Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 11 (1):146-156, 2016 ISSN 1304-9984, Ara ştırma Makalesi V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Kumru (Ordu) Yöresinde Do ğal Olarak Yeti şen Bazı Tıbbi Ve Aromatik Bitkiler

Volkan GÜL 1 Burcu SEÇK İN DİNLER 2

1Kumru İlçe Emniyet Amirli ği, 52800, Kumru, Ordu 2Sinop Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sinop Sorumlu yazar: [email protected]

Geli ş tarihi: 15.03.2016, Yayına kabul tarihi: 13.05.2016

Özet: Karadeniz Kıyı şeridi, iklim ve co ğrafi yapısı ile bitki biyoçe şitlili ği açısından çok zengin bir bölgedir. Özellikle il ve ilçelerinde bulunan bu zenginli ğin belirlenerek korunması, geli ştirilmesi ve yaygınla ştırılması oldukça önemlidir. Bu çalı şma, Ordu iline ait Kumru ilçesinin zengin yaylalarında bulunan, ormanlık ve fundalık arazilerinde yaygın bitki örtüsüne sahip olan, do ğal olarak yeti şen ve bölgede bulunan halkın de ğişik amaçlar için toplayıp kullandı ğı tıbbi ve aromatik bitkileri tespit etmek amacıyla yapılmı ştır. 2014-2015 yıllarında gerçekle ştirilen bu çalı şma; kırsal kesimde ya şayan halk, ilçede bulunan semt pazarında yöresel ürün satanvatanda şlar ve aktarlarla yapılan anketler ile bölgede gerçekle ştirilen arazi çalı şmalarını içermektedir. Çalı şma sonucunda 54 adet tıbbi ve aromatik bitki tespit edilmi ş olup; bunlardan 35 tanesinin ilaç, 9 tanesinin sebze, 6 tanesinin meyve ve 4 tanesinin baharat olarak kullanıldı ğı belirlenmi ştir. Elde edilen bitkilerin Latinceleri, familyaları, yöresel isimleri, kullanılan kısımları ve kullanılış amacı ve şekli listelenmi ştir.

Anahtar kelimeler : Bitki biyoçe şitlili ği, Kumru yöresi (Ordu), tıbbi ve aromatik bitkiler,

Some Medical and Aromatic Plants Growing Naturally in Kumru Region (Ordu)

Abstract: Black Sea coastline is very rich in plant biodiversity in terms of its climate and geographical structure. Inparticular, determination, protection, development and extensification of this fortune in the cities and towns is crucial. This study was carried out in order to determine medical and aromatic plants, using by locals and growing in rich high lands of Kumru District (Ordu) which has wide shrubberies and wood lands. This research involves the question naires with people living in rural area, herbalist, the sellers of district bazaar, and the field surveys in the region in 2014 and 2015. As a result, 54 medical and aromatic plants have been identified, which are used 35 of these plants as medicine, 9 of them as vegetables, 4 of them as fruits, and 6 of them as seasoning. Latin and local names, families, utilizable parts and th epurposes of usage of these plants were listed inclusively.

Key words: Plant biodiversity, Kumru region (Ordu), medical and aromatic plants

Giri ş tekrar eski önemine ula şmaya ba şlamı ştır İnsan ve bitki arasındaki ba ğ yüzyıllara (Mindell, 2003; Özçelik ve Balabanlı,2005). dayanmaktadır. İnsanlık var oldu ğu günden Dünya Sa ğlık Örgütü (WHO), dünyada bu yana, do ğayı daima tabii bir eczane yakla şık dört milyon insanın sa ğlık olarak görmü ş ve do ğada yeti şen tıbbi ve sorunlarını ilk etapta bitkisel droglarla aromatik bitkileri gıda, baharat, ilaç ve şifa gidermeye çalı ştıklarını ve dünyada ilaç bulmak gibi çe şitli amaçlar için üreten firmaların ürettikleri ilaçların kullanılmı ştır. Sentetik ilaçların ve gıdaların yakla şık % 25’nin bitkisel kökenli ilaçlar kullanılmaya ba şlanmasıyla tıbbi ve oldu ğunu bildirmektedir (Farnsworth, 1990; aromatik bitkilere olan ilgi azalmı şsa da bu Principe, 1991). sentetik ürünlerin yan etkilerinin anla şılması Ülkemiz üç önemli Fitoco ğrafik bölgeyi üzerine, tıbbi ve aromatik bitkilere olan ilgi (Avrupa-Sibirya, İran-Turan ve Akdeniz)

146 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER içermesi, iklim ve toprak özellikleri, farklı ekonomik de ğer içerenlerin tespit edilmesi co ğrafi bölgeleri ile tarımsal potansiyeli ve ve kültüre alınması gerekmektedir. Ayrıca zengin bitki çe şitlili ği yönünden dünyanın Kumru bölgesinin florasında bulunan, yöre en önemli gen merkezlerinden bir tanesidir halkının yaygın olarak kullandı ğı do ğal bitki (Kendir ve Güvenç 2010). Geli şmi ş zenginli ğinin belirlenip, bunların gelecek ülkelerin bitkisel ilaç, bitki kimyasalları, nesillere aktarılmasının bölgede yapılacak gıda ve katkı maddeleri, kozmetik ve benzer çalı şmalara ı şık tutacaktır. parfümeri sanayilerinin girdilerini olu şturan pek çok bitkisel ürünü florasında barındıran Materyal ve Metot Türkiye’nin, sahip oldu ğu 12 bin civarındaki bitki taksonunun yakla şık 3800 adeti Bu çalı şma 2014-2015 yıllarında Ordu endemik türlerden olu şurken Avrupa’da 11 ilinin Kumru ilçesi ve çevresinde yaygın bin takson sayısının yakla şık 2600 adeti olarak kullanılan tıbbi ve aromatik bitkileri endemik bitki türlerinden olu şmaktadır tespit etmek amacıyla gerçekle ştirilmi ştir. (Malyer, 1996;Karagöz ve ark., 2010). Ara ştırma öncesi bölgesel olarak yapılan Türkiye’den 15 kat büyük olan Avrupa incelemelere göre; Kumru bölgesi civarında kıtasıyla kıyaslandı ğında, bu zenginlik daha böyle bir ara ştırmanın yapılmadı ğı iyi anla şılmaktadır. genellikle Ordu civarında ve Meslek Yüksek Karadeniz Bölgesi’nde tıbbi ve aromatik Okulunun bulundu ğu ilçelerde yapıldı ğı bitkiler üzerine yapılan çalı şmaların ço ğu belirlenmi ştir. Verilerin elde edilmesinde Batı ve Do ğu Karadeniz Bölgesi’ni kırsal kesimde ya şayan halkın tıbbi ve kapsamaktadır. Ordu ilinde (Mesudiye, aromatik bitkiler hakkındaki genel bilgileri Çamba şı Yaylası, Boztepe Piknik alanı, ile kullanım alı şkanlıkları göz önüne Ordu Üniversitesi Kampüs Alanı), Tüfekçi alınarak semt pazarları ve aktarlar gezilmi ş, (2003); Kılınç ve Karakaya (1992); Özbucak farklı ya ş ve meslek guruplarındaki bayan ve ve ark. (2006) ve Deveci ve ark. (2012) gibi erkek şahıslar belirlenmeye çalı şılmı ştır. ara ştırmacılar tarafından bazı çalı şmalar Do ğada bulunan bitkilere ilgili, en önemli ve yapılmasına ra ğmen bu bölge için yeterli en çok bilgi aldı ğımız ki şilerin bazıları olan de ğildir. Özellikle Ordu’nun kırsal Mehmet Sarıkaya (63-Çiftçi), Fuzili kesimlerinde bulunan ilçelerin arazi AKSOY (39-Çiftçi), Ömer BÜLÜ (48- yapısının büyük bir kısmı orman ve Şöfor), Mustafa Bebe (45-Esnaf), Dudu fundalıklarla kaplı, sık ve zengin bir bitki YALPI (82-Ev hanımı), Kadir Şendur (32- örtüsüne sahiptir. Kumru ilçesi de bunlardan Teknisyen), Hanım Yıldız (76-Çiftci), bir tanesidir. İlçe sahilden 35 km içeride ve Dursun Ö ğük (36-Memur), Abdullah 460 metre rakımı olan, Canik da ğlarının Kaymak (38-Sa ğlıkcı), Hayrettin Geyikçeli vadileri arasında bulunan, Elekçi deresi (35-Çoban), Hamide Ersoy (60-Pazarcı) gibi üzerine kurulmu ş, oldukça engebeli bir ki şiler ile söyle şiler ve yüz yüze anketler araziye sahip olup, Orta Karadeniz yapılarak elde edilen bilgiler ve bölgede bölgesinde (40 0 52 ' 11" kuzey, 37 0 15' 35 " yapılan arazi çalı şmaları ile bitki envanteri do ğu meridyenleri) yer almaktadır. belirlenmeye çalı şılmı ştır.Daha sonra Do ğusunda Korgan, Batısında, Akku ş, arazide toplanan bitkilerin te şhisi yapılmı ş, Kuzeyinde Fatsa, Kuzey batısında Ünye ve bilinmeyenler ise Davis (1965-1988) den güneyinde Niksar ilçelerine sınırı olan, yararlanılarak te şhis edilmi ştir. Erikçeli (Bakacak), Ericek, Düzoba gibi Belirlenen bitkilerin foto ğrafları çekilerek, önemli yaylaları bulunan, tipik Karadeniz yöre insanına gösterilmi ş ve gösterilen iklimine sahip bir ilçedir (Anonim 2015). bitkiler hakkında bilgi edinilmeye Ülkemizin bu denli zengin bitki çalı şılmı ştır. Elde edilen bitkilerin tıbbi ve çe şitlili ğine sahip olması önemli imkanlar aromatik amaçlı familyaları, yöresel sunmasının yanında büyük sorumluluklar da isimleri, kullanılan kısımları ve kullanım yüklemektedir. Bu amaçla öncelikli olarak amacı ve şekli literatürlerden elde edilen her bölgedeki bitki potansiyelinin verilerle zenginle ştirilerek Çizelge 1’de belirlenmesi ve koruma altına alınması, bu verilmi ştir (Baytop 1999; Keteno ğlu ve ark., bölgelere özgü nesli tükenmekte olan ve 2011; Çetin ve ark., 2012 ).

