IÑAKI IZQUIERDO MUXIKA

N BIZIZ VIVIENDO EN LIVING IN

INDUSTRIA - KULTURAREN AMAIERA sestaoFIN DE UNA CULTURA INDUSTRIAL THE END OF AN INDUSTRIAL CULTURE

SESTAON BIZIZ VIVIENDO EN LIVING IN SESTAO

INDUSTRIA - KULTURAREN AMAIERA FIN DE UNA CULTURA INDUSTRIAL THE END OF AN INDUSTRIAL CULTURE

Argazkia/Fotografía/Photography S IÑAKI IZQUIERDO MUXIKA

AURKIBIDEA INDICE INDEX

SESTAO: KONTZEJU INDUSTRIALA ETA LANGILEA 5 SESTAO: CONCEJO INDUSTRIAL Y OBRERO SESTAO: INDUSTRIAL AND WORKER´S COUNCIL

ARGAZKIAK 11 FOTOGRAFÍAS PHOTOGRAPHIES

ARGAZKIEN AURKIBIDEA 113 ÍNDICE DE FOTOGRAFÍAS PHOTOGRAPHY INDEX

TEKNIKA-ZEHASTASUNAK 119 FICHA TÉCNICA TECHNICAL SHEET

SESTAO: KONTZEJU INDUSTRIALA ETA LANGILEA SESTAO: CONCEJO INDUSTRIAL Y OBRERO SESTAO: INDUSTRIAL AND WORKER´S COUNCIL

Sestaoko Kontzejua Somorrostro ibarraren hego- El Concejo de Sestao se encuentra en el extremo sur-ori- Sestao Council is located at the southern-eastern end of ekialdeako muturrean dago, Bizkaiko Enkarterriko ental del llamado Valle de Somorrostro en la comarca viz- the so-called Valley of Somorrostro in the Biscayan region eskualdean. Bizkaiko herririk txikienetarikoa da, 3,2 kilo- caína de Las Encartaciones. Su extensión es de las más of Las Encartaciones. Its surface area of 3.2 km2 is amongst metro karratu baino ez ditu eta. Guztirako horren %64,4a pequeñas de Bizkaia, 3'2 kms cuadrados. El 64'4% de su the smallest in . 64.4% of its space is occupied by industriarako, zerbitzuetarako eta garraiorako eremuak espacio está ocupado por áreas industriales, de servicios y industrial areas, services and transport, 11% by riverbank dira, %11 ibaietzak edo itsasertzak dira eta gainontzeko transportes, el 11% lo ocupan zonas de ribera y en el 25% zones and the remaining 25% is used for urban purposes %25a hirigunea da eta bertan bizi dira 2006. urtean errol- restante se asientan la trama urbana y la población que la and the population living there of approximately 30.074 datutako 30.074 biztanleak. Iparraldera Bilboko ocupa, unos 30.074 habitantes en 2006. Limita al norte inhabitants in 2006. Its northern boundary is the Itsasadarraren 2.200 metroko itsasertza du mugatzat, con La Ría de Bilbao con una ribera de 2.200mts, al sur con Estuary, “La Ría”, with a riverbank covering 2.200m, hegoaldera Trapagaran, ekialdera eta mende- Trapagaran, al este con Barakaldo y al oeste con Trapagaran lies to the south, Barakaldo to the east and baldera . Portugalete. Portugalete to the west.

Somorrostro Haranaren Hiru Kontzejuetako amankomuni- Sestao pertenece hasta finales del siglo XVIII a la manco- Until the end of the 18th century Sestao belonged to the tatean egon zan Sestao XVIII. mendearen azkenaldira arte, munidad de Los Tres Concejos del Valle de Somorrostro, association of Los Tres Concejos del Valle de Somorrostro, 5 Trapagagaz eta Santurcegaz batera (azken hori gaur egun junto a Trapaga y a Santurce (hoy dividido en dos munici- along with Trapaga and Santurce (today divided into the udalerri bitan banatzen da, eta hain pios, Santurtzi y Ortuella); siendo siempre el de menor two municipalities of Santurtzi and Ortuella), however was zuzen be), eta beti izan da pisurik gutxien izan duena peso económico y administrativo. Precisamente en el año always less important on an economic and administrative ekonomikoki eta administratiboki. Argitalpen hau egita- que ve la luz esta publicación, celebra el Bicentenario de su level. Indeed, in the year that this publication was issued, it rakoan betetzen ditu hain justu ere burujabetasuna lortu independencia territorial y administrativa fechada el 25 de celebrated the Bicentenary of its territorial and administra- izanaren berrehungarren urteurrena, 1805. urteko aben- diciembre de 1805. Hasta entonces es un concejo rural, tive independence dated 25th December 1805. Up until duaren 25ean banandu baitzen. Ordura arte landa-kontze- pobre y dependiente. that date it was a rural, poor and dependent council. jua zen, pobrea eta besteen menpekoa. La familia Salazar es en la Edad Media la más poderosa de During the Middle Ages, the Salazar family was the most Salazartarren familia zen Ertaroan indarrik gehien zeukana la zona, además de dueña de la tierra cultivable y de otras powerful in the area, in addition to being the owner of cul- inguru horretan, landa-lurren eta beste aberastasun-iturrien fuentes de riqueza y dominio. Sestao con 24 fogueras, tivable land and other sources of riches and dominance. jabea zelako. Sestaok 24 sutondo edo familia zeuzkan, 80 hogueras o familias aventura unos 80 vecinos, que ven Sestao with 24 burners, bonfires or families ventured with auzotar inguru guztira, mendez mende bizi-irauten eta pasar los siglos dedicados a subsistir y pagar diezmos de su 80 residents who spent centuries subsisting and paying diezmoak ordaintzen minifundismoan oinarritutako escasa agricultura minifundista, centrada en los productos tithes from their scarce smallholding agriculture, based on nekazaritza ahulean murgilduta, batez ere barazkiak hazten, hortícolas, mies y txakolí. Junto a ella una contada ganadería horticultural products, grains and txakolí wine. In conjunc- laboreak batzen eta txakolina egiten. Horrekin batera abel- y granja de subsistencia. Así llega a los albores del siglo XIX tion with this was limited livestock and subsistence farming. buru gutxi batzuk eta hegaztiren batzuk zituzten, contabilizándose 247 habitantes en 1825, de los que el This set the scene for the start of the 19th century with 247 bizirauteko lain. Horrelaxe heldu zen XIX. mendera, eta 81% son labradores, pequeños propietarios o arrendados, inhabitants in 1825 of whom 81% were farmers, small 1825. urtean 247 biztanle zituen, horietako %81a y el resto comerciantes, carreteros de vena, cura, maestro, proprietors or tenants and the rest were traders, cart dri- nekazariak, lur gutxi batzuren jabe edo errentariak, eta venteros, mareantes y cantero. vers for grain, priests, masters, innkeepers, navigators and gainerakoak merkatari, mea-karretari, abade, maisu, ben- Las convulsiones sociales, políticas y militares de finales del quarry workers. tari, mareante eta hargin zereginetan. siglo XVIII, y las grandes transformaciones tecnológicas, Social, political and military upheaval at the end of the 18th ideológicas, políticas y económicas del siglo XIX, dejan century and considerable technological, ideological, political XVIII. mendearen azkenaldiko iskanbila sozial, politiko eta huella en Sestao. La Guerra de la Independencia, los perío- and economic changes during the 19th century left their militarrek, alde batetik, eta XIX. mendeko aldaketa dos absolutistas y liberales del Antiguo Régimen, las mark on Sestao. The War of Independence, the absolutists teknologiko, ideologiko, politiko eta ekonomiko handiek, Guerras Carlistas, la llamada Desamortización de and liberal periods of the Old Regime, the Carlist Wars, the beste alde batetik, eragina izan zuten Sestaon. Mendizabal, las sequías y consiguientes hambrunas, los so-called Confiscation of Mendizabal, droughts and the

