Góry Sudawskie Region (North-Eastern Poland)

Klub Przyrodników

Dokumentacja przyrodnicza wybranych obiektów – torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

wykonano w ramach projektu: LIFE11 NAT/PL/423 „Ochrona torfowisk alkalicznych (7230) w młodoglacjalnym krajobrazie Polski północnej” – dokument obejmuje charakterystyk ę obiektów o roboczych nazwach: Poszeszupie, Rowele, Rudawki, Wingrany

Ewa Gutowska, Filip Jarzombkowski, Katarzyna Kotowska

Świebodzin 2014-2017

Strona 1 z 37

Projekt i zakupy finansowane ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz unijnego instrumentu finansowania LIFE+ Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Spis tre ści

1 WST ĘP ...... 3 2 METODYKA PRAC PRZEPROWADZONYCH NA POTRZEBY DOKUMENTACJI ...... 3

2.1 METODY PRAC PRZEPROWADZONYCH NA POTRZEBY SPORZ ĄDZENIA NINIEJSZEJ DOKUMENTACJI ...... 3 2.2 OPRACOWANIE MAP ...... 4 3 OGÓLNE DANE O OBIEKCIE ...... 4

3.1 TYPOLOGIA ...... 4 3.2 REJESTR POWIERZCHNIOWY - WYKAZ DZIAŁEK EWIDENCYJNYCH ...... 5 3.3 STAN WŁASNO ŚCI GRUNTÓW ...... 6 3.4 WYKAZ WÓD ...... 6 3.5 OPIS GRANIC OBIEKTÓW ...... 7 3.6 POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE ...... 9 3.7 POŁO ŻENIE ADMINISTRACYJNE ...... 9 3.8 REGIONALIZACJE ...... 9 3.9 ZAGOSPODAROWANIE I STAN ŚRODOWISKA W OTOCZENIU OBIEKTÓW ...... 10 3.10 OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU "P OJEZIERZE PÓŁNOCNEJ SUWALSZCZYZNY " ...... 10 3.11 OBSZAR NATURA 2000 PLH200017 TORFOWISKA GÓR SUDAWSKICH ...... 11 3.12 OBSZAR NATURA 2000 PLH200016 DOLINA SZESZUPY ...... 12 4 HISTORIA U ŻYTKOWANIA OBSZARU ...... 12 5 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 13 5.1 WARUNKI KLIMATYCZNE ...... 13 5.2 GEOMORFOLOGIA I RZE ŹBA TERENU ...... 14 5.3 HYDROGRAFIA I HYDROLOGIA ...... 14 5.4 TORFOWISKA ...... 15 5.5 FLORA I JEJ OSOBLIWO ŚCI ...... 15 5.6 ROŚLINNO ŚĆ , HISTORIA ROZWOJU ORAZ STAN OBECNY ...... 17 5.7 SIEDLISKA CHRONIONE DYREKTYW Ą SIEDLISKOW Ą ...... 18 5.8 FAUNA ...... 18 5.8.1 Wykaz gatunków ...... 18 5.8.1.1 Okre ślenie celów działa ń ochronnych w odniesieniu do fauny...... 18 5.8.1.2 Okre ślenie zasad ochrony siedlisk cennych gatunków zwierz ąt ...... 18 5.8.2 Zmiany w faunie i zaobserwowane zagro żenia ...... 19 6 WARTO ŚCI KRAJOBRAZOWE ...... 19 7 ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE I SPOSOBY UŻYTKOWANIA ...... 19 7.1 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA W OBIEKTACH ...... 19 7.2 INFRASTRUKTURA TURYSTYCZNA I EDUKACYJNA ...... 19 7.3 NAUKOWE WYKORZYSTANIE I OCENA JEGO WPŁYWU NA SIEDLISKO 7230 ...... 19 7.4 INNE GRUPY SPOŁECZNE MAJ ĄCE WPŁYW NA OBIEKTY ...... 20 7.5 INTERESY GOSPODARCZE MAJ ĄCE WPŁYW NA OCHRON Ę SIEDLISKA 7230 ...... 20 8 ZAŁO ŻENIA OCHRONY ORAZ PROPONOWANA KONCEPCJA OCHRONY TORFOWISK ALKALICZNYCH ...... 20 9 PUBLIKOWANE I NIEPUBLIKOWANE MATERIAŁY DOTYCZ ĄCE OBSZARU TORFOWISK ALKALICZNYCH ZNAJDUJ ĄCYCH SI Ę W CHARAKTERYZOWANYCH OBIEKTACH...... 20 10 ZAŁ ĄCZNIKI ...... 24

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

1 Wst ęp Poni ższ ą dokumentacj ę przyrodnicz ą sporz ądzono w ramach Projektu nr LIFE11 NAT/PL/423 współfinansowanego przez Uni ę Europejsk ą ze środków Funduszu LIFE+ oraz środków NFO ŚiGW. Dokumentacja obejmuje trzy obiekty torfowiskowe poło żone w granicach obszaru Natura 2000 „Dolina Szeszupy” (obiekty o roboczych nazwach: Poszeszupie, Rudawki i Wingrany) oraz jeden w obszarze Natura 2000 „Torfowiska Gór Sudawskich” (obiekt o roboczej nazwie Rowele). Żaden z obiektów nie znajduje si ę w granicach rezerwatu przyrody.

2 Metodyka prac przeprowadzonych na potrzeby dokumentacji Prace na potrzeby sporz ądzenia dokumentacji, w tym aktualizacji danych, prowadzono na przestrzeni lat 2013-2014. Wykorzystano równie ż materiały zgromadzone w trakcie obserwacji terenowych prowadzonych od roku 2010, zawarte w innych opracowaniach.

