Zał ącznik nr 1 do uchwały nr ……………………… Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim z dnia ………….. 2015 r.

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY KROSNO ODRZA ŃSKIE

TOM I

Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Krosno Odrza ńskie wykonane zostało przez:

ul. Noniewicza 85B/IV, 16-400 Suwałki, tel. (+48) 875674313, fax. (+48) 875657675

Al. Stanów Zjednoczonych 72/180, 04-036 Warszawa, tel. (+48 )22-122-88-08 zespół w składzie: Główny projektant: mgr in ż. arch. Marianna Malinowska Okr ęgowa Izba Urbanistów Z/S w Warszawie - WA-335 mgr in ż. Anna Sergu ć – Przyborowska mgr in ż. arch. Paweł Fiann dr in ż. Ludmiła Pietrzak mgr Anna Bułtralik mgr in ż. Joanna Pietrzak mgr in ż. Renata Kwos mgr in ż. Tadeusz Ko ściuk mgr in ż. Joanna Prokopiak in ż. Czesław Lechowicz – WA-108 Zmiana Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego w rejonie ul. Gubi ńskiej w obr ębie 2 miasta Krosno Odrza ńskie wykonana została przez :

Zespół w składzie:

Główny projektant: mgr Aleksandra Kraszewska uprawniona do sporz ądzania mpzp oraz studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego na podstawie art. 5 pkt 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, do dn. 09.08.2014 r. członek OIU z/s w Warszawie Nr WA-446 mgr in ż. arch. Karol Leszczy ński uprawniony do sporz ądzania mpzp oraz studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego na podstawie art. 5 pkt 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

2

SPIS TRE ŚCI

1 Informacje wst ępne. Przedmiot, zakres i cele opracowania ...... 7 2 Charakterystyka struktury przyrodniczej środowiska...... 7 2.1 Poło żenie obszaru...... 7 2.2 Rze źba terenu i warunki geologiczne podło ża ...... 8 2.3 Gleby...... 10 2.4 Wody powierzchniowe...... 10 2.5 Warunki klimatu lokalnego ...... 11 2.6 Lasy...... 12 2.7 Fauna i flora ...... 14 2.8 Rolnicza przestrze ń produkcyjna...... 15 3 Ochrona przyrody ...... 17 3.1 Parki Krajobrazowe ...... 17 3.2 Obszary Natura 2000...... 18 3.3 Obszar Chronionego Krajobrazu ...... 19 3.4 Użytki ekologiczne ...... 20 3.5 Pomniki przyrody ...... 23 3.6 Lasy ochronne...... 24 3.7 Parki...... 24 3.8 Gleby chronione...... 25 4 Wyst ępowanie udokumentowanych złó ż kopalin oraz zasobów wód podziemnych ...... 26 4.1 Kopaliny ...... 26 4.2 Wody podziemne...... 26 5 Wyst ępowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odr ębnych 28 6 Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania obszarów naturalnych zagro żeń geologicznych...... 29 7 Waloryzacja fizjograficzna gminy ...... 30 8 Uwarunkowania ekofizjograficzne gminy – ograniczenia i wskazania...... 30 9 Demografia...... 32 9.1 Sie ć osadnicza, dynamika zmian liczby ludno ści oraz g ęsto ść zaludnienia...... 32 9.2 Ruch naturalny...... 38 9.3 Migracje ...... 40 9.4 Przyrost rzeczywisty...... 41

3

9.5 Struktura wieku i płci...... 42 9.6 Wnioski i prognoza demograficzna ...... 44 10 Gospodarka...... 46 10.1 Działalno ść gospodarcza ...... 46 10.1.1 Przemysł...... 48 10.1.2 Usługi i Handel...... 49 10.1.3 Rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo...... 52 10.1.4 Specjalna strefa ekonomiczna ...... 53 10.2 Rynek pracy...... 55 10.2.1 Struktura zatrudnienia ...... 55 10.2.2 Bezrobocie...... 57 11 Warunki i jako ść życia mieszka ńców ...... 62 11.1 Struktura wykształcenia...... 62 11.2 Sytuacja mieszkaniowa...... 62 11.3 Oświata...... 65 11.4 Ochrona zdrowia i pomoc społeczna...... 70 11.5 Administracja publiczna ...... 72 11.6 Działalno ść kulturalna, sport i rekreacja ...... 72 11.6.1 Kultura...... 72 11.6.2 Sport ...... 75 11.6.3 Turystyka i rekreacja ...... 76 11.7 Bezpiecze ństwo publiczne...... 78 12 Dziedzictwo kulturowe – zasoby i stan ochrony...... 79 12.1 Historia miasta...... 79 12.2 Ewolucja układu przestrzennego miasta...... 81 12.2.1 Rozwój przestrzenny od XIII do XIX wieku ...... 81 12.2.2 Rozwój przestrzenny w XIX − XX wieku ...... 90 12.3 Zamek Piastowski w Kro śnie Odrza ńskim...... 91 12.4 Rejestr zabytków – obiekty nieruchome oraz stanowiska archeologiczne...... 93 12.5 Gminna ewidencja zabytków...... 96 12.5.1 Stanowiska archeologiczne ...... 106 13 Układ komunikacyjny ...... 116 13.1 Transport drogowy...... 116

4

13.1.1 Drogi krajowe i wojewódzkie ...... 116 13.1.2 Drogi powiatowe...... 117 13.1.3 Drogi gminne...... 117 13.2 Kolej ...... 120 13.3 Najbli ższe lotniska i przej ścia graniczne...... 121 13.4 Komunikacja wodna i port...... 121 13.5 Szlaki turystyczne...... 122 14 Infrastruktura techniczna...... 124 14.1 Gospodarka wodno-ściekowa...... 124 14.1.1 Zaopatrzenie w wod ę...... 124 14.1.2 System odprowadzania i oczyszczania ścieków ...... 127 14.1.3 System melioracyjny ...... 130 14.2 Gospodarka odpadami ...... 132 14.3 Elektroenergetyka...... 134 14.4 Źródła odnawialnej energii ...... 134 14.5 Zaopatrzenie w gaz ...... 134 14.6 Zaopatrzenie w energi ę ciepln ą ...... 136 14.7 Telekomunikacja...... 136 15 Uwarunkowania wynikaj ące z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu ...... 139 15.1 Stan prawny gruntów...... 139 15.2 Zagospodarowanie przestrzenne...... 140 15.2.1 Miasto Krosno Odrza ńskie...... 141 15.2.2 Uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne miasta ...... 143 15.2.3 Uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne gminy Krosno Odrza ńskie...... 144 15.3 Bilans terenów ...... 146 15.4 Stan planistyczny...... 147 16 Uwarunkowania wynikaj ące z zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia...... 150 16.1 Zagro żenia naturalne ...... 150 16.1.1 Wymagania dotycz ące ochrony przeciwpowodziowej ...... 152 16.2 Zagro żenia antropogeniczne...... 153 17 Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odr ębnych ...... 156

5

18 Uwarunkowania wynikaj ące z potrzeb i mo żliwo ści rozwoju gminy –analiza SWOT ...... 157 19 Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony ...... 159 20 Analiza dokumentów strategicznych o znaczeniu ponadlokalnym...... 165 20.1 „Zmiana Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubuskiego” (2012) ...... 165 20.1.1 Priorytety oraz kierunki rozwoju i zagospodarowania przestrzennego województwa w odniesieniu do gminy Krosno Odrza ńskie...... 165 20.1.2 Rekomendacje ze Zmiany PZPWL dla Gminy Krosno Odrzańskie...... 167 20.2 Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020, Projekt (2012) ...... 168 20.3 Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego. Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku (2005) ...... 169 20.4 Programy i zadania słu żą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych...... 169 21 Bibliografia...... 172 Spis rycin...... 174 Spis tablic ...... 175

6

1 Informacje wst ępne. Przedmiot, zakres i cele opracowania

Przedmiotem niniejszego opracowania jest zmiana Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Krosno Odrza ńskie. Podstaw ą prawn ą opracowania jest ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r., poz. 199), która okre śla tryb i zakres sporz ądzania studium oraz jego zmiany. Zgodnie z przewidzian ą w ww. ustawie procedur ą planistyczn ą, uchwał ą Nr LII/411/14 z dnia 15 wrze śnia 2014 r. Rada Miejska w Kro śnie Odrza ńskim przyst ąpiła do sporz ądzenia zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Krosno Odrza ńskie obowi ązuj ącego na mocy uchwały Nr XXXII/244/13 Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim z dnia 1 lutego 2013 r. Niniejszy projekt zmiany Studium stanowi realizacj ę ww. uchwały. Zakres niniejszej zmiany Studium okre ślony został w ww. uchwale Nr LII/411/14 Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim z dnia 15 wrze śnia 2014 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego w rejonie ul. Gubi ńskiej w obr ębie 2 miasta Krosno Odrza ńskie i obejmuje obszar działek nr 431, 425 i 427, zgodnie z zasi ęgiem przedstawionym na zał ączniku graficznym ww. uchwały.

Analiza uwarunkowa ń, opracowana na potrzeby niniejszej zmiany Studium dostosowana została do wskazanego w ww. uchwale w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany Studium zakresu przestrzennego zmiany i obejmowała pełn ą analiz ę uwarunkowa ń okre ślonych w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a tak że analiz ę wniosków zgłoszonych przez zainteresowanych oraz przez zawiadomione organy i instytucje.

Podstawowymi celami sporz ądzenia zmiany Studium jest okre ślenie polityki przestrzennej, w tym lokalnych zasad zagospodarowania, które odpowiada ć b ędą zmieniaj ącym si ę potrzebom rozwoju miasta. Niezb ędna w tym celu jest ocena istniej ącego zagospodarowania oraz zjawisk i procesów zachodz ących w sferze przestrzenno-funkcjonalnej i gospodarczej, a tak że identyfikacja zarówno barier jak i stymulatorów rozwoju – zarówno w odniesieniu do obszaru obj ętego zmian ą Studium, jak i do całego obszaru miasta i gminy.

2 Charakterystyka struktury przyrodniczej środowiska 2.1 Poło żenie obszaru Gmina Krosno Odrza ńskie zlokalizowana jest w zachodniej cz ęś ci Polski, niedaleko granicy z Niemcami w województwie lubuskim, w powiecie kro śnie ńskim. Gmina graniczy: • od północy z gmin ą Bytnica, • od północnego zachodu z gmin ą Maszewo, • od południowego zachodu z gmin ą Gubin, • od południa z gmin ą Bobrowice, • od wschodu z gmin ą D ąbie oraz Czerwie ńsk.

Zgodnie z klasyfikacj ą fizycznogeograficzn ą Polski J. Kondrackiego gmina Krosno Odrza ńskie nale ży do: 1. Megaregionu: Pozaalpejskiej Europy Środkowej, 1.1. Prowincji: Ni żu Środkowoeuropejskiego, 1.1.1 Podprowincji: Pojezierza Południowobałtyckiego, 1.1.1.1 Makroregionów: 7

• Pradoliny Warcia ńsko-Odrza ńskiej (315,6) o Mezoregionu: Doliny Środkowej Odry • Pojezierzerza Lubuskiego (315,4) o Mezoregionu: Równiny Torzymskiej • Wzniesie ń Zielonogórskich (315,7) o Mezoregionu: Wzniesie ń Gubi ńskich; o Mezoregionu: Doliny Dolnego Bobru o Mezoregionu: Wysoczyzny Czerwie ńskiej (Ryc.1.1).

Zgodnie z danymi Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim powierzchnia gminy z ko ńcem 2011 r. wynosiła 20251 ha, za ś miasta 815 ha. Ryc. 2.1 Podział na mezoregiony J. Kondrackiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. Kondracki (2009) 2.2 Rze źba terenu i warunki geologiczne podło ża

Rze źba terenu miasta zwi ązana jest z wyst ępowaniem w jego granicach doliny rzeki Odry. Lewobrze żna cz ęść miasta poło żona jest na wysoko ści 39 m n.p.m. w pradolinie Warszawsko-Berli ńskiej, natomiast prawobrze żna ponad 45 m n.p.m. na zboczach Wysoczyzny Lubuskiej. W wi ększej cz ęś ci gmina Krosno Odrza ńskie zlokalizowana jest na obszarze tzw. Doliny Środkowej Odry. Wzniesienia Gubi ńskie swym zasi ęgiem obejmuj ą niewielki południowy fragment gminy Krosna Odrza ńskiego, w okolicach W ęż ysk. Bezpo średnio ze Wzniesieniami Gubi ńskimi od wschodu s ąsiaduje Dolina Dolnego Bobru, obejmuj ąca takie miejscowo ści jak: Brzózka, Nowy Raduszec. Północn ą cz ęść gminy stanowi Równina Torzymska, w zasi ęgu której znalazły si ę m.in. Czetowice i Łochowice. Niewielki

8 obszar na południu miasta Krosna Odrza ńskiego zajmuje Wysoczyzna Czerwie ńska. Budow ę geologiczn ą obszarów gminy tworz ą osady trzeciorz ędowe (iły, mułki) o mi ąż szo ści 100–120 m oraz wierzchnie warstwy osadów czwartorz ędowych o mi ąż szo ści 20–40 m (ryc.1.2). Istotny element stanowi ą doliny rzek Odry i Bobru oraz rynny subglacjalne, zajmuj ące około 35−40% powierzchni gminy. Dna ich wypełniaj ą osady pochodzenia rzecznego i organicznego, np. mady piaszczyste i mady gliniaste. Ryc. 2.2 Budowa geologiczna na terenie gminy Krosno Odrza ńskie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego W rynnach subglacjalnych pomi ędzy Czarnowem a W ęż yskami zlokalizowane są torfy typu niskiego. Ich powierzchnia zajmuje około 700 ha, natomiast orientacyjne zasoby wynosz ą 7000 m 3. Znaczn ą cz ęść gminy pokrywaj ą piaski i żwiry wodnolodowcowe, zlokalizowane w północnej cz ęś ci gminy w okolicach Morska, na północ od Czetowic i Osiecznicy, a tak że w okolicach Nowego Raduszca. Du żą cz ęść gminy zajmuj ą równie ż piaski i żwiry rzeczne zlokalizowane w okolicach Czarnowa. Utwory geologiczne na terenie gminy pochodz ą głównie z czwartorz ędu i s ą to: • piaski starych dolin rzecznych fazy pozna ńskiej,

9

• torfy współcze śnie narastaj ące (holoce ńskie), • piaski, mułki i żwiry rzeczne współczesnych tarasów kumulacyjnych (holoce ńskie), • utwory kemowe fazy leszczy ńskiej i pozna ńskiej, • gliny zwałowe bałtyckie fazy leszczy ńskiej, • piaski i żwiry sandrów (fluwioglacjał bałtycki fazy leszczy ńskiej i pozna ńskiej), Wi ększo ść z nich zwi ązana jest z plejstocenem – m.in.: piaski zwałowe, sandrowe piaski i żwiry moren czołowych, glina zwałowa. Znaczn ą powierzchni ę zajmuj ą utwory holocenu zwi ązane z torfami, murszami, piaskami rzecznymi holoceńskimi, a tak że polami piasków eolicznych przykrywaj ących starsze utwory. Gł ębsze podło że geologiczne buduj ą utwory trzeciorz ędowe, m.in. piaski, iły, mułki i w ęgle brunatne. Strop ich zalega na gł ęboko ści od 20 do 40 m p.p.t., za ś mi ąż szo ść trzeciorz ędu waha si ę od 100 do 120 m. Powierzchniowe warstwy zbudowane s ą z czwartorz ędowych osadów plejstoce ńskich i holoce ńskich o średniej mi ąż szo ści 20–40 m. Zalegaj ą one horyzontalnie, natomiast samo wykształcenie frakcyjne osadów uwarunkowane jest genez ą poszczególnych jednostek morfologicznych.

2.3 Gleby

Na terenie gminy dominuj ą gleby wytworzone z piasków. Mniejsze powierzchnie zajmuj ą zró żnicowane typologicznie gleby wytworzone z glin. W zagł ębieniach i obni żeniach terenu, o wysokim poziomie wody gruntowej, wykształciły si ę torfy (pomi ędzy W ęż yskami a Czarnowem). Na terenach gminy znajduj ą si ę równie ż gleby mułowo-torfowe i murszowo - mineralne. Na terenach pozadolinnych wykształciły si ę gleby bielicowe, brunatne, czarne ziemie oraz brunatne wyługowane, w dolinach za ś mady.

2.4 Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe stanowi ą g ęst ą sie ć hydrograficzn ą i w cało ści przynale żą do zlewni rzeki Odry. Rzeka ta jest cz ęś ciowo obwałowana. Wi ększym ciekiem tego rejonu jest rzeka Bóbr, której uj ście do Odry znajduje si ę w okolicach miejscowo ści Stary Raduszec. Gmina posiada równie ż liczne jeziora i stawy hodowlane, których wyst ępowanie jest ści śle zwi ązane z geomorfologi ą terenu. Obszar przedmiotowego opracowania poło żony jest w granicach jednostek planistycznych gospodarowania wodami – jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (JCWP): 1. Odra od Czarnej Strugi do Nysy Łu życkiej o kodzie PRLW 6000211739; 2. Stara Odra o kodzie PRLW 6000321598; 3. Zimny Potok od Ł ęczycy do uj ścia o kodzie PRLW 60001915969; 4. Dopływ z polany Sosnowica o kodzie PRLW 6000171732; 5. Gry żynka o kodzie PRLW 60001715929, które wchodz ą w obszar scalonej cz ęś ci wód SCWP Odra od Czarnej Strugi do Nysy Łu życkiej (SO 1116); 6. Biela od jez. Gł ębokiego do uj ścia o kodzie PRLW 6000191729, która wchodzi w obszar scalonej częś ci wód SCWP Biela (SO 1118); 7. Strumie ń od źródła do Raczy o kodzie PRLW 60001717346, która wchodzi w obszar scalonej cz ęś ci wód SCWP Strumie ń (SO 1119); 8. Bóbr od zbiornika Raduszec do Odry o kodzie PRLW 6000201699, która wchodzi w obszar scalonej cz ęś ci wód SCWP Bóbr od Kanału Dychowskiego do Odry (SO 0619).

10

Zgodnie z zapisami „Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry”, zatwierdzonego przez Rad ę Ministrów w dniu 22.02.2011 r., a ogłoszonego w dniu 27.05.2011 r. (M.P. 2011, nr 40, poz. 451), JCWP zostały ocenione w nast ępuj ący sposób:
JCWP 1) – silnie zmieniona, o złym stanie, zagro żona nieosi ągni ęciem celu środowiskowego, jakim jest dobry potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny,
JCWP 2), 3), 4), 5), 6), 8) – naturalne, o złym stanie, niezagro żone nieosi ągni ęciem celu środowiskowego, jakim jest dobry stan ekologiczny i dobry stan chemiczny,
JCWP 7) – naturalna, o dobrym stanie, niezagro żona nieosi ągni ęciem celu środowiskowego, jakim jest dobry stan ekologiczny i dobry stan chemiczny.

W gminie znajduje si ę 10 jezior i 73 stawy rybne. Stawy zajmuj ą powierzchni ę 436 ha i zgrupowane s ą w okolicach m.in. Czetowic, Brzózki i Bielowa (tab.1.1). Tab. 2.1 Jeziora na terenie gminy Krosno Odrza ńskie

ę Lp. Nazwa jeziora Powierzchnia Najwi ksza [ha] gł ęboko ść [m] 1 Jelito 44 36,3 2 Gibiel (Łochwice) 26,2 15,3 3 Słodkie (Czy żkowskie) 23 - Kamie ńskie 4 14 - (Niemka) 5 Jatnik 11 - 6 Moczydło (Osiecznica) 11 4,3 7 Mły ńskie 9 - 8 Mielno 7 - 9 Gromadzkie 6 - 10 Cisek Mały 6 - Źródło: Opracowanie własne Re żim hydrologiczny Odry zwi ązany jest z opadami atmosferycznymi i posiada charakter sezonowy (podwy ższone stany wód: wiosn ą − roztopy a w lipcu − opady letnie). W czasie, kiedy stan wody jest wysoki, zalewane zostaj ą grunty znajduj ące si ę pomi ędzy lewobrze żnym wałem a prawym brzegiem rzeki Odry. Dochodzi do podtopie ń lub nawet zala ń, m.in. w miejscowo ściach: Radnica, Gostchorze, Osiecznica i Krosno Odrza ńskie (prawobrze żna strona) oraz Sarbia, Strumienno, Czarnowo, Retno i Stary Raduszec (lewobrze żna strona).

2.5 Warunki klimatu lokalnego

Według podziału na rejony klimatyczne Polski wprowadzonego przez Wincentego Okołowicza, Krosno Odrza ńskie przynale ży do środkowej cz ęś ci Regionu Śląsko- Wielkopolskiego z dominuj ącym wpływem oceanicznym. W rejonie tym spotyka si ę amplitudy temperatur mniejsze od przeci ętnie wyst ępuj ących w Polsce. Zima jest łagodna i krótka, z szybko topniej ącym śniegiem, lato wczesne i ciepłe. Jest to rejon o korzystnych warunkach dla wegetacji ro ślin. Krain ę t ę charakteryzuj ą nast ępuj ące średnie elementy klimatyczne: • temperatura powietrza: o w styczniu: - 2,0 °C – 1,5 °C, o w lipcu: 17 °C − 18 °C, • średnia roczna temperatura powietrza: 7,5 °C – 8,0 °C, • średnia roczna suma opadów: 550 mm – 600 mm,

11

• okres wegetacyjny trwa 210–220 dni. W zwi ązku z ukształtowaniem terenu oraz du żą ilo ści ą wód powierzchniowych otwartych, klimat gminy Krosno Odrza ńskie mo żna zaliczy ć do klimatów umiarkowanych chłodnych. Bior ąc pod uwag ę uwarunkowania przyrodnicze, mo żna zaobserwowa ć lokalno ść klimatu gminy i wyró żni ć: • klimat rynien subglacjalnych, • klimat doliny Odry i Bobru, • klimat regionu pozadolinnego. Najbardziej niekorzystnym na terenie gminy jest klimat rynien subglacjalnych. W rejonie tym mog ą powstawa ć lokalne „mrozowiska”, czyli zagł ębienia terenu, w których noc ą gromadzi si ę zimne powietrze. Cz ęstym zjawiskiem mog ą by ć inwersje termiczne. W obszarze tym nale ży liczy ć si ę równie ż z cz ęstszym wyst ępowania mgieł i opadów, a zim ą z wydłu żaniem si ę okresu z przymrozkami. Strefa ta pozbawiona jest dobrych warunków dla wymiany mas powietrza, odgrywaj ącej du że znaczenie ze wzgl ędu na rozpraszanie si ę zanieczyszcze ń. Wilgotno ść powietrza strefy jest podwy ższona z uwagi na wyst ępowanie zbiorników wodnych i połaci torfów, co z punktu widzenia bioklimatycznego nie jest korzystne. Mało korzystny jest równie ż klimat doliny Odry z uwagi na znaczne podniesienie warto ści wilgotno ści wzgl ędnej, z tendencj ą do tworzenia si ę dłu ższego zalegania przygruntowych mgieł. Warunki nawietrzania jak i przewietrzania s ą du żo gorsze ni ż w strefie terenów pozadolinnych. Najbardziej korzystnym klimatycznie terenem jest obszar pozadolinny. Obejmuje on najbardziej wzniesione partie gminy (rejon równin sandrowych i wysoczyzny morenowej). Nie wyst ępuj ą tutaj zastoiska chłodnych mas powietrza. Wynika to z faktu, że chłodne masy powietrza spływaj ą ku dolinie Odry i rynien subglacjalnych.

2.6 Lasy

Lesisto ść obszaru gminy przekracza 52% i jest znacznie wy ższa od średniej krajowej, która wynosi 28%. Na obszarze gminy swoja działalność prowadz ą 3 nadle śnictwa: • nadle śnictwo Krosno, • nadle śnictwo Bytnica, • nadle śnictwo Brzózka. Najwi ększe kompleksy le śne zlokalizowane s ą na południowym zachodzie gminy, w okolicach miejscowo ści W ęż yska i Brzózka, na północ od miejscowo ści Gostchorze i Morsko, na zachód od miejscowo ści Osiecznica oraz w okolicach miejscowo ści Szklarka Radnicka we wschodniej cz ęś ci gminy. Powierzchnia le śna nadle śnictwa Krosna wynosi 20443,09 ha. Nadle śnictwo zarz ądza lasami na terenie 4 powiatów i 6 gmin, w tym gminy Krosno Odrza ńskie. Lesisto ść wynosi 72%. Najwi ększy udział w śród siedlisk le śnych maj ą bory − 83% i lasy − 17%. Zasobno ść drzewostanów to 226 m 3/ha. Przeci ętny wiek drzewostanów to 59 lata. Grunty nadle śnictwa Bytnica zajmuj ą na terenie gminy Krosno Odrza ńskie 3245,54 ha. Dominuj ącymi typami siedliskowymi w tym nadle śnictwie s ą siedliska bór mieszany świe ży (BM św) i bór świe ży (B św). Siedliska borowe zajmuj ą 87%, natomiast lasowe 13% powierzchni le śnej nadle śnictwa. Przyjmuj ąc za kryterium ró żne warunki wilgotno ściowe, najwi ększy udział maj ą siedliska świe że, bo a ż 96,50% powierzchni. Powierzchnia le śna nadle śnictwa Brzózka wynosi 23 459 ha. Nadle śnictwo zarz ądza lasami na terenie 2 powiatów, 6 gmin, w tym gminy miejskiej i wiejskiej Krosno Odrza ńskie. Najwi ększy udział w śród siedlisk le śnych maj ą bory − 89,49%, mniejszy za ś lasy − 8,60%,

12

łęgi i olsy − 1,91%. Zasobno ść drzewostanów nadle śnictwa to 173,50 m³/ha. Przeci ętny wiek drzewostanów wynosi 55 lat. Wi ększo ść lasów na terenie gminy wiejskiej Krosno Odrza ńskie to grunty Skarbu Pa ństwa, b ędące w zarz ądzie Pa ństwowego Gospodarstwa Le śnego Lasy Pa ństwowe. Ich łączny udział w powierzchni gruntów le śnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych to ponad 97%, co stanowi ponad 51% ogólnej powierzchni gminy Krosno Odrza ńskie. Podobna sytuacja ma miejsce na terenie miasta Krosno Odrza ńskie, gdzie najwi ększ ą powierzchni ę w śród gruntów le śnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych zajmuj ą lasy w zarz ądzie Pa ństwowego Gospodarstwa Le śnego Lasy Pa ństwowe (69,23%), co stanowi 6,63% ogólnej powierzchni miasta. Struktur ę własno ści gruntów le śnych na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie obrazuje tabela nr 1.2. Na terenach lasów gminy Krosno Odrza ńskie znajduj ą si ę: obszary Natura 2000 (Dolina Środkowej Odry, Bory Chrobotkowe, Rynna Gry żyny, D ąbrowy Gubi ńskie), obszary chronionego krajobrazu (Kro śnie ńska Dolina Odry, Dolina Bobru), Gry żyński Park Krajobrazowy, u żytki ekologiczne, pomniki przyrody oraz lasy ochronne. Tab. 2.2 Struktura własno ści gruntów le śnych na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

obszar gminy obszar miasta

wyszczególnienie udział % udział % gruntów podgrupy podgrupy rejestrowej rejestrowej numer grupy wchodz ących udział % stosunku stosunku rejestrowej w skład grupy udział % lasów lasów do ogólnej do ogólnej lub podgrupy lasy w stosunku lasy w stosunku powierzchni powierzchni rejestrowej [ha] do powierzchni [ha] do gruntów gruntów gminy powierzchni le śnych oraz le śnych oraz miasta zadrzewionych zadrzewionych i i zakrzewionych zakrzewionych

Grunty Skarbu Pa ństwa Grunty wchodz ące w skład Zasobu z wył ączeniem 77 0,72 0,38 0 0,00 0,00 gruntów Własno ści Rolnej przekazanych Skarbu Pa ństwa w użytkowanie wieczyste Grunty w zarz ądzie Pa ństwowego 10382 97,40 51,27 54 69,23 6,63 Gospodarstwa Le śnego Lasy Pa ństwowe

Grunty w trwałym zarz ądzie pa ństwowych jednostek 12 0,11 0,06 1 1,28 0,12 organizacyjnych z wył ączeniem gruntów PGL

13

Grunty wchodz ące w skład zasobu nieruchomo ści Skarbu Pa ństwa 29 0,27 0,14 18 23,08 2,21 z wył ączeniem gruntów przekazanych w trwały zarz ąd

grunty gmin i zwi ązków mi ędzygminnych przekazane 0 0,00 0,00 1 1,28 0,12 w trwały zarz ąd gminnym jednostkom organizacyjnym

Grunty wchodz ące Grunty gmin w skład gminnych i zwi ązków zasobów mi ędzygminnych nieruchomo ści z wył ączeniem 22 0,21 0,11 0 0,00 0,00 z wył ączeniem gruntów gruntów przekazanych przekazanych w użytkowanie w trwały zarz ąd

Grunty osób fizycznych wchodz ących 97 0,91 0,48 0 0,00 0,00 w skład gospodarstw Grunty osób rolnych fizycznych Grunty osób fizycznych niewchodz ących 7 0,07 0,03 0 0,00 0,00 w skład gospodarstw rolnych

grunty powiatów z wył ączeniem 0 0,00 0,00 1 1,28 0,12 gruntów przekazanych w u żytkowanie

Grunty spółek prawa handlowego 33 0,31 0,16 3 3,85 0,37 RAZEM: 10659 100,00 78 100,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim, stan na 31 grudnia 2011 r.

2.7 Fauna i flora

Ró żnorodno ść ukształtowania terenu gminy Krosno Odrza ńskie, du ża ilo ść jezior, lasów oraz innych ekosystemów przyczyniaj ą si ę do wyst ępowania wielu bardzo ciekawych gatunków zwierz ąt, takich jak: jelonek rogacz, pijawka żółwia, minóg strumieniowy, koza, śliz, piekielnica, pstr ąg potokowy, grzebiuszka ziemna, kumak nizinny, rzekotka ziemna, paskówka, gniazduj ący bocian czarny, bielik, pliszka górska, zimorodek, błotniak stawowy, dzi ęcioł zielony, kania ruda, wydra, bóbr.

14

W okolicach Krosna Odrza ńskiego regularnie gniazduj ą tracze, nurog ęsi i czajki. Na skraju doliny Odry mo żna spotka ć myszołowy, jastrz ębie, kanie czarne i rude. W okolicach Czetowic oraz w dolinie Odry pomi ędzy Czarnowem i W ęż yskami, a tak że na północ od Morska i Gostchorza zlokalizowane s ą torfowiska a wraz z nimi świat zwierz ąt dla nich charakterystyczny: m.in. mi ęczaki, żaby, pijawki, stułbie, głuszce. W rejonie Gry żyńskiego Parku Krajobrazowego wyst ępuje wiele rzadkich i zagro żonych gatunków zwierz ąt. Nale żą do nich bóbr i wydra a spo śród ptaków – g ągoł. 2.8 Rolnicza przestrze ń produkcyjna

Na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim w strukturze użytkowej gruntów, u żytki rolne w gminie według stanu na dzie ń 31 grudnia 2011 r. zajmowały 7218 ha (Ryc. 1.3). Udział gruntów ornych w śród nich wynosił 4101 ha, co stanowiło 56,82% ogólnej powierzchni u żytków rolnych i 20,25% wszystkich gruntów w gminie. Struktura u żytków rolnych na terenie gminy Krosno Odrza ńskie przedstawia si ę nast ępuj ąco: • grunty orne – 4101 ha – 56,82%, • sady – 35 ha – 0,48%, • łąki trwałe – 1642 ha – 22,75%, • pastwiska trwałe − 720 ha – 9,98%, • grunty rolne zabudowane – 217 ha – 3,01%, • grunty pod stawami – 430 ha – 5,96%, • grunty pod rowami – 73 ha – 1,01%. Ryc. 2.3 Podział u żytków rolnych na terenie gminy wiejskiej Krosno Odrza ńskie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim, stan na dzie ń 31.12.2011 r.

Na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim według stanu na dzie ń 31 grudnia 2011 r. u żytki rolne na terenie miasta Krosno Odrza ńskie zajmowały 223 ha (Ryc. 1.4.). Struktura u żytków rolnych na terenie miasta Krosno Odrza ńskie przedstawia si ę nast ępuj ąco: • grunty orne – 104 ha – 46,64%, • sady – 3 ha – 1,35%, • łąki trwałe − 70 ha – 31,39%,

15

• pastwiska trwałe − 35 ha – 15,70%, • grunty rolne zabudowane – 4 ha – 1,79%, • grunty pod stawami – 4 ha – 1,79%, • grunty pod rowami – 3 ha – 1,35%. Ryc. 2.4 Podział u żytków rolnych na terenie miasta Krosno Odrza ńskie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim, stan na dzie ń 31.12.2011 r.

16

3 Ochrona przyrody

3.1 Parki Krajobrazowe

Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie znajduj ą si ę nast ępuj ące parki krajobrazowe: • Gry żyński Park Krajobrazowy Gry żyński Park Krajobrazowy został powołany Rozporz ądzeniem Nr 4 Wojewody Zielonogórskiego z dnia 15 kwietnia 1996 r. w sprawie utworzenia Gry żyńskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Zielonogórskiego z 1996 r. Nr 6 poz. 61), zmieniony Rozporz ądzeniem Nr 20 Wojewody Lubuskiego z dnia 15 listopada 2004 r. o zmianie rozporz ądzenia Wojewody Zielonogórskiego z dnia 15 kwietnia 1996 r. w sprawie utworzenia Gry żyńskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Lubuskiego z 2004 r. Nr 91 poz. 1356) oraz Uchwał ą nr XXII/192/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 21 marca 2012 roku, zmieniaj ącą rozporz ądzenie w sprawie utworzenia Gry żyńskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Lubuskiego z dnia 27 marca 2012 r., poz.743 ). Park poło żony jest w południowej cz ęś ci Pojezierza Lubuskiego. Obejmuje tereny gmin: Bytnica, Krosno Odrza ńskie, Czerwie ńsk i Sk ąpe. Całkowita powierzchnia parku wynosi 3065,9 ha, a otuliny 7929,2 ha. Park zlokalizowany we wschodniej cz ęś ci gminy Krosno Odrza ńskie zajmuje powierzchni ę 342,6 ha, a otulina 185,9 ha. Obejmuje ochron ą walory krajobrazowe rynny polodowcowej Gry żyńskiego Potoku. Gry żyński Park Krajobrazowy ma na celu ochron ę oraz zachowanie walorów krajobrazowych i przyrodniczych rynny polodowcowej, a także znajduj ących si ę w niej stawów, jezior i doliny rzeki Gry żyński Potok. Atrakcyjno ść tego obszaru wynika ze zró żnicowanej rze źby terenu, du żego nachylenia zboczy rynny, wyst ępowania licznych jezior polodowcowych i stawów, 94 źródeł zboczowych, 17 torfowisk. W granicach parku znajduje si ę 6 jezior. Najwi ększe z nich - Jelito (zlokalizowane na terenie gminy Krosno Odrza ńskie) ma powierzchni ę ok. 44 ha, pozostałe to m.in. Kałek (24,3 ha), Jatnik (12 ha), Grabinek (8 ha), Bagienko (2,2 ha). Na terenie parku mo żna równie ż spotka ć kilkana ście stawów rybnych. Wody jezior zasilane s ą przez wody podziemne. Główn ą rzek ą jest Gry żyński Potok. Tereny parku charakteryzuj ą bardzo ró żnorodne zespoły ro ślinne: le śne, zaro ślowe, ł ąkowe, bagienne i wodne. Z gatunków chronionych i rzadkich wyró żniamy: cebulic ę syberyjsk ą, go ździka sinego, śnie życzk ę przebi śnieg, zawilce, przylaszczki, kło ć wiechowat ą, rosiczk ę okr ągłolistn ą, bagno zwyczajne, gr ąż ela drobnego, grzybienie białe. Atrakcj ą s ą równie ż starodrzewia d ębowe, chronione jako pomniki przyrody. Z ssaków wyst ępuj ą tutaj bobry i wydry, a z gadów gniewosz plamisty. Świat ssaków lądowych reprezentowany jest przez zwierzyn ę łown ą: jelenie, dziki, sarny; drapie żniki: lisy, jenoty, tchórze, kuny. W śród owadów najcenniejsze s ą jelonki rogacze, korowódka sosnówka oraz rusałka żałobnik. Wody obfituj ą w ró żne gatunki ryb: płocie, leszcze, liny, okonie, węgorze oraz karpie, sieje i sielawy. Gry żynka w swoim górnym biegu jest miejscem stałego wyst ępowania rodzimej populacji pstr ąga potokowego. Płazy reprezentowane są tutaj przez traszki zwyczajne, żaby trawne, żaby moczarowe i zielone oraz ropuchy szare. Wśród gadów najcenniejszy jest gin ący gatunek z czerwonej ksi ęgi – żółw błotny. Ze wzgl ędu na du żą ilo ść siedlisk wodnych Gry żyński Park Krajobrazowy jest miejscem pobytu wielu gatunków ptaków zagro żonych w skali europejskiej: bociana czarnego, kani rdzawej, sokoła w ędrownego, rybołowa, żurawia i zimorodka. Z innych rzadszych gatunków stwierdzono obecno ść pliszki górskiej, żurawia, lelki, dudki, dzi ęcioła czarnego, dzi ęcioła zielonego i średniego, muchołówki małej i srokoszy. Cała lista ptaków to 162 gatunki, w śród nich zimorodki, perkozy dwuczube, czaple, kormorany, bieliki, rybołowy, kanie rude, błotniaki stawowe i kobuzy.

17

• Krzesi ński Park Krajobrazowy Park graniczy z gmin ą Krosno Odrza ńskie od zachodu. Park Krajobrazowy powołany został Rozporz ądzeniem nr 12 Wojewody Zielonogórskiego z dnia 10 lipca 1998 r. w sprawie utworzenia Krzesi ńskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Zielonogórskiego z 1998 r. Nr 12 poz. 11), a nast ępnie zmieniony rozporz ądzeniem nr 25 Wojewody Lubuskiego o zmianie rozporz ądzenia nr 12 Wojewody Zielonogórskiego z dnia 10 lipca 1998 roku w sprawie utworzenia Krzesi ńskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Lubuskiego z 2004 r. nr 91 poz. 1361). Całkowita powierzchnia parku wynosi 8546 ha i w cało ści znajduje si ę poza gmin ą Krosno Odrza ńskie.

3.2 Obszary Natura 2000 Obszary Natura 2000 to spójna sie ć ekologiczna, która składa si ę z systemu obszarów chronionych, poł ączonych korytarzami ekologicznymi. Sie ć ta powstała w celu ochrony najcenniejszych i najrzadszych oraz najbardziej typowych elementów przyrody. Powstanie obszarów Natura 2000 jest konsekwencj ą zobowi ąza ń wobec Unii Europejskiej, które zostały nało żone na Polsk ę przez konwencj ę w Rio z dnia 5 czerwca 1992 r. Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie znajduj ą si ę nast ępuj ące obszary Natura 2000: • Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO):
Dolina Środkowej Odry;

• Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO):
Bory Chrobotkowe koło Brzózki,
Dąbrowy Gubi ńskie,
Rynna Gry żyny,

Obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Odry PLB 080004 Obejmuje fragment doliny Odry od Nowej Soli do uj ścia Nysy Łu życkiej wraz z rejonem uj ścia Obrzycy do Odry. Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie zajmuje powierzchni ę ok. 4104 ha. Znaczna cz ęść tego obszaru zalewana jest podczas wysokich stanów wody w Odrze. Zachowane s ą tutaj liczne starorzecza, wyst ępuj ą du że kompleksy wilgotnych ł ąk, a tak że zaro śla i lasy ł ęgowe. W śród tych ostatnich najcenniejsze s ą fragmenty ł ęgów jesionowo- wi ązowych i łęgów wierzbowych. W jej granicach obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Odry wyst ępuj ą co najmniej 22 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 3 gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: kania czarna, kania ruda, trzmielojad, świerszczak i remiz. W stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuje równie ż derkacz i cyranka. W granicach obszaru spotka ć mo żna równie ż: bociana czarnego, bociana białego, bielika, błotniaka stawowego, błotniaka łąkowego, kropiatk ę, żurawia, lelka, zimorodka, dzi ęcioła zielono-siwego, dzi ęcioła czarnego, dzi ęcioła średniego, lerka, świergotka polnego, muchołówk ę mał ą, g ąsiorka, ortolana.

Obszar Natura 2000 Bory Chrobotkowe koło Brzózki PLH 080031

Obszar ostoi znajduje si ę w południowo-zachodniej cz ęś ci Borów Zielonogórskich i zajmuje powierzchni ę 894,16 ha. Dominuj ącymi zbiorowiskami le śnymi s ą tu: bór świe ży i bór chrobotkowy. Podło że stanowi ą lu źne piaski sandrowe, tworz ące na pograniczu Doliny Środkowej Odry i Wzniesie ń Gubi ńskich rozległe piaszczyste tarasy, wznosz ące si ę ponad 18 tarasem ł ąkowym na północy i wyspami morenowymi na zachodzie i południu. Na cz ęś ci obszaru piaski s ą drobnoziarniste w wyniku eolicznego przesortowania. Wyst ępuj ące tu bardzo ubogie podło że nie sprzyja rozwojowi ro ślin zielnych. Jedynie w miejscach otwartych, głównie wzdłu ż torowiska przecinaj ącego cały obszar, rozwijaj ą si ę pionierskie zbiorowiska muraw napiaskowych o bardzo uproszczonym składzie gatunkowym. Zarówno na terenach le śnych, jak i w cz ęś ci muraw dominuj ą porosty ze znacznym udziałem chrobotków z podrodzaju Cladina. W niektórych fragmentach boru chrobotkowego wzrasta udział mszaków, ale udział roślin naczyniowych jest znikomy. Inne zbiorowiska zajmuj ą niewielkie powierzchnie i s ą wykształcone w obni żeniach na obrze żach obszaru – nad lokalnymi niewielkimi ciekami i przy brzegach zbiorników wodnych.

Obszar Natura 2000 D ąbrowy Gubi ńskie PLH 080069

Obszar zajmuje powierzchni ę 1534,6 ha, z czego na terenie Krosna Odrza ńskiego pozostaje jedynie 42,25 ha. Zlokalizowany jest w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy w okolicy rzeki Raczy i stanowi dobrze zachowany kompleks kwa śnych d ąbrów i buczyn, miejscami tylko pofragmentowany młodnikami sosnowymi. Na tym terenie wyst ępuj ą 3 rodzaje siedlisk z Zał ącznika i Dyrektywy Rady 92/43/EWG (torfowiska przejściowe i trz ęsawiska z ro ślinno ści ą, kwa śne buczyny, pomorski kwa śny las brzozowo-dębowy). Jest to jeden z najwa żniejszych na ziemi lubuskiej obszarów wyst ępowania jelonka rogacza oraz pachnicy d ębowej w naturalnym krajobrazie le śnym.

Obszar Natura 2000 Rynna Gry żyny PLH 080067 Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 1336,8 ha, natomiast na terenie gminy Krosno Odrza ńskie zajmuje on powierzchni ę ok. 804,26 ha. jest zlokalizowany we wschodniej częś ci gminy w okolicach Szklarki Radnickiej i obejmuje najcenniejsz ą cz ęść Gry żyńskiego Parku Krajobrazowego. Nieocenione walory skupiaj ą si ę w w ąskim pasie na dnie doliny, a na jej zboczach i w bezpo średnim s ąsiedztwie rozproszone s ą stare d ęby, zasiedlone przez jelonka rogacza. W dnie rynny płynie niewielka rzeka Gry żyna o charakterze cieku włosienicznikowego, wyst ępuj ą jeziora oraz cenne, bardzo dobrze zachowane ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe wraz z fragmentami kwa śnych d ąbrów oraz torfowisk przepływowych. Na ł ąkach i w murawkach napiaskowych stwierdzono wyst ępowanie storczyków: kruszczyka rdzawoczerwonego i kukawki. Obszar skupia, regionalnie wa żne, stanowiska poczwarówki zw ęż onej, trzepli zielonej, jelonka rogacza oraz kumaka nizinnego i żółwia błotnego, a tak że wydry i bobra europejskiego. Dla jelonka jest to jedna z kluczowych ostoi na ziemi lubuskiej – rozmna ża si ę on w okolicy pojedynczych d ębów oraz w alejach d ębowych rosn ących na zboczach doliny i na wierzchowinie w pobli żu jej kraw ędzi. L ęgowa awifauna obejmuje ponad 110 gatunków. Rozwa żana jest te ż reintrodukcja żubra (w krajowej strategii ochrony gatunku planuje si ę utworzenie tu stada satelitarnego).

3.3 Obszar Chronionego Krajobrazu

Obszary chronionego krajobrazu obejmuj ą wyró żniaj ące si ę krajobrazowo tereny o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspakajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem lub pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych w układzie przestrzennym województwa lubuskiego. Celem ochrony jest zachowanie krajobrazu dolin rzecznych.

19

Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie znajduj ą si ę dwa obszary chronionego krajobrazu: • „25-Dolina Bobru” – Stanowi obszar o powierzchni 13 131 ha poło żony w gminach: Dąbie (1800 ha), Żaga ń (2 753 ha), Bobrowice (3 320 ha), Krosno Odrza ńskie (255 ha) , Małomice (715 ha), Nowogród Bobrza ński (2 248 ha), Szprotawa (1 890 ha), UM Żaga ń (150 ha). Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie obejmuje biegn ącą z południa na północ dolin ę dolnego biegu Bobru; • „18-Kro śnie ńska Dolina Odry" – Rozci ąga si ę wzdłu ż rzeki Odry, zajmuj ąc 13 265 ha. To obszar poło żony w gminach: Czerwie ńsk (4 578 ha), Gubin (49 ha), Krosno Odrza ńskie (4 225 ha) , Sulechów (2 550 ha) i Zielona Góra (1 863 ha).

3.4 Użytki ekologiczne

Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie zlokalizowanych jest 14 u żytków ekologicznych, ich zestawienie przedstawia tabela poni żej:

Tab. 3.1 U żytki ekologiczne na terenie gminy Krosno Odrza ńskie, stan na 01.09.2011 r.

Obowi ązuj ąca Nazwa u żytku podstawa ekologicznego Data Pow. prawna wraz z Obr ęb Lp. (jak w akcie oznaczeniem Opis utworzenia [ha] ewidencyjny prawnym o miejsca ustanowieniu) ogłoszenia aktu prawnego Ochrona R. W. L. Nr 5 z 2002 r. ekosystemów MI ĘDZYWALE maj ących znaczenie 1 03.05.2002 r. 68,90 (Dz. U. Woj. Lub. Radnica I dla zachowania Nr 44, poz. 554) ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. maj ących znaczenie 2 ŻURAWIE 03.05.2002 r. 14,78 (Dz. U. Woj. Lub. Łochowice dla zachowania Nr 44, poz. 554) ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. SUCHA maj ących znaczenie 3 NIEMKA 03.05.2002 r. 4,70 (Dz. U. Woj. Lub. Gostchorze Nr 44, poz. 554) dla zachowania ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona R. W. L. Nr 5 z 2002 r. ekosystemów maj ących znaczenie 4 OLSZYNY 03.05.2002 r. 4,54 (Dz. U. Woj. Lub. Gostchorze dla zachowania Nr 44, poz. 554) ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. maj ących znaczenie 5 GRABINA 03.05.2002 r. 20,89 (Dz. U. Woj. Lub. Kamie ń Nr 44, poz. 554) dla zachowania ró żnorodnych typów siedlisk.

20

Obowi ązuj ąca Nazwa u żytku podstawa ekologicznego Data Pow. prawna wraz z Obr ęb Lp. (jak w akcie utworzenia [ha] oznaczeniem ewidencyjny Opis prawnym o miejsca ustanowieniu) ogłoszenia aktu prawnego Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. maj ących znaczenie BAGNO (Dz. U. Woj. Lub. 6 GORBUNA 03.05.2002 r. 10,65 Węż yska dla Nr 44, poz. 554) zachowania ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. Nowy maj ących znaczenie RADUSZEC (Dz. U. Woj. Lub. 7 03.05.2002 r. 11,24 Raduszec Nr 44, poz. 554) dla zachowania ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona R. W. L. Nr 5 z 2002 r. ekosystemów DŁUGIE maj ących znaczenie 8 03.05.2002 r. 5,67 (Dz. U. Woj. Lub. Strumienno BAGNO dla zachowania Nr 44, poz. 554) ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. BAGNO Brzózka, maj ących znaczenie 9 03.05.2002 r. 4,46 (Dz. U. Woj. Lub. ŁOZOWSKIEGO Węż yska dla zachowania Nr 44, poz. 554) ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. maj ących znaczenie 10 RETNO 03.05.2002 r. 8,69 (Dz. U. Woj. Lub. Nr Strumienno dla zachowania 44, poz. 554) ró żnorodnych typów siedlisk.

Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. BAGNO Nowy maj ących znaczenie 11 03.05.2002 r. 4,74 (Dz. U. Woj. Lub. KOZIARSKIEGO Raduszec dla zachowania Nr 44, poz. 554) ró żnorodnych typów siedlisk. Ochrona ekosystemów R. W. L. Nr 5 z 2002 r. maj ących znaczenie 12 ZALEW 03.05.2002 r. 16,36 (Dz. U. Woj. Lub. Osiecznica dla zachowania Nr 44, poz. 554) ró żnorodnych typów siedlisk. uchwała Nr XLIII/285/06 Rady Zachowanie Miejskiej w ekosystemów wodno- BAGNA Kro śnie Odrza ńskim błotnych oraz 13 JEZIORA 12.10.2006 r. 6,36 z dnia 24 sierpnia Osiecznica terenów bagiennych MOCZYDŁO 2006 r. z ró żnorodno ści ą (Dz. U. Woj. Lub. świata ro ślinnego Nr 75 poz. 1543 z dn. i zwierz ęcego. 28.09.2006 r.)

21

Obowi ązuj ąca Nazwa u żytku podstawa ekologicznego Data Pow. prawna wraz z Obr ęb Lp. (jak w akcie utworzenia [ha] oznaczeniem ewidencyjny Opis prawnym o miejsca ustanowieniu) ogłoszenia aktu prawnego Zachowanie uchwała nr ekosystemów wodno- XX/128/08 z dnia błotnych oraz OSTOJA 30 kwietnia 2008r. terenów bagiennych 14 14.06.2008 r. 0,73 Osiecznica SKÓRZYN (Dz. U. Woj. Lub. z ró żnorodno ści ą Nr 52 poz. 984 z dn. świata 29.05.2008 r.) ro ślinnego i zwierz ęcego. Źródło: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim

22

3.5 Pomniki przyrody

Na obszarze gminy znajduje si ę 8 pomników przyrody. Trzy z nich zlokalizowane są na terenie miasta Krosno Odrza ńskie, dwa w Czetowicach, po jednym w Bielowie i Osiecznicy (tab.2.2).

Tab. 3.2 Pomniki przyrody na terenie gminy Krosno Odrza ńskie

Obowi ązuj ąca Nazwa pomnika Data podstawa prawna Obwód na przyrody (jak w utworzenia Wys. Lp. wraz z o znaczeniem wysoko ści Miejscowo ść Opis lokalizacji akcie prawnym o pomnika [m] miejsca ogłoszenia 1,3 m [cm] ustanowieniu) przyrody aktu prawnego

R.W.L. Nr 34 z 19 Skupienie drzew -3 maja 2006 r. 510 Krosno Drzewa rosn ą na dęby szypułkowe 540 1 19.06.2006 r. Dz. U. Woj. Lub. 24 Odrza ńskie terenie parku /Quercus robur/ Nr 38, poz. 834 580 z 5.06.2006 r.

R.W.L. Nr 47 z 19 maja 2006 r. Krosno Dąb szypułkowy Krosno Odrza ńskie, 2 19.06.2006 r. Dz. U. Woj. Lub. 460 26 /Quercus robur/ Odrza ńskie Bulwar Jana Nr 38, poz. 847 z 5.06.2006 r. Pawła II R.W.L. Nr 47 z 19 maja 2006 r. Krosno Dąb szypułkowy Krosno 3 19.06.2006 r. Dz. U. Woj. Lub. 420 28 Odrza ńskie, ul. /Quercus robur/ Odrza ńskie Nr 38, poz. 847 Parkowa 1 z 5.06.2006 r. Krosno Odrza ńskie, R.W.L. Nr 47 z 19 przy drodze maja 2006 r. krajowej nr 29 Dąb szypułkowy Krosno (ul. Bohaterów 4 19.06.2006 r. Dz. U. Woj. Lub. 465 28 /Quercus robur/ Odrza ńskie Nr 38, poz. 847 Wojska z 5.06.2006 r. Polskiego przy mo ście nad starorzeczem Odry) Uchwała Rady Miejskiej w Kro śnie Teren Odrza ńskim nr 400 nadle śnictwa Grupa drzew - 4 XXXIX/259/06 z 310 Krosno 5 dęby szypułkowe 21.06.2006 r. b.d. Czetowice dnia 29.03.2006 r. / 350 Odrza ńskie (Quercus robur) Dz. U. Woj. Lub. 335 Obr ęb le śny Nr 39 poz. 857 Budachów z 07.06.2006 r. Uchwała Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim nr Teren Grupa drzew - 2 XXXIX/259/06 z 465 nadle śnictwa 6 dęby szypułkowe 21.06.2006 r. b.d. Bielów dnia 29.03.2006 r. / 470 Krosno /Quercus robur/ Dz. U. Woj. Lub. Odrza ńskie Nr 39 poz. 857 z 07.06.2006 r.

