IR. C. H. KUGGELEIJN Hoofd aid. Zuiveringsbeheer van de Technische Dienst van het Hoogheemraadschap voor de Uitwaterende Sluizen in en West- De afvalwaterbehandeling in West-Friesland-Oost

1. Probleemstelling worden bedacht, dat de toename van woongebieden worden gesitueerd Het probleem is het ontwerpen van de bevolking in het streekplangebied nabij de spoorlijnen en de hoofd­ een plan voor de afvalwaterbehande­ ook voor een groot deel tot stand wegen in het streekplangebied; komt door overloop uit het zuidelijk ling van het gebied van het streek­ 3. Groot- wordt de belang­ gedeelte van Noord-, met plan West-Friesland-Oost. Het ge­ rijkste stedelijke kern van het name ook uit ). bied maakt deel uit van de provincie streekplangebied; Noord-Holland en is globaal gelegen In het Streekplanrapport worden in 4. Naast Groot-Hoorn zijn de vol­ in de driehoek Hoorn-- verband met deze bevolkingscentra gende secundaire stedelijke ker­ (zie afb. 1). en de kleinere stedelijke kernen de nen van belang: Enkhuizen met De benadering van het probleem zal volgende uitgangspunten aangehou­ Streekstad en, in mindere mate, van praktische aard zijn, gelet op een den: aantal beperkende factoren in het on­ Medemblik; derhavige gebied. 1. de gedachte werkfunctie eist een 5. in het niet-stedelijke gebied dient beperkt aantal grote industrie­ volgens een verantwoord sprei­ terreinen die nabij de stedelijke dingspatroon een beperkt aantal 2. Algemene gegevens gebieden dienen te zijn gelegen; kernen of kernengroepen tot Uitgangspunt voor de studie is ge­ hoofddorpen te worden aangewe­ 2. de woonfunctie van het streek­ weest het streekplanrapport zoals dit zen; is vastgesteld op 9 december 1969 plangebied voor hen die elders door Provinciale Staten van Noord- in de provincie werkzaam zijn 6. voor de stedelijke eenheden in Holland. Zie afb. 2. brengt mee, dat de voornaamste het gebied dienen mogelijkheden De totale oppervlakte van het streek­ plangebied bedraagt 37.000 ha. Hier­ van is ca. 30.000 ha bestemd voor Afb. 1 - Situering van het streekplangebied van West-Friesland-Oost. land- en tuinbouw en veeteelt, 6000 ha zal gaan behoren tot het stedelijk gebied, terwijl ca. 1000 ha bestemd is voor recreatie-objecten. Het aantal inwoners in het gebied be­ draagt momenteel ca. 120.000, terwijl verwacht wordt dat, uitgaande nog van de nota „3 miljoen Noordhollan­ ders" uit 1966, de bevolking zal toe­ nemen tot het jaar 2000 tot ca. 300.000 inwoners. In het gebied zijn 3 stede­ lijke kernen te onderscheiden, te we­ ten Hoorn, Enkhuizen-Streekstad en Medemblik. Hoorn zal uitgroeien tot ca. 90.000 inwoners, Enkhuizen- Streekstad tot 80.000 inwoners en Medemblik tot 20.000 inwoners. Naast deze grotere stedelijke kernen zullen in het gebied een aantal hoofd­ dorpen worden gevormd die een in­ wonertal tot ca. 10.000 zullen kunnen krijgen. Daarnaast blijven er een aan­ tal kleinere kernen in het gebied be­ staan. Een en ander is aangegeven in afb. 3. (Uit de jongste prognoses van het CBS zou men zeer globaal een aantal van nog maar 2,4 miljoen Noordhollan­ ders kunnen afleiden in het jaar 2000. Uit het verschil met de oorspronke­ lijke raming van twintig procent, zou men kunnen concluderen dat thans de genoemde bevolkingsaantallen aan de hoge kant zijn. Er dient echter te

H20 (6) 1973, nr. 23 609 STREEKPLAN voor WESTFRIESLAND-OOST Ë l M E £ « STRE EKPLANKAART

Afb. 2 - Streekplankaart.

te bestaan voor verdere uitleg na Afb. 3 - Verdeling van de bevolking over het gebied. realisatie van het streekplan; 7. het wegenstelsel in het streek­ plangebied dient alle stedelijke gebieden en hoofddorpen op een efficiënte wijze te ontsluiten en tevens het overige gebied op een goede wijze met de stedelijke ker­ nen en het naastgelegen hoofd­ dorp te verbinden; 8. het streekplangebied dient ovei een aantal grote groenelementen te beschikken; 9. voor de landbouwkundige ont­ wikkeling is het mede gewenst, dat het gebied beschikt zowel over een doeltreffend regionaal wegenstelsel als over goede ex­ ft terne verbindingen en dat de 1 grenzen voor de uitleg van de 1* Hoorn stedelijke gebieden duidelijk wor­ den aangegeven. Tevens dient voor de uitbreiding van de stede­ 1|| | | | | lijke gebieden een duidelijke fa­ O sering te worden aangegeven en • gevolgd; m f 10. uit visuele overwegingen dient het huidige landschappelijke karakter

610 H20 (6) 1973, nr. 23 van het streekplangebied gehand­ haafd te blijven en waar nodig te worden verbeterd. Dit houdt tevens in dat het gebied buiten de steden zoveel mogelijk van fysische en visuele verstedelijkin­ gen dient te worden vrijgehou­ den.

