Geç Antikite Ve Erken Orta
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Geç Antikite ve SenCer erken OrtA çAğ DivitçiOğLU* iSrAiL DOğUYOr Firavun Menahat (ÖX) Mısır’ın basakları olan Caens ile İsrail’in basakları Gabaritler arasında savaşlar olduğunu CİS Lübnan’da yaptırdığı bir stele yazdırıyor. Yazıta göre bu savaşın galibi belli değildir (Garelli, 1974). Oysa Mısırlı Arkeolog Nibbi (1972) bu sa- vaşın bitmemiş olduğunu ileri sürerek İsrail’in Askalas, Ge- zer boylarıyla ‘Kuzeyliler’ de- nilen paralı askerlerden oluşan bir savaşçı grubunun savaş alanını terk etmediğini ileri sür- düğünü söylüyor. Bu grubun bilinen savaşçı üyeleri şöyle- dir: Skeles, Lükalar, Türüşler, Sekeller, Ekwesler, Lükalar (Macarlar), Türkler. Ancak yani Türkler ve Macarlar, her iki taraf için savaş tavsamaya başladığı için de taraflar birlik- lerini çekmeye başlamışlardır. Mısırlılar yavaş yavaş ülkeleri- ne dönerken İsrail savaş alanı olan Eprahim Dağı’nda yurt tutmayı yeğlemiştir. Fakat İs- rail henüz sosyal örgütlenme- sinde o ana kadar bir gelişme kaydetmemiştir. Halk ve as- kerler arasında ilişkiler olduk- ça gevşektir. Halk ve devlet zorbalıkları ve kanunsuzlukları ya Yahve’nin kelamlarına ya İncil’in nasihatlarına ya da ak sakalların tekerlemelerine baş- vurabilirdi. İsrail toplumu göz- İKTİSAT VE TOPLUM İKTİSAT lem yapan bir toplumdur. Pek olasıdır ki, toplumdan birileri 16 *İstanbul Üniversitesi; İktisat Fakültesi; Emekli Öğretim Üyesi. aklında ordu ile meclis arasında boşluğuna ekler yerleştirecek kazandı ve öldü. Ölünce yerine bir benzerlik tasarlamış olabilir. olursak sonuç şu anlamda kar- Tong Yabgu tahta geçti. Dindar İsrail ordusu 12 boydan oluşur. şımıza çıkar: Turukeen, Türüş, ve biraz kaçıktı; şehirdeki saray- Galile, Benjamin, Zebular, İsa- Türük, Turkut, Türina, Kel. Peki da oturmayı reddedip Bin Pınar kar, Ephayim, Maker, Galadd, ama Tur hecesi Firdevsi’nin adlı ormanlık bir yere yerleşti. Menase, Gedon, Debora, İsrail, Şeyname’sindeki Türk demek Oralarda yalnız başına kendi- Ephtalit, bir de Seren (başkomu- değil mi? Bu kelime M.Ö. 7. ni Budizm felsefesine adadı. tan). Kurulan bu sivil federas- yüzyıla kadar TÜRK diye kul- Tong Yabgu’nun Çinli hacı XU- yonun sosyal işlemleri evleklere lanılıyordu. Ayrıca, bu kelime ANANG ile din üzerindeki söy- (household) ahlaki, iktisadi ve Farsçada Tur; Ceyhun nehrinin leşileri ünlüdür. Sanırım, Tong kültürel sorunlarını çözecektir. kuzeyini de Türklerin yaşadığı Yabgu bu dönemde Hazarlar ta- İsrailliler federasyonu sivilleştir- yer, güneyi ise yabancıların ya- rafından ilk Hazar kağanı olma mek için bir adım daha attılar. şadığı yer demektir. lütfuna nail olmuştur. Heyet Her evlek başka evleklerle ikti- kısa bir süre içinde kuruldu. saden anlaşarak birbirlerini ta- köktÜrkLer Her şey iyi gidecekken Tong mamlıyorlardı. Bu sisteme Jüge Yabgu birden mecuzi Karlukla- sistemi diyorlardı. Evleklerin bir- (tU-Che) rın dinini değiştirmeleri ve Bu- birleriyle eşdeğer olması şart de- Köktürkler (542) Altay dizmi kabul etmeleri için ferman ğildi, herkes çıkınında ne varsa Dağları’nın güney yamaçların- çıkardı: Dinini değiştirmeyen ortaya döküyordu. Bu sistem bir da yaşarlardı. Çin kaynakları Karluklar öldürüleceklerdi. Bunu nevi eşitsizlik