspunt is dat nieuwbouw vanaf 2018 aardgas- Voorne-Putten een (zeer) goede potentie voor geo- vrij wordt gerealiseerd. Dit is momenteel al bijna thermie heeft, lijkt een collectief warmtenet kansrijk Voorbeeldproject - Aardwarmte Vierpolders zonder extra kosten mogelijk. Lopende projecten zoals voor een deel van Voorne-Putten. In Vierpolders is In Vierpolders, nabij Brielle, werken meerdere Oude Goote Brielle en Boomgaard Hellevoetsluis bovendien al een geothermiebron actief (17 Mwt). tuinbouwbedrijven al langer samen onder het worden aardgasvrij ontwikkeld. Ook woningcorpo- Dit biedt misschien kansen tot uitbreiding om ook Collectief Aardwarmte Vierpolders. Zij hebben raties zijn hierin een belangrijke schakel. Maasdelta andere kassen en woningen aan te sluiten. In Spij- een grote en constante behoefte aan warmte. Daar werkt bijvoorbeeld al aan aardgasvrije nieuwbouw bij kenisse lijken de wijken Schiekamp, Hoogwerf en komt bij dat de ondergrond in Voorne-Putten zeer de herontwikkeling van hoogbouw in het Sterrenkwar- De Hoek het meest kansrijk vanwege gestapelde geschikt is voor de toepassing van aardwarmte. tier Spijkenisse. Nieuwbouwproject de Drenkeling in bouw van diverse woningcorporaties en door de Door gebruik te maken van deze warmte (ca. 85˚C Westvoorne is ook een goed voorbeeld van aardgas- benodigde gasvervangingsopgave door Stedin. Ook van 2,2 km diepte) is een grote slag geslagen in de vrije nieuwbouw. de ontwikkeling van Kickersbloem 3 is interessant. verduurzaming van de warmtevraag. De grootste opgave ligt echter in de bestaande bouw. Mogelijk heden voor biogas en geothermie worden Daar zijn een aantal opties die in naastgelegen schema hier verder onderzocht. Waar mogelijk kan restwarmte van de 1e en 2e Maas- Fors resultaat op duurzame warmte is tot en met 2021 door dit - waar mogelijk - zelf te realiseren, maar vlakte en Europoort binnen de regio benut worden. een uitdaging, want landelijke wetgeving past nog niet door ons sterk te maken in de lobby richting het Rijk. Het doel is om de komende periode circa 5.000 wonin- en oplossingen bevinden zich nog in de pioniersfase. Samen met de regio en de provincie kijken we ook naar gequivalenten aan te sluiten op een collectief net. We gaan echter wel voortvarend starten met voor- toekomstige mogelijkheden om aan te sluiten bij de bereidingen treffen voor de periode 2022-2030 en warmterotonde vanuit de potentie voor aardwarmte Het alternatief voor collectieve warmte is verwarming verder zodat we dan kunnen versnellen en opschalen. op Voorne-Putten. met lage temperatuur. Dit vraagt om een forse isolatie- Dat doen we in elk geval door samen met de woning- stap, andere afgifte-systemen (vloerverwarming) en corporaties en de netbeheerder het volgende stappen- Om dit alles regionaal in goede banen te leiden is visie het gebruik van nieuwe installaties zoals warmtepom- plan te volgen. en regie nodig. Samen met de belangrijkste stakehol- pen. Investeringen in infrastructuur zijn (op termijn) ders stellen we daarom een gezamenlijke warmtevisie vooral nodig in het kader van verzwaring van het elek- De inventarisatiefase is al grotendeels uitgevoerd door op. De transitie raakt iedereen dus een gezamenlijke triciteitsnet, want deze woningen worden elektrische het opstellen van de Warmte-Transitie Atlas (Warmte visie helpt om een krachtige en eenduidige aanpak uit verwarmd (all electric). Bestaande concepten zoals Koude Kaart). De volgende stap is om dit verder uit te voeren. Nul-op-de-Meter (NoM) zijn momenteel erg duur. Het te werken tot een warmtevisie. Dit doen we terwijl is wel nodig om komende periode al te starten met het we ondertussen bestaande kansen voor collectieve Tot 2021 gaan we aan de slag met de volgende acties: all electric maken van bestaande woningen. Het doel is en individuele warmte benutten. In de warmtevisie + Alle nieuwbouwprojecten die vanaf 2018 starten circa 500 woningen tot en met 2021. Op dit moment wordt een totaal overzicht opgesteld van de warm- zijn aardgasvrij, lopende projecten indien wordt ook dit vooral door de woningcorporaties opge- teoplossingen in heel Voorne-Putten en brengen we mogelijk; pakt. Maasdelta gaat bijvoorbeeld 20 NoM-woningen focus en richting aan. Dat kan alleen maar samen met + Meest kansrijke locaties voor collectieve warmte in Hellevoetsluis bouwen. de belangrijkste stakeholders zoals de netbeheerder, op haalbaarheid onderzoeken en 5.000 weq energiebedrijven en woningcorporaties. Deze warmte- aansluiten; visie wordt vervolgens uitgewerkt in een gezamenlijk + Circa 500 bestaande woningen ombouwen naar warmteplan om met kansrijke wijken aan de slag te all electric; kunnen in de periode tot en met 2040. We kunnen + Opstellen van een gezamenlijke Warmtevisie en immers niet alles tegelijk doen. Hierin worden ook de uitwerken naar een warmteplan. opslagmogelijkheden van warmte meegenomen. Eén van de opties is opslag in water. Dat is immers veel 3.2.5 Duurzame Mobiliteit aanwezig in en rond Voorne-Putten. Binnen de regio Ongeveer een vijfde deel van het energiegebruik is zijn hiervoor al enkele pilots in ontwikkeling. afkomstig van de mobiliteit die plaatsvindt binnen Voorne-Putten. Er zijn circa 77.000 personenauto’s Daarnaast is het belangrijk dat we onze rol pakken in geregistreerd, waarvan de helft in Nissewaard en een de verduurzaming van energiebronnen; niet alleen kwart in Hellevoetsluis. Er zijn circa 17.000 bedrijfs-