Er zijn in het gebied 27 gemeenten verenigd in het SOW (Samenwerkings­ orgaanWest-Friesland-Oost) , terwijl er sinds 1 januari 1973, door samenvoe­ gen van de Drechterlandse polders en de Vier Noorder Koggen één water­ schap is ontstaan (het waterschap Westfriesland), dat vrijwel het gehele grondgebied bestrijkt. Het merendeel van de polders maalt zijn overtollig water uit op het IJssel- meer, terwijl water wordt ingelaten uit het IJsselmeer en via Schermer­ Ruilverkaveling tot stand gekomen boezem uit de Vereenigde Raaks- — in uitvoering maats- en Niedorperkoggeboezem. In het gebied ontbreken de doorgaan­ — aangevraagd/in voorbereiding — aangevraagd/nog geen voor­ de vaarten langs meerdere polders bereidingscommissie benoemd vrijwel geheel. Daarbij komt, dat door het op grote Afb. 4 - Situatie met betrekking tot de ruilverkavelingen. schaal uitvoeren van ruilverkavelin­ gen de aanwezige hoeveelheid en op­ pervlakte aan polderwater in de toe­ ten zijn ook geprojecteerd bij Enkhui- zem, dat zich voor een klein deel ook komst aanzienlijk zal verminderen. zen-Streekstad en bij Medemblik, de over het onderhavige gebied uitstrekt. Van het totale oppervlakte aan agra­ laatstgenoemde voor een recreatie­ Verder zijn er diverse gemeentelijke risch gebied van ca. 30.000 ha zal in gebied rond de grote en kleine Vliet plannen bekend voor zuiveringsinstal­ de nabije of verdere toekomst 25.000 van 200 ha. Daarnaast zijn er nog een laties in het gebied welke echter geen ha zijn verkaveld; 4000 ha is dat nu aantal kleinere objecten in het gebied van alle van recente datum zijn en reeds. Met de ruilverkaveling van de gepland met een totaal oppervlak veelal door de ontwikkelingen in het polder Het Grootslag, oppervlakte van ca. 200 ha. gebied achterhaald bleken. ca. 6300 ha en de polder Obdam met Niettemin kan van deze plannen een goed gebruik worden gemaakt voor ca. 900 ha, is in 1972 een aanvang 3. Uitgangspunten voor het opstellen de bestudering van de alternatieve gemaakt. Voor 1980 zal zeker het Ie van alternatieven voor de oplos­ oplossingen. Zo waren er plannen gedeelte van het gebied van de Vier sing van het afvalwaterprobleem Noorder Koggen van 6500 ha wor­ aanwezig voor de gemeente Enkhui- den verkaveld (zie afb. 4). Bij het opstellen van de alternatieven zen, met lozing van het effluent op Voor wat betreft de industrie zijn hebben de volgende factoren een rol het IJsselmeer, idem voor Medem­ vooral vestigingen in de metaalnijver­ gespeeld. blik en Hoorn. Voor de gemeenten heid en de chemie aanwezig. en Wervershoof met lozing a. Eventueel aanwezige rioolwater­ Totaal is tot het jaar 2000 een opper­ respectievelijk op polderwater en op zuiveringsinstallaties c.q. aanwe­ vlakte van ca. 500 ha industrieterrein het IJsselmeer. Voor de gemeenten zige goedgekeurde plannen voor gepland. De industrieterreinen zijn ge­ Bovenkarspel, Grootebroek en Hoog- dergelijke werken. legen nabij de grote bevolkingscentra. karspel een gemeenschappelijke instal­ Bij Hoorn is aanwezig 110 ha, met b. Lozingsmogelijknede n in verband latie met lozing op polderwater en een reserve van 95 ha. Voor Enkhui- met de streekplanontwikkelingen. voor de gemeente Venhuizen met zen + Grootebroek 100 ha en 105 ha c. Plaatsen van de rioolwaterzuive­ lozing op polderwater of op het IJssel­ reserve; voor Medemblik met Hoog- ringsinstallaties in verband met de meer (zie afb. 5). woud- respectievelijk 65 ha vervuilingsbronnen. en 25 ha zonder reserve voor de toe­ ad b komst. Samengeteld komen we op ad a 300 ha industrieterrein nu aanwezig Gelet op de ontwikkelingen zoals hier­ en 200 ha reserve. De enige aanwezige zuiveringsinstal­ voor onder 2 geschetst werd het reëel latie in het gebied is een oxydatiesloot, geacht te stellen dat er in feite geen Ten behoeve van de dagrecreatie is capaciteit 10.000 i.e. van de Zuivel­ lozingsmogelijkheden op polderwater een oppervlakte van ca. 800 ha ge­ fabriek Aurora in Opmeer met een aanwezig zijn voor installaties van dacht voor groene elementen nabij de effluentlozing op polderwater. In het enige omvang. Door de reeds gereali­ grote stedelijke gebieden. Zo is een zuid-westen van het gebied is een in­ seerde of in de nabije toekomst uit te stads- en oeverpark van 300 ha bij stallatie gepland nabij Rustenburg in voeren ruilverkavelingen zal het wa­ Hoorn gesitueerd. Dergelijke projec- het saneringsplan van Schermerboe­ teroppervlak en ook de hoeveelheid