SESTAO

Independentziako Gerrak, Erregimen Zaharreko agintaldi procesos de descolonización e independencia en todos los resulting famines, the processes of decolonisation and inde- absolutista eta liberalek, karlistadek, Mendizabalen continentes y sus guerras, afectan al devenir de Sestao que pendence in all continents and their wars affected Sestao’s desamortizazioak, lehorteek eta lehorteok eragindako vende y renuncia a terrenos y propiedades comunales para development when forced to sell and relinquish land and gozealdiek, kontinente guztietan gertatutako deskolonizazio cubrir deudas y necesidades ineludibles. communal properties to pay debts and to meet unavoida- eta independentziarako prozesuek eta gerrek, guztiek izan ble needs. zuten eragina Sestaoren etorkizunean, herri-lur eta onda- Los terrenos de marisma que circunvalan Sestao son obje- sunak saldu egin behar izan zituelako zorrak ordiantzeko to de especulación una vez que La Ría queda definitiva- The marshlands surrounding Sestao were the subject of eta derrigorrezko beharrizanei aurre egin ahal izateko. mente canalizada y la extracción minera tiene un auge speculation once “La Ría” was definitively channelled and inusitado. La inmejorable posición estratégica de Sestao mining reached an unusual peak. The unbeatable strategic Sestao inguratzen zuten padurak espekulazio-iturri bihurtu junto a La Ría le convierte en el soporte esencial del asen- position of Sestao next to “La Ría” converted it into an ziren behin itsasadarra ondo ubidetu zenean, meagintzak tamiento de la industria siderúrgica, naval y auxiliar. Ésta essential ally for locating the iron and steel, naval and auxi- izandako hazkunde izugarriaren ondorioz. Sestao ondo arranca en los terrenos que ocupaba, desde 1719 y liary industry. This was set up on the land occupied from baino hobeto kokatuta zegoen horretarako, itsasadarrean, durante cien años, el Convento o desierto de los monjes 1719, and for one hundred years, by the Convent or 6 eta siderurgia, ontzigintza eta industria laguntzailea bertan de la Orden de los Carmelitas Descalzos de San José de la “Desierto” of the monks from the Order of the Carmelitas kokatu ziren batez ere. Horretara, bada, Ugarteko San Isla, en la Punta de San Nicolás de Ugarte. Los espacios Descalzos de San José de la Isla in the Point of San Nicolás Nikolas Muturreko Irlako San Joseren Karmeldar Oinutsen existentes entre caseríos, tierras de labranza y marismas, de Ugarte. The existing spaces between hamlets, farming Ordenaren komentua zegoen tokian hasi zen prozesu hori, cubiertos de juncales, bosques y monte bajo con abun- land and marshlands, covered in reed beds, forests and low komentua ehun urtez egon ondoren bertan, 1719. urtetik dante caza, se transforman en fábricas humeantes y mountains with abundant game, were turned into smoking hain zuzen ere. Baserri, solo eta paduren artean, ihiz astilleros de ribera, en medio de un entramado de ferro- factories and riverbank shipyards in the middle of a frame- beteriko ohian eta bereziak zeuden tokietan, nagusituz joan carriles mineros y de una ingente red de transportes por work of mining railways and an enormous network of rail, ziren lantegiak eta untziolak, trenbideak eta errepideak, ferrocarril, carretera, agua y aéreos. La extracción, trans- road, water and air transports. The extraction, transport hodiak eta kanalak. Meagintzarekin lotutako zereginek — and sale of iron ore gave way to industry and provided porte y venta de mineral de hierro deja paso a la industria, burdina atera, garraiatu eta saltzeak— lekua utzi zioten employment for thousands of workers. The hustle and ocupando a miles de trabajadores. El trajín del más puro industriari, eta milaka eta milaka langile arituko ziren zere- bustle of the purest industrial mechanisation of the future as gin berriotan. Soinu gabeko zinemak erakusten duen maquinismo industrial futurista que recoge el primer cine captured by the first silent cinema showed the present and makinismo industrialaren etenik gabeko joan-etorriak mudo, se asoma al presente y futuro desde Sestao. future from Sestao. nagusitu ziren, Sestaoren orainari eta etorkizunari so. Las migraciones masivas hacen que Sestao pase de los Mass migrations meant that Sestao’s population rose from Horren ondorioz, Sestaok etorkin asko eta asko hartu escasos 300 habitantes a los 10.000 en menos de 30 años a mere 300 inhabitants to 10.000 in less than 30 years and zituen eta 300 biztanle inguru izatetik 10.000 izatera heldu y así en una progresión sin precedentes hasta los 41.000 continued to grow at an unprecedented rate until reaching zen 30 urte baino gutxiagoan, eta gorantz egin zuen de finales de los años 70. Ubicar a tantas personas y fami- 41.000 at the end of the 1970s. Accommodating so many 41.000 biztanle izan arte 70 hamarkadaren azkenaldian. lias en menos de un kilómetro cuadrado generó un urba- people and families in less than a square kilometre pro- Kilometro karratura heltzen ez den eremuan horrenbeste nismo caótico y especulativo, que junto al esplendor y duced chaotic and speculative urban development which, jende eta familiarentzako etxebizitzak egiteak hirigintza pujanza económica del desarrollismo mal entendido de la in conjunction with the economic splendour and vigour of kaotikoa eta espekulatiboa ekarri zuen eta, horrezaz gai- época, han dejado un poso de desequilibrios territoriales y the mistaken development policy of that era, left an array of nera, oker ulertutako garapen errazaren aberastasunak locales que todavía perduran. Las crisis de crecimiento, territorial and local imbalances which continue to persist. oraindik orain irauten duten desorekak sortu zituen herri- reconversiones, desindustrialización, y las hoy denomi- The crises of growth, reconversions, deindustrialisation, an. Hazkunde-krisialdiak, errenkorbertsioak, desindustria- nadas deslocalizaciones sumergen a Sestao en ciclos de and what is today known as the delocalisations, plunged lizazioa eta gaur egun gertatzen ari diren deslokalizazioak incertidumbre, empobrecimiento, nuevas migraciones o Sestao into cycles of uncertainty, impoverishment, new gorabeheratsu suertatu dira Sestaorako, kezkak, pobrezia, vueltas a tierras de origen, consustanciales a su desarrollo y migrations and the return to original land all of which were migrazioak edo jatorrira itzultzea eraginez, hori guztiori devenir histórico. consubstantial to its development and historical evolution.

