Ordu) Yöresinde Do Ğal Olarak Yeti Şen Bazı Tıbbi Ve Aromatik Bitkiler
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 11 (1):146-156, 2016 ISSN 1304-9984, Ara ştırma Makalesi V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER Kumru (Ordu) Yöresinde Do ğal Olarak Yeti şen Bazı Tıbbi Ve Aromatik Bitkiler Volkan GÜL 1 Burcu SEÇK İN DİNLER 2 1Kumru İlçe Emniyet Amirli ği, 52800, Kumru, Ordu 2Sinop Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sinop Sorumlu yazar: [email protected] Geli ş tarihi: 15.03.2016, Yayına kabul tarihi: 13.05.2016 Özet: Karadeniz Kıyı şeridi, iklim ve co ğrafi yapısı ile bitki biyoçe şitlili ği açısından çok zengin bir bölgedir. Özellikle il ve ilçelerinde bulunan bu zenginli ğin belirlenerek korunması, geli ştirilmesi ve yaygınla ştırılması oldukça önemlidir. Bu çalı şma, Ordu iline ait Kumru ilçesinin zengin yaylalarında bulunan, ormanlık ve fundalık arazilerinde yaygın bitki örtüsüne sahip olan, do ğal olarak yeti şen ve bölgede bulunan halkın de ğişik amaçlar için toplayıp kullandı ğı tıbbi ve aromatik bitkileri tespit etmek amacıyla yapılmı ştır. 2014-2015 yıllarında gerçekle ştirilen bu çalı şma; kırsal kesimde ya şayan halk, ilçede bulunan semt pazarında yöresel ürün satanvatanda şlar ve aktarlarla yapılan anketler ile bölgede gerçekle ştirilen arazi çalı şmalarını içermektedir. Çalı şma sonucunda 54 adet tıbbi ve aromatik bitki tespit edilmi ş olup; bunlardan 35 tanesinin ilaç, 9 tanesinin sebze, 6 tanesinin meyve ve 4 tanesinin baharat olarak kullanıldı ğı belirlenmi ştir. Elde edilen bitkilerin Latinceleri, familyaları, yöresel isimleri, kullanılan kısımları ve kullanılış amacı ve şekli listelenmi ştir. Anahtar kelimeler : Bitki biyoçe şitlili ği, Kumru yöresi (Ordu), tıbbi ve aromatik bitkiler, Some Medical and Aromatic Plants Growing Naturally in Kumru Region (Ordu) Abstract: Black Sea coastline is very rich in plant biodiversity in terms of its climate and geographical structure. Inparticular, determination, protection, development and extensification of this fortune in the cities and towns is crucial. This study was carried out in order to determine medical and aromatic plants, using by locals and growing in rich high lands of Kumru District (Ordu) which has wide shrubberies and wood lands. This research involves the question naires with people living in rural area, herbalist, the sellers of district bazaar, and the field surveys in the region in 2014 and 2015. As a result, 54 medical and aromatic plants have been identified, which are used 35 of these plants as medicine, 9 of them as vegetables, 4 of them as fruits, and 6 of them as seasoning. Latin and local names, families, utilizable parts and th epurposes of usage of these plants were listed inclusively. Key words: Plant biodiversity, Kumru region (Ordu), medical and aromatic plants Giri ş tekrar eski önemine ula şmaya ba şlamı ştır İnsan ve bitki arasındaki ba ğ yüzyıllara (Mindell, 2003; Özçelik ve Balabanlı,2005). dayanmaktadır. İnsanlık var oldu ğu günden Dünya Sa ğlık Örgütü (WHO), dünyada bu yana, do ğayı daima tabii bir eczane yakla şık dört milyon insanın sa ğlık olarak görmü ş ve do ğada yeti şen tıbbi ve sorunlarını ilk etapta bitkisel droglarla aromatik bitkileri