H20 (6) 1973, nr. 23 611 valt te verwachten van een toekomstig randkanaal, voorts gelet op eerdere ervaringen en tenslotte gelet op de aandrang van de Rijkswaterstaat tot uiterste beperking van lozingen op dit randkanaal was een eerste voorzich­ tige conclusie, dat lozing op het vrije IJsselmeer de voorkeur verdiende bo­ ven lozing op het randkanaal. Ook de directe belangen van de waterinlaat voor Schermerboezem wezen in de­ zelfde richting. Enkhuizen De lozingsmogelijkheden op het vrije IJsselmeer zijn uiteraard aan beper­ kingen onderhevig. Zo moet rekening worden gehouden met de recreatie ten noorden van Enkhuizen, terwijl in het noordoostelijke gedeelte een in- namepunt van het waterleidingbedrijf aanwezig is, waar voor de drinkwater­

Stedelijk gebied voorziening van Noord-Holland ca. 6 3 Hoofddorp 20.10 m /jaar wordt geproduceerd. Kleine kern Voorts is er ten zuiden van Medem­ Rioolwaterzuiveringsinstallatie gepland blik een recreatieve ontwikkeling — in bedrijf Grens Hoogheemraadschap langs de kust te verwachten. De mogelijkheden voor een lozing op • Bestaande en eerder geplande rioolwaterzuiveringsinstallaties. Schermerboezem beperken zich tot het inlaatkanaal Lutje-Schardam-Alk­ maar. Hierin wordt water uit het water zo aanzienlijk afnemen dat het met het randkanaal dat is ontstaan IJsselmeer bij Lutje-Schardam ingela­ overblijvende deel onvoldoende in langs de Veluwe door inpoldering van ten dat dient voor de voorziening van staat moet worden geacht om efflu­ zuidelijk en oostelijk Flevoland. Van een belangrijk deel van Schermer­ entlozingen te kunnen verwerken. Enkhuizen tot aan Medemblik blijft boezem en tevens voor de Vereenigde Voorts speelt het probleem van het het vrije IJsselmeer aanwezig. Gelet Raakmaats- en Niedorperkoggeboe- watergebruik door de agrariërs, die op de recreatieve functie die vooral zem, welke op haar beurt een ge- immers een belangrijk deel van het grondgebied gebruiken, een grote rol. Bij de lozingsmogelijkheden voor zui­ Afb. 6 - Schematische weergave alternatief 1. veringsinstallaties is het in zo be­ perkte mate aanwezige polderwater dan ook verder buiten beschouwing gebleven. Als lozingsmogelijkheden resteerden de wateren die het gebied omgeven en eventueel het boezemwa­ ter van het nabijgelegen gebied van Schermerboezem. In het gebied van Schermerboezem is een stelsel van goed doorstroom- bare doorgaande vaarten van voldoen­ de afmetingen aanwezig dat het wel mogelijk maakt effluentlozingen van zelfs grote rioolwaterzuiveringsinstal­ latie te verwerken. Bij nadere beschouwing van de wate­ ren die geschikt zijn voor het ontvan­ gen van het effluent van een of meer­ dere zuiveringsinstallaties zijn de vol­ gende conclusies te trekken. Bij het opzetten van deze studie werd rekening gehouden met aanleg van II111111 Stedelijk gebied de Markerwaard. Door de Marker­ O Hoofddorp # Kleine kern waard ontstaat voor zover het dit r^fl Rioolwaterzuiveringsinstallatie gebied betreft een randkanaal, moge­ 10km f:-:-'-' Afvalwatertransportleiding lijk randmeer van globaal Hoorn tot . +++ + Effluentleiding/sloot Enkhuizen, enigszins te vergelijken

612 H20 (6) 1973, nr. 23 deelte van het onderhavige gebied van water voorziet. ad c In verband met de situering van de afvalwaterbronnen springen drie voor de hand liggende plaatsen voor riool­ waterzuiveringsinstallaties in het oog. Deze zijn gelegen bij Hoorn, bij Enk- huizen-Streekstad en Medemblik. Daarnaast kan ook het gebied van Hoogwoud-Opmeer een belangrijke afvalwaterbron worden genoemd. Met inachtname van de hierboven onder a, b en c genoemde overwegin­ gen is een zevental oplossingen voor het afvalwaterprobleem opgesteld. Daar enkele oplossingen slechts in onderdelen van elkaar verschillen zul­ len hier vier hoofdalternatieven nader worden behandeld. Stedelijk gebied Als eerste alternatief is het realiseren O Hoofddorp van vier zuiveringsinstallaties onder­ # Kleine kern L^8 Rioolwaterzuiveringsinstallatie zocht, nl. nabij Medemblik, waarop Afvalwatertransportleiding ook Hoogwoud-Opmeer wordt aange­ + + + + Effluentleiding/sloot sloten (85.000 i.e.), nabij Enkhuizen- Streekstad (155.000 i.e.), voor de Afb. 7 - Schematische weergave alternatief 2. regio Hoorn (157.000 i.e.) en voor enkele kleinere woonkernen in het zuid-westen van het gebied. (Het hier­ keten van kleine zuiveringsinstallaties, mate niet goed werken dan kan alsnog voor reeds genoemde bestaande plan welke lozen op polderwater. een ernstige verontreiniging van het voor een zuiveringsinstallatie nabij Hierbij moet echter bedacht worden polderwater ontstaan. Rustenburg) (29.000 i.e.) (zie afb. 6). dat dit geen garantie geeft voor het Daarnaast zijn er een aantal voordelen Het tweede alternatief betreft het gebruik van polderwater door met verbonden aan één grotere installatie plan tot stichting van twee zuiverings­ name de agrariërs. Mocht namelijk ten opzichte van een aantal kleinere installaties, nabij Hoorn (303.000 i.e.), een installatie in meerdere of mindere installaties. Hierbij valt onder andere waarbij de installatie Rustenburg is vervallen en nabij Medemblik (123.000 i.e.) waarbij de regio Enkhuizen- Afb. 8 - Schematische weergave alternatief 3. Streekstad gedeeltelijk op Hoorn, ge­ deeltelijk op Medemblik is aangeslo­ ten (zie afb. 7). Bij het derde alternatieve plan is de centralisatiegedachte verder doorge­ voerd en is één installatie gepland in de buurt van Hoorn (426.000 i.e.) voor de gehele regio (zie afb. 8). Tenslotte is een vierde oplossing on­ derzocht, waarbij de installatie te Rus­ tenburg (uitgebreid tot 46.000 i.e.) is gehandhaafd voor de wat excentrisch ten opzichte van de grote bevolkings­ centra gelegen gebieden, terwijl voor de regio, begrensd door Medemblik, Enkhuizen en Hoorn, een installatie centraal in het gebied in de nabijheid van Zwaagdijk (380.000 i.e.) is gesi­ tueerd, met indirecte lozing op het IJsselmeer (zie afb. 9). Om reeds eerdervermelde redenen zijn I Stedelijk gebied installaties die lozen op polderwater O Hoofddorp zonder directe afvoermogelijkheid 9 Kleine kern naar buiten de polder niet in de be­ UÏ3 Rioolwaterzuiveringsinstallatie Afvalwatertransportleiding schouwingen betrokken. + + + + Effluentleiding/sloot Men had nog kunnen denken aan een