147 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Bulgular ve Tartı şma çalı şmalarından elde edilen bilgiler neticesinde bu bölgenin tıbbi ve aromatik Kumru yöresinde 2014-2015 yılları bitkiler yönünden zengin bir floraya sahip arasında yöre halkı ile gerçekle ştirilen oldu ğu görülmektedir. Bu ara ştırma sonucu görü şmelerden, yapılan arazi ve envanter elde edilen bitkiler Çizelge 1.’de verilmi ştir.

Çizelge 1.Kumru yöresinde belirlenen tıbbi ve aromatik bitkilerin genel özellikleri Table 1. General characteristics of medical and aromatic plants indentified in Kumru 1. Türkçe Bilimsel Adı: Mürver 2. Türkçe Bilimsel Adı: Horoz ibi ği Latincesi: Sambucusebulus L. Latincesi: Amaranthusretroflexus Familyası: Adoxaceae Familyası: Amaranthaceae Yöresel ad(lar)ı: Yivdin, yer mürveri, yabani mürver Yöresel ad(lar)ı: Ho şkıran, ho şgıran Kullanılan Kısmı: Yaprak çiçek ve meyveleri Kullanılan Kısmı: Yaprakları ve dalları kullanılır kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Mide a ğrıları ve anjin Kullanılı ş Amacı ve Şekli: İdrar söktürücü, balgam tedavisinde kullanılır. Çiçekli dalları idrar artırıcı ve söktürücü, terletici, grip, kusturucu, ü şütme, nezle, müshil etkiye sahiptir. Demir yönünden oldukça so ğuk algınlı ğı, gö ğüs yumu şatıcı, ba ğırsak yüksek olan bitki A, C vitamini ve kalsiyum açısından parazitlerini dü şürücü ve müshil etkisi vardır. Tendür, da oldukça zengindir. Sebze olarak ve salata yapımında lapa, destile su ve uçucu ya ğ şeklinde kullanılır. Kabuk kullanılmaktadır. yaprak ve kökleri zehirlidir haricen kullanılması sakıncalı olabilir. 3. Türkçe Bilimsel Adı: Pazı 4. Türkçe Bilimsel Adı: Baldıran Latincesi: Beta vulgaris var. cicla Latincesi: Coniummaculatum L. Familyası: Amaranthaceae Familyası: Apiaceae Yöresel ad(lar)ı: Pezik , pezük, Perzü Yöresel ad(lar)ı: Ağu otu Kullanılan Kısmı: Yaprak ve sapları kullanılır. Kullanılan Kısmı: Yaprak, sürgün ve kökleri Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Karaci ğer, mide ve kullanılır. ba ğırsakları düzenler. Vücutta şişkinlik, çıban, saç Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Sinirleri yatı ştırıcı, dökülmesi, hazımsızlık ve solunum yolları sakinle ştirici, nefes darlı ğı, bo ğmaca tedavisinde enfeksiyonlarına kar şı etkilidir, Kaynatılarak suyu kullanıldı ğı gibi romatizmal hastalıklarının tedavisi ve içilir. Posası yara, ur ve basura sürülür. Yumruları aşırı a ğrıların dindirilmesinde merhem ve yakı şeklinde pi şirilerek yenir. Sebze olarak tüketilir. kullanılmaktadır.Yapraklarından elde edilen toz 0,25 gram şeklinde içilir. Zehirli bir bitkidir. Kesinlikle doktora danı şılarak kullanılmalıdır. 5. Türkçe Bilimsel Adı: Tav şancıl otu 6. Türkçe Bilimsel Adı: Ki şni ş Latincesi: Heracleumplatytaenium L. Latincesi: Coriandrumsativum L. Familyası: Apiaceae Familyası: Apiaceae Yöresel ad(lar)ı: Tav şan otu Yöresel ad(lar)ı: Ki şni ş otu, kinzi Kullanılan Kısmı: Çiçek demetleri, yaprakları ve Kullanılan Kısmı: Yapra ğı, gövdesi, tohumu ve kökleri kullanılır. kökü kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Sindirim sistemini ve adet Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Mideyi rahatlatıcı, dönemini düzenler, sakinle ştirici özelli ği vardır, sindirimi düzenleyici, i ştah açıcı, gaz söktürücü, karın ba ğışıklık sistemini güçlendirir, hipertansiyonu ağrısı giderici, kuvvet verici, sakinle ştirici, tansiyon dü şürücü ve cinsel arzuyu artırıcı etkisi vardır. Kökleri dü şürücü, migren ve romatizmada, afrodizyak olarak, kaynatılıp içildi ğinde ishali önler. Bitki ile temasta hafızayı güçlendirmede faydalıdır. Tohumları baharat deride kızarıklık ve alerjiye neden olabilir. olarak, demleme şeklinde ve bal ve zeytinya ğı ile karı ştırılarak kullanılır. Di ğer kısımları salatalarda kullanılır. 7. Türkçe Bilimsel Adı: Yılan yastı ğı 8. Türkçe Bilimsel Adı: Duvar sarma şığı Latincesi: Arumitalicum Miller . Latincesi: Hederahelix L. Familyası: Araceae Familyası: Araliaceae Yöresel ad(lar)ı: Nivik, Nünük Yöresel ad(lar)ı: Duvar sarma şığı, orman sarma şığı, Kullanılan Kısmı: Yaprakları ve kökleri kullanılır. Kullanılan Kısmı: Yaprakları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Bir bardak kaynamı ş suya Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Selüloit ve romatizma bir gram kök konup biraz bekledikten sonra içilerek ağrılarında, kabızlık, ba ğırsak kurtlarında, solunum kullanılır. Müshil, balgam söktürücü ve öksürük yolu ve grip rahatsızlı ğında, çıbanları olgunla ştırmada, giderici olarak kullanılır. Taze yaprak ve kökleri çıban, spazm çözücü ve regl kanamaları düzenlemede sivilce, iltihap ve basit yaralarda cilt üzerine konarak oldukça faydalıdır. Genelde ilaç sanayisinde kullanılır. kullanılır. Kesinlikle taze olarak yenmemelidir Yaprakları a ğrıyan yerlere, sivilce ve çıbanların zehirleyici etkisi vardır. Yöre halkı bitkiyi ha şladıktan üzerine konularak kullanılır. sonra kavurarak sebzeli yemek olarak tüketmektedir.