2.1 Metody prac przeprowadzonych na potrzeby sporz ądzenia niniejszej dokumentacji

Grupa organizmów i cel Metodyka zbioru informacji lub Uwagi działania oceny Działania wst ępne - zebranie publikowanych - przeprowadzenie kwerendy literatury i niepublikowanych opracowa ń i aktów prawnych na temat rezerwatu Flora - ocena stopnia rzadko ści - kartowanie w terenie; PCZKR – Ka źmierczakowa, - analiza wykazów i list gatunków Zarzycki 2001; Mirek i in. 2006; rzadkich i chronionych; Żarnowiec i in. 2004; Zarzycki i in. 2006; Dyrektywa Siedliskowa; Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia z dnia 9 pa ździernika 2014 r. w sprawie oc hrony gatunkowej ro ślin; - wykonanie oceny liczebno ści -szacowanie liczebno ści w terenie populacji gatunków chronionych - wykonanie spisów - poszukiwanie w terenie, oznaczanie na podstawie: florystycznych i zebranie ze szczególnym uwzgl ędnieniem Rutkowski 1998; Rothmaler i materiału do oznaczenia (w tym biotopów o potencjalnie najwi ększej in.1988; nazewnictwo wg Mirek i równie ż weryfikacja bioró żnorodno ści in. 2002; nazewnictwo wg Ochyra i wyst ępowania gatunków in. 2003; rzadkich, zagro żonych i chronionych) - wyst ępowanie gatunków - obserwacje terenowe ekspansywnych i obcych ekologicznie i geograficznie i oszacowanie ich zdolno ści do ekspansji Ro ślinno ść i siedliska przyrodnicze - ocena stopniawykształcenia i - obserwacje terenowe Dyrektywa Siedliskowa; Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Grupa organizmów i cel Metodyka zbioru informacji lub Uwagi działania oceny rzadko ści - analiza wykazów i list Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a tak że kryteriów wyboru obszarów kwalifikuj ących si ę do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000; Matuszkiewicz 2005 Walory krajobrazowe - wyznaczenie kategorii Walor: wyznaczenie kategorii oparto - niski - teren silnie przekształcony na propozycji skali Balcerkiewicza, antropogenicznie, nie wyst ępuj ą Wojterskiej (1993) rzadkie gatunki chronione, brak chronionych siedlisk - przeci ętny - teren w niewielkim stopniu przekształcony antropogenicznie, wyst ępuj ą pojedyncze rzadkie gatunki chronione, chronione siedliska przynajmniej fragmentarycznie zachowane - wysoki - teren cechuj ący si ę znacznym stopniem naturalno ści, do ść licznie wyst ępuj ą rzadkie i chronione organizmy oraz prawidłowo wykształcone rzadkie siedliska przyrodnicze - wybitny - teren cechuj ący si ę bardzo du żym stopniem naturalno ści i/lub unikalno ści przyrodniczej, licznie wyst ępuj ą rzadkie i chronione organizmy oraz wzorcowo wykształcone rzadkie siedliska przyrodnicze Tabela 1. Zakres i metody prac na potrzeby sporz ądzenia niniejszej dokumentacji

2.2 Opracowanie map

Warstwy wektorowe (*.shp) i baz ę danych (*.dbf) wykonano zgodnie ze Standardem Systemu Informacji Przyrodniczej.

3 Ogólne dane o obiekcie

3.1 Typologia

Opisywane obiekty to soligeniczne torfowiska niskie z ro ślinno ści ą mszysto-turzycow ą (Poszeszupie, Rudawki), torfowisko źródliskowe (Rowele) i topogeniczne (Wingrany). Obiekt Wingrany jest mechowiskiem przyjeziornym, natomiast obiekty Rudawki i Poszeszupie to torfowiska przepływowe wykształcone na zboczach doliny. Torfowisko Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Rowele znajduje si ę w strefie źródliskowej na zboczach Góry Grabowej. Wszystkie reprezentuj ą podtyp siedliska 7230-3 (torfowiska przepływowe i źródliskowe północnej Polski).

3.2 Rejestr powierzchniowy - wykaz działek ewidencyjnych

Symbol Nazwa obiektu Działka ewid. Powierzchnia klasou żytku

Poszeszupie 98/1 (obr ęb Poszeszupie) 1,27 Razem 1,27 69/1 (obr ęb Rowele) 0,02 Rowele 70/1 (obr ęb Rowele) 0,01 Razem 0,03

110 (obr ęb Folusz) 0,37

117 (obr ęb Folusz) 0,27

33 (obr ęb Folusz) 0,21

84 (obr ęb Folusz) 0,02

88 (obr ęb Folusz) 0,55

11/2 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,61

11/3 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,1

11/4 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,28

13/1 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,3

Rudawki 13/10 (obr b Poszeszupie- ę 0,29 Folwark)

13/2 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,31

13/3 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,17

13/4 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,18

13/5 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,04

13/6 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,04

13/7 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,41

13/8 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,45

13/9 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,12 Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

14/1 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,31

14/2 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,63

14/3 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,2

14/4 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,06

3/3 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,02

30 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,03

31 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,01

84 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,02

70/5 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,02

71 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,49

72 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,4

73 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,15

74 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,17

75 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,07

76 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,26

77 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,2

78 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 2,09

79 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,26

Razem 10,11 8/7 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 1,04 Wingrany 9/6 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,01 17/1 (obr ęb Poszeszupie-Folwark) 0,23 Razem 1,28 Tabela 2. Rejestr powierzchniowy poszczególnych obiektów (gmina Rutka-Tartak)

3.3 Stan własno ści gruntów Wszystkie opisywane obiekty stanowi ą własno ść prywatn ą.

3.4 Wykaz wód

Wszystkie obiekty, poza torfowiskiem Wingrany, pozostaj ą pod znacz ącym wpływem wód podziemnych napływaj ących z mineralnej kraw ędzi terenu. Dwa z nich (Poszeszupie i Rudawki) le żą u podnó ża zbocza silnie zmeliorowanej doliny Szeszupy (obiekt Rudawki w Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich lewobrze żnym odgał ęzieniu tej doliny). Obiekt Rowele le ży poza dolin ą Szeszupy i jej dopływów, w poci ętej rowami strefie źródliskowej cieków prowadz ących wody w kierunku Szeszupy. Obiekt Wingrany s ąsiaduje bezpo średnio z niedu żym jeziorem wytopiskowym znajduj ącym si ę w niecce, z której wody odprowadzane s ą rowem melioracyjnym do Wigry – dopływu Szeszupy. W granicach obiektu Poszeszupie i Wingrany wyst ępuj ą zarastaj ące rowy melioracyjne. Obiekt Rudawki przecina silnie rozbudowana sie ć melioracyjna zło żona z bardzo szerokich i gł ębokich rowów, jedynie cz ęś ciowo zarastaj ących. Dodatkowo, w wyniku działalno ści spływaj ących wód deszczowych i roztopowych, strome zbocza doliny s ą w wielu miejscach silnie porozcinane erozyjnie.