23

Uchwała Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim nr Teren Dąb szypułkowy XXXIX/259/06 z 7 21.06.2006 r. 400 b.d. Czetowice nadle śnictwa /Quercus robur/ dnia 29.03.2006 r. / Krosno Dz. U. Woj. Lub. Odrza ńskie Nr 39 poz. 857 z 07.06.2006 r. Uchwała Rady Miejskiej w Kro śnie 132 Sosna pospolita Odrza ńskim nr 135 Teren 6 - konarowa XXXIX/259/06 z 124 nadle śnictwa 8 21.06.2006 r. b.d. Osiecznica /Pinus sylvestris/- dnia 29.03.2006 r. / 199 Krosno sze ściokonarowa Dz. U. Woj. Lub. 84 Odrza ńskie Nr 39 poz. 857 147 z 07.06.2006 r. Źródło: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim

3.6 Lasy ochronne

Na podstawie ustawy z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (tj. Dz. U. z 2011 r., Nr 12, poz. 59), wyznaczone zostały lasy pełni ące funkcje wodochronne, lasy stanowi ące cenne fragmenty rodzimej przyrody oraz lasy stanowi ące ostoje zwierz ąt podlegaj ących ochronie gatunkowej, poło żone w odległo ści do 10 km od granic administracyjnych miast licz ących ponad 10 tys. mieszka ńców. Są to lasy pełni ące specjalne funkcje zwi ązane z ochron ą wód, m.in.: • chroni ą zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, regulują stosunki hydrologiczne w zlewni oraz na obszarach wododziałów, • ograniczaj ą powstawanie lub rozprzestrzenianie si ę lotnych piasków, • stanowi ą drzewostany nasienne lub ostoje zwierz ąt; stanowiska ro ślin podlegaj ą ochronie gatunkowej, • są poło żone w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast licz ących ponad 50 tys. mieszka ńców

3.7 Parki Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie znajduje si ę jeden park wpisany do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków. Wchodzi on w skład zespołu pałacowego i folwarcznego z II połowy XIX w. w miejscowo ści Kamie ń.

24

3.8 Gleby chronione Zgodnie z ustaw ą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (tj. Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 z pó źn. zm.) ochrona gruntów rolnych i le śnych polega na ograniczaniu ich przeznaczania na cele nierolnicze lub niele śne, a tak że zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej (le śnej), powstaj ącym wskutek działalno ści nierolniczej (niele śnej) i ruchów masowych ziemi. Ochrona powinna równie ż uwzgl ędnia ć ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi. Ponadto ochrona gruntów rolnych polega na rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze oraz zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych. Ochrona dotyczy gruntów rolnych, które maj ą by ć przeznaczone na cele nierolnicze stanowi ące „ użytki rolne klas I − III, je żeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha” . Zmiana ich przeznaczenia w areale przekraczaj ącym 0,5 ha wymaga zgody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Ochrona gruntów le śnych polega natomiast na przywracaniu warto ści u żytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów le śnych wskutek działalno ści niele śnej oraz poprawianiu ich warto ści u żytkowej i zapobieganiu obni żania ich produkcyjno ści. Chronione s ą tak że wszystkie grunty le śne, a zmiana ich przeznaczenia na cele nieleśne w przypadku własno ści Skarbu Pa ństwa – wymaga uzyskania zgody Ministra Środowiska lub upowa żnionej przez niego osoby. Zmiana za ś pozostałych gruntów le śnych na cele niele śne wymaga zgody marszałka województwa po uzyskaniu opinii izby rolniczej.

Graficzne przedstawienie ww. form ochrony dla gminy Krosno Odrza ńskie znajduje si ę na zał ączniku Nr 2a1.

25

4 Wyst ępowanie udokumentowanych złó ż kopalin oraz zasobów wód podziemnych 4.1 Kopaliny Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie wyst ępuj ą udokumentowane zło ża kopalin: 1. Kruszywa naturalnego: • „Stary Raduszec”, • „Raduszec Stary – E”, • „ Czarnowo”; 2. Torfu − „Czarnowo”, 3. Ropy naftowej − „Retno”; 4. Gazu ziemnego − „Czeklin”.

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie znajduj ą si ę: • odwierty zlikwidowane (20 odwiertów) – Sarbia (3), Brzózka (2), Czeklin (1), Czarnowo (1), W ęż yska (3), Osiecznica (3), Czetowice (1), Krosno Odrza ńskie (3), Chy że (2), Radnica(1), • odwiert ropny eksploatacyjny – Retno, • odwiert zastawiony – Brzózka, • planowany odwiert poszukiwawczy – W ęż yska. Odwierty zlokalizowane na terenie gminy posiadaj ą strefy ochronne, co skutkuje ograniczeniami w zabudowie. Przy projektowaniu obiektów terenowych nale ży zachowa ć odpowiednio odległo ści podstawowe, które szczegółowo opisane zostały w „Kierunkach”.

4.2 Wody podziemne Południowo-zachodnia cz ęść obszaru gminy poło żona jest na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 149 „Sandr Krosno – Gubin”, a północno-wschodnia cz ęś ci gminy na terenie GZWP 148 „Sandr rzeki Pliszki” oraz 150 „Pradolina Warszawa – Berlin”. Wszystkie główne zbiorniki wód poziemnych gromadz ą wod ę w czwartorz ędowych utworach porowych i wymagaj ą najwy ższej ochrony (tab.3.1). GZWP 148 to utwory czwartorz ędu w sandrach, o szacunkowych zasobach produkcyjnych 243 tys. m 3/dob ę i średniej gł ęboko ści uj ęć 35,0 m. GZWP 149 to utwory czwartorz ędu w sandrach i dolinach kopalnych, o szacunkowych zasobach produkcyjnych 47,4 tys. m 3/dob ę i średniej gł ęboko ści uj ęć 25,0 m. GZWP 150 to utwory czwartorz ędowe w pradolinach, o szacunkowych zasobach produkcyjnych 456 tys. m3/dob ę i średniej gł ęboko ści uj ęć 25 – 30 m.

26

Tab. 4.1 Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie ) 2 nego ci ś ś

Lp. odporno ń tra wodono tra ę NrGZWP udokumentowania ń NazwaGZWP Obszardorzecza Stopie Powierzchnia(km Wiekpi Stopie Rokdokumentacjiwykonania (dokumentacjahydrogeologiczna) Zasobydyspozycyjne/szacunkowe

Sandr 2009- 1 148 Odry 506 Q 243 niski opracowany projekt Pliszki 2011 Sandr 2 149 Krosno Odry 340 Q 47,4 - udokumentowany 2001 Gubin Pradolina 2009- 3 150 Warszawa Odry 1904 Q 456,0 - nieudokumentowany 2011 – Berlin Źródło: Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, KZGW, 2011 Warszawa, Tabela 2

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie woda dostarczana jest gospodarstwom domowym z siedmiu uj ęć wody, zlokalizowanych w miejscowo ściach: Krosno Odrza ńskie, Czetowice, Gostchorze, Szklarka Radnicka, Retno, Czarnowo, W ęż yska (tab. 3.2). Szczegółowe informacje na temat poszczególnych uj ęć znajduj ą si ę w rozdziale 13.

Tab. 4.2 Wykaz uj ęć wody wra z z nr decyzji powołuj ących

Lp Pozwolenia wodno- Data Znak decyzji prawne dla SUW 1 SUW Retno 05.11.2003* BS-6223-wp-10/2003* 28.04.2009 BS-6223-wp-10/09 2 SUW W ęż yska 03.12.2007 BS-6223-wp-7/07 28.04.2009 BS-6223-wp-07/09 3 SUW Szklarka 15.02.2005 BS-6223-wp-11/04/05 Radnicka 28.04.2009 BS-6223-wp-8/09 4 SUW Czetowice 15.09.2006 BS-6223-wp-15/06 28.04.2009 BS-6223-wp-6/09 5 SUW Gostchorze 27.02.2006 BS-6223-wp-13/05/06 28.04.2009 BS-6223-wp-9/09 6 SUW Czarnowo 17.06.2002 BS-6223-wp-2/2002 28.05.2009 BS-6223-wp-12/09 7 SUW Krosno 09.03.2007 BS-6223-wp-22/06/07 Odrza ńskie 28.05.2009 BS-6223-wp-13/09 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Kro śnie ńskiego Przedsi ębiorstwa Wodoci ągowo – Kanalizacyjnego Sp. z o. o. w Kro śnie Odrza ńskim

* Pierwsza data i odpowiedni jej znak decyzji obowiązywały, gdy eksploatacj ą powy ższych SUW-ów zajmował si ę Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Krośnie Odrza ńskim. Druga data i odpowiedni jej znak decyzji obowi ązuje, od kiedy eksploatacja SUW-ów została przej ęta przez Kro śnie ńskie Przedsi ębiorstwo Wodoci ągowo-Kanalizacyjne Sp. z o.o. w Kro śnie Odrza ńskim .

27

5 Wyst ępowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odr ębnych

Obszar i teren górniczy „Retno” Na terenie gminy znajduje si ę udokumentowane zło że ropy naftowej „Retno”, dla którego utworzono obszar i teren górniczy „Retno” . Dla zło ża tego została wydana przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa koncesja nr 3/97, zezwalaj ąca na wydobywanie ropy naftowej. Wa żno ść koncesji upływa 04 kwietnia 2017 r. Zgodnie z ww. koncesj ą teren górniczy pokrywa si ę z granicami obszaru górniczego. Powierzchnia terenu obj ętego koncesj ą to 0,40 km 2.

Obszar i teren górniczy „Czarnowo Piasek” (kod zło ża: KN 11511) • Numer w rejestrze: 10-4/2/105, • Koncesja BS.II.7515-4/08 z dnia 2009/01/14 – wa żna do 2019/01/13, • Powierzchnia OG: 16008 m2, Powierzchnia TG: 16008 m2. Obszar i teren górniczy „Czarnowo” – zło że torfu (kod zło ża: TO 10221) • Numer w rejestrze: 10-4/1/44, • Koncesja BS-7513-1/05 z dnia 2005/10/05 – wa żna do 2015/10/30, • Powierzchnia OG: 19903 m 2, • Powierzchnia TG: 31489 m 2.

Teren gminy obj ęty jest nast ępuj ącymi koncesjami na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego : • Krosno Odrza ńskie – Świebodzin nr 23/95/p z dnia 03.08.1995 r. – wa żna do dnia 31.12.2013 r., • Gubin − Krosno Odrza ńskie nr 25/99/p z dnia 22.09.1999 r. – wa żna do dnia 22.03.2014 r.

28

6 Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania obszarów naturalnych zagro żeń geologicznych

Do zagro żeń geologicznych, które mog ą wyst ąpi ć na terenie gminy, zaliczono zagro żenie erozj ą i osuwaniem si ę mas ziemnych. Pa ństwowy Instytut Geologiczny (PIG) realizuje projekt o znaczeniu ogólnopa ństwowym – System Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO), który wykonywany jest w trzech etapach. Jego podstawowy cel to rozpoznanie, udokumentowanie i zaznaczenie na mapie w skali 1 : 10 000 wszystkich osuwisk oraz terenów potencjalnie zagro żonych ruchami masowymi w Polsce oraz zało żenie systemu monitoringu wgł ębnego i powierzchniowego na 100 wybranych osuwiskach. Planowany czas realizacji projektu wynosi 9 lat, a zako ńczenie projektu jest przewidziane na 2016 r. PIG w ramach realizacji Projektu SOPO przygotował wst ępne informacje dotycz ące problematyki ruchów masowych na obszarze Polski pozakarpackiej. Na mapach poszczególnych województw zostały przedstawione zasi ęgi obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych oraz dotychczas udokumentowane osuwiska, badane na przestrzeni ostatnich 30−40 lat. W ten sposób zostały wskazane rejony, gdzie nie wyklucza si ę mo żliwo ści rozwoju ruchów masowych. Nale ży jednak mie ć na uwadze, że s ą to jedynie ogólne i wst ępne dane, informuj ące o mo żliwej predyspozycji obszarów (wynikaj ącej głównie z budowy geologicznej i morfologii) do rozwoju ruchów masowych, niepotwierdzone zwiadem terenowym, dlatego nie mo żna ich wykorzystywa ć przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Mapy, o których mowa, b ędą stanowiły postaw ę do wykonania prac terenowych prowadzonych w trakcie kolejnych etapów projektu SOPO (lata 2013 − 2016). Dla powiatu kro śnie ńskiego planowany termin wykonania map w skali 1 : 10 000 to lata 2015 – 2016. W zwi ązku z powy ższym, jedynym źródłem informacji o ruchach masowych na terenie gminy Krosno Odrza ńskie jest przegl ądowa mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie lubuskim, na podstawie której mo żna stwierdzi ć istnienie dwóch dotychczas udokumentowanych osuwisk. Pierwsze zlokalizowane jest na terenie miasta, drugie w miejscowo ści Gostchorze. Na tej samej mapie zaznaczone s ą równie ż obszary predysponowane do wyst ąpienia ruchów masowych. S ą to tereny głównie po prawobrze żnej cz ęś ci Krosna Odrza ńskiego, wzdłu ż doliny rzeki, od Osiecznicy przez Marcinowice do skarpy przy ul. Świerczewskiego oraz od wschodniej cz ęś ci miasta Krosno Odrza ńskie do miejscowo ści Gostchorze. W granicach administracyjnych Krosna Odrza ńskiego wyst ępuj ą równie ż inne obszary, które nie s ą zaznaczone na mapie przegl ądowej sporz ądzonej przez PIG, ale ruchy masowe na nich wyst ępuj ące s ą przyczyn ą zgłaszanych interwencji (np. ul. Wiejska, 17 Pionierów, Pozna ńska).

29

7 Waloryzacja fizjograficzna gminy Przyrodnicze uwarunkowania wynikaj ą z geograficznego poło żenia gminy, którego konsekwencj ą s ą okre ślone cechy fizyczno-geograficzne przestrzeni. Do głównych uwarunkowa ń przyrodniczych zaliczono: • poło żenie w mezoregionach: Dolina Środkowej Odry, Równina Torzymska, Wzniesienia Gubi ńskie, Dolina Dolnego Bobru, Wysoczyzna Czerwie ńska, • poło żenie w strefie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, zaliczonych do europejskiej sieci obszarów Natura 2000, • urozmaicony krajobraz utworzony przez ró żnorodne formy geologiczne: wysoczyzna morenowa falista, równiny sandrowe, dolina Odry i Bobru, rynny subglacjalne, • wysok ą lesisto ść gminy, • Odr ę, która stanowi naturaln ą granic ę mi ędzy Starym a Nowym Miastem. Wyra źnie widoczna jest ró żnica w rze źbie terenu i formach geologicznych pomi ędzy nimi.

Dla oceny przydatno ści terenów pod ró żne sposoby zagospodarowania, uwarunkowania przyrodnicze gminy maj ą ogromne znaczenie. Ograniczenia w u żytkowaniu wynikaj ą w du żym stopniu z form ochrony przyrody, jakie tu wyst ępuj ą i przepisów je powołuj ących. Dotyczy to przede wszystkim obszarów Natura 2000, zajmuj ących ponad 28% obszaru gminy (5845 ha), w skład której wchodz ą: Dolina Środkowej Odry, Bory Chrobotkowe, Rynna Gry żyny i D ąbrowy Gubi ńskie. S ą to obszary o wysokiej randze przyrodniczej i krajobrazowej, uwarunkowanej ochroną ptaków i siedlisk, z predyspozycj ą do prowadzenia niezbyt intensywnej gospodarki rolnej. Nieco wi ęcej, bo 5875 ha zajmuj ą obszary chronionego krajobrazu, natomiast 528,5 ha Gry żyński Park Krajobrazowy wraz z otulin ą. W sumie w przybli żeniu 12250 ha terenu gminy stanowi ą ww. formy ochrony przyrody (62% powierzchni gminy). Nale ży równie ż pami ęta ć, że tereny le śne, stanowi ące ponad połow ę obszaru gminy, powinny pełni ć funkcje zgodne z ustaw ą o lasach. Natomiast naturaln ą barier ą w zagospodarowaniu gminy i powstawaniu nowej zabudowy jest zagro żenie powodzi ą, wyst ępuj ące w dolinie Odry, po obu jej stronach. W celu zachowania walorów przyrodniczych gminy należy d ąż yć do utrzymania ładu przestrzennego w zmienianym układzie urbanistycznym, z zachowaniem zasad zrównowa żonego rozwoju.

8 Uwarunkowania ekofizjograficzne gminy – ograniczenia i wskazania Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie nale ży zwróci ć uwag ę na obszary wymagaj ące szczególnej ochrony. Dotyczy to, mi ędzy innymi u żytków ekologicznych, obszarów chronionego krajobrazu, obszarów Natura 2000 oraz Gry żyńskiego Parku Krajobrazowego. Obszar Natura 2000 pełni rol ę du żego, ponadlokalnego „korytarza ekologicznego" i jest najwa żniejszym w regionie komponentem ogólnokrajowej sieci obszarów uznanych za kluczowe dla ochrony przyrody w Polsce. Funkcj ą wiod ącą powinno by ć zachowanie pełnej ró żnorodno ści biologicznej na poziomie ogólnoeuropejskim oraz utrzymanie dotychczasowego sposobu zagospodarowania ziemi w formie ekstensywnej gospodarki ł ąkowo-pastwiskowej.

• Przy lokalizacji nowych terenów pod zabudow ę nale ży wzi ąć pod uwag ę mo żliwo ść wł ączenia ich do systemu kanalizacji i ogrzewania wykorzystuj ącego „czyste” technologie, takie jak: pompy ciepła, ogrzewanie olejem opałowym, gazem, elektrownie wiatrowe, baterie fotowoltaiczne, słoneczne, itd. 30

• Wody powierzchniowe powinny by ć zabezpieczone przed zanieczyszczeniami pochodz ącymi głównie ze sfery komunalnej ( ścieki sanitarne) oraz rolnictwa. W tym celu zaleca si ę rozwój sieci kanalizacji sanitarnej oraz budow ę przyzagrodowych oczyszczalni ścieków tam, gdzie nieplanowane jest skanalizowanie. W przypadku rolnictwa ograniczenie zanieczyszczenia mo że nast ąpi ć poprzez: wył ączenie z uprawy stref brzegowych rzek i jezior, naturalne nawo żenie, wprowadzenie pasów zieleni ochronnej. • Grunty rolne poło żone w bezpo średnim s ąsiedztwie lasów, jezior i cieków wodnych proponuje si ę u żytkowa ć w dotychczasowy sposób, przeznaczy ć pod zalesienie bądź według zapotrzebowania cz ęś ciowo przeznaczy ć pod zabudow ę mieszkaniow ą, zagrodow ą i rekreacyjn ą lub wykorzysta ć np.: pod stawy hodowlane. Procesy zmierzaj ące do całkowitego zabudowania ww. terenów mog ą przyczyni ć si ę do przekształcenia krajobrazu, zablokowania naturalnych tras migracji ssaków, ptaków, ro ślin oraz zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska. • Zaleca si ę zalesienie gleb słabych klas bonitacyjnych: VI z, VI, V. • Obszarami o niekorzystnych warunkach do zabudowy s ą strefy kraw ędziowe wysoczyzn, formy wkl ęsłe, takie jak: doliny rzeczne, zagł ębienia i obni żenia terenowe, obszary o wysokim poziomie wód gruntowych, w tym obszary podmokłe i bagienne. • Wskazuje si ę konieczno ść zachowania i ochrony zieleni wysokiej oraz wzbogacanie jej o nowe nasadzenia, równie ż zieleni izolacyjnej wokół obiektów uci ąż liwych.

31

9 Demografia

Według danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim powierzchnia geodezyjna miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2011 r. wynosiła 21 240 ha, z czego 20425 ha stanowił obszar wiejski, a 815 ha obszar miasta. Na pocz ątku 2012 r. (na dzie ń 20 stycznia) obszar miasta zamieszkiwało 11 922 osób (5743 m ęż czyzn i 6179 kobiet), a obszar wiejski 6 512 osób (3233 m ęż czyzn i 3279 kobiet). W latach 2000 – 2010 liczba ludno ści na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie zmniejszyła si ę o 470 osób (z 18905 w 2000 r. do 18435 w 2010 r.) (tab.8.1). W województwie lubuskim zanotowano tendencje wzrostowe, natomiast na terenie powiatu kro śnie ńskiego tendencje spadkowe. Warto wspomnie ć, że w ci ągu 10 lat liczba mieszka ńców obszarów wiejskich w Kro śnie Odrza ńskim wzrosła o 256 osób. Tab. 9.1 Sytuacja demograficzna miasta i gminy Krosno Odrzańskie na tle województwa lubuskiego i powiatu kro śnie ńskiego w latach 2000 – 2010

ś wyszczególnienie lata Liczba ludno ci ogółem męż czy źni kobiety województwo lubuskie 2000 1008472 490259 518213 2010 1011024 490023 521001 województwo lubuskie 2000 409709 200623 209086 (gminy miejsko-wiejskie) 2010 407328 198926 208402 powiat kro śnie ński 2000 58243 28700 29543 2010 56041 27404 28637 Krosno Odrza ńskie - miasto 2000 12607 6199 6408 2010 11881 5738 6143 Krosno Odrza ńskie – obszar 2000 6298 3187 3111 wiejski 2010 6554 3239 3315 gmina Krosno Odrza ńskie 2000 18905 9386 9519 2010 18435 8977 9458 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, stan na 31.12.2000 i 31.12.2010

9.1 Sie ć osadnicza, dynamika zmian liczby ludno ści oraz g ęsto ść zaludnienia SIE Ć OSADNICZA Sie ć osadnicz ą gminy Krosno Odrza ńskie tworzy 20 miejscowo ści, w tym 19 wsi i 1 gajówka (tab.8.2).

32

Tab. 9.2 Wykaz miejscowo ści podstawowych na terenie gminy Krosno Odrza ńskie wg stanu na 01.01.2012 r.

ś Lp. Nazwa miejscowo ci Rodzaj podstawowej miejscowo ści 1 Bielów wie ś 2 Brzózka wie ś 3 Chojna wie ś 4 Chy że wie ś 5 Czarnowo wie ś 6 Czetowice wie ś 7 Gostchorze wie ś 8 Kamie ń wie ś 9 Łochowice wie ś 10 Marcinowice wie ś 11 Nowy Raduszec wie ś 12 Osiecznica wie ś 13 Radnica wie ś 14 Retno wie ś 15 Sarbia wie ś 16 Sarnie Ł ęgi gajówka 17 Stary Raduszec wie ś 18 Strumienno wie ś 19 Szklarka Radnicka wie ś 20 Węż yska wie ś Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS („Krajowy Rejestr Urz ędowy Podziału Terytorialnego Kraju TERYT”) Najwi ększ ą liczb ą ludno ści na terenie gminy charakteryzuje si ę miejscowo ść Osiecznica (939 osób), nast ępnie W ęż yska (844 osób), Radnica (609 osób) i Marcinowice (510 osób) − (tab.8.3 i ryc.8.1). Pozostałe miejscowo ści licz ą mniej ni ż 500 osób. Gajówk ę Sarnie Ł ęgi zamieszkuj ą zaledwie 3 osoby. Z uwagi na fakt, i ż zainteresowanie zabudow ą obserwuje si ę w miejscowo ściach: Marcinowice, Kamie ń i Gostchorze, mo żna spodziewa ć si ę wzrostu liczby ludno ści na tym obszarze w kolejnych latach. Natomiast sądz ąc po niszczej ącej zabudowie w miejscowościach poło żonych zwłaszcza na lewobrze żnej cz ęś ci gminy (m.in. Czarnowo, Retno), mo żna przypuszcza ć, że obserwowane tendencje spadkowe utrzymaj ą si ę lub zaczn ą ulega ć pogorszeniu.

33

Tab. 9.3 Statystyka stałych mieszka ńców wg miejscowo ści i płci, stan na dzie ń 20.01.2012 r.

miejscowo ść męż czy źni (M) kobiety (K) razem Bielów 60 70 130 Brzózka 116 115 231 Chojna 25 20 45 Chy że 92 90 182 Czarnowo 242 238 480 Czetowice 84 82 166 Gostchorze 177 172 349 Kamie ń 107 116 223 Łochowice 138 140 278 Marcinowice 253 257 510 Nowy Raduszec 82 78 160 Osiecznica 467 472 939 Radnica 296 313 609 Retno 91 75 166 Sarbia 79 80 159 Sarnie Ł ęgi 1 2 3 Stary Raduszec 222 243 465 Strumienno 98 103 201 Szklarka Radnicka 190 182 372 Węż yska 413 431 844 Krosno Odrza ńskie 5743 6179 11922 SUMA (M,K) 8976 9458 18434 Źródło: Urz ąd Miasta w Kro śnie Odrza ńskim

Ryc. 9.1 Wykaz ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach na terenie wiejskim Krosna Odrza ńskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

34

ZMIANA LICZBY LUDNO ŚCI W latach 2000 – 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie liczba ludno ści spadła o 470 mieszka ńców, w 2010 r. osi ągaj ąc liczb ę 18435 (ryc.8.2) Na przestrzeni 11 lat na obszarze miasta najwy ższ ą liczb ę ludno ści zanotowano w 2000 r. (12607), natomiast na terenie wiejskim w 2010 r. (6554). Wyra źnie wida ć tendencj ę spadkow ą na terenie miasta (o 726 osób) i wzrostow ą na terenie wiejskim (o 256 osób). Ryc. 9.2 Zmiana liczby ludno ści na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010 (dane zgodne z faktycznym miejscem zamieszkania na dzie ń 31 XII)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Szczególnie niekorzystne zmiany zaszły na obszarze miasta – od 2000 r. liczba męż czyzn spadła o 7,4% (z poziomu 6199 w 2000 r. do 5738 w 2010 r.), natomiast liczba kobiet spadła o 4,1% (z poziomu 6408 w 2000 r. do 6143 w 2010 r.) (tab.8.4 i ryc.8.3). Najwi ększy spadek liczby m ęż czyzn w stosunku do roku poprzedniego nast ąpił w 2003 r. (o 2,4%), natomiast najwi ększy wzrost rok pó źniej, tj. w 2004 r. (o 0,2%). Analizuj ąc dynamik ę zmian liczby kobiet, nale ży zaznaczy ć, że w 2003 r. zanotowano najwi ększy spadek (o 1,5%), a w 2010 r. najwi ększy wzrost ich liczebno ści – o 0,6% w stosunku do lat poprzednich.

35

Tab. 9.4 Zmiana liczby ludno ści na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010 według płci (dane zgodne z faktycznym miejscem zamieszkania na dzie ń 31 XII)

rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Krosno Odrza ńskie – obszar miasta ogółem 12607 12516 12490 12245 12244 12145 12039 11999 11943 11863 11881 męż czy źni 6199 6150 6110 5963 5972 5909 5847 5826 5783 5755 5738 kobiety 6408 6366 6380 6282 6272 6236 6192 6173 6160 6108 6143 Krosno Odrza ńskie – obszar wiejski ogółem 6298 6320 6304 6320 6366 6406 6337 6418 6444 6513 6554 męż czy źni 3187 3179 3176 3172 3187 3193 3137 3160 3180 3214 3239 kobiety 3111 3141 3128 3148 3179 3213 3200 3258 3264 3299 3315 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Ryc. 9.3 Dynamika zmian liczby ludno ści Krosno Odrza ńskie – miasto w latach 2000 − 2010 według płci (%)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Znacznie lepiej przedstawia si ę statystyka na obszarze wiejskim , gdzie w latach 2000 – 2010 liczba m ęż czyzn wzrosła o 1,6%, natomiast liczba kobiet o 6,6% (ryc.8.4). Najwi ększy spadek liczby m ęż czyzn nast ąpił w 2006 r. (o 1,8 %), natomiast liczby kobiet w 2002 r. i 2006 r. (o 0,4%). Najwi ększy za ś przyrost liczby m ęż czyzn zauwa żyć mo żna w 2009 r. (o 1,1%), natomiast liczby kobiet w 2007 r. (o 1,8%). Omawiane ró żnice procentowe wyra żone s ą w stosunku do lat poprzednich).

36

Ryc. 9.4 Dynamika zmian liczby ludno ści Krosno Odrza ńskie – gmina w latach 2000 − 2010 według płci (%)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Porównuj ąc dynamik ę zmian liczby kobiet i m ęż czyzn na obszarze miasta oraz obszarze wiejskim Krosna Odrza ńskiego, zauwa żono nast ępuj ące zjawiska: • w całym omawianym okresie obszar wiejski charakteryzował si ę dynamik ą wzrostow ą, natomiast obszar miasta dynamik ą spadkow ą, • w całym omawianym okresie nast ąpił znaczny spadek liczby m ęż czyzn w porównaniu do liczby kobiet na obszarze miasta i znaczny wzrost liczby kobiet w porównaniu do liczby m ęż czyzn na terenie wiejskim, • w 2003 roku nast ąpiła znacz ąca zmiana na terenie miasta (najwi ększy spadek zarówno liczby kobiet, jak i liczby m ęż czyzn w porównaniu do zmian zachodz ących w innych latach), • w 2007 r. nast ąpiła znacz ąca zmiana na obszarze wiejskim (najwi ększy wzrost zarówno liczby kobiet, jak i liczby m ęż czyzn w porównaniu do zmian zachodz ących w innych latach). Pomimo takiej zmiany, nie mo żna jednak powiedzie ć o wyra źnym wzro ście liczby ludno ści, z uwagi na fakt, i ż w roku 2006 zanotowano znaczny spadek liczebno ści ludno ści. Opisany powy żej wzrost pozwolił jedynie na nieznaczne przewy ższenie poziomu z 2005 r.

GĘSTO ŚĆ ZALUDNIENIA Gęsto ść zaludnienia na obszarze miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2010 r. wyniosła 87 osób na 1 km 2, podczas gdy wska źnik ten w gminach miejsko-wiejskich województwa lubuskiego i w kraju wynosił kolejno 59 i 85 os/km 2, a w powiecie kro śnie ńskim 40 os/km 2 (tab.8.5). Z powy ższej analizy wynika, że g ęsto ść zaludnienia omawianego terenu jest wy ższa ni ż średnie krajowe, wojewódzkie i powiatowe. Przyczyn ą takiej sytuacji mo że by ć stosunkowo du ża liczba osób zamieszkuj ących obszar miasta (1458 os/km 2).

37

Tab. 9.5 G ęsto ść zaludnienia w latach 2002 – 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie oraz powiatu kro śnie ńskiego (liczba osób/1 km2)

wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Krosno Odrza ńskie - miasto 1540 1510 1510 1498 1477 1472 1465 1456 1458 ń Krosno Odrza skie - obszar 31 31 31 31 31 31 32 32 32 wiejski ń Krosno Odrza skie - miasto i 89 88 88 88 87 87 87 87 87 gmina Powiat kro śnie ński 41 41 41 41 40 40 40 40 40 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

9.2 Ruch naturalny

Ruch naturalny oznacza zmiany w populacji ludzkiej na skutek zdarze ń naturalnych, do których nale żą : urodzenia, zgodny, zawierane zwi ązki mał żeńskie i rozwody. Poj ęcie to nie obejmuje zagadnie ń migracyjnych i zmian struktury ludno ści na skutek wojen i kataklizmów. Na terenie miasta Krosno Odrza ńskie w latach 2000 – 2010 najwy ższ ą warto ść przyrostu naturalnego zanotowano w 2010 r. (40 osób) (tab.8.6). Dodatni przyrost naturalny zanotowano równie ż w województwie lubuskim i powiecie kro śnie ńskim. Tab. 9.6 Ruch naturalny miasta Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010

wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 urodzenia żywe Męż czy źni 72 56 45 50 57 57 66 61 74 67 66 Kobiety 52 49 55 53 65 59 59 57 67 52 70 Ogółem 124 105 100 103 122 116 125 118 141 119 136 zgony ogółem męż czy źni 61 45 48 64 59 57 53 49 70 63 61 Kobiety 35 28 31 50 41 43 47 44 46 60 35 Ogółem 96 73 79 114 100 100 100 93 116 123 96 zgony niemowl ąt Męż czy źni 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 Kobiety 0 0 1 1 2 0 1 0 0 1 0 Ogółem 1 0 1 2 2 0 1 0 0 1 0 przyrost naturalny Męż czy źni 11 11 -3 -14 -2 0 13 12 4 4 5 Kobiety 17 21 24 3 24 16 12 13 21 -8 35 Ogółem 28 32 21 -11 22 16 25 25 25 -4 40 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W znacznie mniej korzystnej sytuacji przedstawia się obszar wiejski, gdzie w 2010 r. ró żnica mi ędzy urodzeniami żywymi a zgonami była co prawda warto ści ą dodatni ą, ale wyniosła jedynie 3 osoby (tab.8.7). W całym omawianym okresie najni ższa warto ść przyrostu naturalnego wyst ąpiła w 2006 r. (-19), a najwy ższa rok wcze śniej (21).

38

Tab. 9.7 Ruch naturalny gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010

wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 urodzenia żywe Męż czy źni 45 30 33 31 25 31 37 33 34 36 37 Kobiety 27 48 29 36 30 43 30 38 31 33 36 Ogółem 72 78 62 67 55 74 67 71 65 69 73 zgony ogółem Męż czy źni 35 34 36 31 32 28 47 34 32 34 44 Kobiety 25 34 36 18 25 25 39 22 23 31 26 Ogółem 60 68 72 49 57 53 86 56 55 65 70 zgony niemowl ąt Męż czy źni 0 2 0 1 0 2 0 0 0 0 0 Kobiety 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ogółem 0 2 0 1 0 2 0 0 0 0 0 przyrost naturalny Męż czy źni 10 -4 -3 0 -7 3 -10 -1 2 2 -7 Kobiety 2 14 -7 18 5 18 -9 16 8 2 10 Ogółem 12 10 -10 18 -2 21 -19 15 10 4 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Rozpatruj ąc kompleksowo cały obszar miasta i gminy, zauwa żymy, że na przestrzeni lat 2002 – 2010 przez cały okres odnotowano dodatni przyrost naturalny (ryc.8.5). W ci ągu 9 lat nast ąpił wzrost o 1,7 punkty promilowe (z 0,6‰ w 2002 r. do 2,3‰ w 2010 r.). Najwy ższy wska źnik urodze ń wyst ąpił w 2010 r. (11,3‰), a zgonów w 2009 r. (10,1‰). Ryc. 9.5 Urodzenia, zgony i przyrost naturalny na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie na 1000 mieszka ńców w latach 2000 − 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

39

9.3 Migracje

W latach 2000 – 2010 na terenie miasta Krosno Odrzańskie zaobserwowano ujemne saldo migracji (tab.8.8). W 2000 r. wymeldowało si ę 17 osób wi ęcej, ni ż zameldowało i jest to najmniejsza ró żnica w całym badanym okresie. W kolejnych latach różnica mi ędzy ilo ści ą wymeldowa ń a zameldowa ń była jeszcze wi ększa, chocia ż w ostatnim roku (2010) ró żnica mi ędzy liczb ą zameldowa ń a liczb ą wymeldowa ń zmniejszyła si ę. Tab. 9.8 Migracje na terenie miasta Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010

wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 zameldowania 161 134 185 123 145 149 224 214 156 149 191 ogółem wymeldowania 178 278 278 332 259 288 356 304 246 253 213 ogółem zameldowania w ruchu wewn ętrznym męż czy źni 71 68 86 56 69 73 106 91 75 65 88 kobiety 88 63 95 62 72 69 108 119 76 70 99 ogółem 159 131 181 118 141 142 214 210 151 135 187 zameldowania z zagranicy męż czy źni 2 0 3 2 3 7 6 3 4 11 2 kobiety 0 3 1 3 1 0 4 1 1 3 2 ogółem 2 3 4 5 4 7 10 4 5 14 4 wymeldowania w ruchu wewn ętrznym męż czy źni 90 133 149 161 114 135 165 131 105 113 103 kobiety 84 134 123 160 139 134 162 150 111 131 90 ogółem 174 267 272 321 253 269 327 281 216 244 193 wymeldowania za granic ę męż czy źni 1 2 4 3 2 6 13 18 15 5 9 kobiety 3 9 2 8 4 13 16 5 15 4 11 ogółem 4 11 6 11 6 19 29 23 30 9 20 saldo migracji -17 -144 -93 -209 -114 -139 -132 -90 -90 -104 -22 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Znacznie korzystniej przedstawia si ę sytuacja na obszarze wiejskim Krosna Odrza ńskiego, gdzie jedynie w 2000 i 2006 r. saldo migracji było ujemne i wyniosło kolejno: -10 i -8 osób (tab.8.9). W pozostałych latach saldo migracji było dodatnie, a w 2008 r. osi ągn ęło warto ść najwy ższ ą (59).

40

Tab. 9.9 Migracje na terenie Krosno Odrza ńskie – obszar wiejski w latach 2000 – 2010

wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 zameldowania 87 100 113 131 107 86 145 187 152 126 122 ogółem wymeldowania 97 85 104 108 86 68 153 144 93 98 84 ogółem zameldowania w ruchu wewn ętrznym męż czy źni 38 51 53 56 47 36 58 85 66 55 61 kobiety 40 49 57 73 57 44 85 100 86 69 56 ogółem 78 100 110 129 104 80 143 185 152 124 117 zameldowania z zagranicy męż czy źni 4 0 2 2 1 3 1 1 0 1 3 kobiety 5 0 1 0 2 3 1 1 0 1 2 ogółem 9 0 3 2 3 6 2 2 0 2 5 wymeldowania w ruchu wewn ętrznym męż czy źni 40 42 48 49 41 33 69 59 38 46 31 kobiety 56 41 54 55 43 31 78 73 49 44 50 ogółem 96 83 102 104 84 64 147 132 87 90 81 wymeldowania za granic ę męż czy źni 1 1 0 1 0 1 4 6 4 4 1

kobiety 0 1 2 3 2 3 2 6 2 4 2 ogółem 1 2 2 4 2 4 6 12 6 8 3 saldo migracji -10 15 9 23 21 18 -8 43 59 28 38 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 9.4 Przyrost rzeczywisty

Według definicji GUS, przyrost rzeczywisty oznacza sum ę przyrostu naturalnego ludno ści oraz salda migracji wewn ętrznych i zagranicznych. Daje on pełny obraz zmiany liczby mieszka ńców. W latach 2002 – 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie zanotowano głównie ujemny przyrost rzeczywisty, co jest zjawiskiem negatywnym. Jedynie w 2008 r. i 2010 r. zaobserwowano dodatnie warto ści (tab.8.10 i ryc.8.6). Dzi ęki wysokiemu wska źnikowi urodze ń oraz dodatniemu napływowi migracyjnemu w 2010 r. został osi ągni ęty najwy ższy poziom przyrostu rzeczywistego od 8 lat (3,2‰).

41

Tab. 9.10 Przyrost naturalny, saldo migracji oraz przyrost rzeczywisty na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2002 − 2010

wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 przyrost naturalny na 0,6 0,4 1,1 2,0 0,3 2,2 1,9 0,0 2,3 1000 mieszka ńców saldo migracji na 1000 -4,5 -10,0 -5,0 -6,5 -7,6 -2,6 -1,7 -4,1 0,9 mieszka ńców przyrost rzeczywisty na -3,9 -9,6 -3,9 -4,5 -7,3 -0,4 0,2 -4,1 3,2 1000 mieszka ńców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Ryc. 9.6 Przyrost naturalny, saldo migracji oraz przyrost rzeczywisty na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2002 − 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

9.5 Struktura wieku i płci Wszystkie omówione powy żej składowe ruchu naturalnego tworz ą struktur ę płci i wieku mieszka ńców. Piramida ilustruj ąca liczb ę osób w poszczególnych przedziałach wiekowych prezentuje nast ępuj ące zale żno ści (ryc.8.7): • znaczn ą dominacj ę liczby kobiet nad liczb ą m ęż czyzn w wieku powy żej 50 lat, • dominacj ę liczby m ęż czyzn nad liczb ą kobiet w wieku 10−39 lat, • przewag ę dzieci w wieku 0−4 lat nad dzie ćmi w wieku 5−9 lat, • dwa wy że demograficzne: pierwszy zwi ązany z zako ńczeniem II wojny światowej i drugi b ędący echem pierwszego (z lat 80. XX w.), • obecnie najbardziej liczn ą grup ą wiekow ą jest ludno ść w wieku od 25 do 29 lat (1826 osób), drug ą bardzo liczn ą grup ą wiekow ą jest ludno ść w wieku 55−59 lat (1622 osób);

42

Ryc. 9.7 Struktura płci i wieku na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w roku 2010 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Struktura wiekowa ludno ści bezpo średnio przekłada si ę na struktur ę wieku ekonomicznego ludno ści. W latach 2002 – 2010 zauwa żono systematyczne starzenie si ę mieszka ńców miasta i gminy Krosno Odrza ńskie (ryc.8.8). Procentowy udział ludno ści w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym charakteryzuje si ę tendencj ą wzrostową, natomiast udział ludno ści w wieku przedprodukcyjnym ulega spadkowi. Szczególnie niekorzystne zmiany mo żna zaobserwowa ć w grupie osób w wieku przedprodukcyjnym – od 2002 r. odsetek osób w tym wieku spadł o 4,4 punktu procentowego, tj. z poziomu 23% do 18,6%. Konsekwencj ą tego jest systematyczny wzrost udziału ludno ści w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym w % ogółu ludno ści. Liczba osób w wieku nabywania praw emerytalnych i starszych wzrosła o 2,6 punktu procentowego (z poziomu 11,6% w 2002 r. do 14,2% w 2010 r.), natomiast grupa osób w wieku produkcyjnym zwi ększyła swój udział o 1,8 punktu procentowego (z 65,5 % w 2002 r. do 67,3% w 2010 r.). Opisywana sytuacja nie jest korzystna, jednak podobne tendencje obserwuje si ę w całej Polsce.

43

Ryc. 9.8 Ludno ść według ekonomicznych grup wieku w % ludno ści ogółem w latach 2002 − 2009 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

9.6 Wnioski i prognoza demograficzna

Analiza sytuacji demograficznej gminy pozwala na wysuni ęcie nast ępuj ących wniosków: Pomimo tego, że na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie notuje si ę dodatni przyrost naturalny, a na terenie wiejskim napływ ludno ści, systematyczny odpływ ludno ści z obszaru miasta jest tak znacz ący, że powoduje ogólny spadek liczby mieszka ńców. Odpływ ludzi młodych i w wieku produkcyjnym z obszaru gminy mo że sta ć si ę przeszkod ą w rozwoju gminy i przyczynia ć si ę do spadku jako ści rynku pracy, wyst ępowania przewagi osób w wieku poprodukcyjnym w strukturze społecze ństwa, spadku dochodów gminy oraz spadku jako ści usług. Tak znaczna migracja z terenu miasta mo że by ć konsekwencj ą wielu czynników, w tym restrukturyzacji wojska i migracji mieszka ńców do du żych o środków miejskich oraz za granic ę w celu poszukiwania pracy. Przedstawienie prognozy liczby ludno ści dla miasta i gminy Krosno Odrza ńskie jest utrudnione z uwagi na brak danych i analiz statystycznych – Główny Urz ąd Statystyczny prezentuje jedynie prognoz ę ludno ści na poziomie powiatów (tab.8.11). Posiłkuj ąc si ę wi ęc powy ższymi analizami i trendami powiatowymi, podj ęto prób ę podania przypuszczalnej liczby ludno ści w kolejnych latach. Nale ży zaznaczy ć, że tendencje przedmiotowego obszaru w ci ągu ostatnich 10 lat ró żni ą si ę od powiatowych, zwłaszcza jeżeli chodzi o teren wsi, gdzie w Kro śnie Odrza ńskim zanotowano wzrost liczby ludno ści.

44

Tab. 9.11 Prognoza ludno ści dla powiatu kro śnie ńskiego na lata 2012 − 2035

Rok ogółem miasto wie ś 2012 55 214 27 422 27 792 2015 54 462 26 578 27 884 2020 53 218 25 315 27 903 2025 51 770 24 015 27 755 2030 49 884 22 486 27 398 2035 47 712 20 803 26 909 Źródło: Opracowanie GUS

W zwi ązku z tym, że na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie od 2001 do 2010 r. liczba ludno ści spadła o 2,1%, zało żono, że równie ż w najbli ższych 10-leciach b ędzie spadała z podobn ą dynamik ą. Zgodnie z powy ższym otrzymano prognoz ę, z której wynika, że w 2030 r. liczba ludno ści wyniesie ok. 17 669 mieszka ńców, o ile saldo migracji na obszarze wiejskim utrzyma si ę na poziomie przybli żonym do obecnego.

45

10 Gospodarka 10.1 Działalno ść gospodarcza Gospodarka gminy Krosno Odrza ńskie ma charakter rolniczo-przemysłowy z dodatkiem funkcji handlowej i usługowej. W śród kro śnie ńskich jednostek gospodarczych dominuj ą firmy prywatne. Na koniec 2010 r. w ewidencji działalno ści gospodarczej zarejestrowanych było 1893 podmiotów gospodarki narodowej, z czego 80% stanowiły usługi, 17% − przemysł i budownictwo, a reszt ę rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo (tab.9.1). Liczba podmiotów w przeliczeniu na 10 tys. mieszka ńców wynosiła 1027 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie i 978 na terenie powiatu. W 2010 r. zarejestrowano 104 jednostki na 10 tys. ludno ści.

Tab. 10.1 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w 2010 r.

miasto powiat wyszczególnienie i gmina Krosno kro śnie ński Odrza ńskie Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON ogółem 1893 5481

rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo 71 263 W tym: przemysł i budownictwo 315 982 usługi 1507 4236 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności 1027 978

Jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludno ści 104 116

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

46

Ryc. 10.1 Podmioty gospodarki narodowej wpisane Ryc. 10.2 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON – wg rodzajów działalno ści do rejestru REGON – wg rodzajów działalno ści w 2010 w 2010 r. (PKD 2007) na terenie miasta r. (PKD 2007) na terenie wiejskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W latach 2000 – 2009 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie nast ąpił przyrost liczby przedsi ębiorstw o 6,1% (z 1714 w 2000 r. do 1818 w 2009 r.), w tym 142,7% w sektorze publicznym (z 75 w 2000 r. do 182 w 2009 r.) i spadek o 0,2% w sektorze prywatnym (z 1639 w 2000 r. do 1636 w 2009 r.) (tab.9.2). W przeci ągu tych lat wi ększy wzrost nast ąpił na terenie powiatu kro śnie ńskiego (o 8,2%) i województwa lubuskiego (o 17,8%).

Tab. 10.2 Jednostki zarejestrowane w rejestrze REGON w województwie lubuskim, powiecie kro śnie ńskim oraz mie ście i gminie Krosno Odrza ńskie w 2000 i 2009 r.

sektor sektor ogółem zmiana zmiana zmiana wyszczególnienie rok publiczny prywatny w % w % w % liczba liczba liczba województwo lubuskie 2000 31286 1206 30080 +17,8 +68,4 +15,8 (gminy miejsko-wiejskie) 2009 36854 2031 34823 2000 4826 405 4421 powiat kro śnie ński +8,2 +1,5 +8,8 2009 5220 411 4809 miasto i gmina Krosno 2000 1714 75 1639 +6,1 +142,7 -0,2 Odrza ńskie 2009 1818 182 1636 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W 2009 r. najwi ększy udział w ogólnej liczbie podmiotów gospodarki narodowej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie stanowiła sekcja G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów u żytku osobistego i domowego (31,3%) (tab.9.3) Nast ępna w kolejno ści jest sekcja K – obsługa nieruchomo ści, wynajem i usługi zwi ązane z prowadzeniem działalno ści gospodarczej (20,1%). Pozostałe podmioty z poszczególnych sekcji stanowiły mniej ni ż 10% udziału.

47

Tab. 10.3 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze regon na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie (wg PKD 2004) w latach 2000 i 2009

2000 2009 zmiana wyszczególnienie wg sekcji liczba udział liczba udział w % w % w % A – rolnictwo, łowiectwo, le śnictwo 54 3,2 74 4,1 37,0 B – rybactwo 2 0,1 2 0,1 0,0 C – górnictwo 0 0,0 1 0,1 - D – przetwórstwo przemysłowe 125 7,3 114 6,3 -8,8 E – wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektryczn ą, gaz, wod ę 1 0,1 2 0,1 100,0 F – budownictwo 151 8,8 170 9,4 12,6 G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów u żytku osobistego i 650 37,9 569 31,3 -12,5 domowego H – hotele i restauracje 37 2,2 46 2,5 24,3 I – transport, gospodarka magazynowa i ł ączno ść 97 5,7 113 6,2 16,5 J – po średnictwo finansowe 64 3,7 57 3,1 -10,9 ś ą K – obsługa nieruchomo ci, wynajem i usługi zwi zane z 196 11,4 365 20,1 86,2 prowadzeniem działalno ści gospodarczej ą L – administracja publiczna i obrona narodowa; obowi zkowe 20 1,2 22 1,2 10,0 ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne M – edukacja 32 1,9 56 3,1 75,0 N – ochrona zdrowia i pomoc społeczna 173 10,1 110 6,1 -36,4 ść O – działalno usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, 112 6,5 117 6,4 4,5 pozostała Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

10.1.1 Przemysł

Najwi ększe obszary lokalizacji zakładów produkcyjnych, magazynów i składów wyst ępuj ą głównie w południowej cz ęś ci miasta, a tak że na starym mie ście. Oczekuje si ę równie ż, że w przyszło ści na północy miasta – w wyznaczonej strefie przemysłowej – powstan ą zabudowania o podobnej lub takiej samej funkcji. Na obszarze gminy na terenie miejscowo ści Bielów, Gostchorze, Radnica, Szklarka Radnicka funkcjonuj ą zakłady zwi ązane z produkcj ą budowlan ą i hodowl ą. W Czetowicach i Osiecznicy prowadzona jest działalno ść w zakresie hodowli ryb, natomiast w rejonie wsi Czarnowo eksploatowane s ą zło ża kruszyw i torfu, a w rejonie wsi Retno ropy naftowej.

Głównymi zakładami produkcyjnymi funkcjonuj ącymi na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie s ą: Na terenie miasta: • HOMANIT Krosno Odrza ńskie Sp. z o. o. (dawniej HARDEX S.A.) – produkcja płyt pil śniowych twardych, mokro formowanych, • Fabryka Maszyn i Urz ądze ń Gastronomicznych „KROMET” Sp. z o.o. – produkcja wysokiej jako ści wyposa żenia gastronomicznego, • „MEBLOSTYL” Szymczak Spółka Jawna – produkcja i sprzeda ż mebli, • „POLSET” Sp. z o.o. – produkcja i sprzeda ż mebli tapicerowanych, • „ISTE” Sp. z o.o. – szycie tapicerki meblowej, • „Tech – Pol- Mateq” sp. z o.o. – produkcja palet;

48

Na terenie gminy: • KROSNO METAL Sp. z o.o. w miejscowo ści Kamie ń – produkcja profesjonalnych rozwi ąza ń gastronomicznych, urz ądze ń zbiorowego żywienia oraz urz ądze ń do dystrybucji posiłków, • Intermoda D.J. w miejscowo ści Osiecznica – produkcja odzie ży roboczej, ochronnej, szkolnej oraz dystrybutor szerokiego asortymentu środków ochrony pracy, • Zespół Elektrowni Wodnych Dychów w miejscowo ści Raduszec Stary – wytwarzanie energii elektrycznej z wody, modernizacja i budowa elektrowni wodnych i innych obiektów hydrotechnicznych.

Przedsi ębiorstwa te odgrywaj ą istotn ą rol ę na terenie gminy – s ą głównym miejscem zatrudnienia oraz stanowi ą wa żny wkład do dochodów bud żetu.

W 2010 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie najwi ęcej podmiotów z sekcji przetwórstwo przemysłowe specjalizowało si ę w naprawie, konserwacji i instalowaniu maszyn i urz ądze ń (17), produkcji metalowych wyrobów gotowych (16), produkcji wyrobów z drewna oraz korka (16) oraz produkcji artykułów spo żywczych (15) (tab.9.4).

Tab. 10.4 Podmioty wg sekcji PKD 2007 – sekcja C przetwórstwo przemysłowe w 2010 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Lp. Dział sekcji Podmioty 1 produkcja artykułów spo żywczych 15 2 produkcja wyrobów tekstylnych 1 3 produkcja odzie ży 7 4 produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 2 5 produkcja wyrobów z drewna oraz korka 16 6 produkcja papieru i wyrobów z papieru 3 7 poligrafia i reprodukcja zapisanych no śników informacji 3 8 produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 4 9 produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 1 10 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 6 11 produkcja metalowych wyrobów gotowych 16 12 produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 2 13 produkcja maszyn i urz ądze ń, gdzie indziej niesklasyfikowana 1 14 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep 1 15 produkcja pozostałego sprz ętu transportowego 1 16 produkcja mebli 6 17 pozostała produkcja wyrobów 12 18 naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządze ń 17 RAZEM 114 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 10.1.2 Usługi i Handel

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie 75% podmiotów gospodarczych prowadz ących działalno ść handlow ą i usługow ą zlokalizowanych jest w granicach administracyjnych miasta (1013) (tab.9.5). Najwi ęcej jednostek funkcjonuje w handlu hurtowym i detalicznym (570), w budownictwie (194) oraz transporcie i gospodarce magazynowej (120).

49

Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie funkcjonuj ą nast ępuj ące instytucje finansowe: Bank Zachodni WBK S.A Oddział w Kro śnie Odrza ńskim, Bank Spółdzielczy Oddział w Kro śnie Odrza ńskim, PKO Bank Polski S.A. Oddział w Kro śnie Odrza ńskim.