H20 (6) 1973, nr. 23 613 vastgesteld op ƒ 60,—/m , voor de diameter van 50 cm tot en met 80 cm op ƒ70,— /m', voor de diameter 90 cm tot en met 120 cm op ƒ 100,—/m'. Voor de allergrootste hier toegepaste diameters tenslotte is het verschil op­ gevoerd tot ƒ 120,—/m'. Als werkbreedte is aangehouden voor de kleinere buizen 12 m; voor de mid­ delgrote buizen 16 m en voor de grootste 20 m. Op basis van eigen ervaringen zijn de volgende prijzen gehanteerd: Aan vergoedingen is berekend voor zakelijk recht ƒ 1,—/m'; schadever­ goeding gemiddeld ^,50/m2. Voor de gemalen is een eenheidsprijs per m3/u/berekend. Zo zijn de ge­ malen met een capaciteit tot 1000 m3/ u berekend voor ƒ 1.000,—/m3/u. Bij de grotere gemalen neemt dit bedrag af. Voor de capaciteiten tussen 1000 m3/h en 3000 m3/h is ƒ800— m3/h aangehouden bij gemalen groter dan 3000 m3/u is berekend ƒ 600— /m3/u. Dit alles volgens het welbekende „schijventarief". Afb. 9 - Schematische weergave alternatief 4, De benodigde grondoppervlakte is voor kleine gemalen bepaald op 200 2 2 te denken aan de volgende voordelen. 4. Nadere beschouwing van de vier m , oplopend tot 600 m voor de gro­ hiervoor genoemde alternatieven tere gemalen. 1. Het beheer van één installatie is Voor de vier oplossingen zijn globale Voor de rioolwaterzuiveringsinstalla­ eenvoudiger (activiteiten minder kostenvergelijkinge n opgesteld; hierbij ties is de RIZA-grafiek, bovenste lijn verdeeld). zijn de volgende uitgangspunten ge­ gehanteerd + 10 %,; bovendien is 2. Er kan deskundig personeel voor hanteerd. aangehouden 23 % extra voor fun­ deringen, voorbeluchting en onvoor­ een grote installatie worden aan­ De maximale hoeveelheden afvalwa­ getrokken. (Optimaler te benutten.) ziene kosten. Voor het benodigd ter­ ter zijn: reinoppervlak is gerekend met 2 3. Het is mogelijk om afwijkingen voor het gescheiden stelsel 18 l/u/ i.e./m2. inw., bestaande uit 12 1 DWA, 3 1 in prognoses veel beter op te van­ Als prijs voor de bouwrijpe grond is lek en 3 1te n gevolge van valse aan­ gen. (Nu reserve in één keer, an­ ƒ20,—/m2 aangehouden. sluitingen; ders vele malen. Onbekend is nl. Als exploitatielasten zijn aangehou­ voor het gecombineerde stelsel 36 1/ waar de afwijking zal optreden. den voor respectievelijk: Bekend is alleen dat in een derge­ u/inw. (beperking dus tot 3 DWA); lijk gebied vele afwijkingen van de voor industrieterreinen 2,5 m3/u/ha. a. leidingen 10 % (inclusief zakelijk prognoses zullen optreden.) Voor industrieterreinen is gerekend recht + vergoedingen); met 250 i.e./ha terrein; b. gemalen 12% (inclusief grond); 4. In een grote installatie zal het Voor de inwoneraantallen is rekening c. zuiveringsinstallaties; van 20.000— beter mogelijk zijn om nieuwe me­ gehouden met het streekplan West- thoden toe te passen. 30.000 i.e., 15 %; 30.000—100.000 Friesland-Oost. Rekening werd ge­ i.e. 13 %; groter dan 100.000 i.e. 5. Piekbelastingen kunnen veel meer houden met het behandelen van het 12%. Grond voor zuiveringsinstal­ zonder schade worden opgevangen. afvalwater van ca. 426.000 i.e. in laties: 8 %,. (Geen afschrijving.) (Gelet op de absolute waarde totaal (ca. 300.000 inwoners en ervan.) 126.000 i.e. uit de industrie). Ten aanzien van de investeringskosten In samenwerking met het RIZA is voor 6. Er kan daar geloosd worden waar moet worden opgemerkt dat de be­ de investeringskosten van de trans­ dragen globaal zijn geraamd op prijs­ de minste overlast optreedt voor portleidingen uitgegaan van een prijs het ontvangende water. (Grotere peil 1969. De investeringskosten voor in guldens per m'. Voor de perslei­ de leidingen zijn gebaseerd op uitvoe­ keuzemogelijkheid door het be­ dingen van ƒ1,— x 4,8 x de diameter strijken van een grotere regio.) ring tijdens of na de voorgenomen in cm. Voor de aanwezige vrijverval- ruilverkavelingswerkzaamheden. (Tra­ 7. De zuiveringskosten per i.e. zijn leidingen is per meter een extra be­ cés in bermen van wegen.) lager. drag opgenomen voor de in het alge­ Er is uitgegaan van een maximale meen hogere legkosten van dit soort snelheid van ca. 2 m/sec. in de lei­ Als nadeel bij centralisatie komt naar leidingen, door de diepere ligging ten dingen en een maximale manometri­ voren het verschijnsel van de grotere opzichte van persleidingen. Tot een sche opvoerhoogte van 25 à 30 mwk. transportkosten van het afvalwater. diameter van 45 cm is deze verhoging voor de rioolwaterpompen.

