Përgatitur me mbështetjen e PROGRAMIT TE ZHVILLIMIT TE KOMBEVE TE BASHKUARA (UNDP) Procesi i përgatitjes së raportit u drejtua nga: Përgatitja e raportit u bë me ndihmën e Qendrës për Lorenc Luka, Artan Haxhi, Lorenc Mosi, Merita Kazazi dhe Nxitjen e Zhvillimit Njerëzor (HDPC). Autorë udhëheqës: Frida Damnori. Dr. Ylli Çabiri dhe Dr. Lindita Xhillari Për pjesë të veçanta bashkëpunuan: Për më shumë informacion, ju lutem kontaktoni: Administrata e Këshillit të Qarkut, Administratat e Bashkive dhe Komunave të rretheve Shkodër, Malësi e Madhe dhe Pukë, Drejtoria e Shërbimit Parësor, Drejtoria Departamenti i Programim-Zhvillimit e Sigurimit Shëndetësor, Drejtoritë e Shëndetit Publik të Këshilli i Qarkut Shkodër rretheve Shkodër, Malësi e Madhe dhe Pukë, Drejtoria Tel: +355 22 431 56, Fax: +355 22 427 41 Rajonale e Arsimit, Drejtoritë e Bujqësisë të rretheve, Zyra Rajonale e Përkrahjes Sociale, Zyra Rajonale e Qendra për Nxitjen e Zhvillimit Njerëzor Punësimit, Drejtoritë e Pyjeve dhe Kullotave të rretheve, (HDPC) Drejtoria Rajonale e Rrugëve, Drejtoritë e Rrugeve Rurale, REC-Shkodër, Fakulteti Ekonomik i Universitetit Rr. Vaso Pasha, P. 9/1, Tiranë “Luigj Gurakuqi”, Agjencia Rajonale e Zhvillimit, Shoqata Tel: +355 4 253 300, Fax: +355 4 253 299 e Menaxhimit të Shelgut-Shkodër, Shoqata Mbrojtja E-mail: [email protected] Ekologjike dhe Shfrytëzimi i Bashkësisë Ujore–Shkodër, Lidhja e Misionarëve të Paqes, UNOPS dhe Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë-Shkodër. dhe si dhe: Zyra e Përfaqësuesit Rezident të UNDP në Prof. Dr. Mahir Hoti, Dr. Ahmet Osja, Prof. As. Dr. Tonin Gjuraj, Arjan Ruka, Kristo Rodi, Besa Peçi, Haki Kola, Shqipëri Zamir Dedej, Dr. Kliti Ceca, Dr. Maksim Konini, Milva Tel: +355 4 233122 Ekonomi, Nurie Çaushi, Silvana Simaku, Dr. Besim Islami, E–mail: [email protected] Dedë Përshpali, Lulzim Gruemira, Aldo Bumçi, Ruzhdi Dulja, Nikollë Preka, Filip Guraziu, Ali Hoxha, Karlo Kamsi, Këtë Raport mund ta gjeni në trajtë elektronike Liri Cekaj, Prekë Marku, Djana Latifi , Kujtim Dervishi, nëpërmjet rrjetit të internetit me adresë: Merita Fanko dhe Anton Leka. http://www.undp.org.al Gjatë përgatitjes së këtij dokumenti janë marrë parasysh Redaktor i gjuhës shqipe: edhe rezultatet e studimeve të trupës shkencore Prof. Dr. Xhevat Lloshi të universitetit “Luigj Gurakuqi” të Shkodrës, sipas referencave përkatëse në tekst. Përmbajtja e lëndës përmbledhje paraqitëse 7 zhvillimi ekonomik dhe të ardhurat 13 shtimi i mundësive për shkollim 55 nxitja e barazisë gjinore 79 përkujdesja për shëndetin e nënës dhe fëmijës 93 Përmbledhje paraqitëse Në shtator të vitit 2000, udhëheqësit e 191 përfshirë në një proces të gjerë njohjeje, vendeve të botës nënshkruan Deklaratën ndërgjegjësimi, zbërthimi e zbatimi të secilit e Mijëvjeçarit, e cila, duke sintetizuar prej Objektivave të Mijëvjeçarit. Strategjia Konventat dhe Deklaratat e mëparshme Kombëtare e Zhvillimit Ekonomik e mbi zhvillimin, përcakton 8 Objektivat Social, që përcakton drejtimet themelore e Mijëvjeçarit për Zhvillimin. Nëpërmjet të zhvillimit të Shqipërisë për një periudhë këtyre objektivave, çështje të tilla si: zhdukja afatmesme, tashmë merr parasysh edhe e varfërisë, kryerja universale