3.5 Opis granic obiektów

Poszeszupie – obiekt o do ść wyra źnych granicach, zlokalizowany na zachód od wsi Poszeszupie, od południa granicz ący z wy żej poło żonymi pastwiskami, od północnego wschodu oddzielony od zbiorowisk szuwarowych pasem zakrzewie ń. Północn ą granic ę wyznaczaj ą zwarte zakrzewienia oraz niedu ży ols. Silnie uwilgotnione zbiorowiska szuwarowe wykształcone w ni żej poło żonej zachodniej cz ęś ci torfowiska zostały wył ączone z granic obiektu.

Rowele – obiekt o wyra źnych granicach, zlokalizowany na północny zachód od miejscowo ści Rowele, tworz ący niewielk ą, śródle śną enklaw ę, otoczon ą z niemal wszystkich stron olsami i łęgami źródliskowymi. Od północnego wschodu graniczy z wy żej poło żonymi zbiorowiskami ziołoro ślowymi i szuwarowymi.

Rudawki – obiekt o stosunkowo trudnych do ustalenia granicach, zlokalizowany na południe i południowy-zachód od miejscowo ści Poszeszupie-Folwark, w bocznej odnodze doliny Szeszupy. Składa si ę z czterech cz ęś ci, których granice wyznaczaj ą zbiorowiska le śne i krzewiaste, bądź ni żej poło żone zbiorowiska szuwarowe.

Wingrany – granica wyra źna, obiekt stanowi torfowisko okalaj ące niedu że jezioro wytopiskowe zlokalizowane na wschód od miejscowo ści Wingrany. Północn ą granic ę tworzy podmokły las, południowo-zachodni ą zakrzaczania i rozlewiska bobrowe, a południowo- wschodni ą pastwiska.

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Poło żenie na tle map topograficznych oraz ortofotomapy wszystkich obiektów prezentuj ą ryciny poni żej.

Ryc. 1. Lokalizacja obiektów na podkładzie mapy topograficznej Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Ryc. 2. Lokalizacja obiektów na podkładzie ortofotomapy

3.6 Poło żenie geograficzne Obiekty le żą na północny wschód (Rudawki, Poszeszupoie, Wingrany) i północny zachód (Rowele) od miejscowo ści Rutka-Tartak, w silnie pofałdowanym, polodowcowym krajobrazie Pojezierza Suwalskiego. Wszystkie skupiaj ą si ę w dolinie Szeszupy oraz w dolinach jej dopływów. Odległo ść mi ędzy nimi wynosi od 1 do 2 km. Jedynie obiekt Rowele znajduje si ę w wi ększym oddaleniu – ok. 5 km na zachód od doliny Szeszupy, w pobli żu miejscowo ści Rowele.

3.7 Poło żenie administracyjne Wszystkie obiekty poło żone s ą na terenie województwa podlaskiego, w powiecie suwalskim, w gminie Rutka-Tartak, w obr ębach ewidencyjnych: Folusz, Poszeszupie, Poszeszupie-Folwark i Rowele.

3.8 Regionalizacje - fizyczno-geograficzna (Kondracki 2002) Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Obszar: EUROPA WSCHODNIA Podobszar: 8 NI Ż WSCHODNIOEUROPEJSKI Prowincja: 84 NIZINY WSCHODNIOBAŁTYCKO-BIAŁORUSKIE Podprowincja: 842 POJEZIERZA WSCHODNIOBAŁTYCKIE Makroregion: 842.7 POJEZIERZE LITEWSKIE Mezoregion: 842.73 POJEZIERZE WSCHODNIOSUWALSKIE

- geobotaniczna (Szafer, Zarzycki 1977) Pa ństwo: HOLARKTYDA Obszar: EURO-SYBERYJSKI Prowincja: NI ŻOWO-WY ŻYNNA, ŚRODKOWOEUROPEJSKA Dział: PÓŁNOCNY Kraina: SUWALSKO-AUGUSTOWSKA Okr ęg: SUWALSKI

- przyrodniczo-le śna (Trampler 2010) Kraina: MAZURSKO-PODLASKA Mezoregion POJEZIERZA SUWALSKIEGO

3.9 Zagospodarowanie i stan środowiska w otoczeniu obiektów Wszystkie obiekty stanowi ą cz ęść wi ększych kompleksów torfowiskowych, składaj ących si ę zarówno z otwartych płatów mechowiskowych, jak i zarastaj ących krzewami i drzewami oraz zbiorowisk le śnych, szuwarych i ziołoro ślowych. W s ąsiedztwie tych kompleksów (na wy żej poło żonych terenach) wyst ępuj ą grunty u żytkowane rolniczo. S ą to przede wszystkim pastwiska i ł ąki ko śne. Zarówno torfowiska, jak i wyst ępuj ące w ich sąsiedztwie lasy stanowi ą własno ść prywat ą. Pomimo że okolica jest słabo zaludniona, dost ęp do wi ększo ści obiektów zapewniaj ą drogi gruntowe. Gospodarstwa rolne wyst ępuj ą w rozproszeniu, a najbli ższe zabudowania znajduj ą si ę, w zale żno ści od obiektu, w odległo ści 150-600 m od niego.