148 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Çizelge 1’in devamı 9. Türkçe Bilimsel Adı: Geyik dili 10. Türkçe Bilimsel Adı: Papatya Latincesi: Aspleniumscolopendrium L. Latincesi: Matricariachamomilla L. Familyası: Aspleniaceae Familyası: Asteraceae (Compositae) Yöresel ad(lar)ı: Dana dili Yöresel ad(lar)ı: Papatya Kullanılan Kısmı: Yaprakları kullanılır. Kullanılan Kısmı: Çiçekleri kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Bron şit, öksürük, balgam Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Yatı ştırıcı, terletici, söktürücü, ci ğer rahatsızlıklarında (a ğrı kesici olarak), ba ğırsak gazlarını giderici, i ştah açıcı, sinir sistemini idrar yolu rahatsızlıklarında, yaraları iyile ştirici, ve düzenleyici, spazm çözücü, di ş eti ve bademcik ishal kesici olarak kullanılır. Kuru yaprakları kaynar iltihaplarını önleyici, mide ve ba ğırsak yaralarını suda ha şlanarak suyu içilir, posası ise lapa şeklinde iyile ştirici etkisi vardır. Kurutulmu ş çiçekleri demleme yaralara konur. ve gargara şeklinde kullanılır 11. Türkçe Bilimsel Adı: Kara hindiba 12. Türkçe Bilimsel Adı: Deve dikeni Latincesi: Taraxacum sp. Latincesi: Silybummarianum L. Familyası: Asteraceae Familyası: Asteraceae Yöresel ad(lar)ı: Hindiba, aslan di şi Yöresel ad(lar)ı: Deve dikeni, e şek dikeni, Kullanılan Kısmı: Kökleri ve çiçekleri kullanılır. Kullanılan Kısmı: Bütün aksamları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Şeker ve karaci ğer Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Kan durdurucu, idrar rahatsızlı ğına, egzamaya, kabızlı ğa, vücut direncine, söktürücü, safra atıcı, so ğuk algınlıklarında terletici, kanın temizlenmesine, nasır ve si ğillere, safra kesesi ishal ve karaci ğeri tamir edici özelli ği vardır. Mide ve ve mesane ta şlarına iyi gelmektedir. Kök ve ba ğırsak rahatsızlıklarına iyi gelir. Ezilmi ş tohumları, çiçeklerinden elde edilen destile su tentür, infüzyon kökü, çiçekleri ve yaprakları suda kaynatılıp çay gibi şeklinde ve kökleri çay gibi kullanılır. içilir. 13. Türkçe Bilimsel Adı: Yabani marul 14. Tü rkçe Bilimsel Adı: Ölmez çiçek Latincesi: Lactucascariola L. Latincesi: Helichrysum sp. Familyası: Asteraceae Familyası: Asteraceae Yöresel ad(lar)ı: Yabancı marul, dikenli marul Yöresel ad(lar)ı: Altın otu Kullanılan Kısmı: Yaprak ve kökleri kullanılır. Kullanılan Kısmı: Toprak üstü kısmı kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Bitkiden elde edilen süt Kullanılı ş Amacı ve Şekli: İdrar söktürücü, ta ş mide rahatsızlı ğına, hazımsızlı ğa ve saç kepe ğine kar şı dü şürücü, prostat, idrar yolu iltihaplarında, romatizma iyi gelir. Kurutulmu ş yaprak ve kökleri safra kesesinin ve eklem a ğrılarında, basurda, mide öz suyu artırıcı ve çalı şmasını hızlandırır, kanı temizler, terletici ve idrar hazımsızlık tedavilerinde kullanılır. Kurutulmu ş çiçekli söktürücü özelli ği vardır. dalları demlenerek sabahları aç karnına içilir. 15. Türkçe Bilimsel Adı: Öksürük otu 16. Türkçe Bilimsel Adı: Civan percemi Latincesi: Tussilago farfara L. Latincesi: Achilleamillefolium L. Familyası: Asteraceae Familyası: Asteraceae Yöresel ad(lar)ı: Kabalak Yöresel ad(lar)ı: Kandil cicegi Kullanılan Kısmı: Çiçekleri ve yaprakları Kullanılan Kısmı: Dallı çiçek demetleri kullanılır. kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Solucan dü şürücü, iltihap Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Bron şit, a ğrı kesici, giderici, idrar söktürücü, ates ̧ dü şürücü, barsak öksürük giderici, balgam söktürücü ve iltihap giderici fonksiyonlarını düzenleyici, bas ̧ ve bo ğaz a ğrılarında, olarak kullanılır. Nezle ve gribe kar şı oldukça etkilidir. ve mide ülserinde kullanılmaktadır. Çiçekleri çay gibi Kurutulmu ş yaprak ve çiçekleri infüzyon, şurup, öz ve demlenip iç kanamalarda kan durdurucu olarak lapa olarak kullanılır. kullanılmaktadır. Ayrıca civan perçemi oturma banyolarında sa ğlık için çok yararlıdır. 17. Türkçe Bilimsel Adı: Kaldırık 18. Türkçe Bilimsel Adı: Kara lahana Latincesi: Trachystemonorientalis L. Latincesi: Brassicaoleracea L. var. acephala Familyası: Boraginaceae Familyası: Brassicaceae Yöresel ad(lar)ı: Kalduruk, Kaldirik Yöresel ad(lar)ı: Pancar Kullanılan Kısmı: Yaprakları ve sapları kullanılır Kullanılan Kısmı: Yaprakları ve dalları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: İdrar söktürücü, bo ğaz Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Ba ğırsak ve mide ağrılarında (balgam söktürücü, bademcik iltihabı gibi), rahatsızlıklarına iyi gelir, vücuttaki toksit maddeleri ter atıcı, ate ş dü şürücü olarak kullanılır. Depresyona temizler, ba ğışıklık sistemini güçlendirir (kansere (antidepresif etkiye sahip) iyi gelir. Genellikle sebze kar şı), kansızlık, öksürük, balgam, kabızlık, astım, olarak tüketilmektedir. Karadeniz’de yumurtalı romatizma, sarılık siyatik gibi rahatsızlıklara iyi gelir, kaldirik kavurması yaygın olarak yapılmakta ve kan şekerini dü şürür, kaynamı ş suyu balla karı ştırılıp tüketilmektedir. içilirse anne sütünü artırır. Sebze ve salata olarak tüketilir. Kaynatılıp suyu içilerek kullanılır.

