P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WITOWO (460) i L. PODCERKWA (461) Warszawa 2011 Autor: El Ŝbieta Gawlikowska*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Krzysztof Seifert*, Jerzy Król **, Agata Pacławska-Pawlik ** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 r. Spis tre ści I. Wst ęp – K. Seifert .................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Seifert .................................................... 4 III. Budowa geologiczna – E. Gawlikowska, K. Seifert ............................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin – K. Seifert ................................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – K. Seifert .................................................................... 9 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – K. Seifert ............................................ 10 VII. Warunki wodne – E. Gawlikowska, K. Seifert ................................................................. 10 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 10 2. Wody podziemne............................................................................................................. 11 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 13 1. Gleby – P. Kwecko .......................................................................................................... 13 2. Pierwiastki promieniotwórcze – J. Miecznik ................................................................... 15 IX. Składowanie odpadów – A. Pacławska-Pawlik, J. Król................................................... 18 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – E. Gawlikowska ............................................................ 22 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Gawlikowska ........................................................... 22 XII. Zabytki kultury – K. Seifert ............................................................................................. 40 XIII. Podsumowanie – E. Gawlikowska, A. Pacławska-Pawlik, J. Król ................................ 40 XIV. Literatura........................................................................................................................ 41 I. Wst ęp Arkusze Witowo i L. Podcerkwa Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 zostały wykonane w 2011 roku. Składaj ą si ę one z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B warstw ę informa- cyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A została wykonana w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego. Przy opracowywaniu arkuszy wykorzystano informacje za- mieszczone na arkuszach Witowo i L. Podcerkwa Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanych w roku 2007 w Przedsi ębiorstwie Bada ń Geofizycznych w Warszawie (Kacprzak, Jasi ńska, 2007). Plansza B została wykonana w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (składowanie odpadów) i w Pa ństwowym In- stytucie Geologicznym w Warszawie (geochemia środowiska). Niniejsze opracowanie po- wstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz takŜe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb s ą uŜyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowa- nych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w ma- pie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe 3 stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych pro- gramów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. W trakcie opracowywania arkusza wykorzystano materiały archiwalne znajduj ące si ę w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warsza- wie, Departamencie Ochrony Środowiska Podlaskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Starostwie Powiatu Hajnowskiego oraz w nadle śnictwach i urz ędach gmin. Informacje dotycz ące gleb chronionych uzyskano w Instytucie Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Dane archiwalne uzupełniono i zweryfikowano w czasie zwiadu terenowego przeprowadzonego w pa ździerniku 2010 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako element bazy danych Mapy geo śro- dowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkuszy Witowo i L. Podcerkwa wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 23 o30’−24o 00’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52o30’−52 o 40’szeroko ści geograficz- nej północnej. Do terytorium Polski nale Ŝy około 30% arkusza Witowo i około 10% arkusza L. Podcerkwa, pozostała cz ęść do Białorusi. Granica pa ństwa ogranicza obszary omawianych arkuszy od południa i południowego wschodu. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany teren nale Ŝy do województwa podlaskie- go, powiatu hajnowskiego z gminami: Hajnówka, Kleszczele, Białowie Ŝa i Dubicze Cerkiew- ne. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) obszar arkuszy jest zlokalizowany na Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskim w obr ębie podprowincji Wyso- czyzn Podlasko-Białoruskich, w granicach makroregionu Nizina Północnopodlaska – w mez- oregionie Równina Bielska (fig. 1). Ukształtowanie powierzchni terenu jest mało urozmaicone, jednak zaznacza si ę róŜni- ca mi ędzy jego cz ęś ci ą wschodni ą i zachodni ą. W cz ęś ci zachodniej, do doliny rzeki Le śnej Prawej, głównymi elementami rze źby s ą równiny osadów wodnolodowcowych oraz po- wierzchnie wysoczyzny morenowej. Wyró Ŝniaj ącymi si ę formami terenowymi s ą wzniesienia moren czołowych i moren martwego lodu oraz podrz ędnie kemów. We wschodniej cz ęś ci obszaru głównym elementem ukształtowania powierzchni terenu jest dolina Le śnej Prawej. Rzeka utworzyła taras akumulacyjny, zalewowy o wysoko ści 1–2 m nad poziom rzeki. Jest on cz ęś ciowo zatorfiony. Na wschód od doliny tej rzeki dominuj ą rozległe obni Ŝenia. S ą to najcz ęś ciej zagł ębienia (niecki) wytopiskowe. W morfologii tej cz ęś ci obszaru wyró Ŝnia si ę 4 zbudowana z piasków i Ŝwirów forma akumulacji szczelinowej. Ukształtowanie terenu uroz- maicaj ą moreny martwego lodu oraz podłu Ŝne i paraboliczne wydmy. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Witowo i L. Podcerkwa tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica mezoregionu, 2 – granica pa ństwa Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie Makroregion: Nizina Północnopodlaska Mezoregion: 843.37 – Równina Bielska, 843.38 – Wysoczyzna Drohiczy ńska Omawiany obszar znajduje si ę na pograniczu mazowiecko-podlaskiego i podlaskiego regionu klimatycznego. Wielko ść rocznych opadów atmosferycznych wynosi około 550– 600 mm. Średnia roczna temperatura to około 6,5°C. Temperatura równa lub mniejsza od 0 °C utrzymuje si ę średnio 100 dni w roku (Wo ś, 1999). Lasy s ą cz ęś ci ą Puszczy Białowieskiej i zajmuj ą około 90% powierzchni obszaru ar- kuszy. Gatunkami dominuj ącymi w drzewostanach s ą d ęby, lipy, jesiony, sosny i świerki. 5 W granicach arkuszy Witowo i L. Podcerkwa znajduj ą si ę tylko nieliczne wsie i osa- dy. Najwi ększymi z nich są: Witowo, Długi Bród, Wojnówka, Starzyna i Wiluki. Poł ączone są one z sob ą drogami asfaltowymi. Tereny Puszczy Białowieskiej przecinaj ą liczne drogi le śne. Przez północno-zachodni ą cz ęść omawianego obszaru przebiega linia kolejowa z Cze- remchy do Hajnówki. III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą terenu obj ętego arkuszami Witowo i L. Podcerkwa przedstawio- no w oparciu o Szczegółow ą map ę geologiczn ą Polski w skali 1:50 000, arkusze Witowo i L. Podcerkwa wraz z