gıda, baharat, ilaç ve şifa gidermeye çalı ştıklarını ve dünyada ilaç bulmak gibi çe şitli amaçlar için üreten firmaların ürettikleri ilaçların kullanılmı ştır. Sentetik ilaçların ve gıdaların yakla şık % 25’nin bitkisel kökenli ilaçlar kullanılmaya ba şlanmasıyla tıbbi ve oldu ğunu bildirmektedir (Farnsworth, 1990; aromatik bitkilere olan ilgi azalmı şsa da bu Principe, 1991). sentetik ürünlerin yan etkilerinin anla şılması Ülkemiz üç önemli Fitoco ğrafik bölgeyi üzerine, tıbbi ve aromatik bitkilere olan ilgi (Avrupa-Sibirya, İran-Turan ve Akdeniz) 146 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER içermesi, iklim ve toprak özellikleri, farklı ekonomik de ğer içerenlerin tespit edilmesi co ğrafi bölgeleri ile tarımsal potansiyeli ve ve kültüre alınması gerekmektedir. Ayrıca zengin bitki çe şitlili ği yönünden dünyanın Kumru bölgesinin florasında bulunan, yöre en önemli gen merkezlerinden bir tanesidir halkının yaygın olarak kullandı ğı do ğal bitki (Kendir ve Güvenç 2010). Geli şmi ş zenginli ğinin belirlenip, bunların gelecek ülkelerin bitkisel ilaç, bitki kimyasalları, nesillere aktarılmasının bölgede yapılacak gıda ve katkı maddeleri, kozmetik ve benzer çalı şmalara ı şık tutacaktır. parfümeri sanayilerinin girdilerini olu şturan pek çok bitkisel ürünü florasında barındıran Materyal ve Metot Türkiye’nin, sahip oldu ğu 12 bin civarındaki bitki taksonunun yakla şık 3800 adeti Bu çalı şma 2014-2015 yıllarında Ordu endemik türlerden olu şurken Avrupa’da 11 ilinin Kumru ilçesi ve çevresinde yaygın bin takson sayısının yakla şık 2600 adeti olarak kullanılan tıbbi ve aromatik bitkileri endemik bitki türlerinden olu şmaktadır tespit etmek amacıyla gerçekle ştirilmi ştir. (Malyer, 1996;Karagöz ve ark., 2010). Ara ştırma öncesi bölgesel olarak yapılan Türkiye’den 15 kat büyük olan Avrupa incelemelere göre; Kumru bölgesi civarında kıtasıyla kıyaslandı ğında, bu zenginlik daha böyle bir ara ştırmanın yapılmadı ğı iyi anla şılmaktadır. genellikle Ordu civarında ve Meslek Yüksek Karadeniz Bölgesi’nde tıbbi ve aromatik Okulunun bulundu ğu ilçelerde yapıldı ğı bitkiler üzerine yapılan çalı şmaların ço ğu belirlenmi ştir. Verilerin elde edilmesinde Batı ve Do ğu Karadeniz Bölgesi’ni kırsal kesimde ya şayan halkın tıbbi ve kapsamaktadır. Ordu ilinde (Mesudiye, aromatik bitkiler hakkındaki genel bilgileri Çamba şı Yaylası, Boztepe Piknik alanı, ile kullanım alı şkanlıkları göz önüne Ordu Üniversitesi Kampüs Alanı), Tüfekçi alınarak semt pazarları ve aktarlar gezilmi ş, (2003); Kılınç ve Karakaya (1992); Özbucak farklı ya ş ve meslek guruplarındaki bayan ve ve ark. (2006) ve Deveci ve ark. (2012) gibi erkek şahıslar belirlenmeye çalı şılmı ştır. ara ştırmacılar tarafından bazı çalı şmalar Do ğada bulunan bitkilere ilgili, en önemli ve yapılmasına ra ğmen bu bölge için yeterli en çok bilgi aldı ğımız ki şilerin bazıları olan de ğildir. Özellikle Ordu’nun kırsal Mehmet Sarıkaya (63-Çiftçi), Fuzili kesimlerinde bulunan ilçelerin arazi AKSOY (39-Çiftçi), Ömer BÜLÜ (48- yapısının büyük bir kısmı orman ve Şöfor), Mustafa Bebe (45-Esnaf), Dudu fundalıklarla kaplı, sık ve zengin bir bitki YALPI (82-Ev hanımı), Kadir Şendur (32- örtüsüne sahiptir. Kumru ilçesi de bunlardan Teknisyen), Hanım Yıldız (76-Çiftci), bir tanesidir. İlçe sahilden 35 km içeride ve Dursun Ö ğük (36-Memur), Abdullah 460 metre rakımı olan, Canik da ğlarının Kaymak (38-Sa ğlıkcı), Hayrettin Geyikçeli vadileri arasında bulunan, Elekçi deresi (35-Çoban), Hamide Ersoy (60-Pazarcı) gibi üzerine kurulmu ş, oldukça engebeli bir ki şiler ile söyle şiler ve yüz yüze anketler araziye sahip olup, Orta Karadeniz yapılarak elde edilen bilgiler ve bölgede bölgesinde (40 0 52 ' 11" kuzey, 37 0 15' 35 " yapılan arazi çalı şmaları ile bitki envanteri do ğu meridyenleri) yer almaktadır. belirlenmeye çalı şılmı ştır.Daha sonra Do ğusunda Korgan, Batısında, Akku ş, arazide toplanan bitkilerin te şhisi yapılmı ş, Kuzeyinde Fatsa, Kuzey batısında Ünye ve bilinmeyenler ise Davis (1965-1988) den güneyinde Niksar ilçelerine sınırı olan, yararlanılarak te şhis edilmi ştir. Erikçeli (Bakacak), Ericek, Düzoba gibi Belirlenen bitkilerin foto ğrafları çekilerek, önemli yaylaları bulunan, tipik Karadeniz yöre insanına gösterilmi ş ve gösterilen iklimine sahip bir ilçedir (Anonim 2015). bitkiler hakkında bilgi edinilmeye Ülkemizin bu denli zengin bitki çalı şılmı ştır. Elde edilen bitkilerin tıbbi ve çe şitlili ğine sahip olması önemli imkanlar aromatik amaçlı familyaları, yöresel sunmasının yanında büyük sorumluluklar da isimleri, kullanılan kısımları ve kullanım yüklemektedir. Bu amaçla öncelikli olarak amacı ve şekli literatürlerden elde edilen her bölgedeki bitki potansiyelinin verilerle zenginle ştirilerek Çizelge 1’de belirlenmesi ve koruma altına alınması, bu verilmi ştir (Baytop 1999; Keteno ğlu ve ark., bölgelere özgü nesli tükenmekte olan ve 2011; Çetin ve ark., 2012 ). 147 V. GÜL, B. SEÇK İN DİNLER Bulgular ve Tartı şma çalı şmalarından elde edilen bilgiler neticesinde bu bölgenin tıbbi ve aromatik Kumru yöresinde 2014-2015 yılları bitkiler yönünden zengin bir floraya sahip arasında yöre halkı ile gerçekle ştirilen oldu ğu görülmektedir. Bu ara ştırma sonucu görü şmelerden, yapılan arazi ve envanter elde edilen bitkiler Çizelge 1.’de verilmi ştir. Çizelge 1.Kumru yöresinde belirlenen tıbbi ve aromatik bitkilerin genel özellikleri Table 1. General characteristics of medical and aromatic plants indentified in Kumru 1. Türkçe Bilimsel Adı: Mürver 2. Türkçe Bilimsel Adı: Horoz ibi ği Latincesi: Sambucusebulus L. Latincesi: Amaranthusretroflexus Familyası: Adoxaceae Familyası: Amaranthaceae Yöresel ad(lar)ı: Yivdin, yer mürveri, yabani mürver Yöresel ad(lar)ı: Ho şkıran, ho şgıran Kullanılan Kısmı: Yaprak çiçek ve meyveleri Kullanılan Kısmı: Yaprakları ve dalları kullanılır kullanılır. Kullanılı ş Amacı ve Şekli: Mide a ğrıları ve anjin Kullanılı ş Amacı ve Şekli: İdrar söktürücü, balgam tedavisinde kullanılır. Çiçekli dalları idrar artırıcı ve söktürücü, terletici, grip, kusturucu, ü şütme, nezle, müshil etkiye sahiptir. Demir yönünden oldukça so ğuk algınlı ğı, gö ğüs yumu şatıcı, ba ğırsak yüksek olan bitki A, C vitamini ve kalsiyum açısından parazitlerini dü şürücü ve müshil etkisi vardır. Tendür, da oldukça zengindir. Sebze olarak ve salata yapımında lapa, destile su ve uçucu ya ğ şeklinde kullanılır. Kabuk kullanılmaktadır. yaprak ve kökleri zehirlidir haricen kullanılması sakıncalı olabilir. 3. Türkçe Bilimsel Adı: Pazı 4. Türkçe