STAO

Sestao herriaren garapenak eta historiak berezko izan Vivienda obrera, pupilos, alquileres baratos, derecho a Worker’s housing, boarders, cheap rented accommoda- dutenarekin. cocina, trabajo por turnos, trabajo a destajo, horas extraor- tion, the right to kitchen, shift work, piecework, overtime dinarias y huelgas. Toque de sirena y cuerno, estudio noc- and strikes. The sound of the siren and horn, nighttime Langileen etxebizitzak, pupiloak, errenta merkeak, sukaldea turno, talleres de costura y modistas, sirvientes y sirvientas, study, sewing workshops and seamstresses, servants, com- erabiltzeko eskubidea, txandakako lana, destajuan egindako economatos y cooperativas dejando a deber, bares y taber- pany shops and cooperatives allowing credit, bars and pubs beharrak, aparteko orduak, eta grebak. Sirenaren eta ada- nas por doquier…, partidos políticos, sindicatos, clubs everywhere, political parties, trade unions, renowned rraren zaratotsa, gaueko ikasketak, jostunen eta modisten deportivos con vitola, asociaciones y entidades centenarias, sports clubs, associations and centenary entities, cultural tailerrak, zerbitzari gizonezko eta emakumezkoak, zorretan ateneos, casinos y cines con solera, toreros de postín, pin- clubs, casinos and long-established cinemas, smart bull- uztea onartzen zuten ekonomatoak eta kooperatibak, tores, maestros, músicos y deportistas destacados, comer- fighters, painters, masters, musicians and outstanding tabernak han-hor-hemen…, alderdi politikoak eta sindika- ciantes y emprendedores, médicos y abogados con sportsmen, traders and entrepreneurs, sought-after doc- tuak, ospe handiko kirol taldeak, mendeurrena egin duten reclamo, militares e indianos con prestigio, un sin fin de ofi- tors and lawyers, soldiers and prestigious so-called “india- elkarte eta erakundeak, ateneoak, kasinoak eta zinemak, cios con conocimiento tecnológico y artesano…, un cúmu- nos”, an endless number of trades with technological and torero ospetsuak, margolariak, maisuak, musikari eta kiro- lo de fiestas, romerías, bailes, torneos populares, perso- artisan knowledge, a cluster of festivals, processions, lari ezagunak, merkatariak eta saiatuak, mediku eta abokatu najes y trotamundos… Todas estas expresiones nos expli- dances, popular tournaments, personalities and globe- 7 entzutetsuak, militarrak eta indiano handikiak, ezagutza can el Sestao industrial y obrero desde el afán de trotters etc. All of the above explain the industrial and teknologikodun eta artisautzazko hainbat eta hainbat superación personal y colectiva. working Sestao based on the effort of individual and collec- ofizio…, jaiak, erromeriak, dantzaldiak, torneo herrikoiak, tive triumph. pertsonaiak eta ibiltariak… Esatemodu guztiok azaltzen Sestao ha sido y es un pueblo curtido por los avatares de digute nolakoa zen Sestao industriala eta langilea, nor- la historia moderna, un crisol de culturas e identidades Sestao has been, and is, a village hardened by the vicissi- banako eta taldeko aurrerapide-nahaiaren erakusgarri. modernas, un laboratorio de la sociología e historiografía tudes experienced throughout modern history, a melting contemporáneas. Un microcosmos de sociedad solidaria pot of cultures and modern identities, a laboratory of con- Historia modernoaren gora-beherek zaildutako herria izan proveniente de migraciones locales y provinciales, y en la temporary sociology and historiography. A micro-cosmos da, eta gaur egun ere bada Sestao, kultura eta nortasun actualidad de escala planetaria. Un pueblo orgulloso de su of a society based on solidarity from local and provincial modernoen bilgune, soziologia eta historiografia pasado, al que todavía no han hecho justicia la capacidad de migrations and currently on a global scale. A village proud garaikideko laborategia. Bertoko eta kanpoko —eta gaur sacrificio y aplomo de sus gentes. of its past whose capacity for sacrifice and the composure egun mundu guztiko— migrazioetatik sortutako elkarkide- of its people have still not been done justice. tzazko gizartearen mikrokosmosa. Lehenaz harro dagoen Sestao ha pasado en palabras acertadas del historiador D. herria, nahiz eta oraindik sestaotarrei ez zaien aitortu Eleuterio Gago “de aldea rural a concejo industrial” en un As so rightly expressed by the historian Eleuterio Gago, emandako guztiagatik eta erakutsitako zentzutasunagatik suspiro casi fotográfico. Iñaki Izquierdo ha tratado de atra- Sestao has gone from “rural hamlet to industrial council” merezi dutena. parlo antes de que sea recuerdo, antes de que sea tarde. almost at the blink of an eye. Iñaki Izquierdo has tried to cap- ture this before it becomes a memory, before it is too late. Eleuterio Gago historialari jaunak Sestaori buruz esandakoa, “landalurreko herritxotik kontzeju industrialera”, ziztu bizian gertatu da, argazki bat egiteko behar den denbora gutxian. Oroimen hutsa izan baino lehen atrapatzeko ahalegina egin du Iñaki Izquierdok, berandu izan orduko. ÁNGEL´ ASENSIO MIRANDA