50

Tab. 10.5 Działalno ść handlowa i usługowa na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie – według sekcji i działów (PKD 2007) w 2010 r. (sektor prywatny)

budownictwo *M i M* G* G 57 43 14 1 • roboty budowlane zwi ązane ze wznoszeniem budynków, • roboty zwi ązane z budow ą obiektów in żynierii l ądowej i wodnej, 28 18 10 • roboty budowlane specjalistyczne; 109 68 41 handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc motocykle • handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów 63 44 19 2 samochodowych, • handel hurtowy, z wył ączeniem handlu pojazdami samochodowymi, 91 72 19 • handel detaliczny, z wył ączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi; 416 314 102 transport i gospodarka magazynowa

3 • transport l ądowy oraz transport ruroci ągowy, 115 66 49 • magazynowanie i działalno ść usługowa wspomagaj ąca transport; 5 3 2

działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

4 • zakwaterowanie, 8 6 2 • działalno ść usługowa zwi ązana z wy żywieniem; 42 35 7 informacja i komunikacja 1 1 0 • działalno ść wydawnicza, • działalno ść zwi ązana z produkcj ą filmów, nagra ń wideo, programów, 2 2 0 5 telewizyjnych, nagra ń d źwi ękowych i muzycznych, 2 1 1 • telekomunikacja, • działalno ść zwi ązana z oprogramowaniem, 6 4 2 • działalno ść usługowa w zakresie informacji; 1 1 0 działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa • finansowa działalno ść usługowa, z wył ączeniem ubezpiecze ń i funduszów 6 5 1 6 emerytalnych, • działalno ść wspomagaj ąca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze 46 35 11 emerytalne; 7 działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomo ści 112 102 10 działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna • działalno ść prawnicza, rachunkowo-ksi ęgowa, 33 27 6 • ść ą działalno firm centralnych (headoffices); doradztwo zwi zane 13 10 3 z zarz ądzaniem, 8 • działalno ść w zakresie architektury i in żynierii; badania i analizy techniczne, 31 24 7 • reklama, badanie rynku i opinii publicznej, 4 4 0 • pozostała działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna, 23 18 5 • działalno ść weterynaryjna; 7 4 3 9 działalno ść w zakresie usług administrowania i działalno ść wspieraj ąca

51

• wynajem i dzier żawa, 3 2 1 • działalno ść zwi ązana z zatrudnieniem, 2 1 1 • działalno ść organizatorów turystyki, po średników i agentów turystycznych oraz pozostała działalno ść usługowa w zakresie rezerwacji i działalno ści 1 1 0 z ni ą zwi ązane, • ść ą ą działalno usługowa zwi zana z utrzymaniem porz dku w budynkach 20 14 6 i zagospodarowaniem terenów zieleni, • ść ą ą ą ść działalno zwi zana z administracyjn obsług biura i pozostała działalno 4 4 0 wspomagaj ąca prowadzenie działalno ści gospodarczej; pozostała d ziałalno ść usługowa • działalno ść organizacji członkowskich, 44 40 4 10 • ż naprawa i konserwacja komputerów i artykułów u ytku osobistego 15 11 4 i domowego, • pozostała indywidualna działalno ść usługowa; 50 33 17 11 RAZEM 1360 1013 347 Źródło: Opracowanie własne na postawie danych GUS *) M i G – miasto i gmina Krosno Odrza ńskie *) M – miasto *) G – gmina

Usługi nierynkowe (edukacja, ochrona zdrowia i pomoc społeczna, administracja, bezpiecze ństwo) świadczone na rzecz mieszka ńców opisane zostały w rozdziale 10. Warunki jako ść życia mieszka ńców.

10.1.3 Rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo

W granicach administracyjnych miasta i gminy Krosno Odrza ńskie zarejestrowanych jest 71 podmiotów gospodarczych w sekcji A 1, z czego 37 − to podmioty zajmuj ące si ę upraw ą roln ą, chowem i hodowl ą zwierz ąt i łowiectwem, 32 – to podmioty zajmuj ące si ę le śnictwem i pozyskiwaniem drewna oraz 2 podmioty zajmuj ące si ę rybactwem (tab.9.6). Tab. 10.6 Podmioty gospodarcze w 2010 r. w sekcji A – PKD 2007 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Lp. rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo gmina razem ą 1 uprawy rolne, chów i hodowla zwierz t, łowiectwo, 18 19 37 wł ączaj ąc działalno ść usługow ą 2 le śnictwo i pozyskiwanie drewna 3 29 32 3 Rybactwo 1 1 2 Razem 71 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Rolnictwo na terenie gminy jest w wi ększo ści ekstensywne, tj. maj ące na celu zaspokojenie tylko własnych potrzeb, ale jest równie ż kilka gospodarstw ogólnorolnych o powierzchni wi ększej ni ż przeci ętna. Specjalizuj ą si ę one w uprawie zbó ż, ziemniaków oraz hodowli trzody chlewnej i bydła mi ęsnego. W 2003 r. na terenie gminy działało 1071 gospodarstw rolnych 2, z czego 730 prowadziło działalno ść rolnicz ą i pozarolnicz ą, 57 wył ącznie pozarolnicz ą, a pozostałe 284

1 Dane o liczbie podmiotów prezentowane są bez osób prowadz ących gospodarstwa indywidualne w rolnictwie.

2Według GUS: Za gospodarstwo rolne uwa ża si ę grunty rolne wraz z gruntami le śnymi, budynkami lub ich cz ęś ciami, urz ądzeniami i inwentarzem, je żeli stanowi ą lub mog ą stanowi ć zorganizowan ą cało ść gospodarcz ą 52 nie prowadziło żadnej działalno ści gospodarczej. Jak wynika z tab.9.7, a ż 93% gospodarstw rolnych nie przekraczało powierzchni 10 ha. Tab. 10.7 Szczegółowy podział areału gospodarstw w odniesieniu do ilo ści gospodarstw w 2003 r.

Gminne Ilo ść Lp. gospodarstwa gospodarstw w przed ziałach (ha) 1 <1 547 2 1−2 249 3 2−3 84 4 3−4 37 5 4−5 32 6 5−7 28 7 7−10 29 8 10−15 23 9 15−20 11 10 20−30 8 11 30−50 10 12 50−100 7 13 100−200 4 14 >200 2 Źródło: „Program ochrony środowiska Gminy Krosno Odrza ńskie na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2008 – 2011”, tab.20 s. 44, 2004

Grunty orne, zajmuj ące 20% ogólnej powierzchni miasta i gminy, stanowi ą własno ść bądź indywidualnych rolników, b ądź działaj ących na terenie gminy czterech spółek rolniczych. Rolnictwem, gorzelnictwem i hodowl ą bydła zajmuj ą si ę równie ż spółki rolnicze powstałe na bazie byłych gospodarstw rolnych (zwanych kiedy ś PGR-ami): • Lerca Spółka z o.o. Trzebiechów, Stary Raduszec • Altena Pol spółka z o.o. W ęż yska, • Gospodarstwo Rybackie „Karp” Osiecznica, • „WOOD-HOL” Krosno Odrza ńskie.

10.1.4 Specjalna strefa ekonomiczna

Na terenie miasta i gminy nie ma specjalnej strefy ekonomicznej, jednak władz e zabiegaj ąc o nowych inwestorów, wyznaczyły tereny zlokalizowane w mie ście i na terenach wiejskich, które mog ą by ć przeznaczone pod inwestycje (tab.9.8).

oraz prawami i obowi ązkami zwi ązanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Za gospodarstwo indywidualne uwa ża si ę gospodarstwo rolne o powierzchni u żytków rolnych od 0,1 ha, b ędące własno ści ą lub znajduj ące si ę w u żytkowaniu osoby fizycznej lub grupy osób. 53

Tab. 10.8 Tereny inwestycyjne na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Uzbrojenie terenu przeznaczenie Lp. Lokalizacja terenu powierzchnia (infrastruktura techniczna) terenu

Krosno Odrza ńskie przy ul. Gubi ńskiej Numery działek Teren przyległy wyposa żony jest 65.874 m 2, (ł ączna ewidencyjnych: 383, w energi ę elektryczn ą, wod ę pitn ą pow. pozostałych Strefa 356, 357, 455, 384, 379, i przemysłow ą, system kanalizacji. działek przemysłowo- 381, 382, Mo żliwo ść wykonania przył ączy: ewidencyjnych 8,15 składowa 1. 378, 373, 360, 358, 361, telefon, gaz ziemny. ha) 363, 364, 365, 367, 368, 369, 370, 372 ATRAKCYJNO ŚĆ LOKALIZACYJNA: W odległo ści 3 km od terenu przebiega droga krajowa nr 32 relacji Zielona Góra – Gubinek. Krosno Odrza ńskie przy ul. Słowackiego Numery działek Mo żliwo ść wykonania Strefa: przył ączy: energia elektryczna, mieszkalna, ewidencyjnych: 228, 5,42 ha 225, 220, 211/2, 212/2, woda, kanalizacja, telefon, gaz handlowo- 214/2, 229, 213/1, 223/2, ziemny. usługowa 226/2, 230/2 2.

ATRAKCYJNO ŚĆ LOKALIZACYJNA: Teren zlokalizowany jest w dolnej cz ęś ci miasta w odległo ści ok. 0,3 km od drogi krajowej nr 29 relacji Krosno Odrza ńskie – Słubice, pomi ędzy ulicami: Słowackiego, a 40-lecia PRL. Atrakcyjne poło żenie sprawia, że proponowana nieruchomo ść gruntowa nadaje si ę szczególnie pod funkcj ę mieszkaln ą lub handlowo-usługow ą. Dla tego obszaru Gmina posiada obowi ązuj ący miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Szklarka Radnicka ok. 12 Uzbrojenie techniczne: woda, km od Krosna kanalizacja. Mo żliwo ść wykonania Strefa Odrza ńskiego przył ączy: telefon, energia 1,05 ha turystyczno- Numer działki elektryczna. Mo żliwo ść wykonania rekreacyjna 3 ewidencyjnej: 26 drogi

ATRAKCYJNO ŚĆ LOKALIZACYJNA: Teren poło żony jest przy drodze nr 276 relacji Krosno Odrza ńskie – Świebodzin – Pozna ń. Około 1 km od działki ewidencyjnej zlokalizowana jest p ętla kolejowa oraz dworzec PKP. Atutem jest poło żeniew pobli żu Gry żyńskiego Parku Krajobrazowego, w otoczeniu pól i jezior. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze strony Urz ędu Miasta w Kro śnie Odrza ńskim

Urz ąd Miasta w Kro śnie Odrza ńskim w celu znalezienia inwestorów, którzy utworzyliby miejsca pracy, przygotował dla obszaru poło żonego na terenie Krosna Odrza ńskiego i Łochowic miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ze Stref ą Przemysłow ą. Teren usytuowany jest na byłym poligonie i zajmuje 12,2 ha. W ramach Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 − 2013 strefa b ędzie uzbrojona w media, o świetlenie i drog ę. Realizacja projektu pn. „Uzbrojenie strefy przemysłowej w Kro śnie Odrza ńskim” umo żliwi potencjalnym inwestorom zlokalizowanie swojej działalno ści gospodarczej w gminie. Inwestycja podzielona jest na 3 etapy, których termin realizacji wyznaczony jest na 2010 i 2013 rok. Do uzbrojenia pozostało jeszcze 22,47 ha.

54

Strefa przyczyni si ę do utworzenia dogodnych warunków dla rozwoju przedsi ębiorczo ści lokalnej, a tak że do pozyskania inwestorów z zewn ątrz. Wymiernym efektem działalno ści b ędzie tak że zmniejszenie bezrobocia.

10.2 Rynek pracy

10.2.1 Struktura zatrudnienia

W latach 2000 – 2010 liczba osób pracuj ących na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie wzrosła o 168 (z 3324 w 2000 r. do 3492 w 2010 r.) (ryc.9.3). Za wyj ątkiem lat 2005, 2006, 2009 liczba pracuj ących m ęż czyzn przewy ższała liczb ę pracuj ących kobiet. Ryc. 10.3 Pracuj ący w głównym miejscu pracy na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 – 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie najwi ększa liczba ludzi zatrudniona jest w sektorze publicznym (2010 r. – 1908), jednak sytuacja ta mo że w przyszło ści ulec zmianie, głównie z dwóch powodów (tab.9.9). Po pierwsze – od 2008 r. zauwa ża si ę tendencj ę spadkow ą osób zatrudnionych w instytucjach i przedsi ębiorstwach pa ństwowych, po drugie – w ci ągu 3 lat liczba osób pracuj ących w sektorze prywatnym wzrosła a ż o 462. W cz ęś ci przypadków proces ten wi ąż e si ę z prywatyzacj ą i przekształceniami formy prawnej istniej ących jednostek.

Zmian ę liczby osób pracuj ących w poszczególnych sekcjach na przestrzeni lat 2008 – 2010 przedstawia poni ższa tabela (tab.9.9).

55

Tab. 10.9 Pracuj ący w gospodarce narodowej według sekcji w latach 2008 – 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 31 XII 2010.

wyszczególnienie 2008 2009 2010

ogółem 3309 3112 3492

publiczny 2187 2069 1908 sektor

prywatny 1122 1043 1584

Rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo 108 128 135

Przemysł i budownictwo 1303 1152 1386

Handel; naprawa pojazdów samochodowych*; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i 551 459 568 gastronomia*; informacja i komunikacja

Pozostałe usługi 1347 1373 1403

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W 2010 r. mieszka ńcy miasta i gminy Krosno Odrza ńskie zatrudnienie znale źli w usługach, głównie z sektora publicznego, czyli w administracji publicznej i obronie narodowej, edukacji, ochronie zdrowia i pomocy społecznej (1403 osoby) (ryc.9.4). Tylko 17 osób mniej było zatrudnionych w przemy śle i budownictwie (1386 osób). W usługach (handel; naprawa pojazdów samochodowych*; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia*; informacja i komunikacja) pracowało 568 osób, a w rolnictwie, le śnictwie, łowiectwie i rybactwie (z pomini ęciem osób pracuj ących w indywidualnych gospodarstwach rolnych) – 135 osób. *)Według faktycznego miejsca pracy; bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracuj ących do 9 osób oraz pracuj ących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie.

56

Ryc. 10.4 Struktura pracuj ących w głównym miejscu pracy na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2010 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Do podmiotów zatrudniaj ących na terenie gminy najwi ększ ą liczb ę osób nale żą : • HOMANIT Krosno Odrza ńskie Sp. z o. o. (dawniej HARDEX S.A.), • Fabryka Maszyn i Urz ądze ń Gastronomicznych KROMET Sp. z o.o., • PPHU Meblostyl, • POLSET, • ENEA Operator Sp. z o.o., • EWE energia Sp. z o.o., • Krosno-Metal Sp. z o.o., • Firma Wielobran żowa ADAM, • Firma Wielobran żowa KLUSEK, • Przedsi ębiorstwo Drogowe „Kontrakt”, • Gospodarstwo Rybackie KARP Sp. z o.o. – Osiecznica, • Powszechna Kasa Oszcz ędno ści Bank Polski S.A. Oddział w Kro śnie Odrza ńskim, • Bank Zachodni WBK S. A. Oddział w Kro śnie Odrza ńskim, • Gmina Krosno Odrza ńskie, w tym pracownicy o światy, • jednostki wojskowe, • jednostki administracji publicznej.

10.2.2 Bezrobocie

Analizuj ąc poziom bezrobocia, nale ży stwierdzi ć systematyczny spadek omawianego wska źnika – od 2003 r. liczba osób pozostaj ących bez pracy zmniejszyła si ę o 50% (ryc.9.5). Wyra źnie wida ć, że istotnym problemem jest bezrobocie w śród kobiet. W latach 2003 – 2010 liczba bezrobotnych kobiet była wy ższa od liczby bezrobotnych m ęż czyzn. Wyj ątek stanowił

57 rok 2004, kiedy zale żno ść ta była odwrotna. W 2010 r. bezrobotni liczyli 1046 osób, było w tym 393 m ęż czyzn i 653 kobiety. Ryc. 10.5 Bezrobotni zarejestrowani wg płci na obszarze miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2003 – 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Pod koniec 2011 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie były 884 osoby pozostaj ące bez pracy, w tym 513 z terenu miasta i 371 z obszaru wiejskiego (tab.9.10). Z tego a ż 674 osoby pozostawały bez prawa do zasiłku. Bior ąc pod uwag ę, że w 2010 r. bezrobotni liczyli 1046 osób, to w ci ągu niespełna roku ponad 160 osób znalazło prac ę, co nale ży uzna ć za pozytywn ą zmian ę i utrzymuj ący si ę trend.

58

Tab. 10.10 Dane dotycz ące bezrobocia na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie oraz w powiecie kro śnie ńskim wg stanu na dzie ń 30.11.2011 r.

miasto i gmina ogółem w miasto obszar wiejski Krosno powiecie wyszczególnienie Odrza ńskie O* K* O K O K O K

z prawem do 116 65 94 57 210 122 841 481 zasiłku liczba bez prawa do 397 232 277 174 674 406 3.365 1.921 bezrobotnych zasiłku

razem 513 297 371 231 884 528 4206 2402

zarejestrowani w okresie 84 34 76 38 160 72 483 233 liczba sprawozdawczy bezrobotnych którzy podj ęli prac ę w okresie 43 24 28 19 71 43 226 145 sprawozdawczy osoby, które utraciły status 52 27 32 17 84 44 217 101 bezrobotnego

wyszczególnienie ogółem ogółem ogółem ogółem

zarejestrowani do 25 roku życia 89 77 166 831

zarejestrowani powy żej 50 roku życia 125 95 220 997

długotrwale bezrobotni 222 164 386 2.245

niepełnosprawni 50 31 81 256

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Statystyka za listopad 2011” Hanna Zaborowicz, PUP w Kro śnie Odrza ńskim

*O) ogółem, *K) Kobiety; Stopa bezrobocia na koniec pa ździernika – 22,8%

Jak wskazuje wykres przedstawiony poni żej, stopa bezrobocia 3 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie od 2003 r. charakteryzuje si ę najni ższ ą warto ści ą lub jedn ą z najni ższych (ryc.9.6). We wszystkich gminach powiatu kro śnie ńskiego notuje si ę tendencj ę spadkow ą omawianego wska źnika. W 2010 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie udział bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym wyniósł 8,4% i tylko w gminie Bobrowice był ni ższy. Nale ży równie ż podkre śli ć, że stopa bezrobocia na terenie województwa lubuskiego (gminy miejsko-wiejskie) wyniosła 10,3%, a w całym województwie lubuskim – 8,9%.

3 Bezrobocie rozumiane jest jako relacja liczby osób bezrobotnych do liczby ludno ści w wieku produkcyjnym, tj. do liczby osób w granicach wiekowych okre ślaj ących w danym kraju wiek produkcyjny (w Polsce 16–60 lat dla kobiet i 16–65 lat dla m ęż czyzn). Stopa bezrobocia obliczona tym sposobem jest zawsze niższa, bo liczebno ść ludno ści w wieku produkcyjnym jest zawsze wi ększa od liczebno ści ludno ści aktywnej ekonomicznie. 59

Ryc. 10.6 Stopa bezrobocia na terenie powiatu kro śnie ńskiego wg gmin w latach 2003 – 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Wysoki poziom zatrudnienia jest jednym z podstawowych czynników rozwoju gminy oraz zadowolenia jego mieszka ńców. Mieszka ńcy znajduj ą zatrudnienie w firmach działaj ących na terenie gminy, reprezentuj ących zarówno kapitał polski jak i zagraniczny – głównie niemiecki: „Krosno-Metal” Sp. z o.o. – producent mebli i urz ądze ń ze stali nierdzewnej oraz EWE – dostawca gazu ziemnego. Gmina Krosno Odrza ńskie jako jednostka samorz ądu terytorialnego kładzie du ży nacisk na rozwój gospodarczy. W swoich działaniach zmierza do wykorzystania potencjału gminy tak, aby przyniósł on jak najwi ęcej korzy ści dla tworzenia dogodnych warunków do inwestowania. Stosuj ąc np. ulgi podatkowe dla nowych inwestorów, stara si ę zach ęca ć do lokalizowania działalno ści gospodarczej na terenie gminy.

Na niski poziom bezrobocia na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie maj ą wpływ przede wszystkim: • migracja lepiej wykształconych osób do du żych o środków miejskich, które oferuj ą wi ększ ą ilo ść lepiej płatnych miejsc pracy oraz wy ższy standard życia, • wzmo żone wyjazdy do pracy za granic ę – emigracja ludzi młodych do krajów Unii Europejskiej, • wchodzenie na rynek pracy osób z tzw. ni żu demograficznego, • powstawanie nowych miejsc pracy, co w konsekwencji w znacznym stopniu polepszyło sytuacj ę osób szukaj ących zatrudnienia (w miejscowo ści Kamie ń – Krosno-Metal Sp. z o.o., w dolnej cz ęś ci miasta przy ul. Lipowej – zakład produkcyjny POLSET Sp. z o.o.)

60

Nie ulega w ątpliwo ści, że bezrobocie w Kro śnie Odrza ńskim byłoby jeszcze ni ższe, gdyby nie przeprowadzona w ostatnich latach restrukturyzacja sektora rolniczego i wojska oraz inne zwolnienia grupowe w zakładach pracy znajduj ących si ę na terenie gminy. Wskutek restrukturyzacji rolnictwa zostało zlikwidowane: Pa ństwowe Gospodarstwo Rolne w W ęż yskach, Spółdzielnie Produkcyjne w Gostchorzu, Osiecznicy i Morsku, Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Kro śnie Odrza ńskim, Zakład Produkcji Le śnej LAS w Kro śnie Odrza ńskim, Centrala Nasienna w Kro śnie Odrza ńskim, Wojewódzki Zakład Weterynarii – Rejon w Kro śnie Odrza ńskim oraz Spółdzielnia Rolnicza w Kro śnie Odrza ńskim. W wyniku likwidacji 4 Lubuskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Jana Kili ńskiego, wiele osób straciło miejsce pracy i źródło stałego dochodu. Z uwagi na fakt, i ż około 1/3 mieszka ńców gminy to rodziny byłych lub obecnych żołnierzy, pozostanie w mie ście: Batalionu Saperów, Batalionu Zaopatrzenia, Rejonowych Warsztatów Technicznych, Garnizonowego W ęzła Ł ączno ści, Oddziału Rejonowego WAM, jest bardzo wa żnym aspektem. Problemem zwolnie ń grupowych zostały dotkni ęte równie ż osoby zatrudnione, m.in. w: Fabryce Maszyn i Urz ądze ń Gastronomicznych Kromet-Spomasz, GSS „SCh” w Kro śnie Odrza ńskim i Przedsi ębiorstwie Drogowym „Kontrakt”.

61

11 Warunki i jako ść życia mieszka ńców 11.1 Struktura wykształcenia W 2002 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie najwi ększa grupa osób posiadała wykształcenie zasadnicze zawodowe (4322) (ryc.10.1). Niewiele mniej uko ńczyło szkoły podstawowe (4251). Natomiast mniej ni ż 50% wszystkich mieszka ńców stanowiła ludno ść z wykształceniem średnim zawodowym (3137), średnim ogólnokształc ącym (1678), wy ższym (1212), policealnym (647) oraz podstawowym nieuko ńczonym i bez wykształcenia (556). Ryc. 11.1 Struktura wykształcenia w 2002 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

11.2 Sytuacja mieszkaniowa

W granicach administracyjnych miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2010 r. wska źnik zasobów mieszkaniowych osi ągn ął warto ść 339 mieszka ń na 1000 osób, podczas gdy w mie ście Gubin wska źnik ten wynosił 365, a w gminie Bytnica 348. Pozostałe gminy: Bobrowice (338), Maszewo (311), D ąbie (281) i Gubin (284) charakteryzowały si ę ni ższymi warto ściami.

Na przestrzeni lat 2002 – 2010 przeci ętna powierzchnia użytkowa mieszkania na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie wzrosła o 2,9 m 2 (ryc.10.2). Pomimo i ż był to najwy ższy wzrost w porównaniu do innych analizowanych jednostek, niska warto ść pocz ątkowa w 2002 r. (65,9 m 2) oraz tendencja wzrostowa równie ż na terenie powiatu i województwa sprawiły, że w 2010 r. wska źnik ten wyniósł jedynie 68,8 m 2 na terenie Krosna Odrza ńskiego, a kolejno 71,2 i 72,3 na terenie gmin miejsko-wiejskich województwa lubuskiego oraz powiatu kro śnie ńskiego.

62

Ryc. 11.2 Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, powiatu Krosno Odrza ńskie i województwa lubuskiego w latach 2002 – 2010 (m 2)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Sytuacja mieszkaniowa Krosna Odrza ńskiego niew ątpliwie ulega systematycznej poprawie. Wydaje si ę jednak, że dynamika zmian jest mniejsza ni ż wyst ępuj ąca w tym samym czasie w innych dziedzinach życia. Podobnie jak przeci ętna powierzchnia użytkowa mieszkania, równie ż wska źnik zaludnienia mieszka ń nie stawia Krosna Odrza ńskiego w dobrej sytuacji. Pomimo ci ągłego wzrostu (z 20,8 m 2/os w 2002 r. do 23,4 m2/os w 2010 r.) wska źnik ten jest cały czas ni ższy ni ż w województwie i powiecie (ryc.10.3).

63

Ryc. 11.3 Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, powiatu Krosno Odrza ńskie i województwa lubuskiego w latach 2002 – 2010 (m 2/1 osob ę)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W 2007 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie ponad 70% (4355) wszystkich mieszka ń nale żało do osób fizycznych (ryc.10.4). Stały wzrost udziału mieszka ń w tej grupie wynika nie z tylko z rozmiarów realizowanych inwestycji mieszkaniowych, ale równie ż ze sprzeda ży lokali mieszkalnych z zasobów komunalnych i zakładów pracy. Znacznie mniejszy w śród wszystkich lokali mieszkalnych jest udział mieszka ń komunalnych (671), zakładów pracy (574) i spółdzielni mieszkaniowych (524). Jedynie 4 mieszkania nale żą do zasobów podmiotów innych ni ż wymienione powy żej.

64

Ryc. 11.4 Zasoby mieszkaniowe wg form u żytkowania na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2007 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

11.3 Oświata

W 2010 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie 610 osób stanowiły dzieci w wieku do 2 lat, 752 osoby – to dzieci w wieku od 3 do 6 lat, 1027 osób liczyła za ś grupa dzieci od 7 do 12 lat. W wieku gimnazjalnym (13–15 lat) znajdowało si ę 608 osób. Z powy ższych informacji wynikałoby, że najbardziej liczebna jest grupa dzieci ucz ęszczaj ących do szkoły podstawowej.

PRZEDSZKOLA

Na pocz ątku roku szkolnego 2011/2012 w granicach administracyjnych miasta i gminy Krosno Odrza ńskie znajdowało si ę 6 przedszkoli, w tym 4 na terenie miasta, 1 w Starym Raduszcu i 1 w Osiecznicy (tab.10.1). W sumie do przedszkoli ucz ęszczało 564 uczniów, z czego najwi ęcej do Przedszkola nr 1 w Kro śnie Odrza ńskim (132).

65

Tab. 11.1 Wykaz przeds zkoli na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 30 wrze śnia 2011

Nauczyciele

Nazwa szkoły, Nazwa organu Miejscowo ść Uczniowie Oddziały placówki prowadz ącego (wetatach) (stos.pracy) pełnozatrudnieni niepełnozatrudnieni niepełnozatrudnieni

Krosno Przedszkole nr 1 gmina 132 5 9 1 0,09 Odrza ńskie Krosno Przedszkole nr 2 gmina 96 4 7 1 0,05 Odrza ńskie Krosno Przedszkole nr 3 w gmina 107 4 8 1 0,09 Odrza ńskie Kro śnie Odrza ńskim Krosno Przedszkole nr 4 gmina 126 5 11 1 0,14 Odrza ńskie Przedszkole w Starym Raduszcu z oddziałem Stary Raduszec gmina 51 2 3 2 0,10 zamiejscowym w Czarnowie Przedszkole w Osiecznica Osiecznicy gmina 52 2 b.d. b.d. b.d. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Systemu Informacji O światowej

Na przestrzeni lat 2008 – 2011 liczba placówek wychowania przedszkolnego nie uległa zmianie, a tym samym liczba przedszkoli (tab.10.2 i 10.3). Pozytywnym zjawiskiem jest systematyczny wzrost liczby dzieci ucz ęszczaj ących do przedszkoli. Tab. 11.2 Placówki wychowania przedszkolnego na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Dzieci wyszczególnienie ogółem oddziały w tym w wieku ogółem 3-6 lat 7 lat i razem w tym 6 wi ęcej 2008/2009 8 24 503 463 138 3 2009/2010 8 25 553 502 140 2 2010/2011 8 26 606 549 159 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

66

Tab. 11.3 Przedszkola na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Dzieci w tym w wieku z liczby ogółem na wyszczególnienie placówki miejsca oddziały 3-6 lat ogółem 7 lat i 100 w tym 1 oddział razem wi ęcej miejsc 6 2008/2009 6 490 20 470 430 118 3 96 24 2009/2010 6 515 21 511 460 129 2 99 24 2010/2011 6 540 22 555 498 133 - 103 25 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

SZKOŁY PODSTAWOWE

Na pocz ątku roku szkolnego 2011/2012 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie znajdowało si ę 7 szkół podstawowych, w tym 1 specjalna (tab.10.4). Szkoły podstawowe zlokalizowane s ą na terenie miasta oraz w miejscowo ściach: Radnica, Osiecznica i W ęż yska. W sumie do szkół podstawowych ucz ęszczało 1035 uczniów, z czego najwi ęcej do Szkoły Podstawowej nr 3, gdzie do 15 klas zapisane były 322 osoby. Tab. 11.4 Wykaz szkół podstawowych na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 30 wrze śnia 2011

Nauczyciele

Nazwa szkoły, Nazwa organu Miejscowo ść placówki prowadz ącego Uczniowie Oddziały (wetatach) (stos.pracy) pełnozatrudnieni niepełnozatrudnieni Niepełnozatrudnieni

Szkoła Podstawowa Krosno nr 1 im. Marii gmina 106 6 8 8 3,72 Odrza ńskie Skłodowskiej - Curie w Kro śnie Odrza ńskim Szkoła Podstawowa Krosno nr 2 im. Jana gmina 283 13 21 4 2,21 Odrza ńskie Kili ńskiego w Kro śnie Odrza ńskim Krosno Szkoła Podstawowa gmina 322 15 21 6 2,62 Odrza ńskie nr 3 Szkoła Podstawowa Radnica gmina 82 8 6 6 4,09 w Radnicy Szkoła Podstawowa Osiecznica gmina 90 6 b.d. b.d. b.d. w Osiecznicy Szkoła Podstawowa Węż yska gmina 127 8 b.d. b.d. b.d. w Węż yskach Krosno Szkoła Podstawowa powiat ziemski 25 4 b.d. b.d. b.d. Odrza ńskie Specjalna nr 4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Systemu Informacji O światowej

Zmian ę liczby uczniów w szkołach podstawowych w latach 2008/2009, 2009/2010 i 2010/2011 przestawiaj ą: tab.10.5 i tab.10.6.

67

Tab. 11.5 Szkoły podstawowe na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

uczniowie absolwenci z liczby ogółem wyszczególnienie szkoły w tym ogółem w tym w tym dziewcz ęta w klasie I ogółem dziewcz ęta dziewcz ęta 2008/2009 6 1111 502 151 75 195 93 2009/2010 6 1014 478 143 71 227 94 2010/2011 6 968 473 155 81 183 77 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tab. 11.6 Szkoły podstawowe specjalne na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

uczniowie absolwenci wyszczególnienie szkoły w tym z liczby ogółem ogółem w tym w tym dziewcz ęta w klasie I ogółem dziewcz ęta dziewcz ęta 2008/2009 1 31 7 5 2 3 1 2009/2010 1 29 7 8 4 7 2 2010/2011 1 22 6 1 1 5 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

SZKOŁY GIMNAZJALNE

Na pocz ątku roku szkolnego 2011/2012 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie znajdowały si ę 4 gimnazja: 3 na terenie miasta (Gimnazjum w Kro śnie Odrza ńskim, Gimnazjum Specjalne nr 2 i Gimnazjum dla Dorosłych) oraz Gimnazjum w W ęż yskach. W sumie do szkół gimnazjalnych ucz ęszczało 669 uczniów (tab.10.7).

68

Tab. 11.7 Wykaz gimnazjów na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 30 wrze śnia 2011

Nauczyciele

Nazwa szkoły, Nazwa organu Miejscowo ść Uczniowie Oddziały placówki prowadz ącego (wetatach) (stos.pracy) pełnozatrudnieni niepełnozatrudnieni niepełnozatrudnieni

Krosno Gimnazjum w Kro śnie gmina 488 21 41 7 3,40 Odrza ńskie Odrza ńskim Węż yska Gimnazjum gmina 94 6 b.d. b.d. b.d.

Krosno Gimnazjum Specjalne powiat ziemski 27 2 b.d. b.d. b.d. Odrza ńskie Nr 2 Krosno Gimnazjum dla powiat ziemski 60 3 b.d. b.d. b.d. Odrza ńskie Dorosłych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Systemu Informacji O światowej

Zmian ę liczby uczniów w szkołach gimnazjalnych w latach 2008/2009, 2009/2010 i 2010/2011 przestawiaj ą tab.10.8 i tab.10.9.

Tab. 11.8 Gimnazja na terenie miasta i gminy Krosno Odrzańskie

uczniowie absolwenci z liczby ogółem wyszczególnienie szkoły w tym ogółem w tym w tym dziewcz ęta w klasie I ogółem dziewcz ęta dziewcz ęta 2008/2009 3 672 322 214 101 266 124 2009/2010 3 700 318 259 108 212 104 2010/2011 3 680 287 207 80 210 107 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tab. 11.9 Gimnazja specjalne na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

uczniowie absolwenci z liczby ogółem wyszczególnienie szkoły w tym ogółem w tym w tym dziewcz ęta w klasie I ogółem dziewcz ęta dziewcz ęta 2008/2009 1 24 12 6 3 4 2 2009/2010 1 24 11 12 3 11 5 2010/2011 1 26 8 10 1 2 1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

69

Dzieci i młodzie ż z Krosna Odrza ńskiego maj ą mo żliwo ść ucz ęszczania równie ż do Pa ństwowej Szkoły Muzycznej I stopnia (tab.10.11). Natomiast młodzie ż ko ńcz ąca szkoły gimnazjalne kontynuuje edukacj ę w liceum ogólnokształc ącym profilowanym lub szkołach przygotowuj ących do wykonywania konkretnego zawodu (technik ekonomista, technik informatyk oraz mechanik, sprzedawca, kucharz małej gastronomii, malarz-tapeciarz). Tab. 11.10 Pozostałe placówki o światowe na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 30 wrze śnia 2011

Uczniowie, Nazwa organu wychow., Nazwa szkoły, placówki prowadz ącego słuchacze ą Prywatne Liceum Ogólnokształc ce Eugeniusz & Adam Adam Nikiforow b.d. Nikiforow w Kro śnie Odrza ńskim Prywatne Liceum Profilowane Eugeniusz & Adam Adam Nikiforow b.d. Nikiforow w Kro śnie Odrza ńskim Prywatne Studium Zawodowe Eugeniusz & Adam Adam Nikiforow b.d. Nikiforow w Kro śnie Odrza ńskim Pa ństwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia Minister ds. kultury 73 i dziedzictwa narodowego Dwuletnia Szkoła Policealna powiat ziemski b.d. Dwuletnie Uzupełniaj ące Liceum Ogólnokształc ące powiat ziemski 15 Liceum Ogólnokształc ące powiat ziemski 237 Liceum Profilowane powiat ziemski 22 Technikum Zawodowe powiat ziemski 134 Zasadnicza Szkoła Zawodowa powiat ziemski 173 Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla Dorosłych powiat ziemski 13 Szkoła Specjalna Przysposabiaj ąca do Pracy powiat ziemski 9 Poradnia psychologiczno- pedagogiczna powiat ziemski b.d. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Systemu Informacji O światowej

11.4 Ochrona zdrowia i pomoc s połeczna

OCHRONA ZDROWIA

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie usługi z zakresu ochrony zdrowia świadczy 18 zakładów opieki zdrowotnej: szpital, pogotowie, przychodnie oraz zakład rehabilitacji (tab.10.11). Znaczn ą wi ększo ść stanowi ą jednostki prywatne, co jest skutkiem reformy ochrony zdrowia przeprowadzonej w całej Polsce pod koniec lat 90.

70

Tab. 11.11 Zakłady opieki zdrowotnej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2012 r.

Lp. Zakład opieki zdrowotnej Rodzaj jednostki 1 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Rehabilitacji Zakład rehabilitacji leczniczej mgr Jolanta Szajkowska 2 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "SALUS" Praktyka Przychodnia podstawowej opieki Lekarza Rodzinnego lek. Mieczysław Kasper zdrowotnej Przychodnia podstawowej opieki Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ARS − MED" zdrowotnej, przychodnia, centrum 3 Grabi ńscy spółka jawna wielospecjalistycznej opieki ambulatoryjnej 4 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Praktyka Zespołu Przychodnia podstawowej opieki Lekarza Rodzinnego " ESKULAP " s.c. zdrowotnej ń 5 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "TERAPIA" Dubie ski, Przychodnia podstawowej opieki Kowalski, Kufka − Lekarze − Spółka Partnerska zdrowotnej Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Specjalistyczna Przychodnia, centrum 6 Przychodnia Lekarska "MEDYK" wielospecjalistycznej opieki ambulatoryjnej Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Praktyka Zespołu Przychodnia podstawowej opieki 7 Lekarza Rodzinnego "ZDROVITA" Michniewicz-Nowak, Rólka, zdrowotnej Wi śniewska-Prałat, Śnieg − Spółka Partnerska Całodobowy o środek leczenia Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej O środek Terapii 8 odwykowego i psychiatrycznego, "HORYZONT BIS" ośrodek zdrowia psychicznego i odwykowego Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Nowy Szpital Powiatu 9 Szpital wielospecjalistyczny Kro śnie ńskiego ś 10* Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Kro nie Stacja sanitarno-epidemiologiczna Odrza ńskim 11 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej LEDENT Sp. z o.o. Przychodnia stomatologiczna ą 12* Ambulatorium z Izb Chorych - Publiczny Zakład Opieki Przychodnia podstawowej opieki Zdrowotnej Jednostki Wojskowej Nr 1375 zdrowotnej ą 13* Ambulatorium z Izb Chorych - Publiczny Zakład Opieki Przychodnia podstawowej opieki Zdrowotnej Jednostki Wojskowej Nr 3137 zdrowotnej Poradnia Przyzakładowa z Izb ą Chorych w Kro śnie Przychodnia podstawowej opieki Odrza ńskim - Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej zdrowotnej ą 14* Lubuskiego Oddziału Stra ży Granicznej z sied zib ą w Kro śnie Pozostałe podmioty udzielaj ce ś ń Odrza ńskim wiadcze zdrowotnych w zakresie opieki ambulatoryjnej Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Specjalistyczna Podmiot udzielaj ący świadcze ń 15 Przychodnia Lekarska "Agia Medica" Filia w Kro śnie zdrowotnych w zakresie opieki Odrza ńskim domowej Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej − Pogotowie Żarskie- Stacja (podstacja) pogotowia 16 Podstacja Krosno Odrza ńskie ratunkowego, jednostka opieki dora źnej 17 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Nowy Szpital w Szpital wielospecjalistyczny Świebodzinie filia w Kro śnie Odrza ńskim Podmiot udzielaj ący świadcze ń 18 "MEDICA" s.c. Filia w Kro śnie Odrza ńskim zdrowotnych w zakresie opieki domowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych http://www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/ *) jednostki publiczne.

POMOC SPOŁECZNA W 2010 r. 10,5% mieszka ńców miasta i gminy Krosno Odrza ńskie korzystało z pomocy społecznej, czego skutkiem był 22-procentowy udział wydatków gminy na pomoc

71 społeczn ą i pozostałe zadania z zakresu polityki społecznej (tab.10.12). Analizuj ąc sytuacj ę powiatu kro śnie ńskiego, zauwa żyć mo żna, i ż mniejszy udział beneficjentów pomocy społecznej zanotowano tylko w gminie Bobrowice (9,3%), a w pozostałych udział ten był wi ększy i przedstawiał si ę nast ępuj ąco: miasto Gubin (11,8%), gmina Maszewo (12,5%), gmina Gubin (16,1%), gmina Bytnica (16,2%) i gmina D ąbie (18,6%). Nale ży podkre śli ć, że sytuacja Krosna Odrza ńskiego na tle całego powiatu kro śnie ńskiego (12,6%) jest dobra i podobna do sytuacji województwa lubuskiego, gdzie 10,4% mieszka ńców obj ętych jest pomoc ą społeczn ą. Warto doda ć, że w ci ągu 2 lat (od 2008 do 2010 r.) liczba gospodarstw domowych korzystaj ących ze środowiskowej pomocy społecznej spadła o 44. Tab. 11.12 Gospodarstwa domowe i ich członkowie – beneficjenci pomocy społecznej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2008 i 2010 r.

wyszczególnienie 2008 2010 gospodarstwa domowe korzystaj ące ze środowiskowej pomocy społecznej 677 633 osoby w gospodarstwach domowych korzystaj ących ze środowiskowej pomocy 2088 1937 społecznej udział osób w gospodarstwach domowych korzystaj ących ze środowiskowej pomocy 11,3% 10,5% społecznej w ludno ści ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

11.5 Administracja publiczna

Krosno Odrza ńskie jest miastem, w którym swoje siedziby maj ą nast ępuj ące urz ędy i instytucje gminne, powiatowe i wojewódzkie: • Urz ąd Miasta, • Starostwo Powiatowe, • Urz ąd Skarbowy, • Powiatowy Urz ąd Pracy, • Zakład Ubezpiecze ń Społecznych Oddział Zielona Góra, Inspektorat, • Sąd Rejonowy, • Prokuratura Rejonowa, • Komenda Powiatowa Policji, • Komenda Powiatowa Stra ży Po żarnej, • Nadodrza ński Oddział Stra ży Granicznej.

11.6 Działalno ść kulturalna, sport i rekreacja

11.6.1 Kultura

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie znajduje si ę wiele instytucji zajmuj ących si ę krzewieniem kultury. Zaliczy ć do nich mo żna:

• Bibliotek ę Publiczn ą Miasta i Gminy w Kro śnie Odrza ńskim , • Filie wiejskie Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy w Osiecznicy, Radnicy i W ęż yskach , • Klub Garnizonowy w Kro śnie Odrza ńskim, Biblioteka Klubu Garnizonowego w Kro śnie Odrza ńskim , • Centrum Artystyczno-Kulturalne „Zamek” ,

72

• Amfiteatr z widowni ą dla 2000 osób, • Dom Ludowy we wsi W ęż yska – filia KDK .

DZIAŁALNO ŚĆ KULTURALNA

Działalno ść kulturalna w Kro śnie Odrza ńskim odbywa si ę głównie w Klubie Garnizonowym , w którym funkcjonuje 16 kół i sekcji zainteresowań: zespoły muzyczne i wokalne, koła: gitarowe, bryd żowe, turystyczne, łucznicze, biegów na orientacj ę, miło śników modeli lataj ących i militarnych, grupy teatralne, sekcja tenisa stołowego. Istnieje równie ż mo żliwo ść korzystania z biblioteki, której ksi ęgozbiór obejmuje 25 tys. woluminów. W klubie znajduje si ę sala, która wynajmowana jest na cykliczne projekcje filmowe organizowane przez gmin ę.

W Kro śnie Odrza ńskim bardzo aktywnie i z sukcesami działa Klub Ta ńca Towarzyskiego „CALIPSO” . Wychowankowie klubu bior ą udział w ogólnopolskich i mi ędzynarodowych turniejach, osi ągaj ąc wysokie noty. Współorganizatorami życia kulturalnego na terenie miasta jest Szkoła Muzyczna I stopnia.

W życiu kulturalnym powiatu kro śnie ńskiego aktywnie uczestniczy Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Kro śnie Odrza ńskim . Instytucja ta prowadzi działalno ść informacyjn ą, publicystyczn ą i wystawiennicz ą, organizuje tak że zaj ęcia „Uniwersytetu III wieku”. Biblioteka posiada trzy filie (Osiecznica, W ęż yska, Radnica) i cztery punkty biblioteczne. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Kro śnie Odrza ńskim poza działalno ści ą zwi ązan ą z udost ępnianiem ksi ęgozbioru organizuje szereg form i aktywno ści kulturalno- oświatowych: konkursy czytelnicze, seanse filmowe, koncerty, wystawy, spotkania autorskie i ró żnorodne warsztaty dla dzieci. Organizuje stałe imprezy – Wieczór na Parkowej (spotkania literacko-teatralno-muzyczne), Konkurs Poetycki im. Witolda Cieci ńskiego, Mistrza Pi ęknego Czytania, Konkurs na Najaktywniejszego Czytelnika, Rejonowe Eliminacje do Lubuskiego i Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego. Biblioteka prowadzi równie ż warsztaty recytatorskie i poranki z bajk ą dla najmłodszych. Realizacj ę wszystkich przedsi ęwzi ęć ułatwia dobrze układaj ąca si ę współpraca ze: szkoł ą muzyczn ą, szkołami podstawowymi, gimnazjum, zespołem szkół ponadgimnazjalnych, przedszkolami, Warsztatami Terapii Zaj ęciowej, Powiatowym O środkiem Wsparcia „Integracja” i DPS w Szczawnie.

Centrum Artystyczno-Kulturalne “Zamek” jako samodzielna instytucja kultury rozpocz ęła swoj ą działalno ść w lutym 2010 r. Siedziba Centrum mie ści si ę w Zamku Piastowskim, a jego celem jest prowadzenie wielokierunkowej działalno ści rozwijaj ącej i zaspokajaj ącej potrzeby kulturalne mieszka ńców oraz upowszechnianie i promocja kultury lokalnej w kraju i zagranic ą. Aby móc osi ągn ąć wyznaczone przez siebie cele, CAK “Zamek” realizuje ró żnego rodzaju zadania. Organizuje ró żnorodne formy edukacji kulturalnej, spotkania, wykłady, badania terenowe i kameralne, wystawy, konkursy, koncerty, imprezy plenerowe, przegl ądy, festiwale oraz inne cykliczne imprezy artystyczne. Prowadzi równie ż zespoły artystyczne, koła zainteresowa ń i kluby hobbystów, współpracuje z placówkami oświatowymi, instytucjami i stowarzyszeniami kulturalnymi oraz organizacjami pozarz ądowymi w dziedzinie kultury i sztuki, a ponadto prowadzi Izb ę Muzealn ą, m.in. organizuj ąc wystawy i opiekuj ąc si ę przedmiotami posiadaj ącymi warto ść historyczn ą i estetyczn ą.

73

Gmina Krosno Odrza ńskie co miesi ąc wydaje bezpłatny miesi ęcznik „Most” . Pismo ma przede wszystkim charakter informacyjny – jest kronik ą tego, co ka żdego miesi ąca wydarzyło si ę w gminie. Opisuje sprawy dotycz ące działalno ści Urz ędu Miasta, Rady Miejskiej, gospodarki, problemy społeczne, wydarzenia kulturalne, sportowe i turystyczne. W miesi ęczniku zamieszczane s ą wa żne dla mieszka ńców urz ędowe komunikaty i zapowiedzi. Nie brakuje wywiadów, a na czterech kolorowych stronach są zdj ęcia obrazuj ące najwa żniejsze wydarzenia.

Gmina Krosno Odrza ńskie wykupiła równie ż koncesj ę Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji na lokalny program telewizyjny „Kro śnie ńskie Wydarzenia” , który nadawany jest w ka żdy pi ątek o godz. 20.15., a jego powtórki w ka żdy poniedziałek i środ ę o tej samej porze. Program jest serwisem informacyjnym, zawieraj ącym wiadomo ści z ka żdej dziedziny życia gminy. Po wiadomo ściach nadawane s ą – ju ż bez komentarza – relacje z sesji Rady Miejskiej oraz imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych. Przez cał ą dob ę emitowany jest natomiast przekaz planszowy, zawieraj ący komunikaty, zapowiedzi imprez oraz reklamy.

STOWARZYSZENIA

W Kro śnie Odrza ńskim od wielu lat aktywnie działaj ą stowarzyszenia społeczno- kulturalne i organizacje pozarz ądowe. Promuj ą one region poprzez ro żne formy aktywno ści, w tym aktywno ść artystyczn ą i naukow ą, a tak że wspieraj ą wszelk ą działalno ść słu żą cą rozwojowi życia społecznego w środowiskach lokalnych. S ą to: 1. Towarzystwo Miło śników Ziemi Kro śnie ńskiej Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne 2. Kro śnie ńskie Stowarzyszenie HOMO ARTIFEX 3. Stowarzyszenie Kro śnie ńskich Działaczy Kultury na rzecz Dzieci i Młodzie ży Specjalnej Troski 4. Kro śnie ńskie Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzie ży 5. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Zarz ąd Miejsko-Gminny 6. Parafialny Oddział Akcji Katolickiej przy Parafii Świ ętej Jadwigi Śląskiej w Kro śnie Odrza ńskim 7. Stowarzyszenie Rodzin Katolickich przy parafii pw. Św. Jadwigi w Kro śnie Odrza ńskim 8. Oddział Wojskowy Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Kro śnie Odrza ńskim 9. Zwi ązek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Wi ęź niów Politycznych 10. Polski Zwi ązek Emerytów, Rencistów i Inwalidów 11. Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem Koło Rejonowe 12. Zwi ązek Żołnierzy Wojska Polskiego – Koło Nr 9 13. Zwi ązek Żołnierzy Wojska Polskiego – Koło Nr 6 14. Zwi ązek Inwalidów Wojennych RP 15. Zwi ązek Sybiraków 16. Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne In żynierów i Techników Ogrodnictwa Sekcja Miło śników Winoro śli w Kro śnie Odrza ńskim 17. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków Zarz ąd Koła w Kro śnie Odrza ńskim 18. Polski Zwi ązek Działkowców Rodzinny Ogród Działkowy im. 100-lecia Ogrodnictwa Działkowego 19. Polski Czerwony Krzy ż Placówka Terenowa w Kro śnie Odrza ńskim 20. Polski Zwi ązek Niewidomych Zarz ąd Koła w Kro śnie Odrza ńskim

74

21. Środowisko Dru żyn TROP – PORT im. Olgi i Andrzeja Małkowskich w Kro śnie Odrza ńskim 22. Zwi ązek Harcerstwa Polskiego 1 Kro śnie ńska Dru żyna Harcerska „TROP” im. Andrzeja Małkowskiego w Kro śnie Odrza ńskim 23. Zwi ązek Ochotniczych Stra ży Po żarnych RP Zarz ąd Miejsko-Gminny w Kro śnie Odrza ńskim (Ochotnicze Stra że Po żarne: Radnica, Gostchorze, Osiecznica, Czarnowo, W ęż yska) 24. Polski Zwi ązek W ędkarski w Zielonej Górze Rejon IV Krosno Odrza ńskie 25. Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych SKARPA 26. Parafialny Zespół CARITAS 27. Stowarzyszenie “PRZYSTA Ń” w Kro śnie Odrza ńskim 28. Stowarzyszenie Gier Umysłowych “KOMINIARZ” 29. Forum Samorz ądowe Miast i Gmin Powiatu Kro śnie ńskiego 30. Uniwersytet Trzeciego Wieku 31. "Lokalna Grupa Działania Zielone Światło" 32. Stowarzyszenie Saperów Polskich Koło Nr 16 33. Stowarzyszenie Kili ńszczaków

11.6.2 Sport

Gminn ą baz ę sportow ą stanowi ą obiekty zarz ądzane przez O środek Sportu i Rekreacji w Kro śnie Odrzańskim, a tak że szkolne boiska sportowe i sale gimnastyczne oraz obiekty klubów sportowych.

Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kro śnie Odrza ńskim , upowszechniaj ąc kultur ę fizyczn ą, sport i rekreacj ę, dysponuje nast ępuj ącymi obiektami sportowymi:
Sauna,
Stadion: • 4 boiska piłkarskie, • trybuny dla widowni na 800 miejsc, • 2 tory bowlingowe, • kort do squasha, • boisko do siatkowej piłki pla żowej, • boisko do piłki koszykowej, • kawiarnia klubowa;
Hala sportowo-widowiskowa: • hala wielofunkcyjna do gier zespołowych (piłka no żna, koszykowa, siatkowa i ręczna), • trybuny na 600 miejsc, • sala taneczna, • sala konferencyjna, • sauna sucha; ponadto: • siłownia, • gabinety odnowy.

Obiekty sportowe znajduj ą si ę tak że przy szkołach podstawowych i gimnazjach. Słu żą one do realizacji zaj ęć wychowania fizycznego i rozgrywania szkolnych zawodów sportowych. Z powodu stanu technicznego obiekty te s ą modernizowane i rozbudowywane na bie żą co.

75

Władze gminy, dbaj ąc o wszechstronny rozwój mieszka ńców, w śród ró żnych zada ń zaplanowanych na lata 2007 − 2013 w planie rozwoju lokalnego wyznaczyły zadanie: „Budowa obiektów rekreacyjno-sportowych na terenie gminy Krosno Odrza ńskie”. Realizacja tego zadania była przeznaczona na lata 2008 − 2010. W tym czasie w ramach przedsi ęwzi ęcia przewidziano budow ę kompleksu sportowego (boisko uniwersalne, bie żnia sprinterska, skocznia w dal, miasteczko ruchu drogowego wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą) w miejscowo ściach: Osiecznica, Krosno Odrza ńskie, W ęż yska, Czarnowo, Radnica. Wszystkie projektowane obiekty rekreacyjno-sportowe znajduj ą si ę na terenach przyszkolnych.

W mie ście i gminie Krosno Odrza ńskie działaj ą na prawach stowarzyszenia: 1. Klub Sportowy TĘCZA Krosno Odrza ńskie 2. Klub Sportowy ODRA Doramex 3. Klub Piłki No żnej TRAMP-KARP Osiecznica 4. Klub Sportowy KRUSZYWO 5. Klub Sportowy POGO Ń 6. Ludowy Klub Sportowy CZARNI Czarnowo 7. Siatkarski Klub Sportowy "T ęcza" 8. Klub Sportowy JuJitsu SATORI Krosno Odrza ńskie 9. Kub Łuczniczy “SAGITTARIUS”

11.6.3 Turystyka i rekreacja

Jak wynika z ryc. 10.5 przedstawionej poni żej, tylko w nielicznych gminach województwa lubuskiego turystyka stanowi jedn ą z głównych funkcji lub pełni funkcj ę dodatkow ą4. Podobnie jak w wi ększo ści gmin, w Kro śnie Odrza ńskim funkcja turystyczna jest w pocz ątkowym stadium rozwoju.