149 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Çizelge 1’in devamı 19. Türkçe Bilimsel Adı: Çoban çantası 20. Türkçe Bilimsel Adı: Tarla sarma şığı Latincesi: Capsella bursa-pastoris L.Medik. Latincesi: Convolvulusarvensis L. Familyası: Brassicaceae Familyası: Convolvulaceae Yöresel ad(lar)ı: Ku şku ş otu Yöresel ad(lar)ı: Kuzu sarma şığı Kullanılan Kısmı: Toprak üstü kısımları kullanılır. Kullanılan Kısmı: Toprak üstü kısımları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Böbrek ve idrar yolları Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Prostat, mesane iltihabı, rahatsızlıklarında, basur ve yaralarda, ba ş a ğrısı kabızlık, idrar söktürücü, kanın pıhtıla şması, yaraların rahatsızlı ğında, kas rahatsızlıklarında, dü şük tansiyonu temizlenmesi ve romatizmada a ğrı kesici olarak faydalı dengelemede, kalp rahatsızlıklarında, yüzeysel yanık olmaktadır. Suda kaynatılarak suyu çay gibi (bir kahve ve kanamalı cilt hasarlarında oldukça faydalıdır. Çay fincanı) veya yaraların yıkanmasında, ha şlanmı ş kısmı gibi tüketilerek, tentürü gibi ciltte kullanılır. lapa şeklinde yara ve romatizmalı bölgelere konularak kullanılır. 21. Türkçe Bilimsel Adı: Orman gülü 22. Türkçe Bilimsel Adı: Sarı Sütle ğen Latincesi: Rhododendronluteum Sweet . Latincesi: Euphorbiahelioscopia L. Familyası: Ericaceae Familyası: Euphorbiaceae Yöresel ad(lar)ı: Avu çiçe ği, karaavu Yöresel ad(lar)ı: Sütle ğen, sütlüce ot Kullanılan Kısmı: Yaprak ve çiçekler Kullanılan Kısmı: Öz suyu ve tohumu kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Çiçeklerinden elde edilen Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Bu bitki çok zehirli bir bala deli bal adı verilir. Zehirli etkisinden dolayı bir bitki oldu ğundan a ğız yolu ile kullanılması önerilmez. çay ka şığını geçmeyecek şekilde tüketilmelidir. Sinir Genellikle romatizmalı a ğrılarda, si ğillerde, böcek hastalıkları, şeker hastalı ğı, tansiyon dü şürücü, sokmalarında ve nasırlı bölgelerde kullanılır. Bitki öz romatizmal a ğrılara, mide ve ba ğırsak rahatsızlıklarına suyu (sütü) ve tohumlardan elde edilen ya ğı yaralı iyi gelir. Yaprak ve çiçekleri suda kaynatılarakta bölgelere sürülerek kullanılır. Uzman tarafından kullanılır. İçerdi ği zehirli glikozitler nedeniyle kullanılması tavsiye edilir. kullanımına çok dikkat edilmelidir. 23. Türkçe Bilimsel Adı: Tükürük otu 24. Türkçe Bilimsel Adı: Da ğ sümbülü Latincesi: Ornithogalumumbellatum L. Latincesi: Muscarineglectum Guss. Familyası: Hyacinthaceae Familyası: Hyacinthaceae Yöresel ad(lar)ı: Sakarca, çöplüce Yöresel ad(lar)ı: Üzüm sümbülü Kullanılan Kısmı: Yaprak ve so ğanları kullanılır. Kullanılan Kısmı: Çiçekleri kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Sivilce ve çıbanlara kar şı Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Bitki ile ilgili pek fazla iyi gelir. İdrar söktürücü ve kusturucu özelli ği vardır bilgi bulunmamakla birlikte çiçeklerinden elde edilen ayrıca az miktarlarda kullanımı kalbi kuvvetlendirici ya ğ, ezilmi ş badem ve zeytinya ğı ile karı ştırılarak etkiye sahiptir. Yaprakları sebze olarak, so ğanları taze ciltteki çatlamaları, kırı şıklıkları önlemede kullanılır. veya pi şmi ş olarak sivilce ve çıbanların üzerine Ayrıca saç dökülmesini önleyerek saçın parlaklı ğını konulur. Zehirli bir bitki oldu ğu için içilerek kullanımı artırır. tehlikeli olabilir. 25. Türkçe Bilimsel Adı: Sarı Kantaron 26. Türkçe Bilimsel Adı: Eğrelti otu Latincesi: Hypericumperforatum L. Latincesi: Pteridiumaquilinum L. Familyası: Hypericaceae Familyası: Hypolepidaceae Yöresel ad(lar)ı: Kantaron, yara otu Yöresel ad(lar)ı: Kızıl ot, güllük Kullanılan Kısmı: Çiçek dal ve yapraklar kullanılır Kullanılan Kısmı: Toprak üstü kısımları ve kökleri Kullanılı ş Amacı ve Şekli: İdrar söktürücü, parazit kullanılır. giderici, go g ŭ s yumu şatıcı, terletici, ishal, antiseptik ve Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Ba ğırsak kurtlarında yara iyile ştirici, bel a ğrısı, stres, vücudu özellikle kancalı kurtlara ve tenyalara kar şı etkilidir. kuvvetlendirici, sarılık, uykusuzluk tedavilerinde Basur, varis, kan çarpıntısı ve safra salgılarını kullanılır. Çiçekli dalları zeytinya ğı ile karı ştırılarak artırmada faydalıdır. Kökleri kaynatılarak içilir. Kuru yanık tedavisinde kullanılır. Kuru otundan hazırlanan otu dövülerek yaralar üzerine sürme şeklinde kullanılır. çayı içilir. Zehirli oldu ğundan dikkatli kullanılmalıdır 27. Türkçe Bilimsel Adı: Ballıbaba 28. Türkçe Bilimsel Adı: Kekik Latincesi: Lamiumpurpureum L. Latincesi: Thymus sp. Familyası: Lamiaceae Familyası: Lamiaceae Yöresel ad(lar)ı: Balıcak Yöresel ad(lar)ı: Kekik Kullanılan Kısmı: Bitkinin çiçekli dalları kullanılır. Kullanılan Kısmı: Toprak üstü kısımları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: İdrar yolu hastalıklarında Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Solunum yolları kullanılır. Kabızlık, hafif kanamaları kesici, kabakulak, enfeksiyonları, öksürük, bron şit, nefes kokması, basur, böbrek rahatsızlı ğı, iltihap kurutucu, varis, romatizma, sakinle ştirici, uykusuzluk, kolesterol, di ş ve rahim akıntıları, adet sorunlarında, prostat, yanıklar, mide a ğrılarında, kansızlık, bo ğmaca, antiseptik ve solunum yolu hastalıklarında, uykusuzluk ve gaz ba ğırsak kurtlarını dü şürmede faydalıdır. Yemeklerde gidermede faydalıdır. Bitkisel çay olarak, merhem gibi baharat olarak ve çay gibi demlenip içilerek kullanılır. yaralara sürülerek kullanılır.