3.10 Obszar Chronionego Krajobrazu "Pojezierze Północnej Suwalszczyzny" OChK "Pojezierze Północnej Suwalszczyzny" został utworzony w 1991 roku na podstawie Rozporz ądzenia Nr 6/91 Wojewody Suwalskiego z dnia 2 maja 1991 r. w sprawie Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich zasad gospodarki przestrzennej na obszarach chronionego krajobrazu i wokół jezior województwa suwalskiego (Dz. Urz ędowy Woj. Suwalskiego z 1991 r. Nr 17, poz. 167). Pó źniejsze akty prawne reguluj ące gospodark ę w obszarze to: Rozporz ądzenie Nr 82/98 Wojewody Suwalskiego z dnia 15 czerwca 1998 r. w sprawie zasad gospodarki przestrzennej na obszarach chronionego krajobrazu województwa suwalskiego (Dz. Urz ędowy Woj. Suwalskiego z 1998 r. Nr 36, poz. 194), Rozporz ądzenie Nr 18/04 Wojewody Podlaskiego z dnia 16 wrze śnia 2004 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie zasad gospodarki przestrzennej na Obszarach Chronionego Krajobrazu województwa suwalskiego (Dz. Urz ędowy Woj. Podlaskiego z dnia 20 wrze śnia 2004 r. Nr 142, poz. 1901), Rozporz ądzenie Nr 20/05 Wojewody Podlaskiego z dnia 25 lutego 2005 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu "Pojezierze Północnej Suwalszczyzny" (Dz. Urz ędowy Woj. Podlaskiego z dnia 8 marca 2005 r. Nr 54, poz. 733, ze zm.: Dz. Urz ędowy Woj. Podlaskiego z dnia 2 sierpnia 2005 r. Nr 180, poz. 2098; Dz. Urz ędowy Woj. Podlaskiego z dnia 21 listopada 2007 r. Nr 252, poz. 2631). Le ży na terenie gmin Jeleniewo, Wi żajny, Szypliszki, Przero śl, Suwałki, Rutka-Tartak, Bakałarzewo. Zajmuje obszar o powierzchni 39510 ha i chroni półnaturalny krajobraz Północnej Suwalszczyzny o urozmaiconej rze źbie terenu, z licznymi jeziorami, kemami, ozami i wzniesieniami morenowymi.

3.11 Obszar Natura 2000 PLH200017 Torfowiska Gór Sudawskich

Obszar Natura 2000 Torfowiska Gór Sudawskich zajmuje powierzchni ę 98,51 ha i obejmuje jeden z opisywanych obiektów – Rowele. Obszar składa si ę z siedmiu izolowanych przestrzennie fragmentów, stanowi ących wyspy środowiskowe w bardzo urozmaiconym geomorfologicznie, ale jednocze śnie intensywnie rolniczo zagospodarowanym krajobrazie Gór Sudawskich. Ka żdy fragment obejmuje torfowisko wraz z najbli ższym otoczeniem. Na wszystkich torfowiskach, oprócz ro ślinno ści torfowiskowej, rozwijaj ą si ę niewielkie fragmenty bagiennych lub wilgotnych lasów. Niemal wszystkie torfowiska maj ą charakter torfowisk przej ściowych z niewielkim udziałem zasilania wodami alkalicznymi. Tylko jeden kompleks (w okolicach wsi Rowele) ma odmienny charakter – jest to komplek ś źródliskowo- torfowiskowy z torfowiskami niskimi zasilanymi wysoko zmineralizowanymi wodami o wybitnie zasadowym charakterze.

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

3.12 Obszar Natura 2000 PLH200016 Dolina Szeszupy

Obszar Natura 2000 Dolina Szeszupy zajmuje powierzchni ę 1701,35 ha. W jego granicach znajduj ą si ę trzy z opisywanych obiektów: Poszeszupie, Rudawki i Wingrany. Ostoj ę charakteryzuje typowo młodoglacjalny krajobraz. Wyst ępuj ą tu rozległe obszary źródliskowe wraz z towarzysz ącymi im bagiennymi lasami i torfowiskami. Poza dolin ą Szeszupy w skład obszaru wchodz ą doliny jej dwóch wi ększych, lewobrze żnych dopływów – Potopki o silnie zatorfionej, bagiennej dolinie, oraz Wigry, płyn ącej gł ęboko wci ętą rynn ą. Obszar ma szczególne znaczenie dla ochrony rzek włosienicznikowych (3260), lasów łęgowych (wyst ępuj ących w rzadko spotykanej formie źródliskowych lasów olszowych – 91E0-4) i torfowisk alkalicznych (7230). Żywe, mechowiskowe torfowiska źródliskowe zachowały si ę w peryferyjnych cz ęś ciach doliny Szeszupy, a przede wszystkim w rozległej, bocznej dolinie o nazwie Rudawki. Ich wyj ątkow ą cech ą jest to, że rozwijaj ą si ę na silnie nachylonych zboczach, co mo żliwe jest tylko dzi ęki bardzo intensywnemu, stabilnemu zasilaniu wodami wydobywaj ącymi si ę z rozci ętych warstw wodono śnych. Wody te charakteryzuj ą si ę wysokim st ęż eniem kationów wapnia, magnezu i żelaza. Oprócz samej doliny rzeki i jej odgał ęzie ń, głównym rejonem wyst ępowania torfowisk, jest obszar źródliskowy rzeki Potopki, oraz w s ąsiaduj ąca z nim dolina z ci ągiem niewielkich jezior koło wsi Potopy. Wi ększo ść torfowisk nad Szeszup ą, poro śni ęta jest bagiennymi lasami (brzeziny bagienne, źródliskowe olszyny), lub zagospodarowana jako wilgotne ł ąki i pastwiska. Mniejsz ą powierzchni ę zajmuj ą naturalne torfowiska bezle śne. O warto ści mechowisk w obszarze świadczy równie ż obecno ść dobrze zachowanych populacji dwóch gatunków z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej (skalnicy torfowiskowej i lipiennika Loesela).

4 Historia u żytkowania obszaru

W przeszło ści opisywane torfowiska przynajmniej cz ęś ciowo były użytkowane ko śnie. Obecnie jednak że stanowi ą nieu żytkowane enklawy otoczone terenami wykorzystywanymi rolniczo (poza obiektem Wingrany, który cz ęś ciowo nadal jest koszony). Brak u żytkowania, naturalne procesy sukcesyjne oraz przekształcenie warunków wodnych (sie ć rowów melioracyjnych) skutkuj ą zarastaniem otwartych niegdy ś płatów torfowisk.