4 Stopie ń rozwoju funkcji turystycznej obliczono metod ą J. Warszy ńskiej (1985), zestawiaj ąc cztery wska źniki: liczb ę miejsc noclegowych na 100 mieszka ńców (Nm) i na 1 km 2 (Np) oraz liczb ę korzystaj ących z noclegów na 100 mieszka ńców (Tm) i na 1 km 2 (Tp). W pełni rozwini ętą funkcj ę turystyczn ą oznaczaj ą warto ści progowe: Nm, > 50; Np>50, Tm >500, Tp >1000. 76

Ryc. 11.5 Funkcja turystyczna w gminach województwa lubuskiego (na podstawie GUS, 2009r.)

Źródło: T. Kudłacz i in., Raport regionalny: Województwo Lubuskie, Zielona Góra - Kraków 2011, s. 37

Krosno Odrza ńskie to miasto z bogat ą, 1000-letni ą histori ą. Poło żone w Dolinie Środkowej Odry, przy uj ściu Bobru, w sposób naturalny podzielone jest na dwie cz ęś ci, tzw. górn ą i doln ą. Oba brzegi ł ączy ponad stuletni most. W śród charakterystycznych miejsc i obiektów, które odró żniaj ą to miasto od innych i które jednocze śnie warto zobaczy ć s ą: Zamek Piastowski, port rzeczny, Ko ściół pw. św. Jadwigi Śląskiej i Ko ściół Świ ętego Andrzeja. Atrakcyjnym miejscem jest równie ż kro śnie ńska promenada, poło żona na skraju parku miejskiego, wzdłu ż skarpy doliny rzeki. Dawniej zbocze doliny pokryte było winnicami. Du ży udział powierzchni lasów (52% na terenie wiejskim), jezior (Cisek, Glibiel, Moczydło), rzek i stawów na terenie gminy stwarza korzystne warunki do rekreacji i wypoczynku. Szczególne walory krajobrazowe i przyrodnicze wyst ępuj ą na terenie Gry żyńskiego Parku Krajobrazowego, w rejonie wsi Szklarka Radnicka. Na miło śników turystyki wodnej czekaj ą dwie pla że miejskie w Osiecznicy i Łochowicach. Nad jeziorem Glibiel w Łochowicach mo żna wynaj ąć kajaki i rowery wodne. Ście żki rowerowe i szklaki turystyczne pozwalaj ą mieszka ńcom i turystom dosta ć si ę w ciekawe przyrodniczo i krajobrazowo miejsca. Liczne jeziora i stawy s ą doskonałym miejscem dla w ędkarzy, a lasy dla grzybiarzy. Szczególn ą atrakcj ą s ą szlaki konne oraz ośrodki jazdy konnej zlokalizowane na terenie gminy.

Wykaz o środków jazy konnej na terenie gminy Krosno Odrza ńskie i okolic:

1. Ośrodek Jazdy Konnej “EMBARGO”, gmina Krosno Odrza ńskie – Gostchorze, 2. Ośrodek Sportu i Rekreacji Konnej „Country Bronków”, gmina Bobrowice, 3. Rancho-Gry żyna Kassowski , gmina Bytnica, 4. Całoroczny Dom Wakacyjny – Gry żyna, gmina Bytnica.

77

Tury ści odwiedzaj ący miasto i gmin ę, w zale żno ści od potrzeb i wymaga ń, maj ą mo żliwo ść zakwaterowania si ę w hotelach, pensjonatach, gospodarstwach agroturystycznych bądź innych kwaterach.

W skład bazy noclegowej w gminie wchodz ą nast ępuj ące hotele:

• Hotel "Stary młyn" , Szklarka Radnicka, • Hotel "Ku źnia smaku" , Krosno Odrza ńskie, • Hotel „MALENA” , Krosno Odrza ńskie, • Hotel „Odra” , Krosno Odrza ńskie. Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie znajduj ą si ę nast ępuj ące gospodarstwa agroturystyczne:

1. Gospodarstwo − Jerzy Szlachetka 2. Całoroczny Dom Wakacyjny − Gry żyna, Rodzina Aulich 3. Gospodarstwo − Kazimierz Mazurkiewicz 4. Gospodarstwo − Jan Rowi ński 5. Gospodarstwo − Bogumiła Rymaszewska 6. Gospodarstwo − Maria i Mieczysław Staszewscy 7. Gospodarstwo − Małgorzata Muller 8. Gospodarstwo − Anna i Julian Wiktorscy 9. Gospodarstwo − "U Reni" 10. Pensjonat – "Dworek Dalia" 11. Gospodarstwo − Tadeusz Antczak 12. Kwatera My śliwska 13. Gospodarstwo "Rancho Gry żyna" 14. Gospodarstwo "Country Bronków" 15. Gospodarstwo − Nierodzik Mario 16. Gospodarstwo − Cecylia Issel 17. Gospodarstwo − B ędkowski Marek 18. Gospodarstwo "Pod Lipk ą" 19. Gospodarstwo "Jurewiczówka" 20. Gospodarstwo Rybackie "KARP"

11.7 Bezpiecze ństwo publiczne

Nad bezpiecze ństwem Krosna Odrza ńskiego czuwaj ą mi ędzy innymi: • Pogotowie Ratunkowe, • Stra ż Miejska, • Komenda Powiatowa Policji, • Stra ż Po żarna Komenda Rejonowa, • Nadodrza ński Oddział Stra ży Granicznej.

78

12 Dziedzictwo kulturowe – zasoby i stan ochrony 12.1 Historia miasta Czas powstania kro śnie ńskiego grodu archeolodzy okre ślaj ą na VII – VIII w. Istnieje wiele teorii wyja śniaj ących genez ę powstania nazwy miasta. Pierwsza zwi ązana jest legend ą niemieckiego historyka Gustava Adolpha Matthiasa, pisz ącego o kro śnie tkackim, na którym od najdawniejszych czasów tkano materiały. Dodaje on, że pierwsi słowia ńscy przybysze dostrzegli w poło żeniu terenu i jego uroku odwzorowanie warsztatu tkackiego. Kolejne teorie nawi ązuj ą do wyławianych w tutejszych rzekach du żych ilo ści karasi, czy te ż do zało życiela zamku i grodu – wojewody Norikusa Kroszy. O ile wiele jest wersji powstania nazwy miasta, to co do słowia ńskich korzeni nikt nie ma wątpliwo ści. W XIX w. podj ęto jednak działania maj ące na celu zatarcie korzeni przynale żno ści tych ziem do Polski i masowo zmieniano nazwy. W wielu opracowaniach historycznych najcz ęś ciej wyst ępuj ącą teori ą jest ta, która mówi o powstaniu nazwy miasta od słowa chrost (chróst), co oznacza tyle co: pr ęcie, wiklina lub g ąszcz. Wielorako ść znaczenia tego słowa, pasuj ącego do otoczenia i środowiska naturalnego okolic Krosna, wydaje si ę słusznie uzasadnia ć genez ę powstania nazwy. O tym, że Krosno nie jest nazw ą wyj ątkow ą, świadcz ą inne miasta o podobnym brzmieniu (np. w Czechach – Chroustov, Chroustovice czy w Rosji – Korosten). Niemiecka nazwa miasta – Crossen an der Oder przetrwała do 1945 r., chocia ż tu ż po wojnie obowi ązywała nazwa Krosno nad Odr ą. Było to wierne tłumaczenie nazwy miasta. Chc ąc zerwa ć z jakimkolwiek niemieckim dziedzictwem, w pó źniejszym czasie wprowadzono dzisiejsz ą nazw ę. Pierwsza pisemna wzmianka o mie ście pochodzi z 1005 roku. Archeolodzy na podstawie swoich bada ń wykazali, i ż skupisko osadnicze w okolicach Krosna kształtowało si ę ju ż w okresie II wieku p.n.e. – do V wieku n.e. Za okres powstania grodu kro śnie ńskiego przyj ęto jednak VII wiek, a za lata świetno ści i rozwoju uznano czas od VIII wieku do pierwszej połowy wieku X, kiedy to Krosno stanowiło wa żny o środek w rejonie środkowego Nadodrza. Z uwagi na strategiczny charakter osady – lokalizacj ę nad Bobrem i Odr ą oraz przygraniczne poło żenie – ju ż od czasu pierwszych Piastów ludno ść zamieszkuj ąca ten teren musiała broni ć si ę przed najazdami władców niemieckich. Nie bez przyczyny Krosno Odrza ńskie zaliczane jest do jednej z najwa żniejszych warowni i traktowane jako twierdza pa ństwowa, odgrywaj ąca w XI i XII wieku kluczow ą rol ę w systemie ochronnym zachodniej granicy Polski. Miasto pełniło funkcje obronne równie ż w XIII wieku, kiedy to warowny zamek był jedn ą z głównych rezydencji Henryka I Brodatego. Pod koniec XII wieku, za czasów panowania Bolesława Wysokiego syna Bolesława Krzywoustego, Krosno Odrza ńskie zostało podniesione do rangi ksi ążę cej kasztelanii, której granice od strony południowo-zachodniej pokrywały si ę z obecn ą granic ą pa ństwow ą, granica północna przebiegała wzdłu ż rzeki Pliszki, a na wschodzie wzdłu ż rzeki Ołobok, najdalej wysuni ęty na zachód kraniec kasztelanii dotykał uj ścia Nysy do Odry. Zmiana ta wpłyn ęła pozytywnie na rozwój funkcji administracyjno-gospodarczej i obronnej miasta, któr ą podkre ślał warowny zamek z I połowy XIII wieku, b ędący jedn ą z głównych rezydencji kolejnego władcy na Śląsku Henryka I Brodatego, syna Bolesława Wysokiego i ksi ęż niczki niemieckiej Krystyny. Dokładna data budowy zamku nie jest znana, lecz na podstawie najnowszych bada ń ustalono jego powstanie na pocz ątek XII wieku. Henryk Brodaty zreformował Krosno przestrzennie. W czasie swojego panowania zjednoczył olbrzymie terytorium – od Nysy Łu życkiej i Odry a ż po Nid ę i Dunajec. W obszar ten wchodziły Śląsk, Wielkopolska i Małopolska. Na podstawie zapisów kronikarskich przyjmuje si ę, że Krosno Odrza ńskie prawa miejskie otrzymało w latach 1217 – 1232. Henryk

79

Brodaty przyczynił si ę równie ż do rozwoju osadnictwa wiejskiego, które za jego czasów przybrało form ę osad zwartych, rozplanowanych racjonalnie. Po Brodatym Śląskiem i Ziemi ą Lubusk ą władał jego syn Henryk II Pobo żny, który nie był w stanie utrzyma ć ogromnego maj ątku. Przyszło mu stoczy ć walk ę nie tylko z wewn ętrzn ą opozycj ą czy hierarchi ą ko ścieln ą, ale tak że z zachodnim s ąsiadem, zgłaszaj ącym roszczenia do Lubusza na Ziemi Lubuskiej. Zgin ął w dniu 9 kwietnia 1241 r. w czasie bitwy z Tatarami pod Legnic ą, a dziedzictwo obj ął najstarszy z jego synów – Bolesław Rogatka. Rz ądy nast ępnych władców nie przynosiły poprawy sytuacji, a wręcz jej pogorszenie. W wyniku konfliktów wewn ętrznych i rodzinnych mi ędzy ksi ążę tami dochodziło do licznych grabie ży, a Lubusz został oddany margrabiom brandenburskim w zastaw za zaci ągni ęte po życzki. Na pocz ątku lat pi ęć dziesi ątych XIII wieku brat Bolesława Rogatki – Konrad (najstarszy syn Henryka II Pobo żnego), po wojnie domowej z bra ćmi opanował północn ą cz ęść Śląska, ze stolic ą w Głogowie. W wyniku wojny powstało ksi ęstwo głogowskie, w graniach którego znalazły si ę: Krosno Odrza ńskie, Głogów, Bytom i Ko żuchów. Po śmierci Konrada jego druga żona wracaj ąc do Mi śni, sprzedała swoje wiano arcybiskupowi magdeburskiemu. W 1276 roku Krosno wykupił ksi ążę głogowsko-pozna ński − Henryk III, po to, by rok pó źniej straci ć je i w 1278 r. ponownie wykupi ć za sum ę 6 tys. grzywien. Henryk III umarł w 1309 roku. Trzy lata pó źniej Krosno zbrojnie zajmuje Waldemar Aska ńczyk – margrabia brandenburski – wykorzystuj ąc wewn ętrzn ą niestabilno ść ksi ęstw śląskich – i gdy pewnym było, że miastu nie pospieszy z pomoc ą ksi ążę głogowski (pozna ński) Henryk IV – zamek i miasto poddano. W 1319 roku Brandenburczycy wycofuj ą si ę z zaj ętych terenów. Krosno Odrza ńskie ma w niewielkim stopniu udokumentowany kronikarsko i historycznie okres od 1482 r. Kolejnymi władcami tych ziem byli: • Henryk V – ksi ążę głogowski-żaga ński, zm. 1369 r., • Henryk VI − ksi ążę żaga ński, kro śnie ński i świebodzi ński, zm. 1393 r., • Henryk VII – ksi ążę głogowski, zm. 1394 r., • Henryk VIII – ksi ążę zielonogórski, zm. 1397 r., • Jan I – ksi ążę żaga ński, zm. 1439 r., • Henryk IX – ksi ążę głogowski i kro śnie ński, zm. 1467 r., • Henryk X – ksi ążę głogowski, zm. 1423 r., • Jan II – ksi ążę głogowski i żaga ński, zm. 1504 r., • Henryk XI – ksi ążę głogowski i kro śnie ński, zm. 1510 r.

Henryk XI otoczony był lud źmi zwi ązanymi z dworem brandenburskim. Z tamtych stron miał te ż żon ę, z któr ą podpisał kontrakt o przekazaniu po śmierci wszystkich jego ziem Barbarze. Tak te ż si ę stało, po śmierci Henryka XI (22 lutego 1476 roku) Krosno było siedzib ą wdowi ą pod władztwem Jana Brandenburczyka II. Krewny zmarłego Henryka XI, Jan II Żaga ński przez 6 lat (1476 − 1482) walczył z Brandenburgi ą o odzyskanie dziedzictwa. Ostatecznie uregulowanie praw do Krosna rozstrzygn ął traktat zawarty w Kamie ńcu w 1482 r., na mocy którego Albrecht Achilles, za niespłacony posag zajmuje Krosno Odrza ńskie. Stan ten przetrwał do 20 lutego 1945 roku, kiedy to Krosno Odrza ńskie ponownie wróciło w granice Polski. Współczesne Krosno Odrza ńskie zachowało swoje funkcje o środka administracyjnego dla obszaru gminy. Znajduje si ę tu siedziba powiatu, a w zwi ązku z tym znajduj ą si ę tu instytucje o znaczeniu krajowym i samorz ądowym.

80

12.2 Ewolucja układu przestrzennego miasta 12.2.1 Rozwój przestrzenny od XIII do XIX wieku

Powstanie Krosna Odrza ńskiego, tak jak ka żdego innego miasta, uwarunkowane jest szeregiem czynników, w tym przebiegiem dróg tranzytowych, czynnikami strategicznymi, wiejskim zapleczem osadniczym oraz sytuacj ą polityczn ą i gospodarcz ą. Teren dawnego grodu i średniowiecznego o środka miejskiego usytuowany jest na lewobrze żnej terasie zalewowej. Przebiegały t ędy dwa tranzytowe trakty handlowe – z południowych Niemiec i Łu życ do Wielkopolski oraz z Wrocławia do Lubusza i dalej do Szczecina. Pierwszy z nich, obok handlowego, nabrał tak że znaczenia militarnego. Ju ż w okresie plemiennym miejsce to odgrywało du że znaczenie strategiczne (VII − VIII- wieczny gród został przekształcony za pierwszych Piastów w czołow ą warowni ę pa ństwow ą, natomiast podgrodzie stało si ę zal ąż kiem osadnictwa miejskiego). Obok żyzno ści gleb, wa żnym czynnikiem lokalizacyjnym było bezpiecze ństwo, które w pewnym stopniu zapewniała blisko ść grodu. „Mimo nieco pó źniejszego potwierdzenia, mo żna uzna ć, że XII-wieczne i wcze śniejsze pochodzenie maj ą: Osiecznica (wzmiankowana w 1202 r.), Sarbia (1202), Czarnowo (1223), Ciemnice (1233), Maszewo (1251), Zagór Stary (1253), Rybaki (1259), Łochowice (1261), Bielów (1261), Poł ęcko (1255). D ąbie i Kosierz, udokumentowane w źródłach pisanych z XIV wieku, maj ą kamienne ko ścioły z około połowy XIII wieku. Niew ątpliwie ju ż wcze śniej powstały równie ż ni ż dokument z 1305 roku, w którym zostały wymienione: Połupin. Lubiatów, Zagór Nowy, Tarnawa, Gronów, Pław, Gola, Łagów, Chromów, Raduszec Stary. W innym dokumencie z 1308 roku figuruj ą: Radomicko, Drzeniów, Trzebiechów, Drzewica, Bytnica, Lubogoszcz, G ęstowice, Grabin, Chlebów, Korczyców, Skórzyn, Budachów, Gł ębokie, Czetowice, Rzeczyca. Znaczne dobra, z nadania Henryka Brodatego z 1202 roku, posiadał w kro śnie ńskiem klasztor cystersów w Lubi ąż u. Pocz ątkowo nale żały do niego Osiecznica i Sarbia, potem tak że nabyte w drodze zakupu, Bielów, Rybaki i cz ęść Maszewa.” 5 Na ukształtowanie miasta i jego rozwój przestrzenny du ży wpływ miał handel, stymuluj ący kondycj ę ekonomiczn ą miasta tak że w nast ępnych stuleciach. Z handlu lokalnego i dalekosi ęż nego wyrosła osada targowa, forma osadnicza poprzedzaj ąca powstanie miasta lokacyjnego. „Gospodarcz ą stagnacj ę, a nierzadko zjawiska regresu powodowały okresowo kl ęski żywiołowe oraz wojny. Z kataklizmów do najcz ęstszych nale żały powodzie, które zabierały mosty, a nierzadko równie ż domostwa. Z licznych po żarów najdotkliwsze straty spowodował ogie ń w latach 1482, 1634 i 1708. Zarazy n ękały ludno ść miasta od średniowiecza po wiek XIX. Ze skutków wojny trzydziestoletniej miasto d źwigało si ę przez dziesi ęciolecia. Wielkie ci ęż ary ponie śli mieszczanie równie ż w czasie wojny siedmioletniej i napoleo ńskich.”

GENEZA MIASTA, OSADNICTWO PRZEDKO LACYJNE Powstanie miasta poprzedziły trzy formy osadnicze: gród, podgrodzie i osada targowa.

Gród w Kro śnie Odrza ńskim i m. Gostchorze Wyniki przeprowadzonych bada ń wykopaliskowych Edwarda D ąbrowskiego potwierdziły, że powstały w czasach Mieszka I jeden z najwa żniejszych na zachodniej granicy wczesnopiastowskiej monarchii gród pa ństwowy, wzniesiony został na miejscu

5 Fragmenty niniejszego rozdziału zaznaczone kursyw ą pochodz ą ze „Studium historyczno-urbanistycznego Krosna Odrza ńskiego”, K. Garbacz, W. Janowska, S. Kowalski, J. Muszy ński, Zielona Góra 2002. 81 starszej warowni, pochodz ącej z VII − VIII wieku. Gród usytuowany był nad Odrą, po zachodniej stronie uj ścia Bobru, w miejscu dzisiejszego Zacisza. Dodatkowy system wałów zabezpieczał przedpole od zachodu i południa. Drugi gród, który pełnił rolę wspomagaj ącego, poło żony był w Gostchorzu na wysokim stoku nadodrza ńskim. Warto podkre śli ć, i ż żadna z cesarskich wypraw id ących na Polsk ę łu życkim szlakiem w 1005, 1017 i 1019 roku, nie zaowocowała zdobyciem kro śnie ńskiego grodu. Do ko ńca XII wieku gród stanowił siedzib ę kasztelanów kro śnie ńskich.

Podgrodzie Po drugiej stronie rzeki Bóbr, dla ludno ści słu żebnej wobec grodu, zało żone zostało obwarowane podgrodzie. Czas jego powstania szacuje si ę na XI wiek. Po lokacji miasta usuni ęto wały obronne, a teren pozostał zasiedlony do czasów obecnych.

Osada targowa Kolejnym członem osadniczym Krosna, powstałym w XI wieku, była osada targowa. Jej powstanie zdeterminowały krzy żuj ące si ę ze spławn ą arteri ą odrza ńsk ą, dwa wa żne szlaki handlowe. Osada zamieszkana była przez rzemie ślników i kupców, którym bezpiecze ństwo zapewniał gród. Wa żnym obiektem była karczma, pełni ąca rol ę gospody, hotelu i miejsca transakcji. Przypuszczaln ą lokalizacj ę osady wskazuje si ę w dwóch miejscach: na prawym brzegu Odry, w bliskim s ąsiedztwie ko ścioła św. Andrzeja i na lewym brzegu Odry w miejscu, którego pozostało ści ą mo że by ć obecny plac przy ulicy Rybaki. Po reformie przestrzennej miasta teren ten, podobnie jak dawne podgrodzie, znalazł się poza murami nowego o środka, a wspomniany plac do XX wieku pełnił funkcj ę targu rybnego. Nie mo żna wykluczy ć, że wymienione dwa człony osadnicze zwi ązane z targiem, były odr ębnymi organizmami w znaczeniu nie tylko terytorialnym, lecz tak że prawnym. By ć może targ przy ko ściele św. Andrzeja podlegał jurysdykcji biskupa, a lewobrze żny nale żał do dóbr ksi ążę cych. „Do powstania tej osady przyczynił si ę głównie handel lokalny, rozwini ęty dzi ęki wyrosłej sieci osad wiejskich. Mieszka ńcy wsi zbywali na targu swoje nadwy żki rolne, zaopatruj ąc si ę w wytwory miejscowych rzemie ślników, w sól i inne produkty. Z sol ą wi ąż e si ę ju ż handel dalekosi ęż ny. Podobnie jak śledzie, przywo żona była z odległych stron. Nie wiemy, czy po średnikami byli wył ącznie obcy kupcy, czy pojawili si ę ju ż rodzimi, obecni w czasach pó źniejszych.(…)Przekazy źródłowe z XIV i XV wieku, których tre ść odnie ść mo żna zapewne do czasów wcze śniejszych, wskazuj ą główne towary b ędące przedmiotem transakcji na kro śnie ńskich jarmarkach: zbo że, wełna, sukno i skóry. Miasto miało prawo składu soli. Z miejscowych produktów eksportowano sukno, wino i piwo. (…)Wiele towarów sprzedawali sami producenci. Nale żeli do nich wytwórcy produktów spo żywczych, w tym liczni rybacy. Obszerne przywileje rybaków, po świadczone, zapewne nie po raz pierwszy, w 1472 roku, a tak że w 1692 roku, wskazuj ą na du że znaczenie rybołówstwa w gospodarce miejskiej. (…)Du że znaczenie miała uprawa winoro śli oraz produkcja i eksport wina. Wa żną gał ęzi ą gospodarcz ą było piwowarstwo. Spo śród licznych cechów najbogatsz ą była korporacja sukienników. W XV wieku potwierdzony jest cech złotników, zrzeszaj ących sze ściu mistrzów.” W zwi ązku z tym, że mieszka ńcy podgrodzia i osad targowych utrzymywali si ę z zaj ęć pozarolniczych, skupisko osadnicze Krosna miało charakter miejski na długo przed tak zwan ą lokacj ą.

MIASTO LOKACYJNE, ROZWÓJ PRZESTRZENNY DO XIX WIEKU

Pierwszej lokacji przestrzennej Krosna dokonał, podobnie jak na całym Śląsku –

82

Henryk Brodaty. Opinie historyków co do wczesnej lokacji Krosna s ą zbie żne, ró żni ą si ę tylko dat ą, okre ślan ą przez jednych na rok 1203, natomiast przez drugich na rok 1217. Mo żliwe jest, że lokacja przestrzenna przeprowadzona została w 1203 roku, za ś lokacja prawna w 1217 roku. Informacji o rozplanowaniu miasta dostarczaj ą zachowany plan miasta z 1712 roku oraz badania archeologiczne. Przedstawione na planie miasto, obwarowane murami obronnymi, otrzymało taki kształt w wyniku dwóch etapów rozwojowych. „Pierwotne zało żenie lokacyjne ograniczone było do prostok ątnego placu rynkowego, wydłu żonego równole żnikowo, otoczonego od północy, zachodu i południa pojedynczymi blokami zabudowy o zró żnicowanych kształtach i rozmiarach. Wschodni ą cz ęść rynku, aż do granic zało żenia, zajmował ko ściół parafialny z cmentarzem. Całe zało żenie tworzyły trzy pasma bloków w układzie równole żnikowym. Pasmo środkowe zawierało plac rynkowy z ko ściołem oraz przyległym od zachodu regularnie prostok ątnym blokiem zabudowy mieszkalnej. W pa śmie południowym istniały trzy bloki trapezowego kształtu, wydłu żone na osi północ-południe, a w północnym dwa płytkie bloki wydłu żone równole żnikowo. Do północno-wschodniego obrze ża zało żenia lokacyjnego przylegał zamek ksi ążę cy z obszernym terenem podzamcza, uszczuplaj ącym nieco obszar miejski. Od strony południowej miasto oblewała fosa, potwierdzona archeologicznie, wykopem w północnym skraju placu Wolno ści. Fosa ł ączyła si ę zapewne z rozlewiskami po stronie wschodniej i rowem po stronie zachodniej. Stanowiła cz ęść umocnie ń, z wałem i palisad ą. Zamek sprz ęż ony był integralnie z obwarowaniami miejskimi.” Jak wynika z powy ższego opisu, obszar miasta lokacyjnego był niewielki, uboga była te ż sie ć uliczna. Z rynku wychodziło siedem ulic – po dwie na zachód (Partyzantów, ZBOWiD-u), południe ( Żymierskiego, Walki Młodych) i wschód (ZBOWiD, Pocztowa) oraz jedna na północ (Brauerstrasse-Browarna), zniesiona w 1958 roku przez wytyczenie ulicy Aria ńskiej. Rynek nowo zało żonego miasta przyj ął funkcje handlowe wcze śniejszych osad targowych, w wyniku czego nast ąpiło przesuni ęcie trasy dogi tranzytowej. Przechodziła teraz przez teren o środka lokacyjnego ulic ą Głogowsk ą ( Żeromskiego), placem rynkowym i Odrza ńsk ą (dzi ś nie istniej ącą). Poprzednia biegła ulic ą Wałow ą.

Mimo braku źródłowego udokumentowania, historycy przyjmuj ą, że czas rozbudowy Krosna nast ąpił w drugiej połowie XIII wieku. „Zaanektowany teren od południa, ograniczony odnog ą Odry, stopniowo si ę zaw ęż ał, im dalej od rynku. Wytyczone zatem nowe bloki, na przedłu żeniu bloków przyrynkowych, otrzymały kształt trapezów. Przedłu żone ulice Głogowska ( Żymierskiego) i Mnisia (Walki Młodych), wydzieliły trzy pasma terenu. W pa śmie zachodnim powstał jeden, wydłu żony południkowo blok, w środkowym dwa, a we wschodnim nowy plac dla handlu, nazwany Nowym Rynkiem oraz klasztor dominikanów. Na miejscu zlikwidowanych starych umocnie ń (wału i fosy) powstała w ąska uliczka, prowadz ąca od wschodniego do zachodniego odcinka murów obronnych. Na planie z 1846 roku nosi ona nazw ę Długiej (Lange Gasse). Pasmo terenu, przył ączone od strony zachodniej podzielone zostało na dwa wydłu żone płytkie bloki. Dwa, małe regularne, tak że w ąskie bloki utworzone zostały równie ż na przył ączonym skrawku północnym.” Obszar powi ększonego miasta, w obrysie murów obronnych, otrzymał kształt elipsy, której w ęż sza strona była zwrócona na południe. Powi ększone miasto otoczone zostało nowymi obwarowaniami, murowanymi z kamienia i cegły. Pierwsza brama – „Głogowska” znajdowała si ę na w obwodzie murów na przeci ęciu z ulic ą Głogowsk ą, druga – „Odrza ńska” usytuowana była w północno-zachodnim naro żniku murów, natomiast trzecia – „Kamienna” umieszczona została we wschodnim odcinku murów, w linii obecnej ulicy Pocztowej i otwierała drog ę do Zielonej Góry przez Połupin. Od zachodu i południa mury miejskie dobijały do zamku. Dodatkowym zabezpieczeniem miasta były wody Odry, pozostało ści jej

83 dawnego koryta oraz poł ączone z nimi rowy, od południowego zachodu pojedyncze, od wschodu podwójne. Wzdłu ż murów, po wewn ętrznej stronie biegła w ąska uliczka, przerwana terenem zamkowym i zabudowaniami klasztornymi dominikanów. Podstawowy układ planu pozostał nienaruszony przez stulecia, co nie oznaczało stagnacji w rozwoju przestrzennym miasta. Nieznaczne zmiany mogły zachodzi ć, gdy w 1459 i 1482 roku miasto ogarniały wielkie po żary. Znaczn ą zmian ą w zagospodarowaniu była budowa domu kupieckiego (XIV wiek) na placu rynkowym, wcze śniej zabudowanym wył ącznie kramami. Z czasem miejsce domu kupieckiego zaj ął ratusz. Istotne zmiany zaszły przed połow ą XVI wieku, gdy w wyniku reformacji Lutra rozwi ązano dwa klasztory. Do ogromnych szkód przyczynili si ę Szwedzi, którzy w czasie wojny trzydziestoletniej (1618 − 1638) w pierwszej kolejno ści w 1631 roku zaprószyli ogie ń, który spopielił całe miasto w murach obronnych, a nast ępnie w 1639 roku ufortyfikowali miasto, wznosz ąc liczne bastiony i sza ńce. Po po żarze ocalał zamek i zabudowa przedmie ść . Odbudowa polegała zapewne na odtworzeniu stanu sprzed po żaru, bo kronikarskie przekazy nie wspominaj ą o zmianach, poza przeniesieniem kramów mi ęsnych z Rynku na przymurn ą ulic ę koło bramy „Kamiennej”. W drugiej połowie XVII wieku do murów, które nie pełniły ju ż funkcji obronnej, zacz ęto przystawia ć domy i budynki gospodarcze. W 1696 roku saski pułkownik von Lüttichau zbudował na Rybakach, przy korycie Bobru, 40 pi ętrowych domków zespolonych jednym dachem. W miejscu tym zamieszkało jednak zaledwie kilkana ście osób, a w 1703 roku powód ź zniszczyła całkowicie osad ę. Z upływem lat, w wyniku licznych po żarów i powodzi, został utracony pierwotny układ przestrzenny miasta. „ Z po żaru, który si ę zacz ął na Rybakach i w przeci ągu sze ściu godzin spopielił całe miasto w murach obronnych, ocalał tylko zamek, zakrystia przy ko ściele farnym i brama Głogowska. Poza murami ostały si ę przedmie ścia Głogowskie i prawobrze żne oraz kilka domostw na Rybakach. Dzi ęki przyznanym przez władc ę ulgom podatkowym i bezpo średniej pomocy finansowej, miasto stosunkowo szybko zostało odbudowane.” Fryderyk I przyznaj ąc pomoc miastu, okre ślił warunki obowi ązuj ące przy odbudowie. Zarz ądzenie mówiło m.in. o: • przeniesieniu ratusza z rynku, w ci ąg zabudowy północnej pierzei, • domach, które powinny zosta ć odbudowane jako murowane i kryte dachówk ą, • wysoko ści budynków mieszkalnych: przy rynku – trzy kondygnacje, w zabudowie ulic – dwie kondygnacje, • wyrównaniu linii zabudowy , • skorygowaniu sieci ulicznej (np. przedłu żeniu ulicy Głogowskiej (Żymierskiego), poszerzeniu ulicy Długiej, itd.), • wyprostowaniu ulicy Zamkowej, by ć mo że wówczas odchylonej na północ, • poszerzeniu ulicy Ko ńskiej z wyrównaniem linii zabudowy, • przeniesieniu magazynów solnych z Nowego Rynku na podzamcze, za ś słodowni i farbiarni poza obszar objęty murami obronnymi. Teren po magazynach miał zosta ć podzielony na parcele pod zabudow ę mieszkaln ą. „Plan Krosna z 1721 roku pokazuje, że zarz ądzenie króla zostało zrealizowane, aczkolwiek nie w cało ści. Nie skorygowano zachodniego odcinka ulicy Kamiennej. Nie nast ąpiło te ż poszerzenie ulicy Długiej, ani przedłu żenie ulicy Głogowskiej przez północny blok zabudowy. Inne polecenia królewskie, dotycz ące zasypywania fos miejskich, zapocz ątkowały likwidacj ę obwarowa ń Krosna, trwaj ącą przez całe nast ępne stulecie. Ukształtowany po roku 1708 układ planu miasta przetrwał bez zmian do połowy XIX wieku.”

84

Ryc. 12.1 Plan miasta z 1721 roku

Źródło: Urz ąd Miasta w Kro śnie Odrza ńskim

Od dawna obok zamku najwa żniejsz ą budowl ą w mie ście był ko ściół parafialny pw. Naj świ ętszej Maryi Panny. Obiekt ten wyró żniał si ę okazało ści ą i stanowił centrum życia duchowego i kulturowego mieszka ńców. Po lokacji miasta funkcj ę świ ątyni parafialnej przez dłuższy czas pełnił ko ściół św. Andrzeja. Ko ściół parafialny kilkakrotnie był niszczony w czasie po żarów (m.in. w 1459, 1482 roku) i odtwarzany bez istotnych zmian w bryle. Dopiero po roku 1597, kiedy od uderzenia piorunu spłon ął dach wie ży, mogła nast ąpi ć zmiana kształtu jego nakrycia, z wysmukłej iglicy na niski dach dwuspadowy. W 1705 roku zapocz ątkowano gruntown ą przebudow ę świ ątyni, w celu jej powi ększenia i uformowania w modnym stylu. „W wyniku przebudowy far ę powi ększono o transept i wykorzystuj ąc gotyckie mury, przekształcono w duchu protestanckiego baroku. Rozmieszczone w dwu poziomach okna i nieproporcjonalny dach mansardowy obni żyły walory ko ścioła, zarówno gdy chodzi o architektur ę, jak te ż brył ę. Tylko wie ża mimo obni żenia o jedn ą kondygnacj ę, dzięki zwie ńczeniu wytwornym w kształcie hełmu z dwiema latarniami, nie utraciła architektonicznego kunsztu i króluje wci ąż w panoramie miasta.” Ratusz W zachodniej cz ęś ci placu rynkowego, na wprost ko ścioła parafialnego, wzniesiony został ratusz – najwa żniejszy budynek świecki w mie ście. Matthias podaje, i ż budynek ten powstał w pierwszej połowie XIV wieku i miał wtedy wie żę , natomiast w latach 1595 − 1597 wzniesiono now ą wie żę z hełmem pokrytym blach ą miedzian ą. W roku 1473 w piwnicy ratuszowej mie ściły si ę winiarnia i piwiarnia. Po zniszczeniu przez po żar w 1631 roku, ratusz został odbudowany dopiero w 1673. W wyniku po żaru w 1708 roku zniszczeniu uległo całe miasto wraz z ratuszem, który został rozebrany i w 1710 roku odbudowany w nowym miejscu

85

– w północnej pierzei rynku, naro żnie z ulic ą Browarn ą. Translokacja ratusza, podobnie jak zmiana architektury ko ścioła parafialnego, zaszkodziła harmonii układu przestrzennego miasta.

Mury obronne Podstaw ą do rekonstrukcji murów obronnych, których pozostało ści znajduj ą si ę przy ulicy Słonecznej, jest XVIII-wieczny materiał kartograficzny i ikonograficzny. Na planie Krosna z 1721 roku zaznaczony został nie tylko obwód murów, ale tak że rzuty poziome baszt, bram i wie ż bramnych. Fortyfikacje miejskie sprz ęż one były z zamkowymi. Mury miejskie wsparte na arkadach przechodziły przez fos ę zamkow ą, dobijaj ąc do jego skrzydeł – zachodniego i południowego. Poł ączenie to zostało przerwane w 1639 roku, gdy wznoszono szwedzkie umocnienia wokół zamku. Mury obronne wielokrotnie wzmacniano i remontowano. Pomimo i ż od wojny trzydziestoletniej zanikła dbało ść o stan zachowania systemu warownego, to mury miejskie przetrwały w cało ści do ko ńca XVIII wieku, na wielu odcinkach obudowane jednak obiektami mieszkalnymi i gospodarczymi.

Pozostałe zabudowania Do XVI wieku najstarsza zabudowa mieszalna była wył ącznie drewniana bądź konstrukcji szachulcowej. Pierwsze domy miasta lokacyjnego stały uszeregowane wzdłu ż pierzei rynkowych i ulic, nie tworzyły jednak zwartych ciągów. Pierwotne działki ewidencyjne były o wiele obszerniejsze od znanych nam ze źródeł kartograficznych, wykształconych w okresie pó źnego średniowiecza. Pomi ędzy jednostkowymi domami znajdowały si ę wjazdy na zaplecza posesji, gdzie istniała zabudowa gospodarcza. W XIV wieku w wyniku rozwoju gospodarczo-demograficznego wzrosło zapotrzebowanie na tereny budowlane, a tym samym utrwalił si ę model w ąskiej działki ewidencyjnej, zabudowanej w gł ąb. Pierzeje przybrały wtedy ci ągi zwarte, a na zaplecze wiodły poło żone w poziomie parteru bramy i tunelowe sienie. Zabudowa mieszkalna, najmniej trwała i najcz ęś ciej unicestwiana działaniem ognia, przez całe wieki nie ulegała przeobra żeniom. Po ka żdym po żarze odtwarzana była w identycznej lub zbli żonej formie. Średniowieczne domy były pi ętrowe, usytuowane szczytowo do placów i ulic. Pierwsza wiadomo ść o murowanym domu mieszcza ńskim w Kro śnie pochodzi dopiero z 1579 roku. Mieszczanin, który zbudował wtedy murowany dom przy ulicy Głogowskiej, otrzymał od rady premi ę pieni ęż ną. Jednak długo po tym ci ągle dominowała zabudowa drewniana i szachulcowa. Dopiero po po żarze w 1708 roku, zgodnie z zarz ądzeniem, Krosno odbudowane zostało w materiale trwałym – z kamienia i cegły. „Tak, jak władca polecił, przy rynku stan ęły kamienice trzykondygnacyjne, a przy ulicach ni ższe o jedn ą kondygnacj ę. Niemal wszystkie domy usytuowane zostały kalenicowo i nakryte wysokimi dachami mansardowymi. Na styku domów ponad połacie dachów wystawały mury przeciwogniowe. W takiej postaci, zmieniona w niewielkim zakresie w XIX wieku, przetrwała zabudowa do roku 1945. Znamy j ą z dokumentacji fotograficznej i z zachowanych kilkunastu kamienic przy ulicy Walki Młodych. Do lat osiemdziesi ątych XIX wieku zachował si ę w Kro śnie średniowieczny podział terenu na w ąskie działki budowlane. Odzwierciedlał on niewiele zmieniony stan z roku 1631, kiedy to kronikarz, wyliczaj ąc straty spowodowane po żarem, podał, że pastw ą płomieni padły w obr ębie obwarowa ń wszystkie domy, w liczbie 462. Czterna ście lat po kataklizmie odbudowanych zostało tylko 157 domów. Wskazuje to nie tylko na wielkie zubo żenie mieszczan, ale tak że na ogrom strat demograficznych, spowodowanych przez wojn ę trzydziestoletni ą. Jednak do czasu nast ępnego po żaru w 1708 roku straty te zostały

86 wyrównane, bo wszystkie działki, zachowane nadal w drobnej skali, były zabudowane.(…) Na układ i harmoni ę przestrzeni miejskiej wpływ wywarły tak że obiekty niekubaturowe oraz ziele ń. Na rynku, zanim jeszcze stan ął ratusz, istniały ławy i kramy kupieckie. (…) Powierzchnia niewielkiego rynku kro śnie ńskiego została jeszcze bardziej uszczuplona po zbudowaniu ratusza. Z tego powodu cz ęść kramów rozmieszczona została na ulicach przymurnych, a nawet poza obwarowaniami, przy ulicy Grobla. Informacje o tym pochodz ą z czasów nowszych, mo żna je pewno odnie ść jednak tak że do średniowiecza. (…)W 1538 roku zbudowany został wodoci ąg. Drewnianymi rurami sprowadzano wod ę ze źródła na wzgórzach w Połupinie. Woda doprowadzana była do drewnianych kast, ustawionych w ró żnych punktach miasta. W roku 1590 wymieniona jest fontanna w rynku. Nawiedzaj ące miasto co jaki ś czas powodzie stwarzały rozliczne problemy z utrzymaniem nale żytego stanu ulic. Chc ąc zapobiec destrukcyjnemu działaniu żywiołu podnoszono poziom rynku i ulic, umacniaj ąc je równocze śnie brukiem. (…) Od średniowiecza istniały urz ądzenia zwi ązane z ówczesnym wymiarem sprawiedliwo ści: katownia, szubienica, pr ęgierz. Wielokrotnie wzmiankowan ą katowni ę źródła nie lokalizuj ą. Zgodnie z przestrzegan ą zasad ą sytuowana była przy murach, nie wiemy jednak w którym miejscu. Pr ęgierz stał jeszcze w latach dwudziestych XX wieku na Nowym Rynku. Widniej ąca na słupie data 1556, wskazuje, że powstał po zburzeniu klasztoru dominikanów. Szubienica, lokalizowana zazwyczaj na peryferiach, w Kro śnie równie ż stała na Nowym Rynku. Gdzie wcze śniej znajdowały si ę te urz ądzenia nie wiadomo. Ograniczony murami i ciasno zabudowany teren pozbawiony był zieleni. Na rycinie Petzolda drzewa widniej ą tylko poza obszarem obwarowa ń oraz na podzamczu. Troch ę zieleni istniało z pewno ści ą na cmentarzu, chocia ż tam równie ż panowała ciasnota, złagodzona dopiero w XVIII wieku. Przekaz źródłowy z 1842 roku informuje, że cmentarz wygl ąda jak ogród.”

87

PRZEDMIE ŚCIA Oprócz obwarowanego o środka, na terenie Krosna znajdowały si ę trzy przedmie ścia i osada dawnego podgrodzia, zamieszkała przez rybaków i posiadaj ąca odr ębny status prawny. Najwcze śniej, tj. w XI wieku powstało przedmie ście poło żone na prawym brzegu Odry , które pełniło rol ę osady targowej. Na tyle było znacz ące, że miało własny ko ściół pw. św. Andrzeja. „Obecny budynek ko ścioła pochodzi z XIX wieku, mo żna jednak przypuszcza ć, że znajduje si ę na miejscu starszego, zburzonego w XVII wieku. Pierwotna osada musiała le żeć w pobli żu świ ątyni i przeprawy przez Odr ę.(…) Na planie miasta z 1751 roku prawobrze żne stoki wyniesie ń obsadzone s ą winoro ślą, a na terenie poło żonym mi ędzy obecnymi ulicami WOP – Świerczewskiego – Ko ścielna istnieje zabudowa mieszkalna z ko ściołem. Na wschód od tej osady, w roku 1734, zało żony został cmentarz z kaplic ą.” Drugie w kolejno ści – przedmie ście Odrza ńskie , równie ż wywodzi si ę z osady targowej, zlokalizowanej przy trakcie handlowym, który okre śla dzisiejsza ulica Wodna. Osada znajdowała si ę w okolicy ulicy Rybaki i Bobrowej. Stare plany przedstawiaj ą plac nosz ący nazw ę Rybackiego (Fischerplatz), który tworzył zapewne dawny plac targowy. Po lokacji miasta osada upadała po to, by potem odrodzi ć si ę jako przedmie ście zamieszkałe przez rzemie ślników i ludno ść słu żebn ą. Nowy, drobny podział parcel na terenie przedmie ścia świadczy o rozplanowaniu na zasadach przyj ętych w o środku lokacyjnym. Bardzo prawdopodobne jest, że równie ż handel został przywrócony. Handlowano zwłaszcza zbo żem, drewnem, bydłem i rybami. Na obrze żach przedmie ścia usytuowane były magazyny, stajnie i młyny. Niedaleko bramy Odrza ńskiej znajdowała si ę słodownia, natomiast opodal przy murze obronnym zlokalizowany był tartak. Plan Krosna z 1721 roku pokazuje, że w tamtym czasie zabudowa przedmie ścia dochodziła do Bobru, a wzdłu ż Odry si ęgała podzamcza. Nie wyklucza si ę, że znajdowały si ę tam równie ż obiekty przemysłowe. Nad Bobrem usytuowane były ła źnie miejskie. „W 1708 roku król Fryderyk I polecił uporz ądkowa ć tereny wzdłu ż ulicy Grobla: zasypa ć rowy, usun ąć kramy, przenie ść strzelnic ę za bram ę Kamienn ą. Wszystko w celu przygotowania miejsca pod budow ę domów. Miały by ć pi ętrowe, z nadwieszon ą drug ą kondygnacj ą i przylega ć zwartym ci ągiem do murów obronnych. Polecenie monarchy, je śli chodzi o uporz ądkowanie terenu, zrealizowano w cało ści, jednak nie od razu. Na planie z 1721 roku wida ć zachowany jeszcze znaczny odcinek fosy. Nie wystarczyło równie ż inwestorów, ch ętnych do stawiania domów przy murze miejskim, bo tylko cz ęść działek została zabudowana.” Podgrodzie, zlokalizowane po wschodniej stronie uj ścia Bobru, po zało żeniu miasta lokacyjnego funkcjonowało nadal jako osada rybacka. Z czasem przyj ęła si ę nazwa jednostki – Rybaki. Prawnie osada była wył ączona z o środka municypalnego, stanowi ąc jurydyk ę ksi ążę cą. „Rybacy, zrzeszeni w cechu, otrzymali szerokie przywileje, daj ące monopol na połów ryb w obu rzekach, w granicach dystryktu. Przywileje te, potwierdzone wielokrotnie przez władców, m.in. w 1472, 1523 i 1692 roku, utrzymane zostały do pocz ątku XX wieku. Targi rybne, odbywaj ące si ę w środy, pi ątki i soboty, rozpoczynano na odgłos dzwonu ko ścielnego.” Dokładny wygl ąd osady rybackiej jest nieznany, mo żna jedynie domy śla ć si ę, że zabudowania były rozproszone. Teren dawnego podgrodzia rozdzielał rów ł ącz ący Bóbr z Odr ą, a jego zachodnia cz ęść była wysp ą. Południowo-wschodni sektor tej wyspy otrzymali zakonnicy, którzy mieli swój klasztor i ogród klasztorny przylegaj ący do koryta Bobru. Zakonnicy zamieszkiwali tutaj do czasów reformacji, natomiast obecnie jedynym śladem po klasztorze jest plac Bolesława Prusa. „Budowa fortyfikacji zmieniła całkowicie układ przestrzenny zachodniej, wyspowej

88 cz ęś ci osady. Po likwidacji bastionu i sza ńców, co nast ąpiło w XVIII wieku, osadzie przywrócono zapewne ponownie pierwotne rozplanowanie, o czym zdaje si ę świadczy ć zachowany plac, a tak że obecno ść cmentarza, istniej ącego tutaj do ko ńca XVIII stulecia.” Przedmie ście Głogowskie oddzielone było od miasta odnog ą kanału (Star ą Odr ą). Przez teren bagien przebiegał sztucznie usypany i umocniony brukiem tranzytowy trakt (Droga Kamienna). Przez długi czas podło że bagienne uniemo żliwiało lokalizacj ę jakiejkolwiek zabudowy. Przypuszcza si ę, że w XIII wieku (według źródeł w 1381 r.) w odległo ści ok. 200 m od murów obronnych, po wschodniej stronie drogi zbudowano najpierw drewniany, a pó źniej murowany szpital św. Jerzego z kaplic ą i cmentarzem. W 1659 roku przy bramie Głogowskiej, po zewn ętrznej stronie murów, zbudowana została słodownia, a po roku 1708 obok słodowni wzniesiono farbiarni ę i browar.

89

12.2.2 Rozwój przestrzenny w XIX − XX wieku

Czas industrializacji w Kro śnie nie wi ązał si ę niestety ze wzrostem gospodarczym. Pierwsze zakłady przemysłowe o charakterze manufaktur powstały w pierwszej połowie XIX wieku. W 1825 roku niejaki Scheiffegen kupił star ą słodowni ę przy bramie Głogowskiej i zbudował na tym miejscu prz ędzalni ę, przeniesion ą z czasem do Osiecznicy. W 1837 roku powstała druga prz ędzalnia, zbudowana w sąsiedztwie bramy Odrza ńskiej i wkrótce nast ępne dwie, o nieustalonej lokalizacji. W 1842 roku na przedmie ściu Odrza ńskim powstała nowa farbiarnia. W drugiej połowie XIX wieku, obok ju ż wymienionych fabryk, istniały w Kro śnie: garbarnia, wytwórnia wyrobów tytoniowych, warsztaty metalowe, zakłady budowlane, zakłady przemysłu spo żywczego. W 1909 roku działało jeszcze osiem małych zakładów, wytwarzaj ących winny moszcz dla zielonogórskiej winiarni. Wi ększo ść przedsi ębiorstw upadła jednak pod koniec XIX wieku. Ostatni ą fabryk ę włókiennicz ą zamkni ęto w 1921 roku. Poniewa ż przemysł kro śnie ński nie sprostał konkurencji przemysłowej innych miast, Krosno pozostało wył ącznie o środkiem administracyjnym powiatu, w którym obok urz ędów, znaczenia nabrało te ż szkolnictwo średnie oraz takie instytucje jak bank, s ąd, szpital. Poło żenie miasta nad Odr ą wi ąż e si ę z zagro żeniem powodziowym i zwi ązanymi z tym problemami, z którymi Krosno boryka si ę od dawna. W celu ochrony przed powodzi ą wielokrotnie podnoszono poziom nawierzchni dróg, ulic i placów. Najwi ększe wydatki wi ązały si ę z pracami regulacyjnymi podejmowanymi w XIX i XX wieku. Od zało żenia miasta lokacyjnego Odra opływała je głównym nurtem od północy, a bocznym odgał ęzieniem od południa i zachodu. Przemiany przestrzenne na terenie starego miasta i w jego otoczeniu zapocz ątkowane zostały likwidacj ą rowów, fos i murów obronnych. W wyniku usuni ęcia murów obronnych zmienił si ę znacznie układ planu starego miasta – poszerzono na zewn ątrz zachodnie bloki zabudowy oraz przesuni ęto bli żej starorzecza bloki południowe. Na miejscu zasypanej fosy zamkowej wytyczono w 1836 roku now ą ulic ę, nazywan ą pó źniej Pocztow ą (obecnie Szkolna). Pod koniec XIX wieku zamkni ęty został ostatecznie przyko ścielny cmentarz. W latach 1892 – 1893, zbudowano nowy most na Odrze, który usytuowano nieco na wschód od starego. Now ą drog ę do mostu przeprowadzono w linii stanowi ącej przedłu żenie ulicy Murnej (obecnie ul. 22 Lipca). Kolejne lata nie przyniosły istotnych zmian w układzie przestrzennym miasta. Najwi ększym przekształceniom poddano architektur ę zamku – zburzono wie żę i baszt ę, przebudowano budynek bramny. Ponadto wybudowano nowe budynki, pełni ące funkcj ę użyteczno ści publicznej – w 1821 roku postawiono s ąd w zachodniej pierzei Rynku, w 1846 roku na miejscu dwóch obiektów szkolnych koło zamku zbudowano now ą czterokondygnacyjn ą szkoł ę średni ą, w 1836 roku po wschodniej stronie ko ścioła parafialnego zbudowano poczt ę. Pół wieku pó źniej, w latach 1896 − 1897 przy ulicy Kamiennej (obecnie Pocztowa) wzniesiony został nowy budynek poczty. W 1885 roku w południowo-wschodnim sektorze miasta, na nowo pozyskanym terenie, zlokalizowany został ko ściół gminy starolutera ńskiej, natomiast nad Odr ą, przy granicy z terenem podzamcza powstał ko ściół katolicki pw. św. Jadwigi. W pierwszej ćwierci XX wieku powstała stra ż po żarna (róg Szkolnej i Pocztowej) i hala sportowa (Pocztowa). W XIX i XX wieku zaszły niewielkie zmiany w zabudowie mieszkalnej śródmie ścia. Nadal istniały kamienice wzniesione po po żarze w 1708 roku, w nielicznych tylko przypadkach podwy ższone o jedn ą kondygnacj ę. Niewielki wpływ na rozwój dawnego 90 przedmie ścia Głogowskiego miało wybudowanie w 1870 roku dworca kolejowego. Wzdłu ż ulicy Bohaterów Wojska Polskiego powstała rozlu źniona zabudowa mieszkalna. Na miejscu starego szpitala św. Jerzego wzniesiono szkoł ę, a nieco dalej na południe zakład energetyczny i rzeźni ę miejsk ą. Na terenie przedmie ścia Odrza ńskiego, w miejscu obiektów przemysłowych, postawiono domy mieszkalne. Charakter zabudowy prostej, głównie dwukondygnacyjnej, utrzymał si ę bez wi ększych zmian. Wyj ątek stanowiła grupa czterokondygnacyjnych kamienic usytuowanych nad Odrą, po zachodniej stronie mostu. Ich architektura wskazuje, że zostały zbudowane w latach 1910 − 1915. Pod koniec XIX wieku w pobli żu Odry i podzamcza zbudowano ko ściół katolicki pw. św. Jadwigi – z nisk ą absyd ą od wschodu i wie życzk ą w kalenicy w zachodniej partii dachu. Ko ściół został rozebrany w 1972 roku. Na obrze żu wschodnim w miejscu, gdzie stała cegielnia, pod koniec XIX wieku zbudowano gazowni ę, a obok plac składowy materiałów budowlanych. Wzdłu ż Odry powstały domy typu willowego (aktualne ulice Chrobrego i Świerczewskiego). Na pocz ątku XX wieku zabudowanych było ju ż ponad 100 posesji. W kolejnych latach powstały nowe domy zlokalizowane wzdłu ż ulicy WOP-u. Na miejscu Parku Tysi ąclecia poło żony był cmentarz, który zlikwidowano po 1945 roku. Zwi ązana z cmentarzem kaplica otrzymała funkcj ę ko ścioła garnizonowego pod wezwaniem Świ ętych Apostołów. Czas rozbiórki tego obiektu nie jest znany. Ko ściół św. Andrzeja, ratowany w latach 1824 − 1827 przed zawaleniem, został rozebrany w roku 1855, a na jego miejscu postawiono obecny. Na pocz ątku XX wieku na terenie górnym powstały kolejne zabudowania, a w śród nich: szpital, starostwo powiatowe, szkoła winiarska oraz kompleks budynków koszarowych.