Sestao, 2006ko maiatza Sestao, Mayo de 2006 Sestao, May 2006

8

Sestao 1983 © JUANTXU RODRÍGUEZ´

Sestaori argazkiak ateratzen urteak eman ondoren eta lan Tras varios años fotografiando Sestao, cuando este trabajo After spending several years photographing Sestao, almost hori ia amaiturik nuenean, aldizkari zahar bati begiratzen está casi terminado, ojeando una vieja revista de fotografía at the end of this work, I was leafing through an old pho- nengoela, hahor non Juantxu Rodríguezek Ezkerraldeari descubro las imágenes de Juantxu Rodríguez sobre la tograph magazine when I discovered the images of atera zizkion argazkiak ikusi ditudan eta piztu egin zaizkidan Margen Izquierda. Recuerdos de ese pasado que ha ali- the “Margen Izquierda” taken by Juantxu Rodríguez. joandako garaion oroitzapenak, nire herria argazkitan mentado el ansia por fotografiar mi pueblo ante un proce- Recollections of a past that has fed this desire of mine to jartzeko grina beti piztu didatenak, eskualde honi zetorkion so de cambio. Un pasado de fábricas, fachadas grises y photograph my town in the face of change. A past full of aldaketa haundiari erreparatuta. Joandako garaiok lante- personas. factories, grey façades and people. gienak, fatxada ilunenak eta pertsonenak dira. Recuerdo con añoranza aquel espacio. Paso las páginas de A past that I remember with longing. As I turned over the Oroimina dakarkit hura guztia gogoratzeak. Aldizkariaren la revista y llego a una que me sacude, un remero en una magazine pages, I came upon one page that really shook orrialderik orrialde noala, astindua eragin dit irudi batek: frágil embarcación deportiva entre barcos y una maraña de me; a photo of an oarsman in a fragile sailing craft amongst arraunlaria dager, untzitxo baten, beste untzi eta soka mor- cuerdas. El recuerdo es inmediato… ¡la experiencia visual large boats and a tangle of ropes. The recollection was doaren artean. Tximisten moduan datorkit oroitzapena, es tan real que el remero de la fotografía soy yo en un immediate, the visual experience was real… the oarsman hain da-ta benetazkoa irudiak pizten didana; ezin bestela entrenamiento en el año 1983!. in the photograph was me during a training session back in 9 izan… argazkiko arraunlaria ni neu bainaiz, 1983ko entre- 1983!. namendu baten!. Por unos instantes me olvido de Sestao y pienso en Juantxu, cuando fue asesinado por el imperialismo. No le For a few moments I forgot Sestao and though about Unetxo baten Sestao joan zait eta Juantxu etorri zait gogo- conocí personalmente pues en aquel tiempo yo no había Juantxu, when he was assassinated by imperialism. I did tara, inperialismoak sarraskitua izan zenekoa. Ez nuen descubierto la magia de la fotografía, pero hoy sus imá- not know him personally, because at that time I had yet to zuzenean ezagutzen, sasoi hartan argazkigintzaren magia genes me resultan tan cercanas que siento doblemente su discover the magic of photography, but today his pictures neureganatu gabe bainuen; baina irudiok hain hurbileko pérdida: como persona injustamente asesinada y como seem so close to me that I feel his loss in two ways: as a egiten zaizkidanez, bikoiztu egin zait Juantxu joan izanaren fotógrafo que nos regala fragmentos de nuestra vida para person unjustly assassinated and as a photographer that samina: batetik bidegabekeriaz hil zutelako eta, bestetik, el recuerdo, el sentimiento y la reflexión. offered us fragments of our lives for recollections, feelings guk bizi izandakoez gogoratu eta hausnartzeko aukera and reflections. ematen diguten argazkiak atera zituena galdu dugulako. Ahora que ha cesado la lluvia de grafito y las fachadas pare- cen querer tornarse de colores, las personas se alejan y se Now that the graphite rain has ceased and the façades Dagoeneko atertu du behinolako ikatz-euriak, fatxadak enfrían envueltas en un confuso bienestar. appear to want to take on different colours, people margoz janzten dihoaz eta pertsonak urrunduz eta oztuz, become more distant and lose their enthusiasm, wrapped ongizate-lausoen artean. Quiero dedicar este libro a todo lo que ha construido mi up in a confused feeling of wellbeing. mundo; lo primero a mis padres que me han guiado en él, Liburu hau eskaini nahi diet nire mundua osatu duten y a todas las personas humildes y sencillas que en este caos I would like to dedicate this book to all those who have guztiei; lehenengo eta behin, gurasoei, nondik joan eraku- mantienen la dignidad y el respeto entre las personas. built my world; firstly to my parents who have been my tsi didatelako; gero, haundikeriarik gabeko beste pertsona guide, and to all those humble and simple people who, xume guztiei, anabasa horretan ere duintasuna eta elka- amidst this chaos, maintain their dignity and show respect rren arteko aintzakotza gordetzen dutelako. for others.