e arsimit bazë, këta Objektiva, duke përzgjedhur tregues nxitja e barazisë gjinore dhe fuqizimi i rolit sasiorë për çdo sektor. Këta tregues janë në të gruas, zvogëlimi i vdekshmërisë foshnjore, harmoni dhe po kombinohen me të gjithë rritja e kujdesit për shëndetin e nënës, treguesit e reformave që po ndërmerren në lufta kundër sëmundjeve të rrezikshme, kuadrin e procesit të Stabilizim-Asociimit, sigurimi i një mjedisi të qëndrueshëm dhe i cili konsiderohet si një objektiv mjaft i partneriteti për zhvillim global, u vlerësuan rëndësishëm për integrimin e Shqipërisë si kërkesat më themelore për të nxitur një në Bashkimin Evropian. Zyra e UNDP zhvillim të qëndrueshëm të secilit vend. në Tiranë u bë, gjithashtu, nismëtare për Si firmëtare e Deklaratës së Mijëvjeçarit, lokalizimin në nivel qarku të synimeve Shqipëria, e mbështetur nga UNDP, është dhe treguesve të këtyre Objektivave. QARKU I SHKODRES 7 Shikim i pergjithshëm Shkodrës, ka dalje ne det, ka burime të shumta ujore dhe në malësinë e tij ka më shumë pyje Gjatë debateve të gjera e mjaft të frytshme se në çdo rajon tjetër të vendit. Këto avantazhe të përfaqësuesve të aktorëve vendorë të kanë kushtëzuar zhvillimin e hershëm të kësaj qarkut të Shkodrës në kuadrin e turneut treve dhe historikisht janë shfrytëzuar me rajonal të Objektivave të Mijëvjeçarit, të zgjuarsi për ta kthyer atë në një qendër të organizuar nga UNDP, u mbështet ideja e përparuar ekonomike e shoqërore të spikatur shndërrimit të Objektivave në instrumente në të gjithë rajonin. Në kundërshti me këto nxitëse të zhvillimit të gjithanshëm të këtij potenciale, sot qarku i Shkodrës shfaqet me rajoni. Përshpejtimi i ritmeve të zhvillimit një zhvillim të ngadaltë ekonomik, papunësi ekonomik, shtimi i mundësive për shkollim, të lartë, nivel të ulët të prodhimit bujqësor dhe nxitja e barazisë gjinore dhe përkujdesja më me një zhvillim jo të harmonizuar siç duhet me e madhe për shëndetin u përzgjodhën si avantazhet e padiskutueshme që zotëron. çështjet më kryesore që mund të ndikojnë për përmirësimin e gjendjes ekonomike e shoqërore Procesi i përgatitjes të banorëve të qarkut. Në procesin e përgatitjes së këtij dokumenti Ndërmarrja e kësaj nisme u nxit nga disa tregues morën pjesë përfaqësues të pushtetit vendor, të të ulët të qarkut të Shkodrës dhe të secilit nga strukturave të pushtetit qendror, që veprojnë të tre rrethet përbërëse të tij, të përcaktuara nga në nivel lokal, dhe të organizatave të shoqërisë studime të ndryshme, midis të cilave tërheq civile. vëmendjen më shumë Raporti i Zhvillimit Njerëzor-Shqipëria 20021 . Sipas këtij raporti, Rreth 52 specialistë nga administratat qarku i Shkodrës përfshihet në grupin e qarqeve vendore të qarkut, bashkive dhe komunave, me Tregues të ulët të Zhvillimit Njerëzor nga drejtoritë rajonale që administrojnë (HDI), duke u renditur në vendin e 10-të midis përgjegjësitë e pushtetit qendror në nivel lokal, 12 qarqeve të vendit. Kjo nënkupton varfëri nga Organizata Jofitimprurëse vendore dhe nga më të lartë dhe mundësi më të kufizuara për sektori privat, të grupuar sipas problematikës t’u shkolluar dhe për të përfituar nga shërbimi së përzgjedhur, u përfshinë drejtpërdrejt në shëndetësor në krahasim