12.3 Zamek Piastowski w Kro śnie Odrza ńskim

Historia Zamku Zamek Piastowski w Kro śnie Odrza ńskim jest najbardziej na północ wysuni ętym zamkiem średniowiecznego Śląska. Pocz ątki Zamku Piastowskiego si ęgaj ą pierwszej połowy XIII w., kiedy to ksi ążę śląski Henryk Brodaty zbudował swoj ą rezydencj ę na terenie nie zwi ązanym z wcze śniejszym osadnictwem. Zamek usytuowany został na północno- wschodnim skraju obecnego miasta, które uzyskało prawa miejskie w latach 1217 − 1232. Zamek, jako budowla czteroskrzydłowa zwrócony jest elewacj ą frontow ą w kierunku zachodnim. Sztych Daniela Petzolda przedstawiaj ący panoram ę Krosna Odrza ńskiego od strony Odry, zawiera cenne informacje o zamku. Ze szkicu wynika, że zamek, tak jak obecnie, był budowl ą czteroskrzydłow ą, ale w jego północno-wschodnim sektorze dziedzi ńca znajdowała si ę czworoboczna wie ża, nakryta hełmem z latarni ą. Na zewn ątrz, przy zachodnim skrzydle stała masywna, czteroboczna baszta o trzech kondygnacjach, bez dachu. Obie budowle nie istniej ą od dawna, brak ich równie ż na planie miasta z 1721 r. Na sztychu zamek otoczony jest szwedzkimi sza ńcami. W skrzydle zachodnim zamku znajduje si ę budynek bramny wraz z sieni ą wjazdową i kaplic ą kalwi ńsk ą, która w XVIII i XIX wieku pełniła funkcj ę magazynu i wozowni. Na dziedzi ńcu zwracaj ą uwag ę renesansowe kru żganki skrzydła południowego. We wn ętrzu znajduj ą si ę paleniska gotyckiej kuchni zamkowej. Skrzydło wschodnie i północne wraz z tzw. „wie żą północn ą” stanowi ą dzi ś trwał ą ruin ę. Kro śnie ński zamek przez wiele lat był jedn ą z głównych rezydencji Henryka Brodatego. Słu żył jako miejsce organizowania wypraw wojennych. W czasie walk z Tatarami w 1241 roku, ksi ęż na Jadwiga Śląska przebywała w kro śnie ńskiej rezydencji wraz z mniszkami trzebnickiego klasztoru. Przez wiele stuleci zamek był wa żnym punktem strategicznym dla kolejnych pokole ń, pełnił funkcje reprezentacyjne oraz obronne, posiadał

91 system umocnie ń niezale żny od miasta, m.in. był otoczony fos ą i murem obronnym. Pod koniec XV w. Barbara Hohenzollern (wdowa po Henryku XI) rozpocz ęła przebudow ę zamku, który nast ępnie w XVI w. za panowania margrabiego brandenburskiego Jana Jerzego otrzymał renesansow ą opraw ę – kru żganki wzbogaciły si ę o arkady. Zamek stanowił siedzib ę wdów. W okresie wojny trzydziestoletniej (1618 − 1648) obiekt został zamieniony na twierdz ę m.in. przez budow ę sza ńców i umocnienie istniej ących ju ż systemów obronnych. Nast ąpiło powi ększenie fosy wokół zamku i zbudowano most zwodzony. Po opuszczeniu miasta przez Szwedów wdowa po elektorze brandenburskim − El żbieta Charlotta nadaje barokowy charakter zamkowym murom – buduje wie żę i kaplice. W raz z upływem czasu zamek podupadł. Za panowania Fryderyka II zamieniony został na magazyny wojskowe. W latach 1886 – 1887 wojska pruskie przebudowały zabytkow ą budowl ę na koszary wojskowe, upraszczaj ąc fasad ę i ujednolicaj ąc wn ętrza. W pierwszej połowie XX w. adaptowano pomieszczenia na siedzib ę muzeum i mieszkania. W lutym 1945 roku w wyniku po żaru zamek spłon ął wraz z innymi zabudowaniami lewobrze żnego Krosna. Po zniszczeniu ocalały jedynie mury kapitalne.

Rewitalizacja zamku

Pod koniec XX w. Zamek Piastowski zacz ął odzyskiwa ć swoj ą świetno ść . Wyremontowany został budynek bramny, uporz ądkowano dziedziniec. W 2008 roku zako ńczono rewitalizacj ę zamku, w wyniku której odbudowano cz ęść skrzydła południowego i kaplic ę (wozowni ę) w skrzydle zachodnim. Celem projektu była odbudowa i renowacja ruin zamku w Kro śnie Odrza ńskim oraz przystosowanie go do funkcji muzeum i domu kultury.

W odbudowanym południowym skrzydle i kru żgankach zorganizowano galeri ę sztuki, gdzie prezentowany jest dorobek lokalnych artystów oraz izb ę muzealn ą, w której mo żna podziwia ć wystawy obrazuj ące histori ę Krosna Odrza ńskiego. Prace renowacyjne obj ęły równie ż odbudow ę cz ęś ci ruin skrzydła zachodniego, odrestaurowanie dachu oraz adaptacj ę „wozowni” do funkcji muzeum wojskowego. Przebudowano tak że pomieszczenia w przyziemiu budynku „bramnego” Zamku Piastowskiego, przekształcaj ąc je na pomieszczenia sanitariatów i kotłowni gazowej. W ramach projektu wybudowano tak że klatk ę schodow ą. Na dziedzi ńcu odbywaj ą si ę koncerty, pokazy walk rycerskich oraz maj ą miejsce inne działania kulturalne.

W dniu 27 maja 2008 roku oddano do u żytku odbudowan ą cz ęść ruin Zamku Piastowskiego o powierzchni u żytkowej 494,20 m 2, w tym: • budynek „KRU ŻGANEK” stanowi ący cz ęść skrzydła południowego o powierzchni u żytkowej Pu= 349,40 m 2, • budynek „WOZOWNI” stanowi ący cz ęść skrzydła zachodniego o powierzchni użytkowej Pu= 107,70 m 2, • przyziemie budynku „BRAMNEGO” (cz ęść skrzydła zachodniego) o powierzchni u żytkowej Pu= 37,10 m 2. Uzyskana dotacja znacznie odci ąż yła wolontariuszy i społeczno ść lokaln ą, która do tej pory wkładała ogromn ą prac ę w odbudow ę zamku. Zrealizowany projekt jest tylko cz ęś ci ą planu władz gminy Krosno Odrza ńskie. W niedalekiej przyszło ści odrestaurowany zamek oraz poło żony nieopodal port rzeczny stanowi ć b ędą du ży kompleks portowo- zamkowy, poł ączony na stałe promenad ą nadodrza ńsk ą. Dzi ęki rewitalizacji zamku

92 piastowskiego Krosno Odrza ńskie b ędzie odwiedza ć coraz wi ęcej turystów, co przyczyni si ę do rozwoju potencjału turystycznego i wzrostu konkurencyjno ści gminy.

12.4 Rejestr zabytków – obiekty nieruchome oraz stanowiska archeologiczne

Wojewódzki Rejestr Zabytków

W granicach administracyjnych miasta i gminy Krosno Odrza ńskie znajduj ą si ę zabytki nieruchome − wpisane do rejestru Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (tab.11.1, 11.2). Tab. 12.1 Wykaz zabytków z terenu miasta Krosno Odrza ńskie uj ętych w rejestrze konserwatora zabytków

Lp. Obiekt Adres Numer Data Numer decyzji

Zespół urbanistyczno- 08.07.1958 III-16/58 1 102, 2179 krajobrazowy 31.03.1975 Kl.IV-680/16/75 (otoczenie 1 km)

2 Mury obronne 288 12.04.1961 I-248/61

3 Zamek ksi ążę cy L-81/1-2/A 25.02.1958 I-46/58 (d.82)

ś 4 Ko ciół ul. Ko ścielna L-27/00 06.02.2000 pw. św. Andrzeja

5 Ko ściół NMP Rynek Starego Miasta 287 12.04.1961 I-247/61

6 Budynek B. Chrobrego 14 2504 21.11.1976 5340/259/76

7 Budynek B. Chrobrego 15 2503 21.11.1976 5340/258/76

8 Budynek B. Chrobrego 17 2572 21.11.1976 5340/327/76

9 Budynek B. Chrobrego 2 2505 21.11.1976 5340/260/76

10 Budynek B. Chrobrego 25 2618 21.11.1976

11 Budynek Pl. Wolno ści 5 2508 21.11.1976 5340/263/76

12 Budynek Pocztowa 26 L-243/A (d. 21.11.1976 5340/262/76 2507)

13 Budynek Pocztowa 28 2506 21.11.1976 5340/261/76

14 Kamienica Pocztowa 9 149 10.03.1960 I-104/60

15 Budynek Prusa 12 752 15.01.1964 748/64

16 Kamienica Rybaki 2 753 15.01.1964 749/64

93

Lp. Obiekt Adres Numer Data Numer decyzji

ęść 17 Spichlerz, cz Szkolna 1 L-81/1-2/A 31.12.1998 WKZ- podziemna (d.3364) 4259/D/771/98

L-389/A (d. 18 Budynek Szkolna 4 15.01.1964 741/64 poklasztorny 750)

19 Kamienica Walki Młodych 1 754 15.01.1964 750/64

20 Kamienica Walki Młodych 11 759 15.01.1964 755/64

21 Kamienica Walki Młodych 13 760 15.01.1964 756/64

22 Kamienica Walki Młodych 15 761 15.01.1964 757/64

23 Kamienica Walki Młodych 17 762 15.01.1964 758/64

24 Kamienica Walki Młodych 19 763 15.01.1964 759/64

25 Kamienica Walki Młodych 21 764 15.01.1964 760/64

26 Kamienica Walki Młodych 25 766 15.01.1964 762/64

27 Kamienica Walki Młodych 27 767 15.01.1964 763/64

28 Budynek Walki Młodych 29 i 31 2509 21.11.1976 5340/264/76

29 Kamienica Walki Młodych 3 755 15.01.1964 751/64

30 Kamienica Walki Młodych 33 768 15.01.1964 764/64

31 Kamienica Walki Młodych 5 756 15.01.1964 752/64

32 Kamienica Walki Młodych 7 757 15.01.1964 753/64

33 Kamienica Walki Młodych 9 758 15.01.1964 754/64

Wąska 11 (weryfikacja 34 Kamienica numeracji; 773 15.01.1964 769/64 najprawdopodobniej powinno by ć 10)

35 Kamienica ZBOWID 10 751 15.01.1964 747/64

36 Budynek ZBOWID 14 2581 21.11.1976 5340/337/76

37 Kamienica Żeromskiego 10 770 15.01.1964 766/64

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lubuskiego Konserwatora Zabytków

94

Tab. 12.2 Wykaz zabytków z terenu gminy Krosno Odrza ńskie uj ętych w rejestrze konserwatora zabytków

Lp. 0biekt Miejscowo ść Numer Data Numer decyzji

Ko ściół Matki 1 CZETOWICE 464 20.05.1963 I-349/63 Boskiej Bolesnej 2 Stodoła *) CZETOWICE 731 15.01.1964 722/64 3 Dom *) CZETOWICE 732 15.01.1964 723/64 Zespół pałacowo- PSOZ/I/5340/77/ Ń 4 parkowo-folwarczny KAMIE 3335 15.05.1996 96 Ko ściół fil. pw. 5 ŁOCHOWICE 2129 07.05.1971 2196/70 Chrystusa Króla 6 Dwór OSIECZNICA 471 20.05.1963 I-442/63 ś ś 7 Ko ciół w. Piotra i OSIECZNICA 739 15.01.1964 730/64 Pawła 8 Dom RADNICA 745 15.01.1964 736/64 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lubuskiego Konserwatora Zabytków

*) – obiekt nie istnieje. Dodatkowo na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie znajduj ą si ę stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków (tab.11.3).

Tab. 12.3 Wykaz stanowisk archeologicznych uj ętych w rejestrze konserwatora zabytków

Lp. Miejscowo ść Nr stan. Nr stan. Funkcja Chronologia Rejestr obszar miejscowo ść obszar kultura uwagi osada? WEB EB, k. 1 Sarbia 9 4 osada 589-1979 59-09 ż osada? łu ycka WŚ osada? N 2 Sarbia 6 7 osada OWR 587-1979 59-09 osada? WŚ 3 Sarbia 7 8 osada L 588-1979 59-09 osada? N-WEB 4 Sarbia 4 9 osada? ŚR 586-1979 59-09 osada? N? 5 Sarbia 3 10 osada? OWR 585-1979 59-09

6 Sarbia 2 12 krzemienica? N 584-1979 59-09

osada? N? osada? WEB 7 Sarbia 5 13 osada? EB-H, k. łu ż. 583-1979 59-09 osada? PŚ osada? OWR/W Ś 8 Sarbia 1 27 cmentarzysko H, k. łu życka 204-1970 59-09 ś lad osadn. P? 580-1979 9 Strumienno 1a 5a 59-10 osada WEB 599-1983 ślad osadn. PS obozowisko P 580-1979 10 Strumienno 1b 5b 59-10 obozowisko M 599-1983

95

Lp. Miejscowo ść Nr stan. Nr stan. Funkcja Chronologia Rejestr obszar miejscowo ść obszar kultura uwagi osada N osada WEB obozowisko P 580-1979 11 Strumienno 1c 5c osada? L 599-1983 59-10 osada? ŚR ? N 12 Strumienno 2 6 581-1979 59-10 osada? L osada L 13 Strumienno 4a 7a osada WS 582-1979 59-10 osada L 14 Strumienno 4b 7b osada WŚ 582-1979 59-10 obozowisko P,M 15 Osiecznica 1 31 osada N /KCSz/ 65-1968 59-10 osada WŚ osada PŚ obozowisko P,M 16 Osiecznica 3 33 osada L 64-1968 59-10 osada WS Krosno grodzisko WŚ 17 1a 44a L-23/C 59-10 Odrza ńskie znal. lu źne grodzisko WS ś 18 Gostchorze 1 4 lad osadn. EK L-12/C 59-11 ślad osadn. k. łu życka grodzisko WŚ Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lubuskiego Konserwatora Zabytków.

12.5 Gminna ewidencja zabytków

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie oprócz zabytków uj ętych w rejestrze wojewódzkiego konserwatora zabytków istniej ą obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków (tab.11.4).

Tab. 12.4 Wykaz zabytków z terenu miasta i gminy Krosno Odrza ńskie uj ętych w gminnej ewidencji zabytków

Gminna ewidencja zabytków

Lp. Nazwa Nr i data wpisu do rejestru zabytków

Bielów

1. Bielów 17 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

2. Bielów 20 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

3. Bielów 21 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

4. Bielów 22 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

5. Bielów 23a Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

Brzózka

6. Brzózka 1 – budynek obok PKP Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

96

7. Brzózka 13- dom Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

8. Brzózka 13 - stodoła Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

9. Brzózka 13 – stodoła I Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

10. Brzózka 14 - mieszkalny Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

11. Brzózka 14 – mieszkalny(dawniej szopa) Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

12. Brzózka 17 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

13. Brzózka 18 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

14. Brzózka 19 – bud. gospodarczy Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

15. Brzózka 19 - dom Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

16. Brzózka 22 - dom Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

17. Brzózka 28 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

18. Brzózka 33 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

19. Brzózka 40 - dom Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

20. Brzózka 41 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

22. Brzózka 42 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

23. Brzózka 43 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

24. Brzózka 49 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

25. Brzózka 49 - gospodarczy Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

26. Brzózka – układ ruralistyczny Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Chy że

27. Chy że 14 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

28. Chy że 15 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

29. Chy że 17 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

30. Chy że 21 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

31. Chy że 32 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

32. Chy że 33 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

33. Chy że 40 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

34. Chy że 43 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Czarnowo

35. Czarnowo 15 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

36. Czarnowo 20 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

97

37. Czarnowo 55 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

38. Czarnowo 56 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

39. Czarnowo 21 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

40. Czarnowo 27 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

41. Czarnowo 72 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

42. Czarnowo 80 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

43. Czarnowo – dawna szkoła Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

44. Ko ściół Czarnowo Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

45. Czarnowo – młyn Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

46. Czarnowo – remiza stra żacka Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Czetowice

47. Czetowice 6 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

48. Czetowice 18 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

49. Czetowice 30 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

50. Czetowice 36 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

51. Czetowice- historyczny układ wsi Ewidencja zabytków – pa ździernik 2010

52. Czetowice – historyczne otoczenie ko ścioła Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

53. Czetowice - młyn Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

Kamie ń ( zespół pałacowo-parkowo-forlwarczany)

54. Kamie ń – czworak pofolwarczany Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

55. Kamie ń - magazyn Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2012

56. Kamie ń – park krajobrazowy Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

57. Kamie ń – wiata, magazyn Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2012

58. Kamie ń – budynek mieszkalny

Łochowice

62. Łochowice 11 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

63. Łochowice 34 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

64. Łochowice 50 – dawna oficyna dworska Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

65. Łochowice – dawna szkoła Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

66. Łochowice – historyczny układ wsi Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Marcinowice

98

67. Marcinowice 8 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

68. Marcinowice 37 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

69. Marcinowice 53 – dom Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

70. Marcinowice 56 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Nowy Raduszec

71. Nowy Raduszec 1 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

72. Nowy Raduszec 37 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

73. Nowy Raduszec 44 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

74. Nowy Raduszec 45 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Osiecznica ( zespół pałacowo-dworsko-gospodarczy)

75. Osiecznica – historyczny układ wsi Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

76. Osiecznica – oficyna dworska I Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

77. Osiecznica – oficyna dworska II Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

78. Osiecznica – budynek fabryczny I

79. Osiecznica – budynek fabryczny II Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

80. Osiecznica – budynek fabryczny z kominem Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

81. Osiecznica – budynek inwentarski Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

82. Osiecznica – dawna kordegarda

83. Osiecznica – dom mieszkalny ( ogrodnika) Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

84. Osiecznica – gara że Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

85. Osiecznica – lodownia Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

86. Osiecznica – magazyn (pawilon na narz ędzia)

87. Osiecznica – magazyn (dawna piwnica)

88. Osiecznica – magazyn ( przy wyje ździe)

89. Osiecznica – magazyn ( dawna remiza)

90. Osiecznica – magazyn ( dawna karczma) Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

91. Osiecznica – mieszkalny ( dawna karczma)

92. Osiecznica – spichlerz

93. Osiecznica – waga

Osiecznica

94. Osiecznica – Jana Pawła II 36 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

99

95. Osiecznica – Jana Pawła II 33 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

96. Osiecznica – Jana Pała II 23 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

97. Osiecznica – Jana Pawła II 31 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

98. Osiecznica – Jana Pawła II 16 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

99. Osiecznica – Jana Pawła II 48 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

100. Osiecznica – Nadrzeczna 4 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

101. Osiecznica – Nadrzeczna 13 – gospodarczy Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

102. Osiecznica – Nadrzeczna 19 – mieszkalny Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

103. Osiecznica – Nadrzeczna 17 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

104. Osiecznica – Szkolna 14 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Radnica

105. Radnica 81 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

106. Radnica 24 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

107 Radnica 38 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

108. Radnica 65 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

109. Radnica 80 - bud. Gospodarczy Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

110. Radnica 80 – bud. Mieszkalny Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

111. Radnica 82 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

112. Radnica 89 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

113. Radnica 91 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

114. Radnica 94 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

115. Radnica 95 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

116. Radnica 96 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

117. Radnica – historyczny układ wsi Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Sarbia

118. Sarbia 8 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Stary Raduszec – elektrownia wodna

119. Budynek mieszkalny

120. Budynek rozdzielni 2 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

121. Hydrozespół I i II Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

122. Budynek maszynowni Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

100

Stary Raduszec

123. Stary Raduszec 34 Ewidencja zabytków – wrzesień 2010

124. Stary Raduszec 10 Ewidencja zabytków – wrzesień 2010

125. Stary Raduszec 37 Ewidencja zabytków – wrzesień 2010

Strumienno

126. Strumienno 7 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

127. Strumienno 43 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

128. Strumienno 44 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

129. Strumienno 21 - stodoła Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Węż yska

130. Węż yska – historyczny układ wsi Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

131. Węż yska 4 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

132. Węż yska 6

133. Węż yska 17 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

134. Węż yska 19 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

135. Węż yska 42 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

136. Węż yska 51 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

137. Węż yska 75 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

138. Węż yska 76

139. Węż yska 78 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

140. Węż yska 81 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

141. Węż yska 157 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

142. Węż yska - ko ściół

Krosno Odrza ńskie - Żeromskiego

143. Żeromskiego 8 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

144. Żeromskiego 14 Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

Krosno Odrza ńskie - Bankowa

145. Bankowa 2 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - Bobrowa

146. Bobrowa 2 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

147. Bobrowa 4 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

101

148. Bobrowa 8 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

149. Bobrowa 10 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie – Bohaterów Wojska Polskiego

150. Bohaterów Wojska Polskiego 6 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

151. Bohaterów Wojska Polskiego 20 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

152. Bohaterów Wojska Polskiego 21 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

153. Bohaterów Wojaska Polskiego 32 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

154. Bohaterów Wojska Polskiego 84 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

155. Bohaterów Wojska Polskiego 23 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

156. Bohaterów Wojska Polskiego 3 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

157. Bohaterów Wojska Polskiego 30 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

158. Bohaterów Wojska Polskiego 41 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

159. Bohaterów Wojska Polskiego 56 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

160. Bohaterów Wojska Polskiego 58 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

161. Bohaterów Wojska Polskiego 60 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

162. Bohaterów Wojska Polskiego 1-1a Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

163. Bohaterów Wojska Polskiego 84 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

164. Bohaterów Wojska Polskiego 8 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - Grobla

165. Grobla 61-63 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

166. Grobla 66 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

167. Grobla 70-71

Krosno Odrza ńskie - Ko ściuszki

168. Ko ściuszki 17 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - Chrobrego

169. Chrobrego 8 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

170. Chrobrego 10 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

171. Chrobrego 13 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

172. Chrobrego 14 2504 z dnia 21 listopada 1976r

173. Chrobrego 15 2503 z dnia 21 listopada 1976r

174. Chrobrego 18 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

102

175. Chrobrego 19 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

176. Chrobrego 20 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

177. Chrobrego 26 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

178. Chrobrego 27-28 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - Gubi ńska

179. Gubi ńska 6

180. Gubi ńska 25

Krosno Odrza ńskie - Pocztowa

181. Pocztowa 27 (hala sportowa)

182. Pocztowa 11 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

183. Pocztowa 19 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

184. Pocztowa 25 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - Pozna ńska

185. Pozna ńska 66 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

186. Pozna ńska 64 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - Prusa

187. Prusa 4 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

188. Prusa 13 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

189. Prusa 14a Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2012

Krosno Odrza ńskie - Rybaki

190. Rybaki 4 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - Świerczewskiego

191. Świerczewskiego 22 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

192. Świerczewskiego 6 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

193. Świerczewskiego 7 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

194. Świerczewskiego 8 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

195. Świerczewskiego 18-19 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

196. Świerczewskiego 24 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

197. Świerczewskiego 25 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

198. Świerczewskiego 28 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - Wiejska

103

199. Wiejska 33 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

200. Wiejska 43 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

201. Wiejska 2 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

202. Wiejska31 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - WOP

203. WOP 2a Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

204. WOP 8 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

205. WOP 10 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie - W ąska

206. Wąska 10 773/1964

Krosno Odrza ńskie – pozostałe budynki

207. Komenda Policji Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

208. Most drogowy Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

209. Szpital Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

210. Urz ąd Miasta Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

211. Urz ąd Miasta Oficyna Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

212. Wie ża ci śnie ń

Morsko

213. Morsko 3 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

214. Morsko + obora pofolwarczana Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

Krosno Odrza ńskie -KROMET

215. Pocztowa 30 – bud. Administracyjny I Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

216. Pocztowa 30 - bud. Produkcyjny Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

217. Pocztowa 30 - bud. produkcyjny z kotłowni ą Ewidencja zabytków – pa ździernik 2011

Gostchorze

218. Gostchorze 14 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

219. Gostchorze 47 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

220. Gostchorze 65 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

221. Gostchorze 77 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

222. Gostchorze 81 Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

223 Gostchorze - historyczny układ wsi Ewidencja zabytków – wrzesie ń 2010

104

Cmentarze

224. Cmentarz I W ęż yska

225. Cmentarz I Nowy Raduszec

226. Cmentarz I Osiecznica

227. Cmentarz I Sarbia

228. Cmentarz II Nowy Raduszec

229. Cmentarz II Osiecznica

230. Cmentarz II Sarbia

231. Cmentarz II W ęż yska

232. Cmentarz Kamie ń

233. Cmentarz komunalny

234. Cmentarz Łochowice

235. Cmentarz Marcinowice

236. Cmentarz Morsko

237. Cmentarz przy ko ściele Osiecznica

238. Cmentarz przyko ścielny Łochowice

239. Cmentarz Radnica

240. Cmentarz Stary Raduszec

241. Cmentarz Strumienno

242. Cmentarz wojenny

243. Cmentarz żołnierzy radzieckich

244. park-cmentarz

Źródło: Urz ąd Miasta w Kro śnie Odrza ńskim Inwentaryzacja wyżej wymienionych zabytków aktualna jest na dzie ń 10.09.2012 r. W zwi ązku z opracowywaniem przez gmin ę programu opieki nad zabytkami, weryfikacji (wizyta w terenie, konsultacje z Lubuskim Konserwatorem Zabytków) uległy zabytki dot ąd wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków. Zmiany dotyczyły wykre ślenia obiektów, które ju ż nie istniej ą, b ądź nie przedstawiaj ą w chwili obecnej warto ści historycznej b ądź te ż dodania obiektów, które z uwagi na warto ść historyczn ą nale ży chroni ć. W oparciu o zabytki z wojewódzkiej ewidencji zabytków powstała gminna ewidencja zabytków, która została zweryfikowana przez Lubuskiego Konserwatora Zabytków. Gmina posiada uko ńczony program opieki nad zabytkami, który oczekuje na akceptacj ę Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (stan na dzie ń 31 stycznia 2013 r.). Wykaz obiektów uj ętych w gminnej ewidencji zabytków jest wykazem ruchomym, a co za tym idzie b ędzie na bie żą co aktualizowany.

105

12.5.1 Stanowiska archeologiczne

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, oprócz stanowisk uj ętych w wojewódzkim rejestrze zabytków, znajduj ą si ę stanowiska archeologiczne nieb ędące w rejestrze zabytków (tab.11.5). Stanowiska archeologiczne z miasta i gminy Krosno Odrza ńskie zlokalizowane s ą w 10 obszarach AZP: 58-10, 58-11, 58-12, 59-09, 59-10, 59-11, 59-12, 60-08, 60-09, 60-10. Tab. 12.5 Wykaz stanowisk archeologicznych z terenu miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść osada? EK 1. Czetowice I 1 58-10 osada WŚ 2. Czetowice II 2 osada WŚ 58-10 obozowisko N? 3. Czetowice III 3 osada k.łu życka 58-10 osada WS 4. Czetowice IV 4 osada pradzieje 58-10 5. Czetowice V 5 osada M 58-10 obozowisko P? 6. Czetowice VI 6 ? EB,k.łu życka 58-10 osada? ŚR obozowisko? EK 7. Czetowice VII 7 58-10 osada? ŚR obozowisko P 8. Czetowice VII 8 osada? WŚ 58-10 osada? ŚR obozowisko P 9. Czetowice IX 9 osada? ŚR-NŻ 58-10 osada ŚR-NŻ obozowisko? EK 10. Czetowice X 10 osada? WŚ 58-10 osada? ŚR osada? N? 11. Czetowice XI 11 58-10 osada? ŚR 12. Czetowice XII 12 obozowisko P 58-10 13. Czetowice XVI 16 obozowisko P 58-10 obozowisko? N 14. Czetowice XVII 17 58-10 cmentarzysko H,k.łu życka 15. Czetowice XVIII 18 osada EB,k.łu życka 58-10 osada? N? 16. Czetowice XIX 19 osada? EB-H 58-10 osada? NŻ 17. Czetowice XX 32 osada? ŚR 58-10 18. Czetowice XXI 33 osada? N? 58-10 osada? EB,k.łu życka 19. Czetowice XXII 34 osada? L 58-10 osada? WŚ osada? ŚR osada? WŚ 20. Czetowice XXIII 35 58-10 osada? ŚR osada? N? 21. Czetowice XXIV 36 osada? WŚ 58-10 osada? ŚR 22. Czetowice XXV 37 pkt osadn. WŚ 58-10 obozowisko? M 23. Czetowice XXVI 38 osada WŚ 58-10 osada? ŚR osada? N 24. Czetowice XXVII 39 osada? L 58-10 osada WS

106

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść osada ŚR ? pradzieje 25. Czetowice XXVIII 40 osada WŚ 58-10 osada? ŚR osada? L 26. Czetowice XXIX 41 osada? WŚ 58-10 osada? ? osada WŚ 27. Czetowice XXX 42 58-10 osada? ŚR obozowisko? EK 28. Czetowice XXXI 43 osada WŚ 58-10 osada? ŚR 29. Czetowice XXXII 44 pkt osadn. H,k.łu życka 58-10 cmentarzysko? H,k.łu życka 30. Czetowice XXXIII 45 58-10 osada? SR osada? WŚ 31. Czetowice XXXIV 46 58-10 osada? ŚR osada? 58-10 32. Czetowice XXXV 47 ŚR

osada? N? 33. Czetowice XXXVI 48 osada? WŚ 58-10 osada? ŚR 34. Bielów T 49 pkt osadn. N? 58-10 35. Czetowice XXXVII 50 osada ŚR 58-10 osada? OWR? 36. Bielów II 51 58-10 osada? ŚR 37. Bielów III 52 osada EB,k.łu życka 58-10 obozowisko? EK 38. Bielów IV 53 osada? OWR 58-10 osada? ŚR obozowisko? P 39. Bielów V 54 osada? OWR 58-10 osada? WŚ osada? ŚR obozowisko? EK 40. Bielów VI 55 ? Pradzieje 58-10 osada? ŚR obozowisko? P 41. Bielów VII 56 osada? L 58-10 osada? WS obozowisko? EK 42. Bielów VIII 57 osada? L 58-10 osada? ŚR obozowisko? P 43. Bielów IX 58 osada? L 58-10 osada? ŚR osada? N-WEB 44. Bielów X 59 osada? OWR 58-10 osada? WŚ obozowisko? P 45. Bielów XI 60 osada? L 58-10 osada? WŚ osada? L 46. Bielów XII 61 58-10 osada? ŚR obozowisko? P 47. Bielów XIII 62 osada L 58-10 osada WŚ 48. Bielów XIV 63 osada L 58-10 obozowisko? EK cmentarzysko EB,k.łu życka 49. Bielów XV 64 58-10 osada? L osada? ŚR 50. Bielów XVI 65 osada? L 58-10 107

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść osada WŚ osada? N? 51. Bielów XVII 66 osada H-L,k.łu życka 58-10 osada WŚ osada? L 52. Bielów XVIII 65 58-10 osada? SR 53. Bielów XIX 68 cmentarzysko? H-L,k.łu życka 58-10 osada? L 54. Bielów XX 69 58-10 osada? ŚR 55. Czetowice XXXVIII 70 pkt osadn. P 58-10 56. Struga XII 71 osada? ŚR 58-10 osada? ŚR 57. Struga XIII 72 58-10 osada? NŻ znal.lu źne N 58. Bielów 21 73 arch. 58-10 ? EB,k.łu życka ślad osadn. pradzieje 59. Radnica 25 1 58-11 ślad osadn. PŚ-NŻ pkt osadn. N 60. Radnica 26 2 58-11 pkt osadn. PŚ-NŻ 61. Radnica 23 3 osada PŚ 58-11 pkt osadn. N? 62. Radnica 24 4 ślad osadn. WŚ 58-11 pkt osadn. PŚ-NŻ ślad osadn. pradzieje 63. Radnica 27 1 58-12 ślad osadn. PŚ-NŻ 64. Radnica 28 2 ślad osadn. M? 58-12 Radnica-Szklarka 65. 3 58-12 Radnicka Radnica-Szklarka 66. 9 58-12 Radnicka Radnica-Szklarka 67. 10 58-12 Radnicka Radnica-Szklarka 68. 14 58-12 Radnicka 69. Sarbia 5 1 osada OWR 59-09 70. Sarbia 11 2 ślad osadn. N 59-09 71. Sarbia 12 3 osada? N 59-09 72. Sarbia 13 5 cmentarzysko? OWR 59-09 osada N? 73. Sarbia 14 6 59-09 osada? H,k.łu życka osada N 74. Sarbia 15 11 59-09 pkt osadn. H,k.łu życka 75. Białogóra 2 14 ? P 59-09 osada N 76. Białogóra 1 15 59-09 osada OWR 77. Białogóra 3 16 ? N? 59-09 78. Białogóra 4 17 osada? N? 59-09 79. Białogóra 5 18 ? N? 59-09 80. Białogóra 6 19 ? N? 59-09 osada WEB 81. Białogóra 7 20 59-09 osada WŚ obozowisko? M? 82. Białogóra 8 21 59-09 osada EB 83. Białogóra 9 22 osada N? 59-09 84. Białogóra 10 23 osada WEB 59-09 85. Białogóra 11 24 osada? N? 59-09 86. Sarbia 16 26 ? PŚ 59-09 87. Sarbia 10 28 ? M 59-09 88. Sarbia 8 29 ślad osadn. pradzieje arch. 59-09 89. Białogóra 13 30 cmentarzysko? EB,k.łu życka 59-09 90. Retno 1 31 skarb EB,k.łu życka arch. 59-09

108

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść 91. Retno 2 32 cmentarzysko k.łu życka arch 59-09 grodzisko PŚ 92. Sarbia 17 33 arch. 59-09 obóz warowny PŚ-NŻ 93. Sarbia 18 34 ślad osadn. ? arch. 59-09 94. Strumienno 17 35 cmentarzysko EB,k.łu życka arch. 59-09 osada WŚ 95. Strumienno 14 1 59-10 osada ŚR ślad osadn. N 96. Strumienno 6 2 osada WŚ 59-10 osada? ŚR ślad osadn. N 97. Śtrumienno 7 3 59-10 ślad osadn. PŚ

obozowisko P? 98. Strumienno 8 4 osada WS 59-10 osada PS

osada WEB 99. Strumienno 3 8 osada L 59-10 osada WS 100. Strumienno 9 9 osada? OWR 59-10 ślad osadn. N 101. Strumienno 10 10 59-10 osada WŚ osada? N 102. Strumienno 11 11 osada WS 59-10 osada? ŚR ? P?,M? ? k.łuzycka 103. Strumienno 12 12 59-10 osada? WŚ osada? PŚ 104. Krosno Odrza ńskie 2 13 ? P? 59-10 osada WS 105. Krosno Odrza ńskie 3 14 59-10 ślad osadn. PŚ ? M?,N 106. Krosno Odrza ńskie 4 15 ? k.łu życka 59-10 ślad osadn. PŚ osada N 107. Krosno Odrza ńskie 5 16 59-10 ślad osadn. PŚ 108. Krosno Odrza ńskie 6 17 ślad osadn. N? 59-10 osada? N 109. Łochowice 1 18 59-10 osada? WS osada? k.łu życka 110. Łochowice 2 19 59-10 osada? OWR? 111. Łochowice 3 20 osada? k.łu życka 59-10 osada k.łu życka 112. Łochowice 4 21 59-10 osada PŚ ? N/ 113. Łochowice 5 22 ? EB/,k.łu życka 59-10 ? PŚ ? M? 114. Krosno Odrza ńskie 7 23 ślad osadn. ? 59-10 ślad osadn. WŚ 115. Krosno Odrza ńskie 8 24 osada? OWR 59-10 ? ? 116. Krosno Odrza ńskie 9 25 59-10 znal.lu źne ? 117. Krosno Odrza ńskie 10 26 osada? EB?,k.łu życka 59-10 ślad osadn.? N? 118. Osiecznica 18 27 59-10 ślad osadn.? ŚR ? P 119. Osiecznica 10 28 59-10 osada? L

109

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść osada? PŚ ślad osadn. N 120. Osiecznica 9 29 osada L 59-10 osada WS osada PŚ osada L 121. Osiecznica 8 30 59-10 osada PS 122. Osiecznica 2 32 osada L 59-10 osada N 123. Osiecznica 13 34 59-10 ślad osadn. PŚ osada N 124. Osiecznica 14 35 59-10 ślad osadn. PŚ osada N 125. Osiecznica 15 36 59-10 osada WS 126. Osiecznica 16 37 osada N 59-10 127. Osiecznica 12 38 osada WŚ 59-10 128. Osiecznica 11 39 osada N 59-10 129. Osiecznica 17 40 osada? EB?,k.łu życka 59-10 130. Osiecznica 19 41 osada? OWR 59-10 osada N 131. Krosno O.-Chy że 2 42 59-10 osada PŚ osada? N 132. Krosno O.-Chy że 3 43 59-10 osada? PŚ 133. Krosno Odrza ńskie 1b 44b obóz,osada WS 59-10 134. Krosno Odrza ńskie 11 45 zamek Od XIII w. 59-10 podgrodzie WŚ 135. Krosno Odrza ńskie 1c 46 59-10 ślad osadn. WS 136. Krosno Odrza ńskie 12 47 osada ŚR 59-10 137. Osiecznica 20 48 osada EK 59-10 138. Osiecznica 21 49 osada N? 59-10 139. Osiecznica 22 50 osada L 59-10 osada L 140. Osiecznica 23 51 59-10 osada WS 141. Krosno O.-Chy że 1 52 osada ŚR 59-10 142. Łochowice 6 53 ? P? 59-10 143. Łochowice 7 54 ? P? 59-10 144. Łochowice 8 55 ? P? 59-10 145. Łochowice 9 56 ? M? 59-10 146. Osiecznica 4 57 obozowisko M 59-10 ślad osadn. EK 147. Osiecznica 5 58 59-10 cmentarzysko EB ślad osadn. WŚ 148. Osiecznica 6 59 59-10 osada ŚR osada? EK 149. Osiecznica 7 60 osada? L 59-10 ślad osadn. ŚR cmentarzysko N/WEB,k.uniet. 150. Krosno Odrza ńskie 13 61 cmentarzysko k.łu życka arch. 59-10 cmentarzysko L,k.przeworska 151. Krosno Odrza ńskie 14 62 cmentarzysko ? arch. 59-10 152. Krosno Odrza ńskie 15 63 ślad osadn. ? arch. 59-10 153. Krosno Odrza ńskie 16 64 ślad osadn. ? arch. 59-10 154. Krosno Odrza ńskie 17 65 ślad osadn. ? arch. 59-10 155. Krosno Odrza ńskie 18 66 osada ? arch. 59-10 156. Krosno Odrza ńskie 19 67 osada EK arch. 59-10 157. Krosno O.-Chy że 4 68 znal.lu źne ? arch. 59-10 158. Krosno Odrza ńskie - 69 skarb EB,k.łu życka arch. 59-10 159. Stary Raduszec - 70 skarb EB,k.łu życka arch. 59-10 160. Marcinowice - 71 skarb EB,k.łu życka arch. 59-10 161. Marcinowice - 72 cmentarzysko OWR arch. 59-10 ślad osadn. EK 162. Strumienno 16 73 arch. 59-10 ślad osadn. EB

110

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść 163. Strumienno 18 74 znal.lu źne EK arch. 59-10 ślad osadn. EK 164. Strumienno 15 75 arch. 59-10 cmentarzysko OWR ślad osadn. EK ślad osadn. pradzieje 165. Gostchorze 2 5 osada WŚ 59-11 ślad osadn. pradzieje osada WŚ 166. Gostchorze 3 6 znal.lu źne WŚ arch. 59-11 ślad osadn. pradzieje 167. Gostchorze 4 7 ślad osadn. 59-11 PŚ

cmentarzysko? EB,k.łu życka 168. Gostchorze 5 8 59-11 pkt osadn. PŚ ślad osadn. EK 169. Gostchorze 6 9 59-11 ślad osadn. PŚ-NŻ pkt osadn. pradzieje 170. Gostchorze 7 10 59-11 pkt osadn. PŚ osada L 171. Gostchorze 8 11 59-11 pkt osadn. PŚ pkt osadn. pradzieje 172. Gostchorze 9 12 59-11 pkt osadn. PŚ-NŻ ślad osadn. pradzieje 173. Gostchorze 10 13 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. EK 174. Gostchorze 11 14 pkt osadn. pradzieje 59-11 pkt osadn. PŚ pkt osadn. pradzieje 175. Gostchorze 12 15 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. pradzieje 176. Gostchorze 13 16 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. EB,k.łu życka 177. Gostchorze 14 17 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. EK 178. Gostchorze 15 18 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. pradzieje 179. Gostchorze 16 19 ślad osadn. WŚ 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. EK 180. Gostchorze 17 20 ślad osadn. pradzieje 59-11 ślad osadn. PŚ osada H,k.łu życka osada L 181. Gostchorze 18 21 osada pradzieje 59-11 pkt osadn. WŚ pkt osadn. PŚ ślad osadn. EK ślad osadn. pradzieje 182. Gostchorze 19 22 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. NŻ osada EB-H,k.łu ż. 183. Gostchorze 20 23 osada pradzieje 59-11 ślad osadn. NŻ ślad osadn. EK ślad osadn. EB,k.łu życka 184. Gostchorze 21 24 ślad osadn. pradzieje 59-11 ślad osadn. WŚ ślad osadn. PS ślad osadn. EK ślad osadn. pradzieje 185. Gostchorze 22 25 59-11 ślad osadn. WŚ ślad osadn. PŚ 186. Gostchorze 23 26 ślad osadn. EK 59-11 111

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść pkt osadn. pradzieje pkt osadn. WŚ pkt osadn. PŚ ślad osadn. pradzieje 187. Gostchorze 24 27 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. EK 188. Gostchorze 25 28 59-11 pkt osadn. pradzieje cmentarzysko H 189. Gostchorze 26 29 pkt osadn. pradzieje 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. pradzieje 190. Gostchorze 27 30 ślad osadn. WŚ 59-11 ślad osadn. PŚ pkt osadn. EK ślad osadn. EB,k.łu życka osada L 191. Gostchorze 28 31 59-11 osada pradzieje ślad osadn. WŚ ślad osadn. PŚ ślad osadn. H,k.łu życka ślad osadn. pradzieje 192. Gostchorze 29 32 59-11 ślad osadn. WŚ ślad osadn. PŚ ślad osadn. EK pkt osadn. pradzieje 193. Gostchorze 30 33 osada WŚ 59-11 pkt osadn. PŚ ślad osadn. NZ pkt osadn. WS 194. Gostchorze 31 34 59-11 ślad osadn. PŚ 195. Gostchorze 32 35 ślad osadn. pradzieje 59-11 pkt osadn. pradzieje 196. Gostchorze 33 36 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. pradzieje 197. Gostchorze 34 37 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. pradzieje 198. Gostchorze 35 38 59-11 ślad osadn. PŚ pkt osadn. EB,k.łu życka osada OWR 199. Gostchorze 36 39 osada pradzieje 59-11 osada WŚ osada PŚ ślad osadn. pradzieje 200. Gostchorze 37 40 ślad osadn. WŚ 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. EK osada WŚ 201. Gostchorze 38 41 59-11 ślad osadn. pradzieje pkt osadn. PŚ ślad osadn. pradzieje 202. Gostchorze 39 42 59-11 ślad osadn. PŚ-NŻ pkt osadn. OWR/W Ś 203. Gostchorze 40 43 59-11 pkt osadn. PŚ ślad osadn. L 204. Gostchorze 41 44 59-11 ślad osadn. pradzieje 205. Gostchorze 42 45 ślad osadn. pradzieje 59-11 ślad osadn. pradzieje 206. Gostchorze 43 46 59-11 ślad osadn. PŚ cmentarzysko k.pomorska? 207. Morsko 1 47 arch. 59-11 skarb EB? ślad osadn. EK 208. Morsko 2 48 ślad osadn. pradzieje 59-11 ślad osadn. PŚ

112

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść ślad osadn. NŻ 209. Radnica 20 49 pkt osadn. PŚ 59-11 pkt osadn. PŚ 210. Radnica 21 50 59-11 ślad osadn. NŻ 211. Radnica 3 51 pkt osadn. PŚ 59-11 osada? EB,k.łu życka 212. Radnica 4 52 ślad osadn. PŚ 59-11 ślad osadn. NŻ ślad osadn. EK cmentarzysko EB/H,k.łu ż. 213. Radnica 5 53 59-11 osada WŚ osada PŚ ślad osadn. EK osada OWR 214. Radnica 6 54 osada pradzieje 59-11 osada WS pkt osadn. PŚ cmentarzysko EB,k.łu życka osada OWR osada pradzieje 215. Radnica 7 55 59-11 osada WŚ ślad osadn. PŚ ślad osadn. NŻ osada WŚ 216. Radnica 8 56 59-11 pkt osadn. PŚ osada WŚ 217. Radnica 9 57 ślad osadn. WŚ 59-11 pkt osadn. PŚ osada WŚ 218. Radnica 10 58 ślad osadn. WŚ 59-11 ślad osadn. PŚ pkt osadn. WŚ 219. Radnica 11 59 59-11 pkt osadn. PŚ-NŻ 220. Radnica 12 60 ślad osadn. PŚ 59-11 221. Radnica 13 61 ślad osadn. PŚ 59-11 ślad osadn. WŚ 222. Radnica 14 62 59-11 pkt osadn. PŚ ślad osadn. WŚ 223. Radnica 15 63 59-11 ślad osadn. PŚ pkt osadn. EB,k.łu życka 224. Radnica 16 64 pkt osadn. pradzieje 59-11 ślad osadn. PŚ ślad osadn. k.łu życka 225. Radnica 17 65 59-11 ślad osadn. PŚ cmentarzysko H,k.łu życka 226. Radnica 18 66 59-11 ślad osadn. pradzieje 227. Radnica 19 67 ślad osadn. M? 59-11 cmentarzysko? H,k.łu życka 228. Radnica 1 68 59-11 pkt osadn. pradzieje 229. Radnica 22 69 ślad osadn. EB,k.łu życka arch. 59-11 230. Gostchorze 44 70 cmentarzysko? KŁ arch. 59-11 231. Radnica 2 17 osada EB-H,k.łu ż. arch. 59-12 cmentarzysko k.łu życka 232. Chojna 1 1 kurhanowe 60-08 cmentarzysko k.łu życka ślad osadn. EK 233. Chojna 2 2 pkt osadn. XIV-XI w. 60-08 ślad osadn. XVIII w. 234. Węż yska 16 10 cmentarzysko k.łu życka arch. 60-08 235. Brzózka 1 1 osada M,N arch. 60-09 236. Brzózka 2 2 ślad osadn. SR,N Ż 60-09 237. Brzózka 3 3 ślad osadn. XV w. 60-09

113

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść pkt osadn. pradzieje 238. Brzózka 4 4 ślad osadn. WŚ 60-09 ślad osadn. ŚR,N Ż ślad osadn. pradzieje 239. Brzózka 5 5 60-09 ślad osadn. ŚR 240. Brzózka 6 6 ślad osadn. ŚR,N Ż 60-09 241. Brzózka 7 7 ślad osadn. ŚR-NŻ 60-09 cmentarzysko EB 242. Czarnowo 3 8 pkt osadn. pradzieje 60-09 ślad osadn. ŚR 243. Czarnowo 5 9 ślad osadn. ŚR-NZ 60-09 244. Czarnowo 4 10 ślad osadn. EK 60-09 245. Węż yska 1 11 pkt osadn. M arch. 60-09 246. Węż yska 2 12 pkt osadn. k.łu życka arch. 60-09 247. Węż yska 3 13 ślad osadn. SR-NŻ 60-09 248. Węż yska 4 14 ślad osadn. PŚ-NŻ 60-09 pkt osadn. pradzieje 249. Węż yska 5 15 60-09 ślad osadn. ŚR-NŻ ślad osadn. EK pkt osadn. WEB 250. Węż yska 6 16 60-09 pkt osadn. pradzieje ślad osadn. ŚR-NŻ ślad osadn. pradzieje 251. Węż yska 7 17 60-09 ślad osadn. ŚR-NŻ pkt osadn. pradzieje 252. Węż yska 8 18 60-09 ślad osadn. ŚR-NŻ osada pradzieje 253. Węż yska 9 19 pkt osadn. 60-09 H,k.łu życka ślad osadn. pkt osadn. pradzieje 254. Węż yska 10 20 60-09 ślad osadn. ŚR-NŻ ślad osadn. pradzieje 255. Węż yska 11 21 60-09 ślad osadn. ŚR-NŻ pkt osadn. pradzieje 256. Węż yska 12 22 pkt osadn. L 60-09 ślad osadn. NŻ osada pradzieje 257. Węż yska 13 23 pkt osadn. POR 60-09 pkt osadn. H ślad osadn. Pradzieje 258. Węż yska 14 24 60-09 ślad osadn. ŚR-NŻ osada pradzieje 259. Węż yska 15 25 ślad osadn. ŚN-NŻ 60-09 ślad osadn. k.łu życka

ślad osadn. EK 260. Nowy Raduszec 1 61 ach. 60-10 slad osadn. ?

osada EK 261. Nowy Raduszec 2 62 osada? OWR arch. 60-10

ślad osadn. EK 262. Nowy Raduszec 3 63 osada La 60-10 osada pradzieje ślad osadn. PŚ

263. Nowy Raduszec 4 64 ślad osadn. ? arch. 60-10

114

Nr stan. Nr stan. Chronologia Rejestr Lp. Miejscowo ść miejscowo obszar Funkcja kultura uwagi obszar ść

pracownia N 264. Nowy Raduszec 5 65 cmentarzysko k.łu życka arch. 60-10 grób ?

265. Nowy Raduszec 6 66 znal.lu źne OWR 60-10

osada? OWR 266. Nowy Raduszec 7 67 60-10 ślad osadn. PŚ

ślad osadn. EK 267. Strumienno 13 68 ślad osadn. EB arch. 60-10

268. Stary Raduszec 3 71 cmentarzysko PL arch. 60-10

269. Stary Raduszec 4 72 osada H,k.łu życka arch. 60-10

270. Krosno Odrz. - 81 znal.lu źne N arch. 60-10

271. Krosno Odrz. - 82 znal.lu źne EK arch. 60-10

272. Krosno Odrz. - 83 znal.lu źne ? arch. 60-10

273. Krosno Odrz. - 84 monety OWR arch. 60-10

274. Krosno Odrz. - 85 znal.lu źne KŁ? arch. 60-10

275. Krosno Odrz. - 86 znal.lu źne PEB arch. 60-10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Lubuskiego Konserwatora Zabytków Lokalizacja obiektów obj ętych ochron ą na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami znajduje si ę na zał ączniku nr 2a2 i 2a6.

115

13 Układ komunikacyjny

13.1 Transport drogowy

Sie ć drogow ą na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie tworz ą drogi: krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Układ drogowy uzupełniany jest dodatkowo o sie ć dróg niepublicznych. Zestawienie dróg na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie przedstawia tab.12.1. Tab. 13.1 Długo ść dróg poszczególnych kategorii na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Lp. Kategoria drogi Długo ść w km 1 krajowe 19,78 2 wojewódzkie 13,10 3 powiatowe 53,05 4 gminne 67,29 5 pozostałe 897,04 Źródło: Opracowanie własne

13.1.1 Drogi krajowe i wojewódzkie

Przez teren gminy przebiegaj ą dwie drogi zaliczone do kategorii dróg krajowych: • Nr 32 – Granica Pa ństwa - Gubinek – Połupin - Zielona Góra – Sulechów – Wolsztyn - St ęszew, z czego na terenie gminy przez miejscowo ść : Brzózka; klasa techniczna – droga główna ruchu przyspieszonego (GP). • Nr 29 – Granica Pa ństwa – Słubice - Krosno Odrza ńskie /DK 32/, z czego na terenie gminy przez miejscowo ści: Osiecznica, Krosno Odrza ńskie (ul. Obro ńców Stalingradu, ul. Pozna ńska, ul. Bolesława Chrobrego, ul. Aria ńska, ul. Żymierskiego, ul. Bohaterów Wojska Polskiego); klasa techniczna – droga główna ruchu przyspieszonego(GP). Przez teren gminy przebiega jedna droga wojewódzka: • Nr 276 – Krosno Odrza ńskie − Szklarka Radnicka − Świebodzin, z czego na terenie gminy przez miejscowo ści m.in.: Szklarka Radnicka, Radnica, Krosno Odrza ńskie (ul. Szosa Pozna ńska, ul. 17 Pionierów); klasa techniczna – droga zbiorcza (Z).

116

13.1.2 Drogi powiatowe Tab. 13.2 Wykaz dróg powiatowych na terenie gminy wiejskiej Krosno Odrza ńskie (stan na 03.01.2011r.)