federasyonu idi. onların buz tutmuş nehir, göl, duyan Karluklar ayaklandılar, Ancak Jüde sistemi işliyordu. dere, azmaklardaki buzları kıra- hatta Amca Yabgu bile bu ka- Belki bir zaman sonra İsrail tam rak karşılardaki ovalara yağma rara karşı çıktı; Tong Yabgu’yu konfederasyona geçecekti, bu akınları yaptıklarını yazar. Çin yakalayıp amcasının gözünün istek şimdilik ertelenecektir. Gö- halkı ve hükümeti buna karşı- önünde öldürdüler. rüldüğü gibi Jüre sistemi bir dev- lık çalıları ve ormanları yakardı. let yapısını kuracak kadar sağ- Köktürkler’in ilk kağanı Magna GUtiLer lam kurulmuştur. Tam bu sırada Bulgarya hanının To-Lo boyun- (M.Ö. x1) İsrail karşısında ezeli dan gelen Bumin Kağan’dır. Ka- İskitler doğuya doğru göç eder- düşmanı güçlü Filistinlileri buldu. ğanın ilk icraatı 20 bin nüfuslu ken Avrupa’yı boşalttılar. Büyük Deniz adamlarıyla karı- imparatorluklar çözül- şık Filistinliler karşısın- meye başladı. Onun daydı. Onlar Jafe ve Köktürkler (542) Altay Dağları’nın güney yerine parçalar halinde Gaza’yı yıkıp buralara yamaçlarında yaşarlardı. Çin kaynakları onların bölünüp batıya doğru kadar gelmişlerdi. Fe- buz tutmuş nehir, göl, dere, azmaklardaki yollandılar. Yeni yerler derasyon halinde ya- buzları kırarak karşılardaki ovalara yağma arayanlardan birisi de şıyorlardı. Boylarının akınları yaptıklarını yazar. Gotlardan ayrılan Gu- adları şöyledir: Ascı, tilerdir. Önce Tuna’yı Ekran, Gezer ve Got izleyerek Bizans’ın ya- askerleri kuzeye doğru yürüyor- Töles boyunu egemenliği altına nından geçtiler, Karadeniz kıyıla- lardı. Daha şimdiden, Tell, Sess almaktır. Bumin Kağan ölünce, rından günlerce yürüdüler. Dağlık ile Gezer alınmıştı. Her yerde Fi- Kara Kağan’ın tahta geçmesi yerlerde canları gördüler; onların listinlilerle savaşıyorlardı. Bir za- gerekirken bunu kesinlikle red- çok vahşi olduklarını anlayıp yol- man geldi ki savaşçılar teke tek detmiştir. Zorla güzellik olmaz- larını değiştidiler. Yolda dillerini vuruşmaya başladılar; İsrail dört dı, yerine Mukan Kağan geçti. anlamadıkları bir grup ile savaş- bin savaşçı kaybetti. Kardeşi İşbara Kağan dirayetli tılar. Özellikle Türklerin nasıl sa- Allahın oku şimdi Filistinlilerin bir önderdi. Savaşın mihnetle- vaştıklarını gördüler ve birbirlerini elinde! rinin hemen hemen hiç bir ge- çok sevip yola beraber devam tiri sunmadığını biliyordu. Bu ettiler. Sonunda Asu memleke- bakımdan bir getiri kazanma tine vardılar ve uzun zaman bir- tÜrkLer DOğUYOr yollarını aradı. Türk ipeğinin birlerinden hiç ayrılmadılar; an- P. Garelli’nin (1971) Orta-Doğu bütün Asya’da, deniz aşırı ül- cak yine de bir gün yolları ayrıldı VE TOPLUM İKTİSAT Asya kitabının dizin bölümü- kelerde fevkalade revaçta ol- ve Türkler kuzeye gideceklerini ne gözatan bir tarih meraklısı duğunu biliyordu. Soğdak ipek söylediler. Onlardan bize yadigar aşağı yukarı Zagros Dağları’yla tacirleriyle konuştu; ortaklaşa Oğuzların Ay kültü ve Kün keli- Asur-Kalde uygarlık sınırı içinde ipek ticaretine girdiler; ticare- mesi ile Kağan ve Kut kelimeleri- dikkat çeken (T/D~DT) kelime tin getirisinin savaş getirisinden dir. Teşekkürler... boşluğunu bulur. Eğer (T/D) sağ çok olduğunu gördü. Çok para 2011 • Yıl 1 • Sayı 12 17 iSrAiLLiLer hAZArLI Vininterler bazı