IÑAKIñ IZQUIERDO MUXIKA

Sestao, 2006ko maiatza Sestao, Mayo de 2006 Sestao, May 2006

Nire eskerrona lan hau egiten lagundu didaten pertsona, enpresa eta erakunde guztiei, argazkiok atera ahal izateko beraien bizitzetan, lanlekuetan eta abarretan sartzen utzi didatelako.

Nire argazkilari-ibilbidean lagundu didaten pertsona guztiei, beraien esperientzia eskaini didatelako.

Santi Ayusori, argazkiak aukeratzen lagundu didalako.

Juantxo Rodríguezen familiari, La Benedictako argazki zoragarri hori utzi didatelako.

10 Mi agradecimiento a todas las personas, empresas e institu- ciones, que han hecho posible este trabajo permitiéndome entrar en sus vidas, establecimientos, etc, para fotografiarles.

A todas las personas que me han acompañado en mi andadu- ra fotográfica y me han aportado su experiencia.

A Santi Ayuso por ayudarme en la elección de las fotografías.

A la familia de Juantxu Rodríguez por dejarme esa maravillosa fotografía en La Benedicta.

My thanks to everyone, companies and institutions who have made this work possible by allowing me to come into their lives, establishments, etc. to photograph them.

To all those who have accompanied me on my photographic voyage and told me of their experience.

To Santi Ayuso for helping me to select the photographs.

To the family of Juantxu Rodríguez for giving me this marve- llous photograph in La Benedicta.