Numer Klasa Długo ść Lp. drogi drogi Przebieg drogi powiatowej (w km) 1 1132F L Osiecznica − Budachów 6,6 ń ęż 2 1145F* Z/L Krosno Odrza skie − Strumienno − W yska − Czeklin − 28,2 Przychów 3 1148F* G/L Krosno Odrza ńskie − Nowy Zagór − Pr ądocinek − (Dychów) 5,8

4 1152F L Krosno Odrza ńskie (stacja kolejowa) − do dr kraj. nr 29 0,4 5 1153F* Z Gubin − Kosarzyn − Chlebowo − W ęż yska 23,5 6 1157F Z Krosno Odrza ńskie − Bytnica − W ęgrzynice 22,1 7 1159F Z Kłopot − Maszewo − Osiecznica 17,9 8 1160F* L Maszewo − Lubogoszcz − Skórzyn − Budachów (stacja 16,3 kolejowa) 9 1163F L Krosno Odrza ńskie − Czetowice 3,3 10 1165F L Szklarka Radnicka − Grabin 4,2 Źródło: Zarz ąd Dróg Powiatowych w Kro śnie Odrza ńskim

* odcinki dróg, w których wyst ępuje nieci ągło ść

Tab. 13.3 Wykaz ulic będących drogami powiatowymi w Kro śnie Odrza ńskim (stan na 03.01.2011r.)

ść Lp. Numer Klasa Nazwa ulicy Przebieg ulicy Długo drogi ulicy ( w mb ) 1. 3103 F L 40-lecia PRL Obr. Stalingradu − Metalowców 633 2. 1157 F * Z Armii Czerwonej Pozna ńska − Granica miasta 1179 3. 1163 F * L Działkowca Ko ściuszki − Granica miasta 991 4. 1148 F * G Gubi ńska Boh. Woj. Pol. − Granica miasta 972

5. 1163 F * L Ko ściuszki Pozna ńska − Działkowca 753 6. 3101 F L Metalowców Ko ściuszki − 40-lecia PRL 425 7. 3102 F Z Piastów Ko ściuszki − Armii Czerwonej 1189

8. 3104 F Z Pułaskiego Pozna ńska − Piastów 393 9. 1148 F * G Boh. Wojska Polskiego Droga krajowa nr 29 − Gubi ńska 760 Razem 7295 Źródło: Zarz ąd Dróg Powiatowych w Kro śnie Odrza ńskim

* - numer drogi wspólny z odcinkiem zamiejskim

Wszystkie ulice posiadaj ą nawierzchnie twarde (bitumiczne lub brukowe), jednak ich stan techniczny jest niezadowalaj ący. Chodniki na całych ci ągach wymagaj ą remontów, a oznakowanie pionowe kompleksowej wymiany.

13.1.3 Drogi gminne

W granicach administracyjnych miasta i gminy sie ć komunikacyjn ą, będącą uzupełnieniem dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych, stanowi ą drogi

117 gminne. Wykazy dróg gminnych na terenie miasta i poza nim znajduj ą si ę w tabelach poni żej (tab.12.4, 12.5, 12.6). Tabele okre ślaj ą równie ż klasy techniczne poszczególnych dróg.

Tab. 13.4 Wykaz dróg gminnych (ulic) na terenie miasta

Lp. ulica numer klasa 1 1 Maja 101601F L 2 20 Lutego 101602F D 3 22 Lipca 101603F L 4 Armii Ludowej 101604F D 5 Bankowa 101605F D 6 Bartosza Głowackiego 101613F L 7 Bobrowa 101606F D 8 Bolesława Krzywoustego 101608F L 9 Bolesława Śmiałego 101609F D 10 Cypriana Kamila Norwida 101639F D 11 Czarnieckiego 101610F D 12 Dąbrowskiego 101611F L 14 Emilii Plater 101647F L 14 Fryderyka Chopina 101612F D 15 Gen. Franciszka Kleeberga 101623F D 16 Gen. Tadeusza Kutrzeby 101629F D 17 Grobla 101614F D 18 Henryka Brodatego 101615F D 19 Henryka Głogowskiego 101616F D 20 Henryka Pobo żnego 101617F D 21 Ignacego Łukasiewicza 101631F D 22 Jana Matejki 101632F D 23 Jaskółcza 101618F L 24 Józefa Bojarskiego 101607F D 25 Katastralna 101609F L 26 Kazimierza Odnowiciela 101620F D 27 Kazimierza Wielkiego 101621F D 28 Kili ńskiego 101622F L 29 Konopnickiej 101624F D 30 Kosynierów 101626F D 31 Ko ścielna 101627F D ś 32 Ko ciuszki 101628F L (od ul. Metalowców do gr. miasta) 33 Lipowa 101630F D 34 Marksa 101633F L 35 Mickiewicza 101634F L 36 Mieszka I 101635F D 37 Mikołaja Kopernika 101625F D 38 Mły ńska 101636F D 39 Moniuszki 101637F L 40 Murna 101638F D 41 Ogrodowa 101640F D 42 Paderewskiego 101641F D 43 Parkowa 101642F L 44 Partyzantów 101643F L 45 PCK 101644F L 46 Plac Prusa 101645F D 47 Plac Wolno ści 101646F D 48 Pocztowa 101648F L 49 Polna 101649F D 50 Poprzeczna 101650F L

118

Lp. ulica numer klasa 51 Pr ądzy ńskiego 101651F D 52 Rybaki 101652F D 53 Sienkiewicza 101653F L 54 Słoneczna 101654F L 55 Słowackiego 101655F D 56 Srebrna Góra 101656F D 57 Szkolna 101657F D 58 Świerczewskiego 101658F L 59 Walki Młodych 101660F L 60 Wąska 101661F D 61 Widok 101662F D 62 Wiejska 101663F L 63 Winnica 101664F D 64 Władysława Łokietka 101665F D 65 WOP 101659F D 66 Wodna 101666F D 67 Wyspia ńskiego 101667F D 68 ZBoWiD 101668F L 69 Żeromskiego 101669F D 70 Władysława Jagiełły brak danych D 71 Kazimierza Jagiello ńczyka brak danych D 72 Zygmunta Starego brak danych D 73 Wierzbowa brak danych D 74 Wesoła brak danych D 75 Baczy ńskiego brak danych D 76 Edisona brak danych D 77 Newtona brak danych D Źródło: Urz ąd Miasta w Kro śnie Odrza ńskim

119

Tab. 13.5 Drogi gminne zamiejskie

Lp. Numer Nazwa Przebieg od Przebieg do Klasa 1 F000814 Struga − Czetowice – Skórzyn Granica gminy Granica gminy L ż ą 2 F000815 Gł ębokie – Radnica Granica gminy Skrzy owanie z drog L wojewódzk ą 276 ż ą ż ą 3 F002501 Bielów – Osiecznica − Skrzy owanie z drog Skrzy owanie z drog L Marcinowice powiatow ą F1163 gminn ą F002707 ż ą ż ą 4 F002502 Osiecznica − Łochowice Skrzy owanie z drog Skrzy owanie z drog L krajow ą 29 gminn ą F002503 ń ż ą 5 F002503 Krosno Odrza skie − Granica miasta – ul. Skrzy owanie z drog L Łochowice Ko ściuszki powiatow ą F1157 ń Granica miasta – ul. Skrzy ż ą 6 F002504 Krosno Odrza skie − owanie z drog L Gostchorze Wiejska wojewódzk ą 276 ż ą Skrzy ż ą 7 F002505 Stary Raduszec − Nowy Skrzy owanie z drog owanie z drog L Raduszec – Strumienno powiatow ą F1145 powiatow ą F1145 Skrzy żowanie z drog ą 8 F002506 Nowy Raduszec − Dychów Granica gminy L gminn ą F002505

Droga krajowa 29 − Skrzy żowanie z drog ą Granica miasta – ul. 9 F002507 Marcinowice − Krosno krajow ą 29 Świerczewskiego L Odrza ńskie ż ą 10 F000307 Brzózka − Kołatka − Skrzy owanie z drog Granica gminy L Bronków krajow ą 32 ż ą 11 F002508 Droga powiatowa F1157 − Skrzy owanie z drog Morsko L Kamie ń − Morsko powiatow ą F1157 Źródło: Urz ąd Miasta w Kro śnie Odrza ńskim

Tab. 13.6 Drogi wewn ętrzne

Numer Przebieg w granicach gminy (dawne Lp. Relacja numery dróg pocz ątek koniec gminnych) ż ą 1 4917007 Droga wojewódzka 138 − Granica Gminy Skrzy owanie z drog Czarnowo powiatow ą nr 1145 F ż ą 2 4917009 Węż yska − Brzózka Węż yska Skrzy owanie z drog krajow ą 32 ż ą 3 4917010 Węż yska − Nowy Raduszec Węż yska Skrzy owanie z drog gminn ą nr 002505 F ż ą ż ą 4 4917012 Nowy Raduszec − Brzózka Skrzy owanie z drog Skrzy owanie z drog wewn ętrzn ą 4917010 wewn ętrzn ą 4917009 ż ą ż ą 5 4917013 Nowy Raduszec − Sarbia Skrzy owanie z drog Skrzy owanie z drog gminn ą powiatow ą nr 1145 F ż ą ż ą 6 4917014 Brzózka − Czarnowo Skrzy owanie z drog Skrzy owanie z drog wewn ętrzn ą 4917009 powiatow ą nr 1145 F Źródło: Urz ąd Miasta w Kro śnie Odrza ńskim

13.2 Kolej

Przez teren gminy przebiega linia kolejowa Czerwie ńsk − Guben, obsługuj ąca ruch towarowy. Ruch pasa żerski obsługiwany jest przez stacj ę kolejow ą Radnica, znajduj ącą si ę na terenie gminy w miejscowo ści Szklarka Radnicka. Stacja ta zapewnia poł ączenie gminy

120

Krosno Odrza ńskie z Zielon ą Gór ą, Krakowem, Wrocławiem oraz na północy Polski ze Szczecinem. Na terenie gminy znajduje si ę równie ż nieczynna linia kolejowa Krosno Odrza ńskie – Mierków.

13.3 Najbli ższe lotniska i przej ścia graniczne Poło żenie geograficzne gminy zapewnia jej mieszka ńcom szybki dojazd do portów lotniczych znajduj ących si ę w: • Zielonej Górze – Babimost (50 km) • Poznaniu (160 km), • Berlinie (130 km). Gmina Krosno Odrza ńskie poło żona jest bardzo blisko granicy polsko-niemieckiej. Do niedawna w niewielkiej odległo ści od gminy istniały przej ścia graniczne, obsługuj ące ruch na granicy polsko-niemieckiej, były to: • Gubin (35 km), • Gubinek (38km), • Świecko (48km), • Słubice (51km). Obecnie s ą one nieczynne w zwi ązku z przyst ąpieniem Polski do Układu z Schengen .

13.4 Komunikacja wodna i port

Przez teren gminy przepływa rzeka Odra, która stanowi szlak żeglowny o znaczeniu krajowym i mi ędzynarodowym. W mie ście zlokalizowany jest załadunkowy port rzeczny dla towarów masowych oraz przysta ń dla statków pasa żerskich i łodzi sportowych. Pomimo lokalizacji na terenie miasta portu przy bulwarze Jana Pawła II nie ma zorganizowanego systemu przewozów pasa żerskich z wykorzystaniem rzeki Odry. Port przeznaczony do załadunku towarów masowych, usytuowany jest na prawym brzegu rzeki Odry i zajmuje powierzchni ę 3 ha z basenem portowym. Basen portowy ochrania od rzeki wał przeciwpowodziowy. Port wyposa żony jest w nabrze że przeładunkowe o długo ści 230 m i postojowe o długo ści 110 m. Do portu prowadzi 220-metrowy kanał wej ściowy. Powierzchnia placów składowych wynosi 2 ha i mo że pomie ści ć 45 tys. ton materiałów. Mo żliwo ści przeładunkowe portu wynosz ą 120 t. Tak o porcie pisał Artur Born (1878 – 1958): „Port miejski miasto posiadało od wieków na prawym brzegu, poni żej miasta przysta ń publiczna. Z chwil ą pogł ębienia si ę koryta i rynny nawigacyjnej administracja dróg wodnych za żą dała zniesienia przystani. W toku rokowa ń zarz ąd miejski zgodził si ę na wybudowanie portu w odległo ści ok. 1 km powy żej mostu na Odrze. Rozwój portu powstrzymuje brak poł ączenia kolejowego ze stacj ą odległ ą o 3,5 km. Port posiada 1 basen le żą cy na prawym brzegu Odry w km 512,5. Ogólna powierzchnia portu wynosi 62 000 km 2, w tym 10 000 km 2 powierzchni wodnej. Szeroko ść basenu przy średnim stanie wody 25 metrów, gł ęboko ść 2,5 m przy średniej wodzie, przy małej za ś – 1,40 m. Ogólna długo ść nadbrze ży 350 metrów. Do przeładunku słu ży prywatny d źwig o no śno ści 2,500 ton.” W 2003 r. w ramach funduszy Phare został zrealizowany projekt pn. „Rzeczny Port Pasa żerski w Kro śnie Odrza ńskim ”. Port otwarto w lipcu 2004 r. podczas kolejnego Flisu Odrza ńskiego. W ramach inwestycji wybudowano nabrze że portowe dla statku pasa żerskiego o długo ści 80 m oraz dla 12 łodzi sportowych, a tak że parking na 35 miejsc postojowych samochodów osobowych oraz ci ąg pieszo-rowerowy. Zamontowano 28 punktów oświetleniowych. Przysta ń i bulwar stały si ę miejscem uroczysto ści patriotycznych, imprez kulturalnych, spotka ń oraz spacerów Kro śnian i ich go ści. Na atrakcyjno ść tego miejsca

121 składa si ę równie ż pi ękny widok na Odr ę i górn ą cz ęść miasta. Istnieje mo żliwo ść rozbudowy i zwi ększenia pojemno ści portu, tym bardziej, że przybija tu sporo stateczków i łodzi z turystami, tak że z Niemiec i innych krajów. Obiekt portowy wraz z przywracanym do dawnej świetno ści Zamkiem Piastowskim oraz bulwarem spacerowym utworzy kompleks portowo-zamkowy, stanowi ący najwa żniejszy punkt kro śnie ńskiej oferty turystycznej.

13.5 Szlaki turystyczne

Gmina Krosno Odrza ńskie posiada ście żki rowerowe do jeziora w Łochowicach (lewa strona drogi) oraz od Marcinowic do pocz ątku Osiecznicy i od ko ńca Osiecznicy do jeziora w Osiecznicy. Przez teren gminy przebiegaj ą szlaki turystyczne: piesze, rowerowe, kajakowe, konne oraz ście żki dydaktyczne. Szlaki turystyki wytyczone przez PTTK to: • czerwony: Krosno Odrza ńskie − Łochowice – Czetowice – Skórzyn – Radomicko – Rzeczyca –Drzeniów – S ądów − Rzepin (60 km), • niebieski: Krosno Odrza ńskie – Bielów – Struga – Bytnica − jezioro Gł ębokie − Radnica – skrzy żowanie dróg: Szklarka Radnicka – Nietkowice i Radnica – Sycowice (30 km), • żółty: Krosno Odrza ńskie – Połupin – Ciemnice – Nietków – Czerwie ńsk – Sto żne – Zabór − Nowa Sól –Siedlisko − Bytom Odrza ński (90 km), • zielony: Krosno Odrza ńskie − Dychów − Nowogród Bobrza ński − Żaga ń (67 km).

Trasy wycieczkowe piesze : • Krosno Odrza ńskie − Osiecznica – Łochowice − Krosno Odrza ńskie (18 km), • Krosno Odrza ńskie – Gostchorze − Krosno Odrza ńskie (14 km), • Krosno Odrza ńskie – D ąbie – Dychów − Krosno Odrza ńskie (35 km), • wokół stawów hodowlanych Struga – Czetowice – Bielów – Łochowice − Struga (12 km).

Trasy rowerowe : • Krosno Odrza ńskie – Bytnica – Gry żyna – Grabin – Radnica − Krosno Odrza ńskie (65 km), • Krosno Odrza ńskie – Bytnica – Pliszka – Trzebiechów – Osiecznica – Krosno Odrza ńskie (70 km), • Krosno Odrza ńskie – Łagów – Trzebule – Lubiaków – Kosierz – Tarnawa – Bobrowice – Krosno Odrza ńskie (80 km), • Krosno Odrza ńskie – Łochowice − Krosno Odrza ńskie (8 km), • Krosno Odrza ńskie – Osiecznica − Krosno Odrza ńskie (14 km).

Trasa rowerowo-piesza w Gry żyńskim Parku Krajobrazowym, czarny szlak : • Szklarka Radnicka (stacja PKP) − jezioro Jelito − jezioro Jatnik − stawy rybne − jezioro Kałek – aleja d ębów szypułkowych – Gry żyna (15 km), • piesza ście żka przyrodnicza (oznaczona bukowym zielonym li ściem).

Szlaki kajakowe − rzeka Odra: • rz. Odra: Nietkowice – Radnica − Krosno Odrza ńskie – Osiecznica − Poł ęcko − Szydłowo (60 km),

122

• rz. Bóbr: Nowogród Bobrza ński – Krzystkowice – Podgórze – Żaków − Tarnawa − Bobrowice (52 km).

Szlaki konne • Bronków − Bronkówek – Czeklin, • Łochowice − j. Gibiel − j. Ciche − j. Niemka − Gostchorze – Morsko, • Gry żyna − Augustynka − Grabin (Gry żyński Park Krajobrazowy), • Kosarzyn − (j. Borek) − Drze ńsk Wielki. Ryc. 13.1 Szlaki turystyczne i ście żki rowerowe na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Źródło: Opracowanie własne

Układ komunikacyjny gminy Krosno Odrza ńskie przedstawia zał ącznik graficzny nr 2a3, za ś miasta 2a7.

123

14 Infrastruktura techniczna 14.1 Gospodarka wodno-ściekowa 14.1.1 Zaopatrzenie w wod ę Krosno Odrza ńskie posiada bardzo dobrze rozwini ętą sie ć wodoci ągow ą. Woda dostarczana gospodarstwom domowym pobierana jest z siedmiu uj ęć wody, zlokalizowanych na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie. Charakterystyka poszczególnych uj ęć wody wraz ze stacjami uzdatniania wody znajduje się w tab.13.1 Tab. 14.1 Stacje uzdatniania wody na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Lp. Lokalizacja Obszar Zdolno ść produkcyjna Rok budowy Rok zaopatrywania modernizacji

Krosno Odrza ńskie

Krosno Stary Raduszec 1 Odrza ńskie, Chy że 3000 m 3/dob ę 1942 2007 ul. Gubi ńska Osiecznica Marcinowice Łochowice Kamie ń Czetowice 2 Czetowice 55 m 3/dob ę 1970 1996 Bielów Morsko 3 3 Gostchorze Gostchorze 250 m /dob ę 1975 1998 Radnica Szklarka 3 ę 4 Radnicka Szklarka Radnicka 80 m /dob 1945 2003 Strumienno 5 Retno 68 m 3/dob ę 1977 2001 Retno Sarbia 6 Czarnowo 113 m 3/dob ę 1974 2002 Czarnowo Węż yska 7 Węż yska 456 m 3/dob ę 1975 2008 Chojna Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Kro śnie ńskiego Przedsi ębiorstwa Wodoci ągowo-Kanalizacyjnego Sp. z o.o. Stacje uzdatniania pobieraj ą naturalne wody gł ębinowe. Wody te, w zwi ązku z podwy ższon ą zawarto ści ą manganu i żelaza oraz ze wzgl ędu na barw ę i m ętno ść , przed wtłoczeniem do sieci podlegaj ą procesowi uzdatniania. Na ka żdej stacji proces ten jest podobny i polega on na: • w pierwszej fazie woda jest napowietrzana, • nast ępnie woda jest filtrowana na zło żach kwarcowo-antracytowych w układzie filtracyjnym jedno lub dwustopniowym, • po fazie filtracji woda magazynowana jest w zbiornikach wody czystej, sk ąd pompy sieciowe pobieraj ą wod ę i tłocz ą j ą bezpo średnio do sieci.

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2010 r. długo ść czynnej sieci rozdzielczej wynosiła 114,9 km, z czego 42,6 km znajdowało si ę na obszarze miasta i 72,3 km na obszarze gminy wiejskiej (tab.13.2). W latach 2000 – 2010 nast ąpił przyrost długo ści sieci

124 wodoci ągowej o 14,4 km. Najwi ększy wzrost długo ści sieci wodoci ągowej miał miejsce w gminie wiejskiej i wynosił 12,9 km, a tymczasem tylko 1,5 km na terenie miasta.

Tab. 14.2 Długo ść czynnej sieci rozdzielczej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, województwa lubuskiego i powiatu kro śnie ńskiego w latach 2000 – 2010

Jednostka 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 terytorialna km km km km km km km km km km km woj. lubuskie 4650,9 4778,9 4951,9 5153,9 5333,5 5496,1 5655,5 5754,0 6016,7 6143,1 6459,8 powiat kro śnie ński 329,4 335,7 341,8 378,2 417,7 429,2 442,0 467,1 481,4 509,8 561,1 Krosno Odrza ńskie − miasto i gmina 100,5 103,5 108,2 109,1 109,1 109,1 109,1 111,5 111,5 114,9 114,9 miasto 41,1 41,2 41,2 41,2 41,2 41,2 41,2 42,6 42,6 42,6 42,6 obszar wiejski 59,4 62,3 67,0 67,9 67,9 67,9 67,9 68,9 68,9 72,3 72,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Poziom wzrostu długo ści sieci wodoci ągowej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie obrazuje zamieszczona poni żej ryc.13.1.

Ryc. 14.1 Długo ść sieci wodoci ągowej w latach 2000 – 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Sieci ą wodoci ągow ą na terenie miasta i gminy dostarczonych zostało w 2010 r. 563,0 dam 3 wody, dla 10230 osób na terenie miasta oraz 5351 na terenie gminy (ryc.13.2). Ilo ść dostarczanej do gospodarstw domowych wody zmniejszyła si ę na przestrzeni ostatnich dziesi ęciu lat o 248,6 dam 3. Tendencja spadkowa zu życia wody ma równie ż miejsce na terenie województwa lubuskiego oraz powiatu kro śnie ńskiego, czego odzwierciedleniem jest poni ższy diagram.

125

Ryc. 14.2 Woda dostarczona gospodarstwom domowym na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 – 2010

Źródło: Opracowanie własne na postawie danych GUS W 2010 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie 15581 osób korzystało z sieci wodoci ągowej (w tym 10230 w mie ście i 5351 na obszarze wiejskim), co stanowi 84,5% ogółu mieszka ńców miasta i gminy (tab.13.3). Od 2002 r. liczba osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej na terenie miasta spadła o 362 osoby, za ś na terenie gminy wzrosła o 257 osób. Bilans wynosi – 105 osób na terenie miasta i gminy ł ącznie. Tab. 14.3 Liczba osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2002 – 2010

rok 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Krosno Odrza ńskie – 15686 15509 15569 15598 15454 15519 15513 15533 15581 miasto i gmina

Krosno Odrza ńskie - 10592 10399 10422 10417 10326 10311 10272 10215 10230 miasto

Krosno Odrza ńskie - 5094 5110 5147 5181 5128 5208 5241 5318 5351 obszar wiejski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Ilo ść osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej jest podobna do danych z gmin miejsko-wiejskich województwa lubuskiego i zbli ża si ę do danych z całego województwa lubuskiego. Bardzo dobrze wypadaj ą gmina i miasto oraz same miasto na tle powiatu kro śnie ńskiego, gdzie liczba osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej przewy ższa liczb ę osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej na terenie powiatu kro śnie ńskiego, czego odzwierciedleniem jest poni ższy diagram (ryc.13.3).

126

Ryc. 14.3 Korzystaj ący z sieci wodoci ągowej w % ogółu ludno ści w latach 2002 − 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, powiatu kro śnie ńskiego i województwa lubuskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

14.1.2 System odprowadzania i oczyszczania ścieków

System odprowadzania i oczyszczania ścieków na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie odbywa si ę w oparciu o oczyszczalni ę ścieków, zlokalizowan ą na terenie miasta − przy ul. Wiejskiej. Na terenie gminy znajduje si ę równie ż oczyszczalnia ścieków komunalnych w Węż yskach o przepustowo ści 100 m3/d, nale żą ca do Wspólnoty Mieszkaniowej. Oczyszczalnia ścieków nale żą ca do Kro śnie ńskiego Przedsi ębiorstwa Wodoci ągowo- Kanalizacyjnego Sp. z o.o. odbiera ścieki z miasta Krosno Odrza ńskie oraz czterech miejscowo ści wiejskich: • Łochowice • Marcinowice • Chy że • Stary Raduszec W roku 2011 uko ńczona została budowa sieci kanalizacyjnej na terenie miejscowo ści: Morsko, Czetowice, Kamie ń oraz Bielów. Mieszka ńcy ww. miejscowo ści b ędą sukcesywnie podł ączani do zbiorczego systemu odprowadzania ścieków. W 2010 r. oczyszczalnia odebrała 495,0 tys. m 3 ścieków. Ścieki doprowadzane są do oczyszczalni sieci ą kanalizacyjn ą, rozdzielcz ą sanitarn ą i ogólnospławn ą o ł ącznej długo ści 61,1 km. Z uwagi na zró żnicowanie topograficzne terenu miasta, jak równie ż liczne cieki wodne, wybudowano równie ż 23 przepompownie sieciowe w celu doprowadzenia ścieków do oczyszczalni . Do sieci kanalizacyjnej przył ączonych było w 2010 r. 11022 osoby. Dobowa zdolno ść produkcyjna oczyszczalni wynosi 4400 m 3 ścieków i na chwil ę obecn ą jest wystarczaj ąca. Oczyszczalnia ścieków jest oczyszczalni ą mechaniczno-biologiczn ą. Proces oczyszczania ścieków przebiega w nast ępuj ący sposób:

127

• ścieki surowe oczyszczane s ą wst ępnie mechanicznie poprzez separacj ę wi ększych ciał stałych na kracie środkowej, • nast ępnie ścieki oczyszczane s ą z mniejszych frakcji mineralnych na piaskowniku pionowym typu PISTA, • w dalszej kolejno ści ścieki poddawane s ą procesom biologicznego oczyszczania w zbiornikach (reaktorze biologicznym) w nast ępuj ących po sobie cyklach: napełniania, napowietrzania, braku napowietrzania (osiadanie) oraz dekantacji.

Ścieki oczyszczane s ą do obowi ązuj ących parametrów, wynikaj ących z przepisów Rozporz ądzenia Ministra Środowiska zmieniaj ącego rozporz ądzenie w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z dnia 28 stycznia 2009 r. ( Dz. U. Nr 27, poz. 169). Ścieki oczyszczone odprowadzane s ą do rzeki Odry.

AGLOMERACJA WODNO-ŚCIEKOWA Zgodnie z art. 43 ust. 2 i 2a ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019): „aglomeracja oznacza teren, na którym zaludnienie lub działalno ść gospodarcza s ą wystarczaj ąco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych, natomiast przez jednego równowa żnego mieszka ńca rozumie si ę ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych wyra żony jako wska źnik pi ęciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen w ilo ści 60 g tlenu na dob ę. Aglomeracje wyznacza, po uzgodnieniu z wła ściwym dyrektorem regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej i wła ściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska oraz po zasi ęgni ęciu opinii zainteresowanych gmin, sejmik województwa w drodze uchwały; je żeli aglomeracja obejmowałaby tereny poło żone w dwóch lub wi ęcej województwach, wła ściwy do wyznaczenia aglomeracji jest sejmik tego województwa, na którego terenie będzie si ę znajdowa ć najwi ększa cz ęść aglomeracji.”

Wojewoda Lubuski Rozporz ądzeniem Nr 64 z dnia 26.10.2005 r. wyznaczył „aglomeracj ę Krosno Odrza ńskie” z oczyszczalniami ścieków w Kro śnie Odrza ńskim, Węż yskach i Dychowie, obejmuj ącą nast ępuj ące gminy: • gmina Krosno Odrza ńskie, • gmina Bytnica, • gmina Maszewo, • gmina D ąbie, • gmina Bobrowice. Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie aglomeracja obejmuje nast ępuj ące miejscowo ści: Krosno Odrza ńskie, Osiecznica, Radnica, W ęż yska, Stary Raduszec, Szklarka Radnicka, Marcinowice, Czarnowo, Łochowice, Gostchorze, Czetowice, Bielów, Chy że, Nowy Raduszec, Brzózka, Strumienno, Sarbia, Retno, Morsko, Kamie ń.

Zasi ęg aglomeracji wodno-ściekowej jest w trakcie zmian obszaru. Do ko ńca lutego 2012r. zostanie wyznaczony nowy obszar aglomeracji. Przewidywane zako ńczenie procedury – koniec czerwca 2012 r.

KANALIZACJA SANITARNA W zwi ązku z zako ńczeniem budowy sieci kanalizacyjnej na terenie miejscowo ści: Morsko, Czetowice, Kamie ń oraz Bielów, jej długo ść na koniec roku 2011 r. wzrosła

128 do 61,1km, tj. o 37,6 km w stosunku do roku 2000 r. Na łączn ą długo ść składa si ę 33,0 km sieci kanalizacyjnej na terenie miasta oraz 28,1 km na terenie gminy. 6 W 2010 roku odebranych zostało 495 dam 3 ścieków, czyli o 411,3 dam 3 mniej w porównaniu z rokiem 2000 (tab.13.4). Z sieci kanalizacyjnej skorzystało w 2010 roku 11022 osób, co stanowi 59,8% ogółu mieszka ńców miasta i gminy Krosno Odrza ńskie. Na terenie miasta z sieci kanalizacyjnej korzysta 79,5% mieszka ńców, za ś na obszarze wiejskim 24,1% mieszka ńców. Tab. 14.4 Kanalizacja na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 długo ść sieci kanalizacyjnej 23,5 23,5 23,5 23,5 23,5 51,2 51,2 52,3 52,3 b.d. b.d. [km] ścieki odprowadzone 906,3 784,5 695,1 705,7 645,3 587,8 556,1 539,3 532,9 512,6 495 [dam 3] ludno ść korzystaj ąca z sieci 10373 10201 10268 11102 11005 11020 11023 10998 11022 10373 10201 kanalizacyjnej [os] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Nale ży zwróci ć uwag ę, że ogólna liczba osób korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej na przestrzeni lat 2000 − 2010 zmniejszyła si ę o 172 osoby, pomimo znacznego wzrostu osób korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej na terenie gminy, czego odzwierciedleniem jest poni ższa rycina (ryc.13.4). Ryc. 14.4 Korzystaj ący z sieci kanalizacyjnej na terenie miasta i Gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2002 – 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Porównuj ąc Krosno Odrza ńskie do województwa lubuskiego, powiatu kro śnie ńskiego oraz gmin miejsko-wiejskich województwa lubuskiego, mo żemy zauwa żyć, że średnia dla miasta i gminy zbli żona jest do wyników województwa, powiatu oraz gmin miejsko- wiejskich województwa lubuskiego. Średni ą t ę podnosi miasto Krosno Odrza ńskie, które znacznie przewy ższa dane z województwa i powiatu. Gmina wiejska zani ża za ś omawian ą średni ą, która znacznie odstaje od danych województwa i powiatu, czego odzwierciedleniem jest poni ższy diagram (ryc. 13.5).

6 Dane Kro śnie ńskiego Przedsi ębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego. 129

Ryc. 14.5 Korzystaj ący z sieci kanalizacyjnej w % ogółu ludno ści w latach 2002 − 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, powiatu kro śnie ńskiego i województwa lubuskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 14.1.3 System melioracyjny

Przez gmin ę Krosno Odrza ńskie przepływa rzeka Odra, do której uchodzi Bóbr. Sie ć hydrograficzna gminy jest g ęsta. Składaj ą si ę na ni ą niedu że, cz ęsto bezimienne cieki o niewielkim przepływie, płyn ące w licznych rynnach subglacjalnych i w obr ębie doliny rzeki Odry. Sie ć t ę uzupełniaj ą liczne rowy melioracyjne oraz sztuczne kanały drenuj ące głównie teren doliny Odry (tab.13.5).

130

Tab. 14.5 Wykaz rzek i kanałów wraz z ich długo ści ą oraz kilometra żem

RZEKI Długo ść Lp Nazwa rzeki/kanału Odcinek rzeki/kanału odcinka rzeki/kanału 1 Rzeka Strumie ń 13+000-19+500, 20+000-28+600 15,100 2 Rzeka Racza 0+000- 7+700 7,700 3 Rzeka T ęcza 0+000-3+700 3,700 4 Rzeka T ęcza A 0+000-2+100 2,100 5 Rzeka Raduszczanka 0+000-3+620, 3+650-5+500 5,470 6 Rzeka Jeziornica 0+000- 10+700 10,700 7 Rzeka Lasówka 0+000- 0+480, 3+000-4+000,4+050-5+100 2,530 8 Rzeka Struga Czetowice 0+000-0+650, 1+220-1+570 1,000 9 Rzeka Biała 0+000-7+000 7,000 10 Rzeka Li ńska Struga 0+000-2+700 2,700 Razem: 58,000 KANAŁY 1 Kanał Opaskowy Nr 1 0+000-2+450 2,450 2 Kanał Opaskowy Nr 2 0+000- 2+300 2,300 3 Kanał Opaskowy Nr 3 0+000- 0+915 0,915 4 Kanał Doprowadzalnik 0+000-5+200 5,200 5 Kanał Sarbia Nr 7 0+000 – 2+900 2,900 6 Kanał Kamie ń Morsko 0+000- 0+050, 0+150- 1+650 1,570 7 Kanał Zimny Potok 0+800-2+300 1,500 Razem: 16,835 Źródło: Lubuski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych, marzec 2012r. Wały przeciwpowodziowe na terenie gminy maj ą długo ść 16,5km, za ś rowy szczegółowe licz ą 268,487 km.

Obecnie prawie ka żdy ciek melioracji podstawowych wymaga konserwacji, odmulenia, a niektóre wr ęcz odbudowy. Sytuacja melioracji szczegółowych wygląda jeszcze gorzej. W my śl obowi ązuj ącego obecnie prawa wodnego, utrzymywanie urz ądze ń melioracji szczegółowej nale ży do zainteresowanych wła ścicieli gruntów, a je żeli urz ądzenia te s ą obj ęte działalno ści ą spółki, to le ży to w gestii spółki. Z uwagi na niewielkie zainteresowanie wła ścicieli, urz ądzenia melioracji szczegółowych praktycznie nie s ą konserwowane ani eksploatowane, co ma swoje negatywne skutki dla: • Ochrony gruntów rolnych i le śnych przed nadmiern ą utrat ą wody. Istniej ące rowy melioracji szczegółowych pozbawione wła ściwej eksploatacji prowadz ą jedynie do niekontrolowanego odpływu wody z terenów rolnych i le śnych. • Nawadniania u żytków rolnych w okresie letnim. Praktycznie nie istnieje obecnie nawadnianie przy u życiu urz ądze ń wodno-melioracyjnych. Lokalne systemy nawadniania prowadzone w du żych gospodarstwach odbywaj ą si ę drog ą tłoczn ą. • Wypłycone cieki melioracji podstawowych i szczegółowych pogarszaj ą odpływ wody z miejsc wymagaj ących odprowadzania wody. Opisane skutki braku wła ściwej melioracji prowadz ą ostatecznie do spadku opłacalno ści produkcji rolnej, pogarszania si ę jako ści środowiska (zwłaszcza rolno-le śnego)

131 oraz zagro żenia bioró żnorodno ści nie tylko gminy Krosno Odrza ńskie, ale i całego powiatu kro śnie ńskiego.

14.2 Gospodarka odpadami

Odpady komunalne z terenu miasta i gminy Krosno Odrza ńskie do 2007 r. gromadzone były na składowisku w miejscowo ści Łochowice, znajduj ącego si ę ok. 3 km na północ od miasta. Składowisko o powierzchni 3,9 ha zostało zamkni ęte 31 pa ździernika 2007 roku, poniewa ż nie spełniało wymogów dyrektywy 1999/31/WE w sprawie składowisk odpadów. Dyrektywa ta okre śla szczegółowe wymagania techniczne, jakie musz ą spełni ć składowiska, co ma zapobiec zanieczyszczaniu wód powierzchniowych i podziemnych, gruntu i powietrza lub zapewni ć redukcj ę tych zanieczyszcze ń w mo żliwym do osi ągni ęcia stopniu. Według „Projektu Planu gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata 2012 - 2017 z perspektyw ą do 2020 roku”, przewidywany termin zako ńczenia rekultywacji składowiska to 2014 r. Od 1 listopada 2007 r. odpady komunalne z terenu gminy Krosno Odrza ńskie są wywo żone na składowisko odpadów do Gubina.

Zgodnie z wymaganiami stawianymi przez przepisy ustawy o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. nr 185 poz. 1243 z 14 wrze śnia 2010 r. ze zm.) oraz Dyrektyw ę Rady nr 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975 r. gmina posiada "Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Krosno Odrza ńskie" przyj ęty uchwał ą nr XX/123/04 z dnia 30 wrze śnia 2004 r. Jednak w 2012 r. przestał on obowi ązywa ć. W zakresie gospodarki odpadami, Sejmik Województwa Lubuskiego Uchwał ą Nr XXX/280/12 z dnia 10 wrze śnia 2012 roku przyj ął „Plan Gospodarki odpadami dla Województwa Lubuskiego na lata 2012–2017 z perspektyw ą do 2020 roku”. W wy żej wymienionym planie, całe województwo zostało podzielone na nast ępuj ące regiony gospodarki odpadami: północny, centralny, wschodni, subregion wschodni, zachodni, akces do woj. wielkopolskiego oraz gminy województwa zachodniopomorskiego. Gmina Krosno Odrza ńskie została przyporz ądkowana do regionu zachodniego. Ogóln ą charakterystyk ę tego regionu przedstawia tab.13.6. Tab. 14.6 Charakterystyka regionu zachodniego

Odpady komunalne Wytworzone ogółem w 2010 r. (obliczenie wg Kpgo) 63 430,0 Mg zebrane ogółem w 2010 r.(wg GUS) 55 500,0 Mg Składowane w 2010 r. (wg GUS ok. 57% zebranych) 31 635,0 Mg Odpady komunalne ulegaj ące biodegradacji Wytworzone w 1995 r. 24 994,6 Mg Wytworzone ogółem w 2010 r. 34 837, 2 Mg Masa komunalnych odpadów ulegaj ących 18 746, 0 Mg biodegradacji dopuszczona do składowania 2010 r. Składowane w 2010 r. (ok. 47% składowanych zmieszanych odpadów 14 868,5 Mg komunalnych ) Poziom składowania odpadów ulegaj ących 60,9% biodegradacji w roku 2010 w stosunku do roku 1995 Masa komunalnych odpadów ulegaj ących 2013 r. 2020 r. biodegradacji dopuszczona do składowania 12 497,3 8 748,1 Masa komunalnych odpadów ulegaj ących 2013 r. 2020 r. biodegradacji konieczna do zagospodarowania poza 23 569,6 30 253,4 składowaniem Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata 2012–2017 z perspektyw ą do 2020 roku, lipiec 2012

132

Na terenie gminy Krosno Odrza ńskie rozwijany jest system selektywnej zbiórki odpadów. W 2010 r. na terenie miasta i gminy zebrano 4403,92 t odpadów, z czego 3828,5 t na terenie miasta, za ś 575,42 t na terenie gminy wiejskiej (tab.13.7). Stanowi to ok. 33% ilo ści odpadów zbieranych na terenie powiatu kro śnie ńskiego i ok. 1,6 % odpadów zgromadzonych w całym województwie lubuskim. Zbiórką odpadów komunalnych obj ętych było 2093 gospodarstw domowych. Tab. 14.7 Ogólna charakterystyka gospodarki odpadami (GUS, 2010)

gmina wyszczególnienie ogółem miasto wiejska ilo ść odpadów [t] 4403,92 3828,50 575,42 ilo ść odpadów z gospodarstw domowych [t] 2530,75 2125,22 405,53 ę liczba budynków mieszkalnych obj tych zbieraniem odpadów 2093 981 1112 z gospodarstw domowych [szt.] liczba przedsi ębiorstw odbieraj ących odpady w badanym roku 3 3 3 wg obszaru działalno ści [szt.] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Rozkład ilo ści zbieranych odpadów przedstawia poni ższa rycina (ryc.13.6). Ryc. 14.6 Ilo ść zebranych odpadów komunalnych w latach 2005 – 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

133

14.3 Elektroenergetyka

Dostawa energii elektrycznej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie odbywa si ę za pomoc ą linii elektroenergetycznych 110 kV z GPZ Le śniów Wielki, GPZ Dychów oraz z elektrowni wodnej nad rzek ą Bóbr w miejscowo ści Stary Raduszec, z której to energia oddawana jest do sieci o napi ęciu 15 kV. Linie te zasilaj ą GPZ „Krosno” – stacja 110/15 kV z dwoma transformatorami o mocy 16 MVA ka żdy. W Kro śnie Odrza ńskim znajduje si ę rozdzielnia sieciowa RS „Ko ściuszki”, która zasilana jest z GPZ „Krosno” lini ą WN 110 kV (pracuje czasowo na napi ęciu 15 kV). Rozdzielnia ta planowana jest jako przyszły GPZ, a wy żej wymieniona linia zasilaj ąca przejdzie na napi ęcie 110 KV. Ponadto przez teren gminy przebiegaj ą dwie linie 110 kV nie zwi ązane z lokalnym systemem. S ą to linie relacji: elektrownia Dychów – GPZ Świebodzin, GPZ Le śniów Wielki – GPZ Bytnica. Rozsył energii elektrycznej odbywa si ę liniami 15 kV. Wi ększo ść linii na terenie gminy to linie napowietrzne, jedynie w mie ście Krosno Odrza ńskie w zabudowie miejskiej wyst ępuj ą linie kablowe. Sieci SN − 15 kV maj ą równie ż powi ązania z GPZ w Gubinie i GPZ w Budziechowie. Energia elektryczna dostarczana jest do odbiorców ze stacji transformatorowych SN 15/0.4 kV. Według danych GUS w 2010 r. na terenie miasta było 4428 odbiorców energii elektrycznej o niskim napi ęciu, a zu życie takiej energii elektrycznej wyniosło 9717 MWh.

14.4 Źródła odnawialnej energii

Obecnie na terenie gminy Krosno Odrza ńskie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii jest niewielkie. Na obszarze gminy zlokalizowany jest jeden wiatrak w miejscowo ści Osiecznica. Energia elektryczna wytwarzana jest równie ż przez elektrowni ę wodn ą na rzece Bóbr w miejscowo ści Stary Raduszec. Elektrownia Wodna Raduszec Stary nale ży do Zespołu Elektrowni Wodnych Dychów i jest ko ńcowym stopniem hydrow ęzła dychowskiego, ostatni ą elektrowni ą na Bobrze w pobli żu uj ścia do Odry. Budow ę elektrowni i jazu zako ńczono w 1935 r. Jaz wyposa żony jest w trzy zasuwy, w tym dwa główne po 35 m szerokości i wysoko ści 5,75 m. Zasuwy główne wyposa żone s ą w klapy lodowe o wysoko ści 1 m. Moc, z jak ą pracuje elektrownia, uzale żniona jest od re żimu pracy elektrowni Dychów, dopływu naturalnego oraz obowi ązku odprowadzenia przepływu biologicznego. Zainstalowana moc elektrowni to 2 980 kW, przełyk instalowany − 72,8 m 3/s, spad nominalny − 4,8 m, za ś średnioroczna produkcja to 11000 MWh.

14.5 Zaopatrzenie w gaz Przez teren gminy przebiega gazoci ąg wysokiego ci śnienia DN 400 oraz DN 100. DN400 zlokalizowany jest m.in. w obr ębach: Osiecznica, Strumienno, Stary Raduszec, Krosno Odrza ńskie. Gazoci ąg ten jest relacji Feikenhard – Rybocice, nast ępnie rozwidla si ę w kierunku północno-wschodnim relacji Słubice – Rzepin – Sul ęcin oraz w kierunku południowo – wschodnim relacji Cybinka – Osiecznica (Krosno Odrza ńskie) – Czerwie ńsk – Sulechów – Świdnica – Nowogród Bobrza ński i dalej sieciami średniego ci śnienia (tab.13.7).

Tab. 14.8 Długo ść sieci gazowych na obszarze miasta i gminy Krosno Odrza ńskie (na dzie ń 19.06.2012 r.)

GAZOCI ĄG WYSOKIEGO CI ŚNIENIA ŚREDNICA DŁUGO ŚĆ DN 100 665 mb

134

DN 400 9.292 mb RAZEM 9.957 mb GAZOCI ĄG ŚREDNIEGO CI ŚNIENIA ŚREDNICA DŁUGO ŚĆ DN 32 451 mb DN 63 16.146 mb DN 110 6.471 mb DN 160 10.384 mb DN 225 15.947 mb RAZEM 49.399 mb Źródło: Dane EWE Liczba odbiorców gazu wynosiła 661 osób i jak wynika z danych z poprzednich lat, sukcesywnie ro śnie. Z wy żej wymienionej ilo ści odbiorców gazu, 389 osób z terenu miasta i 72 osoby z terenu gminy korzystały z gazu z celach grzewczych. Zu życie gazu na przestrzeni lat 2005 − 2010 przedstawia poni ższy diagram (ryc.13.7). Linia trendu wyra źnie pokazuje wzrost zu życia, zarówno w mie ście jak i na terenach wsi. Szczególnie du że zu życie gazu miało miejsce w 2007 i 2008 roku na terenie miasta. Ryc. 14.7 Zu życie gazu w tys.m 3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W porównaniu z powiatem, odsetek ludno ści korzystaj ącej z sieci gazowej jest niewielki. Z gazu korzysta tam 31,7% mieszka ńców. W mie ście z gazu korzysta 13,4% mieszka ńców, za ś na obszarze wiejskim 5,4%. Warto ść ta z ka żdym rokiem ro śnie, czego odzwierciedleniem s ą dane GUS z lat 2006 − 2010 (tab.13.8,13.9).

135

Tab. 14.9 Ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej

2006 2007 2008 2009 2010 ń Krosno Odrza skie – miasto i gmina 926 1062 1123 1672 1947 ń Krosno Odrza skie − miasto 722 840 867 1338 1596 Krosno Odrza ńskie − obszar wiejski 204 222 256 334 351 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tab. 14.10 Ogólna charakterystyka sieci gazowej (GUS, 2010r.)

ogółem miasto gmina wiejska czynne przył ącza do budynków mieszkalnych i 755 651 104 niemieszkalnych [szt.] odbiorcy gazu [os.] 661 561 100 odbiorcy gazu ogrzewaj ący mieszkania gazem [os.] 461 389 72 zu życie gazu [tys. m3] 1845,5 1638,8 206,7 zu życie gazu na ogrzewanie mieszka ń [tys. m3] 1481,6 1284,3 197,3 ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej [os.] 1947 1596 351 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

14.6 Zaopatrzenie w energi ę ciepln ą

Na terenie gminy brakuje aktualnej inwentaryzacji źródeł ciepła. Gmina nie posiada planu zaopatrzenia w energi ę ciepln ą. Na terenach zamkni ętych funkcjonuj ą kotłownie wojskowe. Systematycznej likwidacji ulegaj ą du że kotłownie osiedlowe na rzecz małych, lokalnych znajduj ących si ę przy budynkach wspólnot mieszkaniowych. Do celów grzewczych na terenie gminy wykorzystywany jest: a) gaz ziemny sieciowy, b) gaz propan-butan w butlach naziemnych i podziemnych, c) olej opałowy, d) opał tradycyjny: w ęgiel, drewno, e) kolektory słoneczne (niewielka ilo ść na budynkach mieszkalnych jednorodzinnych), f) ogrzewanie kominkowe.

14.7 Telekomunikacja

Na terenie gminy zlokalizowane s ą nast ępuj ące stacje bazowe telefonii komórkowej: • 2 stacje telefonii komórkowej – Krosno Odrza ńskie, ul. Parkowa, • 1 stacja telefonii komórkowej – ul. Świ ętej Jadwigi Śląskiej 1, • 1 stacja telefonii komórkowej – Krosno Odrza ńskie, ul. Bohaterów Wojska Polskiego, • 1 stacja telefonii komórkowej – Krosno Odrza ńskie, ul. Gubi ńska 63, • 2 stacje telefonii komórkowej – Marcinowice, • 2 stacje telefonii komórkowej – Radnica, • 3 stacje telefonii komórkowej – W ęż yska.

136

Tab. 14.11 Wykaz wydanych przez prezesa UKE pozwole ń radiowych dla stacji bazowych telefonii komórkowej (GSM900, GSM1800, UMTS) stan na 10.04.2012

Dł. Szer. Rodzaj Data geograficzna geograficzna Miejscowo ść Nazwa Operatora Nr Decyzji decyzji wa żno ści Lokalizacja Id Stacji stacji stacji

POLSKA TELEFONIA UMTS/1/2 Krosno Parkowa KOMÓRKOWA P* 2018-12-31 15E05'55" 52N03'07" 2284 692/1/08 Odrza ńskie 1068 CENTERTEL sp. z o.o.

POLSKA TELEFONIA GSM900/3/ Krosno Parkowa KOMÓRKOWA 1027/2/09 zmP** 2018-04-30 15E05'55" 52N03'07" Odrza ńskie 1068 2284 CENTERTEL sp. z o.o.

GSM1800/ Krosno BS POLKOMTEL S.A. 1/3172/1/0 P 2019-02-28 15E05'53" 52N03'08" 31695 Odrza ńskie Centertela 9

pl. Świ ętej UMTS/4/2 Krosno KRS30 Jadwigi P4 Sp. z o.o. 175/1/08 P 2018-09-30 15E05'58" 52N02'48" Odrza ńskie 01 Śląskiej 1

Bohaterów POLSKA Wojska GSM900/2/ Krosno TELEFONIA P 2015-12-06 15E05'40" 52N02'11" Polskiego 41113 5325/1/05 Odrza ńskie CYFROWA S.A. 62, Dz. nr 277/1

Bohaterów POLSKA GSM1800/ Krosno Wojska TELEFONIA 2/1284/1/0 P 2017-10-31 15E05'40" 52N02'11" Polskiego 41113 Odrza ńskie CYFROWA S.A. 7 62, Dz. nr 277/1

GSM900/1/ Krosno Gubi ńska POLKOMTEL S.A. P 2017-02-27 15E05'14" 52N01'15" 33169 0521/1/07 Odrza ńskie 63

POLSKA GSM900/2/ Marcinowi Dz. nr TELEFONIA P 2017-10-30 15E05'01" 52N03'56" 41080 3531/2/07 ce 277/5 CYFROWA S.A.

UMTS/3/3 Marcinowi Dz. nr POLKOMTEL S.A. P 2019-02-28 15E05'00" 52N03'57" 33592 748/1/09 ce 277/5

GSM900/1/ Marcinowi Dz. nr POLKOMTEL S.A. zmP 2017-02-27 15E05'00" 52N03'57" 33592 0550/2/08 ce 277/5

Dz. 339/6- GSM900/1/ POLKOMTEL S.A. P 2015-04-17 15E14'01" 52N05'06" Radnica BS 31016 7420/1/05 Centertela nr 45

137

Dł. Szer. Rodzaj Data ść Nazwa Operatora Nr Decyzji decyzji wa żno ści geograficzna geograficzna Miejscowo Lokalizacja Id Stacji stacji stacji

POLSKA TELEFONIA GSM900/3/ Dz. nr KOMÓRKOWA P 2017-12-31 15E11'44" 52N04'38" Radnica 3923 1714/2/08 339/6 CENTERTEL sp. z o.o.

GSM1800/ Kolejowa, POLKOMTEL S.A. 1/2142/1/0 P 2017-10-31 14E57'10" 52N00'48" Węż yska Stacja PKP 33170 7 Węż yska

Kolejowa, GSM900/1/ POLKOMTEL S.A. P 2016-02-16 14E57'10" 52N00'48" Węż yska Stacja PKP 33170 8872/1/06 Węż yska

POLSKA GSM900/2/ Stacja PKP TELEFONIA 2576/2/05 P 2015-09-12 14E57'11" 52N00'48" Węż yska dz. 541 41053 CYFROWA S.A.

POLSKA TELEFONIA GSM900/3/ Kolejowa, KOMÓRKOWA 1839/1/05 P 2015-10-27 14E57'17" 52N00'48" Węż yska dz. 541 8172 CENTERTEL sp. z o.o.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Komunikacji Elektronicznej

*) P – pozwolenie, **) zmP – zmiana pozwolenia.

Graficzne przestawienie elementów infrastruktury technicznej miasta Krosno Odrza ńskie znajduje si ę na zał ączniku nr 2a8, za ś gminy Krosno Odrza ńskie na zał ączniku 2a4.