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 18 19

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

voertuigen geregistreerd in dezelfde verhouding als dienst voor Ondernemend Nederland (RVO) ver- Ook grotere vormen van vervoer worden onafhan- personenauto’s. Het grootste deel van deze motor- wacht in Nederland 200.000 elektrische auto’s in kelijk van fossiele brandstoffen. De Provincie Zuid- voertuigen rijdt op benzine, diesel en LPG. Daar gaat 2020 en 1.000.000 in 2025. Deze ontwikkeling kan Holland werkt aan een verduurzaming van openbaar de komende jaren grote verandering optreden. Door nog wel eens sneller gaan dan verwacht. Alleen al in vervoer. Het is in het belang van een bereikbaar Voor- diverse partijen zoals de Verkeersonderneming, Mobi- 2017 worden acht volledig elektrische auto’s gelan- ne-Putten om aan te sluiten op bestaande en geplande lity Lab en de Economische Raad wordt stevig ingezet ceerd met een praktische actieradius van 250 - 400 OV-verbindingen. De gemeente Rotterdam en het Ha- op deze verandering. kilometer en flink dalende prijzen. Hierdoor vor- venbedrijf Rotterdam werken aan een OV uitbreiding men ze op korte termijn serieuze concurrentie voor naar de 2e Maasvlakte. Dit knooppunt kan aangesloten Met name de ontwikkeling van elektrisch vervoer brandstofauto’s, zeker gezien de lage gebruikskosten. worden op busvervoer en vervoer over water naar staat aan de vooravond van een doorbraak. Rijks- Brielle en andere gemeenten op Voorne-Putten. Ook Als alle personenauto’s in Voorne-Putten elektrisch duurzaam vervoer via het Haringvliet kan verder wor- gaan rijden vraagt dit net zoveel elektriciteit als alle den benut. Daarnaast wordt onderzocht of OV verbin- woningen op dit moment gebruiken. Mobiliteit speelt dingen op meerdere plekken kunnen zorgen voor een dus een belangrijke rol in de energietransitie. Deze betere bereikbaarheid van Voorne-Putten. ontwikkeling gaat ook relatief snel omdat auto’s een veel kortere levensduur hebben dan woningen. In de transport en logistiek sector vinden ook diverse Daardoor komen innovaties sneller op de markt. innovaties plaats. Veel van deze ontwikkelingen zijn Dit betekent dat de oplaadinfrastructuur mee moet echter nauwelijks te beïnvloeden vanuit de gemeenten. groeien met de ontwikkeling van elektrische auto’s. Daarom richten we ons op acties dichter bij huis, op Voorbeeldproject - Landgoed Drenkeling We streven naar 200 laadpalen in 2021. de logistieke bewegingen binnen Voorne-Putten. We In Westvoorne wordt een nieuwe duurzame woonwijk ontwikkeld met veel aandacht voor Voorbeeldproject - Duurzame estafette duurzaamheid. Zo krijgt de wijk geen gasinfra De vier gemeenten op Voorne-Putten helpen samen met Stimular structuur en zullen de rijwoningen worden bedrijven op weg met energie- of duurzaamheidsscans. Zij doen dit in uitgevoerd volgens het concept Nul-op- de-Meter. een estafette, waarbij de ondernemers een estafettestokje aan elkaar Ook het openbare gebied wordt duurzaam doorgeven. Dankzij deze aanpak loopt de werving van deelnemers uitgevoerd, met veel groen en water, soepeler dan in andere projecten waarbij gemeenten een scan cadeau natuurvriendelijke oevers met rietzones, led- geven. De deelnemende bedrijven krijgen veel aandacht in de lokale verlichting en laadpunten voor elektrische auto’s. In media, waardoor met een beperkt budget alle bedrijven worden het openbare gebied zal zelfs duurzame energie geïnformeerd over de kansen voor energiebesparing en duurzaam worden opgewekt. ondernemen. Acties op de korte termijn zijn: + Voorzien in een dekkende oplaadinfrastructuur (200 laadpalen); + Innovatieve koppelingen opzetten met bestaande en geplande OV systemen; stellen een plan van aanpak op om afl everdiensten en de Er zijn diverse systemen beschikbaar. We zetten in op + Goederenvervoer slim combineren en retourlogistiek te verduurzamen. Veel partijen opereren buurtdeelauto’s in minder stedelijke delen van Voor- verduurzamen; op dit moment nog langs elkaar en ons doel is om deze ne-Putten en in meer stedelijke gebieden stimuleren + Autodelen stimuleren door buurtdeelauto’s en te combineren. Hier is ook een rol voor de DCMR weg- we openbaar toegankelijke auto-deelsystemen. We autodeelsystemen te plaatsen; gelegd vanuit haar toezichthoudende rol bij bedrijven. gaan hier parkeerplaatsen voor reserveren en zoeken + Fietsgebruik stimuleren door infrastructuur, naar stimulering vanuit VvE’s. Op dit moment wordt er laadpunten en parkeerplekken; Ook bedrijven kunnen inzetten op duurzame mobili- al een proef met deelauto’s uitgevoerd op Voorne-Put- + Mobiliteitsmanagement bedrijven verduurzamen. teit. Er zijn veel nieuwe concepten op de markt waar- ten. De resultaten hiervan worden gebruikt voor een mee zij hun mobiliteitsmanagement kunnen verduur- opschaling van autodelen. 3.3 OPGAVE EN DOELSTELLINGEN zamen. We willen als bedrijven in Voorne-Putten hierin CIRCULAIRE ECONOMIE innovatief optreden en andere bedrijven helpen om Naast het effi ciënter gebruiken van voertuigen en het Een circulaire economie beschrijven we aan de hand van hetzelfde te doen. Deze aanpak wordt gecombineerd verduurzamen ervan, blijft de fi ets natuurlijk het meest zeven pijlers. In de circulaire economie op Voorne-Putten, met de gebiedsgerichte aanpak van zonnepanelen en duurzame alternatief. Veel verplaatsingen kunnen we • gebruiken we duurzaam geproduceerde, her- andere duurzame maatregelen voor bedrijventerrei- eenvoudig met de fi ets afl eggen. Het project ‘Hollandse nieuwbare en beschikbare grondstoffen; nen. Zo hoeven bedrijven niet elke keer aan een ander Banen’ van de provincie Zuid-Holland en de MRDH-re- • zetten we grondstoffen, producten en materia- overleg deel te nemen, maar worden de projecten in gio stimuleert dit door het realiseren van snelfi etsver- len na gebruik hoogwaardig opnieuw in zodat er gezamenlijkheid opgestart. bindingen voor woon-werkverkeer in de regio. Ook zijn grondstoffenkringlopen ontstaan; er diverse ontwikkelingen zoals elektrische bakfi etsen • verbeteren we natuurlijk kapitaal en biodiversiteit; Auto’s staan in Nederland gemiddeld 95% van de tijd en speed pedelecs waarmee langere afstanden afgelegd • zamelen we grondstoffen effectief in voor maxi- stil. Dit is totaal geen effi ciënt gebruik van materialen kunnen worden en spullen vervoerd kunnen worden. maal hergebruik; en ruimte. Door meer gebruik te maken van deelauto’s Deze voertuigen zijn steeds vaker een alternatief voor • draagt de bedrijvigheid bij aan de regionale circu- gaan we effi ciënter om met de spullen die we hebben de auto of bestelbus. Daarom willen we het gebruik van laire economie; en verduurzamen we tegelijkertijd onze mobiliteit. de (elektrische) fi ets stimuleren. Dit vraagt om goede • is er geen uitval van mensen; Door deelauto’s daalt het aantal verplaatsingen. Daar- infrastructuur zoals fi etssnelwegen, oplaadpunten en • dragen producenten en leveranciers langdurige naast ligt er een grote kans om meteen met elektrische voldoende parkeerplekken. Ook is de inpassing van deze verantwoordelijkheid voor de grondstoffen en deelauto’s te werken. Dit wordt zeker interessant met infrastructuur een kans bij nieuwbouw ontwikkelingen materialen, dit vraag om nieuwe businessmodellen de nieuwe elektrische auto’s die de markt betreden. en renovaties. Ruimte voor de fi ets is het uitgangspunt. voor productie, distributie en consumptie.

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 20 21

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

Circulaire economie staat op dit moment nog aan het is arbeidsintensief. Dit levert banen op zowel voor Vanuit deze Routekaart onderscheiden we vier grond begin van een transitie. Veel mensen zijn er nog niet hoog- als laagopgeleiden. De circulaire economie stoffenstromen die we circulair willen maken. Hier- bekend mee. Er worden allerlei kleine initiatieven op- draagt op deze manier bij aan behoud van banen en onder staat een overzicht inclusief de doelstelling per gezet. Het doel is om de komende jaren, in lijn met de minder uitval. thema. Roadmap Next Economy van de MRDH, een opschaling te realiseren. Uit de bijeenkomsten ter voorberei- Grondstofstroom Doelstellingen ding op deze Routekaart volgen een aantal kansen: Organische stromen • Opstarten van 10 circulaire pilots met organische reststromen. • De fieldlabs/innovatiezones zijn locaties waar Gebouwde omgeving • Opstarten van 7 circulaire bouwprojecten (incl. natuurinclusief bouwen); experimenten en innovaties op het gebied van • Bij 75% van nieuwbouw wordt materiaalgebruik gedocumenteerd om circulaire economie ontwikkeld, getest en getoond herbruikbaarheid te bevorderen; • 50% meer hergebruik van materialen bij inrichting openbare ruimte. worden; Horeca en toerisme • Doelstelling: CO2 systeem verwijderen van reizen/vakanties; • De bouw is een belangrijke economische- en • 30% accommodaties heeft Greenkey certificering; werkgelegenheid sector op Voorne-Putten en is • Meer lokale producten in lokale horeca en winkels. een groot grondstofverbruiker. Er liggen kansen Huishoudelijk afval • Gemiddeld 75% hergebruik en 100 kg restafval p.p. op Voorne-Putten. bij toekomstige ontwikkelingen zoals de 2e Maas- vlakte, de realisatie van de Blankenburgtunnel en de ontwikkeling van Kickersbloem 3. • Bijna de helft van het totale grondoppervlak in Voorne-Putten is agrarische grond, voornamelijk gebruikt voor aardappelen, granen en suikerbie- ten. Plantaardige grondstoffen kunnen ingezet worden ter vervanging van fossiele grondstoffen in een bio-based economy.