150 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Çizelge 1’in devamı 29. Türkçe Bilimsel Adı: Nane 30. Türkçe Bilim sel Adı: Limon otu Latincesi: Mentha piperita Latincesi: Melissaofficinalis L. Familyası: Lamiaceae Familyası: Lamiaceae Yöresel ad(lar)ı: Nane Yöresel ad(lar)ı: Oğulotu Kullanılan Kısmı: Yaprakları ve sapları kullanılır. Kullanılan Kısmı: Yapra ğı ve genç sürgünleridir. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: So ğuk algınlı ğı nezle, Kullanı ş Amacı ve Şekli: Gaz söktürücü ve sindirim grip, mide a ğrısında, gaz giderici, uykusuzlukta, di ş ve sistemi düzenleyici olarak, bron şitte, astımda, di ş eti hastalıklarında, görme bozukluklarında, ate ş kansızlıkta, uykusuzlukta, i ştah açıcı olarak, dü şürücü olarak kullanılır. Kurumu ş dal ve yaprakları hazımsızlıkta, mide ve ba ğırsak a ğrılarında, migrende, demlenerek veya taze şekilde kullanılır. Baharat olarak sarada, ba ş dönmesinde, kulak çınlamasında, ta tüketilmektedir. sakinle ştirici, hafızayı güçlendirmede önemli etkilere sahiptir. Yaprakları çay olarak, ezilip lapası merhem gibi ve tonik olarak kullanılır 31. Türkçe Bilimsel Adı: Mercankö şk 32. Türkçe Bilimsel Adı: Hatmi Latincesi: Origanummajorana L. Latincesi: Althaea sp. Familyası: Lamiaceae Familyası: Malvaceae Yöresel ad(lar)ı: Macuran otu Yöresel ad(lar)ı: Hatmi çiçe ği, gül hatmi Kullanılan Kısmı: Dal ve çiçekleri kullanılır. Kullanılan Kısmı: Çiçekleri, yaprakları ve kökleri Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Mide ve ba ğırsak kullanılır. rahatsızlıklarını önlemede, i ştah açıcı, idrar artırıcı, gaz Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Şiddetli öksürü ğü keser. söktürücü, kabızlık, ba ş a ğrısı, kramp ve a ğrı kesici Balgam söktürür. Gö ğüs a ğrılarını, bo ğaz, bademcik ve etkisi vardır. Kurutulmu ş dal ve çiçekleri suda di ş eti iltihaplarını, mide ve ba ğırsaklarda olu şan kaynatılıp bal ile karı ştırılarak çay gibi içilir. sorunları giderir. Çiçek, yaprak ve kökleri demleme İçeri ğinde bulunan uçucu ya ğda de ğişik şekillerde şeklinde yapılarak kullanılır. kullanılabilir. 33. Türkçe Bilimsel Adı: Büyük ebegümeci 34. Türkçe Bilimsel Adı: Dut Latincesi: Malvasylvestris L. Latincesi: Morusnigra L. Familyası: Malvaceae Familyası: Moraceae Yöresel ad(lar)ı: Ebegümeci, gömeç Yöresel ad(lar)ı: Karadut Kullanılan Kısmı: Yaprak ve çiçekleri kullanılır. Kullanılan Kısmı: Meyvesi ve yapra ğı kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Bo ğaz a ğrısı, öksürük ve Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Tansiyona, idrar solunum yolu enfeksiyonlarında, yanık tedavisinde, söktürücü, stres, kansızlık, kurt dü şürücü, şeker mide rahatsızlıklarında, kabızlık, di ş eti hastalı ğına, uykusuzluk, pamukçuk hastalı ğına, a ğız, hastalıklarında, ve çıpan kurutmada kullanılır. Yaprak di ş eti ve bo ğaz hastalıklarında gargara olarak, vücut ve çiçekleri demleme şeklinde, haricen lapa şeklinde direncini artırıcı, mide ve akci ğer rahatsızlıklarında yanık ve çıbanlara sürülerek kullanılır. Ayrıca sebze etkilidir. Meyvesi taze olarak ve pekmez yapılarak olarak tüketilmektedir. tüketilir. Yapra ğı çay gibi demlenerek kullanılır. 35. Türkçe Bilimsel Adı: Boynuzlu ek şi tırfıl 36. Türkçe Bilimsel Adı: Kırlangıç otu Latincesi: Oxoliscorniculata L. Latincesi: Chelidoniummajus L. Familyası: Oxalidaceae Familyası: Papaveraceae Yöresel ad(lar)ı: Ek şi yonca Yöresel ad(lar)ı: Kırlangıç otu Kullanılan Kısmı: Toprak üstü kısımları kullanılır. Kullanılan Kısmı: Toprak üstü aksamı kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Ate ş dü şürücü, rahatlatıcı, Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Kanı temizler, İdrar ve mide ek şimesi, sindirim bozuklu ğu, idrar söktürücü, balgam söktürmeye, sindirime, basur, katarak gibi göz ağız, bo ğaz ve deri iltihaplarında, ba ğırsak kurdu hastalıklarına kar şı faydalıdır. Sakinle ştirici etkiye dökmede, egzama ve çıbanlara kar şı faydalıdır. Taze sahiptir. Bitkinin öz suyu si ğil ve nasırlara kar şı yaprakları demlenerek veya bitkinin öz suyu kullanılır. Taze bitkinin yaprak, çiçek ve dalları çıkarılarak kullanılır. demlenerek kullanılır. Zehirli bir bitki oldu ğundan kullanımına dikkat edilmelidir. 37. Türkçe Bilimsel Adı: Gelincik 38. Türkçe Bilimsel Adı: Sinirli ot Latincesi: Papaverrhoeas L. Latincesi: Plantagomajor L. Familyası: Papaveraceae Familyası: Plantaginaceae Yöresel ad(lar)ı: Gelin çiçe ği, gelin gülü Yöresel ad(lar)ı: Sinir otu, damar otu Kullanılan Kısmı: Taç yaprakları kullanılır Kullanılan Kısmı: Bütün kısımları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Öksürük, nezle, bron şit, Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Nefes yolu rahatsızlı ğında, so ğuk algınlıkları ve balgam söktürücü olarak öksürük, bron şit, balgam söktürücü, nefes darlı ğı, kullanılır. Sakinle ştirici ve uykusuzlu ğa iyi gelir. kabızlıkta, kanı temizlemede, ate ş dü şürücü, guatr, Kurutulmu ş gelincik çiçekleri demleme şeklinde çıban, akci ğer ve karaci ğer rahatsızlıklarında, idrar kullanılır. yolu enfeksiyonlarında ve yaraların iyile şmesinde kullanılmaktadır. Kurutulmu ş yaprakları demlenerek, taze yaprakları ciltte guatr, sivilce, çıban, böcek sokmaları gibi yerlere sarılarak kullanılır.