614 H,0 (6) 1973, nr. 23 de Beemsteruitwatering ten be­ investerings­ exploitatie­ ïnvestenngs- exploitatie­ kosten kosten kosten per i.e. kosten per i.e. hoeve van land- en tuinbouw en opl. onderdeel in ƒ in ƒ in ƒ in ƒ veeteelt; 1. RZI's 43.685.000. 5.279.000 — b. de recreatieve belangen op en aan gemalen 11.491.000 1.379.000 — de Beemsteruitwatering en aanslui­ leidingen 19.114.000 1.911.000,— tende boezemwateren. totaal 74.290.000. 8.569.000,— 174,25 20.10 RZI's 37.852.000, 4.372.000,— Voor uitgebreide informaties over de gemalen 14.923.000 1.791.000 — onderzoekingen voor de oplossingen 27.185.000 leidingen 2.719.000 — 3 en 4 wordt verwezen naar een arti­ totaal 79.960.000 — 8.882.000,- 187,55 20,83 kel van de hand van ir. J. L. Kooien en dr. W. Fieggen, dat in één van de RZI 34.961.000. — 4.025.000,- komende nummers van H >0 zal ver­ gemalen 14.610.000. — 1.753.000- L leidingen 32.185.000. — 3.219.000,- schijnen. Hier zal worden volstaan met een kort resumé. totaal 81.756.000. 8.997.000,- 191,76 21.10 Beide studies zijn begeleid door het RZI's 37.358.000. 4.370.000,- RIZA en voorts door werkgroepen gemalen 12.071.000 1.449.000,- die voor wat betreft oplossing 4 be­ leidingen 25.731.000. 2.573.000,- stond uit medewerkers van de studie­ dienst Hoorn van de Rijkswaterstaat; totaal 75.160.000; 8.392.000- 176,30 19,68 de Dienst der Zuiderzeewerken; de directie Waterhuishouding en Water­ beweging van de Rijkswaterstaat, fysi­ Rekening houdend met deze uitgangs­ op de Beemsteruitwatering tot een sche afdeling; het Provinciaal Water­ punten, komt er voor de genoemde twijfelachtige zaak maken. leidingbedrijf van Noord-Holland, de vier alternatieven het bovenstaande Gelet op al de verschillende belangen Provinciale Waterstaat van Noord- kostenbeeld tot stand. kwam naar voren dat van de 4 oplos­ Holland, de inspectie van de Volks­ singen een tweetal alternatieve moge­ Uit deze tabel blijkt duidelijk een ver­ gezondheid voor de Hygiëne van het lijkheden overbleven. Het waren in schuiving van de kosten voor het ge­ Milieu in Noord-Holland en de tech­ prioriteitsvolgorde oplossing 4, met deelte van de rioolwaterzuiverings­ nische dienst van het hoogheemraad­ een zuiveringsinstallatie te Rustenburg installaties naar beneden en voor het schap. en een installatie in de omgeving van transportgedeelte omhoog, gaande van Zwaagdijk, de laatste met een lozing Bij de begeleiding van de studie voor meerdere installaties naar één instal­ op het IJsselmeer in de buurt van oplossing 3 was de werkgroep aan­ latie (vergelijk 1 en 3). Wevershoof en de oplossing 3, één merkelijk kleiner. Ze bestond uit Uitsluitend gelet op de financiële installatie nabij Hoorn, met een lozing medewerkers van het RIZA, de Pro­ aspecten komt oplossing 4 voor wat op de Beemsteruitwatering (Schermer­ vinciale Waterstaat en de technische betreft de exploitatiekosten, die uit­ boezem) in verband met de grote dienst van het hoogheemraadschap. eindelijk bepalend zijn, als goedkoop­ recreatieve waarde die het Hoornse Bij beide studies is uitgegaan van ste naar voren. Hop zeker in de toekomst zal krijgen. dezelfde hoeveelheid verontreinigende Het maximale verschil van de andere Het bleek noodzakelijk een nadere stoffen om een goede vergelijking mo­ oplossingen ten opzichte van oplos­ studie op te zetten voor deze twee gelijk te maken (300.000 i.e.). sing 4 bedraagt circa 7%. Gelet op alternatieven om te komen tot een uit­ Gelet op de resultaten van de beide het globaal zijn van deze financiële eindelijke keuze. studies is door ir. Kooien van het vergelijking is dit geen doorslaggevend RIZA een overkoepelend rapport ge­ argument voor de keuze. maakt waarin de studies zijn verge­ Naast de financiële vergelijkingen 5. Nadere bestudering van de oplos­ leken. De belangrijkste parameters spelen nog een aantal andere factoren, singen 4 en 3 die in het onderzoek zijn betrokken die uiteindelijk de keuze van de beste Bij oplossing 4 spelen met name de waren de zuurstof-, de stikstof- en de oplossing bepalen, een rol. In het volgende zaken een grote rol: fosfaatsituatie alsmede de hygiënische voorgaande zijn deze aspecten in feite kwaliteit van het water bij het lozings­ al genoemd. Het is vooral de recrea­ a. de belangen van het PWN, de punt en verder weg. Vergelijking van tieve waarde van het te verwachten provinciale waterleidingmaatschap­ de invloeden op het ontvangende wa­ toekomstige randmeer, voor dit gebied pij welke nabij Andijk een inname- ter en de mate waarin de diverse relevant tussen Hoorn en Enkhuizen, punt heeft voor de bereiding van belangen al of niet werden geschaad die de voorkeur doet geven aan lozin­ drinkwater; viel ten gunste van oplossing 4 uit. gen op het open gedeelte van het b. de recreatieve belangen in de buurt Daarnaast werden opnieuw de finan­ IJsselmeer. Anderzijds zijn er op dit van het geplande lozingspunt (na­ ciële consequenties van bijgaande op­ open gedeelte van het IJsselmeer ook bij Wervershoof). lossingen bekeken. recreatieve belangen langs de kust en Hierbij werd onder andere de wijze de belangen van de drinkwaterwinning Bij oplossing 3 zijn het vooral de vol­ gende zaken die een belangrijke rol van lozen van het effluent nader be­ die een rol spelen. Voor wat betreft schouwd. de installatie bij Hoorn met lozing op spelen: Verwacht wordt dat de effluentlozing Schermerboezem zijn het vooral de a. in eerste instantie de belangen van bij oplossing 4 zal kunnen geschieden belangen van de agrariërs samen met de agrariërs in verband met het middels een open watergang welke de recreatie die een eventuele lozing inlaten van water in de polders uit kan worden gerealiseerd in het kader