Voorne-Putten sluit zich aan bij de ambities van de MRDH en het havengebied. Daarnaast is Voorne-Put- ten erbij gebaat om lokale bedrijvigheid vast te houden en te versterken. De transitie naar een circulaire economie is in ontwikkeling wat maakt dat we moeten leren, innoveren en experimenteren met producten, materialen en grondstoffen. Het geschikt maken van reeds gebruikte grondstoffen voor nieuwe producten 3.4 PROJECTEN CIRCULAIRE Gemeenten kunnen hierin een rol spelen door hun ECONOMIE openbaar gebied ecologisch te (gaan) beheren. Dit geldt 3.4.1 Organische reststromen ook voor het waterschap door bijvoorbeeld tijdens hun Quickscan en matchen organische maaiwerkzaamheden bermgras af te voeren en in te reststromen zamelen voor circulaire toepassingen. Vanuit het op te Het inzicht in organische reststromen is een startpunt richten Platform Duurzaam Voorne-Putten worden om als bedrijfsleven en overheid gezamenlijk een plan periodieke bijeenkomsten georganiseerd waarbij te ontwikkelen voor circulaire omgang met organische verkend wordt welke organische stromen we kunnen reststromen, gebaseerd op waarde creatie. Organi- benutten als grondstof voor nieuwe hoogwaardige sche reststromen zijn zowel agrarische restproducten, toepassingen. Het is van belang om zowel leveranciers restproducten uit de openbare ruimte als gft. Denk aan als afnemers en verwerkers uit te nodigen in o.a. de bijvoorbeeld: bermgras, aardappelschillen, bietenblad, volgende sectoren: bio composieten, papier, chemie, Voorbeeldproject - Congreslocatie voedselresten, afgekeurde organische producten etc. energie en horeca. Innovatiekracht Nissewaard De congreslocatie heeft een bijzonder ontwerp dat Opstarten projecten zowel qua vorm als materiaalgebruik toonbeeld is De kansen die uit deze bijeenkomsten ontstaan van duurzaamheid. Het geheel begroeide dak en de worden financieel en technisch uitgewerkt door de hoogwaardige glaswand zorgen voor een prettig partijen die enthousiast zijn. Hieruit ontstaan projec- binnenklimaat, minder stookkosten en voldoende ten die bij succes verder uitgebreid worden. Over deze licht. Het pand wordt verwarmd door een biomassa projecten wordt door bedrijven en gemeenten actief installatie waar al het eigen afval wordt omgezet gecommuniceerd om daarmee anderen te inspireren in energie en regelt zijn eigen waterzuivering. en circulaire economie gemeengoed te maken. Daarnaast is er een samenwerking met de zorg boerderij Spijkenisse en wordt op eigen terrein 3.4.2 Gebouwde omgeving groente verbouwd. In de gebouwde omgeving worden zeer veel grond- Voorbeeldproject - Fruitleather stoffen gebruikt, zoals bijvoorbeeld beton, asfalt, Het Rotterdamse bedrijf Fruitleather ontwikkelt steen, hout, staal, aluminium en kunststof. Gebou- worden restmaterialen zoveel mogelijk gescheiden. van afgedankt fruit een duurzaam, leerachtig wen en wegen zijn verantwoordelijk voor naar schat- Samenwerking in de volledige bouwketen is hiervoor materiaal voor schoenen, handtassen en andere ting 60% van het totale materiaalgebruik op aarde. noodzakelijk. producten. Op deze manier wordt ‘afval’ In een circulaire gebouwde omgeving worden meer hoogwaardig ingezet voor een nieuw product. biobased materialen gebruikt, wordt vanuit toe- Opdrachtgevers als launching customer komstige demontage en hergebruik ontworpen en Een circulaire bouw vraagt om een andere houding

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 22 23

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

van betrokkenen. Opdrachtgevers gaan zich daarom Grondstoffen marktplaats starten Voorne-Putten. Dit initiatief zal tot 2021 verder op als launching customers (eerste afnemers) opstellen. Er wordt gezamenlijk met de MRDH-regio een online geschaald worden, bijvoorbeeld naar lokale horeca. Circulair bouwen is nieuw en niet eenvoudig. In de grondstoffenmarktplaats gestart waarop stakeholders circulaire bouwprojecten die gaan starten beginnen de vrijkomende materialen uit de openbare ruimte Agrarische natuurvereniging Natuurlijk we voorafgaand aan de aanbesteding daarom met plaatsen. Bijvoorbeeld speeltoestellen, bankjes, afzet- Voorne Putten kennisontwikkeling door het geven van masterclas- tingen, paaltjes, lantaarnpalen etc. Alle gemeenten en De agrarische natuurvereniging natuurlijk Voorne- ses over circulair aanbesteden, -ontwerpen, -bou- uitvoerende partijen op Voorne-Putten gebruiken de Putten heeft het initiatief genomen voor de groene wen en circulaire verdienmodellen. Via het regionale beschikbare producten op deze marktplaats alvorens kaart van Voorne-Putten waarbij lokale duurzame convenant energieprestatieafspraken hebben de er nieuwe producten aangeschaft worden bij de inrich- initiatieven op het gebied van agro-toerisme worden gemeenten van Voorne-Putten zich geconformeerd ting van de openbare ruimte. gepromoot. De gemeenten op Voorne-Putten onder- om bij planvorming de GPR stedenbouw en de GPR steunen deze kaart. De agrarische natuurvereniging gebouw toe te passen. Eisen m.b.t. duurzaamheid 3.4.3 Recreatie en toerisme initieert ook nog andere initiatieven zoals agrarisch moeten bij aanvang van een project vastgelegd “Voorne-Putten als blauw-groene oase tussen stad en natuurbeheer, bloemrijke bermen, et cetera. worden in de intentie of realisatie-overeenkomsten delta voor toekomstige generaties.” Dat is het gewenst met ontwikkelaars. Hiervoor kan de GPR steden- toekomstperspectief. De recreatiesector is groeiende 3.4.4 Huishoudelijk afval bouw en GPR gebouw of een ander vergelijkbaar en door het aanbod zo duurzaam en circulair mogelijk te Scheiding en inzameling instrument voor gebruikt worden. We gaan het organiseren kan deze groei zich doorzetten naar de toe- 75% van het huishoudelijke afval hergebruiken en gebruik hiervan versterken bij het invullen van de komst. Het maakt Voorne-Putten uniek als bestemming. gemiddeld 100 kg restafval per persoon overhouden, launching customerrol. dat is het landelijke doel voor 2020. In 2025 is de doel- Greenkey certificering stelling 30 kg restafval per inwoner per jaar. Een grote Grondstoffen paspoort Om accommodaties te verduurzamen wordt ingezet en ingrijpende uitdaging waar we in Voorne-Putten als Om grondstoffen hoogwaardig opnieuw in te zet- op het internationale keurmerk Greenkey. Met het regio stap voor stap aan gaan werken. Dat vraagt echter ten is het van belang om informatie over aanwezige Toeristisch Ondernemers Platform (TOP) Voor- om verschillende aanpakken in landelijk t.o.v. stedelijk grondstoffen te hebben. Een grondstoffenpaspoort ne-Putten zullen afspraken gemaakt worden zodat in gebied. We gaan ons voorbereiden op de volgende geeft inzicht in welke materialen, in welke hoeveelhe- 2021 30% van de accommodaties Greenkey gecerti- stappen en nemen dit streven op in de gemeentelijke den, waar, aanwezig zijn in een gebouw of infrapro- ficeerd is. recycleplannen. Denk daarbij aan verbeterde commu- ject. Dit paspoort wordt een vanzelfsprekendheid bij nicatie over afvalscheiding, informatieverstrekking, elk project in de MRDH, volgens een standaard af- Proefschuur omgekeerd inzamelen, recyclingcoaches, openingstijden gesproken methode (bijvoorbeeld MADASTER-ma- Een groep agrarische ondernemers op Voorne-Put- milieustraten en acties i.s.m. scholen en sportclubs. terialenpaspoort). De informatie dient zo eenvoudig ten werkt aan de coöperatie Proefschuur, gericht op mogelijk ontsloten te worden naar geïnteresseerden, de business-to-business afzet van regionaal gepro- Reparatie-, deel- en kringloopinitiatieven bijvoorbeeld via een openbare database. duceerde agrarische producten in supermarkten op In Voorne-Putten zijn diverse kringloopwinkels en Repair Cafés gestart. Deze initiatieven staan dicht bij de burger en spelen een belangrijke rol in de bewustwording van een circulaire economie. In samenwerking met re-integratieprojecten zijn er interessante bredere activiteiten mogelijk dan alleen een kringloopwinkel, zoals een design-meubellijn gemaakt van afgekeurde meubels, designadvies voor woningen en kantoren, kledingreparatie, een energiecorporatie et cetera. Kringloopwinkels en Repair Café’s worden circulaire providers op Voorne-Putten.