151 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Çizelge 1’in devamı 39. Türkçe Bilimsel Adı: Kıvırcık labada 40. Türkçe Bilimsel Adı: Altın kamı şı Latincesi: Rumexcrispus L. Latincesi: Lysimachiaverticillaris Srengel. Familyası: Polygonaceae Familyası: Primulaceae Yöresel ad(lar)ı: Kuzukula ğı, lapada Yöresel ad(lar)ı: Karga otu Kullanılan Kısmı: Yaprak ve kökleri kullanılır. Kullanılan Kısmı: Çiçek ve yaprakları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Di ş eti rahatsızlıklarında, Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Yaraların iyile şmesinde, yara iyi edici, so ğuk algınlıklarında, İdrar söktürücü, ishal, hemoroit, ate ş dü şürücü, ve balgam sökücü olarak kabızlık, anne sütü ve direnç artırıcı, kan temizleyici, ve a ğız içi yaralarda iyi gelmektedir. Çay gibi böbrek çalı ştırıcı, ate ş dü şürücü, irin, çıban, cilt demleyerek, kaynatılıp lapa ve kaynatıp suyu ile yaralı hastalıkları ve lekelerine iyi gelmektedir. Yaprakları bölgeye pansuman şeklinde kullanılır. çi ğ olarak, lapa şeklinde, kök ve kurutulmu ş yaprakları demleme şeklinde kullanılır. 41. Türkçe Bilimsel Adı: Yer Somunu 42. Türkçe Bilimsel Ad ı: Çöpleme Latincesi: Cylamencoum var. coum Miller. Latincesi: Helleborusorientalis L. Familyası: Primulaceae Familyası: Ranunculaceae Yöresel ad(lar)ı: Domuz turpu, sıklamen Yöresel ad(lar)ı: Dana ba ğırtan, damaran otu Kullanılan Kısmı: Bitki kökü (yumrusu) Kullanılan Kısmı: Kökleri kullanılır. kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Kurt dü şürücü, adet Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Genelde müshil edici ve söktürücü ve bit, kene, uyuz, pire gibi parazitlerde parazitleri dü şürücü olarak faydalanılır. Çıban ve kullanılır. Fakat zehirli ve çok tahri ş edici oldu ğu için yanık tedavisinde, kolestrolde, romatizmal ve eklem artık kullanılmamaktadır. Kökleri suyla kaynatılarak ağrılarında faydalıdır. Yumrusu ha şlanıp lapa haline haricen veterinerler tarafından hayvan hastalıklarında getirilerek a ğrıyan bölgelere ve tentür şeklinde yanık kullanılır. ve çıbanlara sürülerek kullanılır. 43 . Türkçe Bilimsel Adı: Ku şburnu 44. Türkçe Bilimsel Adı: Bö ğürtlen Latincesi: Rosacanina L. Latincesi: Rubus sp. Familyası: Rosaceae Familyası: Rosaceae Yöresel ad(lar)ı: Yabani gül, gül burnu Yöresel ad(lar)ı: Bö ğürtlen Kullanılan Kısmı: Meyveleri kullanılır. Kullanılan Kısmı: Meyve ve yaprakları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Öksürük, bron şit, Kullanılı ş Amacı ve Şekli: İdrar söktürücü, vücut solunum yolu enfeksiyonları, grip, şeker hastalı ğı, direncini artırıcı, şeker hastalı ğında, a ğız yaralarında, kalp rahatsızlıkları, basur, mide rahatsızlıkları, ishal hemoroit ve yara tedavisinde kullanılmaktadır. kesici ve idrar yolları rahatsızlıklarına iyi gelir. Yaprakları demleme şeklinde kullanılır. Bö ğürtlenleri Ayrıca vücut direncini artırıcı özelli ği vardır. taze veya şurup ve reçel yapılarak tüketilir. Ayrıca taze Meyveleri reçel veya kurutularak çay şeklinde sürgünleri direk olarak yenir. kullanılır 45. Türkçe Bilimsel Adı: Mu şmula 46. Türkçe Bilimsel Adı: Koyun otu Latincesi: Mespilusgermanica L. Latincesi: Agrimoniaeupatoria L. Familyası: Rosaceae Familyası: Rosaceae Yöresel ad(lar)ı: Döngel, be şbıyık Yöresel ad(lar)ı: Kuzu pıtra ğı, kasık otu Kullanılan Kısmı: Meyve, tohum ve yaprakları Kullanılan Kısmı: Toprak üstü aksamı kullanılır. kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Ate ş dü şürücü ve Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Böbrek ve mesane antioksidan özelli ğe sahiptir, hazımsızlı ğa, ishale, ta şlarını dü şürür. Kabızlık, idrar söktürücü, romatizmal a ğrılara, bo ğaz a ğrısına, göz nezlesine, kuru sakinle ştirici, şeker hastalı ğına, vücut direncini öksürü ğe, karaci ğer fonksiyonlarına iyi gelir. Toprak artırıcı, ve vücuttaki toksin maddelerin atılmasına üstü kısımları demlenerek, yaprakları ezilerek merhem yardımcı olur. Meyvesi taze olarak tüketilir. şeklinde (yara ve yılan ısırıklarına) ve banyo suyuna Mu şmula yapra ğı kaynatılıp içilir. konarak kullanılır. 47. Türkçe Bilimsel Adı: Da ğ çile ği 48. Türkçe Bilimsel Adı: Sı ğır kuyru ğu Latincesi: Fragariavesca L. Latincesi: Verbascumthapsus L. Familyası: Rosaceae Familyası: Scrophulariaceae Yöresel ad(lar)ı: Orman çile ği, yaban çile ği Yöresel ad(lar)ı: Ayı kula ğı Kullanılan Kısmı: Meyvesi ve yapra ğı kullanılır. Kullanılan Kısmı: Çiçek ve yaprakları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Üre ve şeker Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Balgam söktürücü ve gö ğüs hastalıklarında, vücuttaki toksin maddeleri giderici, yumu şatıcı olarak kullanılır. Brons it,̧ basur tedavisinde, ba ğışıklık sistemini güçlendirmede, sindirim kronik öksürük durumlarında, terletici, mide sistemini düzenlemede, a ğız kokusu, stres azaltıcı, spazmlarında ve sakinle ştirici etkiye sahiptir. Çiçek ve iştah açıcı özelli ği vardır. Demleme şeklinde yaprakları demleme çay seklinde ve lapa (krem gibi) kullanıldı ğı gibi taze meyveleri, reçel ve marmelat halinde kullanılır. şeklinde tüketilir.

152 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Çizelge 1’in devamı 49. Türkçe Bilimsel Adı: Anadolu saparnası 50. Türkçe Bilimsel Adı: Güvey feneri Latincesi: Smilaxexcelsa L. Latincesi: Physalisalkekengi L . Familyası: Smilacaceae Familyası: Solanaceae Yöresel ad(lar)ı: Melecon (dikenucu), merevcan Yöresel ad(lar)ı: Altın çilek Kullanılan Kısmı: Kök ve taze sürgünleri kullanılır . Kullanılan Kısmı: Meyve ve yaprakları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Gaz giderici, terletici, i ğne Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Cilt kanserini önleyici, çivi batmı ş yaralarda (taze sürgünler lapa şeklinde), metabolizmayı hızlandırıcı, kan dola şımını idrar söktürücü, kan temizleyici, kabızlı ğı gidermede, düzenleyici, zayıflatıcı, idrar söktürücü, ta ş eritici romatizma ve böbrek rahatsızlıklarında kullanılır. (mesane), antioksidan etkili, şeker, prostat ve bo ğaz Kurutulmu ş kökleri demleme şeklinde kullanılır. hastalıklarında kullanılır. Meyveleri taze olarak ve Ayrıca taze sürgünleri sebze olarak tüketilir. kuru yaprakları ile demleme şeklinde kullanılır. Bitkinin ye şil kısmı zehirlidir. 51. Türkçe Bilimsel Adı: Banotu 52. Türkçe Bilimsel Adı: Dere otu Latincesi: Hyoscyamusniger Latincesi: Anethum graveolens L. Familyası: Solanaceae Familyası: Umbelliferae Yöresel ad(lar)ı: Deli bat Yöresel ad(lar)ı: Tere otu Kullanılan Kısmı: Yaprak, tohum ve kök kullanılır. Kullanılan Kısmı: Toprak üstü kısımları kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Sakinle ştirici, uykusuzluk Kullanılı ş Amacı ve Şekli: İş tah açıcı, a ğız kokusu ve ishale yardımcı olur. Astım hastalı ğında, alt ıslatma giderici, hazmı kolayla ştırıcı, gaz giderici, emzikli rahatsızlı ğına, a ğrı kesici olarak, mide ve ba ğırsak annelerde süt artırımını artırmada, hazmı spazmlarına, romatizmaya, titreme ve çarpıntıya iyi kolayla ştırıcı, hıçkırık giderici, ta ş dü şürmede, kadın gelir. Kanı temizleyici özelli ği vardır. Tentür şeklinde hastalıklarında, mide rahatsızlıklarında kullanılır. ve zehirli oldu ğundan tıbbi olarak kullanılır. Yaprak ve dalları salata, yemeklerde tohumla birlikte demlenerek kullanılır. 53. Türkçe Bilimsel Adı: Isırgan otu 54. Türkçe Bilimsel Adı: Ihlamur Latincesi: Urticadioica L. Latincesi: Tiliarubra DC. Familyası: Urticaceae Familyası: Tiliceae Yöresel adı: Sırgan Yöresel ad(lar)ı: Ihlamur Kullanılan Kısmı: Yaprakları ve dalları kullanılır. Kullanılan Kısmı: Yaprak ve çiçekleri kullanılır. Kullanı ş Amacı ve Şekli: Kansere kar şı koruyucudur. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Öksürük, gö ğüs Romatizma a ğrılarına egzama ve çıbanlarakar şı yumu şatıcı, ba ğırsak kurdu dü şürücü, astıma, kalp faydalıdır. İdrarı arttırır ve kanı temizler. Vücuttaki rahatsızlıklarına, uykusuzlu ğa, sakinle ştirici olarak, zararlı maddeleri uzakla ştırır. Böbre ği ve karaci ğeri damar sertli ğine, idrar söktürücü olarak, guta, temizler. Bo ğaza ğrılarına iyi gelir. Böbrek kumlarını romatizmaya, spazm çözücü, nezleye, çıban, yanık ve dökmeye yardım eder. Balgam söktürücüdür. Genelde apseleri tedavi etmede oldukça etkilidir. çayı yapılıp ısırgan otu çayıseklinde kullanılmaktadır. Sebze olarak içilerek kullanılır. ta kullanılmaktadır.