H20 (6) 1973, nr. 23 615 van de ruilverkaveling voor het gebied een aantal oplossingen was moge­ de Vier Noorder Koggen en het Tech­ van de Vier Noorder Koggen. lijk omdat daarbij op bestuurlijk nisch Adviesbureau van de Unie van Hierdoor kan voor lozing op het niveau tussen de betrokken instanties Waterschappen voor de samenwer­ Usselmeer gebruik gemaakt worden voldoende openheid en bereidheid tot kende polders in . De van het poldergemaal. Bij oplossing overleg bestond. Er moet uiteindelijk derde partner was de technische 3 zal een gesloten effluentleiding moe­ een plan worden gepresenteerd dat zo dienst van het hoogheemraadschap. ten worden gerealiseerd omdat de pol­ optimaal mogelijk is aangepast aan de Op een vergadering van 8 juni 1970 der de Westerkogge nog niet op zeer ontwikkelingen van het betrokken ge­ werd door het SOW besloten de pol- korte termijn zal worden verkaveld. bied. derbesturen te verzoeken het hoog­ Dit geeft een aanzienlijke financiële heemraadschap aan te wijzen als verschuiving ten gunste van oplossing4. Daartoe was het noodzakelijk dat coördinator van een op te stellen sane­ Daarnaast zijn er nog een aantal andere deze instanties in een vroegtijdig sta­ ringsplan, onder de voorwaarde dat voordelen voor oplossing 4 te noemen: dium werden ingeschakeld bij het tot dit plan aan de Saneringsplancom­ zo is de flexibiliteit bij deze oplossing stand komen van het plan. De ge­ missie van het hoogheemraadschap groter. De installatie bij Zwaagdijk schiedenis begon in oktober 1967. zou worden voorgelegd. wordt door verschillende leidingen ge­ Toen werd namelijk door het Inter voed en kan dus beter gefaseerd wor­ Gemeentelijk Samenwerkingsorgaan Hiermede ben ik gekomen aan een den uitgevoerd. Daarnaast is er de Enkhuizen aan het Hoogheemraad­ belangrijk aspect van deze hele stu­ mogelijkheid van combinatie met de schap van de Uitwaterende Sluizen in die. De Saneringsplancommissie is vastvuilverwerking nabij , Kennemerland en West-Friesland ge­ een reeds vanaf begin 1965 bestaande, die volgens het Controlled Tipping vraagd om een rapport op te stellen technische adviescommissie van het systeem plaatsvindt. Dit zal een aan­ terzake van de kosten van zuivering hoogheemraadschap, waarin vertegen­ zienlijke financiële besparing kunnen van het afvalwater van de regio Enk- woordigd zijn de bij een dergelijke betekenen voor de slibverwerking. Het huizen en omstreken. problematiek betrokken overheids­ uiteindelijke advies van de Sanerings­ Ongeveer op dezelfde tijd kwam er instanties. Door deze instanties door plancommissie (een adviescommissie een vraag van het gemeentebestuur middel van deze commissie in een van het hoogheemraadschap waarin van Hoorn om advies inzake de af­ vroegtijdig stadium in te schakelen alle belanghebbende instanties waren valwaterbehandeling van die gemeen­ bij de besluitvoorbereiding kan men vertegenwoordigd en waarop in hoofd­ te. Over beide verzoeken had in de bereiken dat bij de oplossing die zal stuk 6 nader zal worden teruggeko­ loop van 1968 overleg plaats met de worden aanbevolen een voldoende ver­ men) was dat de effluentlozing van betrokken gedeputeerde van Noord- antwoorde technische afweging van de rioolwaterzuiveringsinstallatie na­ Holland. Als resultaat van dit over­ de vele belangen plaatsvindt. bij