Samenvatting van de circulaire acties tot 2021: + Quickscan en matchen organische reststromen; + Opstarten van 10 projecten vanuit bijeenkomsten Platform Duurzaam Voorne-Putten elk kwartaal; + Opdrachtgevers als launching customers; + Openbare database grondstoffen paspoorten opzetten; + Grondstoffenmarktplaats starten; + Plan maken grootschalige Greenkey certiﬁ cering; + Ondersteunen van initiatieven die lokale producten promoten (o.a. de Proefschuur, Groene Kaart Natuurlijk Voorne-Putten); + Opstellen van een verdergaand recycleplan voor komende jaren; + Circulaire activiteiten kringloopbedrijven en Repair Cafés strategisch uitbreiden tot circulaire provider dichtbij de burger.

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 24 25

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

4 SAMENWERKING EN ORGANISATIE

Om de ambitieuze aanpak uit deze Routekaart te realiseren is inzet van 4.1 SAMENLEVING IN BEWEGING alle stakeholders onmisbaar. We zoeken naar samenwerking tussen Er is vanuit de samenleving steeds meer behoefte aan inwoners, ondernemers, verenigingen, maatschappelijke organisaties en duurzame oplossingen. Het leidt niet alleen tot een de overheid. Dit hoofdstuk gaat in op de vorm die we daarvoor willen beter klimaat, maar is ook een aanjager voor bedrijven gebruiken. Communicatie en participatie zijn hierbij sleutelwoorden. Ze en werkgelegenheid. De meeste particulieren zijn staan aan de basis van een gedragen aanpak en zorgen ervoor dat de bekend met zonnepanelen, we besparen energie, de samenleving in beweging kan komen. snelle groei van elektrische mobiliteit zorgt voor ver- rassingen, we stellen steeds meer duurzaamheidsei- sen als consumenten en ga zo maar door. We zijn ons Samenleving in beweging steeds meer bewust van het belang van een duurzame De volgende partijen hebben meegeholpen om de samenleving. Routekaart Duurzaam Voorne-Putten 2040 op te stellen: gemeenten Brielle, Nissewaard, Westvoorne, Tegelijkertijd is er nog een veel grotere stap nodig dan Hellevoetsluis, Economic Board Voorne-Putten, DCMR, die we tot nu toe gezet hebben. Er is een kleine groep Provincie Zuid-Holland, Havenbedrijf Rotterdam, mensen die bewust grotere stappen zetten in de ver- Warmtebedrijf Rotterdam, Maasdelta, De Leeuw van duurzaming. En die beweging willen we verder op gang Putten, Waterschap Hollandse Delta, Stedin, Eneco, brengen en groter laten worden. Want een grotere WoonWijzerWinkel, Samen Meer Waarde, LTO, Triple-A beweging van de samenleving is onmisbaar gezien de Agro Solutions, ValueC, Zero Waste Constructions, opgave waar we voor staan. De transitie raakt elke be- Enerless (BespaarCase), Stadsgas, Ecoweb, Farm Frites, woner en elke ondernemer en daarom is het belangrijk Van Gansewinkel, Tuinderij Vers, City Business Events dat iedereen mee doet. (E-One), E-Connection, ATIEC, Kickervoet BV, Fieldlab Green Economy Westvoorne, Smart Safe & Resilient Hoe pakken we dit aan? Het begint bij keer op keer Mainports, Milieudefensie Nissewaard, Nissewind, vertellen waarom duurzaamheid belangrijk is. Waarom Energiecollectief Westvoorne. we van aardgas afstappen, elektrisch gaan rijden, afval scheiden en grondstoffen gaan hergebruiken. Hiervoor gaan we een structurele bewustwor- We nemen dit mee in ons onderzoek en kijken hoe 4.3 GEMEENTEN dingscampagne starten die gericht is op bewoners, we dit kunnen versterken en uitbreiden. Op die ma- De vier gemeenten zijn ieder een stakeholder in medewerkers gemeenten, bestuurders en onderne- nier krijgen we de samenleving in Voorne-Putten in de uitvoering van de Routekaart en in het Platform mers. Binnen deze campagne kunnen diverse acties beweging voor duurzaamheid. Duurzaam Voorne-Putten. De rol van de gemeenten opgezet worden zoals een duurzaamheidsfestival, is om de juiste ruimtelijke en planologische kaders een mobile pop-up duurzaamheidswinkel per kern te stellen volgens de fi losofi e van de nieuwe Omge- met De WoonWijzerWinkel, een duurzame huizen- 4.2 ORGANISATIE vingswet. De focus ligt op het mogelijk maken van route, energie en recycle coaches, lesprogramma’s Om concreet invulling te geven aan de realisatie van de duurzaamheidsprojecten. In al onze werkzaamheden op scholen, duur zame leerplekken en duurzame Routekaart, wordt een regiobreed platform opgezet moet duurzaamheid een vast onderdeel worden. Dat ondernemersborrels. In de communicatie met stake- onder het Economic Board. Het Platform Duurzaam kan onder andere door bij alle beleidsstukken voort- holders worden er koppelingen gezocht met reeds Voorne-Putten is verantwoordelijk voor de uitvoering aan een duurzaamheidsparagraaf op te nemen en bij bestaande kanalen en initiatieven zoals het regionaal en voortgang van de acties uit deze routekaart en nieuwe projecten een projectgebonden duurzaam- marketingplan voor wonen en werken. het verbinden van het netwerk. Platform Duurzaam heidsvisie op te stellen en gebruik te maken van GPR of Voorne-Putten bestaat uit themakringen waar kar- Enerzijds gaat het om grote duurzame energiepro- trekkers namens bedrijven, inwoners, woningcorpo- jecten in samenwerking met ontwikkelaars, ander- raties en gemeenten aangesloten zijn. De kringen zijn zijds om duurzaamheidsmaatregelen in woningen. Er de spin in het web voor de uitvoering van alle acties is veel kennis en informatie nodig die we goed met uit deze Routekaart. Van hieruit worden stakeholders elkaar gaan en blijven delen. Vervolgens is onder- aan projecten verbonden, wordt kennis ontsloten steuning nodig om maatregelen en projecten tot en geborgd en worden uitdagingen aangekaart. Het uitvoering te brengen. We onderzoeken de moge- Platform Duurzaam Voorne-Putten wordt het centra- lijkheden van een meerjarig investeringsfonds voor le boegbeeld voor duurzaamheid in Voorne-Putten duurzame maatregelen voor Voorne-Putten. De en organiseert evenementen om hun netwerk uit te Provincie Zuid-Holland heeft al een meerjarig inves- breiden. De stakeholders in de kringen zijn de aanja- teringsfonds, dus zoeken we met hen de samenwer- gers van projecten in regionaal verband. Een belang- king op. Daarnaast kijken we ook naar partijen met rijke communicatieve functie is daarbij onmisbaar. De een lange termijn visie zoals pensioenfondsen. Ook kringen kunnen op basis van thema of locatie ingericht zullen er nieuwe vormen van financiering moeten worden. De regio zoekt hierin nadrukkelijk aansluiting komen zoals leningen, collectieve inkoopconstructies bij de ambities en opgaven die in MRDH-verband en en hypotheekvoordelen. De meeste gemeenten op op provinciaal niveau zijn geformuleerd door middel Voorne-Putten kennen al een duurzaamheidslening. van de Alliantie Energietransitie.

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 26 27

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040

vergelijkbaar instrumentarium. Daarnaast hebben de De gemeenten zullen het goede voorbeeld geven gemeenten vanuit de publieke vertegenwoordiging de door aan energie neutrale en circulaire gemeentelijke komende jaren ook een aanjagende functie. Dit doen gebouwen te werken en gemeentelijke gronden aan te zij duidelijk niet alleen, maar gezamenlijk binnen het wijzen voor grootschalige zonnevelden. Maar nog- Platform Duurzaam Voorne-Putten. Het gaat erom maals, de gemeenten kunnen niet zelfstandig de duur- dat het platform met de gemeenten op veel fronten zaamheidsambities realiseren; daar zijn alle bewoners, het initiatief neemt waar de markt dit nu nog niet bedrijven en instellingen bij nodig. doet, partijen elkaar nog niet vinden of bewoners niet weten wat ze kunnen doen. Door dit regionaal met Afstemming tussen de vier gemeenten op Voorne-Put- elkaar op te pakken in Voorne-Putten staan we sterker ten vindt plaats binnen de Samenwerking Voorne-Put- en organiseren we meer slagkracht. Het gaat om het ten in de werkgroep duurzaamheid en milieu. Door enthousiasme over te brengen op anderen zodat zij zelf middel van deze samenwerking is er ook een integrale aan de slag gaan. koppeling met de andere beleidsvelden. Daarnaast zoeken we de samenwerking met het Programmabu- reau Voorne-Putten en ook op bovenregionaal blijven we samenwerken binnen de Alliantie Energietransitie, MRDH en de provincie Zuid-Holland.