me pjesën tjetër të përgatitjen e bazës së të dhënave, në analizat vendit. Një renditje e ngjashme përcaktohet në e veçanta dhe në përcaktimin e orientimeve këtë raport edhe sipas Treguesit të Zhvillimit mbi përparësitë e zhvillimit që lidhen me këta Gjinor (GDI) dhe Treguesit të Fuqisë Gjinore objektiva. Një burim i çmuar të dhënash dhe (GEM). idesh ishin, gjithashtu, studimet e shumta të trupës shkencore të Universitetit “Luigj NXITJA E ZHVILLIMIT RAJONAL NEPERMJET Qarku i Shkodrës dallohet për burime të Gurakuqi” të paraqitura në konferenca të OBJEKTIVAVE TE MIJEVJECARIT shumta natyrore e njerëzore. Ai është rajon ndryshme shkencore lokale e në shkallë 8 kufitar, shtrihet përgjatë brigjeve të liqenit të vendi. 1Ky raport është përgatitur nga Qendra për Nxitjen e Zhvillimit Njerëzor (HDPC) me mbështetjen e UNDP dhe është publikuar në dhjetor të vitit 2003. Materialet e përgatitura për secilën fushë iu pakët ekonomik me rajonet fqinjë, megjithëse nënshtruan debateve në tryeza të rrumbullakëta, ka tri pika kufitare, mungesa e infrastrukturës me pjesëmarrje specialistësh dhe përfaqësuesish lidhëse dhe mungesa e masave nxitëse për të komunave, biznesit privat, shoqërisë civile zhvillimin e biznesit privat. Në zonën rurale, dhe medias. Kjo ndihmoi vështrimin realist të të ardhurat nga fermat janë shumë të ulëta, gjendjes dhe të përparësive të përzgjedhura, si sepse familjet kanë pak tokë bujqësore dhe të dhe përcaktimin e potencialeve të qarkut për copëzuar, në shumë fshatra nuk është zgjidhur t’i zbatuar këto përparësi. I gjithë procesi u ende çështja e pronësisë mbi tokën, kapacitetet përcoll te publiku i gjerë nga mediat lokale, përpunuese janë të paperfillshme dhe nuk të cilat pasqyruan hap pas hapi takimet e ka asnjë lehtësi për tregtimin e prodhimeve. specialistëve dhe debatet për çështjet më Për nga të ardhurat mesatare për frymë, 15 themelore të zhvillimit të qarkut, veçanërisht komuna, nga 29 gjithsej mund të konsiderohen për papunësinë, të ardhurat, mundësitë për t’u si ekstremisht të varfëra. Këto kanë rreth 1ha arsimuar dhe për të pasur shërbim shëndetësor tokë bujqësore për familje, 45% deri 79% në fshat etj. të saj të refuzuar ose të papërdorur dhe 40% deri 86% të familjeve që përfitojnë ndihmë Ky proces u mbështet nga të gjitha Agjencitë e ekonomike. Në mënyrë paradoksale, shumica Kombeve të Bashkuara në Shqipëri. Programi e këtyre komunave kanë në territorin e tyre i Zhvillimit i Kombeve të Bashkuara (UNDP) nga 11 deri në 42 herë më shumë sipërfaqe dha mbështetjen kryesore, duke vënë në të mbuluar me pyje sesa tokë bujqësore, por dispozicion të procesit edhe ekspertizën e kjo është në pronësi dhe administrohet nga projekteve që financohen prej tij, të shoqëruar shteti. Si rrjedhim, rreth 30% e familjeve me trajnime për administratën vendore dhe për në fshat mbështeten me ndihmë ekonomike aktorë të tjerë të interesuar. dhe rreth 36% e familjeve kanë të paktën një përfaqësues në emigracion sezonal nëpërmjet Rezultatet kryesore rrugëve jo të ligjshme, prej ku të ardhurat janë shumë të pakta. Zhvillimi ekonomik dhe të ardhurat janë analizuar veçmas për zonën urbane dhe rurale. Zgjidhja përfundimtare e furnizimit me energji Në zonën urbane,