AF

ARGAZKIAK FOTOGRAFÍAS PHOTOGRAPHIES

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 AI

ARGAZKIEN AURKIBIDEA ÍNDICE DE FOTOGRAFÍAS PHOTOGRAPHYINDEX 1. 1998/12/26. El Sol kalea. 1. 26/12/1998. Calle El Sol. 1. 26/12/1998. El Sol Street. 2. 1994/12/13. Rivas kalea. 2. 13/12/1994. Calle Rivas. 2. 13/12/1994. Rivas Street. 3. 2004/04/09. La Naval. 3. 09/04/2004. La Naval. 3. 09/04/2004. La Naval. 4. 2000/11/21. A.H.V. 4. 21/11/2000. A.H.V. 4. 21/11/2000. A.H.V. 5. 2005/02/17. Oinezkoentzako trenbidepeko 5. 17/02/2005. Paso peatonal bajo las vías del tren 5. 17/02/2005. Pedestrian walk under the train pasabidea Urbinagan. en Urbinaga. tracks in Urbinaga. 6. 2005/09/11. Galindo, A.H.V.ko tunela. 6. 11/09/2005. Galindo, túnel de A.H.V. 6. 11/09/2005. Galindo, A.H.V tunnel. 7. 2006/01/07. Las Canteras, Ellakuria zementu lantegia. 7. 07/01/2006. Las Canteras, fábrica de cemento 7. 07/01/2006. Las Canteras, Ellakuria cement 114 8. 2005/01/21. Galindo, Portland zementu lantegia. Ellakuria. factory. 9. 2005/09/08. La Punta, A.H.V.ko suhiltzaileen eraikina. 8. 21/01/2005. Galindo, fábrica de cemento Portland. 8. 21/01/2005. Galindo, Portland cement factory. 10. 2005/09/08. La Punta, A.H.V.ko suhiltzaileen eraikina. 9. 08/09/2005. La Punta, edificio de bomberos de A.H.V. 9. 08/09/2005. La Punta, A.H.V. fire brigade building. 11. 2003/02/01. Las Canteras, Ellakuria zementu 10. 08/09/2005. La Punta, edificio de bomberos de A.H.V. 10. 08/09/2005. La Punta, A.H.V. fire brigade building. lantegia eta Ballonti ibaia. 11. 01/02/2003. Las Canteras, fábrica de cemento 11. 01/02/2003. Las Canteras, Ellakuria cement 12. 2006/05/17. Galindo, Babcock & Wilcox. Ellakuria y rio Ballonti. factory and Ballonti river. 13. 2006/05/17. Galindo, Babcock & Wilcox. 12. 17/05/2006. Galindo, Babcock & Wilcox. 12. 17/05/2006. Galindo, Babcock & Wilkox. 14. 2006/04/02. Galindo, Babcock & Wilcox. 13. 17/05/2006. Galindo, Babcock & Wilcox. 13. 17/05/2006. Galindo, Babcock & Wilkox. 15. 2006/05/17. Galindo, Babcock & Wilcox. 14. 02/04/2006. Galindo, Babcock & Wilcox. 14. 02/04/2006. Galindo, Babcock & Wilkox. 16. 2005/01/21. Galindo, Portland zementu lantegia. 15. 17/05/2006. Galindo, Babcock & Wilcox. 15. 17/05/2006. Galindo, Babcock & Wilkox. 17. 2003/02/07. Txabarri kalea 47. zkia., Esparza libu- 16. 21/01/2005. Galindo, fábrica de cemento 16. 21/01/2005. Galindo, Portland cement factory. rudenda. Portland. 17. 07/02/2003. Txabarri Street no. 47, Esparza 18. 2005/03/22. Txabarri kalea 71. zkia. 17. 07/02/2003. Calle Txabarri nº47, librería Esparza. bookshop. 19. 2006/04/07. Txabarri kalea 67. zkia. 18. 22/03/2005. Calle Txabarri nº71. 18. 22/03/2005. Txabarri Street no. 71. 20. 2006/02/16. Rivas kalea 6. zkia. 19. 07/04/2006. Calle Txabarri nº67. 19. 07/04/2006. Txabarri Street no. 67. 21. 2004/11/15. Urbinaga. 20. 16/02/2006. Calle Rivas nº6. 20. 16/02/2006. Rivas Street no. 6. 22. 2000/02/10. Rivas kalea 23. zkia. 21. 15/11/2004. Urbinaga. 21. 15/11/2004. Urbinaga. 23. 2000/09/28. La Iberia kalea 17. zkia., portale 22. 10/02/2000. Calle Rivas nº23. 22. 10/02/2000. Rivas Street no. 23. baten barrualdea. 23. 28/09/2000. Calle La Iberia nº17, interior de portal. 23. 28/09/2000. La Iberia Street no. 17, stairway interior. 24. 1997/09/14. Rivas kalea 66. zkia., portale baten 24. 14/09/1997. Calle Rivas nº66, interior de portal. 24. 14/09/1997. Rivas Street no. 66, stairway interior. barrualdea. 25. 12/02/2003. Calle Rivas nº17. 25. 12/02/2003. Rivas Street no. 17. 25. 2003/02/12. Rivas kalea 17. zkia. 26. 12/02/2003. Calle Los Baños nº49. 26. 12/02/2003. Los Baños Street no. 49. 26. 2000/11/18. Los Baños kalea 49. zkia. 27. 28/02/2000. Calle Carranza, hundimiento de una 27. 28/02/2000. Carranza Street, collapse of a 27. 2000/02/28. Carranza kalea, etxebizitza baten aurriak. vivienda. property. 28. 2000/02/27. Carranza kalea, etxebizitza baten aurriak. 28. 27/02/2000. Calle Carranza, hundimiento de una 28. 27/02/2000. Carranza Street, collapse of a 29. 2005/06/26. Txabarri kalea. vivienda. property. 30. 2006/02/27. Las Llanas kalea, Amezaga zinema. 29. 26/06/2005. Calle Txabarri. 29. 26/06/2005. Txabarri Street. 31. 2005/11/29. Rivas kalea. 30. 27/02/2006. Calle Las Llanas, cine Amezaga. 30. 27/02/2006. Las Llanas Street, Amezaga Cinema. 115 32. 2004/10/27. Gran Vía kalea, La Naval untziolako 31. 29/11/2005. Calle Rivas. 31. 29/11/2005. Rivas Street. langileen manifestaldia. 32. 27/10/2004. Calle Gran Vía, manifestación de tra- 32. 27/10/2004. Gran Vía Street, protest by the 33. 2005/11/29. Simondrogas. bajadores de La Naval. workers of La Naval. 34. 2005/11/02. La Iberia kalea. 33. 29/11/2005. Simondrogas. 33. 29/11/2005. Simondrogas. 35. 2004/12/04. El Sol kaleko Parkea. 34. 02/11/2005. Calle La Iberia. 34. 02/11/2005. La Iberia Street. 36. 2005/11/30. Gran Vía kalea, 66-68. zkiak. 35. 04/12/2004. Parque en la calle El Sol. 35. 04/12/2004. Park in El Sol Street. 37. 2005/12/12. Rivas kalea, 54. zkia. 36. 30/11/2005. Calle Gran Vía nºs 66-68. 36. 30/11/2005. Gran Vía Street nos. 66-68. 38. 2006/02/16. San Ignacio kalea 37. 12/12/2005. Calle Rivas nº54. 37. 12/12/2005. Rivas Street no. 54. 39. 2004/03/06. Los Baños kalea, 45-47. zkiak 38. 16/02/2006. Calle San Ignacio. 38. 16/02/2006. San Ignacio Street. 40. 2006/02/11. Avellaneda auzunea. 39. 06/03/2004. Calle Los Baños nºs 45-47. 39. 06/03/2004. Los Baños Street nos. 45-47. 41. 2003/11/26. Alfredo Marín kalea, 6. zkia. 40. 11/02/2006. Grupo Avellaneda. 40. 11/02/2006. Avellaneda Group. 42. 2002/10/14. Alfredo Marín kalea, 4. zkia. 41. 26/11/2003. Calle Alfredo Marín nº6. 41. 26/11/2003. Alfredo Marín Street no. 6. 43. 2006/03/22. Amador Palma kalea, 3. zkia. 42. 14/10/2002. Calle Alfredo Marín nº4. 42. 14/10/2002. Alfredo Marín Street no. 4. 44. 2005/11/30. Primero de mayo auzunea. 43. 22/03/2006. Calle Amador Palma nº3. 43. 22/03/2006. Amador Palma Street no. 3. 45. 2006/04/07. La Galana. 44. 30/11/2005. Grupo 1 de Mayo. 44. 30/11/2005.1 de Mayo Group. 46. 2006/02/11. Avellaneda auzunea. 45. 07/04/2006. La Galana. 45. 07/04/2006. La Galana. 47. 2005/11/30. Cueto. 46. 11/02/2006. Grupo Avellaneda. 46. 11/02/2006. Avellaneda Group. 48. 2006/04/22. La Iberia kalea. 47. 30/11/2005. Cueto. 47. 30/11/2005. Cueto. 49. 2005/02/16. El Kasko plaza, metroaren irteera. 48. 22/04/2006. Calle La Iberia. 48. 22/04/2006. La Iberia Street. 50. 2006/02/27. Los Baños-eko parke berria. 49. 16/02/2005. Plaza El Kasko, salida del metro. 49. 16/02/2005. El Kasko Square, underground exit. 51. 2005/12/14. Vega Nueva, metroaren bidezubia. 50. 27/02/2006. Parque nuevo en Los Baños. 50. 27/02/2006. New park in Los Baños. 