Zwaagdijk zonder bezwaar kan leg werd door de technische dienst In deze commissie hebben zitting ver­ plaatsvinden op het Usselmeer nabij van het hoogheemraadschap in begin tegenwoordigers van deRijkswaterstaat Wervershoof, met dien verstande dat: 1969 begonnen met de bestudering van van Noord-Holland, de Provinciale de afvalwaterproblematiek in geheel Waterstaat, het RIZA, de Inspectie van de Volksgezondheid voor het 1. onmiddellijke chloring kan wor­ West-Friesland-Oost. Milieu in Noord-Holland en de Pro­ den toegepast; Als grondslag voor de studie werd vinciale Planologische Dienst. De uitgegaan van het voorontwerp streek­ 2. tot fosfaatverwijdering kan wor­ voorzitter van de commissie is de plan voor West-Friesland-Oost. Door den overgegaan zodra de stabiliteit dijkgraaf van het hoogheemraad­ het ontbreken van detailgegevens voor van het ontvangende water daar- schap, terwijl als wnd. voorzitter op­ het gebied kon deze voorstudie slechts too aanleiding geeft, met name ten treedt de directeur van de technische een globaal karakter krijgen. behoeve van de belangen voor de dienst van dit hoogheemraadschap. In Tn begin 1970 kwam met de afzon­ drinkwatervoorziening en nadat de de vergaderingen is overleg gepleegd derlijke waterkwaliteitsbeheerders in noodzaak daartoe door de bevoeg­ met de belangrijkste belanghebbende het gebied, te weten achtereenvolgens de beheerder van het betrokken instanties. met de samenwerkende polders in water is vastgesteld na overleg met Drechterland en de Vier Noorder de betrokken instanties; Met 2 van deze 7 zetels bezit het Koggen, voldoende samenwerking tot hoogheemraadschap dus duidelijk een 3. het totaal der werken zodanig stand om te kunnen komen tot een minderheidspositie in deze commissie, wordt uitgevoerd dat, indien de gerichte studie voor het totale beheers­ waardoor het met name voor andere noodzaak daartoe op een later tijd­ gebied van deze waterschappen dat instanties duidelijk is dat er uiteinde­ stip alsnog mocht blijken, de ver­ vrijwel geheel samenviel met het lijk niet in de eerste plaats een ont­ legging van de lozing van het ef­ streekplan. werpplan van de technische dienst van fluent naar het Wagenpad (een het hoogheemraadschap ter tafel geul in het Usselmeer op ± 6 km De in januari 1970 gereedgekomen komt, maar een plan dat aan de hand uit de kust) tot de mogelijkheden voorstudie is daarna verder uitge­ van inspraak en vooroverleg tot stand blijft behoren. werkt. Inmiddels vond op 24 februari 1970 op verzoek van het Samenwer­ is gekomen. kingsorgaan West-Friesland (SOW) Het advies dat de Saneringsplancom­ De verplaatsing van de effluentlozing een eerste informatie van de belang­ missie tenslotte aan het bestuur van naar het Wagenpad vergt een extra hebbende gemeenten plaats. De ver­ het hoogheemraadschap heeft uitge­ investering van ca. ƒ 15.000.000,—. dere uitwerking van de voorstudie bracht, is hierboven reeds vermeld. vond plaats samen met de advies­ Dit advies is niet gegeven dan nadat 6. De bestuurlijke aspecten bureaus van de medewerkende water­ de belangrijkste belanghebbende in Het in de vorige hoofdstukken be­ schappen, met name deKoninklijkeNe- het gebied, in dit geval het Provinciaal schreven technische onderzoek van derlandsche Heidemaatschappij voor Waterleidingbedrijf, is gehoord. Deze