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

5 Środowisko przyrodnicze 5.1 Warunki klimatyczne Klimat regionu Gór Sudawskich posiada cechy klimatu kontynentalnego. Charakteryzuje si ę znaczn ą zmienno ści ą pogody, du żą amplitud ą temperatur, przewag ą opadów letnich nad zimowymi oraz wiosennych nad jesiennymi. Charakterystyk ę głównych elementów klimatu oparto na wynikach obserwacji stacji meteorologicznej w Suwałkach (Jabło ńska i in. 2010). Jest to jedna z najzimniejszych dzielnic klimatycznych kraju. Specyfik ę surowych warunków klimatycznych stanowi ą dni mro źne i dni gorące. Dni mro źnych (poni żej –10°C) średnio w roku jest 66. Dni o najwy ższych temperaturach (powy żej 25°C) jest ok. 25. Przymrozki wyst ępuj ą ok. 137 dni w roku, a okres wegetacyjny trwa ok. 200 dni. W wieloleciu 1980-2007 średnie temperatury roczne układały si ę w przedziale 4,5-8°C ( średnia 7°C), temperatury maksymalne od 20 do 28°C ( średnia 25°C) a minimalne od -26,5°C do - 10,8°C ( średnio -18,2°C). Minimalne temperatury notowane s ą głównie w styczniu, a maksymalne przypadaj ą na czerwiec i lipiec. Wiatry wiej ą głównie z kierunku zachodniego oraz południowo–zachodniego i są silne. Opady atmosferyczne mieszcz ą si ę w przedziale średnich wieloletnich dla Polski (500–600 mm na rok). Śnieg utrzymuje si ę średnio przez około 100 dni w roku. Opady atmosferyczne scharakteryzowano na podstawie danych z lat 1960-2002. Średnie opady w tym okresie wyniosły 592 mm, wykazując tendencj ę malej ącą: wyra źnie wy ższe były w latach 1960-1980, ni ż w latach 1980 – 2000. W wybranych latach wilgotnych (1960, 1970 i 1974) przekraczały warto ści 700 mm, podczas gdy w latach 1968, 1975, 1976, 1991 i 1996 nie osi ągn ęły warto ści 500 mm, wskazuj ąc na warunki suche. Sezonowy rozkład opadów atmosferycznych pokazuje, że maksimum opadowe wyst ępuje tutaj w okresie od czerwca do sierpnia, kiedy średnie warto ści opadów s ą wyra źnie wi ększe od średniej (50 mm). W kolejnych miesi ącach od wrze śnia do listopada utrzymuj ą si ę w granicach średniej miesi ęcznej z wielolecia. Wyra źne niedobory opadów wyst ępuj ą w okresie zimowym i wiosennym. Uwarunkowania klimatyczne analizowanego obszaru, charakteryzuj ące si ę przewag ą ewapotranspiracji nad opadem w sezonie wegetacyjnym, powoduj ą, że całoroczne, silne uwilgotnienie siedlisk mokradłowych utrzymuje si ę tylko dzi ęki dopływowi wód powierzchniowych lub podziemnych.

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

5.2 Geomorfologia i rze źba terenu Opisywany teren znajduje si ę w obszarze młodoglacjalnym, kształtowanym w czasie ostatniego zlodowacenia. Zr ęby morfologii badanego regionu zostały uformowane w wyniku procesów zwi ązanych z transgresj ą i zanikiem l ądolodów trzech stadiałów zlodowacenia Wisły (Ber 2000). Rze źba terenu jest dosy ć zró żnicowana – w krajobrazie wyst ępuj ą zarówno liczne pagórki, jak i obni żenia terenowe, zajmowane przez niewielkie, cz ęsto bezodpływowe zbiorniki wodne, mokradła, jeziora i rzeki. W bezpośrednim s ąsiedztwie omawianych obiektów stwierdzono wyst ępowanie piasków i żwirów (w tym sandrowych), mad rzecznych, torfów i namułów, a gdzieniegdzie tak że glin zwałowych i ich zwietrzeliny, piasków i żwirów lodowcowych oraz iłów, mułków i piasków zastoiskowych.

W bezpo średnim podło żu osadów czwartorz ędowych, których mi ąż szo ść na omawianym obszarze dochodzi do około 240 m w okolicach Przero śli, wyst ępuj ą skały górnego eocenu wykształcone jako mułowce, mułki, iły, piaski i piaskowce glaukonitowe (Ber 2000).

5.3 Hydrografia i hydrologia

Opisywany obszar nale ży do dorzecza Niemna. Wody powierzchniowe zgromadzone są w korytach rzek, rowach oraz w jeziorach, stawach i ró żnego typu mokradłach. Główn ą rzek ą odprowadzaj ącą wody z opisywanego terenu to Szeszupa. Najwi ększymi jeziorami w okolicy są jez. Wi żajny i Pobondzie, ale w bezpo średnim s ąsiedztwie obiektów wyst ępuj ą tylko mniejsze zbiorniki: Potopy, Białe, Porwinek, Plonszyn, Samanin i Wingrany. Stopie ń zajezierzenia jest stosunkowo wysoki, lecz pomimo tego tylko jeden obiekt (Wingrany) położony jest nad jeziorem, a reszta w dolinach cieków: obiekty Rudawki i Poszeszupie le żą w dolinie Szeszupy, a Rowele w źródliskowym odcinku cieku zasilaj ącego rzek ę Potopk ę (dopływ Szeszupy). Sama Szeszupa ma długość 298 km i przepływa przez Polskę, Litw ę i Rosj ę (Obwód Kaliningradzki). Na omawianym odcinku stosunkowo gł ęboko wci ęta dolina rozszerza si ę, a rzeka jest skanalizowana. Zarówno dolina jak i jej boczne odnogi s ą silnie zmeliorowane.

Zasoby wód powierzchniowych zale żą w du żym stopniu od opadów atmosferycznych i zasilania wodami podziemnymi. Wody podziemne najcz ęś ciej wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych, a warstwy wodono śne s ą oddzielone pokładami glin zlodowacenia Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

środkowopolskiego. S ą to wody stosunkowo wysoko zmineralizowane – zawieraj ą liczne zwi ązki żelaza i manganu (Program Ochrony Środowiska Gminy Rutka-Tartak 2004).

5.4 Torfowiska

Powstanie opisywanych torfowisk zwi ązane jest bezpo średnio ze specyficznym ukształtowaniem terenu, b ędącym wynikiem działalno ści l ądolodu zlodowacenia bałtyckiego. Obszar charakteryzuje bardzo urozmaicona rze źba terenu. Opisywane tu obiekty posiadaj ą zró żnicowan ą genez ę. Torfowiska zlokalizowane w głównej cz ęś ci doliny Szeszupy (Poszeszupie i Rudawki) to torfowiska soligeniczne, zasilane wodami zasobnymi w sole wapnia, magnezu i żelaza, rozwijaj ące si ę na gł ębokich pokładach torfu z wstawieniami martwicy wapiennej. Dodatkowo obiekt Rudawki wykształcił si ę na zboczach o rzadko spotykanym gdzie indziej w Polsce nachyleniu. Obiekt Wingrany jest natomiast torfowiskiem przyjeziornym, wykształconym w niecce wypełnionej niegdy ś brył ą martwego lodu. Obecno ść soligenicznego torfowiska mechowiskowego w misie jeziornej zwi ązana jest tu ze szczególnymi warunkami zasilania wodnego, w szczególno ści ze stałym, długookresowym dopływem wód gruntowych o wysokiej zawarto ści wapnia z podzboczowej cz ęś ci misy. W granicach obiektu Rowele wykształcenie torfowiska soligenicznego zwi ązane jest z wypływem wód ze stref źródliskowych, w wysokim stopniu zasobnych w zwi ązki wapnia i magnezu.