Acties op korte termijn: + Structurele bewustwordingscampagne bewoners, medewerkers gemeenten, bestuurders en ondernemers; + Jaarlijks duurzaamheidsevenement op Voorne-Putten; + Regionale duurzaamheidskringen oprichten; + Elk kwartaal een duurzame ondernemersborrel om het netwerk te verbreden; + Onderzoek meerjarig investeringsfonds duurzame maatregelen. + Platform duurzaam Voorne-Putten oprichten onder de Economic Board; BIJLAGE 1 Factsheet Energie Voorne-Putten

Inwoners: 155.250 Woningen: 70.673 Energiemix VoornePutten Energiegebruik gebouwde omgeving: 44% 20112017

1. Huidige situatie (2015) 3. Energieaanbod 2040

TJ 12.000 wind zon 3.805 TJ 897 TJ 10.000 Benzine/ Diesel /LPG 2.238

565.000 PVpanelen gebouwen 8.000 Aardgas overig (o.a. industrie) 3.707 554 TJ 75 ha zonneveld 200 TJ 6.000 Aardgas gebouwde omgeving 3.503 246 MW vermogen PV panelen 4.000 15 windmolens op land (3MW) 356 TJ Collectieve warmte 300 41.000 zonnecollectoren Restopgave (32 windmolens op 143 TJ 3.449 TJ 2.000 zee (10MW) / innovatie) 47 MW Elektriciteit 2.058

Energievraag 11.806 TJ collectieve warmte individuele warmte 3.398 TJ 1.174 TJ

2. Energievraag en aanbod 2040 Besparing 33% TJ 3.794 TJ Vermogen bron 148 MW 12% 12.000 96.000 woningequivalenten Biobrandstof 7% 10.000 (Hernieuwbaar) Geothermie (100%) gas Biomassa transport 79 Restwarmte (0%) Elektrisch

8.000 Aardgas 294 LT bronnen1 (0%) verwarmen (81%) Biogas 273 Warmte Power to gas 1.412 6.000 Zonnewarmte individueel 143 (hernieuwbaar) gas biomassa Bijstook biomassa individueel 80 4.000 1.979 TJ 159 TJ All electric individueel 951 Collectieve warmte 3.398 2.000 Elektriciteit Zon 754 Wind 3 .805 Aardgas (15%) Bijstook biomassa 80 TJ 0 Biogas (14%) Energievraag Energieaanbod Totaal 11.189 TJ 79 TJ Power to gas (71%) Transport

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 28 29 Windmolen Zonneveld Economie Circulaire Energietransitie warmte Duurzame LEGENDA Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 Voorne-Putten duurzaam Routekaart 79 76 83 77 84 87 92 90 93 85 34 35 37 9 24 15 45 27 20 23 5 13 47 37 21 12 14 19 11 59 50 53 52 48 49 10 BIJLAGE 2 Voorne-Putten projecten lopende van Voorbeelden Voorne-Putten Hui- Projectnaam Wat is het? Locatie Categorie Status Wie doet het Duiding Resultaat dig 5, 28, Oplaadpunten voor Deelname concessie Rotterdam oplaadinfra Voorne-Putten Energietransitie In uitvoering Gemeenten Regionaal project Zie project 5, 27, 28, 54 en 80 voor specifi eke 29, 55 elektrisch vervoer resultaten per gemeente en 81 6 GPR Stedenbouw en GPR Alle ruimtelijke ontwikkelingen worden Voorne-Putten Energietransitie In uitvoering Initiatief- Regionaal project Diverse ruimtelijke ontwikkelingen worden Gebouw getoetst aan GPR stedenbouw en gebouw. nemers en getoetst aan GPR stedenbouw en gebouw Voorne-Putten heeft een regio-licensie ontwikkelaars 17 Duurzaam ondernemen Verhuizende, verbouwende en renoverende Voorne-Putten Energietransitie In uitvoering Gemeenten Regionaal project Diverse duurzaamheidsscans per jaar estafette bedrijven krijgen een duurzaamheidsscan en bedrijven 26 Groepsaankoop Groepsaankoop Voorne-Putten voor het aan- Voorne-Putten Zon Afgerond Gemeenten Regionaal project Groepsaankoop zonnepanelen. zonnepanelen kopen van zonnepanelen voor particulieren 5 keer meegedaan met de actie van ICHoosr gezamenlijk op Voorne-Putten in totaal 11.126 panelen geplaatst 36, 67 Warmte Koude Kaart De Warmte Koude Kaart maakt inzichtelijk Voorne-Putten Energietransitie Afgerond Gemeenten Duurzame Alle gemeenten op Voorne-Putten hebben een waar kansen liggen om de energietransitie te warmte Warmte Koude Kaart starten 39, 58 WoonWijzerWinkel Deelname WoonWijzerWinkel Voorne-Putten Energiebesparing In uitvoering Gemeenten Regionaal project Alle gemeenten op Voorne-Putten zijn aangesloten bij het energiebesparingsloket de WoonWijzerWinkel 61 Samenwerking Natuur- en Natuur- en milieueducatie voor bewoners, Voorne-Putten Energietransitie In uitvoering Gemeenten Regionaal project Jaarlijkse lesprogramma’s voor basisscholen Milieueducatie instellingen en op scholen Circulaire Economie 64 Energiecoöperatie Energiecooperatie Voorne-Putten Energietransitie Afgerond Particulier Particulier Bewonersinitiatief voor energiebesparing en Voorne-Putten initiatief duurzame energie 93 Proefschuur Coöperatie van 50 boeren en tuinders om Voorne-Putten Circulaire Economie Afgerond Bedrijfsleven Regionaal project Supermarkten in Voorne-Putten verkopen lokaal Voorne-Putten lokaal geteelde producten te verkopen op geteelde producten Voorne-Putten