tarihçilere göre zar dilindeki kıyafetleri, davra- İskandinavya’dan gelen Nor- nışları da benzer. Ayrıca dilleri OLUYOr manlardır. Oysa Golden’e göre de Türkçe kelimelerle benzeşir. Ermeni kaynakları, dördün- Onugurlardır. Nibbi’nin bize sunduğu belgeler cü yüzyılda Hazarların Kafkas Çizelge 1: Doğu Türk Kaanlığı karşısında “İnfrakuzeyli” deni- geçitlerine hücum ettiklerini len Alp savaşçıların kökenleri Tong Yabgu (zie bil) 650652 söyler. Baladuri ve Yakubi gibi çoklukla Pannovia’dadır. Ve Arap yazarlar İran şahı Kavad’ın İrbis Hasar Kağanlığı korucusu savaşçılar genellikle Macar’dır (486) Hazarlar tarafından alıko- Busir (İbisur) (73-74) (Sekeleş, Luka, Turuş). nulduğunu söyler. Hüsrev Anus- Bagatur (760) İsrailliler tarafından bu savaşçı- havan 552 tarihinde Köktürkler Kan-tuval (530) lar tanınmaktadır (12. yüzyıl). ise 568,630 tarihleri arasında Zacharios (861) Ereğli (Heraklius) limanını zap- Ermeni kaynaklarına göre, İsra- İkinci kağan İslam’a döndü (90:7 tederek hem kendi varlıklarını illiler Efraim Dağı’nda yurt tu- gösteriyor, hem de yanlarındaki Tuzul (1006) tarlarken, karşı tepelerde yaşa- Hazarların doğuşunu müjdeli- yan Ermeni kolonisi ile İsrailliler yorlardı. Ereğli aracılığıyla Kök- Çizelge 2: Doğu Türk yakından tanışıyorlardı. Çünkü türkler, Hazarlar ve Bizans’la Ahiense komşuydular (Garelli). İmdi, Se- ket, Luka, Turuş’un Avrupa kö- dost İran’la ise yağı oldular. Bumin (Tumen) Böylece Köktürkler Hazarlar’la kenli olduklarını ispat etmek için buluşmuş oldu. Bu konuyu bi- Kara (552) şu verileri aşağıda gösteriyorum raz daha açalım; ordunun başını İşpara (Scpapo-lo 580) (infra). Köktürk Yabgu Kağan ile kardeş Bağa (Mo-Ho) çocuğu Şad Kağan’ın bütün al- OrtA AvrUPA binayı darmaduman ettiklerini Ki-Min (559) Cebiş (619) biliyoruz. Hatta hücumun ardın- Hie-li MUhACirLeri dan Tiflis ve bütün Kafkasya ha- Eerk-arası 350’ler 370’ler rabeye dönmüştür. Bu katliamın başında Çorpan Tarkan vardı. İstemi (575) Alpiduzeri Alpiçor Yukarıda anlatıldığı gibi Türkler Tardu (603) Alsi’de duzuri Turuki İtemari Akaçoru ve Hazarlar fiilen Ereğli ticaret Tuman (661) limanından Rusya ve Bizans’la Tuncelgi Kasar kürk ticareti de yapmışlardır. Buci Doğrusu liman Bizans’ın teke- tÜrk hALkLArInIn Alpliçor linde ise de Türkler ve Hazarlar ŞeCereSi Agaçeri tarafının iyeliğindeydi. Bu li- Gacır . manda bulunan kalenin adı tıpkı Şecere NUH Peygamber’den Kaynak: P.B. Golden’dan derlenmiştir. Kırım’da olduğu gibi Çifit Kalesi başlar, ardından üç oğlunun olarak anılır Bites yalısı üzerine adları zikredilir: Sham, Ham ve kurulmuştur. Aspat ise kalenin Yabhet. Bunların ardından atası kAFkAS BOYLArI koruyucu cinlerindendir. Son olduğu ima edilerek bilinen Türk FUArI Hun kalıntıları Aspat cinine ta- boylarının Yabhet’ten indiğini pıyorlardı. “BURASI DA ASPAT söyler. Kafkas Dağları’nın eteklerinden DEĞİL HALİL’İM AMAN BİTES çıkıp Rus bozkırlarına varan bir Yabnet’in çocuklarının adlarını Hazarlı karşısında çoğunluğu YALISI, YÜREĞİME HANÇER çoğu kişi bilmez. Bunları sayıyo- SALDI AMAN KURŞUN YARA- Türkçe konuşan, ancak Alanlar rum (benimdir): Gomer, Mogok, gibi, Macarlar gibi Türk ve ya- SI”. Öyle anlaşılıyor ki, Hazar Madei, Jovan (Bir as), Meshe- kağanları Hazar olmak şuurunu bancı fakat dost