616 H20 (6) 1973, nr. 23 IR. W. P. VAN DER LAAN Directeur Technische Dienst Waterschap De Dommel De ontwikkeling van een zuiveringsstructuurplan in een hellend gebied

Indien een zuiveringsplan moet worden ontworpen voor indien men een centrale zuiveringsinstallatie voor een voor een dicht bevolkt gebied waarin een aantal steden bepaald gebied zou ontwerpen, dat men een zeker bedrag of dorpen dicht bij elkaar liggen, ligt het voor de hand, kan investeren in transportinstallaties, voordat gecentra­ dat men zich afvraagt of men niet moet afzien van de liseerde zuivering duurder wordt dan gedecentraliseerde bouw van zuiveringsinstallaties aan het einde van ieder zuivering. aaneengesloten rioleringsgebied en daarvoor in de plaats In hellende gebieden heeft men geen energie nodig om moet denken aan het samenbrengen van de afvalwateren het water te transporteren, waardoor de jaarlijkse kosten van een aantal aaneengesloten rioleringsgebieden in een per eenheid geïnvesteerd geldvolume in een transport­ centrale zuiveringsinstallatie. systeem lager is dan dat dit bij een zuiveringsinstallatie In het geval, dat de zuivering van afvalwater om wat het geval is. voor reden dan ook wordt gezien als een gemeentelijke Het onderhoud van goede vervalriolen is bijzonder ge­ taak wordt aan het einde van een gemeentelijk riole­ ring. Men kan dus meer in deze riolen investeren, dan ringsstelsel een zuiveringsinstallatie gebouwd. in zuiveringsinstallaties bij gelijk blijvende jaarlijkse Het is niet zonder meer aan te nemen dat een dergelijke kosten. willekeurige indeling uit een oogpunt van waterhuis- De grote en verschillende afstanden zijn er de oorzaak houdelijk beheer steeds de meest optimale oplossing van, dat het afvalwater uit de deelgebieden niet gelijk­ biedt. tijdig op de installatie aankomen, waardoor ook de piek- Zuiveringinstallaties voor de behandeling van het afval­ belastingen van de installatie lager zijn bij gecentrali­ water van omstreeks 100.000 i.e. hebben in het algemeen seerde zuivering. Dit veroorzaakt eveneens lagere kosten een aantal voordelen boven kleinere installaties. per i.e. In de eerste plaats heeft de ervaring geleerd, dat de Het gezamenlijk transporteren van zure en alkalische investering per i.e. volgens een kromme afneemt met de afvalwateren bevordert neutralisatie en uitvlokking, toename van de capaciteitsgrootte van de installaties. waardoor de behandeling van het afvalwater goedkoper Deze kromme nadert asymptotisch aan een minimum­ en beter kan worden gerealiseerd. waarde bij een mammoet-installatie. Dat wil zeggen, dat Een installatie van 100.000 i.e. of meer is minder gevoe- instantie heeft de beraadslagingen gebied van het hoogheemraadschap getoond met behulp van monsters die van de Saneringsplancommissie bijge­ vergroot met onder andere het onder­ worden genomen van het oppervlakte­ woond. Het bestuur van het hoog­ havige gebied, in 1974 in werking water ter plaatse. heemraadschap heeft zich inmiddels treden. Daarna zal ook de genoemde Het tweede punt zal vooral een aan­ geconformeerd aan het advies van de terinzagelegging kunnen plaatsvinden. geven zijn van de maatregelen die Saneringsplancommissie. De belang­ door de gemeente worden genomen hebbenden in het gebied in de ruimste 7. Samenvatting en vooruitblik om het afvalwater aan te kunnen bie­ zin des woords zijn voorts om com­ den aan het hoogheemraadschap. Dit mentaar gevraagd op dit plan. Alle De laatste inzichten ten aanzien van zal geschieden op het zgn. ontvang- reacties zijn nog niet binnen maar nu de meest gewenste oplossing wijken punt, een begrip dat op de vorige cur­ kan reeds gesteld worden dat er slechts weinig af van het oorspronke­ sus is behandeld door de heer J. C. slechts van weinig instanties bezwaren lijke alternatief (zie afb. 9). Zo is de Plas. naar voren zijn gebracht, terwijl het afvoerleiding uit Enkhuizen-Noord vervallen en zijn enkele gedeelten vrij- overgrote deel zich kon conformeren Ten aanzien van het derde punt kan vervalrioo l vervangen door persleidin­ met het voorgestelde plan. Ten aan­ worden opgemerkt dat dit vooral ver­ gen. zien van de verdere procedure kan band houdt met een al of niet bereid worden gezegd dat het plan uiteinde­ De uitvoering van deze werken zal ge­ zijn tot het betalen van een hogere lijk zal moeten worden goedgekeurd faseerd plaatsvinden. De fasering heffing/ie. De wens om thans te door Gedeputeerde Staten. hangt af van de volgende 3 factoren: komen tot een snelle oplossing van Het ligt thans in de bedoeling het 1. de urgentie in een bepaald gedeelte het afvalwatervraagstuk lijkt dermate plan op te nemen in het saneringsplan overal aanwezig dat dit laatste aspect van het gebied; voor het gehele toekomstige rechtsge­ waarschijnlijk geen groot bezwaar zal bied van het hoogheemraadschap. 2. de technische uitvoerbaarheid van opleveren. Overeenkomstig de procedure volgens de werken in verband met een de Provinciale Delegatieverordening eventueel nog te realiseren ruilver­ Samenvattend meen ik te mogen zeg­ zal een termijn van terinzagelegging kaveling en/of de mogelijkheid gen dat dit plan, dat na zorgvuldige van 2 maanden in acht worden ge­ van de gemeente(n) om afvalwater afweging van alle belangen tot stand nomen, alvorens het aan Gedeputeer­ aan te bieden; is gekomen, de beste oplossing bete­ de Staten wordt aangeboden. kent voor het afvalwatervraagstuk Naar verwachting zal de Provinciale 3. de financiële mogelijkheden. van het gebied van West-Friesland- Delegatieverordening, die het rechts­ De urgentie zal kunnen worden aan­ Oost.

HoO (6) 1973, nr. 23 617