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 30 31 Hellevoetsluis Resultaat 12 locaties met ecologisch beheer met een totale oppervlakte van ongeveer ha. 26 20 % van de inwoners van Hellevoetsluis hebben een energieadvies gehad op het gebied van energiebesparing. 3 wijken hebben in totaal 200 warmtebeelden energieadvies technisch en ontvangen. 44 vleermuiskasten opgehangen bij particuliere 44 particuliere opgehangen bij vleermuiskasten woningen. Momenteel langzaamladers 21 voor elektrisch vervoer en 1 snellader nabij winkelcentrum Struytse Hoeck. Diverse ruimtelijke ontwikkelingen getoetst gebouw. en stedenbouw GPR de aan Energievisie Kickersbloem 3, Veerhaven, 3, Kickersbloem Veerhaven, Energievisie Sportlaan afgerond. Energievisie Boomgaard moet geactualiseerd worden. Natuurinclusief bouwen bij o.a. Sportlaan, Veerhaven, Kop Oostdijk en Jacq. Perkstraat Vier woningen met een A++ label en toege- zonorientatie, PV optimale maatregelen: paste bodemenergie, opvang zonneboiler, en cellen sedumdak regenwater, van Opschaling op dezelfde locatie niet wenselijk voor RWS. Mogelijkheden worden onderzocht voor opschaling op de zuidzijde van de Haring- vlietdam. Voor en zwembad IKC een is energievisie uitgevoerd. Gekozen voor is variant 2: bijna energieneutrale bouw met zonnepanelen en luchtwarmtepompen incl. natuurinclusieve bouw en groen dak. Voor het project Veerhaven in is het programma van eisen een gemiddelde GPR gebouw score van 8 opgenomen en een score tussen de voor8 en 10 het thema energie. Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 Voorne-Putten duurzaam Routekaart Duiding Initiatiefnemers ontwikkelaars en Ontwikkelaar en en Ontwikkelaar gemeente Ontwikkelaar Ontwikkelaar Wie doet het Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Anders Anders Anders Gemeente Anders Status In uitvoeringIn Afgerond In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn Afgerond Kans Kans Kans Categorie Biomassa Energiebesparing Energietransitie Energietransitie Energietransitie Energietransitie Energietransitie Circulaire EconomieCirculaire Energietransitie Wind Energietransitie Energietransitie Locatie Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Hellevoetsluis Wat ishet? Wat Locaties ecologisch beheer minder waar wordt gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd. Energieteam bestaandeEnergieteam werkzoekenden uit dieals energieadviseur zijn opgeleid en advies geven op het gebied van energiebesparing. Warmtebeelden en technisch advies particuliere woningeigenaren Bij de wijkgerichte aanpak verbetering woningvoorraad onderzoek naar aanwezigheid vleermuizen en aanbod gratis vleermuiskasten Deelname aan de concessie Rotterdam Alle ruimtelijke ontwikkelingen worden getoetst aan de GPR stedenbouw en gebouw. Bij alle grote ruimtelijke projecten > 50 uitgevoerd. een energievisie wordt woningen Bij alle ruimtelijke ontwikkelingen wordt gestimuleerd bouwen inclusief natuur Pilot project ecowoningen met vier Pilot Opschaling van huidige windenergielocatie van 6 kleine windturbines van ieder 600 kW (samen 3,6 MW) Duurzame ontwikkeling en zwembad IKC Duurzame ontwikkeling woningbouw Duurzame ontwikkeling Projectnaam Ecologisch beheerEcologisch Energieteam Energieteam Wijkgericht aanpak verbetering woningvooraad Vleermuiskasten bij Vleermuiskasten bij na-isolatie Oplaadpunt voor vervoerelektrisch GPR StedenbouwGPR en GPR gebouw Energievisies grote ruimtelijke projecten Natuurinclusief bouwen Ecowoningen aan de Noorse Molenweg Opschaling windtur- Opschaling bines Haringvlietdam noordzijde Project Sportlaan Project Veerhaven 1 2 3 4 5 6 7 8 9 11 10 12 dig Hui- 13 Project Kop Oostdijk Duurzame ontwikkeling woningbouw Hellevoetsluis Energietransitie Kans Anders Ontwikkelaar Gestreefd wordt naar een gemiddelde GPR score van 8 en een score van 9 voor het onderdeel energie. 14 Project Boomgaard Next generation woonwijk van 500 wonin- Hellevoetsluis Energietransitie Kans Anders Gemeente en Gestreefd wordt naar de bouw van een groene, gen. ontwikkelaars vogelvriendelijke, klimaatadaptieve, gasloze wijk en energieneutrale woningen. 15 Duurzaam en Ontwikkeling van een innovatie en duurzaam Hellevoetlsuis Energietransitie Kans Anders Gemeente en Voor het bedrijventerrein wordt een innovatie- innovatief bedrijven bedrijven terrein met een oppervlakte van Kickersvoet BV fonds ingesteld van waaruit alle bedrijven een terrein Kickersbloem 3 ongeveer 50 hectare netto. innovatiescan ontvangen en innovatieve bedrijven verdere ondersteuning. Gezocht wordt voor mogelijkheden voor biogas en zonneveld (eventueel in combinatie met vrachtwagen- parkeerplaats en natuurinclusief bouwen. 16 Duurzaamheidsimpuls Europees en provinciaal subsidieproject Hellevoetsluis Energietransitie In uitvoering Anders Gemeente en ha- In de havens wordt een pilot gestart van 6 havens van Hellevoet- voor de verduurzaming van het havengebied venstakeholders kleine windturbines, een zonneveld van 100 sluis van Hellevoetsluis naar een energieneutrale zonnepanelen en een energieponton. haven in 2040. 17 Duurzaam ondernemen Verhuizende, verbouwende en renoverende Hellevoetsluis Energietransitie In uitvoering Anders Gemeente en Ongeveer 10 scans per jaar. Bedrijven met estafette bedrijven krijgen een duurzaamheidsscan bedrijven duurzame maatregelen (zonnepanelen op daken) zijn Moerman meubelpromenade en Ceildth Mastenbouwer. 18 Zonne en biodiversiteits Op het dak van het gemeentehuis zijn Hellevoetsluis Zon Afgerond Gemeente Op het dak van het gemeentehuis liggen 129 dak gemeentehuis zonnepanelen geplaatst in combinatie met zonnepanelen. een biodiversiteitsdak 19 Zonnepanelen cultuur- Verduurzaming van het cultuurhuis door Hellevoetsluis Zon Afgerond Gemeente Op het dak van het cultuurhuis liggen 96 huis zonnepanelen op het dak en luchtwarmte- zonnepanelen. pompen 20 Zonnepanelen Hendrik Verduurzaming school door middel van Hellevoetsluis Zon In uitvoering Gemeente Op het dak van de Hendrik Boogaardschool Boogaardschool zonnepanelen op het dak en luchtwarmte- worden 150 zonnepanelen geplaatst. pompen 21 Nul op de meter wonin- Bouw van 20 nul op de meter woningen Hellevoetsluis Energietransitie Gepland Anders Woningbouwcor- 20 nul op de meter woningen. gen Maasdelta poratie 22 Anders inzamelen Vastgesteld grondstoffenbeleid Hellevoetsluis Circulaire economie Voorberei- Gemeente Invoering 2019 grondstoffenbeleid. Hellevoetsluis ding Brielle Hui- Projectnaam Wat is het? Locatie Categorie Status Wie doet het Duiding Resultaat dig 23 Nul op de meter Fregat het bouwen van nul op de meter woningen Fregat Brielle Energietransitie Gepland Bedrijfsleven Energietransitie nul op de meter wonigen Fregat. 20 nul op de meter woningen en 10 EPC 0 24 Waterfront nul op de het bouwen van nul op de meter woningen Waterfront Brielle (Ro- Energietransitie Gepland Bedrijfsleven Energietransitie project waterfront. Nul op de meter woningen meter chus Meeuwiszoonweg) bij 28 grondgebonden woningen 25 Nieuwbouw EPC0 bouwen minimaal EPC 0 Brielle Energietransitie Gepland Gemeente Energietransitie alleen nieuwbouw met mimimaal EPC 0 toestaan