5.5 Flora i jej osobliwo ści W granicach obiektów omawianych w niniejszej dokumentacji, w trakcie bada ń prowadzonych w latach 2010-2014 stwierdzono wyst ępowanie wielu gatunków rzadkich i chronionych. Spo śród ro ślin naczyniowych na uwag ę zasługuj ą: Carex chordorrhiza , C. dioica (liczny) , C. limosa , Dactylorhiza baltica, D. incarnata (liczny) , D. ruthei, Drosera rotundifolia, Epipactis palustris (liczny) , Eriophorum gracile, Listera ovata, Pedicularis palustris, Swertia perennis (lokalnie licznie) , Utricularia intermedia i U. minor . Szczególnie wa żne w obszarze s ą tak że gatunki chronione na podstawie Dyrektywy Siedliskowej: Liparis loeselii (powy żej 100 osobników), Saxifraga hirculus (kilkaset osobników) oraz Stellaria crassifolia (nielicznie). Obecne s ą równie ż chronione gatunki mszaków m.in. Hamatocaulis vernicosus (lokalnie liczny; gatunek chroniony na podstawie Dyrektywy Siedliskowej), Helodium blandowii , Palustriella sp., Pseudocalliergon trifarium, Scorpidium scorpioides, Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Sphagnum teres (lokalnie liczny) , Limprichtia cossonii (liczny) i Tomentypnum nitens (bardzo liczny).

Czerwona Lista Zagro one Ro lin ż ś gatunki flory Czerw Lista Status Naczyniowych Ochrona prawna torfowisk Mchów (Ochyra zagro enia/ochrony Zagro onych w 2014 ż ż (Jasnowska, 1986) Polsce (Zarzycki, Jasnowski 1977) Szel ąg 2006)

Ro śliny naczyniowe Carex chordorrhiza V silnie zagro żony OC Carex dioica V zagro żony Ocz Carex limosa V zagro żony Dactylorhiza incarnata Ocz Dactylorhiza baltica V OC Dactylorhiza ruthei OC Drosera rotundifolia V OC Epipactis palustris V OC Eriophorum gracile silnie zagro żony OC Liparis loeselii E OC Listera ovata Ocz Menyanthes trifoliata Ocz Pedicularis palustris V Ocz Ranunculus lingua V Ocz Utricularia intermedia V silnie zagro żony OC Saxifraga hirculus E gin ący OC Stallaria crassifolia E gin ący OC Swertia perennis gin ący OC Utricularia minor V zagro żony OC Mszaki Aulacomnium palustre Ocz Calliergonella cuspidata Ocz Campylium stellatum OC Climacium dendroides Ocz Hamatocaulis vernicosus OC Helodium blandowii OC E Limprichtia cossonii OC Paludella squarrosa OC E Pseudocalliergon trifarium OC E Scorpidium scorpioides OC E Sphagnum teres Ocz Tomentypnum nitens OC V Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Tabela 3. Zestawienie gatunków ro ślin chronionych i zagro żonych wyst ępuj ących w granicach obiektów wraz z kategoriami zagro żenia

5.6 Ro ślinno ść , historia rozwoju oraz stan obecny Ro ślinno ść opisywanych obiektów tworz ą przede wszystkim mechowiska z Carex rostrata, Festuca rubra, Poa spp ., Aulacomnium palustre i Tomentypnum nitens , ze znacznym udziałem gatunków ł ąkowych. Cz ęść powierzchni zajmuj ą mszyste szuwary Caricetum acutiformis lub Caricetum elatae. Obecne s ą równie ż mechowiska z Carex lasiocarpa , ujmowane tradycyjnie jako podzespół ze Scorpidium scorpioides , a tak że mechowiska z nieco innym składem gatunkowym warstwy zielnej i mszystej (np. z Carex limosa i Limprichtia cossonii ). Niewielkie fragmenty pokrywaj ą subneutralne mszary ze Sphagnum teres (Menyantho-Sphagnetum teretis ). Miejscami widoczna jest ekspansja wysokich bylin, wierzb, brzozy i olchy. Na torfowisku źródliskowym w granicach obiektu Rowele ro ślinno ść mechowiskow ą stanowia fitocenozy zespołu Caricetum paniceo-lepidocarpae z Carex panicea, Carex lepidocarpa, Limprichtia cossonii, Campylium stellatum i Calliergonella cuspidata oraz du żym udziałem gatunków ł ąkowych (przez co miejscami nawi ązuj ą do zbiorowsk zmiennowilgotnych ł ąk trz ęś licowych). W obr ębie ka żdego z obiektów wyst ępuj ą ponadto drobnopowierzchniowe obni żenia z ramienicami Chara spp. Obecnie na ka żdym z obiektów obserwowane s ą procesy sukcesyjne prowadz ące do zmniejszania si ę zasi ęgu siedliska. W wi ększo ści wywołane s ą one zaburzeniem stosunków wodnych na torfowiskach na skutek budowy jednokierunkowych systemów melioracyjnych. Otwarte torfowiska podlegaj ą zarastaniu przez drzewa i krzewy – przede wszystkim brzozy, olchy i wierzby. W efekcie zast ępowane s ą przez fitocenozy krzewiaste i le śne z dynamicznego kr ęgu olsów. Proces ten najsilniej zaznacza si ę na skrajach mechowisk, w bezpo średnim s ąsiedztwie powierzchni zadrzewionych. Poza tym cz ęść obiektów znajduje si ę w zasi ęgu oddziaływania bobrów (Wingrany, Rudawki). Do tej pory jednak ich działalno ść w wi ększo ści przypadków nie spowodowała zmian uwodnienia na torfowiskach. Wyj ątkiem jest obiekt Rudawki, gdzie lokalnie na skutek przekształcenia stosunków wodnych najpierw przez człowieka (rowy melioracyjne), a w dalszych latach przez bobry (zapory na rowach), cz ęść mechowisk uległa zalaniu i degradacji. W miejscach tych rozwin ęły si ę zbiorowiska szuwarowe. Na cz ęś ci obiektów roślinno ść mechowiskowa podlega dodatkowo ekspansji trzciny (Wingrany, Rudawki). W granicach obiektu Rowele oraz na cz ęś ciach obiektów Poszeszupie i Rudawki obserwuje si ę zwi ększony udział gatunków ł ąkowych, co równie ż Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich zwi ązane jest z przekształceniem stosunków wodnych w rejonie torfowisk i dawnym użytkowaniem tych obszarów.