138

15 Uwarunkowania wynikaj ące z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu 15.1 Stan prawny gruntów

W strukturze własno ści gminy Krosno Odrza ńskie dominuj ą grunty b ędące własno ści ą Skarbu Pa ństwa, z wył ączeniem przekazanych w u żytkowanie wieczyste (tab.14.1). Zajmuj ą one powierzchni ę 13906 ha, co stanowi 68,7% wszystkich gruntów. W wi ększo ści są to grunty pozostaj ące w zarz ądzie Pa ństwowego Gospodarstwa Le śnego Lasy Pa ństwowe (10876 ha). Taki stan rzeczy wynika z powierzchni, jak ą zajmuj ą lasy, zadrzewienia i zakrzewienia na terenie gminy (10659 ha). Grunty osób fizycznych zajmuj ą 3917 ha, natomiast pozostałe (2428 ha) nale żą do innych, wymienionych poni żej jednostek. Tab. 15.1 Studium władania – Krosno Odrza ńskie obszar wiejski

Gmina Wyszczególnienie Powierzchnia Udział ewidencyjna (%) (ha) Grunty SP z wył ączeniem przekazanych w u żytkowanie wieczyste 13906 68,7 Grunty SP przekazane w u żytkowanie wieczyste 72 0,4 Grunty spółek SP, przedsi ębiorstw pa ństwowych i innych pa ństwowych 0 0,0 osób prawnych Grunty gmin i zwi ązków mi ędzygminnych z wył ączeniem gruntów przekazanych w u żytkowanie wieczyste 713 3,5 Grunty gmin i zwi ązków mi ędzygminnych przekazanych w u żytkowanie wieczyste 26 0,1 Grunty, które s ą własno ści ą samorz ądowych osób prawnych oraz grunty, 0 0,0 których wła ściciele s ą nieznani Grunty osób fizycznych 3917 19,3 Grunty spółdzielni 3 0,0 Grunty ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych 4 0,0 Wspólnoty gruntowe 0 0,0 Grunty powiatów z wył ączeniem gruntów przekazanych w u żytkowanie 62 0,3 wieczyste Grunty powiatów przekazane w u żytkowanie wieczyste 0 0,0 ą ż Grunty województw z wył czeniem przekazanych w u ytkowanie 27 0,1 wieczyste Grunty województw przekazane w u żytkowanie wieczyste 0 0,0 Grunty b ędące przedmiotem własno ści i władania osób innych 1521 7,5 ni ż wymienione wy żej Razem: 20251 100,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim, stan na 31.12.2011 r.

Inaczej przedstawia si ę sytuacja dotycz ąca miasta, gdzie najwi ększy udział maj ą grunty nale żą ce do gmin i zwi ązków mi ędzygminnych, z wył ączeniem gruntów przekazanych w u żytkowanie wieczyste (301 ha) (tab.14.2). Na drugim miejscu plasuj ą si ę grunty Skarbu

139

Pa ństwa, z wył ączeniem przekazanych w u żytkowanie wieczyste (212 ha), a na trzecim grunty osób fizycznych (149 ha). Tab. 15.2 Studium władania – miasto Krosno Odrza ńskie

Miasto Wyszczególnienie Powierzchnia Udział ewidencyjna (%) (ha) Grunty SP z wył ączeniem przekazanych w u żytkowanie wieczyste 212 26,0 Grunty SP przekazane w u żytkowanie wieczyste 72 8,8 Grunty spółek SP, przedsi ębiorstw pa ństwowych, i innych pa ństwowych 0 0,0 osób prawnych Grunty gmin i zwi ązków mi ędzygminnych z wył ączeniem gruntów 301 36,9 przekazanych w u żytkowanie wieczyste Grunty gmin i zwi ązków mi ędzygminnych przekazanych w u żytkowanie wieczyste 46 5,6 Grunty, które s ą własno ści ą samorz ądowych osób prawnych oraz grunty, 0 0,0 których wła ściciele s ą nieznani Grunty osób fizycznych 149 18,3 Grunty spółdzielni 2 0,2 Grunty ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych 1 0,1 Wspólnoty gruntowe 0 0,0 Grunty powiatów z wył ączeniem gruntów przekazanych w u żytkowanie 14 1,7 wieczyste Grunty powiatów przekazane w u żytkowanie wieczyste 0 0,0 ą ż Grunty województw z wył czeniem przekazanych w u ytkowanie 2 0,2 wieczyste Grunty województw przekazane w u żytkowanie wieczyste 0 0,0 Grunty b ędące przedmiotem własno ści i władania osób innych ni ż wymienione wy żej 16 2,0 Razem: 815 100,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim, stan na 31.12.2011 r. Struktur ę władania gruntami na terenie miasta obrazuje zał ącznik nr 2a9. 15.2 Zagospodarowanie przestrzenne

W granicach administracyjnych miasta i gminy Krosno Odrza ńskie mo żna wyró żni ć nast ępuj ące obszary: • kompleksy le śne, • wody powierzchniowe stoj ące i płyn ące, • tereny zabudowane, • tereny rolne, • formy geologiczne: wysoczyzna morenowa falista, równiny sandrowe, dolina Odry i Bobru, rynny subglacjalne, • mezoregiony: Równina Torzymska, Dolina Środkowej Odry, Wzniesienia Gubi ńskie, Dolina Dolnego Bobru, Wysoczyzna Czerwie ńska.

140

Tab. 15.3 Dotychczasowe zagospodarowanie terenu – Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego uchwalone w 2000 r.

Do sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego 204 Powierzchnia terenów wskazanych w studium [ha] Gruntów rolnych na cele 175 Wymagaj ących zmiany nierolnicze przeznaczenia ś Gruntów le nych na cele 0 niele śne Mieszkaniowe wielorodzinne 0,9 Mieszkaniowe jednorodzinne 8,4 Powierzchnie przeznaczenia Usługowe 1,3 terenów pod funkcje (% Produkcyjne 4,1 powierzchni gminy) Komunikacyjne 1,1 [z dokładno ści ą do 0,1%] Infrastruktury technicznej 1,3 Rolnicze 32,5 Zieleni i wód 50,4 Inne 0,0 Źródło: Ocena aktualno ści studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wraz z analiz ą zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy Krosno Odrza ńskie, Krosno Odrza ńskie 2010, A. Węgrzyn-Przybylska

15.2.1 Miasto Krosno Odrza ńskie

Krosno Odrza ńskie charakteryzuje malownicze poło żenie oraz zró żnicowana topografia terenu. Wkomponowany w to kompleks zwartej zabudowy, ukształtowanej w XVIII w. czyni Krosno Odrza ńskie miastem o wyj ątkowych walorach krajobrazowych. Rzeka Odra dzieli miasto na dwie cz ęś ci: Stare (Dolne) Miasto i Nowe (Górne) Miasto. Wyra źnie widoczna jest ró żnica w rze źbie terenu i formach geologicznych pomi ędzy nimi. Starte Miasto zajmuje teren terasy dennej pradoliny na wysoko ści ok. 40 m, natomiast Nowe Miasto usytuowane jest na stromych zboczach pradoliny i wysoczy źnie polodowcowej wznosz ącej si ę na wysoko ści 80−85 m n.p.m. Cz ęść zabudowy Dolnego Miasta, z pasmem dojazdowym od strony południowej, znajduje si ę na terenach zalewowych, co oznacza mo żliwo ść wyst ępowania krótkotrwałego ograniczenia dost ępno ści do miasta oraz utrudnienia korzystania z zabudowy.

DOLNE MIASTO

Na przestrzeni lat, w wyniku wojen miasto ulegało nieustannym przemianom architektonicznym. Ka żda z wojen przyniosła ujemne skutki, ale najbardziej znacz ące były te, które powstały wskutek zniszcze ń II wojny światowej. W 1945 roku historyczne centrum zostało zniszczone przez po żar. W śród nielicznie zachowanej zabudowy starego miasta ostał si ę ko ściół parafialny, o murach roma ńsko-gotyckich w barokowej formie, zespół kamieniczek przy ul. Walki Młodych, relikty zabudowy ul. Pocztowej, Szkolnej i Lipowej oraz kilka innych budynków. Na obecny układ przestrzenny i zagospodarowanie terenu miały równie ż wpływ powojenne działania wyburzeniowe i inwestycyjne, koliduj ące z zabytkowym charakterem miasta. W wyniku zmian powstały obiekty usługowe i pawilony handlowe, usytuowane przy ul. Żymierskiego, Bankowej, Słonecznej, pl. Wolności oraz hotel przy ul. 22 lipca. 141

Szczególnie niekorzystne jest odci ęcie miasta od rzeki niskim i wydłu żonym zespołem handlowo-usługowym przy ul. Słonecznej. Wytyczono równie ż now ą ulic ę Aria ńsk ą oraz wybudowano dworzec PKS. Ponadto na zachodnim obrze żu historycznego centrum, na ul. Karola Marksa i Murnej, wzniesiono nowe domy, które nie nawi ązuj ą do historycznego krajobrazu miasta. Wielk ą strat ą dla miasta było spalenie zamku pami ętaj ącego czasy ksi ęcia Henryka Brodatego. Ruiny zamku s ą obecnie cz ęś ciowo zagospodarowane – w izbach muzealnych znajduj ą si ę wystawy obrazuj ące histori ę Krosna Odrza ńskiego, a w galeriach wystawienniczych prezentowany jest dorobek lokalnych artystów. Na dziedzi ńcu odbywaj ą si ę koncerty, pokazy walk rycerskich oraz maj ą miejsce inne działania kulturalne. W Zamku Piastowskim mie ści si ę Punkt Informacji Turystycznej, siedziba Kro śnie ńskiego Stowarzyszenia „Homo Artifex” oraz Centrum Artystyczno – Kulturalne „Zamek”.

O charakterze Starego Miasta Krosna Odrza ńskiego decyduj ą nast ępuj ące dominanty krajobrazowe: - ko ściół parafialny pw. św. Jadwigi, - zespół zamkowy składaj ący si ę z zamku i otaczaj ących je sza ńców, - poczta (z ko ńca XIX wieku), - zabudowa mieszcza ńska – kamieniczki z XVIII – XIX wieku, usytuowane w zwartych pierzejach, tworz ące wspóln ą lini ę zabudowy, zlokalizowane w ścisłym Starym Mie ście przy ulicy Walki Młodych i Pocztowej oraz w dzielnicy Rybaki przy ulicy Bobrowej i Rybaki.

Pomimo ogromu strat, negatywne zmiany zaistniałe w układzie przestrzennym Krosna, nie przekreślaj ą całkowicie warto ści zabytkowych miasta. W wyniku ostatniej wojny, najwi ększemu zniszczeniu uległo Stare Miasto oraz przedmie ście Odrza ńskie, jednak nale ży podkre śli ć, że układy przestrzenne pozostałych przedmie ść przetrwały bez wi ększych zniekształceń. Natomiast w przewa żaj ącej cz ęś ci starego miasta zachowany został zabytkowy układ ulic. Dawn ą warto ść historyczn ą przywróciłoby odtworzenie historycznego układu przestrzennego, zwłaszcza po obu stronach ulicy Żymierskiego oraz dla terenu mi ędzy ulicami Karola Marksa, 22 Lipca, Aria ńsk ą i placem św. Jadwigi.

Dzielnica Rybaki Dzielnic ę Rybaki – niegdy ś wysp ę – charakteryzuje zachowana zabudowa, pochodz ąca z XIX − XX w. Od reszty miasta oddzielał j ą stary rów, który ł ączył kanał miejski z Odr ą. Wskutek jego zasypania układ przestrzenny dzielnicy uległ niekorzystnej zmianie. Nale ży podkre śli ć, i ż istniało tu podgrodzie (pierwsze osadnictwo typu miejskiego), które dało pocz ątek przyszłemu miastu lokacyjnemu, co nadaje dzielnicy szczególnej warto ści historycznej. Oprócz wspomnianej zabudowy na warto ść zabytkow ą dzielnicy składaj ą si ę równie ż dwa place. Dawny plac klasztorny (obecnie plac Bolesława Prusa), który niegdy ś stanowił centralne miejsce klasztornego zało żenia franciszkanów oraz plac ograniczony ulicami Wodn ą, Bobrow ą i Rybaków, obecnie cz ęś ciowo zabudowany (od XIII w. pełnił funkcj ę rynku rybnego). Jest to obecnie jedyna cz ęść miasta o zachowanej tradycji miejsca i zasadzie zabudowy (zagospodarowania) niezale żnie od faktu, że podziały i zabudowa były wielokrotnie zmieniane.

142

Przedmie ście Głogowskie Bez istotnych zmian w układzie i zabudowie przetrwało przedmie ście Głogowskie, zlokalizowane wzdłu ż ul. Bohaterów Wojska Polskiego. Zabudowa ta pochodzi z XIX − XX wieku. W okolicach dawnego, średniowiecznego szpitala św. Ducha znajduje si ę budynek szkolny. Nieco dalej, w kierunku południowym umiejscowione s ą dwa inne wyró żniaj ące si ę budynki, w których zlokalizowane s ą: Rejon Energetyczny Krosno Odrza ńskie i rze źnia.

GÓRNE MIASTO

Prawobrze żna cz ęść Krosna Odrza ńskiego nie uległa znacznemu zniszczeniu podczas wojny i bezpo średnio po jej zako ńczeniu. Spalony został jedynie wielokondygnacyjny budynek usytuowany naprzeciwko mostu. Zachował si ę neogotycki ko ściół św. Andrzeja, który jest akcentem dominuj ącym w panoramie tej cz ęś ci miasta oraz eklektyczne i secesyjne domy, głównie typu willowego, zlokalizowane w pasie ulicy Bolesława Chrobrego. Warto ść kulturow ą posiada równie ż, pochodz ąca z drugiej połowy XIX i pocz ątków XX w., zabudowa ul. Świerczewskiego i WOP-u. Po wojnie zlikwidowany został istniej ący od XVIII w. cmentarz wraz z zabytkowymi nagrobkami. Górn ą cz ęść cmentarza przekształcono w park.

Budynkami stanowi ącymi dominanty na terenie Górnego miasta s ą: kościół św. Andrzeja, budynek Urz ędu Miasta oraz Klub Oficerski. Widok z Górnego Miasta na Dolne Miasto mo żna podziwia ć, stoj ąc na tarasie Górnego Miasta w ci ągu pieszym od siedziby Urz ędu Gminy do dawnego Klubu Garnizonowego. Z tej perspektywy mo żna zauwa żyć degradacj ę układu przestrzennego starego zało żenia miejskiego.

15.2.2 Uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne miasta

FUNKCJA USŁUGOWA Usługi zlokalizowane na terenie miasta s ą rozmieszczone raczej przypadkowo, bez zachowania ładu przestrzennego. W zwi ązku z tym, istnieje trudno ść w wyodr ębnieniu miejsca ich szczególnej koncentracji. W granicach Dolnego Miasta znajduj ą si ę: poczta, dworzec autobusowy, hotele, zakłady produkcyjne, ko ściół, O środek Sportu i Rekreacji, szkoły i inne. Nale ży podkre śli ć, że po zniszczeniu śródmie ścia, centrum administracyjne i gospodarcze miasta przeniosło si ę do Górnego Miasta. Tam te ż powstały nowe dzielnice mieszkaniowe i główne placówki usługowe, tak że te zwi ązane ze zdrowiem i kultur ą (Komenda Powiatowa Policji, Urz ąd Skarbowy, Komenda Powiatowa Stra ży Po żarnej, Prokuratura Rejonowa, S ąd Rejonowy, Starostwo Powiatowe, Nadodrza ński Oddział Stra ży Granicznej, O środek Pomocy Społecznej, Powiatowy Urz ąd Pracy, ko ścioły, Urząd Miasta, szkoły, Dom Kultury, Klub Garnizonowy, cmentarze, szpital, obiekty handlowo-usługowe). Górne Miasto pełni równie ż funkcje mieszkaniowe. Znaczne zag ęszczenie ludno ści w tym obszarze powoduje deficyt miejsc postojowych i parkingowych.

FUNKCJA MIESZKANIOWA

143

Zabudowa jednorodzinna stanowi du ży udział w powierzchni całego miasta i zlokalizowana jest głównie na osiedlu Bolesława Chrobrego, cz ęś ciowo na osiedlu Piastów i w północnej cz ęś ci miasta. Zabudowa wielorodzinna na terenie miasta znajduje si ę w rejonie ulic: • Górne Miasto – Moniuszki, Ko ściuszki, Metalowców, Piastów i Pozna ńska oraz historyczna zabudowa: ul. Pionierów, Chrobrego i WOP; • Dolne Miasto – Walki Młodych, Pocztowa i Bohaterów Wojska Polskiego. W ramach rewitalizacji Starego Miasta przewiduje się wprowadzenie na tym obszarze nowej zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej.

FUNKCJA PRZEMYSŁOWA Najwi ększe obszary lokalizacji zakładów produkcyjnych, magazynów i składów wyst ępuj ą głównie w południowej cz ęś ci miasta (np. Homanit Krosno Odrza ńskie Sp. z o. o. (dawniej Hardex)), a tak że na Starym Mie ście (np. Kromet, Polset). Władze gminy zało żyły, że w przyszło ści równie ż na północy miasta – w wyznaczonej strefie przemysłowej – powstan ą zabudowania o podobnej lub takiej samej funkcji.

TERENY ZIELENI URZ ĄDZONEJ

Na terenie miasta zlokalizowane s ą dwa parki: Park Tysi ąclecia oraz Plac 11 Pułku. Znaczn ą powierzchni ę Parku Tysi ąclecia stanowi strefa rekreacyjna, która wymaga uporz ądkowania i wprowadzenia nowej infrastruktury. Na uwag ę zasługuje Plac 11 Pułku, stanowi ący niegdy ś plac apelowy. W wyniku rewitalizacji wykonana została przestrze ń parkowa z alejkami, mał ą architektur ą, miejscami wypoczynku oraz zabawy. Z kamieni naturalnych wybudowano kaskad ę wodn ą ze strumieniem w korycie i stawem ozdobnym. Pozostałe, niewielkie powierzchnie zieleni urz ądzonej w mie ście rozmieszczone s ą swobodnie, tym samym nie tworz ą ci ągów ekologicznych. Du że powierzchnie zajmuj ą ogrody działkowe w rejonie ulic Działkowca, Ko ściuszki, Armii Czerwonej, Obro ńców Stalingradu oraz ogrody przydomowe na północnej skarpie wzdłu ż rzeki Odry − od Marcinowic do miejscowo ści Chy że.

15.2.3 Uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne gminy Krosno Odrza ńskie

Gmina Krosno Odrza ńskie liczy 19 wsi, zlokalizowanych wzdłu ż głównych szlaków komunikacyjnych i cieków wodnych, a tak że w pobli żu jezior. Z uwagi na fakt, i ż lasy i wody stanowi ą ponad połow ę ogólnej powierzchni gminy, na użytki rolne przypada 36%, a na grunty zabudowane i zurbanizowane nieco ponad 3%, z czego 0,14% to tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, za ś 0,19% mieszkaniowe.

Na terenach wiejskich dominuje zabudowa jednorodzinna, która w przeszło ści miała charakter budownictwa zagrodowego. S ą to siedliska z budynkami 1 lub 2-kondygnacyjnymi i obiektami gospodarczymi na zapleczu. Ograniczenie rozwoju zabudowy w niektórych miejscowo ściach wynika z ich poło żenia w strefie zasi ęgu zalewu. Zabudowa wielorodzinna znajduje si ę w Osiecznicy, Starym Raduszcu, W ęż yskach i Szklarce Radnickiej. W wi ększo ści s ą to budynki mieszkalne (bloki) po byłych PGR-ach. Podobnie jak na terenie miasta, równie ż i na obszarze wiejskim nie mo żna wyodr ębni ć wyra źnego obszaru skoncentrowanej lokalizacji usług. Funkcje te s ą raczej rozmieszczone przypadkowo, a tym samym nierzadko odległo ści mi ędzy nimi s ą znaczne. Usługi oferowane na obszarze wsi tylko w ograniczonym stopniu zaspokajaj ą potrzeby mieszka ńców.

144

Ziele ń urz ądzon ą na terenie gminy stanowi ą przede wszystkim parki podworskie znajduj ące si ę w miejscowo ściach: Czetowice, Osiecznica, Kamie ń, Retno i W ęż yska. Parki te są zdewastowane, w zwi ązku z czym wymagaj ą uporz ądkowania i zagospodarowania now ą infrastruktur ą. W granicach gminy istniej ą zespoły dawnych gospodarstw wielkotowarowych i hodowlanych. Stanowi ą du że obszary, ale ich zabudowa pozostaje cz ęsto w złym stanie technicznym. Dawne folwarki w Czetowicach, Kamieniu, Łochowicach, Morsku, Osiecznicy, Retnie i W ęż yskach stanowi ą warto ść historyczn ą. W miejscowo ściach Gostchorze, Osiecznica i Morsko funkcjonowały spółdzielnie produkcyjne, natomiast w W ęż yskach swoj ą siedzib ę miało Pa ństwowe Gospodarstwo Rolne. Tereny popegeerowskie w gminie Krosno Odrza ńskie to ł ącznie 1 842,6 ha, zlokalizowanych nie tylko w W ęż yskach, ale równie ż w miejscowo ściach: Chojna, Czarnowo, Sarbia, Strumienno, Nowy Raduszec, Stary Raduszec. W Starym Raduszcu, W ęż yskach i Osiecznicy budynki byłych gospodarstw rolnych (PGR) zostały zagospodarowane przez prywatne spółki rolnicze.

Na rozwój szans ę maj ą miejscowo ści, w których osiedla si ę nowa lub rozbudowuje miejscowa ludno ść . Takimi jednostkami s ą przede wszystkim wsie, które stanowi ą przedmie ścia Krosna Odrza ńskiego, tj. Marcinowice, Kamie ń i Gostchorze. Ta ostatnia stanowi miejsce osiedlania si ę równie ż ludno ści niemieckiej pochodzenia polskiego, która osi ągaj ąc wiek emerytalny, emigruje do Polski. Nowa zabudowa o płaskich dachach i raczej ujednoliconym wystroju architektonicznym, czasem rażą co odbiega od dawnych zabudowa ń ze spadzistymi dachami. Osiecznica, Łochowice, Czetowice, Morsko i Szklarka Radnicka to miejscowo ści predysponowane do rozwoju rekreacji i turystyki, natomiast Kamie ń i Marcinowice do rozwoju funkcji produkcyjno-usługowej.

Na terenie gminy wyst ępuje du że zró żnicowanie w rozplanowaniu przestrzennym poszczególnych wsi. W śród układów przestrzennych wyró żniono: plan geometryczny: • Krosno Odrza ńskie (I poł. XIII w.) plan cz ęś ciowo zatarty po przemianach w II poł. XIII w. oraz XIX i XX w., owalnic ę: • Łochowice (XIII w.) historyczny plan wsi zachowany, osad ę folwarczn ą: • Retno (XVI w.) w XIX w. obok folwarku powstała mała wie ś – rz ędówka, ulicówk ę: • Bielów (XII – XIII w.) historyczne rozplanowanie zachowane, • Brzózka (XIV w.) plan rozbudowany w XIX – XX w., część nowsza wydzielona, • Chy że (XIV w.) , • Czarnowo (XII w.) plan rozbudowany w XIX – XX w., wielodro żnica z czytelnym planem ulicówki, • Marcinowice (XIV w.) historyczne rozplanowanie zachowane,

145

• Stary Raduszec ( XIII w.) plan rozwini ęty w XIX w. w wielodro żnic ę z czyteln ą w planie historyczn ą ulicówk ą, • Strumienno (XIV w.) plan rozwini ęty w XIX – XX w., • Węż yska (XIII w.) plan rozbudowany w XIX – XX w. w wielodro żnic ę z czytelnym planem ulicówki, układ ulicowo-placowy: • Czetowice (XIII w. ) historyczne rozplanowanie ulic, zachowane, • Gostchorze (XIII – XIV w.) dawny plan zachowany, rozbudowany w XX w. o dwie ulice w kierunku północnym, • Kamie ń (XIV – XV w.) historyczny plan zachowany, zaniedbany plac, • Radnica (XIV w.) rozbudowa w wielodro żnic ę w XIX − XX w., pierwotny plan wsi zachowany, wielodro żnic ę: • Nowy Raduszec (XIV w) plan rozwini ęty w XIX – XX w., rz ędówk ę: • Chojna (XVIII w.) zachowany plan pierwotny, • Osiecznica (XII w.) rozbudowa wsi w XIX w., powstanie odr ębnej wielodro żnej enklawy na północ od starego zało żenia, • Sarbia (XII w.) plan rozwini ęty o poprzeczn ą ulic ę w XIX – XX w., historyczne rozplanowanie zachowane.

15.3 Bilans terenów

Powierzchnia geodezyjna miasta i gminy Krosno Odrzańskie, zgodnie ze zbiorczym zestawieniem gruntów sporz ądzonym przez Starostwo Powiatowe w Kro śnie Odrza ńskim wynosi 21 240 ha, z czego 20 425 ha stanowi obszar wiejski i 815 ha obszar miasta.

Jak wynika z poni ższego zestawienia gruntów, przedstawiaj ącego udział powierzchni ewidencyjnej miasta i gminy, najwi ększy obszar gminy zajmuj ą grunty le śne, zadrzewione i zakrzewione (52,63%) (tab.14.4). Mniejsz ą, ale równie ż znaczn ą powierzchni ę stanowi ą użytki rolne (35,64%). Ponad połow ę powierzchni miasta zajmuj ą grunty zabudowane i zurbanizowane (53,99%), u żytki rolne – 27,36%, natomiast pozostałe, niecałe 20% stanowi ą przede wszystkim grunty le śne, zadrzewione i zakrzewione oraz grunty pod wodami. Tab. 15.4 Zestawienie gruntów na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Gmina Krosno Odrza ńskie Miasto Krosno Odrza ńskie

Rodzaj gruntu Powierzchnia Udział w % Powierzchnia Udział w % ewidencyjna powierzchni ewidencyjna powierzchni w ha gminy w ha miasta

Użytki rolne Grunty orne 4101 20,25% 104 12,76% Sady 35 0,17% 3 0,37% Łąki trwałe 1642 8,11% 70 8,59% Pastwiska trwałe 720 3,56% 35 4,29% Grunty rolne zabudowane 217 1,07% 4 0,49%

146

Gmina Krosno Odrza ńskie Miasto Krosno Odrza ńskie

Rodzaj gruntu Powierzchnia Udział w % Powierzchnia Udział w % ewidencyjna powierzchni ewidencyjna powierzchni w ha gminy w ha miasta

Grunty pod stawami 430 2,12% 4 0,49% Grunty pod rowami 73 0,36% 3 0,37% Razem 7218 35,64% 223 27,36% Grunty le śne oraz Lasy 10532 52,01% 74 9,08% zadrzewione i Grunty zadrzewione i zakrzewione 127 0,63% 4 0,49% zakrzewione Razem 10659 52,63% 78 9,57% Tereny mieszkaniowe 39 0,19% 83 10,18% Tereny przemysłowe 6 0,03% 65 7,98% Inne tereny zabudowane 12 0,06% 94 11,53% Zurbanizowane tereny 14 0,07% 95 11,66% niezabudowane Grunty Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe 28 0,14% 27 3,31% zabudowane i drogi 456 2,25% 62 7,61% zurbanizowane tereny Tereny komunikacyjne kolejowe 57 0,28% 14 1,72%

inne 1 0,00% 0 0,00% Użytki kopalne 6 0,03% 0 0,00% Razem 619 3,06% 440 53,99% Powierzchniowymi płyn ącymi 867 4,28% 66 8,10% Grunty pod Powierzchniowymi stoj ącymi 170 0,84% 3 0,37% wodami Razem 1037 5,12% 69 8,47% Użytki ekologiczne 182 0,90% 0 0,00% Nieu żytki 326 1,61% 5 0,61% Tereny ró żne 210 1,04% 0 0,00% Razem 20251 100,00% 815 100,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Kro śnie Odrza ńskim, stan na 31.12.2011 r. Graficzne przedstawienie struktury zagospodarowania gruntów miasta znajduje si ę na zał ączniku nr 2a5.

15.4 Stan planistyczny

Na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie obowi ązuje 6 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (tab.14.5). Tab. 15.5 Wykaz obowi ązuj ących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i zmian miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Nr Dz. Urz., Lp. Nazwa Nr uchwały Data data Zakres opracowania Woj.

147

Nr Dz. Urz., Lp. Nazwa Nr uchwały Data Woj. data Zakres opracowania

opublikowana Miejscowy plan Uchwała w Dzienniku dla terenów rekreacyjnych nad zagospodarowania Nr XV/81/96 Urz ędowym jeziorem Cisek – „Czy żykowo” przestrzennego gminy Rady Gminy 20 marca Województwa 4 lipca 1996 1. (Słodkie) Krosno Odrza ńskie i Miasta 1996 r. Zielonogórskiego r.

w obr ębie Szklarki w Kro śnie Nr 10 poz. 100 Pow. 5,9395ha Radnickiej Odrza ńskim z dnia 4 lipca 1996 r.

obszar obejmuj ący korytarz Uchwała opublikowana techniczny gazoci ągu Zmiana miejscowego Nr XXXIV/256 w Dzienniku wysokiego i średniego ci śnienia planu ogólnego /2002 Rady 28 maja Urz ędowym woj. 26 lipca 2002 wraz z systemami 2. przestrzennego Miejskiej 2002 r. Zielonogórskiego r. towarzysz ącymi, obr ęb zagospodarowania gminy w Kro śnie Nr 74 z 2002 r., Osiecznica, Strumienno, Stary Krosno Odrza ńskie Odrza ńskim. poz. 989 Raduszec, Krosno Odrza ńskie Pow. 218,9743 ha

Miejscowy plan opublikowana Uchwała zagospodarowania w Dzienniku dla terenu popoligonowego Nr XX/115/04 30 przestrzennego gminy Urz ędowym 10 lutego w rejonie ulicy D ąbrowskiego 3. Rady Miejskiej wrze śnia Krosno Odrza ńskie Województwa 2005 r. w Kro śnie 2004 r. w obr ębie miasta Krosno Lubuskiego Nr 6 Pow. 9,1388 ha Odrza ńskim Odrza ńskie poz. 105

Miejscowy plan opublikowana Uchwała zagospodarowania w Dzienniku dla terenu w rejonie ulic Nr XX/116/04 30 przestrzennego gminy Urz ędowym 10 lutego Słowackiego i Metalowców 4. Rady Miejskiej wrze śnia Krosno Odrza ńskie Województwa 2005 r. w Kro śnie 2004 r. w obr ębie miasta Krosno Lubuskiego Nr 6 Pow. 3,7384 ha Odrza ńskim Odrza ńskie poz. 105

Uchwała opublikowana w rejonie ulic Bolesława Miejscowy plan Nr XLIII/276/2 w Dzienniku Śmiałego, Metalowców zagospodarowania 009 Rady 01 grudnia Urz ędowym 02 lutego i Działkowca w obr ębie Krosna 5. przestrzennego w obr ębie Miejskiej 2009 r. Województwa 2010 r. Odrza ńskiego i w cz ęś ci obr ębu miasta Krosno Odrza ńskie w Kro śnie Lubuskiego Nr 7 Marcinowice i Marcinowice Odrza ńskim poz. 83 Pow. 21,2046 ha

dla terenu popoligonowego opublikowana Miejscowy plan Uchwała w rejonie ulicy Armii w Dzienniku zagospodarowania Nr LV/353/10 Czerwonej w obr ębie Krosna 5 listopada Urz ędowym 29 grudnia 6. przestrzennego w obr ębie Rady Miejskiej Odrza ńskiego i w rejonie ulicy 2010 r. Województwa 2010 r. miasta Krosno Odrza ńskie w Kro śnie Armii Czerwonej w obr ębie Lubuskiego Nr 123 i w obr ębie Łochowice Odrza ńskim miejscowo ści Łochowice poz. 1977 Pow. 25,6905 ha

148

Nr Dz. Urz., Lp. Nazwa Nr uchwały Data Woj. data Zakres opracowania

Przedmiotem miejscowego Miejscowy Plan opublikowana planu zagospodarowania Uchwała Nr zagospodarowania w Dzienniku przestrzennego jest XXV/199/12 17 przestrzennego przy ul. 30 sierpnia Urz ędowym przeznaczenie terenów pod 7. Rady Miejskiej pa ździernika Kro śnie ńskiej i ul. Polnej 2012 r. Województwa w Kro śnie zabudow ę usługowo- w obr ębie Osiecznica Lubuskiego poz. 2012 r. Odrza ńskim handlow ą, infrastruktur ę gmina Krosno Odrza ńskie 1839 techniczn ą i komunikacyjn ą.

Źródło: Urz ąd Miasta w Kro śnie Odrza ńskim

149

16 Uwarunkowania wynikaj ące z zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia 16.1 Zagro żenia naturalne

ZAGRO ŻENIE POWODZI Ą

Najwi ększym zagro żeniem naturalnym w wymiarze regionalnym i ponadregionalnym jest zagro żenie powodzi ą. Poło żenie gminy nad rzek ą Odr ą i rzek ą Bóbr wi ąż e si ę z powodziami, podtopieniami oraz dopływem nieznanych zanieczyszcze ń. Dla dolin rzeki Odry i rzeki Bóbr w granicach administracyjnych gminy Krosno Odrza ńskie Dyrektor RZGW we Wrocławiu nie sporz ądził studium, o którym była mowa w art. 79 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne w brzmieniu sprzed 18.03.2011 r. (tj. Dz. U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019 z pó źn. zm.) z obszarami bezpo średniego zagro żenia powodzi ą, potencjalnego zagro żenia powodzi ą oraz obszarami wymagaj ącymi ochrony przed zalaniem z uwagi na ich zagospodarowanie, warto ść gospodarcz ą i kulturow ą. Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt. 6) lit. c) ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. Dz. U. z 2012 r., Nr 28, poz. 145) do czasu sporz ądzenia przez Prezesa Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej map zagro żenia powodziowego, jedynie obszary mi ędzywali cieków znajduj ących si ę na przedmiotowym terenie uznaje si ę za obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą, na których obowi ązuj ą przepisy szczególne.

Na dzie ń sporz ądzania studium RZGW dysponuje dwoma opracowaniami: • „Opracowanie zasi ęgów zalewów rzek kontrolowanych na obszarze RZGW przy uwzgl ędnieniu Q 1% , Q 10%, oprac. przez IMGW 2003, • „Atlas terenów zalewowych w Dolinie Rzeki Odry na obszarze województwa lubuskiego (w granicach działania RZGW we Wrocławiu)” wyk. przez RZGW-OKI, Wrocław 2007.

W granicach gminy Krosno Odrza ńskie zidentyfikowane zostały nast ępuj ące obszary [wg: „Atlas terenów zalewowych w Dolinie Rzeki Odry na obszarze województwa lubuskiego”]: • Strefa zalewu Q(p)=10%, która przedstawia maksymalny zasi ęg zalewu wodami powodziowymi o 10%-owym prawdopodobie ństwie wyst ąpienia takiego przepływu. Innymi słowy, jest to zalew, który mo że pojawi ć si ę raz na 10 lat (ryc.15.1). • Strefa zalewu Q(p)=1%, która przedstawia maksymalny zasi ęg zalewu wodami powodziowymi o 1%-owym prawdopodobie ństwie wyst ąpienia takiego przepływu. Innymi słowy, jest to prawdopodobny zasi ęg zalewu, który mo że pojawi ć si ę raz na 100 lat. • Strefa zalewu potencjalnego dla Q(p)=1%, która odnosi si ę do potencjalnego zagro żenia powodzi ą dla doliny nieobwałowanej. Powy ższe dane maj ą jedynie charakter informacyjny o zagro żeniu powodziowym terenów, na których gmina nie powinna wprowadza ć nowych inwestycji, a w szczególno ści inwestycji zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko.

150

W „Zmianie Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubuskiego” na rys. 11 przedstawiono „relokacj ę miejscowo ści zagro żonych powodzi ą”. Wspomniana relokacja ma skutkowa ć przeniesieniem miejscowo ści w nowe miejsce, bezpieczne w przypadku wyst ąpienia powodzi. Problem dotyczy głównie miejscowo ści nadodrza ńskich, równie ż zlokalizowanych w granicach administracyjnych Miasta i Gminy Krosno Odrza ńskie (okolice Osiecznicy, Marcinowic, Gostchorza i Radnicy).

W Dolinie Środkowej Odry na długo ści od 491 km do 514 km biegu rzeki Odry, po jej lewej stronie znajduje si ę Polder Połupin-Szczawno , który swym zasi ęgiem obejmuje równie ż gmin ę Krosno Odrza ńskie. Powierzchnia całego zbiornika retencyjnego wód powodziowych wynosi wg danych urz ędowych 4125 ha, natomiast wg „Atlasu obszarów zalewowych Odry” 3344 ha. Maksymalna pojemno ść retencyjna okre ślona jest na 70 mln m 3 (wg : „ Atlas zalewowych obszarów Odry” Artur Adamski i in., WWF Deutschland, 2000). Polder, jako naturalny obszar zalewowy, w okresie wezbrania rzeki pozwala na rozlanie si ę z koryta nadmiaru wody i jej naturaln ą retencj ę. Ryc. 16.1 Tereny zagro żone i chronione przed powodzi ą na terenie województwa lubuskiego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Atlas terenów zalewowych w Dolinie Rzeki Odry na obszarze województwa lubuskiego (w granicach działania RZGW we Wrocławiu)”, RZGW-OKI, 2007.

ZAGRO ŻENIE PO ŻAREM

„Zmiana Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubuskiego” wskazuje na zagro żenie po żarowe, wyst ępuj ące w kompleksie le śnym Gubin – Bobrowice − Krosno Odrza ńskie, na terenie którego lub w jego bezpo średnim s ąsiedztwie zlokalizowane są siedliska ludzkie.

151

Zagro żenie erozj ą i osuwaniem si ę mas ziemi (omówienie s ą w: rozdziale 5)

16.1.1 Wymagania dotycz ące ochrony przeciwpowodziowej

Dla ochrony przeciwpowodziowej istotne znaczenie ma dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim. Wynika z niej konieczno ść przeprowadzenia nast ępuj ących etapów i czynno ści planistycznych: do 2011 r. konieczne jest dokonanie wst ępnej oceny ryzyka powodzi, do 2013 r. opracowanie mapy zagro żenia powodzi ą oraz mapy ryzyka powodzi, natomiast do 2015 r. – planów zarz ądzania ryzykiem powodzi.

W „Programie ochrony środowiska dla powiatu kro śnie ńskiego na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2008 – 2011”, w ramach zdefiniowanych priorytetów, ustalono kilkana ście niezb ędnych do wykonania celów, w tym: ”Poprawa zabezpiecze ń przeciwpowodziowych wzdłu ż Odry, Bobru i z uwzgl ędnieniem ochrony wyst ępuj ących w mi ędzywalu warto ściowych ekosystemów ł ąkowych i wodno-błotnych”.

Ochron ę ludzi i mienia przed powodzi ą, zgodnie z art. 88k ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (tj. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z pó źniejszymi zmianami) realizuje si ę w szczególno ści przez: 1) „kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych; 2) racjonalne retencjonowanie wód oraz u żytkowanie budowli przeciwpowodziowych, a tak że sterowanie przepływami wód; 3) zapewnienie funkcjonowania systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodz ącymi w atmosferze oraz hydrosferze; 4) zachowanie, tworzenie i odtwarzanie systemów retencji wód; 5) budow ę, rozbudow ę i utrzymywanie budowli przeciwpowodziowych; 6) prowadzenie akcji lodołamania.”

Zgodnie z art. 88n ww. ustawy, w celu zapewnienia szczelno ści i stabilno ści wałów przeciwpowodziowych zabrania si ę: 1) „przeje żdżania przez wały oraz wzdłu ż korony wałów pojazdami lub konno oraz przep ędzania zwierz ąt, z wyj ątkiem miejsc do tego przeznaczonych; 2) uprawy gruntu, sadzenia drzew lub krzewów na wałach oraz w odległo ści mniejszej ni ż 3 m od stopy wału po stronie odpowietrznej; 3) rozkopywania wałów, wbijania słupów, ustawiania znaków przez nieupowa żnione osoby; 4) wykonywania obiektów budowlanych, kopania studni, sadzawek, dołów oraz rowów w odległo ści mniejszej ni ż 50 m od stopy wału po stronie odpowietrznej; 5) uszkadzania darniny lub innych umocnie ń skarp i korony wałów. Z punktu widzenia przeciwdziałania zagro żeniu powodziowemu na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie istotnym dokumentem jest "Program dla Odry – 2006 − aktualizacja". Zakłada on kompleksowe zagospodarowanie dorzecza Odry ze szczególnym uwzgl ędnieniem aspektu ochrony przeciwpowodziowej. Celem programu jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry, uwzgl ędniaj ącej przede wszystkim potrzeby zabezpieczania przeciwpowodziowego, sporz ądzenia prewencyjnych planów

152 zagospodarowania przestrzennego, zbilansowania zasobów wodnych, ochrony czysto ści wody, środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz transportu wodnego. Program ten obejmuje swym zakresem działania gospodarcze i inwestycyjne zwi ązane z modernizacj ą Odrza ńskiego Systemu Wodnego, przy czym najwa żniejszym działaniem jest ochrona przeciwpowodziowa całego dorzecza Odry. W ramach programu realizowane są zadania dotycz ące: • zbudowania systemu biernego i czynnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego, • ochrony środowiska przyrodniczego i czysto ści wód, • usuni ęcia szkód powodziowych, • prewencyjnego zagospodarowania przestrzennego oraz renaturyzacji ekosystemów, • zwi ększenia lesisto ści, • utrzymania i rozwoju żeglugi śródl ądowej, • energetycznego wykorzystania rzek.

16.2 Zagro żenia antropogeniczne

Najbardziej nara żona na powstawanie powa żnych awarii jest działalno ść człowieka w sektorze przemysłowym. Powa żne awarie rozpatrywane s ą z punktu widzenia skutków dla środowiska, jakie mog ą mie ć miejsce w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych.

POWA ŻNE AWARIE W PROCESIE PRZEMYSŁOWYM

Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tj. Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150 z pó źniejszymi zmianami) wprowadziła definicje dla dwóch kategorii obiektów: • zakład o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii, zwany „zakładem o zwi ększonym ryzyku” (ZZR), • zakład o du żym ryzyku wyst ąpienia awarii, zwany „zakładem o du żym ryzyku” (ZDR).

Na podstawie kryteriów progowych posiadanych substancji niebezpiecznych, do grupy du żego ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii zakwalifikowano pi ęć zakładów zlokalizowanych na terenie województwa lubuskiego, w tym jeden na terenie gminy Krosno Odrza ńskie – Orlen Petrogaz Płock sp. z o.o. Rozlewnia gazu Propan-Butan , w której niebezpiecznym materiałem jest gaz propan-butan (ryc.15.2). Zakłady zaliczone do grup ryzyka zobowi ązane zostały do opracowania „programu zapobiegania awariom” i przedstawienia go Organom Pa ństwowej Stra ży Po żarnej i Inspekcji Ochrony Środowiska, a tak że wdro żenia systemu bezpiecze ństwa, wewn ętrznego planu operacyjno-ratowniczego i dostarczenia danych do opracowania zewn ętrznego planu operacyjno-ratowniczego.

153

Ryc. 16.2 Lokalizacja zakładów du żego i zwi ększonego Ryc. 16.3 Główne emitory zanieczyszcze ń powietrza ryzyka wyst ąpienia awarii przemysłowej w województwie w województwie lubuskim w 2010 r. lubuskim w 2011 r.

Źródło: PO Ś dla województwa lubuskiego na lata 2012 Źródło: Komenda Wojewódzka Pa ństwowej Stra ży – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku , 2012, str.51. rys. 1 Po żarnej:http://www.bip.straz.gorzow.pl/?lng=&view=k&k= 11

Oprócz wymienionego wy żej, do zakładów, których funkcjonowanie na terenie Krosna Odrza ńskiego mo że by ć negatywne dla środowiska lub których awaria przyniesie du że straty dla środowiska, mo żna zaliczy ć: • HOMANIT Krosno Odrza ńskie Sp. z o. o. (dawniej „HARDEX” S.A) – Zakład Płyt Pil śniowych, ul. Gubi ńska (ryc.15.3), • Główny Punkt Zasilaj ący, ul. Gubi ńska, • Energetyczna Rozdzielnia Stacyjna SN, Marcinowice, • „Meblostyl” – Zakład Meblowy, ul. Pionierów, • Krosno Metal Sp. z o.o. w miejscowo ści Kamie ń – zakład produkcyjny, • PGE Energia Odnawialna S.A. – Elektrownia wodna w Starym Raduszcu, • ABC Recykling, ul. Gubi ńska – główn ą działalno ść firmy stanowi recykling opon, dętek i wyrobów z gumy, • Stacje paliw na terenie miasta i gminy. W opracowaniu „Potencjalne źródła zagro żeń wód powierzchniowych w województwie lubuskim” wytypowano 31 obiektów przemysłowych w województwie lubuskim, które stanowi ą potencjalne zagro żenie dla wód w regionie. W śród nich znalazł si ę HOMANIT Krosno Odrza ńskie Sp. z o. o. (dawniej HARDEX S.A.) w Kro śnie Odrza ńskim, który ze wzgl ędu na rodzaj substancji niebezpiecznych (kwas solny, wodorotlenek sodu, żywica fenolowo-formaldehydowa) oraz z uwagi na transport samochodowy odbywaj ący si ę w odległo ści ok. 800 m od Zbiornika Raduszeckiego, stwarza ryzyko zagro żenia dla wód i środowiska.

POWA ŻNE AWARIE W TRANSPORCIE

154

Zagro żenie powa żną awari ą mo że wi ąza ć si ę tak że z transportem. Do zagro żeń awariami zwi ązanymi z transportem na terenie Krosna Odrza ńskiego zaliczono [wg: Analiza zagro żeń awaryjnego zanieczyszczenia wód powierzchniowych na obszarze województwa lubuskiego, dr in ż. Zbigniew Lewicki, mgr in ż. Marek Demidowicz, WIO Ś7] m.in.: • wyciek substancji do wód w wyniku zdarze ń drogowych na przeprawach mostowych lub w ich pobli żu (szczególnie: mosty w Kro śnie Odrza ńskim.). Transport samochodowy, ze wzgl ędu na przewóz substancji niebezpiecznych lub wycieki substancji ropopochodnych na skutek wypadków drogowych, jest jednym z najcz ęstszych źródeł zagro żeń. • wyciek substancji do wód podczas transportu rzecznego (wody z ęzowe, mycie urz ądze ń, wycieki z pomp i zbiorników, załadunek lub przeładunek paliw) w wyniku katastrofy i awarii środków płyn ących, urz ądze ń technicznych w portach itp. (szczególnie: rzeka Odra oraz port rzeczny na rzece Odrze)

AWARIE I USZKODZENIA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ

Do zagro żeń antropogenicznych mo żemy zaliczy ć te, które zwi ązane są z wyst ępowaniem napowietrznych linii elektroenergetycznych 110 kV oraz 15 kV. Wytwarzaj ą pole elektromagnetyczne. Aby promieniowanie niejonizuj ące na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie nie stwarzało zagro żenia dla ludzi i środowiska, w okolicach linii wysokiego napi ęcia nie ma mo żliwo ści zabudowy. Potencjalne zagro żenie stanowi ć mog ą biegn ące przez gmin ę gazoci ągi, a w szczególno ści ich rozszczelnienie. Do awarii mo że doj ść w wyniku ukrytych wad fabrycznych rur, zm ęczenia materiału (szczególnie na przej ściach pod torami i drogami), uszkodzenia ruroci ągu przez osoby trzecie b ądź nieprawidłowo działaj ącej instalacji ochronnej.

7 Za „Program Ochrony środowiska dla województwa lubuskiego na lata 2012 − 2015 z perspektyw ą do 2019 roku – projekt, Zarz ąd Województwa Lubuskiego, 2012, s. 116. 155

17 Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odr ębnych

Na terenie miasta i gminy zidentyfikowano nast ępuj ące obszary i obiekty chronione na podstawie przepisów odr ębnych: • z ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami:
obiekty i zespoły wpisane do rejestru i ewidencji zabytków,
stanowiska archeologiczne; • z ustawy prawo wodne:
obszary szczególnego zagro żenia powodziowego;
Główne Zbiorniki Wód Podziemnych; • z ustawy o ochronie przyrody:
obszary chronionego krajobrazu,
Natura 2000,
parki krajobrazowe,
użytki ekologiczne,
pomniki przyrody; • z ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych:
grunty rolne klasy bonitacyjnej IIIa i IIIb,
grunty le śne; • z ustawy o lasach:
lasy ochronne; • z ustawy prawo geologiczne i górnicze oraz prawo ochrony środowiska:
obszary udokumentowanych złó ż kopalin • z ustawy o ochronie przyrody i ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych:
torfowiska.

156

18 Uwarunkowania wynikaj ące z potrzeb i mo żliwo ści rozwoju gminy – analiza SWOT Tab. 18.1 Analiza SWOT miasta i gminy Krosno Odrza ńskie

Mocne strony Słabe strony • transgraniczne poło żenie, • intensywny ruch na drodze krajowej nr 29 (emitor • kontakty zagraniczne z miastami partnerskimi – zanieczyszcze ń i hałasu), Schwarzheide i Bremervörde w Niemczech • brak obwodnicy dla miasta wraz z przepraw ą oraz Karcag na W ęgrzech, mostow ą, • utrwalone wi ęzi gospodarcze i społeczne • niezadawalaj ący standard lub brak obiektów z sąsiednimi gminami, sportowych na terenie gminy, • siedziba administracji gminnej, powiatowej • słabo rozwini ęta baza turystyczno- i rejonowej o charakterze samorz ądowym wypoczynkowa wokół jezior, i pa ństwowym, • zły stan techniczny obiektów zabytkowych, • port pasa żerski rzeczny zlokalizowany • wyst ępowanie zagro żenia powodziowego na obszarze miasta, dla lewobrze żnej cz ęś ci miasta oraz wsi • stosunkowo bliskie poło żenie od centrów (m. in. Stary Raduszec, Osiecznica, Radnica, akademickich – Zielonej Góry, Sulechowa Szklarka Radnicka), i Słubic, • post ępuj ący proces starzenia si ę społecze ństwa. • wysoka lesisto ść (obszar miasta i gminy – ok. 50%), • liczne walory przyrodnicze (Odra, jeziora, lasy, łąki, obszary chronionego krajobrazu, obszar NATURA 2000, parki krajobrazowe), • wyznaczone tereny inwestycyjne i strefa przemysłowa, • dobrze rozwini ęte usługi i handel, • wysoki poziom zwodoci ągowania miasta i gminy, • du ża ilo ść zabytków architektury, • wyst ępowanie udokumentowanych złó ż kopalin (gaz ziemny, ropa naftowa, torf, kruszywo naturalne), • rozwijaj ąca si ę strefa usług turystycznych i agroturystycznych. Szanse Zagro żenia • skuteczno ść w wykorzystywaniu środków • ograniczone mo żliwo ści gminy dla realizacji pomocowych z Unii Europejskiej, drogiej infrastruktury technicznej na obszarze • prorozwojowa polityka regionu i pa ństwa, wsi: drogi, kanalizacje, sieci wodoci ągowe, • skuteczna współpraca mi ędzygminna w zakresie gazyfikacja ze środków własnych, rozwi ązywania problemów inwestycyjnych • opó źnienia w budowie obwodnicy, o charakterze ponadlokalnym, • rosn ące koszty inwestycji w zakresie • intensywna współpraca zagraniczna, infrastruktury technicznej, • mo żliwo ści turystycznego i gospodarczego • brak ekologicznych źródeł ciepła, wykorzystania rzeki Odry, • brak wystarczaj ących środków finansowych • modernizacja portu w Kro śnie Odrza ńskim, na aktywn ą ochron ę środowiska, • przebudowa do IV klasy drogi wodnej na rzece • słabe klasy bonitacyjne gruntów ornych, Odra, a tak że wykorzystanie jako atrakcji portu • ograniczenie mo żliwo ści wykorzystania zasobów rzecznego i przystani pasa żerskiej w Kro śnie naturalnych lasów na cele przemysłowe, Odrza ńskim, • emigracja młodych ludzi i fachowców za granic ę, • budowa obwodnicy Krosna Odrza ńskiego, • skomplikowane procedury pozyskiwania • przebudowa i modernizacja dróg le żą cych i rozliczania środków pomocowych. na projektowanej „Drodze Lubuskiej”, • dobre wyposa żenie i stan techniczny jednostek oświatowych (Internet, multimedia), • hala sportowo-widowiskowa w Kro śnie Odrza ńskim,

157

Mocne strony Słabe strony • rewitalizacja/odbudowa Starego Miasta, • rekonstrukcja Grodziska w Gostchorzu, • organizacja imprez o charakterze ponadlokalnym (wystawy, plenery, zawody, przegl ądy, festiwale), • opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w celu uporz ądkowania struktury funkcjonalno- przestrzennej lub utworzenia ładu przestrzennego, • rewitalizacja terenów popoligonowych i zdegradowanych, w tym Starego Miasta, • promocja gospodarcza i turystyczna lokalnych przedsi ębiorców i ich wyrobów (targi, wystawy, katalogi inwestycyjne, Internet, itd.), • udział gminy w promocji usług prowadzonych przez mieszka ńców wsi (agroturystyka), • rozpocz ęcie procesów inwestycyjnych sprzyjaj ących rozwojowi gospodarczemu, • wzrost dochodów gminy poprzez zwi ększon ą działalno ść gospodarcz ą na terenie gminy, • pomoc dla środowiska popegeerowskiego, • promowanie pozarolniczej działalno ści gospodarczej na obszarach wiejskich. Źródło: Opracowanie własne

158

19 Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony

Przez „ład przestrzenny” nale ży rozumie ć takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijn ą cało ść oraz uwzgl ędnia w uporz ądkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne (art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Ład w przestrzeni jest jednym z podstawowych celów opracowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju jednostek administracyjnych w ró żnych skalach przestrzennych. Opracowania te ustalają przepisy i wyznaczaj ą sposoby zagospodarowania kraju, regionów i gmin. Ład przestrzenny umo żliwia eksponowanie najbardziej warto ściowych elementów krajobrazu przyrodniczego i kulturowego, przy jednoczesnym eliminowaniu dysharmonizuj ących elementów zagospodarowania poprzez prowadzenie rewitalizacji i rehabilitacji obszarów zdegradowanych oraz o niskiej atrakcyjno ści funkcjonalnej i architektonicznej. Zachowanie ładu przestrzennego jest mo żliwe poprzez odpowiednie rozmieszczenie ró żnych funkcji, które bezkonfliktowo s ąsiaduj ą ze sob ą i zapewniaj ą optymalne wykorzystanie przestrzeni. Na obszarach wiejskich szczególnie nale ży zwróci ć uwag ę na zaplanowanie wła ściwych struktur pionowych (np. wysoko ść budynków) i poziomych (np. struktura u żytków rolnych, struktura agrarna).