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 32 33 groepsaankoop zonnepanelen. meege- keer 5 daan met de actie van ICHoosr gezamenlijk op VP in totaal 11.126 panelen geplaatst (westvoorne 2166 Brielle 130 , Hellevoetsluis 2528 , 5082 panelen) Nissewaard zonnepanelen bij het Brestheater pane- (170 len), sportpark Dukdalf panelen) (152 er zijn elektrische 18 oplaadpalen geplaatst er moeten tot 2020 nog 20 extra oplaadpalen worden geplaatst 85 energierscans door85 energie- het uitgevoerd Hellevoetsluis team Stimular heeft scans uitgevoerd bij sportverenigingen. verenigngen gaan 2 waarschijnlijk zonnepanelen plaatsen Stimular blijven inzetten om sportverenigingen om inzetten blijven Stimular ondersteunente om over gaan te op duurzame energie duurzaamheidslening opstarten voor particulieren er komen in Brielle 2 windmolens bij de N57 richting de A15 geothermie bij 9 tuinders in Vierpolders. Levert tussen en de 20 11 MW alle gemeenten op VP hebben een warmte kaart koude 3 zonne-opladers etsen voor fi 1 gemeentelijk elektrische auto aangesloten bij De WoonWijzerWinkel diverse wijkacties in samenwerking met De WoonWijzerWinkel het doel omgekeerd is gaan te inzamelen. Start in 2018. 100 % groene inkopen bij gemeentelijk gebou- buitenruimteverlichting de en wen verduurzaming gemeentelijke gebouwen gemeentelijke verduurzaming verbetering afvalscheiding stadskantoor via ecosmart Bij de Leonardusschool worden, onder Opgewekt, Slim van begeleiding zonnepanelen geplaatst Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 Voorne-Putten duurzaam Routekaart Zon Zon Energietransitie Energietransitie Energietransitie Energiebesparing Energiebesparing Energiebesparing Energiebesparing Wind Duurzame warmte Zon Energietransitie Energietransitie Engierbesparing Circulaire Circulaire Economie Energietransitie Energietransitie Circulaire Circulaire Economie Zon Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Bedrijfsleven Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Afgerond Afgerond Gepland Afgerond In uitvoeringIn Afgerond Afgerond In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn Afgerond Afgerond Afgerond Afgerond In uitvoeringIn Gepland Gepland Afgerond Gepland Gepland Zon Zon Energietransitie Energietransitie Energiebesparing Energiebesparing Energiebesparing Energiebesparing Wind Duurzame warmte Energietransitie Zon Energietransitie Energiebesparing Energiebesparing Circulaire EconomieCirculaire Energietransitie Energiebesparing Circulaire EconomieCirculaire Zon Voorne-Putten Bres, Dijckpotingen 10, Brestheater, Brielle Brielle Brielle Brielle Brielle Brielle Ondernemingspolder Brielle Glasconcentratiegebied Vierpolders Voorne-Putten Brielle Brielle Voorne-Putten Brielle Brielle Brielle Brielle Brielle Gooteplein Brielle Gooteplein groepsaankoop VP voor het aankopen van zonnepanelen voor particulieren zonnepanelen geplaatst bij het Brestheater Brestheater het zonnepanelen geplaatst bij en het Dijckhuis het plaatsen van laadpalen van plaatsen het het plaatsen van extra oplaadpalen extra van plaatsen het het uitvoeren van energiescans bij huishoudens Stimular voert energiescans uit bij sportverenigingen stimular blijft ondersteuning geven aan sportverenigingen duurzaamheidslening voor geven particulieren het plaatsen van windmolens in Brielle Geothermie bij 9 tuinders het opstellen van een warmte koude kaart VP voor het plaatsen van 3 zonneopladers in Brielle de rijden BOA's in een elektrische auto lid van De WoonWijzerWinkel diverse wijkacties organiseren in Brielle in 2018 moet het omgekeerd inzamelen van start gaan bij gemeentelijke gebouwen 100% groene inkopen stroom de gemeentelijke gebouwen meer duurzaam duurzaam meer gebouwen gemeentelijke de maken het afvalscheiden verbeteren op het stadskantoor Zonnepanelen plaatsen bij de school Leonar- school de bij plaatsen Zonnepanelen dus Groepsaankoop zonne- Groepsaankoop panelen Zonnepanelen Bres/ Dijckhuis Oplaadpalen Oplaadpalen Engie Energiescan Energiescans sportverenigingen Extra ondersteuning sportverenigingen Duurzaamheidslening particulieren Windmolens Voorne Putten Project aardwarmte Warmte koude kaart koude Warmte Zonneopladers fi etsen fi Zonneopladers Elektrische auto Lid WoonWijzerWinkel Wijkacties Omgekeerd inzamelen Omgekeerd Inkoop groene stroom groene Inkoop Verduurzaming gebouwen gemeentelijke Afvalscheiding stadskantoor Zonnepanelen school Leonardus 41 31 26 27 28 42 29 37 32 35 45 39 33 36 34 38 30 43 40 44 46 Scholen stimuleren duur- Scholen stimuleren om meer duurzame maat- Brielle Energiebesparing Gepland Anders Energiebesparing scholen stimuleren voor duurzame energie zame maatregelen regelen te nemen 46 Zonnepanelen stadswerf Zonnepanlen bij de Stadswerf Brielle 't woud 53 Zon Gepland Gemeente Zon 144 zonnepanelen geplaatst Westvoorne Hui- Projectnaam Wat is het? Locatie Categorie Status Wie doet het Duiding Resultaat dig 48 Pilots Nom woningen Verduurzaming gem. Woonbedrijf Oostvoorne en Rockanje Energietransitie In uitvoering Gemeente Energietransitie 69 Nul op de meter woningen bij het gemeente- Woonbedrijf lijk Woonbedrijf 49 Duurzame woonwijk Nieuwe duurzame woonwijk Rockanje Energietransitie Gepland Gemeente Energietransitie 37 Nul op de meter woningen en 19 vrijstaande Drenkeling woningen EPC 0, Alle woningen zijn gasloos 50 Woningbouwproject Bouw 27 Nom woningen Oostvoorne Energietransitie In uitvoering Gemeente Energietransitie 27 Nul op de meterwoningen gemeentelijk De Ruy Woonbedrijf 51 Groepsaankopen Acties zonnepanelen 20-2017 Westvoorne Zon Afgerond Gemeente Duurzame opwek 2166 zonnepanelen bij particuliere woning- zonnepanelen VP eigenaren in Westvoorne 52 Innovatiezone Proef- en studiegebied voor innovaties Oostvoorne Circulaire Economie In uitvoering Gemeente Gemeente Proefnemingen innovaties die kunnen bij- Oostvoornse Meer initiatiefnemer dragen aan duurzame samemleving/economie 53 Zonnepanelen gemeen- Duurzame energieopwekking gemeentehuis Rockanje Zon Afgerond Gemeente Gemeente Duurzame energieopwekking gemeentehuis tehuis initiatiefnemer 54 Initiatieven zonneparken Onderzoek oprichten zonneparken Westvoorne Energietransitie Kans Particulier particuliere ca 14 HA aan zonnevelden Westerlandseweg en Scheitweekseweg bedrijven (WSHD-terrein) 55 Electrische laadpalen Opbouw net van laadpalen electr vervoer Westvoorne Circulaire Economie In uitvoering Gemeente Gemeente/Engie gemeentedekkende voorziening d.m.v. 35 35 laadlocaties laadpalen 16 gerealiseerd 56 Verduurzaming wagen- Aanschaf duurzame dienstauto's Westvoorne Circulaire Economie In uitvoering Gemeente Gemeente Bij vervanging worden electrische auto's of park (bij vervanging en uitbreiding wagenpark) auto's op duurzame brandstoffen aangeschaft 57 Windmolens Noordzee- Opwekking duurzame energie Westvoorne Energietransitie Gepland Anders Provincie/Haven- Op de Noordzeeboulevard worden 3 wind- boulevard bedrijf molens geplaatst in 2018 (9MV). Er zijn 2 windmolens gepland 6MW. 4 windmolens Slufterdam Westvoorne te realiseren 2017-2018 58 WoonWijzerWinkel Informatievoorziening burgers Westvoorne Energietransitie In uitvoering Particulier Regiogemeenten Informatievoorzieninge in brede zin voor burgers van Westvoorne op gebied van energiebesparing/duurzame energie 59 Zonnepanelen en Plaatsing 5000 zonnepanelen/geothermie Westvoorne Duurzame warmte Gepland Particulier Particulier 5000 m2 zonnepanelen en aanleg geothermie- Geothermieproject (Konneweg) initiatief bron voor diverse glastuinbouwbedrijven 60 Gescheiden inzameling Gescheidenafvalinzameling (75% 2020) Westvoorne Circulaire Economie In uitvoering Gemeente Gemeente Vergroting percecentage gescheiden huisvuil inzameling van 57% nu naar 75% in 2020 61 Samenwerking NME NME burgers, scholen, instellingen. Westvoorne Circulaire Economie In uitvoering Gemeente Gemeente SMD Natuur- en milieueducatie. jaarlijkse lesprogramma’s voor basisscholen 62 Oplaadpunten fi etsen laadpunten fi etsen eigen personeel Westvoorne Circulaire Economie In uitvoering Gemeente Gemeente 4 laadpunten fi etsen en scooters eigen gemeentehuis personeel