5.7 Siedliska chronione Dyrektyw ą Siedliskow ą W granicach wyznaczonych obiektów Poszeszupie, Rowele, Rudawki i Wingrany wyst ępuje jedno siedlisko – torfowiska alkaliczne 7230.

7230 – torfowiska alkaliczne o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk

Mechowiska wykształcone w dolinie Szeszupy stanowi ą jeden z cenniejszych biotopów tego obszaru. Siedlisko na wi ększo ści powierzchni jest dobrze wykształcone, mimo silnie rozbudowanego systemu melioracyjnego. O warto ści mechowisk w obszarze świadczy obecno ść dobrze zachowanych populacji dwóch gatunków z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej (skalnicy torfowiskowej i lipiennika Loesela). Wyj ątkowy charakter ma te ż mechowisko zwi ązane ze źródliskow ą stref ą zasilania w okolicach miejscowo ści Rowele. Mimo niewielkiej powierzchni stanowi ono miejsce wyst ępowania wielu rzadkich w regionie gatunków ro ślin naczyniowych i mszaków.

5.8 Fauna 5.8.1 Wykaz gatunków Na terenie omawianych obiektów oraz w ich s ąsiedztwie stwierdzono wyst ępowanie bobra Castor fiber .

5.8.1.1 Okre ślenie celów działa ń ochronnych w odniesieniu do fauny Obiekt nie wymaga okre ślenia szczegółowych celów działa ń ochronnych zwi ązanych z wyst ępuj ącą tam faun ą. Utrzymanie siedlisk w nale żytym stanie całkowicie zabezpieczy jej trwanie.

5.8.1.2 Okre ślenie zasad ochrony siedlisk cennych gatunków zwierz ąt Nie przewiduje si ę podejmowania specjalnych działa ń ochronnych w celu ochrony siedlisk cennych gatunków zwierz ąt. Priorytetowe wskazania dotycz ą w tym wypadku działa ń zwi ązanych z ochron ą zbiorowisk ro ślinnych. Ich wła ściwe zabezpieczenie umo żliwi równie ż przetrwanie fauny we wła ściwym stanie. Dla zachowania otwartych siedlisk torfowiskowych Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich i ł ąkowych wa żna jest ochrona przed zarastaniem przez drzewa i krzewy. Nale ży pami ęta ć, aby wykaszanie terenu prowadzi ć w sposób daj ący mo żliwo ść ucieczki gatunkom, dla których wy ższa ro ślinno ść zielna stanowi miejsce bytowania.

5.8.2 Zmiany w faunie i zaobserwowane zagro żenia Na podstawie dost ępnych i zebranych obserwacji wydaje si ę, że walory faunistyczne obszaru nie ulegaj ą negatywnym zmianom. Gatunkiem istotnie zwi ększaj ącym swoj ą liczebno ść jest bóbr. Jego działalno ść mo że w pewnym stopniu wpłyn ąć na warunki wodne obszaru oraz powodowa ć negatywne przekształcenia szaty ro ślinnej cennych siedlisk (np. poprzez zalanie płatu mechowiska). W odniesieniu do wybranych gatunków zwierz ąt, szczególnie bezkr ęgowców, zmiany te mog ą równie ż mie ć niekorzystny wpływ.

6 Warto ści krajobrazowe

Opisywane kompleksy torfowiskowe odznaczaj ą si ę stosunkowo wysokimi walorami krajobrazowymi. Składa si ę na nie szczególnie urozmaicona rze źba otaczaj ącego terenu, przede wszystkim znacz ące ró żnice wysoko ści mi ędzy obni żeniami terenu (dolinami rzek i nieckami wytopiskowymi), a okalaj ącymi je u żytkami rolnymi. Według przyj ętej skali waloryzacyjnej walor obszaru został uznany za wysoki (3).

7 Zagospodarowanie przestrzenne i sposoby u żytkowania 7.1 Infrastruktura techniczna w obiektach

Brak infrastruktury technicznej w granicach obiektów obj ętych opracowaniem.

7.2 Infrastruktura turystyczna i edukacyjna

W granicach i s ąsiedztwie opisywanych obiektów brak jest infrastruktury turystycznej i edukacyjnej. Najwi ększy potencjał w tym kierunku posiada obiekt Rudawki, który ze wzgl ędu na rozmiary, zró żnicowanie ro ślinno ści oraz wybitn ą warto ść naukow ą mógłby w ograniczonym stopniu by ć udost ępniony do celów edukacyjnych.

7.3 Naukowe wykorzystanie i ocena jego wpływu na siedlisko 7230

Na opisywanych obiektach nie prowadzono regularnych bada ń nad elementami przyrodniczymi, w tym nad faun ą i flor ą. Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

7.4 Inne grupy społeczne maj ące wpływ na obiekty Brak istotnego wpływu innych grup społecznych na walory przyrodnicze obiektów.

7.5 Interesy gospodarcze maj ące wpływ na ochron ę siedliska 7230 W chwili obecnej nie ma realnych konfliktów pomi ędzy gospodark ą a celami ochrony torfowisk alkalicznych.