Avrupa- Sibirya floristik bölgesinde yer şeklinde toplam 31 familyaya ait 54 adet alan Ordu’nun Kumru yöresinde do ğal bitki tespit edilmi ştir. Belirlenen bitkiler olarak yeti şen ve bölge insanının yaygın çe şitlilik göstermesine ra ğmen Asteraceae, olarak kullandı ğı tıbbi ve aromatik bitkileri Lamiaceae, Rosaceae ve Apiaceae belirlemek için yapılan ara ştırma familyalarının di ğer bitkilere göre daha fazla neticesinde; (1),Polygonaceae (1), Tiliceae sayıda tür içerdikleri ve yaygın olarak (1), Primulaceae (2), Scrophulariaceae (1), kullanıldıkları görülmektedir. Ordu ve Malvaceae (2), Papaveraceae (2), çevresinde yapılan di ğer çalı şmalarda da Adoxaceae (1), Plantaginaceae (1), benzer sonuçlar elde edilmi ştir (Kılınç, ve Asteraceae (7), Boraginaceae (1), Araceae Karakaya, 1992; Özbucakve ark., 2006; (1), Ericaceae (1), Amaranthaceae (2), Deveci ve ark., 2012). Elde edilen bu Smilacaceae (1), Lamiaceae (5), Urticaceae bitkilerin 35 tanesi ilaç, 9 tanesi sebze, 6 (1), Hypericaceae (1), Apiaceae (3), tanesi meyve ve 4 tanesinin de baharat Brassicaceae (2), Solanaceae (2), olarak kullanıldı ğı saptanmı ştır. Ayrıca Oxalidaceae (1), Rosaceae (5), Araliaceae belirlenen bitkilerin 11 tanesinin zehirli (1), Hyacinthaceae (2), Umbelliferae (1), olmasından dolayı kullanımına çok dikkat Ranunculaceae (1), Moraceae (1), edilmesi gerekmektedir. Aspleniaceae (1), Convolvulaceae (1), Geçmi şten günümüze özellikle gelir Hypolepidaceae (1), Euphorbiaceae (1) kayna ğı tarım ve hayvancılık olan kırsal

153 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

bölgelerimizde ya şayan insanlar, gerek edilmelidir. Hatta bazılarının olu şabilecek atadan kalan gerekse deneme yanılma riskleri en aza indirmek amacıyla hekim şeklinde elde edilen bilgi ve birikimler kontrolünde kullanılması gerekmektedir. sonucu do ğada do ğal olarak yeti şen (yabani Yöre halkı tarafından toplanan bazı form) bitkilerden çe şitli şekillerde bitkiler (Thymus sp. , Mentha piperita ., faydalanmaktadırlar. Yöre halkı do ğadan Anethum graveolens L., Coriandrumsativum topladıkları bitkileri çi ğ olarak, salata L.) yemek ve salatalara koku ve tat vermesi şeklinde ve sebze yemekleri yaparak bolca amacıyla taze veya kurutularak baharat tüketmektedirler. Özellikle olarak kullanılmaktadır. Ayrıca kı ş aylarında Trachystemonorientalis L., Arumitalicum nezle ve gribe kar şı vücut direnci artırmak Miller ., Amaranthusretroflexus, için çay gibi demlenerek faydalanılmaktadır Smilaxexcelsa L., Urticadioica L., (Akgül, 1993; Sarı ve O ğuz, 2000; Kadıo ğlu Malvasylvestris L. , Brassicaoleracea L. var. ve ark., 2014). acephala., Beta vulgaris var. cicla ve Bölgede ormanlık ve çalılık alanlarda Ornithogalumumbellatum L. bitki türleri yaygın olarak bulunan Morusnigra L., sebze yemekleri yapımında yaygın olarak Physalisalkekengi L ., Fragariavesca L., kullanılmaktadır. Yöre insanları ile yapılan Rubus sp. , Rosacanina L. ve görü şmelerde bunlardan bazıları zehirli Mespilusgermanica L. bitkileri yöre halkı olduklarından (Çizelge 1) yeme ği tarafından toplanan meyveleri çi ğ olarak yapılmadan önce suda ha şlandıktan sonra tüketildi ği gibi, meyvelerinden reçel, iyice durulanmalıdır. Elde etti ğimiz bilgileri pekmez, marmelat yapılarak kahvaltılarda aynı co ğrafyada yapılan benzer çalı şmaların tüketilmektedir. Özellikle bazılarından elde sonuçları desteklemektedir (Sezik ve ark., edilen marmelattı sulandırılarak şifa niyetine 1997; Baytop, 1999; Türkan ve ark., 2006). do ğal meyve suyu şeklinde içilmektedir Ara ştırma sonuçlarına göre tedavi amaçlı (Cansaran ve ark., 2007; Saraç ve ark., kullanılan bitkiler genel olarak kuru 2013). öksürük, nezle ve gribal enfeksiyon, mide ve ba ğırsak rahatsızlı ğı, cilt hastalıkları, basur, Sonuç çe şitli vücut a ğrıları, sakinle ştirici, çıban, iltihap kurutucu ve yara iyile ştirici gibi çok Mavinin ye şille bütünle şti ği, ülkemiz için çe şitli hastalıklara kar şı kullanılmaktadır. Bu zenginlik kayna ğı olan, do ğal bitki örtüsüne bitkilerin ço ğu çi ğ, yeme ği yapılarak veya sahip Karadeniz bölgesinde, bitki çay şeklinde (gıda olarak), haricen ise çi ğ, potansiyelinin belirlenmesine yönelik ha şlanarak, lapa şeklinde, öz suyu elde yeterince çalı şma yapılmadı ğından bu edilerek veya bitkilerin birtakım kısımları bitkilerden istenildi ği gibi istifade dövülerek toz halinde cilde do ğrudan edilememektedir. Bu yüzden bölge bazında uygulanarak kullanılmaktadır (Aksakal ve bu tür çalı şmalar yaygınla ştırılarak halen Kaya, 2008; Kendir ve Güvenç, 2010; kullanımı ve bu konuda bilgi sahibi olan Kadıo ğlu ve Kadıo ğlu, 2014). Yöre halkının yöre insanlarını iyi de ğerlendirerek bitki yaygın olarak kullandı ğı ve zehirli oldu ğunu potansiyelinin belirlenmesi gerekmektedir. bildikleri Sambucusebulus L., Bu ba ğlamda büyük bir kısmı orman ve Arumitalicum Miller ., fundalıkla kaplı Ordu’nun iç ilçelerinden biri Rhododendronluteum Sweet ., olan Kumru yöresinde yapılan bu çalı şma Hyoscyamusniger. , Coniummaculatum L., sayesinde, çe şitli amaçlar için kullanılan Physalisalkekengi L ., Chelidoniummajus L., do ğal bitkilerin belirlenip, gelecek nesillere Ornithogalumumbellatum L., aktarılması mümkün olacaktır. Helleborusorientalis L., Pteridiumaquilinum L. ve Euphorbiahelioscopia L. (Baytop, 1999), bitkilerin kullanımına çok dikkat