52. 2005/12/14. Simondrogas. 51. 14/12/2005. Vega Nueva, viaducto del metro. 51. 14/12/2005. Vega Nueva, underground viaduct. 53. 2005/12/14. Las Canteras, errepide berriaren 52. 14/12/2005. Simondrogas. 52. 14/12/2005. Simondrogas. zutabea. 53. 14/12/2005. Las Canteras, construcción de la 53. 14/12/2005. Las Canteras, new road construction. 54. 2001/02/01. Galindoko tren-geltokia. nueva carretera. 54. 01/02/2001. Galindo train station. 55. 2003/01/26. Galindoko futbol-zelaia. 54. 01/02/2001. Estación de tren de Galindo. 55. 26/01/2003. Galindo football ground. 116 56. 2003/07/23. Ibilbidea Galindo ibaiaren aldame- 55. 26/01/2003. Campo de futbol de Galindo. 56. 23/07/2003. Walkway next to Galindo river in nean, Simondrogasen. 56. 23/07/2003. Paseo junto al rio Galindo en Simondrogas. 57. 2004/12/21. Rivas kalea. Simondrogas. 57. 21/12/2004. Rivas Street. 58. 1998/01/20. Santurtzi-Bilbo trena Sestaon. 57. 21/12/2004. Calle Rivas. 58. 20/01/1998. Santurtzi-Bilbao train passing through 59. 1999/01/31. La Punta, Galindo ibaia itsasertzera 58. 20/01/1998. Tren Santurtzi-Bilbao a su paso por Sestao. heltzen den tokian. Sestao. 59. 31/01/1999. La Punta, mouth of the Galindo river. 60. 1998/09/10. La Benedicta dartsena. 59. 31/01/1999. La Punta, desembocadura del rio 60. 10/09/1998. La Benedicta dock. 61. 1998/02/03. Camino Txikito. Galindo. 61. 03/02/1998. Camino Txikito. 62. 2004/01/20. La Anunciación auzunea. 60. 10/09/1998. Dársena de La Benedicta. 62. 20/01/2004. La Anunciación Group. 63. 2006/02/27. García Lorca kalea, butaneroak. 61. 03/02/1998. Camino Txikito. 63. 27/02/2006. García Lorca street, the butane gas 64. 2001/11/19. Txabarri kalea, hiri-hondakinak 62. 20/01/2004. Grupo La Anunciación. deliverer. batzen. 63. 27/02/2006. Calle García Lorca, el butanero. 64. 19/11/2001. Txabarri Street, manual refuse 65. 2006/02/27. Txabarri kalea, butaneroa. 64. 19/11/2001. Calle Txabarri, recogida manual de collection. 66. 2002/02/04. Los Baños kalea, hiri-hondakinak basura. 65. 27/02/2006. Txabarri Street, the butane gas batzen. 65. 27/02/2006. Calle Txabarri, el butanero. deliverer. 67. 2002/11/27. Los Baños kalea 2. zkia., mertzeria. 66. 04/02/2002. Calle Los Baños, recogida manual de 66. 04/02/2002. Los Baños Street, manual refuse 68. 2000/03/15. Posta. basura. collection. 69. 2004/12/20. Gran Vía kalea, eskela. 67. 27/11/2002. Calle Los Baños nº2, mercería. 67. 27/11/2002. Los Baños Street no. 2, Ironmonger’s. 70. 2000/10/29. La Benedicta dartsena, hilkizunak. 68. 15/03/2000. Correos. 68. 15/03/2000. Post Office. 71. 2001/06/26. Las Llanas zumardia, buruhandia. 69. 20/12/2004. Calle Gran Vía, esquelas. 69. 20/12/2004. Gran Vía Street, death notices. 72. 2002/06/23. Veinticinco de diciembre kalea, 70. 29/10/2000. Darsena de La Benedicta, exequias. 70. 29/10/2000. La Benedicta dock, exequies. Sanjuan-sua. 71. 26/06/2001. Alameda Las Llanas, cabezudos. 71. 26/06/2001. Alameda Las Llanas, large-headed 73. 2002/04/14. Simondrogas. 72. 23/06/2002. Calle 25 de Diciembre, sanjuanada. carnival figures. 74. 2003/05/25. Andra Mariren eliza, lehenengo 73. 14/04/2002. Simondrogas. 72. 23/06/2002. 25 de Diciembre Street, sanjuanada jaunartzeak. 74. 25/05/2003. Iglesia Santa María, comunión. festival. 75. 1999/07/16. La Punta, Meza Karmenetan. 75. 16/07/1999. La Punta, misa de El Carmen. 73. 14/04/2002. Simondrogas. 76. 2002/07/25. Gran Vía kalea, Santiago jaia 76. 25/07/2002. Calle Gran Vía, celebración de 74. 25/05/2003. Santa María church, Communion. ospatzen. Santiago. 75. 16/07/1999. La Punta, El Carmen mass. 117 77. 2005/05/28. El Kasko plaza. 77. 28/05/2005. Plaza El Kasko. 76. 25/07/2002. Gran Vía Street, Santiago celebration. 78. 2002/08/16. El Kasko plaza. 78. 16/08/2002. Plaza El Kasko. 77. 28/05/2005. El Kasko Square. 79. 2004/06/26. Las Llanas futbol-zelaia. 79. 26/06/2004. Campo de fútbol Las Llanas. 78. 16/08/2002. El Kasko Square. 80. 1995/05/15. Las Llanas futbol-zelaia. 80. 15/051995. Campo de fútbol Las Llanas. 79. 26/06/2004. Las Llanas football ground. 81. 2001/02/04. Santa Agueda abesten. 81. 04/02/2001. Coro de Santa Águeda. 80. 15/051995. Las Llanas football ground. 82. 2003/07/11. Taberna Albiz-en. 82. 11/07/2003. Bodeguilla en Albiz. 81. 04/02/2001. Santa Águeda Choir. 83. 2002/08/30. El Kasko plaza, Abeijón tronpalaria. 83. 30/08/2002. Plaza El Kasko, el trompalari Abeijón. 82. 11/07/2003. Small winery in Albiz. 84. 2000/07/01. El Kasko plaza. 84. 01/07/2000. Plaza El Kasko. 83. 30/08/2002. El Kasko Square, Abeijón spinning 85. 1996/11/21. Hiru Kontzejuen plaza. 85. 21/11/1996. Plaza Los Tres Concejos. top player. 86. 2003/05/01. La Anunciación auzunea. 86. 01/05/2003. Grupo La Anunciación. 84. 01/07/2000. El Kasko Square. 87. 2005/03/02. Las Llanas kiroldegia. 87. 02/03/2005. Polideportivo Las Llanas. 85. 21/11/1996. Los Tres Concejos Square. 88. 2006/03/14. Kouros gimnasialekua 88. 14/03/2006. Gimnasio Kouros. 86. 01/05/2003. La Anunciación Group. 89. 2005/07/03. Las Canteras, barrakak. 89. 03/07/2005. Las Canteras, recinto ferial. 87. 02/03/2005. Las Llanas Sports Centre. 90. 2006/04/17. El Kasko plaza. 90. 17/04/2006. Plaza El Kasko. 88. 14/03/2006. Kouros gymnasium. 91. 2002/08/29. El Kasko plaza. 91. 29/08/2002. Plaza El Kasko. 89. 03/07/2005. Las Canteras, trade fair enclosure. 92. 2004/12/16. Los Hermanos ikastetxea. 92. 16/12/2004. Colegio Los Hermanos. 90. 17/04/2006. El Kasko Square. 93. 2003/03/29. La Pela kalea (Manuel Andrés 5. zkia.), 93. 29/03/2003. Calle La Pela (Manuel Andrés nº5), 91. 29/08/2002. El Kasko Square. cyberra. cyber. 92. 16/12/2004. Los Hermanos School. 94. 2006/02/10. La Iberia kalea 3. zkia., tatuajeak 94. 10/02/2006. Calle La Iberia nº3, establecimiento 93. 29/03/2003. La Pela Street (Manuel Andrés no. 5), egiteko lekua. de tatuajes. cyber. 95. 2006/04/22. Andra Mariren eliza. 95. 22/04/2006. Iglesia Santa María. 94. 10/02/2006. La Iberia Street no. 3, tattoo artist’s. 96. 1997/07/06. El Kasko plaza, motorzaleak. 96. 06/07/1997. Plaza El Kasko, concentración 95. 22/04/2006. Santa María Church. 97. 2002/11/02. Hipermerkatua. motera. 96. 06/07/1997. El Kasko Square, motorbike meeting. 98. 2002/06/29. Hipermerkatua. 97. 02/11/2002. Hipermercado. 97. 02/11/2002. Hypermarket. 99. 2005/06/15. Metroa, El Kasko plazako irteera. 98. 29/06/2002. Hipermercado. 98. 29/06/2002. Hypermarket. 100. 2005/07/07. Metroa, El Kasko plazako irteera. 99. 15/06/2005. Metro, salida a plaza El Kasko. 99. 15/06/2005. Underground, exit to El Kasko 118 100. 07/07/2005. Metro, salida a plaza El Kasko. square. 100. 07/07/2005. Underground, exit to El Kasko square. TF