8 Zało żenia ochrony oraz proponowana koncepcja ochrony torfowisk alkalicznych

Plany zada ń ochronnych dla obszarów Natura 2000 Dolina Szeszupy oraz Torfowiska Gór Sudawskich, w granicach których znajduj ą si ę opisywane obiekty, zostały opracowane, lecz nadal nie s ą przyj ęte. Z przygotowanymi dokumentami mo żna zapozna ć si ę pod poni ższymi adresami: http://www2.bialystok.rdos.gov.pl/pzo-dolina-szeczupy.shtml oraz http://www2.bialystok.rdos.gov.pl/pzo-torfowiska-gor-sudawskich.shtml. Główne zało żenia ochrony siedliska 7230 powinny uwzgl ędnia ć nast ępuj ące wytyczne: 1. Przywrócenie u żytkowania ko śnego 2. Ograniczenie procesów sukcesji wtórnej 3. Obni żenie ewapotranspiracji w celu poprawy bilansu wodnego torfowiska 4. Popraw ę warunków świetlnych siedliska i tworzenie dogodnych warunków do wkraczania gatunków światło żą dnych 5. Popraw ę struktury ro ślinno ści (miejsami ograniczenie ekspansji trzciny i wysokich turzyc)

9 Publikowane i niepublikowane materiały dotycz ące obszaru torfowisk alkalicznych znajduj ących si ę w charakteryzowanych obiektach.  KAWECKA A. 1991. Ro śliny chronione, rzadkie i zagro żone w Suwalskim Parku Krajobrazowym i na terenach przyległych. Parki Nar. Rez. Przyr. 10(3-4): 93-109.

 KAWECKA A. 1991. Ro śliny chronione, rzadkie i zagro żone w Suwalskim Parku Krajobrazowym i na terenach przyległych. Parki Nar. Rez. Przyr. 10(3–4): 93–109.

 KAWECKA A., KARCZMARZ K. 1993. Wyst ępowania rzadkich i wyro żniaj ących mszakow w zbiorowiskach ro ślinnych Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 12(1): 55–68. Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

 PAWLIKOWSKI P., JARZOMBKOWSKI F. 2010. Torfowiska Gór Sudawskich. W: A. Obidzi ński (ed.). Z Mazowsza na Polesie i Wile ńszczyzn ę. Zró żnicowanie i ochrona szaty ro ślinnej pogranicza Europy Środkowej i Północno-Wschodniej. Polskie Towarzystwo Botaniczne, Zarz ąd Główny, Warszawa: 381–389.

 PAWLIKOWSKI P., WOŁKOWYCKI D. 2010. Nowe stanowiska Swertia perennis subsp. perennis (Gentianaceae ) na torfowiskach połnocno-wschodniej Polski. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17(1): 25–36.

 PAWLIKOWSKI, P., JARZOMBKOWSKI, F., WOŁKOWYCKI, D., KOZUB, Ł., ZANIEWSKI, P., BAKANOWSKA, O., BANASIAK, Ł., BARA ŃSKA, K., BIELSKA, A., BIERIE ŻOJ, U., GALUS, M., GRZYBOWSKA, M., KAPLER, A., KARPOWICZ, J., SADOWSKA, I., ZARZECKI, R. (2009). Rare and threatend plants of the mires in the intensively managed landscape of the Góry Sudawskie region (north-eastern Poland). Botanika — Steciana, 13: 29–36.

 WOŁEJKO L., STA ŃKO R., PAWLIKOWSKI P., JARZOMBKOWSKI F., KIASZEWICZ K., CHAPI ŃSKI P., BREGIN M., KOZUB Ł., KRAJEWSKI Ł., SZCZEPA ŃSKI M., 2012. Krajowy program ochrony torfowisk alkalicznych (7230). Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin.

Poszeszupie, Rowele, Rudawki, Wingrany

Rejestr istotnych zdarze ń w obiektach od roku 2014

Data Obiekt Zdarzenie Opis IV kwartał Rudawki Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2015 jednorazowego 6,54 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi usuni ęcia podrostu a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu drzew oraz nalotu torfowiska. Zabieg wykonał Klub drzew i krzewów Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 IV kwartał Rudawki Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 7,8 2015 jednorazowego ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi a koszenia powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

IV kwartał Wingrany Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2015 jednorazowego 0,65 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi usuni ęcia podrostu a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu drzew oraz nalotu torfowiska. Zabieg wykonał Klub drzew i krzewów Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 IV kwartał Wingrany Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2015 jednorazowego 1,13 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 IV kwartał Rowele Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2015 jednorazowego 0,52 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi usuni ęcia podrostu a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu drzew oraz nalotu torfowiska. Zabieg wykonał Klub drzew i krzewów Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 IV kwartał Rowele Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2015 jednorazowego 0,62 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Wingrany Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2016 jednorazowego 0,62 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Rudawki Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2016 jednorazowego 10,2 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Rudawki Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2017 jednorazowego 0,54 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi usuni ęcia podrostu a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu drzew oraz nalotu torfowiska. Zabieg wykonał Klub drzew i krzewów Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Rudawki Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2017 jednorazowego 0,54 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

I kwartał Wingrany Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2017 jednorazowego 0,62 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi usuni ęcia podrostu a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu drzew oraz nalotu torfowiska. Zabieg wykonał Klub drzew i krzewów Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Wingrany Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2017 jednorazowego 0,76 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Rowele Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2017 jednorazowego 0,51 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi usuni ęcia podrostu a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu drzew oraz nalotu torfowiska. Zabieg wykonał Klub drzew i krzewów Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Rowele Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2017 jednorazowego 0,43 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 IV kwartał Poszeszupie Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2015 jednorazowego 0,74 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi usuni ęcia podrostu a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu drzew oraz nalotu torfowiska. Zabieg wykonał Klub drzew i krzewów Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 IV kwartał Poszeszupie Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2015 jednorazowego 1,27 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Poszeszupie Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 0,9 2017 jednorazowego ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi a usuni ęcia podrostu powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu drzew oraz nalotu torfowiska. Zabieg wykonał Klub drzew i krzewów Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423 I kwartał Poszeszupie Wykonanie Zabieg wykonano na powierzchni 2017 jednorazowego 0,84 ha za pomoc ą r ęcznych narz ędzi koszenia a powstał ą biomas ę usuni ęto z terenu przygotowawczego torfowiska. Zabieg wykonał Klub Przyrodników w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/423

Klub Przyrodników

10 ZAŁ ĄCZNIKI Dokumentacja fotograficzna Obiekt Poszeszupie

Strona 24 z 37

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Obiekt Rowele

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Obiekt Rudawki

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich

Obiekt Wingrany

Dokumentacja przyrodnicza wybranych torfowisk alkalicznych Gór Sudawskich