154 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Kaynaklar Bioactive Compound from Plants, vol.154. WileyandSons, pp. 2-21. Anonymous, 2015. Kumruluyuz. biz Kadıo ğlu, S. ve Kadıo ğlu B. 2014. Halk (Kumrulu Tanıtım ve Haber Portalı). İlacı Olarak Kullanılan Tıbbi ve http://www.kumruluyuz.biz/sayfa/17- Aromatik Bitkiler (Erzurum). II Tıbbi kumru.html), (eri şim tarihi: ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23.10.2015). 23 Eylül, 2014, Yalova, 572-579. Akgül, A. 1993. Baharat Bilim ve Kadıo ğlu, Z., Çukadar, K., Kandemir, A., Teknolojisi, Gıda Teknolojisi Derne ği Aslay, M., Kalkan, N. N., Vurgun, H. Yayınları, No.15, Ankara. ve Ertürk, N. 2014. Erzincan İlinde Aksakal, Ö. ve Kaya, Y. 2008. Erzurum ve Baharat Olarak Tüketilen Yabani Çevresinde Halk Tarafından Gıda Bitki Türlerinin Tespiti ve Kullanım Amaçlı Olarak Kullanılan Şekilleri, II Tıbbi ve Aromatik Bitkiler.Türkiye X. Gıda Kongresi, Bitkiler Sempozyumu 23 Eylül, 2014, 21–23 Mayıs, 2008, Erzurum, 1009- Yalova, 616-622. 1012. Karagöz, A., Zencirci, N., Tan, A., Ta şkın, Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile T., Köksel, H., Sürek, M., Toker, C. Tedavi, (2. Baskı), Nobel Tıp ve Özbek, K. 2010. Bitki Genetik Kitapevleri Ltd. Şti. Tayf Ofset Baskı, Kaynaklarının Korunması ve İstanbul. Kullanımı, TMMOB Ziraat Cansaran, A., Kaya, Ö. F. ve Yıldırım, C. Mühendisleri Odası, Ziraat 2007. Ovaba şı, Akpınar, Güllüce ve Mühendisli ği VII. Teknik Kongresi, Köseler Köyleri 11-15 Ocak, 2010, Ankara, 155-177. (Gümü şhacıköy/Amasya) Arasında Kendir, G. ve Güvenç, A. 2010. Etnobotanik Kalan Bölgede Etnobotanik Bir ve Türkiye’deYapılmı ş Etnobotanik Ara ştırma. Fırat Üniversitesi. Fen ve Çalı şmalara Genel Bir Bakı ş. Mühendislik Bilimler Dergisi, 2007, HacettepeÜniversitesi, Eczacılık 19 (3): 243-257. Fakültesi Dergisi, 2010, 30 (1):49–80. Çetin, A., Erdo ğan, N. ve Genç, H. 2012. Ketenoglu, O., Obalı, O., Kurt, L., Güney, Burdur Gölü Çevresinin Tıbbi ve K., Tug, G.N., Geven, F., Bingöl, Ü. Aromatik Bitkilerine Bir Bakı ş.Tıbbi Ve Körüklü, T. 2011. Ekonomik ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu Bitkiler, Palme Yayıncılık, Ankara. Bildiri Özetleri Kitabı, 13-15 Eylül, Kılınç, M. ve Karakaya, H. 1992. Çamba şı 2012, Tokat, 182–190. Yaylasının Subalpin ve Alpin Davis, P.H.1965-1985. Flora ofTurkey and Vejetasyonu Üzerine Fitososyolojik East Aegean Island. Edinburgy Bir Ara ştırma. Do ğa, TurkishJournal UniverstyPress., Edinburgh, pp. 1-9. of Botany, 1992, 16 (0): 195-206. Deveci, M., B. Özbucak, T. ve Demirkol, G. Malyer, H. 1996. A New Recordforthe Flora 2012. Ordu Üniversitesi Kampüs of Turkey. Turkish Journal of Botany, Alanı Florasının Tespiti. Akademik 1996,20 (0):473-475. Ziraat Dergisi, 2012, 1(2): 107-116. Mindell, E. 2003. Mucize Bitkiler, Prestij Fransworthy, N.R. 1990. TheRole of yayınları, İstanbul. Entnopharmacology in Drug Özbucak, T. B., Kutbay, H. G. ve Özbucak, Development. In: Proceeding of S. 2006. Ordu İli Boztepe Piknik CIBA Foundation Symposium on Alanının Florası. Ekoloji, 2006, 15 (59):37-42.

155 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER

Özçelik, H. ve Balabanlı, C. 2005. Burdur İlinin Tıbbi ve Aromatik Bitkileri, I.Burdur Sempozyumu, 16–19 Kasım,

2005, Burdur, 1127-1137.

Principe, P.P. 1991. Valiingthe Biodiversity of Medicinal Plants. In: Akerele, O., Heywood, V., Synge,H.(eds), Conservation of medicinal plants, Cambridge Univ. Press, Cambridge, pp. 79-124.

Saraç, D., C. Özkan, Z. ve Akbulut, S. 2013.

Ethnobotanic Features of Rize/Turkey Province. Biological Diversity and Conservation, 2013, 6 (3):57-66. Sari, A.O. ve O ğuz, B. 2000. Türkiye ve Dünyada Bazı Tıbbi, Kokulu ve Baharat Bitkilerinin Yeri ve Önemi,

Tarım ve Köyi şleri Bakanlı ğı, Ege

Tarımsal Ara ştırma Enstitüsü Yayın No:98, İzmir, s. 241-248. Sezik, E., Ye şilada, E., Tabata, M., Honda, G., Takaishi, Y., Fujita, T., Tanaka, T. ve Takeda Y. 1997.Traditional Medicine in Turkey VIII. Folk Medicine in East Anatolia: Erzurum, Erzincan, A ğrı, Kars, I ğdır Provinces, Economic Botany, 1997, 51 (3):195- 211. Tüfekçi, A. 2003. Mesudiye'de Biyoçe şitlilik ve Organik Tarım Alternatifi, Mesudiye Geli şme Yayını Vakfı, İstanbul. Türkan, Ş., Malyer, H., Özaydın, S. ve Tümen, G. 2006. Ordu İli ve Çevresinde Yeti şen Bazı Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2006, 10 (2):162- 166.

156