Uwarunkowania funkcjonalne Krosno Odrza ńskie jest o środkiem gminnym i powiatowym, który pełni funkcj ę usługowo-przemysłow ą. Potwierdzaj ą to uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne gminy. Funkcjami wiod ącymi miasta s ą: • funkcja mieszkaniowa, realizowana we wszystkich formach mieszkalnictwa, • funkcja usługowa, realizowana w postaci usług podstawowych, ogólnomiejskich oraz infrastruktury społecznej; Natomiast do funkcji uzupełniaj ącej zaliczono: • funkcj ę przemysłow ą (produkcyjn ą, magazynow ą, składow ą), • funkcj ę usług w postaci działalno ści gospodarczej prowadzonej w poł ączeniu z zabudow ą mieszkaniow ą, • funkcj ę rekreacyjn ą, realizowan ą w formie wewn ątrzosiedlowej i ogólnomiejskiej.

Ład przestrzenny Krosna Odrza ńskiego

Na terenie miasta i gminy, ze wzgl ędu na ład przestrzenny, mo żna wyodr ębni ć nast ępuj ące strefy:

1. Tereny, na których ład przestrzenny jest zachowany ; 2. Tereny, na których ład przestrzenny jeszcze si ę nie ukształtował : - tereny poło żone głównie na obrze żach miasta − w jego północnej, północno-zachodniej i południowej cz ęś ci, dotychczas u żytkowane rolniczo b ądź le żą ce odłogiem; 3. Tereny, które wymagaj ą działa ń w celu poprawy lub uzyskania ładu przestrzennego

159

- to tereny zainwestowane w sposób chaotyczny lub na których ład przestrzenny jest znacznie zaburzony, wymagaj ące działa ń w postaci odpowiedniego zagospodarowania, uzupełnienia lub wymiany zabudowy istniej ącej b ądź całkowitej zmiany przeznaczenia: • teren Starego Miasta ograniczony od północy rzek ą Odr ą, od zachodu rzek ą Star ą Odr ą, polderami rzeki Odry i terenem obr ębu Stary Raduszec, od południa za ś rzek ą Star ą Odr ą i od wschodu polderami rzeki Odry i terenem gminy D ąbie.

Obszary wskazane jako zdegradowane w „Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Krosno Odrza ńskie”:

• Obszar powojskowy zlokalizowany w Kro śnie Odrza ńskim przy ul. Piastów, wokół placu 11 Pułku. Obszar ju ż w du żym stopniu zrewitalizowany, jednak do przebudowy i adaptacji na inne funkcje kwalifikuje si ę; w obr ębie tej lokalizacji jeszcze kilka budynków stanowi ących zarówno własno ść gminy (1 budynek), jak i własno ść prywatn ą oraz własno ść Skarbu Pa ństwa.

• Obszar zlokalizowany przy ul. Chrobrego w Kro śnie Odrza ńskim wzdłu ż drogi krajowej nr 29, usytuowany na zboczu skarpy, równolegle do rzeki Odry. Obszar tworz ą budynki mieszkalne wielorodzinne o zró żnicowanej ilo ści kondygnacji (datowane na lata 1900, 1904, 1920 i 1976) oraz gara że w zabudowie szeregowej, budynki gospodarcze i dwa budynki handlowo-usługowe (hurtowania papierosów oraz sklep ze sprz ętem ogrodniczym i skuterami). Wiek budynków oraz ich stan techniczny, spowodowany wieloletni ą eksploatacj ą i brakiem generalnych remontów, wskazuj ą na potrzeb ę modernizacji tych obiektów.

• Obszar zlokalizowany mi ędzy ul. WOP a ul. Ko ścieln ą w Kro śnie Odrza ńskim. Budynki mieszkalne wielorodzinne w tej lokalizacji datowane s ą na lata 1890, 1900 i 1920. Wiek budynków oraz ich stan techniczny, spowodowany wieloletni ą eksploatacj ą, wskazuj ą na potrzeb ę rewitalizacji tych obiektów. W obszarze tym znajduj ą si ę tak że tzw. budynki gospodarcze.

• Obszar zlokalizowany przy ul. Świerczewskiego w Kro śnie Odrza ńskim. Zabudow ę w tym obszarze tworz ą 2 budynki mieszkalne wielorodzinne, wybudowane w 1920 r. oraz budynek, w którym mie ści si ę Komenda Powiatowa Policji. Budynek KPP jest usytuowany na działce wpisanej do rejestru zabytków pod numerem 2179, stanowi ącym stref ę ochrony krajobrazowej zespołu urbanistycznego miasta Krosno Odrza ńskie. Jest to obiekt secesyjny, wzniesiony na pocz ątku XX w.

• Obszar zlokalizowany przy ul. Mickiewicza i Moniuszki w Kro śnie Odrza ńskim. Jest to zdegradowany obszar miejski, zło żony z wielorodzinnych budynków mieszkalnych wzniesionych w latach: 1930, 1931 i 1956 oraz podwórek do nich przyległych. S ą to obiekty o czterospadowych dachach, krytych dachówk ą. Otaczaj ący je teren stanowi ą chodniki o wysokim stopniu zu życia i znacznych ubytkach płyt chodnikowych. Ziele ń wokół budynków jest zieleni ą niezorganizowan ą.

• Obszar zlokalizowany przy ul. 1 Maja/ ul. PCK w Krośnie Odrza ńskim. Obszar tworz ą wielorodzinne budynki mieszkalne, a tak że tereny wokół budynków stanowi ące podwórka. Tereny te porasta nieuporz ądkowana ziele ń miejska. Budynki mieszkalne zostały wybudowane w latach: 1960, 1965 i 1967.

160

• Tereny popegeerowskie – obszar byłego Pa ństwowego Gospodarstwa Rolnego w Węż yskach to ł ącznie ponad 1 842,6 ha zlokalizowanych w miejscowo ściach: Węż yska, Chojna, Czarnowo, Sarbia, Strumienno, Nowy Raduszec, Stary Raduszec. Zajmuj ą one du że obszary, ich zabudowa w wi ększo ści przypadków znajduje si ę w złym stanie technicznym oraz widoczne s ą braki w postaci: kanalizacji sanitarnej, sieci wodoci ągowej, niszczenia świetlic wiejskich. Na tak zdegradowanych obszarach istnieje równie ż ogromna potrzeba budowy obiektów sportowo-rekreacyjnych oraz budowy i modernizacji dróg gminnych.

Dla cz ęś ci terenów, na których ład przestrzenny jeszcze si ę nie ukształtował, obowi ązuj ą miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego: 1) dla terenu w rejonie ulic Słowackiego i Metalowców, 2) dla terenu w rejonie ulic Bolesława Śmiałego, Metalowców i Działkowca w obr ębie Krosno Odrza ńskie i w cz ęś ci obr ębu Marcinowice, z przeznaczeniem na zabudow ę mieszkaniow ą jednorodzinn ą (w uzupełnieniu zabudowa wielorodzinna i handlowo- usługowa), 3) dla terenu popoligonowego w rejonie ulicy D ąbrowskiego, z przeznaczeniem na teren usług rzemie ślniczych oraz zabudowy techniczno-produkcyjnej, 4) dla terenu popoligonowego w rejonie ulicy Armii Czerwonej w obr ębie miasta Krosno Odrza ńskie i obr ębie Łochowic, z przeznaczeniem na tereny zabudowy produkcyjno- usługowej,

Dla terenów, na których ład przestrzenny jeszcze się nie ukształtował, są podj ęte uchwały w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego:

1) Uchwała nr XXV/200/12 Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim z dnia 30 sierpnia 2012 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obr ębie Marcinowice i obr ębie Bielów gmina Krosno Odrza ńskie 2) Uchwała nr XXV/201/12 Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim z dnia 30 sierpnia 2012 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego przy ul. Gubi ńskiej w Kro śnie Odrza ńskim.

Dla terenów, które wymagaj ą działa ń w celu uzyskania ładu przestrzennego, obowi ązuj ą miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego:

1) dla terenów rekreacyjnych nad jeziorem Cisek – „Czyżykowo” (Słodkie). Przedmiotem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest przeznaczenie terenów pod funkcj ę mieszkaniowo-rekreacyjn ą oraz usługi turystyczne (na cz ęś ci terenu).

Dla terenów, które wymagaj ą działa ń w celu uzyskania ładu przestrzennego, są podj ęte uchwały w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego:

161

1) Uchwała nr LV/356/10 Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim z dnia 5 listopada 2010 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lewobrze żnej strony Krosna Odrza ńskiego pomi ędzy rzek ą Odr ą, kanałem rzeki Odry a polderami rzeki Odry w obr ębie Krosno Odrza ńskie. Przedmiotem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego b ędzie rewitalizacja Starego Miasta w Kro śnie Odrza ńskim i przeznaczenie terenów pod zabudow ę mieszkaln ą jednorodzinn ą, wielorodzinn ą, usługowo-handlow ą, kulturalno- oświatow ą, rekreacyjno-sportow ą, turystyczn ą, ziele ń urz ądzon ą, infrastruktur ę techniczn ą i komunikacyjn ą z uwzgl ędnieniem dziedzictwa kulturowego terenu.

Dla terenów, które wymagaj ą działa ń w celu przywrócenia ładu przestrzennego, w „Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Krosno Odrza ńskie” utworzona została lista projektów zlokalizowanych na terenach zdegradowanych (tab.18.1).

162

Tab. 19.1 Projekty zgłoszone do LPR gminy Krosno Odrza ńskie i zlokalizowane w obszarach zdegradowanych

Okres Lp. Nazwa projektu/Tytuł zadania lokalizacja realizacji

Przebudowa budynku przy ul. Chrobrego 9 Krosno Odrza ńskie 1 2009 – 2010 w Kro śnie Odrza ńskim na mieszkania ul. Chrobrego 9

Krosno Odrza ńskie Adaptacja budynku pokoszarowego na budynek ul. Piastów 2 mieszkalny (ul. Piastów dz. 628/17) 2010 – 2013 teren powojskowy

Krosno Rewitalizacja obiektu Komendy Powiatowej Odrza ńskie 3 Policji w Kro śnie Odrza ńskim 2010 ul. Świerczewskiego 14

Termomodernizacja budynku wraz z wymian ą Krosno Odrza ńskie 4 pokrycia dachowego ul. WOP 1c 2011 – 2012

Krosno Odrza ńskie 5 Termomodernizacja 2011 – 2012 ul. B. Chrobrego 4 A-B

Krosno Odrza ńskie 6 Termomodernizacja 2011 – 2012 ul. 1 Maja 26-28

Krosno Odrza ńskie 7 Termomodernizacja 2011 – 2012 ul. 1 Maja 14-16

Krosno Odrza ńskie 8 Remont dachu, termomodernizacja 2011 – 2012 ul. PCK 4-6

Krosno Odrza ńskie 9 Termomodernizacja, remont dachu 2011 – 2012 ul. Mickiewicza 7

Krosno Odrza ńskie 10 Termomodernizacja ul. Mickiewicza 9 2011 – 2012

Krosno Odrza ńskie 11 Termomodernizacja budynku, remont dachu 2010 – 2011 ul. Świerczewskiego 18-19

Krosno Odrza ńskie 12 Termomodernizacja 2010 – 2011 ul. Moniuszki 10-12

Krosno Odrza ńskie 13 Termomodernizacja 2010 – 2011 ul. Mickiewicza 5

Krosno Odrza ńskie 14 Termomodernizacja 2010 – 2011 ul. Mickiewicza 15-15A Źródło: „Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Krosno Odrzańskie”, 2010, s. 62

Ponadto nale ży podkre śli ć, i ż głównym celem przy wyznaczaniu terenów nowej zabudowy powinno by ć racjonalne wykorzystanie przestrzeni. Wskazane jest, aby wszystkie

163 planowane zmiany ści śle wi ązały si ę z potencjałem demograficznym gminy i przebiegały etapowo. Jako priorytetowe powinny by ć uznane działania zmierzaj ące do uzupełniania i uporz ądkowania struktury istniej ącej zabudowy, czyli odbudowania ładu przestrzennego. Dopiero w drugiej kolejno ści nale ży przyst ępowa ć do zagospodarowania terenów niezainwestowanych. Zachowanie odpowiedniej skali i proporcji zabudowy pozwoli na zapewnienie ochrony ładu przestrzennego i utrzymanie przestrzennej harmonii. Nale ży pami ęta ć o wyposa żeniu gminy w niezb ędne urz ądzenia infrastruktury technicznej, mog ące pozytywnie wpłyn ąć na jako ść życia mieszka ńców.

Podsumowuj ąc, działania w zakresie kształtowania ładu przestrzennego terenów gminy powinny by ć ukierunkowane przede wszystkim na: • utrzymanie dotychczasowych funkcji miasta, • dokonanie rewitalizacji obszaru Starego Miasta w nawi ązaniu do wizerunku dawnego miasta jako nowego centrum kulturalnego, w obr ębie którego nadrz ędnym celem b ędzie maksymalne nasycenie usługami, • równomierny rozwój funkcji mieszkaniowej i usługowej, • wykształcenie zespołu usług ogólnomiejskich w rejonie ulic WOP, Pozna ńskiej, Obro ńców Stalingradu, Matejki, itd., • dopuszczenie lokalizacji obiektów produkcyjnych, rzemiosła, składów, magazynów, centrów logistycznych, baz ekspedycyjnych i transportowych w strefach istniej ących uci ąż liwo ści (wzdłu ż drogi krajowej nr 32 relacji Zielona Góra −Gubin, w s ąsiedztwie firmy HOMANIT Krosno Odrza ńskie Sp. z o. o. (dawniej HARDEX) i Rozlewni Gazu ORLEN) oraz w strefach uci ąż liwo ści przygotowywanej obecnie strefy przemysłowej − w rejonie ul. Armii Czerwonej w Kro śnie Odrza ńskim i obr ębie Łochowice, a tak że wokół projektowanych dróg (obwodnica północna i zachodnia miasta), • wyznaczenie rezerwy terenu dla rozbudowy cmentarza, • powi ększenie ilo ści i powierzchni terenów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz poprawa standardu istniej ącej zabudowy rekreacyjnej i turystycznej, • wykształcenie nowych terenów zieleni miejskiej, • skanalizowanie i zwodoci ągowanie gminy, • wyposa żenie gminy w niezb ędne urz ądzenia infrastruktury technicznej, • zagospodarowanie obszarów popegeerowskich, • uzupełnianie i intensyfikacj ę zabudowy jednostek osadniczych, • kształtowanie nowej zabudowy z uwzgl ędnieniem charakteru i stylu stosowanego w danej miejscowo ści, • kreowanie lokalnych centrów wsi, szczególnie tych le żą cych przy głównych ci ągach komunikacyjnych i turystycznych, poprzez modernizacj ę i budow ę infrastruktury technicznej oraz lokalizowanie usług obsługi mieszka ńców i turystów, • rozwój funkcji produkcyjno-usługowej na terenach: Kamienia, Osiecznicy i Marcinowic, • rozwój funkcji rekreacyjno-turystycznej na terenach z kompleksem lokalnych jezior: Łochowice, Osiecznica, Szklarka Radnicka, Czetowice, Morsko, Bielów.

164

20 Analiza dokumentów strategicznych o znaczeniu ponadlokalnym

20.1 „Zmiana Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubuskiego” (2012)

20.1.1 Priorytety oraz kierunki rozwoju i zagospodarowania przestrzennego województwa w odniesieniu do gminy Krosno Odrza ńskie

1) Przebudowa do IV klasy drogi wodnej na rzece Odra oraz wykorzystanie jako atrakcji portów rzecznych i przystani pasa żerskich w miejscowo ściach takich jak: (…) Krosno Odrza ńskie (…)” W Zmianie PZPWL przyj ęto kierunek rozwoju województwa lubuskiego wynikaj ący z poł ączenia obu podstawowych wariantów (wariant 1 i wariant 2). Opis realizacji Wariantu 1 (zwi ązany głównie z walorami przyrodniczymi i kulturowymi województwa: ekologia – innowacje – turystyka – nauka – usługi), zawiera zapis o Kro śnie Odrza ńskim: „(…)Dodatkow ą atrakcj ę stanowiłaby turystyka wodna, poprzez wykorzystanie Odry nie tylko jako szlaku transportowego E-30, przebudowanego do IV klasy drogi wodnej, ale tak że porty rzeczne i przystanie pasa żerskie w miejscowo ściach takich jak: Nowa Sól, Cigacice, Krosno Odrza ńskie , Słubice, Kostrzyn nad Odr ą.”

„Do najwa żniejszych portów odcinka Odry i Nysy Łu życkiej w województwie lubuskim zaliczono (pod warunkiem ich gruntownej modernizacji: - Krosno Odrza ńskie , Cigacice, Nowa Sól, (…)”

2) Krosno Odrza ńskie jako o środek o znaczeniu ponadlokalnym Zmiana PZPWL przedstawia struktur ę osadnicz ą regionu z podziałem na: • dwubiegunowo poł ączone o środki miejskie, • ośrodki o znaczeniu regionalnym II rz ędu, • ośrodki o znaczeniu ponadlokalnym III rz ędu, • ośrodki o znaczeniu lokalnym. Krosno Odrza ńskie zostało zakwalifikowane do miejskiego o środka rozwoju o znaczeniu ponadlokalnym, odpowiedzialnego za rozwój funkcji ponadpowiatowych.

3) Proponowane szlaki turystyczne i krajobrazowe przechodz ące przez gmin ę ••• Szlak Zamków i Dworów Obronnych, ••• Szlak Umocnie ń zwanych Pozycj ą Środkowej Odry, ••• Szlak Wałów Chrobrego zwanych te ż Wałami Śląskimi, ••• Szlak Elektrowni Wodnych, ••• Szlak Parków projektowanych przez Eduarda Petzolda.

4) Krosno Odrza ńskie jako lokalny Obszar Wytwórczo ści Gospodarczej

165

„Potencjalnymi elementami KSSE 8 mog ą sta ć si ę lokalne Obszary Wytwórczo ści Gospodarczej, a w pierwszej kolejno ści ju ż je wyznaczono w Żarach, Żaganiu, Kro śnie Odrza ńskim , Wschowie, Sulechowie.”

5) Krosno Odrza ńskie jako jednostka predysponowana do uprawiania turystyki zdrowotnej Zmiana PZPWL dowodzi, i ż dalszy rozwój wielofunkcyjnego rolnictwa w woj. lubuskim powinien zmierza ć w okre ślonych kierunkach, równie ż poprzez: rozwój turystyki wiejskiej, ze szczególnym uwzgl ędnieniem agroturystyki i ekoturystyki. Wśród ró żnorodnych dyscyplin turystycznych, maj ących szanse dalszego rozwoju, wymieniono turystyk ę zdrowotn ą mo żliw ą do realizacji na obszarze: Rzepin – O śno Lubuskie – Torzym – Sul ęcin – Krosno Odrza ńskie.

6) Postulowana przebudowa i budowa dróg krajowych : Budowa obwodnicy Krosna Odrza ńskiego w ci ągu drogi nr 29 wraz z budow ą mostu na Odrze (rozwi ązanie alternatywne, po południowej i północnej stronie miejscowo ści).

7) Wskazana jest przebudowa do pełnych parametrów klasy GP drogi nr 32 do Krosna Odrza ńskiego.

8) Przebudowa i budowa dróg wojewódzkich: Przebudowa drogi nr 276 Krosno Odrza ńskie – Świebodzin.

9) Budowa nowej drogi południkowej relacji Iłowa − Gorzów Wielkopolski („DROGA LUBUSKA”): Przebudowa i modernizacja dróg le żą cych na projektowanej „Drodze Lubuskiej” (droga wojewódzka nr 288, drogi powiatowe klasy L: 1163F (Krosno Odrza ńskie − Czetowice), 1132F (Czetowice − granica gminy)) „Dla obsługi zachodniej cz ęś ci województwa, pobudzenia aktywno ści gospodarczej a tak że poprawy dost ępno ści dla potrzeb turystyki i rekreacji oraz dodatkowego poł ączenia A -2 i A-18*, postuluje si ę stworzenie korytarza (poło żonego na zachód od S-3), zło żonego w przewadze z istniej ących dróg wojewódzkich o parametrach klasy G, ł ącz ących takie ośrodki jak Iłowa (w ęzeł na A-18*– Żaga ń – Nowogród Bobrza ński – Krosno Odrza ńskie − Torzym (w ęzeł na A-2) – Sul ęcin – Gorzów Wlkp. z przedłu żeniem do Barlinka („Droga Lubuska”)”

*) Obecnie A-18 jest drog ą krajow ą nr 18 kl. techn. GP.

10) Modernizacja linii kolejowej nr 358 „Planowana jest modernizacja linii kolejowych, rewitalizacja dworców i przystanków, poprawa stanu infrastruktury kolejowej na liniach: (…) 358: Czerwie ńsk – Krosno Odrza ńskie – Gubin (umo żliwienie poł ączenia Zielona Góra – Cottbus przez Czerwie ńsk, Guben).”

11) Modernizacja stacji (110/15/6 kV Krosno Odrza ńskie) i linii 110 kV, przebudowa rozdzielni WN-110 kV.

8 Kostrzy ńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna 166

12) Wykorzystanie lokalnych zasobów gazu ziemnego oraz przeprowadzenie prac izolacyjnych sieci w kotłowniach lokalnych w Kro śnie Odrza ńskim „W programach rozwojowych uwzgl ędni ć nale ży:(…) – w kotłowniach w miejscowo ściach takich jak: (…) Krosno Odrza ńskie (…) wykorzystywa ć lokalne zasoby gazu ziemnego, przeprowadza ć prace izolacyjne sieci. Nale ży tak że rozwa żyć mo żliwo ść zastosowania po modernizacji źródeł produkcji ciepła w kogeneracji z produkcj ą energii elektrycznej.”

13) Kompleks le śny Gubin, Bobrowice, Krosno Odrza ńskie zagro żony po żarami z uwagi na siedliska ludzkie poło żone na jego terenie lub w bezpo średnim s ąsiedztwie

14) Pozostałe kierunki w odniesieniu do gminy Krosno Odrza ńskie (wynikaj ące z zał ączników graficznych):

• Krosno Odrza ńskie zostało oznaczone jako miejsce wyst ąpienia: historycznego układu urbanistycznego, w tym szczególnie cennego średniowiecznego oraz historycznego układu ruralistycznego , • Obszar gminy jako „Rejon Środkowoodrza ński” predysponowany jest do rozwoju turystyki i rekreacji − kat. A . Na obszarach kategorii A istnieje „ mo żliwo ść realizacji planowanej zabudowy w wyznaczonych do tego celu miejscach i z ograniczeniami dla terenów szczególnie nara żonych na degradacj ę” (wg: „Ekofizjografia województwa lubuskiego. Kompleksowa ocena stanu i kierunków przydatno ści środowiska. Cz ęść II. Kompleksowa Ocena Przydatno ści Środowiska”, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział w Poznaniu, Zielona Góra 2009), • Wzdłu ż doliny Odry zlokalizowany jest teren predysponowany do gospodarki łąkarskiej, • Powi ązania komunikacyjne na terenie Krosna Odrza ńskiego (droga krajowa nr 32 i 29) dla aktywno ści ekonomiczno-gospodarczej maj ą znaczenie „regionalne”, • Funkcja miasta: usługowo-przemysłowa, • Przez zachodni ą cz ęść gminy południkowo przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, • Gmina Krosno Odrza ńskie le ży w strefie predysponowanej do wielofunkcyjnego rozwoju wypoczynku weekendowego, • Postulowana modernizacja portu w Kro śnie Odrza ńskim,

Ponadto na mapach zaznaczono: • Planowan ą obwodnic ę, • Postulowan ą lokalizacj ę mostów na planowanej obwodnicy, • „Drog ę Lubusk ą”, • Relokacj ę miejscowo ści zagro żonych powodzi ą. 20.1.2 Rekomendacje ze Zmiany PZPWL dla Gminy Krosno Odrzańskie

„W zakresie struktury przestrzennej: 1) podj ęcie działa ń w zakresie zapewnienia ładu przestrzennego na terenie gminy poprzez racjonalizacj ę u żytkowania przestrzeni i zapobiegania jej degradacji, 2) stworzenie warunków umo żliwiaj ących uporz ądkowanie obszarów funkcjonalnych na terenie gminy, w tym infrastruktury technicznej,

167

3) podj ęcie działa ń zwi ększaj ących efektywno ść gospodarowania przestrzeni ą, 4) stworzenie warunków pozwalaj ących na kształtowanie procesów urbanizacji w celu osi ągni ęcia najkorzystniejszych rozwi ąza ń przestrzennych, 5) podj ęcie działa ń zwi ększaj ących odporno ść struktury przestrzennej gminy na zagro żenia wynikaj ące z ekstremalnych zjawisk przyrodniczych i katastrof, 6) dąż enie do osi ągni ęcia wysokiej jako ści środowiska przyrodniczego poprzez ochron ę i odpowiednie u żytkowanie.

W zakresie miejsca w strukturze przestrzennej województwa: 1) poło żenie gminy w jednej z osi konstrukcyjnych rozwoju przestrzennego województwa, przechodz ącej wzdłu ż rzeki Odry i Nysy Łu życkiej, Dolin ą Noteci i Warty, generuj ących rozwój gospodarczo – przestrzenny; 2) wykorzystanie poło żenia w Kro śnie Odrza ńskim portu rzecznego nad Odr ą oraz zasobów przyrodniczych i kulturowych do rozwoju turystyki, rekreacji i zwi ązanych z tym usług;

Pozostałe rekomendacje wynikaj ące ze Zmiany PZPWL: 1. Modernizacja infrastruktury transportowej oraz zwi ększenie dost ępno ści komunikacyjnej, 2. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury technicznej i komunalnej poprawiaj ącej warunki życia oraz podnosz ącej atrakcyjno ść inwestycyjn ą obszarów aktywno ści gospodarczej, 3. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury społecznej – w szczególno ści w sferach edukacji, opieki zdrowotnej, kultury i pomocy społecznej, 4. Usprawnienie systemu transportu publicznego z wykorzystaniem partnerstwa publiczno – prywatnego, 5. Uzyskanie trwałych efektów płyn ących ze współpracy mi ędzyregionalnej, 6. Wspieranie działa ń na rzecz zwi ększenia to żsamo ści regionalnej, 7. Wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki, 8. Promocja walorów turystycznych i stworzenie systemu informacji turystycznej, 9. Podejmowanie przedsi ęwzi ęć kulturalnych tworz ących atrakcyjny wizerunek regionu i województwa, 10. Podniesienie jako ści kształcenia, 11. Dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE, 12. Wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzie ży, 13. Wspieranie działa ń na rzecz rozwoju społecze ństwa informacyjnego, 14. Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społecze ństwem oraz wyrównanie szans rozwojowych dzieci i młodzie ży, 15. Rozwój instytucjonalnego i kapitałowego otoczenia biznesu, 16. Wspieranie wzrostu zatrudnienia i mobilno ści zawodowej, 17. Poprawa jako ści stanu środowiska przyrodniczego, 18. Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jako ści życia, 19. Rozbudowa i przebudowa sieci dróg komunikacji rowerowej o znaczeniu mi ędzyregionalnym i mi ędzynarodowym.”

20.2 Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020, Projekt (2012) 1. Krosno Odrza ńskie przedstawione jako o środek o znaczeniu ponadlokalnym. 2. Krosno Odrza ńskie le ży na terenie powiatu kro śnie ńskiego, który:

168

w KSRR w śród powiatów województwa lubuskiego ( żaga ński, żarski i sul ęci ński) został zakwalifikowany do obszarów o średniej sytuacji społeczno-gospodarczej (w skali: bardzo zła, zła, średnia i zadawalaj ąca sytuacja społeczno-gospodarcza),
wraz z powiatem słubickim został zakwalifikowany do obszarów o niskim dost ępie do infrastruktury sieciowej (dotyczy obszarów wiejskich, szczególnie tych które s ą oddalone od o środków powiatowych),
W KRSS wraz z powiatem słubickim został zakwalifikowany do obszarów o złej dost ępno ści do usług publicznych.

20.3 Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego. Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku (2005)

1. „Drogi wodne nie pełni ą w Polsce wi ększej roli gospodarczej, tote ż wzgl ędnie korzystnie wykształcona sie ć żeglownych dróg rzecznych w województwie lubuskim mo że by ć wykorzystana głównie do celów turystycznych, niezbędne jest jednak rozwini ęcie infrastruktury turystycznej w portach i przystaniach. Modelowym przykładem jest wspólny projekt budowy przystani rzecznych na Odrze, dla obsługi ruchu turystycznego 6 gmin nadodrza ńskich: Bytomia Odrza ńskiego, Nowej Soli, Zielonej Góry, Sulechowa, Krosna Odrza ńskiego i Siedliska”.

2. W Strukturze funkcjonalno-przestrzennej województwa lubuskiego wyodr ębniono: „Regionalne O środki Obsługi − Strzelce Kraje ńskie − Drezdenko − Krosno Odrza ńskie − Mi ędzyrzecz − Nowa Sól − Żary − Żaga ń − Szprotawa − Wschowa − Sul ęcin − Sulechów − Świebodzin. Regionalne o środki pełni ą w wi ększo ści funkcje siedzib powiatów a Świebodzin jako w ęzeł multimodalny tak że funkcje europejskie. Te 12 o środków o funkcjach i znaczeniu regionalnej/ponadlokalnej obsługi ludno ści maj ą zró żnicowane warunki dost ępno ści, otoczenia, wielko ści zaludnienia obszarów obsługiwanych, standardy infrastruktury technicznej. Wymagaj ą st ąd stopniowej rozbudowy i modernizacji. Sie ć 12 regionalnych o środków obsługi jest uzupełniona sieci ą 26 o środków o zasi ęgu lokalnym.”

20.4 Programy i zadania słu żą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych

Tab. 20.1 Zadania uj ęte w strategicznych programach samorz ądu województwa lubuskiego oraz innych programach strategicznych o znaczeniu ponadlokalnym

„Zmiana Planu zagospodarowania przestrzennego Wojewód ztwa Lubuskiego” Lp. Zadanie

1 Budowa obwodnicy Krosna Odrza ńskiego w ci ągu drogi krajowej nr 29.

Przebudowa i modernizacja dróg le żą cych na projektowanej „Drodze Lubuskiej” (droga wojewódzka 2 nr 288, drogi powiatowe klasy L: 1163F (Krosno Odrza ńskie − Czetowice), 1132F (Czetowice − granica gminy). Przebudowa do pełnych parametrów klasy GP drogi krajowej nr 32 do Krosna Odrza ńskiego 3 (GDDKiA oddział w Zielonej Górze nie posiada w swoich aktualnych planach wy żej wymienionego zadania). 4 Przebudowa drogi nr 276 Krosno Odrza ńskie – Świebodzin. 5 Modernizacja linii kolejowej nr 358 (Czerwie ńsk – Krosno Odrza ńskie – Gubin). 6 Modernizacja stacji (110/15/6 kV Krosno Odrza ńskie) i linii 110 kV, przebudowa rozdzielni WN 110 kV.

169

ż 7 Przebudowa do IV klasy drogi wodnej na rzece Odra, a tak e wykorzystanie jako atrakcji portu rzecznego i przystani pasa żerskiej w Kro śnie Odrza ńskim. 8 Lokalizacja mostów na planowanej obwodnicy. 9 Modernizacja portu w Kro śnie Odrza ńskim. Rozwój i promowanie szlaków turystycznych i krajobrazowych przechodz ących przez gmin ę: • Szlak zamków i dworów obronnych, • ń ą Ś 10 Szlak umocnie zwanych Pozycj rodkowej Odry, • Szlak Wałów Chrobrego zwanych te ż Wałami Śląskimi, • Szlak elektrowni wodnych, • Szlak parków projektowanych przez Eduarda Petzolda. 11 Rozwój gospodarki ł ąkarskiej. 1) rozwój turystyki i rekreacji kat. A, 12 2) wielofunkcyjny rozwoju wypoczynku weekendowego, 3) rozwój turystyki zdrowotnej.

Wykorzystanie lokalnych zasobów gazu ziemnego oraz przeprowadzenie prac izolacyjnych sieci 13 w kotłowniach lokalnych w Kro śnie Odrza ńskim.

Programy samorz ądu wojewód ztwa lubuskiego Lp. program zadanie 1) Budowa ci ągu pieszo-rowerowego wzdłu ż drogi „Harmonogram budów i przebudów dróg wojewódzkiej nr 276;

1 wojewódzkich planowanych do realizacji 2) Wzmocnienie drogi wojewódzkiej nr 276 Krosno na lata 2008 − 2016” Odrza ńskie – Świebodzin; 3) Przebudowa i rozbudowa drogi wojewódzkiej nr 276 w m. Radnica „Mała Retencja Wodna w województwie 1) Retencja zbiornikowa: 2 lubuskim” zbiornik retencyjny na terenie gminy Krosno Odrza ńskie Zadania inwestycyjne GDDKiA oddziału w Zielonej Górze w latach 1997 − 2015: 1) Przebudowa drogi krajowej nr 29 Urad − „Strategia rozwoju transportu województwa Osiecznica; 3 lubuskiego do roku 2015” 2) Budowa obwodnicy Krosna Odrza ńskiego (w aktualnym „Programie Budowy Dróg Krajowych na lata 2011 – 2015” wy żej wymienione zadanie nie figuruje) . Inne programy Lp. program zadanie

1 „Program Operacyjny Infrastruktura i 1) Budowa kanalizacji na terenie Środowisko na lata 2007 − 2013” aglomeracji Krosno Odrza ńskie 1) Rozbudowa oczyszczalni ze wzgl ędu na przepustowo ść – W ęż yska „Krajowy Program Oczyszczania Ścieków ń 2 (gm. Krosno Odrza skie.), Komunalnych” 2) Osi ągni ęcie efektu ekologicznego w aglomeracji Krosno Odrza ńskie (do 2015 r. budowa 3 oczyszczalni na terenie aglomeracji). 1) Uzbrojenie strefy przemysłowej w Kro śnie Indykatywny Plan Inwestycyjny Lubuskiego Odrza ńskim, 3 Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2) Internet szerokopasmowy w województwie 2007 – 2013 lubuskim w ramach rozwoju społecze ństwa informacyjnego. Źródło: Opracowanie własne

Zadania wynikaj ące z „Planu rozwoju lokalnego powiatu kro śnie ńskiego na lata 2007 − 2013”

170

Tab. 20.2 Realizacja zada ń i projektów z okre śleniem źródeł finansowania

Przewidywany Źródła Lp. Nazwa planowanego Termin Oczekiwane rezultaty koszt finansowania działania realizacji przedsi ęwzi ęcia • Poprawa spójno ści sieci dróg powiatowych; • Wprowadzenie usprawnie ń dla ruchu Przebudowa drogi drogowego w celu dalszego rozwoju turystyki Bud żet Powiatu powiatowej nr 1157 F - 4.693.700 zł Krosno Odrza ńskie – 2008– i agroturystyki; • ś 1 2011 Podniesienie atrakcyjno ci inwestycyjnej 18.775.000 zł Bytnica – granica LRPO – powiatu (odcinek powiatu; • ż 14.081.300 zł o długo ści 18,2 km) Poprawa warunków ycia i bytowania mieszka ńców obszarów wiejskich; • Poprawa bezpiecze ństwa ruchu na drodze. • Poprawa spójno ści sieci dróg powiatowych; • Wprowadzenie usprawnie ń dla ruchu Przebudowa drogi drogowego w celu dalszego rozwoju turystyki Bud żet Powiatu 2 powiatowej nr 1159 F - 4.550.000 zł 2009– i agroturystyki; Osiecznica – • ś 2013 Podniesienie atrakcyjno ci inwestycyjnej 18.200.000 zł Maszewo – granica LRPO – powiatu (odcinek powiatu; • ż 13.650.000 zł o długo ści 17,8 km) Poprawa warunków ycia i bytowania mieszka ńców obszarów wiejskich; • Poprawa bezpiecze ństwa ruchu na drodze. • Poprawa spójno ści sieci dróg powiatowych; • Wprowadzenie usprawnie ń dla ruchu Przebudowa drogi drogowego w celu dalszego rozwoju turystyki Bud żet Powiatu powiatowej nr 1145 F i agroturystyki; - 3.050.000 zł Krosno Odrza ńskie – 2009– 3 • Podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej 12.200.000 zł Czarnowo – W ęż yska 2013 powiatu; LRPO (odcinek o długo ści • Poprawa warunków ż 9.150.000 zł 15,3 km) ycia i bytowania mieszka ńców obszarów wiejskich; • Poprawa bezpiecze ństwa ruchu na drodze. Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Planu rozwoju lokalnego powiatu kro śnie ńskiego na lata 2007 − 2013” Zadania wynikaj ące ze Strategii Zrównowa żonego Rozwoju Powiatu Kro śnie ńskiego (bezpo średnio odnosz ące si ę do Krosna Odrza ńskiego): • Wyposa żenie w sprz ęt medyczny w zakresie diagnostyki i ratowania życia SP ZOZ Szpital Powiatu Kro śnie ńskiego w Kro śnie Odrza ńskim (czas realizacji zadania: 2008 − 2015).

171

21 Bibliografia

Adamski A. i in., Atlas zalewowych obszarów Odry, WWF Deutschland, 2000. Atlas terenów zalewowych w Dolinie Rzeki Odry na obszarze województwa lubuskiego (w granicach działania RZGW we Wrocławiu), RZGW-OKI, Wrocław 2007. Borysiewicz M., Potencjalne źródła zagro żeń wód powierzchniowych w województwie lubuskim, Warszawa 2009. Edukacja i wychowanie w województwie lubuskim w latach szkolnych 2008/2009 – 2010/2011, Urz ąd Statystyczny w Zielonej Górze, Zielona Góra 2011. Ekofizjografia województwa lubuskiego. Kompleksowa ocena stanu i kierunków przydatno ści środowiska. Cz ęść II. Kompleksowa Ocena Przydatno ści Środowiska, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział w Poznaniu, Zielona Góra 2009. Garbacz K., Janowska W., Kowalski S., Muszy ński J., Krosno Odrza ńskie Stare Miasto. Studium historyczno-urbanistyczne i wytyczne konserwatorskie, Zielona Góra 2002. Harmonogram budów i przebudów planowanych do realizacji z bud żetu województwa na lata 2009 − 2016 – Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze, przedstawiony na posiedzeniu Sejmiku Województwa Lubuskiego w dniu 1 lutego 2010 r. Indykatywny Plan Inwestycyjny Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007- 2013, Uchwała Zarz ądu Województwa Lubuskiego nr 252/2079/10 z dnia 1 czerwca 2010 r. J. Jasi ński, K. Przybyłowski "Kształtowanie przestrzeni rolniczej wsi i gospodarstw", 1995. Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 2009. Kudłacz T. i in., Raport regionalny: Województwo Lubuskie, Zielona Góra − Kraków 2011. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych − Aktualizacja, Ministerstwo Środowiska, KZGW, listopad 2009. Lewicki Z., Demidowicz M., Analiza zagro żeń awaryjnego zanieczyszczenia wód powierzchniowych na obszarze województwa lubuskiego, WIO Ś. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Krosno Odrza ńskie, Krosno Odrza ńskie 2010. Mała Retencja Wodna w województwie lubuskim, Uchwała Sejmiku Województwa Lubuskiego Nr XXX/273/2008 z dnia 17 listopada 2008 r. Nekanda Trepka J. i in., Krosno Odrza ńskie. Studium Konserwatorskie rewitalizacji terenu Starego Miasta, Szczecin 2011.

Plan gospodarki odpadami dla gminy Krosno Odrza ńskie na lata 2004 – 2011”, Krosno Odrza ńskie 2004. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Krosno Odrza ńskie na lata 2007 – 2013, Krosno Odrza ńskie 2008. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Kro śnie ńskiego na lata 2007 – 2013, Krosno Odrza ńskie 2007. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2002. Powiatowa Strategia rozwi ązywania problemów społecznych na lata 2007 – 2015. Program dla Odry – 2006 – aktualizacja, projekt, Wrocław wrzesie ń 2011. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku, Zarz ąd Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2012.

172

Program ochrony środowiska gminy Krosno Odrza ńskie na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2008 – 2011, Krosno Odrza ńskie 2004. Program Ochrony Środowiska Powiatu Kro śnie ńskiego na lata 2004 – 2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2008 – 2011, Zarz ąd Powiatu Kro śnie ńskiego, sierpie ń 2003. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007 − 2013. Program opieki nad zabytkami województwa lubuskiego na lata 2009 – 2012. Rynek pracy w województwie lubuskim w latach 2008 – 2010, Urz ąd Statystyczny w Zielonej Górze, 2011. Stan środowiska w województwie lubuskim w latach 2009 – 2010, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Zielona Góra – Gorzów Wielkopolski, 2011. Strategia rozwoju Gminy i Miasta Krosno Odrza ńskie, Krosno Odrza ńskie 2000. Strategia Rozwoju Transportu Województwa Lubuskiego do roku 2015, Zielona Góra 2004. Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego. Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku, Zielona Góra 2005 Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020 (Projekt), Zielona Góra 2012. Strategia Zrównowa żonego Rozwoju Powiatu Kro śnie ńskiego. Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2015 roku, Krosno Odrza ńskie 2007. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Krosno Odrza ńskie, Krosno Odrza ńskie 2000. Zał ącznik nr 1 do uchwały Nr LV/354/10 Rady Miejskiej w Kro śnie Odrza ńskim z dnia 5 listopada 2010 r., mgr in ż. architekt Aleksandra W ęgrzyn-Przybylska. Zmiana Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2011.

Ponadto: Obowi ązuj ące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, Dane pozyskane z instytucji, Dost ępne strony internetowe.

173

Spis rycin Ryc. 1.1 Podział na mezoregiony J. Kondrackiego...... 8 Ryc. 1.2 Budowa geologiczna na terenie gminy Krosno Odrza ńskie...... 9 Ryc. 1.3 Podział u żytków rolnych na terenie gminy wiejskiej Krosno Odrza ńskie ...... 15 Ryc. 1.4 Podział u żytków rolnych na terenie miasta Krosno Odrza ńskie ...... 16 Ryc. 8.1 Wykaz ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach na terenie wiejskim Krosna Odrza ńskiego...... 34 Ryc. 8.2 Zmiana liczby ludno ści na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010 (dane zgodne z faktycznym miejscem zamieszkania na dzie ń 31 XII) ...... 35 Ryc. 8.3 Dynamika zmian liczby ludno ści Krosno Odrza ńskie – miasto w latach 2000 − 2010 według płci (%) ...... 36 Ryc. 8.4 Dynamika zmian liczby ludno ści Krosno Odrza ńskie – gmina w latach 2000 − 2010 według płci (%) ...... 37 Ryc. 8.5 Urodzenia, zgony i przyrost naturalny na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie na 1000 mieszka ńców w latach 2000 − 2010...... 39 Ryc. 8.6 Przyrost naturalny, saldo migracji oraz przyrost rzeczywisty na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2002 − 2010...... 42 Ryc. 8.7 Struktura płci i wieku na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w roku 2010 r.43 Ryc. 8.8 Ludno ść według ekonomicznych grup wieku w % ludno ści ogółem w latach 2002 − 2009 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 44 Ryc. 9.1 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON – wg rodzajów działalno ści w 2010 r. (PKD 2007) na terenie miasta...... 47 Ryc. 9.2Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON – wg rodzajów działalno ści w 2010 r. (PKD 2007) na terenie wiejskim...... 47 Ryc. 9.3 Pracuj ący w głównym miejscu pracy na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 – 2010...... 55 Ryc. 9.4 Struktura pracuj ących w głównym miejscu pracy na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2010 r...... 57 Ryc. 9.5 Bezrobotni zarejestrowani wg płci na obszarze miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2003 – 2010...... 58 Ryc. 9.6 Stopa bezrobocia na terenie powiatu kro śnie ńskiego wg gmin w latach 2003 – 2010 ...... 60 Ryc. 10.1 Struktura wykształcenia w 2002 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie . 62 Ryc. 10.2 Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, powiatu Krosno Odrza ńskie i województwa lubuskiego w latach 2002 – 2 2010 (m )...... 63 Ryc. 10.3 Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, powiatu Krosno Odrza ńskie i województwa lubuskiego w latach 2002 – 2010 2 (m /1 osob ę) ...... 64 Ryc. 10.4 Zasoby mieszkaniowe wg form u żytkowania na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2007 r...... 65 Ryc. 10.5 Funkcja turystyczna w gminach województwa lubuskiego (na podstawie GUS, 2009r.) ...... 77 Ryc. 11.1 Plan miasta z 1721 roku...... 85 Ryc. 12.1 Szlaki turystyczne i ście żki rowerowe na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie ...... 123

174

Ryc. 13.1 Długo ść sieci wodoci ągowej w latach 2000 – 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 125 Ryc. 13.2 Woda dostarczona gospodarstwom domowym na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 – 2010 ...... 126 Ryc. 13.3 Korzystaj ący z sieci wodoci ągowej w % ogółu ludno ści w latach 2002 − 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, powiatu kro śnie ńskiego i województwa lubuskiego ...... 127 Ryc. 13.4 Korzystaj ący z sieci kanalizacyjnej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2002 – 2010...... 129 Ryc. 13.5 Korzystaj ący z sieci kanalizacyjnej w % ogółu ludno ści w latach 2002 − 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, powiatu kro śnie ńskiego i województwa lubuskiego ...... 130 Ryc. 13.6 Ilo ść zebranych odpadów komunalnych w latach 2005 – 2010 ...... 133 3 Ryc. 13.7 Zu życie gazu w tys.m ...... 135 Ryc. 15.1 Tereny zagro żone i chronione przed powodzi ą na terenie województwa lubuskiego ...... 151 Ryc. 15.2 Lokalizacja zakładów du żego i zwi ększonego ryzyka wyst ąpienia awarii przemysłowej w województwie lubuskim w 2011 r...... 154 Ryc. 15.3 Główne emitory zanieczyszcze ń powietrza w województwie lubuskim w 2010 r...... 154

Spis tablic Tab. 1.1 Jeziora na terenie gminy Krosno Odrza ńskie...... 11 Tab. 1.2 Struktura własno ści gruntów le śnych na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie ...... 13 Tab. 2.1 U żytki ekologiczne na terenie gminy Krosno Odrza ńskie, stan na 01.09.2011 r...... 20 Tab. 2.2 Pomniki przyrody na terenie gminy Krosno Odrza ńskie...... 23 Tab. 3.1 Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie 27 Tab. 3.2 Wykaz uj ęć wody wraz z nr decyzji powołuj ących...... 27 Tab. 8.1 Sytuacja demograficzna miasta i gminy Krosno Odrza ńskie na tle województwa lubuskiego i powiatu kro śnie ńskiego w latach 2000 – 2010...... 32 Tab. 8.2 Wykaz miejscowo ści podstawowych na terenie gminy Krosno Odrza ńskie wg stanu na 01.01.2012 r...... 33 Tab. 8.3 Statystyka stałych mieszka ńców wg miejscowo ści i płci, stan na dzie ń 20.01.2012 r...... 34 Tab. 8.4 Zmiana liczby ludno ści na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010 według płci (dane zgodne z faktycznym miejscem zamieszkania na dzie ń 31 XII).... 36 Tab. 8.5 G ęsto ść zaludnienia w latach 2002 – 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie oraz powiatu kro śnie ńskiego (liczba osób/1 km2)...... 38 Tab. 8.6 Ruch naturalny miasta Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010...... 38 Tab. 8.7 Ruch naturalny gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010 ...... 39 Tab. 8.8 Migracje na terenie miasta Krosno Odrza ńskie w latach 2000 − 2010...... 40 Tab. 8.9 Migracje na terenie Krosno Odrza ńskie – obszar wiejski w latach 2000 – 2010 ...... 41 Tab. 8.10 Przyrost naturalny, saldo migracji oraz przyrost rzeczywisty na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2002 − 2010...... 42 Tab. 8.11 Prognoza ludno ści dla powiatu kro śnie ńskiego na lata 2012 − 2035 ...... 45 Tab. 9.1 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w 2010 r...... 46

175

Tab. 9.2 Jednostki zarejestrowane w rejestrze REGON w województwie lubuskim, powiecie kro śnie ńskim oraz mie ście i gminie Krosno Odrza ńskie w 2000 i 2009 r...... 47 Tab. 9.3 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze regon na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie (wg PKD 2004) w latach 2000 i 2009...... 48 Tab. 9.4 Podmioty wg sekcji PKD 2007 – sekcja C przetwórstwo przemysłowe w 2010 r. na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 49 Tab. 9.5 Działalno ść handlowa i usługowa na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie – według sekcji i działów (PKD 2007) w 2010 r. (sektor prywatny)...... 51 Tab. 9.6 Podmioty gospodarcze w 2010 r. w sekcji A – PKD 2007 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 52 Tab. 9.7 Szczegółowy podział areału gospodarstw w odniesieniu do ilo ści gospodarstw w 2003 r...... 53 Tab. 9.8 Tereny inwestycyjne na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 54 Tab. 9.9 Pracuj ący w gospodarce narodowej według sekcji w latach 2008 – 2010 na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 31 XII 2010...... 56 Tab. 9.10 Dane dotycz ące bezrobocia na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie oraz w powiecie kro śnie ńskim wg stanu na dzie ń 30.11.2011 r...... 59 Tab. 10.1 Wykaz przedszkoli na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 30 wrze śnia 2011...... 66 Tab. 10.2 Placówki wychowania przedszkolnego na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 66 Tab. 10.3 Przedszkola na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 67 Tab. 10.4 Wykaz szkół podstawowych na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 30 wrze śnia 2011 ...... 67 Tab. 10.5 Szkoły podstawowe na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 68 Tab. 10.6 Szkoły podstawowe specjalne na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie ...... 68 Tab. 10.7 Wykaz gimnazjów na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 30 wrze śnia 2011...... 69 Tab. 10.8 Gimnazja na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 69 Tab. 10.9 Gimnazja specjalne na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 69 Tab. 10.10 Pozostałe placówki o światowe na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, stan na dzie ń 30 wrze śnia 2011 ...... 70 Tab. 10.11 Zakłady opieki zdrowotnej na terenie miasta i mminy Krosno Odrza ńskie w 2012 r...... 71 Tab. 10.12 Gospodarstwa domowe i ich członkowie – beneficjenci pomocy społecznej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w 2008 i 2010 r...... 72 Tab. 11.1 Wykaz zabytków z terenu miasta Krosno Odrza ńskie uj ętych w Rejestrze Lubuskiego Konserwatora Zabytków...... 93 Tab. 11.2 Wykaz zabytków z terenu gminy Krosno Odrza ńskie uj ętych w Rejestrze Lubuskiego Konserwatora Zabytków...... 95 Tab. 11.3 Wykaz stanowisk archeologicznych uj ętych w rejestrze konserwatora zabytków.. 95 Tab. 11.4 Wykaz zabytków z terenu miasta i gminy Krosno Odrza ńskie uj ętych w gminnej ewidencji zabytków...... 96 Tab. 11.5 Wykaz stanowisk archeologicznych z terenu miasta i gminy Krosno Odrza ńskie 106 Tab. 12.1 Długo ść dróg poszczególnych kategorii na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 116 Tab. 12.2 Wykaz dróg powiatowych na terenie gminy wiejskiej Krosno Odrza ńskie (stan na 03.01.2011r.)...... 117 Tab. 12.3 Wykaz ulic b ędących drogami powiatowymi w Kro śnie Odrza ńskim (stan na 03.01.2011r.)...... 117

176

Tab. 12.4 Wykaz dróg gminnych (ulic) na terenie miasta ...... 118 Tab. 12.5 Drogi gminne zamiejskie ...... 120 Tab. 12.6 Drogi wewn ętrzne...... 120 Tab. 13.1 Stacje uzdatniania wody na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 124 Tab. 13.2 Długo ść czynnej sieci rozdzielczej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie, województwa lubuskiego i powiatu kro śnie ńskiego w latach 2000 – 2010...... 125 Tab. 13.3 Liczba osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie w latach 2002 – 2010 ...... 126 Tab. 13.4 Kanalizacja na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie ...... 129 Tab. 13.5 Wykaz rzek i kanałów wraz z ich długo ści ą oraz kilometra żem ...... 131 Tab. 13.6 Charakterystyka regionu wschodniego ...... 132 Tab. 13.7 Ogólna charakterystyka gospodarki odpadami (GUS, 2010) ...... 133 Tab. 13.8 Długo ść sieci gazowych na obszarze miasta i gminy Krosno Odrza ńskie (na dzie ń 19.06.2012 r.) ...... 134 Tab. 13.9 Ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej...... 136 Tab. 13.10 Ogólna charakterystyka sieci gazowej (GUS, 2010r.) ...... 136 Tab. 13.11 Wykaz wydanych przez prezesa UKE pozwoleń radiowych dla stacji bazowych telefonii komórkowej (GSM900, GSM1800, UMTS) stan na 10.04.2012...... 137 Tab. 14.1 Studium władania – Krosno Odrza ńskie obszar wiejski...... 139 Tab. 14.2 Studium władania – Krosno Odrza ńskie miasto...... 140 Tab. 14.3 Dotychczasowe zagospodarowanie terenu – studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego uchwalone w 2000 r...... 141 Tab. 14.4 Zestawienie gruntów na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 146 Tab. 14.5 Wykaz obowi ązuj ących planów i zmian miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na terenie miasta i gminy Krosno Odrza ńskie ...... 147 Tab. 17.1 Analiza SWOT miasta i gminy Krosno Odrza ńskie...... 157 Tab. 18.1 Projekty zgłoszone do LPR gminy Krosno Odrza ńskie i zlokalizowane w obszarach zdegradowanych...... 163 Tab. 19.1 Zadania uj ęte w strategicznych programach samorz ądu województwa lubuskiego oraz innych programach strategicznych o znaczeniu ponadlokalnym...... 169 Tab. 19.2 Realizacja zada ń i projektów z okre śleniem źródeł finansowania...... 171

177