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 34 35 Nissewaard Zelfvoorzienendheid strandpaviljoens Resultaat Alle bestuursadviezen zijn voorzienvan een duurzaamheidsparagraaf Zoeklocatie voor een zonneveld nabij de rand Halfwegvan bedrijventerrein Burgers uit Westvoorne en Nissewaard werken aan de oprichting van een Energiecooperatie Afstemming tussen enthousiaste bedrijven/ enthousiaste tussen Afstemming gemeente/corporaties onderwijs en Initiatief gemeente om samene met aan werken tenthouders te strand zelfvoorzienende strandpaviljoens Meer dan bedrijven 10 en instellingen werken samen energiemonitoring/besparing aan Jaarlijkse educatieve Dag van de Zee van strandenbezoekers Onderzoek loopt, 3 bedrijven concreet bezig met aanbesteding zon op eigen dak Gemeentelijke regeling met SVN voor duurzaamheidslening particuliere woningeigenaren 59 energieneutrale woningen 59 Verduurzaming Havengebied door toepassing van maatregelen BBT(+) bij nieuwe vestiging en bedrijven vervangingsinvesteringen bij 18 MW18 windenergie op de locatie Hartel-Oost Brielse Maasdijk, pilot i.v.m. status primaire waterkering Verlaging geluidsbelastingVerlaging Westvoorne in vanuit het havengebied Verbetering woningkwaliteit Nissewaard Nissewaard woningkwaliteit Verbetering energetisch uitstraling en Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 Voorne-Putten duurzaam Routekaart Gemeente en Gemeente en strandpaviljoen- houders Duiding Gemeente Particulier initiatief Gemeente met met Gemeente bedrijfsleven Gemeente en Gemeente en strandpaviljoens Gemeente en Gemeente en SMD Gemeente Gemeente en Gemeente en Havenbedrijf Waterschap i.s.m. Gemeente Gemeente en Gemeente en Havenbedrijf Woonwijzerwin- belangrijke kel partner Gemeente en strandpaviljoen- houders Wie doet het Gemeente Bedrijfsleven Particulier Anders Gemeente Bedrijfsleven Gemeente Bedrijfsleven Gemeente Woningbouw- corporatie Gemeente en Gemeente en Havenbedrijf Anders Gemeente en Gemeente en Havenbedrijf Gemeente Status In uitvoeringIn Kans Gepland In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn In uitvoeringIn Categorie Circulaire EconomieCirculaire Zon Energietransitie Energietransitie Circulaire EconomieCirculaire Energiebesparing Circulaire EconomieCirculaire Energietransitie Energietransitie Energietransitie Circulaire EconomieCirculaire Wind Circulaire EconomieCirculaire Energietransitie Energietransitie Locatie Westvoorne Naast bedrijventerrein Halfweg-Molenwatering Voorne-Putten Bedrijventerrein Halfweg-Molenwatering Westvoorne Bedrijventerrein Halfweg-Molenwatering Voorne-Putten Westvoorne Bedrijventerrein Halfweg-Molenwatering Westvoorne Marrewijklaan/Eerste Marrewijklaan/Eerste Heulbrugstraat Spijkenisse Havengebied Projectlocatie M uit de VRM aangevuld met Brielse Maasdijk Havengebied Heel Nissewaard, Nissewaard, Heel uitgevoerd via wijkacties per wijk/buurt, 2017 Sterren- en Waterland kwartier Strandgebied Rockanje en Oostvoorne Wat is het?Wat Alle bestuursadviezen Alle raad en college hebben duurz, par. 15-20 ha zonneveld nabij bedrijfsterrein Energiecoop. In oprichting Samenwerking bedrijven/gemeente/ond. Zelfvoorzienendheid strandpaviljoens Bespaar"community" Educatieve dag schone Noordzee Onderzoek DE opwekking bedijventerrein duurzaamheislening Won. par. Eig. 59 nul op59 de meter appartementen verduurzaming havengebied combinatie in met beperking milieubelasting in Westvoorne Projectplan voor windlocatie convenant uit Onderzoek naar belangrijkste geluidbronnen havengebied Westvoorne P.v.a. verduurzaming bestaandeP.v.a. voorraad Nissewaard Aanbieden businesscases faciliteren en toepassing duurzaamheidsmaatregelen Projectnaam Duurzaamheidspara- bestuursadviezengraaf Onderzoek zonneveld Noordrand Energiecooperatie VP Duurzaamheidskring Nissewaard Verduurzaming strand- Verduurzaming paviljoens Bespaarcase Nissewaard Bespaarcase Dag van de Zee en Zeelessen Onderzoek collectief duurzame energie opwekking Warmte Koudekaart VP Koudekaart Warmte Duurzaamheidslening part. Won. Eig Het dorp fase II Koepelovereenkomst Koepelovereenkomst Havenbedrijf Pilot windlocatie Pilot Hartel-Oost Geluidmeetnet West- voorne Havenbedrijf Rotterdam Aanpak bestaande Aanpak bestaande voorraad Stimuleren verduur- Stimuleren strandpaviljoenszaming 74 76 69 67 71 75 73 72 65 78 70 77 63 66 68 64 dig Hui- 79 Next generation woon- Voorbeeldproject voor toekomstbestendige De wijk Sterrenkwartier, Energietransitie Gepland Woningbouw- Maasdelta met Herstructurering naar 600 nieuwe gasloze wijk Sterrenkwartier woonwijk herstructurering corporatie gemeente, para- woningen. Rest van de wijk naar gemiddeld Hoogbouw, renovatie plu MRDH label B. 80 Omgekeerd inzamelen Vastgesteld grondstoffenbeleid Nissewaard Heel Nissewaard Circulaire Economie In uitvoering Gemeente Invoering omgekeerd inzamelen huishoudens van 350+ kg restafval p.i. naar 200 kg krijgen 3 containers voor gescheiden afval. 81 Laadjeauto Plaatsing Laadpunten voor e-auto's in het Heel Nissewaard Energietransitie In uitvoering Gemeente Conc essie van Meer dan 100 laadpunten voor e-auto's in openbaar gebied, 100 extra gepland Rotterdam met Nissewaard (er staan er reeds +/- 40) Engie 82 Innovatiekracht Congrescentrum voor duurzaam leiderschap Plaatweg Nissewaard Circulaire Economie Afgerond Bedrijfsleven Voorbeeldproject op het gebied van duurzaam bouwen, inspiratieplek circulair gebruik 83 Solarroad Zonnepanelen gelegd in een strook busbaan Busbaan Groene Kruis- Zon Gepland Anders Consortium met Een zonnebusbaan van 100 meter liefst van 100 meter weg tussen Baljuwlaan Provincie ZH aangesloten of benut door lokale partijen in en Hartelkruis omgeving 84 Invelox/Sheerwind pilot Een proefopstelling met een verticale invelox Op het bedrijfspand van Energietransitie In uitvoering Bedrijfsleven Ervaring opdoen met verticale turbine. Pilot om Spijkenisse turbine op een bedrijfspand Nedpower Newtonweg te zien wat de opwekking is en of deze rendabel 15 Spijkenisse kan zijn 85 Zonneveld bij RWZI Zonnepanelen op vrijliggende gronden bij RWZI Oost Kanaaldijk Zon Gepland Anders Waterschap Hol- Zonneveld op vrijliggende gronden bij RWZI. RWZI's Heenvliet, later RWZI landse Delta Nog geen gegevens over oppervlakte Papendijk Spijkenisse 86 Verduurzaming wagen- Wagenpark schoner en zuinig maken Gemeentehuis Energietransitie Afgerond Gemeente Zuinigere auto's in verbruik, 6 elektrische up's. park Nissewaard 87 Geuzenlinie Noordrand Plannen voor realisatie duurzaam bedrijven- Noordrand tussen Circulaire Economie Kans Gemeente Visie op inrichting noordrand waarin tussen Voorne-Putten terrein Geervliet en Spijkenisse geervliet en spijkenisse duurzame bedrijven gevestigd moeten worden 88 Stadsgas Initiatief voor onderzoek naar mogelijkheden Bedrijventerrein Hernieuwbaar gas Kans Bedrijfsleven Stadsgas is in overleg met stichting bedrijven- vergisting organisch restafval Halfweg-Molenwatering terrein Halfweg-Molenwatering voor mogelijk vergisting locatie 89 Prestatieafspraken In prestatieafspraken worden ook duurzaam- Heel Nissewaard Energietransitie Kans Woningbouw- Gemiddeld bezit naar label B, zon- en isola- corporaties heidsdoelstellingen genoemd corporatie tieprojecten. Eerste voorzichtige interesse warmtenet 90 Bredeschool Vlasbloem Duurzaam schoolgebouw en initiatief voor Zoetemanring Zuidland Energietransitie Afgerond Woningbouw- Corporatie de Energiezuinig brede schoolcomplex met initi- Zuidland zonnehub corporatie zes kernen met atief voor collectieve aankoop zonnepanelen eneco op het dak 91 Energiecooperatie Er is een energiecooperatie in oprichting in Heel Nissewaard Energietransitie In uitvoering Particulier Cooperatie i.o. is breed georienteerd Nissewaard Nissewaard, Nissewind (zon,besparing, wind) en zoekt samenwerking met cooperatie Westvoorne 92 Verburg stalling VOF Plan om daken van stalling te voorzien van Drieendijk 29 Heenvliet Zon Gepland Bedrijfsleven Plan om dakperceel van caravanstalling te zonnepanelen voorzien van zonnepanelen 93 Proefschuur Voorne Cooperatie van 50 boeren en tuinders om Heel Voorne-Putten Circulaire Economie Afgerond Bedrijfsleven Supermarkten op het eiland verkopen lokaal Putten lokaal geteelde producten te verkopen geteelde producten

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040 36 37

Routekaart duurzaam Voorne-Putten 2040