TEKNIKA-ZEHAZTASUNAK FICHA TÉCNICA TECHNICAL SHEET

52 BIZKAIKO BATZAR NAGUSIAK / JUNTAS GENERALES DE BIZKAIA / BISCAY GENERAL MEETINGS

Lehendakaria / Presidente / President: Ana Madariaga Ugarte Lehenengo Lehendakariordea / Vicepresidente Primero / First Vice President: Joserra López-Larrinaga López Bigarren Lehendakariordea / Vicepresidente Segundo / Second Vice President: Melchor Gil Llanos 120 Lehenengo Idazkaria / Secretaria Primera / First Secretary: Miren Nekane Alonso Santamaría Bigarren Idazkaria / Secretaria Segunda / Second Secretary: Inés Nerea Llanos Gómez

ERAKUSKETA / EXPOSICIÓN / EXHIBITION

Arduradunak / Comisarios / Organisers: Javier Barrio Marro María Victoria Antoñanzas Cristóbal Argazkiak / Fotografías / Photography: Iñaki Izquierdo Muxika Laborategi lana / Trabajo de laboratorio / Laboratory Work: Carlos Cánovas Data / Fecha / Date: 2006.ko urriaren 19tik urtarrilaren 19ra Del 19 de octubre al 19 de enero de 2006 From the 19th of October until the 19th of January of 2006 KATALOGOA / CATÁLOGO / CATALOGUE:

Edizioa / Edición / Edition: Javier Barrio Marro María Victoria Antoñanzas Cristóbal Testuak / Textos / Texts: Iñaki Izquierdo Muxika, Ángel Asensio Miranda Diseinua eta maketazioa / Diseño y maquetación / Design and layout Lundiñarra S.L. 121 Argazkiak / Fotografías / Photography: Iñaki Izquierdo Muxika Laborategi lana / Trabajo de laboratorio / Laboratory Work: Carlos Cánovas Eskerronak / Agradecimientos / Thanks to: Juantxu Rodríguez (senitartea / familia / family), Ángel Asensio Miranda, Santi Ayuso, Sestaoko Argazkilaritza Taldea / Agrupación Fotográfica de Sestao. Itzulpenak / Traducciones / Translations: Instituto Labayru Ikastegia; Bizkaiko Batzar Nagusietako Itzulpen-Zerbitzua/Servicio de Traducciones de las Juntas Generales de Bizkaia; EB Tradebi Itzulpenak S.L./Biscay General Assembly Translations Service, EB Tradebi Itzulpenak S.L. Inprimaketa / Impresión / Printing: A. Gráficas Munguia, S.L.

D.L.: BI-2480-06 ISBN: 84-88088-82-5 s